คานา

บานเรอนทพกอาศย จดเปนแหลงระบายนาเสยทสาคญประเภทหนง นาเสยทเกดจากกจกรรมตางๆ ภายในบานเรอน ไดแก นาเสยจากสวม นาเสยจากการอาบนา นาเสยจากการทาครวประกอบอาหาร และนาเสย จากการซกลาง หากไมมระบบการจดการทดและมการบาบดนาเสยลดความสกปรกกอนระบายออกสแหลงนาหรอสสงแวดลอมแลว จะกอใหเกดผลกระทบตอคณภาพนาและสงแวดลอม เปนสาเหตหนงทาใหนาในแหลงนา ลาคลองมสภาพเนาเสยและกลนเหมน รวมทงเปนแหลงแพรเชอโรคและเพาะพนธยง เปนอนตรายตอสขภาพและอนามยของประชาชนและชมชนในพนท ปญหาหนงทเกดขนและสงผลทาใหนาเสยจากบานเรอนขาดการจดการทดกคอ ประชาชน ชมชนยงขาดความรความเขาใจเกยวกบการจดการนาเสยจากบานเรอน ทาใหนาเสย จากกจกรรมในบานเรอนสวนใหญไมไดรบการบาบดนาเสยทเหมาะสมกอนระบายออกสสงแวดลอมหรอ แหลงนาสาธารณะ

สานกจดการคณภาพนา กรมควบคมมลพษ จงไดจดทาคมอการจดการนาเสยสาหรบบานเรอน เพอเผยแพรองคความรใหกบหนวยงานภาครฐทเกยวของ ภาคเอกชน ประชาชน และผสนใจทวไป นาไปใชประกอบการพจารณาดาเนนการเพอใหบานเรอนในชมชนของทานมการจดการนาเสยทดและเหมาะสม ไมกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมและสขอนามยของประชาชน และเปนสวนรวมในการชวยกนดแลรกษาสงแวดลอมรวมกน เพอคณภาพชวตทดอยางมสวนรวม ทงน สามารถตดตอขอรบคมอฯ ดงกลาวไดจาก สานกจดการคณภาพนา กรมควบคมมลพษ หรอดาวนโหลดจากเวปไซต สานกจดการคณภาพนา http://wqm.pcd.go.th/water

(นายอนพนธ อฐรตน)

ผอานวยการสานกจดการคณภาพนา สงหาคม ๒๕๕๕

สารบญ

คานา บทท ๑ บทนา ๑

บทท ๒ นาเสยจากบานเรอน ๒

๒.๑ นาเสยจากบานเรอนมาจากไหน ๒ ๒.๒ ลกษณะนาเสยทเกดจากบานเรอน ๓ ๒.๓ ผลกระทบของนาเสย ๔

บทท ๓ การจดการนาเสยสาหรบบานเรอน ๕

๓.๑ การจดการนาเสยสาหรบบานเรอน ๕ ๓.๒ การรวบรวมนาเสยจากกจกรรมตางๆ ภายในบานเรอน ๖

๓.๓ ระบบบาบดนาเสยสาหรบบานเรอน ๗ ๑) บอดกขยะ ๘ ๒) บอดกไขมน ๑๐ ๓) บอเกรอะ ๑๔ ๔) บอกรองไรอากาศ ๑๕

๕) การระบายนาทงจากบานเรอน ๑๗

บทท ๔ การลดปรมาณนาเสยและการใชประโยชนจากกากไขมน ๒๐ ๔.๑ การลดปรมาณนาเสย ๒๐ ๔.๒ การนานากลบมาใชประโยชน ๒๒ ๔.๓ การแปรรปกากไขมนสาหรบบานเรอน ๒๒ 0๔.๔ การกาจดกากไขมนทไมสามารถนาไปใชประโยชนได ๒๔

๑

บทท ๑ บทนา

มลพษทางนา เปนนาทมสารหรอสงปฏกลทไมพงปรารถนาปนอย การปนเปอนของสงสกปรกเหลาน ทาใหคณสมบตของนาเปลยนแปลงไปจนอยในสภาพทไมสามารถนากลบมาใชประโยชนได สงปนเปอนทอยในนาเสย ไดแก นามน ไขมน ผงซกฟอก สบ ยาฆาแมลง สารอนทรยททาใหเกดการเนาเหมนและเชอโรคตาง ๆ สาหรบแหลงทมาของมลพษทางนา สวนใหญมาจากนาเสยของแหลงชมชน จากกจกรรมสาหรบการดารงชวตของคนเรา เชน อาคารบานเรอน หมบานจดสรร คอนโดมเนยม โรงแรม ตลาดสด โรงพยาบาล เปนตน

ประชาชนทอาศยอยในบานเรอน หรอรวมกนเปนกลมชมชน หรอยานทอยอาศยมสวนกอใหเกด นาเสยจากการใชนาเพอการอปโภคบรโภคดวยกนทงสน เชน การซกลาง การทาครว และสวม นาเสยทเกดขนจากกจกรรมตางๆ เหลานประกอบไปดวย สารอนทรย สบ สารซกฟอก เศษอาหาร ไขมนและนามน รวมทง สงปฏกลเจอปนอย แมวาบานเรอนบางสวนจะมการบาบดนาเสยจากสวมดวยบอเกรอะ หรอเลอกใชถงบาบดนาเสยสาเรจรปขนาดเลกมาใชงานกตาม นาทงทออกจากบอหรอถงบาบดเหลานจะถกระบายทงสคลองหรอทอระบายนาสาธารณะ ซงไหลลงสแมนา คลอง หรอแหลงนาธรรมชาตในทสด สารอนทรยทเจอปนในนาเสย หรอนาทงทมการระบายลงสแหลงนาธรรมชาตตางๆ เชน หวย หนอง คลอง และแมนา กจะทาใหแหลงนานนกลายเปนแหลงนาทมสภาพเสอมโทรมหรอนาเนาเสยมสดาและสงกลนเหมน ดงนน เพอชวยกนลดปญหามลพษทางนาของแหลงนาในอนาคต จงควรมการจดการนาเสยจากแหลงกาเนดใหมความเหมาะสมโดยเฉพาะจากบานเรอนในชมชนตางๆ

๒

บทท ๒ นาเสยจากบานเรอน

๒.๑ นาเสยจากบานเรอนมาจากไหน

นาเสยจากบานเรอนเกดจากกจกรรมการใชนาตางๆ ของผทพกอาศยภายในบานเรอน เชน การอาบนาชาระลางรางกาย การขบถาย การประกอบอาหาร การลางภาชนะ การซกลาง เปนตน ซงมอตราการไหล ของนาเสย ปรมาณ และลกษณะนาเสยทแตกตางกนตามกจกรรมตางๆ ดงแสดงในรปท ๒.๑ โดยปรมาณนาเสย ทปลอยทงจากบานเรอนจะมคาประมาณรอยละ ๘๐ ของปรมาณนาใช หรออาจประเมนไดจากจานวนผอยอาศย ในบานเรอน

นาเสยจากครวหรอทลางจาน

ปรมาณนาเสย ๔๕ ลตร/คน/วน

ปรมาณนาเสย ๖๕ ลตร/คน/วน

นาเสยจากสวม

ปรมาณนาเสย ๒๐ ลตร/คน/วน

ปรมาณนาเสย ๒๐ ลตร/คน/วน

ปรมาณความสกปรก ๑๒๐ มก./ลตร ปรมาณนาเสยรวม ๑๕๐ ลตร/คน/วน

นาเสยจากการซกผา

นาเสยจากหองนา

รปท ๒.๑ นาเสยทเกดจากกจกรรมตางๆ ภายในบานเรอน

๓

๒.๒ ลกษณะนาเสยทเกดจากบานเรอน ลกษณะนาเสยทเกดจากบานเรอนมความแตกตางกนขนอยกบกจกรรมการใชนาและชวงเวลาของ

การเกดนาเสย เชน นาเสยจากครว (การประกอบอาหาร การลางภาชนะ) จะมเศษอาหาร ไขมนและนามน เจอปนเปนหลก และนาเสยทเกดจากการซกลางหรอการอาบนา จะมสบ สารซกฟอก สาหรบนาเสยจากสวมจะมสงปฏกลและแอมโมเนยเจอปนอยในนาเสยดวย ซงลกษณะนาเสยทเกดจากบานเรอนประกอบดวยองคประกอบตางๆ แบงออกเปนลกษณะทางกายภาพ ทางเคม และทางชววทยา ดงน

• ทางกายภาพ ของแขง ของแขงในนาเสยอยในรปของของแขงทสามารถตกตะกอนได ของแขงแขวนลอย และ

ของแขงละลายนา สาหรบของแขงซงมองคประกอบของสารอนทรยทสามารถตกตะกอนในแหลงนาไดทาใหเกดการใชออกซเจนในแหลงนาและสงผลกระทบใหเกดสภาวะไมมออกซเจนใตนาได รวมทงเกดการสะสมของตะกอนของแขงทยอยสลายไดชา ทาใหแหลงนาเกดการตนเขน มความขนสง และมผลกระทบตอการดารงชพของสตวนา

• ทางเคม ๑) สารอนทรย ไดแก คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน ซงเกดจากเศษขาว กวยเตยว นาแกง เศษใบตอง

พชผก เปนตน สารอนทรยในนาเสยจะถกยอยสลายไดโดยจลนทรยทใชออกซเจน ทาใหระดบออกซเจนในนา (Dissolved Oxygen) ลดลงจนเกดสภาพเนาเหมนได ปรมาณของสารอนทรยในนานยมวดดวยคาบโอด (BOD) เมอคาบโอดในนาสง แสดงวาสารอนทรยปะปนอยมาก กอใหเกดการเนาเหมนไดงาย

๒) สารอนนทรย ไดแก แรธาตตางๆ ทอาจไมทาใหเกดนาเนาเหมน แตอาจเปนอนตรายตอสงมชวต ทาใหเกดสภาพนาปนเปอนหรอเปนอปสรรคในกระบวนการผลตนาประปา เชน คลอไรด ไนโตรเจน ฟอสฟอรส ซลเฟอร เปนตน

๓) โลหะหนกและสารพษ โดยปกตโลหะหนกและสารพษทจะปะปนมากบนาเสยจากบานเรอนมปรมาณทนอยมากหรอตรวจไมพบ ซงหากพบในแหลงชมชนอาจมาจากอตสาหกรรมในครวเรอนบางประเภท เชน รานชบโลหะ อซอมรถ หรอจากการใชยาฆาแมลง เปนตน

๔) นามนและไขมน ซงสวนใหญมาจากพชและสตวทใชในการทาอาหาร สบจากการอาบนา ฟองสารซกฟอกจากการชาระลาง สารเหลานมนาหนกเบาและลอยนา ทาใหเกดสภาพไมนาดและขดขวางการถายเทออกซเจนจากอากาศสแหลงนา ทาใหสงผลกระทบตอสตวนาและคณภาพนา นอกจากนยงเปนการเพมคาความสกปรกในนา

๕) สารลดแรงตงผว/สารซกฟอก ไดแก ผงซกฟอก สบ ฟองจะกดกนการกระจายของออกซเจนในอากาศสนา และอาจเปนอนตรายตอสงมชวตในนา

๖) ธาตอาหาร ไดแก ไนโตรเจนและฟอสฟอรส เมอมปรมาณสงจะทาใหเกดการเจรญเตบโต และเพมปรมาณอยางรวดเรวของสาหราย (Algae Bloom) ซงเปนสาเหตสาคญทาใหระดบออกซเจนในนาลดลงตามากในชวงกลางคน อกทงยงทาใหเกดวชพชนา ซงเปนปญหาแกการสญจรทางนา ไนโตรเจนเปนธาตจาเปนในการสรางเซลลของสงมชวต ไนโตรเจนจะเปลยนสภาพเปนแอมโมเนย ถาหากในนามออกซเจนพอเพยงกจะถกยอยสลายเปนไนไทรตและไนเตรท ดงนน การปลอยนาเสยทมสารประกอบไนโตรเจนสงจงทาใหออกซเจนทมอยในลานาลดนอย

๔

๗) ซลไฟด (Sulfide) เปนสารประกอบของกามะถน ซงเปนองคประกอบสาคญของโปรตน เชน เนอสตว และมอยในนาเสยจากอาคารบานเรอนโดยเฉพาะกากอจจาระ เมอสารประกอบอนทรยจากเศษอาหาร ทงพชและสตวถกจลนทรยยอยในสภาวะไมมอากาศ เชน ในบอสวม หรอทองรองนาครา จะกลายเปนกาซไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) หรอกาซไขเนา ซงมกลนเหมน แตถาหากมออกซเจนพอเพยงกจะถกแปรสภาพตอไปเปนสารทมชอเรยกวา “ซลเฟต” ซงไมมกลน ดงนน ระบบบาบดนาเสยแบบไรอากาศ จงมกมกลนเหมน อนเกดจากกาซไขเนาน

• ทางชวภาพ จลนทรย นาเสยจากบานเรอนมจลนทรยจานวนมากปะปนมากบนาเสย เชน แบคทเรย เชอรา

โปรโตซว ไวรส เปนตน ซงจลนทรยเหลานจะทาใหออกซเจนในนาลดลงไดอยางรวดเรวทาใหเกดสภาพเนาเหมน และจลนทรยบางชนดอาจเปนเชอโรคทเปนอนตรายตอประชาชนได

๒.๓ ผลกระทบของนาเสย ปญหาการระบายนาเสยจากบานเรอนสวนใหญจะเปนปญหาดานสารอนทรย ซงสามารถสรปไดดงน ๑) สารอนทรย หรอสารประกอบอนทรย หมายถง สารทมธาตคารบอน (C) เปนองคประกอบทงทเกดจากสงมชวตและเกดจากการสงเคราะห เชน สงขบถายหรอสงปฏกลจากมนษยและสตว ซากพช ซากสตว เศษอาหาร เศษผกผลไม เศษใบไม เศษแกลบ เปนตน สารอนทรยสวนใหญสามารถยอยสลายไดโดยจลนทรยทอาศยอยตามธรรมชาต ผลกระทบตอสขอนามยและสงแวดลอม ทาใหคณภาพนาเสอมโทรมเกดการเนาเสยและมกลนเหมน เนองจากจลนทรยกลมทใชออกซเจนจะใชออกซเจนละลายในนาในการยอยสลายสารอนทรย และเมอออกซเจนละลายในนามปรมาณนอยลง จลนทรยกลมทไมใชออกซเซนจะยอยสลายสารอนทรยทเหลอตอเกดเปนสารตางๆ เชน กาซไขเนา (ไฮโดรเจนซลไฟด) ซงทาใหเกดกลนเหมน และกาซมเทน ๒) นามนและไขมน เชน นามนรถยนต นามนเครอง นามนหลอลน นามนทอดอาหาร และนามนทผานการใชงานแลว เปนตน ผลกระทบตอสขอนามยและสงแวดลอม เนองจากนามนจะลอยเปนฟลมบนผวนาขดขวางการแลกเปลยนถายเทออกซเจนระหวางนาและอากาศ สงผลตอคณภาพนา และเปนพษตอสตวและพชทอาศยอยในแหลงนา รวมทงสงผลตอระบบนเวศทางนา ๓) เชอโรค หมายถง จลนทรยซงสามารถกอใหเกดการตดเชอหรอโรคตดเชอได เชน ไวรส แบคทเรย รา โปรโตซว และหนอนพยาธทมาของเชอโรค ไดแก สงขบถายหรอสงปฏกลจากมนษยและสตว ซากสตว ผลกระทบตอสขอนามยและสงแวดลอม กอใหเกดการแพรกระจายโรคตางๆ สมนษยและสตวได เชน โรคตดเชอระบบทางเดนอาหาร ระบบหายใจ ระบบผวหนง เปนตน

๕

บทท ๓ การจดการนาเสยสาหรบบานเรอน

นาเสยจากบานเรอนไมวาจะอยใกลหรอไกลจากแหลงนา เมอถกปลอยทงลงสแหลงนาโดยไมมการบาบดกอนจะสงผลกระทบตอคณภาพนาทาใหแหลงนาธรรมชาตมคณภาพเสอมโทรม ไมสามารถใชประโยชน ในการอปโภคหรอบรโภคนอกจากการคมนาคมเทานน ดงนน การปองกนมลพษจากบานเรอนโดยการตดตงระบบบาบดนาเสยทใชเทคโนโลยอยางงายและเหมาะสมจะเปนการชวยลดระดบความรนแรงของมลพษทางนา อกทงเปนการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในการดแลรกษาสภาวะแวดลอมของชมชนนนๆ ซงการจดการนาเสยจากบานเรอนตองมการนานาเสยทเกดขนจากกจกรรมตางๆ ในบานเรอนเขาสกระบวนการบาบดใหหมดทกกจกรรมทมนาเสยและการบาบดนาเสย ควรเปนกระบวนการทใชคาใชจายในการกอสรางและบารงรกษาตา สามารถดาเนนการกอสรางไดในระยะเวลาสน และงายตอการควบคมดแล

๓.๑ แนวทางการจดการนาเสยจากบานเรอน ม ๒ แนวทาง คอ

แนวทางท ๑ ชมชนทยงไมมระบบบาบดนาเสยรวมของชมชน โดยบานเรอนแตละหลงควรมการบาบดนาเสยของตวเองดวยการบาบดนาเสยขนตน ดวยบอดกไขมนและบอเกรอะ และตามดวยระบบบาบดนาเสยขนาดเลก เพอใหนาทงมคณภาพดขนกอนปลอยเขาบอซมลงดนหรอทอระบายนาสาธารณะ

กลมอาคาร/บานเรอน

ครว บอดกไขมน

รปท ๓.๑ การจดการนาเสยจากบานเรอนสาหรบชมชนทยงไมมระบบบาบดนาเสยรวม

แนวทางท ๒ กลมชมชนใชระบบบาบดนาเสยรวมแบบกลมอาคาร (Cluster) โดยกลมบานเรอนรวมหลายหลงมการบาบดนาเสยขนตนดวยบอดกไขมนและบอเกรอะแตละหลง แลวสงนาเสยเขาทอรวบรวมนาเสยไปบาบดทระบบบาบดนาเสยรวมแบบกลมอาคาร (Cluster) กอนปลอยลงสแหลงนาสาธารณะ

รปท ๓.๒ การจดการนาเสยจากบานเรอนหลายหลงในชมชนทมระบบบาบดนาเสยรวมแบบกลมอาคาร (Cluster)

สวม

อนๆ

บอเกรอะ ระบบบาบดนาเสย

แบบตดกบท (Onsite)

ทอระบายนา

ซมลงดน

(บานเรอนแตละหลง)

ครว บอดกไขมน ระบบ

รวบรวมนาเสย

ระบบบาบดนาเสยแบบกลมอาคาร

(Cluster)

สวม

อนๆ

บอเกรอะ แหลงนา

สาธารณะ

๖

๓.๒ การรวบรวมนาเสยจากกจกรรมตางๆ ภายในบานเรอน

ระบบรวบรวมนาเสยของบานเรอนตองสามารถรวบรวมนาเสยจากกจกรรมตางๆ ทงหมด ไมวาจะเปนนาเสยจากหองครว หองนา หองสวม และพนทซกลาง ซงวธรวบรวมนาเสยทดทสด คอการรวบรวมนาเสย มาเขาระบบบาบดนาเสยทจดเดยวโดยใชแนวทอเดยวแตในสภาพจรงแลวอาจไมสามารถรวบรวมนาเสยแบบนไดทกบานเนองจากบานแตละหลงมลกษณะของบานหรอการออกแบบแตกตางกนออกไป เชน ตาแหนงของหองครวอยหางจากหองนา หรอบางบานมหองนาทงในบานและนอกบาน เปนตน การรวบรวมนาเสยจาก จดตางๆ ในบานเรอน อาจสรปเปนรปแบบตางๆ ดงน (๑) การรวบรวมนาเสยเพอนามาบาบดทจดเดยว วธการนเหมาะสาหรบบานเรอนทสามารถรวบรวมทอนาเสยทงหมดของบานมาเขาระบบบาบดนาเสยทจดเดยว ไดแก นาเสยจากหองครว หองนา หองสวม และพนทซกลาง ถกรวบรวมมาทระบบบาบดนาเสย ณ จดใดจดหนงของบานเรอน

หมายเหต สญลกษณ แนวทางเลอก หมายเหต สญลกษณ แนวทางเลอก

รปท ๓.๓ การรวบรวมนาเสยมาบาบดทจดเดยว รปท ๓.๓ การรวบรวมนาเสยมาบาบดทจดเดยว

นาเสยจากครวหรอทลางชาม

ซมลงดน

นาเสยจากหองสวม

นาเสยจากหองนา

บอเกรอะ

บอดกขยะ บอดกไขมน

บอกรองไรอากาศ บอซม

ระบายลงรางหรอ

ทอนาสาธารณะ

๗

(๒) การรวบรวมนาเสยเพอนามาบาบดทหลายจด หากนาเสยทเกดขนจากกจกรรมตางๆ ของบานเรอนอยหางกน เชน หองครวอาจอยใกลกบพนทซกลางแตอยหางจากหองนา - สวม หรอ มพนทครวแยกจากสวนอนๆ เปนตน ในกรณนตองรวบรวมนาเสยจากกจกรรมตางๆ ของบานและนาเขาสระบบบาบดนาเสยตางชดทตดตงไวในตาแหนงทเหมาะสมโดยไมจาเปนตองอยทเดยวกน วธนเหมาะสาหรบบานเรอนทรวบรวมทอนาเสยทงหมดเขาสระบบบาบดนาเสยทจดเดยวไมได ยกตวอยางเชน

• วธท ๑ แนวทอแรกรวบรวมนาเสยทเกดจากหองนาและหองสวมเขาสระบบบาบดนาเสยชดท ๑ สวนแนวทอท ๒ รวบรวมนาเสยทเกดจากการซกลางและหองครวเขาสระบบบาบดนาเสยชดท ๒

• วธท ๒ แนวทอแรกรวบรวมนาเสยทเกดจากหองนา หองสวม และการซกลาง เขาสระบบบาบดนาเสย ชดท ๑ สวนแนวทอท ๒ รบนาเสยจากหองครวเขาสระบบบาบดนาเสยชดท ๒

นาทง นาทง นาทง นาทง

รปท ๓.๔ ระบบทอรวบรวมนาเสยจากบานเรอนเพอแยกบาบด

๓.๓ ระบบบาบดนาเสยสาหรบบานเรอน

รปแบบการบาบดนาเสยจากบานเรอนแตกตางกนออกไปตามลกษณะของนาเสย ซงประกอบดวย นาเสยจากครว ตองผานตะแกรงหรอตะกราเพอดกเศษอาหารออกกอนแลวจงผานถงดกไขมน เพอทาใหลอยตวเปนฝาไขทผวหนาแลวตกทง หรอถามเศษอาหารตกคางหรอไขมนปรมาณมากอาจตองผานถงเกรอะเพอบาบดนาเสยอกครง นาเสยจากสวม ไหลผานถงเกรอะ เพอแยกอจจาระ กระดาษชาระ หรอสงเจอปนอนๆ ใหจมตวลง รวมทงใหไขมนลอยตวขนบน และเกดการยอยสลายโดยจลนทรยแบบไมใชอากาศในถง และผานบอหรอถงบาบดแบบใชอากาศหรอแบบไมใชอากาศ ภายในถงตดตงตวกลาง (Media) เพอใหจลนทรยยดเกาะ อาศยการทางานของจลนทรยทาหนาทในการยอยสลายสารอนทรยทมอยในนาเสย ทไหลผานชนกรอง นาทงทผานการบาบดแลวจะไหลไปทสวนขดแตง (Polishing Unit) เพอแยกตะกอนจลนทรยทแขวนลอยในนาใสและปรบสภาพนาทงใหไดตามคณภาพนาทงตามทออกแบบไวกอนระบายออกตอไป สาหรบนาเสยจากการอาบ และการซกลาง ไหลผานบอเกรอะกอนเพอกาจดสารอนทรย เศษไขมน คราบสบ และผานไปยงบอกรอง ไรอากาศเชนกน

นาซกลาง

นาสวม

วธท ๑ วธท ๒

นาสวม นาครว นาครว

นาอาบ นาอาบ

นาซกลาง

ระบบบาบดนาเสย

สาหรบบานเรอน

(ระบบฯ ชดท ๒)

ระบบบาบดนาเสย

สาหรบบานเรอน

(ระบบฯ ชดท ๑)

ระบบบาบดนาเสย

สาหรบบานเรอน

(ระบบฯ ชดท ๑)

ระบบบาบดนาเสย

สาหรบบานเรอน

(ระบบฯ ชดท ๒)

๘

นาเสยทผานเฉพาะบอเกรอะจะยงมความสกปรกเหลอจานวนมาก จงไมควรปลอยลงทางนาสาธารณะ โดยตรง อาจใชวธระบายซมลงดนโดยผานทางบอซม หรอลานซม ถาตองการจะใชวธการกาจดนาเสยโดยการระบายลงสแหลงนา นาเสยจะตองไดรบการบาบดใหมคณภาพดกอน โดยการตดตงบอหรอถงบาบดนาเสยแบบใชอากาศหรอไมใชอากาศ การระบายนาทงลงสแหลงนาสาธารณะมอย ๒ ลกษณะ คอ การระบายลงสแหลงนาธรรมชาตและการระบายลงสทอระบายนา โดยการระบายนาทงดวยการระบายออกสแหลงสาธารณะมความเหมาะสมกบบานเรอนทตงอยในเมอง ซงมขอจากดในเรองพนทหรอบานเรอนทอยใกลทอระบายนาสาธารณะหรอแหลงนาธรรมชาต ซงมความเหมาะสมมากกวาการสรางระบบซมไวภายในบาน นอกจากนระบบระบายนารปแบบนยงเหมาะสมกบบานเรอนทตงอยในพนททดนยอมใหนาซมผานไดชา อยางไรกตาม ในการใชระบบระบายนารปแบบดงกลาวตองคานงถงระดบของทอระบายนาทออกจากบานเรอน และผลกระทบตอสงแวดลอมทเกดขน โดยเฉพาะการระบายลงแหลงนาโดยตรง ระบบบาบดนาเสยจากบานเรอนทเหมาะสม ประกอบดวย

นาเสยจากครว

หรอทลางชาม

บอ

ดกขยะบอดกไขมน

หมายเหต สญลกษณ แนวทางเลอก

รปท ๓.๕ ผงขนตอนการบาบดนาเสย

๑) บอดกขยะ บอดกขยะเปนสวนหนงของการบาบดนาเสยขนตนจะถกตดตงไวเพอแยกเศษอาหาร เศษขยะ

ออกจากนาเสยกอนทจะไหลไปสบอดกไขมน หรอบอบาบดนาเสย สวนสาคญทสดสาหรบบอดกขยะ ไดแก ตะแกรงดกขยะ โดยรปแบบของตะแกรงทใชอาจจะเปนแบบราง (Bar Screen) หรอแบบกลอง (Box Screen) ซงประสทธภาพในการดกเศษอาหารหรอเศษขยะจะขนอยกบขนาดชองเปดของตะแกรง อยางไรกตามในกรณทใชตะแกรงแบบกลอง หากชองเปดของตะแกรงเลกเกนไปกจะทาใหประสทธภาพในการดกขยะลดตาลงได เนองจากนาจะไหลลนออกมาขางนอกตะแกรง และ ทาใหเศษอาหารหรอเศษขยะหลดมาขางนอกดวย โดยวสดทใชทาตะแกรงควรเปนวสดทไมเปนสนม เชน ตาขายพลาสตก เพอไมใหเกดการผกรอนและเกดชองวางทาใหขยะหลดออกมาไดความลาดเอยงของตะแกรงทามมระหวาง ๓๐ – ๔๐ กบแนวระนาบ

ระบายลงรางหรอ

ทอระบายนนาสาธารณะ

นาเสยจากหองสวม บอ/ถงบาบดนาเสยแบบใชอากาศหรอไมใชอากาศ

บอเกรอะ

ซมลงดน บอซม

นาเสยจากหองนา

๙

W

๖ มม. ๑๐ มม.

เสนเหลก เสนผานศนยกลาง ๐.๖ มลลเมตร

๓๐o -๔๕o

วางมมลาดเอยงของตะแกรง ๓๐ – ๔๕ องศา

W = ความกวางของรางระบาย รปท ๓.๖ ตวอยางตะแกรงดกขยะ

วธการกอสรางบอดกขยะ

. ๑ ขดหลมใหกวางกวาบอทจะสรางอยางนอย ๐.๕ เมตร โดยรอบเพอความสะดวกในการบดอดดน และทรายรองกนหลม รวมทงเทคอนกรตกนหลมดวย

. ๒ เทคอนกรตกนหลมหนา ๘ – ๑๐ เซนตเมตร อาจเสรมตะแกรงเหลกหรอไมกได

. ๓ กอผนงอฐครงแผนโดยรอบเปนบอรปสเหลยมลกบาศกตามขนาดความกวาง ยาว ลกทกาหนด ผนงดานทมทอระบายตอเขาและออกตองอดยารอยตอของทอใหสนท

. ๔ บรเวณพนรองทอ ควรปรบพนรองทอดวยทรายใหแนนกอนวางทอเพอกนทอทรดตว

. ๕ นาเหลกตะแกรงซงทาเปนโครงสามเหลยม ดงรปขางบนมมมเอยงและมมฉากขนาดหนากวาง เทากบขนาดหนากวางของบอ

การบารงดแลรกษา . ๑ สารวจดขยะทตกคางอยในตะแกรงทกวน ถามปรมาณมากใหทาการดงตะแกรงขนมาจากบอ

แลวนาเศษอาหารหรอเศษขยะในตะแกรงไปทงฉดนาลางตะแกรงกอนทนาไปตดตงในบอเหมอนเดม . ๒ ทาการแยกเศษอาหารหรอขยะขนาดใหญออกกอนทาการลางภาชนะเพอปองกนการไหลไปอดตน

ในทอ . ๓ ในแตละสปดาหใหทาการสารวจวาในบอดกขยะมเศษอาหารสะสมอยหรอไม โดยใชไมหยงด

ความลก หากพบวามตะกอนสะสมใหนาเอาตะกอนเหลานนออกจากบอ ซงอาจทาไดโดยการนาขนผกตดกบดามไมตกขนมาเพอปองกนการสะสมของตะกอนทาใหเกดการเนาเหมน

๑๐

๒) บอดกไขมน นาเสยจากหองครวจะมนามนและไขมนปนเปอนอยมาก หากไมกาจดออกจะทาใหทอระบายนา

อดตน และหากระบายออกสแหลงนาภายนอกจะสงผลกระทบตอแหลงนาธรรมชาต ดงนน หากมการ ลดนามนและไขมน ณ แหลงกาเนด จะชวยลดปญหาและผลกระทบตอแหลงนาธรรมชาตไดโดย

๑. ลดปรมาณการใชนามนและไขมนในการประกอบอาหาร โดยเนนการใชในปรมาณทจาเปนเทานน ๒. ไมเทนามนใชแลวลงนาทงหรอทอระบายนา ๓. กวาดเศษอาหารออกจากภาชนะกอนนาไปลาง ๔. เชดคราบนามนและไขมนทตดอยกบภาชนะใหหมด กอนการลางทาความสะอาดดวยนาสะอาด ๕. แยกนามนใชแลวใสภาชนะเพอนาไปกาจดหรอแปรรป ๖. ตดตงบอดกไขมน การกาจดนามนและไขมนโดยใชบอดกไขมน เปนการแยกไขมนไมใหไหลปนไปกบนากอนปลอย

ลงสแหลงนาสาธารณะหรอทอระบายนา ซงเปนวธการทเหมาะสมและมประสทธภาพในการลดนามนและไขมนทปนเปอนในนาเสยจากบานเรอน โดยทวไปบอดกไขมนจะเปนบอทรงกลมหรอสเหลยม ประกอบดวยแผนกนหรอระบบทอเพอแยกชนไขมนและนาออกจากกน สาหรบสภาพอากาศของประเทศไทยซงมอากาศรอน การจบตวของไขมนจะชา ดงนน บอดกไขมนควรมเวลาเกบกกไมนอยกวา ๖ ชวโมง ซงบอดกไขมนจะสามารถกาจดไขมนไดประมาณรอยละ ๖๐ หากมการดแลทด

หลกการทางาน ขนตอนท ๑ นาเสยจะผานเขามาทตะแกรงดกเศษอาหาร ซงทาหนาทแยกเศษอาหารทปะปนมากบนาเสยทเกดขนในหองครว และสามารถถอดออกลางทาความสะอาดไดโดยงาย

ขนตอนท ๒ นาทงจากขนตอนแรกจะไหลผานมายงสวนดกไขมน โดยไขมนทแยกตวออกจาก นาทงจะลอยขนเปนชนเหนอนาตามการออกแบบซงควรมระยะเวลาเกบกก (Detention time) ไมนอยกวา ๖ ชวโมง ผใชงานจะตองตกไขมนสวนนออกไปใชประโยชนหรอนาไปกาจด

ขนตอนท ๓ นาทงทอยใตชนไขมนจะไหลลนออกเพอผานเขาสการบาบดขนตอไป กอนปลอย นาทงออก

๑๑

รปแบบถงหรอบอดกไขมนสาหรบบานเรอน

ถงดกไขมนทเปนทนยมใชกนอยในบานเรอน ไดแก ๑) ถงดกไขมนแบบสาเรจรป ๒) บอดกไขมน แบบวงขอบซเมนต และ ๓) ถงดกไขมนอยางงาย

๑) ถงดกไขมนสาเรจรป ถงดกไขมนสาเรจรป มกจะทาจากพลาสตกหรอไฟเบอรกลาสหรอวสดสงเคราะหอนๆ

ซงแขงแรง ตวถงมทงแบบทสามารถตดตงโดยการฝงใตดนหรอวางบนพน มใหเลอกหลายขนาด ผใชสามารถเลอกไดตามปรมาณนาเสยทเกดขนจากกจกรรม โดยปกตถงจะแบงเปน ๒ สวนคอ สวนทเปนตะแกรง ดกเศษอาหารและสวนแยกไขมน

ทอนาเขา ตะแกรงดกเศษอาหาร

ชนไขมนทแยกลอยตว ทอนาออก

รปท ๓.๗ ถงดกไขมนสาเรจรป

๒) บอดกไขมนแบบวงขอบซเมนต

บอดกไขมนแบบวงขอบซเมนตสามารถทาไดเอง ซงจะทาใหมราคาถกกวาถงดกไขมนสาเรจรป และสามารถปรบใหเหมาะสมกบพนทและปรมาณนาทใช สามารถสรางไดโดยใชวงขอบซเมนต ซงมขนาดเสนผานศนยกลางตงแต ๐.๘ – ๑.๒ เมตร นามาวางซอนกนเปนตวบอจนมปรมาตรตามทตองการ หากตองการปรมาตรมากๆ กสามารถทาไดโดยการเพมขนาดเสนผานศนยกลางของวงขอบซเมนต เหมาะสาหรบบานเรอนทมพนท

ตวอยางบอดกไขมนวงขอบซเมนต

ตวอยางบอดกไขมน+ฝาปดแบบวงขอบซเมนต

รปท ๓.๘ บอดกไขมนแบบวงขอบซเมนต

๑๒

๓) ถงดกไขมนอยางงาย

ถงดกไขมนอยางงายเปนถงดกไขมนแบบภมปญญาชาวบานทสามารถประดษฐใชไดเองในครวเรอน โดยใชวสดทหางาย ตวอยางถงดกไขมนอยางงาย ไดแก ถงดกไขมนแบบนาถงนามาประยกตใชเปนถงดกไขมนอยางงายและประหยดใชกบบานเรอน โดยมสวนประกอบ คอ ถงนาพลาสตกทมขายทวไปในทองตลาด ขนาดประมาณ ๒๐ ลตร ใชทอพวซพรอมขอตอสามทางขนาดเสนผานศนยกลาง ๒ นว เจาะรถงนาพลาสตกแลวตอทอพวซยาดวยกาวพลาสตกแบบใชความรอนละลาย โดยใหทอเขาอยสงกวาทอออกประมาณ ๕ เซนตเมตร นาตะกราพลาสตกทเปนตะแกรงมาประกอบเขากบไมแขวนเสออลมเนยมหรอลวดททาเปนหหว แขวนไวททางนาเขาเพอดกขยะและเศษอาหาร สวนทอนาออกนนใหตอทอในถงใหลกลงไปถงกนถง โดยปรายทอ อยหางจากกนถงประมาณ ๑๕ เซนตเมตร

รปท ๓.๙ ถงดกไขมนอยางงาย

การตดตงถงหรอบอดกไขมน

การตดตงควรมการกาหนดตาแหนงใหใกลและระดบตากวาอางลางจาน โดยเดนทอนาเสยจากอางลางจานมาเขาถงหรอบอดกไขมน แลวเดนทอนาทงจากถงหรอบอดกไขมนไปยงทอหรอรางระบายนา หรอระบบบาบดนาเสย

รปท ๓.๑๐ ตาแหนงการตดตงถงหรอบอดกไขมน

ตะแกรงดกเศษอาหาร

ทอนาเขา ทอนาออก

๑๓

การดแลรกษาถงหรอบอดกไขมน

ปญหาสาคญของถงหรอบอดกไขมน กคอ การขาดการดแลรกษาอยางสมาเสมอ ซงจะทาใหเกด ความสกปรกและกลนเหมน เกดการอดตนหรออาจเปนทอยอาศยของแมลงสาบและสตวพาหะอนๆ ได รวมทงทาใหถงหรอบอดกไขมนเตมและแยกไขมนไดไมมประสทธภาพเพยงพอ ซงการดแลรกษาควรดาเนนการอยางสมาเสมอ ดงน

. ๑ ตองนาเศษอาหารทตดคางในตะกราดกเศษอาหารออกทงในถงขยะอยางนอยทกวน (เนองจาก เศษอาหารจะบดเนา) และหามนาตะแกรงดกเศษอาหารออกแลวปลอยใหเศษอาหาร/ขยะเขาไปในถงหรอ บอดกไขมน

. ๒ ไมใชของมคม/แหลม ทะลวงหรอแทงผลกใหเศษขยะไหลผานตะแกรงไปเขาถงหรอบอดกไขมน เพราะจะทาใหเศษอาหารอดตนได

. ๓ หมนเปดฝาถงเพอตกไขมนทลอยอยบนผวนาออกจากถงหรอบอดกไขมนทกวน ถามนอยอาจเวนชวงหางไดตามสมควร แตไมควรนอยกวาสปดาหละครง

. ๔ หมนตรวจสอบสภาพของทอระบายนาทรบนาจากถงหรอบอดกไขมน หากพบวามไขมนเปนกอนหรอเปนคราบหนา จะตองตกไขมนจากถงหรอบอดกไขมนใหมความถมากกวาเดม

. ๕ นาไขมนทตกทงแลวโดยปลอยใหนาซมออกจนไขมนตกตะกอนใสถงใหมดชดทงในถงขยะรวม หรอนาไขมนไปทาปยหมก สบ หรอเทยนกได

๖. หามนานาเสยอนๆ ซงไมมไขมน เชน นาลางมอ นาอาบ นาซก นาฝน ฯลฯ เขามาในถงหรอบอดกไขมน . ๗ ลางถงหรอบอดกไขมนอยางสมาเสมอ อยางนอยทก ๖ เดอน

รปท ๓.๑๑ การตกไขมนออกจากถงดกไขมน

๑๔

๓) บอเกรอะ

บอเกรอะเปนบอสาหรบเกบของเสยและนาเสยสวนใหญฝงอยใตดน การทางานของบอเกรอะจะบาบดสารอนทรย ปองกนตะกอนลอย (ฝาไข) และตะกอนจมไมใหไหลไปยงภายนอกหรอการบาบดขนตอไป โดยลกษณะของบอเกรอะจะเปนบอปด ของเสยและนาเสยตองไมสามารถซมออกได ไมมการเตมอากาศภายในบอจงเปนบอแบบไรอากาศ กระบวนการบาบดนาเสยของบอเกรอะจะเปนแบบชวภาพ โดยอาศยแบคทเรยทไมใชออกซเจนในการยอยสลายสารอนทรยในนาเสย หลงจากการยอยสารอนทรยแลว จะเกดกาซ นา และกากตะกอน และเนองจากมกากตะกอนเกดขนในบอเกรอะ จงออกแบบลกษณะการไหลของนา ภายในถงใหไหลผานแผนกนหรอการวางทอเพอลดความเรวของนาไมใหตะกอนฟงกระจาย และปองกนการลดวงจร และบอเกรอะจะตองมทอระบายกาซทเกดขนภายในบอ ปกตนาเสยจะมเวลากกพกในบอเกรอะประมาณ ๑ วน โดยปกตทวไปบอเกรอะมกใชสาหรบการบาบดนาเสยจากสวม แตจะใชบาบดนาเสยจากครวเพอดกไขมนหรอนาเสยอนๆ ดวยกได บอเกรอะทใชอยตามบานเรอนกมกนยมสรางโดยใชวงขอบซเมนต ซงมจาหนายตามรานคาวสดกอสรางทวไป แตปจจบนมการสรางถงเกรอะสาเรจรปจาหนายโดยใชหลกการเดยวกน

เนองจากประสทธภาพในการบาบดนาเสยของบอเกรอะไมสงนก ประมาณรอยละ ๔๐ – ๖๐ นาทง จากบอจงยงคงมคาบโอดสง จงไมควรปลอยทงลงลานาธรรมชาตหรอทอระบายสาธารณะโดยตรง โดยอาจจะตดตงบอซมหรอตดตงระบบาบดนาเสยตอทายกอนระบายนาทงออกสงแวดลอมภายนอก

การออกแบบบอเกรอะใหสามารถกาจดของแขงทตกตะกอนไดทงหมด โดยออกแบบใหมลกษณะดงน ๑. มปรมาตรเกบกกนาเสยได ๒๔ ชวโมง ในขณะทในบอมการสะสมของกากตะกอนและ ฝาสงสด หรอปรมาตรเกบกกกากนาเสยได ๓ วน ในขณะทเรมตนใชงาน ๒. มทางนาเขาและออกทปองกนการหลดออกไปของกากตะกอนหรอฝา ๔. มปรมาตรสาหรบเกบกกกากตะกอนไดพอเพยงเพอปองกนไมใหกากตะกอนหรอฝาหลดออกไปกบนาเสยทออกจากบอเกรอะ ๔. ตองมการระบายอากาศ เพอระบายกาซมเทน กาซคารบอนไดออกไซด และกาซไฮโรเจนซลไฟด

บอเกรอะแบบไมมผนงกน บอเกรอะแบบมผนงกน รปท ๓.๑๒ ตวอยางบอเกรอะ

๑๕

การบารงดแลรกษา

๑. ควรตกหรอดดตะกอนออกจากบอเกรอะ ทงนความสงของชนตะกอนควรตากวาทางนาออก เพราะตะกอนอาจหลดไป ทาใหระบบซมอดตนได ควรตรวจสอบความหนาชนตะกอนอยางนอยปละ ๑ ครง

๒. หามเทสารทปนพษตอจลนทรยลงในบอเกรอะ เชน นากรดหรอดางเขมขน นายาลางหองนาเขมขน คลอรนเขมขน ฯลฯ เพราะจะทาใหประสทธภาพในการทางานของบอเกรอะลดลง และนาทงไมไดคณภาพตามทตองการ

๓. หามทงสารอนนทรยหรอสารยอยยากลงในบอเกรอะ เชน พลาสตก ผาอนามย ฯลฯ ซงนอกจาก มผลทาใหสวมเตมกอนกาหนดแลวยงอาจเกดการอดตนในทอระบายได

๔. กรณระดบนาในบอเกรอะสงและราดสวมไมลง ใหตรวจดการระบายของบอซม (ถาม) วามการซมออกดหรอไม ถาไมมบอซมปญหาอาจมาจากนาภายนอกไหลทวมเขามาในถง ตองแกไขโดยการยกถงขนสง ในกรณใชบอเกรอะสาเรจรป ใหตดตอผแทนจาหนายเพอตรวจสอบและแกไขตอไป

๔) บอกรองไรอากาศ

บอกรองไรอากาศเปนระบบบาบดแบบไมใชอากาศเชนเดยวกบบอเกรอะ แตมประสทธภาพ ในการบาบดของเสยมากกวา โดยภายในถงชวงกลางจะมชนตวกลาง (Media) บรรจอย ตวกลางทใชกนมหลายชนด เชน หน หลอดพลาสตก ลกบอลพลาสตก กรงพลาสตก และวสดโปรงอนๆ ตวกลางเหลานมพนทผวมาก เพอใหจลนทรยยดเกาะและยอยสลายสารอนทรยในนาเสย

นาเสยจะไหลเขาทางดานลางของบอแลวไหลขนผานชนตวกลาง จากนนจงไหลออกทางทอดานบน ขณะทไหลผานชนตวกลางจลนทรยชนดไมใชอากาศจะยอยสารอนทรยในนาเสย เปลยนสภาพใหกลายเปนกาซกบนา นาทงทไหลลนออกไปจะมคาบโอดลดลง

การทจลนทรยกระจายอยในถงอยางสมาเสมอ สามารถยอยสลายของเสยไดอยางทวถงจากดานลางจนถงดานบน ทาใหประสทธภาพในการกาจดของเสยสงกวาระบบบอเกรอะ แตอาจเกดปญหาจากการอดตนของตวกลางภายในถงและทาใหนาไมไหล ดงนนจงตองมการกาจดสารแขวนลอยตางๆ ออกกอน เชน มตะแกรงดกขยะและบอดกไขมนไวหนาระบบ หรอถาใชบาบดนาสวมกควรผานเขาบอเกรอะกอน บอกรองไรอากาศอาจสรางดวยวงขอบซเมนตหรอคอนกรตในท หรอใชถงสาเรจรปทมการผลตออกจาหนายในปจจบน

๑๖

ทอนาเขา

นาเสยผานการกรองแลว

ทอนาออก

ชนหนสาหรบ จลนทรยยดเกาะ

ระดบนาในถง

ขอบลางฝงอยในพนคอนกรต

พน คสล.

ชนรองรบหน

มรเจาะใหนาไหลขน

วงขอบซเมนต

รอยตอวงขอบ ฉาบปนขดมนกนซม

ฝาปดบอ คสล.

บอกรองไรอากาศ

รปท ๓.๑๓ การตดตงชนตวกลางภายในบอกรองไรอากาศ

การบารงดแลรกษา ๑. ในระยะแรกทปลอยนาเสยเขาบอกรองไรอากาศจะยงไมมการบาบดเกดขน เนองจากยง

ไมมจลนทรยการเกดขนของจลนทรยอาจเรงได โดยการตกเอาสลดจหรอขเลนจากบอเกรอะหรอทองรองหรอกนทอระบายของเทศบาล ซงมจลนทรยชนดไมใชอากาศมาใสในถงกรองประมาณ ๒ - ๓ ปบ

๒. นาทเขาบอกรองไรอากาศจะเปนนาทไมมขยะหรอกอนไขมนปะปน เพราะจะทาใหตวกลางอดตนเรว วธแกไขการอดตน คอ ฉดนาสะอาดชะลางทางดานบนและระบายนาสวนลางออกไปพรอมๆ กน

๓. หากพบวานาทไหลออกมอตราเรวกวาปกตและมตะกอนตดออกมาดวย อาจเกดจากกาซภายในถงสะสมและดนทะลตวกลางขนมาเปนชอง ตองแกไขดวยการฉดนาลางตวกลางเชนเดยวกบขอ ๒

๑๗

๕) การระบายนาทงจากบานเรอน

นาทงทผานการบาบดในรปแบบขางตน ซงมคานาทงตามเกณฑมาตรฐนทกาหนดสามารถระบายออกสภายนอกได ซงการระบายนาทงจากบานเรอนนนสามารถทาไดหลายรปแบบ โดยรปแบบของการระบายนาทงจะขนอยกบปจจยหลายประการ เชน ชนดของดนทอยบรเวณททาการตดตงระบบบาบดนาเสย ระยะทางระหวางระบบบาบดถงแหลงนาธรรมชาตหรอทอระบายนาสาธารณะ และราคาของทดน เปนตน

บอซม

ระบบซม

รปท ๓.๑๔ รปแบบการระบายนาทงจากบานเรอน

รปแบบระบบระบายนาทงจากบานเรอนทวไปแบงเปน ๒ แบบคอ ๕.๑) ระบบซม นาเสยทผานการบาบดขนตนจะยงมความสกปรกเหลออย ไมสามารถปลอยลง

ทางนาสาธารณะไดโดยตรง ตองใชวธระบายซมลงดนโดยผานทางบอซมหรอลานซม

• บอซม ระบบบอซมเปนระบบระบายนาทงทเหมาะสมกบบานเรอน โดยอาศยกระบวนการดดซม

ของดนเปนหลก ตาแหนงของบอซมจะถกตดตงอยใตผวดนบรเวณใกลเคยงกบระบบบาบดนาเสย การทางานของระบบเรมจากการทนาเสยไหลผานระบบบาบดนาเสยกอนหนาและไหลเขาสบอซม ซงนาทงสามารถซมออกสดน โดยรอบผานทางรเลกๆ ทเจาะไวรอบบอ นาทงทซมผานออกมาจากบอจะถกอนภาคของเมดดนกรองเพอกาจดสารแขวนลอยทเหลออยในนาทงออกไป ในขณะทสารประกอบอนทรยตางๆ จะถกจลนทรยทอาศยอยในดนทาการยอยสลายไปพรอมๆ กน บอซมนยมใชกบครวเรอนหรออาคารขนาดเลกซงมพนทระบายไมมากนก อยในชมชนทไมหนาแนนและอยหางไกลจากบอนาตนซงใชสาหรบอปโภคบรโภค

บรเวณสรางบอซมนนถาดนรบการซมของนาไมด อาจทาใหนาเออลนขนสผวดนได หรอหากภายหลงบรเวณนนเกดการอดตนกจะทาใหนาเออลนขนสผวดนเชนกน ดงนนอายการใชงานของ หลมซมจงนานประมาณ (๖ – ๗ ป) อยางไรกตาม หลมซมนอาจทาหลายๆ หลมหางจากกน แลวตอทอสวนบนเขาหากน ระยะหางของหลมซมแตละหลมตองหางไมนอยกวา ๓ เทาของเสนผาศนยกลางของหลมซมนน วธงายๆ ในการดวาดนซมดหรอไมคอ การดลกษณะของเนอดน ควรเปนดนทมความรวนซย มสวนประกอบของดนเหนยวนอย ซงเปนวธทหยาบแตกสามารถประมาณอตราการซมของดนไดคราวๆ

ระบบบาบดนาเสย

ระบบระบายออกสสาธารณะ

ลานซม

แหลงนา

ทอระบายนาสาธารณะ

๑๘

บอกรองไรอากาศ บอซม บอเกรอะ

รปท ๓.๑๕ ระบบระบายนาแบบบอซม

• ลานซม ในกรณทนาทงมปรมาณมากและมพนทดนกวางพอเพยง เปนระบบสนเปลองคาใชจายนอย ซงประกอบดวยระบบทอเจาะรฝงใตดน เพอกระจายนาทงใหซมลงดน แตในการออกแบบควรมการทดสอบคณสมบตการซมของดนเสยกอน

รปท ๓.๑๖ ระบบระบายนาแบบลานซม

ขอพงระวงในการระบายนาทงโดยใชระบบซม ๑) ควรมพนทเพยงพอสาหรบการขดบอหรอวางระบบซม และควรอยหางจากบานหรอ

ชมชนหนาแนนไมนอยกวา ๒ – ๔ เมตร เพอปองกนปญหากลนและสขอนามยทอาจเกดขน ๒) ตองคานงถงชนดของดนบรเวณทตงระบบบาบดนาเสย และการเดนทอระบายนาทงดวย

โดยปรกษาชางผตดตง วศวกร หรอผเชยวชาญ เพอปองกนทอทรด หกหรอเสยหาย ๓) ตองไมเปนพนททนาทวมขงหรอทวมถง ๔) ระดบนาใตดนบรเวณนนอยลกลงไปตลอดเวลา โดยกนบอตองอยสงจากระดบนาใตดน

สงสดไมนอยกวา ๐.๖ – ๑.๐ เมตร

นาเสย

บอกระจายนา

บอเกรอะ

ทอกระเบองใยหน ∅ ๑๐๐ มม. เจาะร ∅ ๑ ซม.

ทกระยะ ๑๐ ซม.

ไมมากกวา ๑๐ ม.

๒ ม.

๑๙

๕.๒) ระบบระบายออกสแหลงสาธารณะ

การระบายนาทงลงสแหลงสาธารณะมอย ๒ ลกษณะ คอการระบายลงสแหลงนาธรรมชาตและการระบายลงสทอระบายนา โดยการระบายนาทงดวยการระบายออกสแหลงสาธารณะมความเหมาะสมกบบานเรอนทตงอยในเมอง ซงมขอจากดในเรองพนทหรอบานเรอนทอยใกลทอระบายนาสาธารณะหรอแหลงนาธรรมชาต ซงมความเหมาะสมมากกวาการสรางระบบซมไวภายในบาน นอกจากนระบบระบายนารปแบบนยงเหมาะสมกบบานเรอนทตงอยในพนททดนยอมใหนาซมผานไดชา อยางไรกตามในการใชระบบระบายนารปแบบดงกลาวตองคานงถงระดบของทอระบายทออกจากบานเรอน และผลกระทบตอสงแวดลอมทจะเกดขน โดยเฉพาะการระบายลงแหลงนาโดยตรง การระบายลงทอระบายนาสาธารณะทเขาสระบบบาบด นาเสยรวม นาอาจไมตองลดความสกปรกมาก หากอยในพนทใหบรการบาบดนาเสยกสามารถนานาลงส ทอระบายนาเพอนาไปบาบดนาเสยได แตตองจายคาบรการบาบดนาเสยใหกบองคกรปกครองสวนทองถน เพอใชเปนคาใชจายในการเดนระบบฯ สาหรบการระบายลงแหลงนาสาธารณะโดยตรง การบาบดนาเสยตองมคณภาพนาทงผานตามเกณฑมาตรฐานทกาหนดไว

การระบายนาทงลงสแหลงสาธารณะ ตองคานงถง ๑) ระยะทางจากทตงของระบบบาบดนาเสยถงทอระบายนาสาธารณะ แหลงนาธรรมชาต

ไมควรอยหางกนมากเกนไปจนเดนทอไมไดหรอมราคามากเกนควร ๒) ตองคานงถงชนดของดนบรเวณทตงระบบบาบดนาเสยและการเดนทอระบายนาทงจาก

ระบบบาบดนาเสยดวย โดยปรกษาชางผตดตง วศวกร หรอผเชยวชาญเพอปองกนทอทรด หก หรอเสยหาย ๓) การตอทอระบายนาทงจากระบบบาบดนาเสยเชอมตอกบทอระบายนาสาธารณะหรอ

ระบายลงสแหลงนาสาธารณะควรมระดบปลายทออยสงกวาระดบนาสงสดในหนาฝน หรอชวงทมนาทวมอยางนอย ๑๕ เซนตเมตร เพอปองกนการไหลยอนของนาเขาสระบบ ในกรณนาทวม หากไมสามารถทาไดตองตดตงบอพกนาแลวใชเครองสบนาระบายนาเสยจากบอพกนาสทอระบายนาสาธารณะหรอแหลงนาธรรมชาตแทน

๔) ในกรณทระบายนาทงลงสแหลงนาธรรมชาตตองคานงการใชนาเพอการอปโภคบรโภค ในบรเวณใกลเคยงดวย

๒๐

บทท ๔ การลดปรมาณนาเสยและการใชประโยชนจากกากไขมน

๔.๑ การลดปรมาณนาเสย

ผใชนาสวนใหญมกมพฤตกรรมการใชนาฟมเฟอย ควรเปลยนวธการใชนาตามความเคยชน มาเปนการใชนาอยางรคณคา ไมปลอยใหนาไหลทงไปโดยเปลาประโยชน เพอเปนการลดปรมาณนาเสยทจะระบายออกสสงแวดลอมและประหยดคาใชจายในการบาบดนาเสย โดยใชหลก 3Rs : Reduce Reuse Recycle มดงน

• Reduce: การใชนอย การใชนอยหรอใชนาเทาทจาเปน โดยไมใชนาอยางฟมเฟอย เชน

) ๑ การอาบนา : การใชฝกบวจะสนเปลองนานอยทสด รฝกบวยงเลกยงประหยดนา ปดฝกบวในขณะ ทถสบจะใชนาเพยง ๓๐ ลตร หากไมปดจะใชนาถง ๙๐ ลตร และหากใชอางอาบนาจะใชนาถง ๑๑๐ – ๒๐๐ ลตร

๒) การโกนหนวด : โกนหนวดแลวใชกระดาษเชดกอน จงใชนาจากแกวมาลางอกครง ลางมดโกนหนวด โดยการจมลางในแกว จะประหยดกวาลางโดยตรงจากกอก

๓) การแปรงฟน : ในขณะแปรงฟนไมควรเปดกอกนาทงไว จะทาใหนาไหลสญเสยไปโดยเปลาประโยชน ในระยะเวลาทแปรงฟน ๕ นาท อาจสญเสยนามากถง ๔๐ ลตร ดงนนควรใชภาชนะรองนาไวหรอเปดนาใชหลงแปรงฟนเสรจ จะใชนาเพยง ๕ – ๘ ลตร

๔) การใชชกโครก : การใชชกโครกจะใชนาถง ๘ – ๑๒ ลตรตอครง เพอการประหยดควรใชถง/ขวดบรรจนามาใสในโถนาเพอลดการใชนา หากใชชกโครกควรตดตงโถปสสาวะและโถสวมแยกจากกน สาหรบโถสวมแบบตกราดจะสนเปลองนานอยกวาแบบชกโครกหลายเทา โดยควรพจารณาความเหมาะสมในการตดตงดวย และไมใชชกโครกเปนททงเศษอาหาร กระดาษ สารเคมทกชนด เพราะจะทาใหสญเสยนาจากการกดชกโครก เพอไลสงของลงทอ

๕) การซกผา : การซกผาดวยมอ ประหยดนากวาการซกผาดวยเครอง เพราะการซกผาดวยเครองแตละครง จะตองใชนาถง ๑๐๐ – ๒๐๐ ลตร รวมทงตองใชกระแสไฟฟาดวย แตเวลานหลายบานกจาเปนตองใชเครองซกผา จงควรรวบรวมผาใหพอดกบความจของเครอง ตงโปรแกรมใหเหมาะสมกบชนดผา แลวอยาลมปดกอกนาเมอนาเตมภาชนะรองรบไมวาจะซกดวยมอหรอซกดวยเครอง

๖) การลางถวยชามภาชนะ : ถวยชาม ภาชนะใสอาหารทงหลาย กอนจะลางทาความสะอาดอยาลม กวาดเศษอาหารรวมทงคราบไขมนทงเสยกอน นายาลางจานทใชควรเลอกชนดทมสวนผสมของสารทยอยสลาย ไดทางชวภาพ (Biodegradable) เพอลดสารตกคางในแหลงนา แลวอยาลางทละใบสองใบ รวบรวมไวลางพรอมๆ กน ในอางหรอกะละมง ไมควรเปดนาลางจากกอก เพราะจะสนเปลองนาจานวนมากโดยไมจาเปน ขอนนอกจากจะประหยดนาแลว ยงประหยดนายาลางจาน และปองกนเศษอาหารรวมทงไขมนไปอดทอระบาย และยงชวยปองกนนาเสยไดอกดวย หากเปนไปไดควรตดตงถงดกไขมนจากอางลางจานในหองครว เพอชวยลดความสกปรกของนาทง

๒๑

๗) การลางผกผลไม : ควรลางพชผกและผลไมในอางหรอภาชนะทมการกกเกบนาไวเพยงพอ เพราะการลางดวยนาทไหลจากกอกนาโดยตรง จะใชนามากกวาการลางดวยนาทบรรจไวในภาชนะถงรอยละ ๕๐

๘) การเชดพน : ควรใชภาชนะรองนาและใชอปกรณในการขด เชด ถ จะใชนานอยกวาการใชสายยาง ฉดลางทาความสะอาดพนโดยตรง

๙) การรดนาตนไม : ควรใชผกบวรดนาตนไมแทนการใชสายยางตอจากกอกนาโดยตรงหากเปนพนทบรเวณกวางกควรใชสปรงเกอรจะประหยดนาไดมากกวา และไมควรรดนาตนไมตอนแดดจด เพราะนาจะระเหยหมดไปเปลาๆ ใหรดตอนเชาทอากาศยงเยนอย การระเหยจะตากวา ชวยใหประหยดนา

๑๐) การลางรถ : ควรใชไมขนไกลบฝนออกกอน แลวจงลางรถ ไมควรใชสายยางและเปดนาไหลตลอดเวลาในขณะทลางรถ เพราะจะใชนามากถง ๔๐๐ ลตร แตถาลางดวยนาและฟองนาในกระปองหรอภาชนะบรรจนา จะลดการใชนาไดมากถง ๓๐๐ ลตรตอการลางหนงครง ลดความถในการลางรถลง เชน จากสปดาหละ ๒ ครง กเหลอแคสปดาหละครงกพอ ซงวธนจะชวยประหยดนาไดโดยตรง และไมควรลางรถบอยครงจนเกนไป เพราะนอกจากจะมความสนเปลองนาแลว ยงทาใหเกดสนมทตวถงไดดวย

๑๑) เวลามแขกมาเยยมทบาน ใหเสรฟนาแคประมาณ ๗๐% ของแกว หรอใชแกวใบเลกเสรฟแทน เพราะบางคนดมนาไมเยอะ หรอเราอาจจดเตรยมเหยอกใสนาไวสาหรบเตมใหแขกบางคนทชอบดมนาเยอะกได เพราะการเตมนาทละนดยอมดกวาเหลอทง

๑๒) หมนตรวจสอบสขภณฑ อปกรณใหอยในสภาพดอยเสมอ หากเกดการผดปกตจากการไหลของนาประปาควรตรวจสอบดงน ปดกอกนาทกตว ดการเคลอนไหวของมาตรวดนา หากมทอรวจะมการเคลอนไหวของมาตรวดนา หรอสงเกตพนดนบรเวณเสนทอผานเปยกชนแฉะ แสดงวามทอแตกทอรว จงควรมการซอมแซมแกไข นาทไหลมาทละหยด ทงวนอาจสญเสยถง ๔๐๐ ลตร แตถาหยดมากอาจจสญเสยถง ๓,๐๐๐ ลตรตอวน

• Reuse : การใชซา การใชซา คอ การนานาทผานกจกรรมการใชตางๆ แลว และยงมสภาพดกลบไปใชในกจกรรมอนๆ ซา เชน ๑) การนานาจากการลางถวยชาม หรอการลางผกผลไมไปใชรดนาตนไมหรอทาความสะอาดพน ๒) กรณลางถวยชามภาชนะในอางนา ๒ หรอ ๓ นา อาจนานาในอางสดทายซงมความสกปรกนอย กลบมาใชซาในอางแรกได ๓) นาดมทเหลอในแกวนาไปรดนาตนไมใชทาความสะอาดพนผว ชาระความสกปรกสงตางๆ ได

• Recycle : การนานามาใชใหม การนานาทผานการใชแลวจากกจกรรมตางๆ ซงมความสกปรกอยไปปรบปรงคณภาพนา และนากลบมาใชใหม ซงวธการนหากเปนในภาคอตสาหกรรมจะลดคาใชจายในการซอนาประปาได โดยสามารถใชนาทผานการปรบปรงคณภาพแลวกลบมาใชไดในบางกจกรรม

๒๒

๔.๒ การนานากลบมาใชประโยชน นาทงจากบานเรอนซงผานกระบวนการบาบดและมคามลพษตามทกาหนดสามารถนากลบมาใชประโยชนไดหลายรปแบบ อยางไรกตามการนากลบมาใชของนาทงจากบานเรอนควรมเกณฑในการพจารณา คอ ควรลงทนตา ทงนเนองจากปรมาณนาทงซงเกดจากบานเรอนมไมมาก ดงนน การลงทนกบระบบการนากลบมาใชประโยชนจงไมเปนการลงทนทคมคา สาหรบรปแบบทเหมาะสมของการนานาทงจากบานเรอนกลบมาใชประโยชน เชน การใชในการรดนาตนไม สนามหญา หรอลางพนบรเวณรอบๆ ตวบาน ควรตองผานการฆาเชอ ซงวธการฆาเชอนนมหลายวธดวยกน โดยแตละวธขนอยกบความเหมาะสมในการนานาทงกลบไปใช เชน หากใชวธการเตมคลอรนควรทาการเตมคลอรนใหมปรมาณคลอรนตกคาง ๐.๕ – ๑.๐ มลลกรมตอลตร และควรมระยะเวลาสมผสไมนอยกวา ๑๕ นาทหรอการใชแสง UV หรอระบบ Ozone ในการฆาเชอ สาหรบผลกระทบจากการนานาทงกลบมาใชประโยชนเปนสงสาคญ เชน การนานาทงกลบไปใชสาหรบรดนาตนไม หรอสนามหญา ตองคานงถงคนหรอสตวเลยง ทอาจเขามาสมผสนาทงจากการรดนาตนไม ซงตองปองกนโดยการตดปายประกาศวามการใชนาทงในการรดนาตนไมหรอสนามหญาใหชดเจน เปนตน แตสาหรบการนานาทงกลบไปใชสาหรบรดพชผกในสวนเพอบรโภค ตองระมดระวงอยางมากเนองจากเชอโรคทปนเปอนมากบนาทงจะเปนอนตรายตอสขภาพและชวต หากเปนไปไดควรหลกเลยงหรอตองทาการตรวจวดคาโคลฟอรมแบคทเรยไมใหเกน ๑๐๐ ตอ ๑๐๐ ลกบาศกเซนตเมตร ผลกระทบอกประการในสวนของนาทงทนากลบไปใชสาหรบการรดนาตนไม สนามหญา จาเปนทจะตองคานงถงคาไนโตรเจนและฟอสฟอรสทอาจมคาสงจนเกนไปจนอาจเปนอนตรายตอพชบางชนดได โดยปรมาณไนโตรเจนควรมคาไมเกน ๓๐ มลลกรมตอลตร

๔.๓ การแปรรปกากไขมนสาหรบบานเรอน กากไขมนจากบอดกไขมน สามารถนาไปใชในการผลตผลตภณฑทมประโยชนไดอยางหลากหลาย

ไมวาจะเปนเทยนหอม หรอเทยนแฟนซ สบเหลวเพอการซกลาง ปยหมก นามนไบโอดเซล เชอเพลงอดแทง สบกรด นายาขดรองเทา แวกซขดพน โดยในการเลอกทาผลตภณฑประเภทไหนนนขนอยกบปรมาณของกากไขมน ความสกปรกของกากไขมน ความพรอมดานบคลากร สถานท และความคมทน

การแปรรปกากไขมนทเหมาะสมสาหรบบานเรอน คอ การทาปยหมก โดยพจารณาถงคณสมบตกากไขมน และความคมทน เนองจากปรมาณกากไขมนทไดมจานวนคอนขางนอย ตองใชระยะเวลาในการรวบรวมกากไขมน จากบานเรอนแตละหลงและเกดการผสมของกากไขมนทมความหลากหลายมากยงขน ซงจะมผลกระทบตอการทาความสะอาดกากไขมนทรวบรวมมาได ดงนน กากไขมนทไดจากบานเรอนจงมความเหมาะสมทจะนาไปแปรรปเปนปยหมก ซงไมจาเปนตองทาความสะอาดกากไขมน มขนตอนและวธการไมยงยากซบซอน

วสดอปกรณ ๑. กากไขมนสกปรก ๓๐๐ กรม ๒. เศษวสดธรรมชาต (ขยมะพราว) ๗๐๐ กรม ๓. มลโคแหง ๕๐๐ กรม ๔. ฝกบวสาหรบพรมนา ๕. ถงมอ

๒๓

วธทา นากากไขมนสกปรก เศษวสดธรรมชาตและมลโคแหง ผสมใหเขากนตามอตราสวน (๓:๗:๕) เตมนา

เลกนอยเพอชวยในการคลกเคลา หมกทงไว ๒ – ๓ วน พรมนาและพลกกลบกองปยสมาเสมอ การหมกทดควรมความชนประมาณ ๔๕ – ๕๐ เปอรเซนต โดยสงเกตเมอกาดจะมนาหยดออกมาประมาณ ๒ – ๓ หยด ทงไว ๒ – ๓ เดอน จะไดปยหมกทมสดาคลา มเนอละเอยดคลายดน ซงมสารอนทรยและธาตอาหารทเปนประโยชนตอพชสามารถนาไปใชแทนปยเคม

วสดเหลอทง

เชน ขยมะพราว ๗๐๐ กรม

มลโค

๕๐ กรม

คลกเคลาสวนผสม

พรมนาและกลบกองปยอยาง

กากไขมนสกปรก

รปท ๔.๑ ผงการทาปยหมก

รปท ๔.๒ ขนตอนการทาปยหมก

๓๐๐ กรม + +

บม

๒ – ๓ เดอน

ปยหมก

กากไขมนสกปรก วสดธรรมชาตเหลอทง มลโค

พรมนา กลบกองปย

คลกเคลา สวนผสม

บม

๒๔

๔.๔ การกาจดกากไขมนทไมสามารถนาไปใชประโยชนได เนองจากกากไขมนทผลตไดจากบานเรอนแตละหลงมจานวนนอย จงมกถกทงปนกบขยะประเภทอนๆ ซงอาจเกดการปนเปอนของสารเคม สารพษ หรอความสกปรกอนๆ จนทาใหไมสามารถนากากไขมนเหลานไปแปรรปได ดงนน การกาจดกากไขมนอาจใชวธการฝงกลบดวยกระบวนการตามหลกสขาภบาลสาหรบในพนททองคกรปกครองสวนทองถนมอยแลว เพอปองกนผลกระทบทอาจเกดขน เชน การปนเปอนของนาชะกากไขมนไหลซมลงสชนนาใตดน หรอการนาไปเผาทาลายในเตาเผาทถกตองตามหลกวชาการ ขอควรระวง ไมควรขดหลมฝงกากไขมนลงในดนอยางไมถกหลกสขาภบาล เพราะจะทาใหเกดการหมกแบบไรอากาศ สงผลกระทบตอสภาพแวดลอม เชน ตนไม ตนพชขาดนาตาย เนองจากนาและอากาศไมสามารถซมผานลงสดนได กาซมเทนและกาซคารบอนไดออกไซดกระจายสอากาศ กอใหเกดภาวะเรอนกระจก ซงทาใหโลกรอน

2CO4CH

รปท ๔.๓ ผลกระทบตอสงแวดลอมจากการขดหลมฝงกากไขมน

ทปรกษา

๑. นายวเชยร จงรงเรอง อธบดกรมควบคมมลพษ ๒. นางสณ ปยะพนธพงศ รองอธบดกรมควบคมมลพษ ๓. นายอนพนธ อฐรตน ผอานวยการสานกจดการคณภาพนา ๔. นายสมชาย ทรงประกอบ ผอานวยการสวนนาเสยชมชน

คณะผจดทา

๑. นางอรอมา พนธพงศ นกวชาการสงแวดลอม ๒. นางสาวบญยน กวนเสกสรรค นกวชาการสงแวดลอม ๓. นางสาวนภารตน มาประชา นกวชาการสงแวดลอม ๔. นายชยวฒ พมพทอง นกวชาการสงแวดลอม