© iS

tock

phot

o

Περιβάλλον

Οικο-καινοτομία, βασικός παράγοντας για τη μελλοντική

ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης

• Ως «οικο-καινοτομία» νοείται κάθε μορφή καινοτομίας που οδηγεί σε σημαντική πρόοδο όσον αφορά τη βιώσιμη ανάπτυξη, μέσω του περιορισμού των επιπτώσεων των τρόπων παραγωγής μας στο περιβάλλον, μέσω της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας στις περιβαλλοντικές πιέσεις ή μέσω της επίτευξης πιο αποδοτικής και υπεύθυνης χρήσης των φυσικών πόρων.

• Με την υποστήριξη νέων διεργασιών, τεχνολογιών και υπηρεσιών που καθιστούν τις επιχειρηματικές δραστηριότητες περισσότερο φιλικές προς το περιβάλλον, η οικο-καινοτομία βοηθά την Ευρώπη στη βελτιστοποίηση του αναπτυξιακού δυναμικού της και παράλληλα στην αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή, η εξάντληση των φυσικών πόρων και η μείωση της βιοποικιλότητας.

• Η οικο-καινοτομία αποτελεί επίσης ευκαιρία για τις επιχειρήσεις. Η οικο-καινοτομία οδηγεί σε μείωση του κόστους, συμβάλλει στην αξιοποίηση νέων ευκαιριών ανάπτυξης και βελτιώνει την εικόνα μιας εταιρείας στα μάτια των πελατών της.

• Για τον λόγο αυτό, η ΕΕ πρέπει να επιταχύνει την υλοποίηση επιτυχημένων ιδεών για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας με την εξάλειψη των οικονομικών και κανονιστικών φραγμών και την προώθηση των επενδύσεων, της ζήτησης και της ευαισθητοποίησης.

Προς μια ολοκληρωμένη προσέγγιση

Η Επιτροπή ενέκρινε το 2010 τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Η μετάβαση στη βιώσιμη ανάπτυξη θα επιτευχθεί με την προαγωγή της καινοτομίας και την αποδοτικότερη διαχείριση των πόρων μας.Οι στόχοι της στρατηγικής υλοποιούνται μέσω επτά εμβληματικών πρωτοβουλιών, μεταξύ των οποίων και οι εμβληματικές πρωτοβουλίες «Μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποδοτικά τους πόρους» και «Ένωση Καινοτομίας». Η πρωτοβουλία «Μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποδοτικά τους πόρους» αναγνωρίζει τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η οικο-καινοτομία και περιγράφει αναλυτικά την προβλεπόμενη στήριξη στο πλαίσιο πολλών μέσων πολιτικής της ΕΕ. Ο σχετικός χάρτης πορείας προς μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποδοτικά τους πόρους περιγράφει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί η ανάπτυξη με αποδοτική χρήση των πόρων και υποδεικνύει εργαλεία και δείκτες που θα συμβάλουν στην καθοδήγηση της δράσης στην Ευρώπη και διεθνώς.Η «Ένωση Καινοτομίας» προβλέπει μια τολμηρή, ολοκληρωμένη και στρατηγική προσέγγιση, αξιοποιώντας και δίνοντας ώθηση στα δυνατά μας σημεία με νέους και παραγωγικούς τρόπους. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας ζητήθηκε η κατάρτιση ενός «σχεδίου δράσης για την οικο-καινοτομία» το οποίο θα εστιάζει σε συγκεκριμένα σημεία συμφόρησης και σε συγκεκριμένες προκλήσεις και ευκαιρίες για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων μέσω της καινοτομίας.

Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της προστασίας του περιβάλλοντος

Το καθαρό και υγιές περιβάλλον αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση της ευημερίας και της υψηλής ποιότητας ζωής στην Ευρώπη. Το ίδιο ισχύει για την ισχυρή και ανταγωνιστική οικονομία.Η ανάπτυξη και προώθηση νέων λύσεων είναι θεμελιώδους σημασίας για να γίνουν πραγματικότητα τα οικονομικά οφέλη που μπορούν να προκύψουν μέσω της εξοικονόμησης δαπανών, της καινοτομίας και του διεθνούς εμπορίου.Οι φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις θα προσελκύσουν μια νέα γενιά μεταποιημένων προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας, θα συμβάλουν στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας υψηλής ειδίκευσης.Η Ευρώπη πρέπει να εστιάσει τις προσπάθειές της στην τόνωση της ζήτησης για καινοτομίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαθέτει μεγάλη πείρα στον τομέα των εργαλείων που στηρίζονται στη ζήτηση και σημαντική πρακτική στη δημιουργία δικτύων αρχών ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων και στην ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων.

Επιχειρηματικός τομέας σε ανάπτυξη

Οι περιβαλλοντικές προκλήσεις και οι περιορισμένοι πόροι έχουν οδηγήσει σε μια αυξανόμενη ζήτηση για περιβαλλοντικές τεχνολογίες και διευκόλυναν την εμφάνιση οικο-βιομηχανιών. Η Ευρώπη είναι σε θέση να

Τι είναι η οικο-καινοτομία;

Η οικο-καινοτομία αφορά όλες τις μορφές καινοτομίας —τεχνολογικής και μη τεχνολογικής— που δημιουργούν επιχειρηματικές ευκαιρίες και ωφελούν το περιβάλλον περιορίζοντας ή εξαλείφοντας τις επιπτώσεις τους επ’ αυτού, ή βελτιστοποιώντας τη χρήση των πόρων. Η οικο-καινοτομία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τους φυσικούς πόρους και τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε και καταναλώνουμε, καθώς και με την έννοια της οικολογικής αποδοτικότητας και των οικο-βιομηχανιών. Η οικο-καινοτομία ενθαρρύνει τη στροφή των μεταποιητικών επιχειρήσεων από λύσεις που λαμβάνονται στην τελική φάση των διεργασιών (end-of-pipe) σε προσεγγίσεις κλειστής ανακύκλωσης (closed-loop) που ελαχιστοποιούν τις διαρροές υλικών και ενέργειας μέσω της αλλαγής προϊόντων και μεθόδων παραγωγής προσφέροντας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε πολλές επιχειρήσεις και πολλούς τομείς.

Οι νέες προκλήσεις απαιτούν νέες λύσεις

Ο κόσμος αντιμετωπίζει σοβαρές περιβαλλοντικές προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η εξάντληση των φυσικών πόρων και η μείωση της βιοποικιλότητας. Χρειάζονται νέα οικονομικά και κοινωνικά μοντέλα και τεχνολογίες για να επιτευχθούν σαφή και ουσιαστικά περιβαλλοντικά οφέλη.Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρώπη πρέπει να επιτύχει περισσότερα αποτελέσματα με λιγότερα μέσα, με σκοπό τη μεγιστοποίηση της απόδοσης σε όλα τα στάδια της παραγωγής. Η περιβαλλοντική καινοτομία μπορεί να βοηθήσει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις στην εξεύρεση βιώσιμων λύσεων για την καλύτερη χρήση πολύτιμων πόρων και τη μείωση των αρνητικών συνεπειών της οικονομίας μας στο περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο η οικο-καινοτομία μπορεί να συμβάλει στην αποδοτικότερη χρήση των πόρων και στην επίτευξη της πράσινης οικονομικής ανάπτυξης. Παρά τις ευκαιρίες που προσφέρει η οικο-καινοτομία στις επιχειρήσεις, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες καθότι εξακολουθούν να υπάρχουν κενά όσον αφορά την υλοποίησή τους. Μεγάλες διαφορές παρατηρούνται τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ τομέων, και ο αριθμός των επιχειρήσεων που υιοθετούν την οικο-καινοτομία στην απαιτούμενη κλίμακα δεν είναι επαρκής.Για τον λόγο αυτό, η ενίσχυση της οικο-καινοτομίας και η εξάλειψη των εμποδίων αποτελούν προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Rester à l’avant-gardeΣε έναν τομέα που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, η διατήρηση των επιπέδων επένδυσης στην έρευνα και ανάπτυξη έχει ύψιστη σημασία για να διατηρήσει η Ευρώπη την ηγετική της θέση στην αγορά. Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την οικο-καινοτομία θα εστιάζει στις ευκαιρίες χρηματοδότησης προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ της τεχνολογίας και της απορρόφησής της στην αγορά με στόχο την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Οι προσπάθειες κινητοποίησης κονδυλίων για τη χρηματοδότηση της οικο-καινοτομίας θα συνεχιστούν υπό το τρέχον πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο για την περίοδο 2007-2013. Το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και καινοτομία για την περίοδο 2014-2020, θα ενισχύσει τον ρόλο της οικο-καινοτομίας και θα παράσχει τα κατάλληλα χρηματοδοτικά μέσα για την υλοποίηση του σχεδίου δράσης για την οικο-καινοτομία κατά την περίοδο μετά το 2013. Οι επενδυτές όπως οι τράπεζες, οι επενδυτές επιχειρηματικού κεφαλαίου, τα επενδυτικά ταμεία και οι ασφαλιστικές εταιρείες αντιλαμβάνονται επίσης ολοένα και περισσότερο τις ευκαιρίες που παρέχουν οι περιβαλλοντικές τεχνολογίες.

Σχέδιο δράσης της ΕΕ για την οικο-καινοτομία (EcoAP)Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατήρτισε το σχέδιο δράσης για την οικο-καινοτομία ως δέσμευση της εμβληματικής πρωτοβουλίας «Ένωση Καινοτομίας» στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Το σχέδιο αυτό εστιάζει σε συγκεκριμένα σημεία συμφόρησης και συγκεκριμένες προκλήσεις και ευκαιρίες για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων μέσω της καινοτομίας.Το σχέδιο περιλαμβάνει επτά στοχοθετημένες δράσεις που αφορούν τόσο τη ζήτηση όσο και την προσφορά, την έρευνα και τη βιομηχανία, καθώς και την πολιτική και τα χρηματοδοτικά μέσα. Τα μέτρα λαμβάνονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εθνικές και περιφερειακές αρχές, βιομηχανίες και ερευνητικούς οργανισμούς. Tρέχουσες βασικές προτεραιότητες είναι η κινητοποίηση χρηματοδοτικών πόρων και άλλες δράσεις για την προώθηση των ευκαιριών που παρέχει η αγορά σε επιχειρήσεις δραστηριοποιούμενες στις περιβαλλοντικές τεχνολογίες. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η καθιέρωση αξιόπιστης εξακρίβωσης των περιβαλλοντικών επιδόσεων για να αυξηθεί η εμπιστοσύνη στις οικολογικές τεχνολογίες. Η Επιτροπή θα αξιοποιήσει την πείρα από τον «πίνακα αποτελεσμάτων για την οικο-καινοτομία» με στόχο την παρακολούθηση και την επανεξέταση των μέτρων που λαμβάνουν τα κράτη μέλη και η ΕΕ.

είναι πρωτοπόρος στη χρήση της καινοτομίας για την αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων. Είναι επίσης μεγάλη ευκαιρία να ενισχύσει τις επενδύσεις της σε αυτόν τον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα. Οι ευρωπαϊκές οικο-βιομηχανίες αναδείχθηκαν σε σημαντικό τμήμα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Εκτιμάται ότι ο ετήσιος κύκλος εργασιών αυτού του τομέα ανέρχεται σε 319 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου 2,5 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ το 2008, και ότι απασχολεί άμεσα 3,4 εκατ. άτομα. Η αξία της παγκόσμιας αγοράς της περιβαλλοντικής βιομηχανίας ανερχόταν σε 1 τρισ. ευρώ το 2007. Σημαντικό ρόλο στον κλάδο αυτό κατείχαν οι ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες (450 δισ. ευρώ).

Εμπόδια στη μετάβαση από την έρευνα στην αγορά

Μολονότι η Ευρώπη κατέχει ηγετική θέση στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, είναι ενίοτε δύσκολη η διείσδυση ενός προϊόντος στην αγορά από το στάδιο της έρευνας. Υπάρχουν πολλοί φραγμοί στην ανάπτυξη και ευρύτερη χρήση των περιβαλλοντικών τεχνολογιών. Η ζήτηση περιβαλλοντικών τεχνολογιών από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα είναι χαμηλή για διάφορους λόγους, στους οποίους περιλαμβάνονται η προσήλωση σε υπάρχουσες τεχνολογίες, τα μηνύματα σχετικά με τις τιμές που ευνοούν τις λιγότερο αποδοτικές από οικολογική άποψη λύσεις, η δύσκολη πρόσβαση στη χρηματοδότηση και η ανεπαρκής ευαισθητοποίηση των καταναλωτών.Η στροφή από τις παραδοσιακές στις περιβαλλοντικές τεχνολογίες αποτελεί πολύπλοκη διαδικασία. Μπορεί να προσκρούει σε οικονομικούς φραγμούς, όπως υψηλότερο επενδυτικό κόστος λόγω διαφαινόμενων κινδύνων και σημαντικό κόστος εκκίνησης. Επίσης, τη μετάβαση από το στάδιο του σχεδιασμού στη γραμμή παραγωγής εμποδίζει η περίπλοκη πρόσβαση στη χρηματοδότηση στον εν λόγω τομέα.

Τα συστήματα υποστήριξης των καινοτόμων επιχειρήσεων είναι ανεπαρκή, ενώ πρέπει να προωθηθούν και οι ιδιωτικές επενδύσεις στην έρευνα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Απαιτείται μεγαλύτερη στήριξη της εφαρμοσμένης έρευνας και της συνεργασίας μεταξύ του επιστημονικού και του βιομηχανικού κλάδου.

Ενθάρρυνση της αποδοχής από την αγορά [Encouraging market take-up]

Η πρόκληση είναι συνεπώς να βελτιωθούν οι συνολικές περιβαλλοντικές επιδόσεις των προϊόντων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, να τονωθεί η ζήτηση για καλύτερα προϊόντα και τεχνολογίες παραγωγής και να βοηθηθούν οι καταναλωτές να κάνουν τις επιλογές τους με πλήρη επίγνωση.Για να προωθηθεί η υιοθέτηση φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιεί διάφορα εργαλεία όπως οι πράσινες δημόσιες συμβάσεις, το οικολογικό σήμα, ένα σύστημα εξακρίβωσης της περιβαλλοντικής τεχνολογίας, οικονομικά κίνητρα, προαιρετικές συμφωνίες και βιομηχανικά πρότυπα. Επίσης η ΕΕ έχει σχεδιάσει ειδικά οικονομικά μέτρα για τον επιμερισμό των κινδύνων που συνεπάγεται η επένδυση στην οικο-καινοτομία. Οι κανόνες σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος προσαρμόστηκαν, ώστε να επιτρέπουν την αποτελεσματικότερη στήριξη των καινοτόμων τεχνολογιών. Τέλος, τα στοιχεία δείχνουν ότι η καλά μελετημένη περιβαλλοντική νομοθεσία μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για την καινοτομία. Τα αποτελέσματα εταιρειών που τηρούν αυτή τη νομοθεσία δείχνουν ότι οι συνολικές τους δαπάνες μειώθηκαν σημαντικά.

KH-31-12-977-EL-N

Χρηματοδότηση της οικο-καινοτομίας

Η ΕΕ έχει αναπτύξει σειρά μέσων που εστιάζουν στην περιβαλλοντική καινοτομία και την επιχειρηματικότητα, προκειμένου να προωθηθούν οι επενδύσεις στις περιβαλλοντικές διεργασίες και τεχνολογίες. Βάσει του προγράμματος-πλαισίου για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία, 430 εκατ. ευρώ διατίθενται συνολικά για την προώθηση της οικο-καινοτομίας μέσω διαφόρων μορφών στήριξης, όπως η χρηματοδότηση επιχειρηματικών κεφαλαίων ή οι δραστηριότητες δικτύωσης. Περίπου 200 εκατ. ευρώ προορίζονται για τη στήριξη της πρώτης εμπορικής αξιοποίησης σχεδίων οικο-καινοτομίας στον τομέα των επιχειρήσεων. Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται στον ιστότοπο: http://ec.europa.eu/ecoinnovation/Υπάρχουν επίσης ευκαιρίες χρηματοδότησης περιβαλλοντικών υπηρεσιών και τεχνολογιών στο πλαίσιο του προγράμματος χρηματοδότησης της ΕΕ LIFE+. Το LIFE+ συγχρηματοδοτεί σχέδια που συμβάλλουν στην ανάπτυξη και επίδειξη καινοτόμων προσεγγίσεων πολιτικής, τεχνολογιών, μεθόδων και μέσων, και απευθύνεται κυρίως στον δημόσιο τομέα. Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται στον ιστότοπο: http://ec.europa.eu/environment/life/funding/lifeplus.htm

Το νέο πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία, για την περίοδο 2014-2020, με προϋπολογισμό 80 δισ. ευρώ, αποτελεί το χρηματοδοτικό μέσο για την υλοποίηση της εμβληματικής πρωτοβουλίας «Ένωση Καινοτομίας». Το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 θα στηρίξει όχι μόνο την έρευνα για νέες λύσεις, αλλά και την πιλοτική εφαρμογή τους, την επίδειξη και την εμπορική αξιοποίησή τους και θα διευκολύνει τη μετάβαση από την έρευνα στην αγορά, συμβάλλοντας στην πλήρη αποτελεσματικότητα της ενωσιακής χρηματοδότησης.

Τυπω

μένο

σε

χαρτ

ί ανα

κυκλ

ωμέ

νο σ

το ο

ποίο

έχε

ι απο

νεμη

θεί τ

ο ευ

ρωπα

ϊκό

οικο

λογι

κό σ

ήμα

για

το γ

ραφι

κό χ

αρτί

(ww

w.ec

olab

el.e

u)

Αλλαγή του τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης

Υπάρχουν πολλοί τομείς στους οποίους η τεχνολογία μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες περιβαλλοντικές προκλήσεις. Ωστόσο, δεν αρκεί μόνο η τεχνολογία. Απαιτούνται βαθιές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε και παράγουμε προϊόντα και υπηρεσίες. Η τιμή αγοράς πολλών συμβατικών προϊόντων και υπηρεσιών συχνά δεν αντικατοπτρίζει το πραγματικό και κοινωνικό κόστος τους. Οι ευρωπαίοι καταναλωτές και παραγωγοί πρέπει να διαδραματίσουν τον ρόλο που τους αντιστοιχεί για μια οικονομία με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και υψηλή —όσον αφορά τη χρήση της ενέργειας και των πόρων— απόδοση, με στόχο την προστασία και διατήρηση του πλανήτη.

Συνεργασία

Ο ρόλος τόσο των κρατών μελών της ΕΕ όσο και των περιφερειών στη στήριξη και την προώθηση των νέων τεχνολογιών είναι σημαντικός. Με βάση τα διδάγματα που αποκομίσθηκαν, θα αναπτυχθούν εθνικοί χάρτες

πορείας εθελοντικού χαρακτήρα για την οικο-καινοτομία, προκειμένου να διευκολυνθεί η απόκτηση γνώσεων στον τομέα της πολιτικής για την οικο-καινοτομία μεταξύ των κρατών μελών.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεργάζεται επίσης με άλλες χώρες και περιφέρειες για την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου η αντιμετώπιση των δυσμενών περιβαλλοντικών συνεπειών των παραγωγικών δραστηριοτήτων και η μείωση των επιπτώσεων της αύξησης του πληθυσμού στην εκμετάλλευση των πόρων αποτελεί μια ολοένα και πιο επιτακτική ανάγκη.

Παράλληλα, οι αναδυόμενες οικονομίες προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες σε επίπεδο αγορών και εταιρικών σχέσεων για τους ευρωπαϊκούς φορείς οικο-καινοτομίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ενεργά τη μείωση ή την κατάργηση των δασμών στα προϊόντα, τις τεχνολογίες και τις υπηρεσίες που είναι φιλικά για το περιβάλλον.

Περισσότερες πληροφορίες

Ευρωπαϊκή Επιτροπή EcoAP: http://ec.europa.eu/environment/ecoap/

Παρατηρητήριο οικο-καινοτομίας http://www.eco-innovation.eu/

Πρωτοβουλία «Μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους» http://ec.europa.eu/resource-efficient-europe/

Εμβληματική πρωτοβουλία «Ένωση Καινοτομίας» http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm

Πρόγραμμα-πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία http://ec.europa.eu/environment/eco-innovation/index_en.htm

Πρόγραμμα LIFE+ http://ec.europa.eu/environment/life/about/index.htm#lifeplus

Ορίζοντας 2020 — Το πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και την καινοτομία http://ec.europa.eu/research/horizon2020/index_en.cfm