――― ΕΕΕ ΡΡΡ ΕΕΕ ΥΥΥ ΝΝΝ ΗΗΗ ΤΤΤ ΙΙΙ ΚΚΚ ΗΗΗ ΕΕΕ ΡΡΡ ΓΓΓ ΑΑΑ ΣΣΣ ΙΙΙ ΑΑΑ ΑΑΑ ΄́́ ΛΛΛ ΥΥΥ ΚΚΚ ΕΕΕ ΙΙΙ ΟΟΟ ΥΥΥ ――― Τα δεινά του πολέμου: Απολογισμός 2012-02-19 Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

― 1 ―

Γενικό Λύκειο Ματαράγκας Σχολικό έτος: 2011-2012

Α΄ Λυκείου Ερευνητική Εργασία

__________________________________

«««ΤΤΤααα δδδεεειιινννάάά τττοοουυυ ππποοολλλέέέμμμοοουυυ σσστττηηη μμμνννήήήμμμηηη κκκαααιιι σσστττηηηννν ΙΙΙσσστττοοορρρίίίααα...»»»

__________________________________

Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

Κοινή προσέγγιση:

Πόλεμος όπως πάντα

«πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς,

καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους,

τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους»

Ηράκλειτος (απ. 129, Conche)

Στην ερευνητική εργασία του α΄ τετράμηνου α-

σχοληθήκαμε με τα δεινά και τις συνέπειες του πο-λέμου, έτσι όπως αυτά καταγράφηκαν στην Ιστορία αλλά και στη μνήμη των ανθρώπων που τα έζησαν. Ειδικότερα, μπορέσαμε να συγκρίνουμε στοιχεία από δύο σημαντικούς πολέμους με βαρύτατες συνέ-πειες. Μέσα από τη διδασκαλία του μαθήματος της Αρχαίας Ιστοριογραφίας μάθαμε στοιχεία για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.), όπως περι-γράφεται στα Ελληνικά του Ξενοφώντα. Από την άλ-λη πλευρά, κατά τη διάρκεια της Ερευνητικής Εργα-σίας γνωρίσαμε όψεις του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945 μ.Χ.) τις οποίες αγνοούσαμε παντελώς. Είδαμε ότι, όπως στην αρχαία, έτσι και στη σύγχρο-νη εποχή σε κάθε πόλεμο εμφανίζεται το βάρβαρο πρόσωπο των ανθρώπων με φρικιαστικά αποτελέ-σματα.

Οι βάρβαρες και απάνθρωπες όψεις του πολέμου διακρίνονται ξεκάθαρα από τα αρχαία χρόνια. Όπως βλέπουμε στο κείμενο του Ξενοφώντα, συχνά εφαρ-μόστηκαν από τους εμπόλεμους απάνθρωπες μέθο-δοι και επήλθαν συνέπειες που ήταν καταστροφικές, ιδίως για τον άμαχο πληθυσμό. Μαθαίνουμε πιο συ-γκεκριμένα ότι συχνά κατά τη διάρκεια του πολέμου λεηλατήθηκαν πόλεις και υποδουλώθηκαν άνθρω-ποι, όπως για παράδειγμα στην άλωση και τη λεηλα-σία της Λαμψάκου (Ἑλληνικά, Β΄ 1. §19). Οι αιχμάλω-τοι στρατιώτες υφίστανται συχνά απάνθρωπη μετα-χείριση, ενώ πολύ συχνά εφαρμόζεται η εν ψυχρώ εκτέλεση, ποινή που επέβαλαν οι Πελοποννήσιοι στους Αθηναίους αιχμαλώτους, αμέσως μετά τη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς. Η θλίψη και ο τρό-μος είναι άλλες δύο καταστάσεις συνηθισμένες στον καιρό του πολέμου. Ο Ξενοφώντας με παρα-

――― ΕΕΕ ΡΡΡ ΕΕΕ ΥΥΥ ΝΝΝ ΗΗΗ ΤΤΤ ΙΙΙ ΚΚΚ ΗΗΗ ΕΕΕ ΡΡΡ ΓΓΓ ΑΑΑ ΣΣΣ ΙΙΙ ΑΑΑ ΑΑΑ ΄́́ ΛΛΛ ΥΥΥ ΚΚΚ ΕΕΕ ΙΙΙ ΟΟΟ ΥΥΥ ――― Τα δεινά του πολέμου: Απολογισμός 2012-02-19 Επιβλέπων: Χάρης Ταμπάκης

― 2 ―

στατικό τρόπο μας επιτρέπει να δούμε πώς αντέδρα-σαν οι Αθηναίοι πολίτες όταν αναγγέλθηκε η συμφο-ρά του στρατού τους στους Αιγός Ποταμούς: από τον Πειραιά, όπου έφτασε αρχικά το νέο, απλώθηκε ο τρόμος και το πένθος του θανάτου διαμέσου των Μακρών Τειχών ως την Αθήνα (Β΄ 2. §3). Συνέπεια της εξέλιξης αυτής ήταν η κατεδάφιση των αμυντι-κών τειχών της Αθήνας και η επιβολή ενός αυταρχι-κού και αδίστακτου καθεστώτος, όπως υπήρξε το καθεστώς των Τριάκοντα, το οποίο μετέτρεψε την Αθήνα σε κράτος υποτελές στη Σπάρτη. Οι αθλιότη-τες και οι παρανομίες του καθεστώτος τελικά οδή-γησαν σε επανάσταση αλλά και σε εμφύλιο πόλεμο, με επιπλέον οδυνηρές συνέπειες (Β΄ 4. §17). Ασφα-λώς, περισσότερα στοιχεία σκληρότητας και ολέ-θρου θα μπορούσαμε να συλλέξουμε μέσα από τη διήγηση του Θουκυδίδη και την εκστρατεία στη Σι-κελία.

Στη συνεχεία, αν θελήσουμε να ανιχνεύσουμε α-ντίστοιχες καταστάσεις στη νεότερη εποχή, και συ-γκεκριμένα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι συμπερι-φορές των εμπολέμων και οι συνέπειες που προκύ-πτουν φαίνεται να είναι ουσιαστικά ίδιες. Πολλές πόλεις και χωριά της Ελλάδας λεηλατήθηκαν ή κα-ταστράφηκαν μετά την άφιξη των κατακτητών, περι-ουσίες εκλάπησαν και οι ιδιοκτήτες τους εξοντώθη-καν, όπως συνέβη στη Θεσσαλονίκη. Οι δυνάμεις Κατοχής υπεξαίρεσαν τις ετήσιες σοδειές και ό,τι άλλο αγαθό παρείχε η χώρα, βυθίζοντας τον πληθυ-σμό στη φτώχεια και οδηγώντας τον στη λιμοκτονία, ιδίως κατά τον χειμώνα του 1941-1942. Ακόμη, η με-ταχείριση των ανθρώπων ήταν συχνά απάνθρωπη, ό-πως βλέπουμε στην περίπτωση των Εβραίων, εναντί-ον των οποίων εφαρμόστηκε ένα συστηματικό και βιομηχανοποιημένο σχέδιο ολικής εξόντωσης (γενο-κτονία). Εξάλλου, ο συστηματικός βομβαρδισμός πόλεων και άμαχου πληθυσμού αποτέλεσε ένα νέο είδος βαρβαρότητας και ακόμα ένα χαρακτηριστικό δείγμα απάνθρωπης συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων. Ένα τέτοιο πρωτόγνωρο περιστατικό υπήρξε ο ολοκληρωτικός βομβαρδισμός μιας ανοχύρωτης πόλης, της Γκερνίκα, κατά τη δι-άρκεια του Ισπανικού εμφυλίου, το 1937. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που συγκεντρώσαμε από τα πρό-σωπα που ρωτήσαμε, η περίοδος του πολέμου συν-δέεται με τον τρόμο του θανάτου, την πείνα και την απειλή κατά προσώπων ή περιουσιών (με εκτελέ-σεις, λεηλασίες κ.τ.λ). Και όλα αυτά συμβαίνουν στα πλαίσια μιας κατάστασης όπου η εξουσία επιβάλλε-ται με τυραννικό τρόπο από το στρατό Κατοχής, ο οποίος συνεργάζεται με μια μειονότητα από αδίστα-κτους προδότες και εκμεταλλευτές. Τελικά, όπως συνέβη στην Αθήνα με το τέλος του Πελ0ποννησια-

κού Πολέμου, οι ξένες παρεμβάσεις οδήγησαν την Ελλάδα σε εμφύλιο πόλεμο (εθνικιστών και αριστε-ρών), με αποτέλεσμα ο τόπος να υποστεί μία επιπλέ-ον συμφορά και να αργήσει ακόμη περισσότερο να ανακάμψει.

Με βάση τα παραπάνω οδηγούμαστε σε μία σει-ρά από συμπεράσματα, τα οποία έρχονται να κλεί-σουν την ερευνητική μας πορεία. Καταρχάς θα πρέ-πει να πούμε ότι παρόλο που ο πολιτισμός μας προό-δευσε και παρήγαγε θαύματα, αυτό δε φαίνεται να βοήθησε τον άνθρωπο να προοδεύσει στον ηθικό τομέα και δεν απάλειψε την κτηνώδη πλευρά του εαυτού του. Αυτό το ισχυριζόμαστε διότι είδαμε ότι στον Β΄ Παγκόσμιο, μετά από τόσους αιώνες πολιτι-σμού, διαπράχθηκαν τεραστίου μεγέθους ανοσιουρ-γήματα, που η ανθρωπότητα δεν είχε ξαναδεί. Υπο-θέτουμε ότι ακόμη και σήμερα, μετά από τόσα χρό-νια, θα μπορούσαν να συμβούν παρόμοιες ή και χει-ροτέρες καταστάσεις, αφού τα μέσα έχουν εξελι-χθεί. Βέβαια σήμερα διαθέτουμε κάποιες ασφαλιστι-κές δικλείδες, τέτοιες όπως είναι ο Οργανισμός Η-νωμένων Εθνών ή ακόμη το Διεθνές Δίκαιο, θεσμοί που θα μπορούσαν να αποτρέψουν την επιστροφή της βαρβαρότητας. Αλλά δεν είναι σίγουρο ότι αυ-τοί οι θεσμοί είναι αποτελεσματικοί και ότι μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από συμφέροντα. Φαίνεται, τέλος, ότι τα αίτια που οδηγούν τους αν-θρώπους σε απάνθρωπες συμπεριφορές είναι κυ-ρίως η επιδίωξη του κέρδους και η μανιώδης ανθρώ-πινη απληστία για την απόκτηση όλο και περισσότε-ρων αγαθών εις βάρος των άλλων, έστω και αν χρει-άζεται να πατήσουν επί πτωμάτων. Από ιδεολογική και πολιτική σκοπιά, μέσα από τον πόλεμο εκφράζε-ται η θέληση του ανθρώπου για κυριαρχία πάνω στο συνάνθρωπό του, και εκδοχές της τάσης αυτής εί-ναι οι αποτρόπαιες μορφές του εθνικισμού και του ρατσισμού.

Παρότι η σοφία του Ηράκλειτου επιμένει με τρα-γικό τρόπο ότι ο πόλεμος βρίσκεται και θα βρίσκεται παντού στον κόσμο, σε θεούς και ανθρώπους, εμείς θελήσαμε να τον μάθουμε για να τον ξορκίσουμε από κοντά μας. Αλίμονο στους λαούς που ξεσπά πά-νω τους η μανία…