Η συµβολή των πρόσφατων ... · 4 Η µεταναστευτική ιστορία διδάσκει ότι ακόµη και αν οι µετανάστες παλιννοστήσουν,

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ∆΄ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

Η συµβολή των πρόσφατων νοµοθετικών πρωτοβουλιών στην επίλυση των υφιστάµενων

προβληµάτων που αφορούν τη διαµονή και την κοινωνική ένταξη της δεύτερης γενιάς

µεταναστών στην Ελληνική Επικράτεια

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Κωνσταντίνος ∆αραµάρας

ΣΠΟΥ∆ΑΣΤΡΙΑ: Παναγιώτα Πολυτήρα

ΑΘΗΝΑ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ......................................................................................................................... 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ .............................................................................................................................. 4

ABSTRACT .............................................................................................................................. 5

ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ........................................................................ 6

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΩΝ ............................................................ 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ............................................................................................................................... 7

1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑ∆ΟΧΕΣ .................................................................. 7 2. ∆ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ .................................................................................................... 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ∆ΙΚΑΙΟΥ ΑΛΛΟ∆ΑΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ Η ∆ΕΥΤΕΡΗ ΓΕΝΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ..................................................... 13

1. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ............................................................................................ 13 1.1. Προγράµµατα νοµιµοποίησης ..................................................................................... 18 1.2. Κοινωνική ένταξη ...................................................................................................... 21

2. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ ...................................................................................................... 23 3. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ∆ΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ................................................................................. 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆ΕΥΤΕΡΗ ΓΕΝΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ..................................................................................................................... 33

1. ∆ΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ................................................................ 34 2. ΑΛΛΕΣ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ............................................................................................. 41 3. ΑΠΟΦΑΣΗ «ΑΜΗΧΑΝΙΑΣ» .................................................................................................. 44 4. Η ∆ΕΥΤΕΡΗ ΓΕΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ....................................................................................... 47

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο: ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ........................................................................... 51

1. ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ .................................................................................................................. 51 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ............................................................................... 53

2.1. Γενική αξιολόγηση των ρυθµίσεων ............................................................................ 53 2.2. Προβλήµατα και προβληµατισµοί ............................................................................... 56 2.3. Κάλυψη αναγκών ....................................................................................................... 60 2.4. Εφαρµογή ρυθµίσεων ................................................................................................. 62

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ................................................ 66

1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ................................................................................................................ 66 2. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ......................................................................................................................... 71

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .................................................................................................................... 74

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Ο∆ΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ .................................................................. 83

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: ΛΙΣΤΑ ΕΡΩΤΩΜΕΝΩΝ ....................................................................... 84

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3: ΠΟΛΙΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΑΛΛΟΓΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α .................. 85

Τελική Εργασία - Παναγιώτα Πολυτήρα

3

Ευχαριστίες

Επιθυµώ να ευχαριστήσω όλα τα πρόσωπα που µε βοήθησαν στην πραγµατοποίηση της

τελικής αυτής εργασίας. Θερµές ευχαριστίες οφείλω κατά κύριο λόγο στον επιβλέποντα

καθηγητή της παρούσας µελέτης και διδάσκοντα στην Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και

Αυτοδιοίκησης, κ. Κωνσταντίνο ∆αραµάρα για την καθοδήγηση και την πολύτιµη βοήθειά

του καθώς και την επεξεργασία επιµέρους πτυχών του θέµατος. Η συµβολή του σε όλα τα

στάδια της εργασίας ήταν καθοριστικής σηµασίας για την επιτυχή ολοκλήρωση της.

Θερµές ευχαριστίες οφείλονται και σε όλους µου προσέφεραν λίγο από το χρόνο τους

για την πραγµατοποίηση της ποιοτικής έρευνας. Η εµπειρία τους και η επαγγελµατική τους

ενασχόληση µε τα θέµατα µετανάστευσης και ιθαγένειας υπήρξε πολύ σηµαντική. Η βοήθεια

τους στην παροχή αριθµητικών δεδοµένων έδωσαν µία διαφορετική διάσταση στη µελέτη.

Ευχαριστίες από καρδιάς οφείλω στην κα. Σωτηρία Κασνακούδη για την πολύτιµη βοήθεια

της, στην κα. Μαρία Ρασούλη, στον κ. Χρήστο Σαριτζόγλου, στον κ. ∆ηµήτρη Σιαµάτρα,

στην κα. Αγγελική Βογιατζή, στην κα. Πότα Ρούµπου, στον κ. Μοαβία Αχµέτ, στον κ.

Νικόδηµο Κινιούα Μαϊνά, στην κα. Έντα Γκέµι και στον κ. Γιουνούς Μοχαµαντί. Είναι

γεγονός ότι, χωρίς τη συµβολή τους η εργασία θα ήταν ελλιπής.

Ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω και στα πρόσωπα της οικογένειας µου για τη στήριξη

τους όλο το διάστηµα εκπόνησης της εργασίας, και ιδιαιτέρως στους γονείς µου, ∆ηµήτρη και

Κωνσταντίνα, στους οποίους και αφιερώνω αυτή την εργασία.


4

Περίληψη

Η µεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα εµφανίζεται συγκρατηµένη στην προώθηση

ρυθµίσεων που οδηγούν στη µονιµότερη παρουσία των µεταναστών και των οικογενειών

τους και ιδιαιτέρως της δεύτερης γενιάς µεταναστών. Τα παιδιά που γεννήθηκαν ή

µεγάλωσαν στην χώρα, δηµιούργησαν ισχυρούς δεσµούς µε την κοινωνία ενώ αγωνιούσαν

ότι η ενηλικίωσή τους θα σήµαινε πιθανότατα το πέρασµα τους σε µη νόµιµο καθεστώς. Η

νοµική κατάσταση ενός παιδιού που γεννήθηκε από γονείς αλλοδαπούς στη χώρα θεωρείται

σηµαντικός παράγοντας ως προς την ενσωµάτωσή του και την προσαρµογή του στη χώρα

υποδοχής.

Η ελληνική πολιτεία, ανταποκρινόµενη στις εύλογες και έννοµες προσδοκίες των

ανθρώπων αυτών για την απρόσκοπτη διασφάλιση της διαµονής τους και την ίση απόλαυση

δικαιωµάτων στο πλαίσιο ενός σύγχρονου κράτος δικαίου, εισάγει το νόµο 3838/2010. Ο

συγκεκριµένος νόµος µε µία σειρά από ριζικές τοµές, επιδιώκει να θέσει τέλος στην οµηρία

των δεύτερης γενιάς µεταναστών. Για πρώτη φορά σχετικοποιείται η αρχή του δικαίου του

αίµατος και εισάγεται ένα νέο σύστηµα κριτηρίων βασισµένο στο δίκαιο του εδάφους.

Συνεπώς, µια από τις µείζονες τοµές του συνίσταται στη διευκόλυνση της πρόσβασης των

παιδιών για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας µε τη γέννηση ή τη φοίτηση.

Ωστόσο, δέκα µήνες περίπου µετά την ψήφιση του νόµου, το Συµβούλιο της

Επικρατείας, µε την απόφαση 350/2011 έκρινε αντισυνταγµατικό το νόµο. Με αυτή την

απόφαση παραπέµφθηκε στην Ολοµέλεια του ∆ικαστηρίου για τελική κρίση το ζήτηµα της

συνταγµατικότητας των διατάξεων µε τις οποίες εισάγονται νέες προϋποθέσεις για την κτήση

της ελληνικής ιθαγένειας.

Σχετικά µε τη νοµική µεταχείριση της δεύτερης γενιάς µεταναστών, επιχειρείται η

προσέγγισή της µε τη διενέργεια µιας εµπειρικής έρευνας µέσω συνεντεύξεων µε στελέχη της

∆ιοίκησης και µε εκπροσώπους µεταναστευτικών οργανώσεων. Μέσα από αυτή την έρευνα

αναδεικνύονται προβλήµατα, προβληµατισµοί, ο βαθµός κάλυψης των αναγκών της δεύτερης

γενιάς µεταναστών αλλά και το πλαίσιο εφαρµογής των διατάξεων µετά από ένα και πλέον

χρόνο που είναι σε ισχύ.

Με τη χορήγηση της ελληνικής ιθαγένειας στα παιδιά των µεταναστών γίνεται µία

σηµαντική προσπάθεια αντιµετώπισης του θέµατος ως ένα βήµα προς την εξάλειψη της

περιθωριοποίησής τους από την κοινωνία στην οποία γεννήθηκαν, µεγάλωσαν, σπούδασαν,

και η οποία άλλωστε είναι η µόνη που γνώρισαν.


5

Abstract

The immigration policy in Greece appears hesitant in promoting laws leading to the

permanent presence of immigrants and their families, and particularly the second-generation

immigrants. The children who were born or raised in this country have created strong links

with society, while, at the same time, were concerned that as adults would probably pass into

non-legal status. The legal status of a child born by foreign parents in this country is

considered a key element in its integration and adaptation into the host country.

The Greek State, in response to the reasonable and legitimate expectations of these

people, tries to ensure uninterrupted residence and equal enjoyment of rights in a modern rule

of law by introducing Law 3838/2010. With a series of radical changes brought about with

this Law, the hostage of second generation immigrants is ending. For the first time, the

principle of the law of blood is becoming less crucial and a new system of criteria based on

the law of the land is introduced. In that direction, one of the major goals of this Law is to

facilitate the access of children to the Greek citizenship through birth or through school

attendance.

However, the Council of State with the Decision 350/2011 ruled on the

unconstitutionality of this Law, ten months after its adoption. With this decision, the question

of constitutionality of the provisions that introduce new requirements for the acquisition of

Greek citizenship is referred to the Plenary Session of the said Court for final judgment.

As to the legal treatment of second-generation immigrants, it is attempted to be

examined through empirical research, namely through interviewing officials from within the

public administration and representatives of immigrant organizations. This research aims to

point out the problems and the concerns raised by the new provisions, but also to examine the

degree to which the needs of second-generation migrants are met as well as the actual

implementation of the Law, more than a year after it was put into force.

With the acquisition of Greek citizenship by the children of immigrants, an important

step is made to tackle this issue, as it moves towards the elimination of their marginalisation

from the society in which they were born, grew up, studied, and which is the only one they

ever knew.


6

Συντµήσεις και συντοµογραφίες

ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση

ΕΕ∆Α Εθνική Επιτροπή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου

ΕΕ∆ΑΠ Ελληνική Ένωση για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου και του Πολίτη

ΕΛΙΑΜΕΠ Ελληνικό Ίδρυµα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολίτικής

ΙΝΕ ΓΣΕΕ-Α∆Ε∆Υ Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ-Α∆Ε∆Υ

ΚΕΙ Κώδικάς Ελληνικής Ιθαγένειας

Κεφ Κεφάλαιο

ΚΥΑ Κοινή Υπουργική Απόφαση

ΜΚΟ Μη Κυβερνητική Οργάνωση

Ν. Νόµος

Π∆ Προεδρικό ∆ιάταγµα

Σ. Σύνταγµα

Σελ Σελίδα

ΣτΕ Συµβούλιο της Επικρατείας

ΣτΠ Συνήγορος του Πολίτη

ΥΑ Υπουργική Απόφαση

ΥΠΕΣ Υπουργείο Εσωτερικών

ΦΕΚ Φύλλο Εφηµερίδας της Κυβερνήσεως

Ευρετήριο διαγραµµάτων και πινάκων

Πίνακας 1 Έτη νόµιµης διαµονής που αιτούνται για την απονοµή

ιθαγένειας σε χώρες της ΕΕ για τη δεύτερη γενιά µεταναστών

Σελ. 50

∆ιάγραµµα 1 Αριθµός αλλογενών που απέκτησαν την ελληνική ιθαγένεια µε

πολιτογράφηση από το 2000 έως και 16 Ιουνίου 2011

Σελ. 85


7

Εισαγωγή

1. Θεωρητικές και µεθοδολογικές παραδοχές

Η Ελλάδα καθιερώθηκε ως χώρα υποδοχής µεταναστών µέσα στην τελευταία

εικοσαετία και βρέθηκε αντιµέτωπη µε νέα διλήµµατα πολιτικής. Η αλλαγή αυτή αποτελεί

αναµφίβολα µια από τις σηµαντικότερες κοινωνικο-οικονοµικές εξελίξεις του τέλους του 20ου

αιώνα. Η κατακόρυφη και ξαφνική αύξηση της εισροής των µεταναστών ήταν ένα φαινόµενο

που βρήκε απροετοίµαστους, τόσο την Ελληνική Πολιτεία, όσο και την κοινωνία, όπως

αποτυπώνεται και στην πορεία εξέλιξης του νοµοθετικού πλαισίου.

Οι µετανάστες ήρθαν στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του ’90 µε σκοπό την

εργασία,1 χωρίς να απορρίπτουν την προοπτική µακροχρόνιας διαµονής,2 προσπαθώντας να

οργανώσουν τη ζωή τους, είτε φέρνοντας µαζί τα µέλη της οικογένειας τους στο πλαίσιο της

οικογενειακής επανένωσης,3 είτε δηµιουργώντας απογόνους αλλά και προσδοκίες για ένα

καλύτερο µέλλον. Έτσι, ενηλικιώνονται δεκάδες χιλιάδες παιδιά των πρώτων µεταναστών της

δεκαετίας του ’90, τα οποία είτε γεννήθηκαν στην Ελλάδα είτε εγκαταστάθηκαν σε αυτή σε

µικρή ηλικία.

Τα παιδιά των µεταναστών που γεννιούνται ή έρχονται στην Ελλάδα σε µικρή ηλικία

δηµιουργούν ιδιαίτερους δεσµούς µε το ελληνικό κράτος και την κοινωνία.4 Παράλληλα,

αντιµετωπίζουν, τόσο τις γενικότερες δυσκολίες όλων των µεταναστών, όσο και τους

ιδιαίτερους κινδύνους που συνεπάγεται η µικρή τους ηλικία και η αδυναµία τους για

αυτοπροστασία και έτσι αποτελούν τις πιο ευάλωτες οµάδες µεταναστών (Έµκε-

Πουλοπούλου, 2007, σελ.468). Η διακριτή αυτή κατηγορία του µεταναστευτικού πληθυσµού

είναι η λεγόµενη «δεύτερη γενιά µεταναστών».

1 Η αναζήτηση εργασίας, είναι ο κυριότερος λόγος εγκατάστασης των αλλοδαπών στην Ελλάδα µε ποσοστό 54,2%, µε δεύτερο λόγο την οικογενειακή επανένωση µε ποσοστό 13%, όπως δηλώθηκε από τους µετανάστες σε σχετική έρευνα (Κρητικίδης, 2004, σελ.22). 2 Σε σχετική έρευνα του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας για την Αττική, οι µετανάστες δήλωσαν ότι σκόπευαν να µείνουν µόνιµα στην Ελλάδα σε ποσοστό 53,3% και µόνο ένας στους πέντε δήλωσε ότι επιθυµεί να παραµείνει µερικά χρόνια και µετά να επιστρέψει στη χώρα του (Εµκε-Πουλοπούλου, 2007, σελ.107), Ενώ η µέση διάρκεια παραµονής του πληθυσµού των µεταναστών στην Ελλάδα υπερβαίνει τα οκτώ έτη (Kαθηµερινή/The Economist, 2008, σελ.14) 3 Ως οικογενειακή επανένωση νοείται, κατά τις διατάξεις του π.δ.131 του 2006 (µε το οποίο ενσωµατώθηκε η κοινοτική Οδηγία 2003/86/ΕΚ), η είσοδος και διαµονή στη χώρα των µελών της οικογένειας υπηκόου τρίτης χώρας, ώστε να διηρηθεί η ενότητα της οικογένειας του, άσχετα αν οι οικογενειακοί δεσµοί δηµιουργήθηκαν πριν ή µετά την είσοδο του (Αναλυτικότερα Βλ. Παπαθεοδώρου, 2010, σελ.90-94) 4 Η µεταναστευτική ιστορία διδάσκει ότι ακόµη και αν οι µετανάστες παλιννοστήσουν, αρκετά από τα παιδιά τους παραµένουν στη χώρα υποδοχής ή επιστρέφουν σ’ αυτήν, ακόµη και µετά την παλιννόστηση της οικογένειάς τους. (Τζωρτζοπούλου, 2005, σελ.203).


8

Ως δεύτερη γενιά µεταναστών, µε έναν ευρύτερο ορισµό, θα θεωρήσουµε «τα άτοµα

που γεννήθηκαν στην Ελλάδα από αλλοδαπής ιθαγένειας γονείς και τα οποία συνεχίζουν να

διαµένουν στη χώρα µας µόνιµα, όπου είναι η εργασία των γονιών τους, όπως και τα άτοµα

εκείνα που σε πολύ µικρή ηλικία ήρθαν στην Ελλάδα5 είτε µαζί µε τους γονείς τους είτε

αργότερα στα πλαίσια της οικογενειακής συνένωσης» (Παπασιώπη-Πασιά, 2006, σελ.117).

Σύµφωνα µε αριθµητικά στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών, το Σεπτέµβριο του

2009, η πληθυσµιακή οµάδα της δεύτερης γενιάς µεταναστών ανέρχεται, περίπου, στους

276.000. Συγκεκριµένα, οι 143.000 αλλοδαποί είναι ηλικίας έως 18 ετών και οι 133.000 από

19 έως 30 ετών (Τσίουκας, 2009, σελ.49).

Η δεύτερη γενιά µεταναστών βρίσκεται αντιµέτωπη µε µία µεγάλη πρόκληση, καθώς

καλείται να µεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που είναι ξένο, είτε για εκείνα, είτε και για τους

γονείς τους. Το κατά πόσον θα καταφέρουν να ανταπεξέλθουν στην πρόκληση αυτή και να

ενταχθούν επιτυχώς στο νέο τους περιβάλλον εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την

νοµιµοποίηση τους ή την πρόσβασή τους στην ελληνική υπηκοότητα.

Σύµφωνα µε τον Παντελή η «ιθαγένεια ή υπηκοότητα είναι ο νοµικός δεσµός ανάµεσα

στο άτοµο και το κράτος»6 (Παντελής 2005, σελ.25-26). Η ιθαγένεια διακρίνεται σε αρχική

και επίκτητη, τα οποία συνιστούν τα δύο νοµικά συστήµατα που υιοθετούν τα κράτη: το

δίκαιο του αίµατος (jus sanguinis) και το δίκαιο του εδάφους (jus soli), αντίστοιχα. Την

αρχική ιθαγένεια καταλαµβάνει το άτοµο από τη γέννηση του, ενώ την επίκτητη την αποκτά

το άτοµο µεταγενέστερα (έπειτα από αναγνώριση ή πολιτογράφηση) (Παπασιώπη-Πασιά,

2003, σελ.79-80). Κατά το δίκαιο του αίµατος, κριτήριο είναι η καταγωγή, ενώ κατά το

δίκαιο του εδάφους ο τόπος όπου γεννήθηκε κάποιος (Παντελής 2005, σελ.25-26). Αυτές

είναι οι δύο βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται το δίκαιο ιθαγένειας (Παπασιώπη-Πασιά,

2003, σελ.14).

Η νοµική κατάσταση ενός παιδιού που γεννήθηκε από γονείς αλλοδαπούς στη χώρα

όπου οι τελευταίοι αναζητούσαν εργασία, καλύτερες συνθήκες ζωής ή άσυλο ή που ήρθαν σε

µικρή ηλικία στη χώρα που τους δέχθηκε, θεωρείται ουσιαστικό στοιχείο ως προς την

ενσωµάτωσή του και την προσαρµογή του στη χώρα υποδοχής. Όπως υποστηρίζεται, το να

ζει κάποιος που δεν έχει την ιθαγένεια της χώρας στην οποία αναπτύσσεται, εκπαιδεύεται και

που γενικά έχει το κέντρο των δραστηριοτήτων του, αποτελεί ένα εµπόδιο στην προσωπική 5 Σηµειώνεται ότι τα παιδιά που ήρθαν σε µικρή ηλικία στην Ελλάδα αποκαλούνται από πολλούς µελετητές ως «οιωνεί» δεύτερη γενιά ή µιάµιση γενιά µεταναστών (ενδεικτικά Baldwin-Edwards, 2004, σελ.18) 6 Η ιθαγένεια και η υπηκοότητα δεν έχουν καµία εννοιολογική διαφοροποίηση σύµφωνα µε το ελληνικό δίκαιο αλλοδαπών (Παπασιώπη-Πασιά 2003, σελ.9). Στην Ελλάδα, οι όροι «ιθαγένεια», «υπηκοότητα» και «ιδιότητα του πολίτη» έχουν ακριβώς την ίδια σηµασία (Παπασιώπη-Πασιά, 1992, σελ.35).


9

του κατάσταση και έναν ανασταλτικό παράγοντα που οδηγεί στην αποθάρρυνση κοινωνικής

ένταξής7 του στην κοινωνία όπου ζει (ενδεικτικά Παπασιώπη-Πασιά, 2006, σελ.118).

Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στη σκιαγράφηση της πορείας εξέλιξης του

νοµοθετικού πλαισίου και των προβληµάτων της δεύτερης γενιάς µεταναστών καθώς και τις

αλλαγές που επέρχονται µε τον εκσυγχρονισµένο Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας (εφεξής

ΚΕΙ) µέσα από τη διευκόλυνση πρόσβασης στην υπηκοότητα για αυτή τη µεταναστευτική

κατηγορία. Ειδικότερα, η εργασία εξετάζει τις ριζικές µεταβολές επιφέρει και τους

προβληµατισµούς που δηµιουργεί ο νόµος 3838/2010 για τη δεύτερη και τρίτη γενιά

µεταναστών, τόσο µέσα από την αποτύπωση του θεσµικού πλαισίου, όσο και µέσα από το

πρίσµα της πρακτικής υλοποίησης των διατάξεων µετά από ένα και πλέον χρόνο εφαρµογής.

Μέσα από την παρούσα εργασία θα διερευνηθεί η εξής υπόθεση εργασίας: Η αλλαγή

στον τρόπο κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας της δεύτερης γενιάς µεταναστών έχει επιλύσει

πολλά προβλήµατα και έχει συµβάλλει στη βελτίωση του καθεστώτος διαµονής και την

κοινωνική τους ένταξη. Ειδικότερα, θα µπορούσαµε να πούµε ότι, η απονοµή ιθαγένειας θα

µπορούσε να σφραγίσει την επιτυχία της διαµονής και της κοινωνικής ένταξης της δεύτερης

γενιάς µεταναστών, δεδοµένου ότι η συντριπτική πλειοψηφία της γενιάς αυτής επιθυµεί να

µείνει και να ενταχθεί στην κοινωνία υποδοχής, ενώ ο περιορισµός της απόκτησης της

υπηκοότητας θα µπορούσε να λειτουργήσει ως µέσο αποκλεισµού.

Η διερεύνηση του σκοπού της παρούσας εργασίας πραγµατοποιήθηκε αφενός µε τη

µελέτη πηγών, όπως νόµους, προεδρικά διατάγµατα, κοινές υπουργικές αποφάσεις,

εγκυκλίους καθώς και τη µελέτη της βιβλιογραφίας, άρθρων, περιοδικών και εφηµερίδων,

αναφορών και εκθέσεων επιστηµονικών οµάδων, καθώς και πληροφοριακού υλικού µέσα

από το διαδίκτυο, και αφετέρου µέσω της αποτύπωσης της πρακτικής διάστασης µε την

πραγµατοποίηση ηµιδοµηµένων συνεντεύξεων σε εκπροσώπους µεταναστευτικών

οργανώσεων και σε στελέχη της ∆ιοίκησης. Η µορφή των ηµιδοµηµένων συνεντεύξεων

(Robson 2000, σελ.330) έδωσε τη δυνατότητα ευελιξίας στη σειρά που θέτονταν οι

ερωτήσεις, στην ακριβή διατύπωση τους και στο πόσο χρόνο και προσοχή αφιερώθηκε στο

κάθε θέµα ανάλογα µε το αντικείµενο του κάθε ερωτώµενου.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι σηµαντική πηγή έρευνας και µελέτης αποτέλεσαν οι εκθέσεις

του Συνηγόρου του Πολίτη και η διαµεσολαβητική εµπειρία του, που κατά καιρούς υπέβαλλε

7 Ως κοινωνική ένταξη νοείται –στο πλαίσιο των άρθρων 65 και 66 του ν.3386/2005- η αναγνώριση δικαιωµάτων στους υπηκόους τρίτων χωρών τα οποία διασφαλίζουν, αφενός την αναλογικά ισότιµη συµµετοχή τους στην οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της χώρας και, αφετέρου, να αποβλέπουν στην υποχρέωση σεβασµού των θεµελιωδών κανόνων και αξιών της ελληνικής κοινωνίας.


10

στην κεντρική εξουσία για την αλλαγή και υιοθέτηση πρακτικών και νοµοθετικών λύσεων, σε

θέµατα µεταναστευτικής νοµοθεσίας και πολιτικής ιθαγένειας.

Η κτήση της ιθαγένειας συνιστά βασικό άξονα της µεταναστευτικής πολιτικής ιδιαίτερα

σε µία χώρα που µετρά µεγάλο αριθµό µεταναστών δεύτερης γενιάς (Παπαθεοδώρου, 2010,

σελ.165). Η κοινωνική ένταξη έχει νόηµα και µπορεί να βρει σταθερό έρεισµα πάνω στην

άπαξ και διαπαντός επίλυση των θεµελιωδών ζητηµάτων της διαρκούς διαµονής και

νοµιµότητας του σχετικού καθεστώτος των παιδιών που έχουν µεταναστεύσει ανήλικα, ή

γεννηθεί και ενηλικιωθεί στη χώρα (Παύλου, 2007α).

Η δεύτερη γενιά µεταναστών -πολλώ δε µάλλον η τρίτη- συχνά δεν νιώθει καν

«µεταναστευτική» διότι, δεν έχει δεσµούς µε κανένα άλλο κράτος. ∆ιαπιστώνεται λοιπόν το

παράδοξο ότι πολλοί άνθρωποι ειλικρινά τη θεωρούν πατρίδα τους και εκείνη κρατά

αµυντική στάση (Τσιούκας et al., 2009, σελ.7).

Μέχρι το 2010, οι δεύτερης γενιάς µετανάστες κινούνταν στο ηµίφως, ως «σκιές» µέσα

στον κορµό της κοινωνίας (Στεργίου, 2010, σελ.689) αφού όντας νόµιµοι, µπορούσαν εύκολα

να µεταπηδήσουν µετά την ενηλικίωση τους στην κατηγορία των µη νόµιµων. Με τον

τροποποιηµένο ΚΕΙ (ν.3838/2010) αλλάζει άρδην το καθεστώς ανασφάλειας που υπήρχε

µέχρι τότε για αυτή τη γενιά, εισάγοντας καινοτόµες ρυθµίσεις, για την ιστορία του δικαίου

ελληνικής ιθαγένειας.

Στο πλαίσιο αυτό τα βασικά ερωτήµατα που τίθενται είναι τα εξής: Τι προβλέπει η

νοµοθεσία για την οµάδα αυτή των υπηκόων τρίτων χωρών και τι η τροποποίηση του Κώδικα

Ελληνικής Ιθαγένειας (ΚΕΙ) µε το νέο νόµο 3838/2010; Τι άλλαξε; Ποιά προβλήµατα

επίλυσε και ποιά όχι; Καλύπτει η νοµοθεσία τις ανάγκες της δεύτερης γενιάς µεταναστών;

Ποιος ο ρόλος της διαβούλευσης προκειµένου να ακούγεται η φωνή των µεταναστών;

Υπάρχουν προβλήµατα εφαρµογής της νοµοθεσίας; Ανταποκρίνονται αποτελεσµατικά οι

εµπλεκόµενες υπηρεσίες; Αυτά τα ερωτήµατα θα επιχειρήσουµε να απαντήσουµε στο πλαίσιο

αυτής της εργασίας, τόσο µέσα από τη µελέτη της βιβλιογραφίας, όσο και µέσα από την

πραγµατοποίηση συνεντεύξεων µε εκπροσώπους µεταναστευτικών οργανώσεων και µε

στελέχη της ∆ιοίκησης.

Το µεγαλύτερο στοίχηµα µιας κοινωνίας αποτελεί η νέα γενιά. Οι µετανάστες δεύτερης

και τρίτης γενιάς αντί για το φόβο της απέλασης και της υποβάθµισης σε αποκλεισµένη

εφεδρεία εργατικού δυναµικού δικαιούνται λόγο και συµµετοχή στην κοινωνία όπου

µεγάλωσαν. Τα παιδιά των µεταναστών αντιµετωπίζουν εµπόδια και προσκόµµατα στη

παραµονή τους στη χώρα η οποία θεωρείται αβέβαιη αν δεν εξασφαλίσουν σταθερή και


11

διαρκή απασχόληση ακόµα κι αν έχουν γεννηθεί η µεγαλώσει στην Ελλάδα (Παύλου, 2007β,

σελ.302).

2. ∆ιάρθρωση κεφαλαίων

Το πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει την πορεία εξέλιξης του νοµοθετικού πλαισίου, τόσο

για τη µεταναστευτική πολιτική, όσο και την πολιτική ιθαγένειας και τις προβλέψεις του για

τη δεύτερη γενιά µεταναστών. Γίνεται επιµέρους αναφορά στα προγράµµατα νοµιµοποίησης

που έλαβαν χώρα τα προηγούµενα έτη καθώς και τα στάδια της κοινωνικής ένταξης και το

ρόλο που αυτά διαδραµάτισαν στην πορεία προς την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας από

τη δεύτερη γενιά Το κεφάλαιο αυτό θα καταλήξει µε την ανάλυση των κενών και των

παραλείψεων που παρατηρήθηκαν κατά την εφαρµογή του νοµοθετικού πλαισίου.

Το δεύτερο κεφάλαιο πραγµατεύεται την παρουσίαση των καινοτοµιών και των

βελτιώσεων που επιφέρει ο νέος και εκσυγχρονισµένος Κώδικας Ελληνική Ιθαγένειας για τη

δεύτερη µεταναστευτική γενιά. Με το ν.3838/2010, σχετικοποιείται ο σκληρός πυρήνας του

δικαίου του αίµατος, ενώ διατηρείται µία ισορροπία µε το δίκαιο του εδάφους (jus soli). Ο

νέος νόµος βγάζει την Ελλάδα από τη µάλλον όχι αξιοζήλευτη θέση του να είναι η µόνη χώρα

της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) που δεν είχε καµία ουσιαστική πρόβλεψη για τα παιδιά

δεύτερης γενιάς και σηµειώνει σηµαντικά βήµατα στα πλαίσια διαµόρφωσης της ελληνικής

κοινωνίας του 21ου αιώνα.

Επίσης, παρουσιάζονται και άλλες ουσιαστικές αλλαγές, κυρίως σε διαδικαστικό

επίπεδο, και επηρεάζουν τη δεύτερη γενιά, όπως οι προθεσµίες απάντησης της διοίκησης και

η αιτιολόγηση των αποφάσεων. Στη συνέχεια παρατίθενται οι προβληµατισµοί µε την

πρόσφατη απόφαση του ∆΄ τµήµατος του Συµβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), η οποία κρίνει

αντισυνταγµατικό το νόµο για την ιθαγένεια, εν αναµονή της τελεσίδικής απόφασης από την

Ολοµέλεια του ΣτΕ το ∆εκέµβριο του 2011.

Η Ελλάδα αποτέλεσε την τελευταία χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) όπου δεν είχε

µέχρι πριν καµία πρόβλεψη για τη δεύτερη γενιά µεταναστών. Για το λόγο αυτό θεωρήθηκε

ενδιαφέρον να παρουσιαστεί συνοπτικά τι συµβαίνει σε χώρες της ΕΕ που αποτελούν

κατεξοχήν δέκτες µεταναστευτικών ροών µε τις προβλέψεις τους σε σχέση µε την απονοµή

ιθαγένειας στη δεύτερη γενιά µεταναστών.

Το τρίτο κεφάλαιο περιλαµβάνει την παρουσίαση της µεθοδολογίας που ακολουθήθηκε

καθώς και τα αποτελέσµατα των δεδοµένων της ποιοτικής έρευνας, η οποία


12

πραγµατοποιήθηκε µε την χρήση ηµιδοµηµένων συνεντεύξεων σε στελέχη της ∆ιοίκησης και

σε εκπροσώπους µεταναστευτικών οργανώσεων. Η ανάλυση των δεδοµένων της έρευνας

εµπεριέχει τη γενική αξιολόγηση της νοµοθετικής ρύθµισης, φέρνει στην επιφάνεια τα

προβλήµατα και τους προβληµατισµούς της δεύτερης γενιάς µεταναστών, διερευνά την

κάλυψη των αναγκών των νεαρών µεταναστών και παρουσιάζει το βαθµό υλοποίησης των

νοµοθετικών ρυθµίσεων.

Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο είναι αφιερωµένο στη αποτύπωση των κυριότερων

συµπερασµάτων τόσο από τη θεωρητική όσο και από την πρακτική διάσταση καθώς και

προτάσεων που αφορούν στη µεταναστευτική πολιτική αλλά και την πολιτική ιθαγένειας

σχετικά µε τη δεύτερη γενιά µεταναστών.


13

Κεφάλαιο 1ο: Ιστορική εξέλιξη του δικαίου αλλοδαπών στην

Ελλάδα και η δεύτερη γενιά µεταναστών

Το ελληνικό νοµοθετικό πλαίσιο για τους αλλοδαπούς παρουσιάζει µια διαδροµή

άµεσα συνδεδεµένη µε την ιστορικοπολιτική συγκυρία και την εθνική κοινωνική

πραγµατικότητα της µετανάστευσης. Η νοµοθετική εξέλιξη, όπως θα δούµε στη συνέχεια,

αποτυπώνει τις πολιτικές επιλογές της ελληνικής Πολιτείας στο πεδίο των δικαιωµάτων των

µεταναστών, και ειδικότερα της δεύτερης γενιάς µεταναστών, και προσδιορίζει τους άξονες

της µεταναστευτικής πολιτικής και της πολιτικής ιθαγένειας ως ξεχωριστά ζητήµατα.

∆ιατυπώνεται λοιπόν ως κυρίαρχη η λογική ότι η µεταναστευτική πολιτική και η πολιτική

ιθαγένειας συνιστούν αυτοτελή και µάλλον «στεγανοποιηµένα» µεταξύ τους πεδία (Τσιούκας

et al., 2009, σελ.5), για αυτό και η ιστορική αναδροµή θα παρουσιαστεί σε διακριτές

ενότητες.

1. Μεταναστευτική πολιτική

Στην αρχή της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα δεν είχε νοµοθετικό πλαίσιο για τον

έλεγχο και τη διαχείριση µεταναστευτικών ροών. Τα θέµατα µετανάστευσης ρυθµίζονταν από

το νόµο 4310 του 1929,8 αναθεωρηµένο το 1948, ο οποίος αφορούσε κυρίως θέµατα εισόδου,

παραµονής, εργασίας και απέλασης αλλοδαπών (Χατζή, 2004, σελ.235). Ωστόσο οι

µετανάστες είχαν ξεκινήσει να έρχονται στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του 1970,

αλλά καµία πρόβλεψη δεν είχε γίνει στη νοµοθετική διαδροµή της µετανάστευσης.

Η απουσία αυτή οδήγησε πολλούς µετανάστες να βρίσκονται σε καθεστώς

παρατυπίας,9 και οδήγησε την ελληνική Πολιτεία σε πολιτικές ad hoc νοµιµοποίησης ως

αντιδότου στα ελλείµµατα µεταναστευτικής πολιτικής (Παπαθεοδώρου, 2005, σελ.1185),

όπως θα δούµε και στη συνέχεια.

8 ΦΕΚ 287/τΑ΄/16-8-1929, «Περί εγκαταστάσεως και κινήσεως αλλοδαπών εν Ελλάδι, αστυνοµικού ελέγχου, διαβατηρίων, απελάσεων και εκτοπίσεων». 9 Σύµφωνα µε το ∆ιεθνή Οργανισµό Μετανάστευσης «Παράτυπη ή µη κανονική µετανάστευση ορίζεται κάθε εισροή, διαµονή ή παρουσία αλλοδαπού σε µία επικράτεια, η οποία δεν είναι σύµφωνη µε το νοµοθετικό και θεσµικό πλαίσιο που έχει εγκαθιδρύσει το κράτος υποδοχής» (IOM, 2008, σελ.27).


14

Ο πρώτος νόµος που προσπάθησε να ρυθµίσει τα θέµατα της µετανάστευσης ήταν ο

νόµος 1975 του 1991,10 ο οποίος έχει υποστηριχθεί ότι διεπόταν από µια φιλοσοφία

κατασταλτικής αστυνοµικής αντιµετώπισης του µεταναστευτικού φαινοµένου και έχει

επικριθεί τόσο για την ανελαστικότητα του όσο και για την αναποτελεσµατικότητα του, αφού

ανταποκρίθηκε ελάχιστα στην πραγµατικότητα που φιλοδοξούσε να ρυθµίσει11 (Κόντης,

2001, σελ.203).

Με το νόµο 2910/2001,12 ο οποίος ήταν σαφώς βελτιωµένος σε σχέση µε το 1975/1991,

επιχειρήθηκε η ρύθµιση ζητηµάτων κοινωνικής ένταξης των µεταναστών, ιδιαίτερα όσον

αφορά στην παιδεία, στην υγεία, στην οικογενειακή κατάσταση και στην εργασία,. Ωστόσο,

οι αλλεπάλληλες τροποποιήσεις13 του νόµου κατέδειξαν το ατελέσφορο του εγχειρήµατος,

πολλαπλασίασαν τις εµβαλωµατικές λύσεις, δηµιούργησαν δυσλειτουργίες εξαιτίας της

πολυνοµίας και τέλος, επέτειναν την ανασφάλεια των δικαιωµάτων των µεταναστών (Χατζή,

2004, σελ.236).

Μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα ένα νέο νοµοθέτηµα, ο ν.3386/2005,14 έρχεται να

καλύψει τα κενά και τις παραλείψεις που παρατηρήθηκαν στο ν.2910/2001 (Παπαθεοδώρου,

2007, σελ.52). Το νοµοθετικό αυτό εγχείρηµα επικεντρώθηκε στη νοµιµότητα, στην

ασφάλεια των δικαιωµάτων και στην κοινωνική ένταξη (Παπαθεοδώρου, 2005, σελ.1187),

ενώ έγινε µία προσπάθεια αντιµετώπισης της διαµονής (σε πρώτο επίπεδο) της δεύτερης

γενιάς µεταναστών µε την δυνατότητα άσκησης του δικαιώµατος της οικογενειακής

επανένωσης.15

Με το ν.3386/2005 (άρθρα 53-60) και µε το π.δ. 131/200616 καθορίζεται το δικαίωµα

και τη διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης ενσωµατώνοντας στην ελληνική έννοµη

τάξη την κοινοτική Οδηγία 2003/86/ΕΚ. Η σηµασία της αποτυπώνεται χαρακτηριστικά από

το Συνήγορο του Πολίτη: «Η οικογενειακή συνένωση δεν συνιστά απλώς ατοµικό δικαίωµα 10 ΦΕΚ 283/τΑ΄/4-12-1991, «Είσοδος-έξοδος, παράνοµη εργασία, απέλαση αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης προσφύγων και άλλες διατάξεις». 11 Σχετική αναφορά για το νόµο έχει γίνει και από το Συνήγορο του Πολίτη. Βλ. σχετικά Συνήγορος του Πολίτη, 1998, σελ.38. 12 ΦΕΚ 91/τΑ΄/2-5-2001, «Είσοδος και παραµονή αλλοδαπών στην ελληνική επικράτεια. Κτήση της ελληνικής ιθαγένειας µε πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις». 13 Με το ν.3068/2002 (άρθρο 15), το ν.3074/2002 (άρθρο 11), το ν.3103/2003 (άρθρο 23), το ν.3146/2003 (άρθρο 8), το ν.3169/2003 (άρθρο 10), και το ν.3242/2004 (άρθρο 23). 14 ΦΕΚ 212/τΑ΄/23-8-2005, «Είσοδος, διαµονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική επικράτεια». 15 Στο άρθρο 9 παρ. 2 του ν.3386/2005 προβλέπονται συγκεκριµένοι τύποι αδειών διαµονής στο ελληνικό έδαφος, οι οποίοι συνδέονται µε κάποιο συγκεκριµένο λόγο, όπως, ενδεικτικά, άδεια διαµονής για εργασία, για άσκηση ανεξάρτητης οικονοµικής δραστηριότητας, για σπουδές, καθώς και άδεια διαµονής στο πλαίσιο της οικογενειακής επανένωσης. 16 ΦΕΚ 143/ τΑ΄/13-7-2006, «Εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε την Οδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά µε το δικαίωµα της οικογενειακής επανένωσης». Αυτό το π.δ. συµπληρώθηκε αργότερα µε το π.δ. 167/2008 (ΦΕΚ 223/ τΑ΄/6-11-2008).


15

του κάθε µεµονωµένου µετανάστη, αλλά εντάσσεται, ως θεσµικό εργαλείο, στην ευρύτερη

στρατηγική της ελληνικής πολιτείας και της ΕΕ. Επιπροσθέτως, αποσκοπεί να διευκολύνει

την κοινωνική ένταξη του µεταναστευτικού πληθυσµού που έχει αποκτήσει σταθερή βάση

στην ελληνική επικράτεια. Η προστασία της οικογενειακής ζωής του µετανάστη αποτελεί

θεµέλιο για την οµαλή ένταξή του στην ευρύτερη κοινωνία, µε απώτερο σκοπό την

προστασία της κοινωνικής συνοχής». (Συνήγορος του Πολίτη, 2009, σελ.39)

Η άδεια για λόγους οικογενειακής επανένωσης παρέχεται στα µέλη της οικογένειας,

δηλαδή τον/την σύζυγο και τα ανήλικα άγαµα τέκνα του ιδίου, καθώς επίσης και τα ανήλικα

άγαµα τέκνα του συζύγου του αλλοδαπού που διαµένει νόµιµα στην Ελλάδα για δύο έτη. Ως

εκ τούτου, τα παιδιά µέχρι την ηλικία των δεκαοκτώ ετών µπορούν να παραµείνουν στη χώρα

για λόγους οικογενειακής συνένωσης, ενώ από την ηλικία των δεκαοκτώ έως τα εικοστά

πρώτα χρόνια τους έχουν το δικαίωµα απόκτησης αυτοτελούς άδειας διαµονής, την οποία

µπορούν να ανανεώσουν µόνο για λόγους σπουδών ή εργασίας (άρθρο 11 του π.δ. 131/2006).

Επίσης, αυτοτελές δικαίωµα διαµονής αποκτούν τα µέλη της οικογένειας του

αλλοδαπού, εφόσον παρέλθει πενταετία από τη χορήγηση της άδειας διαµονής για

οικογενειακή επανένωση, ενηλικιωθούν ή συντρέξει περίπτωση θανάτου του συντηρούντος,

υπό προϋποθέσεις, καθώς και σε περίπτωση έκδοσης διαζυγίου ή αν επέλθει διακοπή της

έγγαµης συµβίωσης, υπό προϋποθέσεις (άρθρο 60 του ν.3386/2005).

Επιπλέον, σύµφωνα µε το άρθρο 60 του ν.3386/2005 τα µέλη της οικογένειας έχουν

πλήρη πρόσβαση στην εκπαίδευση, κατάρτιση, ασφάλιση και εργασία, ενώ υπό

προϋποθέσεις µπορούν να αποκτήσουν αυτοτελή άδεια διαµονής στην Ελλάδα. Στην παρ. 4

του ίδιου άρθρου που αναφέρεται στην αυτοτελή άδεια διαµονής ορίζεται ότι: «Για τα

τέκνα, η διάρκεια της αυτοτελούς άδειας διαµονής δεν µπορεί να υπερβαίνει το ένα έτος και

µπορεί να ανανεώνεται ανά έτος, και σε κάθε περίπτωση έως και τη συµπλήρωση του 21ου

έτους της ηλικίας τους. Περαιτέρω ανανέωση της επιτρέπεται σύµφωνα µε τις προβλέψεις του

νόµου αυτού. Εάν η ανανέωση της δεν πραγµατοποιηθεί µέσα σε προθεσµία ενός έτους, ο

υπήκοος τρίτης χώρας υποχρεούται να εγκαταλείψει το ελληνικό έδαφος».

Ως εκ τούτου, η ρύθµιση αυτή αποκτά αυτοτελή διάσταση για τη δεύτερη γενιά

µεταναστών. Στην καλύτερη περίπτωση, τα παιδιά που έχουν αποκτήσει νόµιµη διαµονή στο

πλαίσιο της οικογενειακή επανένωσης µε το συντηρούντα γονέα τους. Κατά την ενηλικίωση

τους οφείλουν να ζητήσουν την απόκτηση αυτοτελούς άδειας διαµονής ετήσιας διάρκειας,

την οποία µπορούν και να ανανεώνουν, χωρίς να επικαλούνται ιδιαίτερο λόγο ως τα 21 τους

έτη. Τότε, όµως, η ανανέωση της άδειας πρέπει να γίνει για έναν από τους λόγους του νόµου


16

αυτού, και πρακτικά για εξαρτηµένη εργασία, σπουδές ή στο πλαίσιο της οικογενειακής

συνένωσης µετά από γάµο µε πρόσωπο που µπορεί να τους συντηρήσει.

Εάν δεν στοιχειοθετείται ένας από τους παραπάνω λόγους, εάν για παράδειγµα ο νέος

αλλοδαπός είναι άνεργος, δεν θα µπορεί να συνεχίσει να διαµένει στην Ελλάδα, τη µόνη ίσως

χώρα που έχει γνωρίσει στη ζωή του. Το ίδιο θα συµβεί και στην περίπτωση που ο νέος

αλλοδαπός ενηλικιώθηκε και σπούδασε στην Ελλάδα και µετά το πέρας των σπουδών του

επίσης είναι άνεργος κατά την ανανέωση της άδειας διαµονής του.

Όσοι εξ’ αυτών βέβαια είχαν συµπληρώσει δέκα χρόνια νόµιµης διαµονής στη χώρα

και είχαν συµπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας τους µπορούσαν να αιτηθούν για άδεια

διαµονής αόριστης διάρκειας (άρθρο 91 παρ. 2 του ν.3386/2005), παρόλο που προϋπέθετε

το αποτρεπτικό κόστος του παραβόλου το οποίο ανερχόταν στα 900 ευρώ.17

Αναµφισβήτητα άλλη µία σηµαντική εξέλιξη αποτέλεσε η ενσωµάτωση της Οδηγίας

2003/109/ΕΚ περί µακροπρόθεσµης διαµονής µε το ν.3386/2005 (άρθρο 67-69), και κυρίως

το π.δ.150/2006.18 Το δικαίωµα πρόσβασης στο καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντος έχει

προσωποπαγή χαρακτήρα (Παπαθεοδώρου, 2005, σελ.1190), τόσο για τους γονείς όσος και

για τα παιδιά, στο βαθµό που οι προϋποθέσεις για την απόκτηση της εν λόγω ιδιότητας θα

πρέπει να πληρούνται από το συγκεκριµένο υπήκοο τρίτης χώρας. Για τη χορήγηση του

καθεστώτος του επί µακρόν διαµένοντος ορίζονται ορισµένες προϋποθέσεις,19

διαµορφώνοντας ένα νοµικό πλαίσιο το οποίο επιδιώκει να θεσπίσει αντικειµενικά κριτήρια

αλλά παράλληλα χαρακτηρίζονται περιοριστικά για τον αριθµό των µεταναστών που θα

µπορούσαν να υποβάλλουν αίτηση (Παπαθεοδώρου, 2010, σελ.102).

Όµως, η άδεια επί µακρόν διαµένοντος θεωρείται από πολλούς ότι έχει ενταξιακό

προσανατολισµό και στόχο, καθώς προάγει την ίση απόλαυση δικαιωµάτων µεταξύ

αλλοδαπών και ηµεδαπών, αίρει τη λογική της προσωρινότητας της παρουσίας αλλοδαπών

στη χώρα και το «χαριστικό» της χαρακτήρα (µεταξύ άλλων Τσιούκας, 2010, σελ.154), αλλά

και αποτελεί προθάλαµο για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας.

Το ισχύον µεταναστευτικό θεσµικό πλαίσιο δεν αναγνώριζε έως και το 2008 τους

µετανάστες δεύτερης γενιάς ως διακριτή ευάλωτη κοινωνική οµάδα έναντι του υπόλοιπου

17 Σύµφωνα µε το άρθρο 92 παρ. 2 του ν.3386/2005 σε συνδυασµό µε το άρθρο 39 παρ. 2 του ν.3731/2008 (στο νόµο αυτό θα αναφερθούµε στη συνέχεια). Σηµειώνεται δε ότι µε την τελευταία νοµοθετική µεταρρύθµιση του ν.3838/2010 το παράβολο έχει µειωθεί σε 600 ευρώ. 18 ΦΕΚ 160/τΑ΄/21-9-2006, «Προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας στην Οδηγία 2003/109/ΕΚ της 25ης Νοεµβρίου 2003 σχετικά µε το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών οι οποίοι είναι επι µακρόν διαµένοντες». 19 Οι προϋποθέσεις απόκτησης του καθεστώτος του επί µακρόν διαµένοντος (άρθρο 4 του π.δ.150/2006) είναι η νόµιµη και αδιάλειπτη πενταετής διαµονή, η απαίτηση επαρκούς ετήσιου εισοδήµατος (8.500 ευρώ και 15% προσαύξηση για κάθε προστατευόµενο µέλος), η πλήρη ασφαλιστική κάλυψη ασθενείας, η επάρκεια της ελληνικής γλώσσας και ο αλλοδαπός να µην αποτελεί κίνδυνο για τη δηµόσια τάξη και ασφάλεια.


17

µεταναστευτικού πληθυσµού. Με το ν.3731/200820 έγινε ένα βήµα ως προς την επίλυση των

προβληµάτων διαµονής που αντιµετώπιζαν νεαροί αλλοδαποί. Ο νόµος αυτός είχε ως στόχο

τον εκσυγχρονισµό της προστασίας των ανηλίκων µεταναστών που βρίσκονται στη χώρα

(Κουτσούκου, 2010, σελ.124).

Σύµφωνα µε το άρθρο 40 παρ. 4 του ν.3731/2008,21 όλα τα ανήλικα τέκνα των νόµιµα

διαµενόντων υπηκόων τρίτων χωρών που γεννιούνται ή έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα,

καλύπτονται από την άδεια διαµονής του γονέα µε τον οποίο διαµένουν και από τον οποίο

συντηρούνται, µέχρι να υποβληθεί αίτηση για τη χορήγηση στα τέκνα αυτά ατοµικής άδειας

διαµονής για λόγους οικογενειακής επανένωσης. ∆ηλαδή η διαµονή των τέκνων που έχουν

γεννηθεί στην Ελλάδα νοµιµοποιείται από την άδεια διαµονής του γονέα τους και µπορούν

µέχρι την ενηλικίωση τους να λάβουν άδεια διαµονής για οικογενειακή επανένωση.

Σηµαντικό βήµα για την διασφάλιση των δικαιωµάτων των παιδιών των αλλοδαπών

που έχουν γεννηθεί στην χώρα συνιστά η ρύθµιση του άρθρου 40 παρ. 7 του ν.3731/2008

σύµφωνα µε το οποίο «Τέκνα υπηκόων τρίτων χωρών, τα οποία γεννήθηκαν και διαµένουν

στην Ελλάδα και των οποίων οι γονείς εξακολουθούν να διαµένουν νόµιµα στη Χώρα, µετά τη

συµπλήρωση του 18ου έτους της ηλικίας τους και εφόσον έχουν διανύσει την πρωτοβάθµια και

γυµνασιακή εκπαίδευση, αποκτούν, µε απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της οικείας

Περιφέρειας, την ιδιότητα του επί µακρόν διαµένοντος, κατά παρέκκλιση της διαδικασίας, των

προϋποθέσεων και των κριτηρίων των άρθρων 67 και 68 του ν. 3386/2005, όπως, ισχύει,

καθώς και του π.δ. 150/2006».

Έτσι µε αυτή τη διάταξη τα ενήλικα παιδιά µεταναστών τα οποία γεννήθηκαν στην

Ελλάδα και τελείωσαν την εννιάχρονη υποχρεωτική φοίτηση (Γυµνάσιο), χωρίς να πληρούν

τις οικονοµικές προϋποθέσεις του νόµου, αποκτούν το καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντος

µετανάστη (αντί για εκείνο του Έλληνα πολίτη).22 Αυτό όµως το βήµα θεωρείται δειλό και

ανεπαρκές, (ενδεικτικά Τσιούκας, 2009, σελ.49 και Κατρούγκαλος, 2009), καθώς µε τη

συγκεκριµένη ρύθµιση, αφενός ένα πολύ µεγάλο τµήµα των νεαρών αλλοδαπών που

ενηλικιώνονται στην Ελλάδα δεν γεννήθηκαν στη χώρα και δεν έχουν καν δηλωθεί στα

ληξιαρχεία της χώρας καταγωγής τους. Αφετέρου, η ρύθµιση αυτή εξαρτά τη συνέχιση

διαµονής των ενδιαφεροµένων από το καθεστώς διαµονής των γονιών τους. Συνεπώς, το

20 ΦΕΚ 263/τΑ΄/23-12-2008 «Αναδιοργάνωση της δηµοτικής αστυνοµίας και ρυθµίσεις λοιπών θεµάτων αρµοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών». 21 Αναφέρεται συγκεκριµένα ότι: «Σε περιπτώσεις τέλεσης γάµου µεταξύ υπηκόων τρίτων χωρών που διαµένουν στη χώρα µε άδεια διαµονής, στον ένα εκ των συζύγων και στα κατά το άρθρο 4 του π.δ. 131/2006 (ΦΕΚ 143/τΑ΄) µέλη της οικογένειας τους, που διαµένουν ήδη νόµιµα στη χώρα, µπορεί να χορηγηθεί άδεια διαµονής για οικογενειακή επανένωση». 22 Για τα δικαιώµατα που δίνει το εν λόγο καθεστώς βλ. Παπαθεοδώρου, 2010, σελ.101.


18

γεγονός της συνεχούς διαµονής των παιδιών στη χώρα παύει να έχει σηµασία σε περίπτωση

που οι γονείς τους δεν έχουν τα απαραίτητα ένσηµα για να ανανεώσουν την άδεια παραµονής

τους.

Συνεπώς, πολλοί υποστηρίζουν ότι µε τις ρυθµίσεις αυτές η δεύτερη γενιά

µεταναστών δεν αντιµετωπίζεται σε µόνιµη, σωστή και δίκαιη βάση (Κατρούγκαλος, 2009

και Παπασιώπη-Πασιά, 2006, σελ.121-122) αλλά ούτε ως αυτοτελές υποκείµενο δικαίου

(Κουτσούκου, 2010, σελ.124). Η αντιµετώπιση τους µε τον ίδιο τρόπο που

αντιµετωπίστηκαν οι γονείς τους έχει ως αποτέλεσµα την επίσηµη δηµιουργία µιας

δεύτερης κατηγορίας πολιτών µε µειωµένα κοινωνικά δικαιώµατα. Οι νέοι αλλοδαποί

εξακολουθούν να αντιµετωπίζονται νοµικά σαν «ξένοι» (Καψάλης, 2007α, σελ.227), ενώ

επιταχύνονται οι διαδικασίες του κοινωνικού αποκλεισµού και της περιθωριοποίησης.

Για παράδειγµα, παραµένει αναπάντητο το ερώτηµα εάν το παιδί του υπηκόου τρίτης

χώρας το οποίο γεννήθηκε, µεγάλωσε και τελείωσε την υποχρεωτική εκπαίδευση στην

Ελλάδα -όπου διαµένει και η οικογένεια του- µπορεί να παραµείνει σε αυτήν όταν

συµπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας του και δεν φοιτά στην τριτοβάθµια εκπαίδευση ή δεν

βρήκε δουλειά αλλά απλά την αναζητά; (Παπασιώπη-Πασιά, 2006, σελ.121-122).

Έτσι, η δεύτερη γενιά µεταναστών παραµένει δέσµια των γενικών διαδικασιών και

προϋποθέσεων ανανέωσης των αδειών διαµονής και κινδυνεύει, ανά πάσα στιγµή, να χάσει

τη νοµιµότητα διαµονής της και να εκτεθεί στο ενδεχόµενο της απέλασης από την Ελλάδα

(Τσιούκας, 2010, σελ.148).

Υποστηρίζεται λοιπόν, ότι το νοµοθετικό πλαίσιο επιδιώκει να δηµιουργήσει µια

ισορροπία µεταξύ αυστηρότητας και ελέγχου, χρησιµοποιώντας τη νοµιµότητα ως εργαλείο

οργάνωσης, διαχείρισης και ανακατανοµής του µεταναστευτικού πληθυσµού (µεταξύ άλλων

Παπαθεοδώρου, 2010, σελ.1192). Η αµφιταλάντευση µεταξύ νοµιµότητας και παρανοµίας, η

διαχείριση της ανοµίας και η εκµετάλλευση της υποτιµηµένης, απαξιωµένης και συχνά

άτυπης εργασίας των µεταναστών (Κρητικίδης, 2004, σελ.15), οδήγησε στην έντονη

ανασφάλεια δικαιωµάτων και καθυστέρησε την οµαλή κοινωνική ένταξη της δεύτερης γενιάς

(Καρύδης, 2004, σελ.229).

1.1. Προγράµµατα νοµιµοποίησης

Ένας µεγάλος αριθµός αλλοδαπών και µεταναστών δεύτερης γενιάς διαµένει πλέον

µόνιµα στη χώρα λόγω των διαδικασιών νοµιµοποίησης που πραγµατοποιήθηκαν από το


19

1997 έως και το 2007. Αυτό ήταν απόρροια του γεγονότος ότι οι γονείς τους µετακινήθηκαν

από το περιθώριο της κοινωνικής πραγµατικότητας, πέρασαν από την παρανοµία στην

προσωρινή παραµονή και µετά από χρόνια στην επί µακρόν διαµονή και την απόδοση µιας

σειράς δικαιωµάτων.

Η ελληνική Πολιτεία, στην προσπάθεια της να µειώσει τα µεγάλα ποσοστά παράτυπων

µεταναστών και να αποκτήσει καλύτερο έλεγχο της κατάστασης, έχει εφαρµόσει µια σειρά

από προγράµµατα νοµιµοποίησης. Με δύο Προεδρικά ∆ιατάγµατα,23 το 358/1997 και το

359/1997, ένας µεγάλος αριθµός ανεπίσηµων µεταναστών κατεγράφη µε σκοπό να

νοµιµοποιηθεί και να εφοδιαστεί µε ένα τίτλο παραµονής και εργασίας.24 Η κριτική που

ασκήθηκε στα παραπάνω Προεδρικά ∆ιατάγµατα εστιάζονταν στην έλλειψη κινήτρων και

στην ελλιπή ενηµέρωση για τη νοµιµοποίηση των παράνοµων µεταναστών.25

Ο ν.2910/2001 αποτέλεσε, αφενός τη συνέχιση της διαδικασίας νοµιµοποίησης των

Προεδρικών ∆ιαταγµάτων του 1997 ως «δεύτερη ευκαιρία» (άρθρο 66), και αφετέρου, την

επέκταση και σε όσους είχαν στην πορεία απολέσει το νοµικό καθεστώς τους ή δεν είχαν

ξεκινήσει καµιά διαδικασία απόκτησης αδειών διαµονής, δηλαδή περίπου 220.000

ανεπίσηµοι µετανάστες26 (Καψάλης, 2007β, σελ.61-62).

Μιας µικρής κλίµακας νοµιµοποίηση πραγµατοποιήθηκε µε το ν.3274/2004 (άρθρο 34

παρ.8), που αφορούσε τα ενήλικα τέκνα αλλοδαπών, τα οποία λόγω αστοχιών και

προβληµάτων εφαρµογής µε την ευθύνη της διοίκησης δεν νοµιµοποιήθηκαν µε τις διατάξεις

του άρθρου 66 του ν.2910/2001, όπως επισηµαίνει και ο Συνήγορος του Πολίτη (Συνήγορος

του Πολίτη, Ειδική Έκθεση 2002, σελ.112).

Με το ν.3386/2005 δόθηκε µια τρίτη δυνατότητα νοµιµοποίησης µε δύο ξεχωριστές

διαδικασίες. Η πρώτη αφορούσε την παράταση ισχύος αδειών διαµονής που είχαν ήδη λήξει

και η δεύτερη αποτέλεσε πρόγραµµα αρχικής νοµιµοποίησης (Συκιώτου, 2008, σελ.97)

(άρθρο 91 παρ. 10 και 11 του ν.3386/2005 αντίστοιχα). Μετά τη λήξη και του τρίτου

προγράµµατος νοµιµοποίησης και ενώ 145.000 µετανάστες προσήλθαν να κανονικοποιήσουν

το καθεστώς διαµονής τους (Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγµατικού ∆ικαίου, 2009, σελ.22), η

∆ιοίκηση θέσπισε τη δυνατότητα νοµιµοποίησης (χωρίς άλλους όρους και δικαιολογητικά)

όσων ανηλίκων και ενηλίκων µεταναστών φοιτούν στα ελληνικά σχολεία (Παύλου, 2007β,

23 Κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 16 του ν.2934/1996 «Μέτρα για την απασχόληση και την επαγγελµατική εκπαίδευση και κατάρτιση και άλλες διατάξεις». 24 Το σύνολο των µεταναστών που έκαναν αίτηση µε την πρώτη νοµιµοποίηση των π.δ. του 1997 ανήλθε στους 371.641 (Καψάλης, 2007β, σελ.49). 25 Εκτιµάται ότι 150.000 αλλοδαποί που διέµεναν παράνοµα στην Ελλάδα δεν υπέβαλλαν καν αίτηση (Καβουνίδη, 2001, σελ.107). 26 Τη «δεύτερη αυτή ευκαιρία» αξιοποίησαν 361.119 µετανάστες (Καψάλης, 2007β, σελ.68).


20

σελ.320), µε την έκδοση µιας Κοινής Υπουργικής Απόφασης (κ.υ.α.) ως µικρής κλίµακας

νοµιµοποίηση.27 Η υπ’ αριθµ. 11702/2006 κ.υ.α., παρέχει στη δεύτερη γενιά µεταναστών που

έχουν λάβει ελληνική εκπαίδευση, υπό ορισµένες προϋποθέσεις, τη δυνατότητα ρύθµισης του

καθεστώτος διαµονής τους (Συκιώτου, 2008, σελ.100). Με αυτή την κ.υ.α. ενσωµατώθηκε

µια µεγάλη µερίδα παιδιών που είχαν γεννηθεί στην Ελλάδα από γονείς που έχουν έρθει

νόµιµα ή παράνοµα και αντιµετωπίζει ζητήµατα έλλειψης διαβατηρίου, καθώς δεν έχουν

δηλωθεί από τους γονείς τους στη χώρα καταγωγής του.28 Αυτή η απόφαση αποτελούσε

χρόνια πρόταση του Συνηγόρου του Πολίτη που στόχο είχε την ένταξη στη νοµιµότητα της

δεύτερης γενιάς µεταναστών.29

Μια δια βίου «ανοιχτή» διαδικασία νοµιµοποίησης στην οποία υπήχθησαν µεταξύ

άλλων και παιδιά δεύτερης γενιάς είναι αυτή που προβλέπεται από τις διατάξεις του άρθρου

44 παρ. 2 του ν. 3386/2005 για εξαιρετικούς λόγους, αλλά τελεί υπό τον περιορισµό της

αναγκαστικής κατοχής ισχύοντος διαβατηρίου και ληγµένης θεώρησης εισόδου ή

προηγούµενης άδειας διαµονής. Ωστόσο η διάταξη αυτή τροποποιείται µε το άρθρο 42 του

ν.3907/2011, όπως περιγράφεται στο επόµενο κεφάλαιο.

Στην πορεία εξέλιξης της µεταναστευτικής νοµοθεσίας, επήλθε η πρώτη τροποποίηση

του ν.3386/2005, µε το ν.3536/200730 (άρθρο 18) µε τον οποίο εφαρµόζεται ένα ακόµα

πρόγραµµα νοµιµοποίησης ως συµπλήρωµα της προηγούµενης διαδικασίας νοµιµοποίησης.

Το πρόγραµµα αυτό αφορούσε ειδικές περιπτώσεις,31 χωρίς όµως να λαµβάνει υπόψη τα

θέµατα οικογενειακής επανένωσης του µετανάστη µε την οικογένεια του και τα παιδιά του,

τα οποία τελούσαν υπό καθεστώς παρανοµίας.

Αυτές οι πολιτικές νοµιµοποιήσεων κατέστησαν ασαφή τη διάκριση νόµιµης και

ανεπίσηµης διαµονής και απασχόλησης και δηµιούργησαν προσδοκίες ότι θα

επαναλαµβάνεται περιοδικά, ενώ µάλιστα λειτουργούσε ενθαρρυντικά για νέες

µεταναστευτικές ροές (Αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010). 27 Κοινή Υπουργική Απόφαση 11702/2006 (ΦΕΚ 892/τΒ΄/12-7-2006), «Καθορισµός της διαδικασίας και των προϋποθέσεων υπαγωγής στις ρυθµίσεις του ν.3386.2005 των υπηκόων τρίτων χωρών που φοιτούν ή έχουν αποφοιτήσει από δηµόσια εκπαιδευτικά ιδρύµατα» και η εγκύκλιος 36/2007 για την εφαρµογή της. 28 Η µη δήλωση των παιδιών από τους γονείς τους στη χώρα καταγωγής τους µπορεί να οφείλεται σε µια σειρά από λόγους όπως στο δίκαιο ιθαγένειας του κράτους καταγωγής, σε πληµµελή ενηµέρωση ή αδιαφορία των γονέων για τη διοικητική διαδικασία που θα πρέπει να τηρηθεί. 29 Σύµφωνα µε το Συνήγορο του Πολίτη, η κ.υ.α. ορίζοντας ειδική διαδικασία νοµιµοποίησης διαµονής για τους φοιτούντες και αποφοίτους των ελληνικών εκπαιδευτικών ιδρυµάτων αλλοδαπούς, επέδειξε πνεύµα ευρείας και επιεικούς διοίκησης, που σκοπεύει στην ανάπτυξη πολιτικών ένταξης των µεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Βλ. Ετήσια Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, 2006, σελ.263. 30 ΦΕΚ 42/τΑ΄/23-2-2007, «Ειδικές ρυθµίσεις θεµάτων µεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητηµάτων αρµοδιότητας υπουργείου Εσωτερικών, ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης». 31 Αφορούσε εκείνους που δεν είχαν µπορέσει να ανανεώσουν τις άδειες τους εµπρόθεσµα µε το ν.3386/2005 ή που δεν είχαν συµπληρώσει τα απαραίτητα ένσηµα. Η ηµεροµηνία κατά την οποία ο αλλοδαπός έπρεπε να βρίσκεται στην Ελλάδα παρέµενε η 31η ∆εκεµβρίου 2004 (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.198).


21

1.2. Κοινωνική ένταξη

Σύµφωνα µε τον Baldwin-Edwards (2004), τα στάδια κοινωνικής ένταξης του «κύκλου

µεταναστευτικής ζωής» είναι τρία: Το πρώτο αναφέρεται στη νόµιµη διαµονή, την αγορά

εργασίας, και τη στέγαση, το δεύτερο περιλαµβάνει παιδεία, υγεία και κοινωνικές υπηρεσίες

και το τρίτο τα κύρια ζητήµατα είναι η κτήση ιθαγένειας, η συµµετοχή στο κράτος ως

πολίτης, και η ανεκτικότητα στη διαφορά εκ µέρους της κοινωνίας υποδοχής.

Η κοινωνική ένταξη ετέθη ως στόχος από το ν.2910/2001 και πολύ πιο ξεκάθαρα στο

ν.3386/2005 (άρθρα 65-66 για την υιοθέτηση ολοκληρωµένων προγραµµάτων δράσης και τα

άρθρα 67-69 για τη σταδιακή ένταξη των µεταναστών µέσω της ιδιότητας του επί µακρόν

διαµένοντος).32 Επίσης, µε το άρθρο 65 του ν.3386/2005 τίθενται για πρώτη φορά ξεκάθαρα

από το νοµοθέτη οι βάσεις για κοινωνική ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών που διαµένουν

στη χώρα σε νόµιµη και µόνιµη βάση, ενώ για πρώτη επίσης φορά ο νοµοθέτης κάνει νύξη

(στη διάταξη του άρθρου 65 παρ. 2 εδ. γ΄) για «υπηκόους τρίτων χωρών δεύτερης και τρίτης

γενιάς, οι οποίοι έχουν γεννηθεί στη χώρα µας…», οι οποίοι και θα µπορούν να επωφελούνται

από τις δράσεις κοινωνικής ένταξης που προβλέπει ο νόµος.33 (Παπασιώπη-Πασιά, 2006,

σελ.120).

Όµως, το κατά πόσο έχει επιτευχθεί αποτελεί ένα ερώτηµα, αφού οι διατάξεις αυτές

χαρακτηρίζονται «ασαφείς και γενικόλογες, ενώ καταδεικνύουν τη δυσχέρεια

µακροπρόθεσµου σχεδιασµού της µεταναστευτικής πολιτικής στον τοµέα κοινωνικής

ένταξης, καθώς και την επιφυλακτικότητα µε την οποία αντιµετωπίζει η ελληνική πολιτεία

την πρόσβαση των αλλοδαπών σε µια ανοιχτή διαδικασία σταδιακής διεύρυνσης των

δικαιωµάτων τους» (Παπαθεοδώρου, 2010, σελ.101).

Αναφορικά µε το πρώτο στάδιο της κοινωνικής ένταξης, υποστηρίζεται ότι ο ρόλος των

µηχανισµών κοινωνικής ένταξης υποσκιάζεται από τις πρακτικές απόδοσης των εγγράφων

νόµιµης παραµονής και εργασίας. Αφενός, οι άδειες διαµονής είναι µικρής διάρκειας, και

αφετέρου, υπάρχουν µεγάλες καθυστερήσεις στην απόδοσή τους µε αποτέλεσµα οι

µετανάστες να τις παραλαµβάνουν ληγµένες µε συνέπεια την εσαεί τυπική τους παρανοµία η

οποία τους θέτει σε µία ιδιάζουσα κατάσταση οµηρίας, ανασφάλειας και διαρκούς

32 Σύµφωνα µε την παρ. 1 του άρθρου 65 του ν.3386/2005: «Κοινωνική ένταξη αποσκοπεί στη χορήγηση δικαιωµάτων στους υπηκόους τρίτων χωρών, τα οποία διασφαλίζουν αφενός την αναλογικώς ισότιµης συµµετοχή τους στην οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της χώρας, και, αφετέρου, αποβλέπουν στην υποχρέωση σεβασµού των κανόνων και αξιών της ελληνικής κοινωνίας […] µε παράλληλη διατήρηση της ταυτότητας τους». 33 Αξίζει να σηµειωθεί ότι στο πλαίσιο των προγραµµάτων που υλοποιούνται από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης του υπουργείου Εσωτερικών δεν «τρέχει» κάποιο πρόγραµµα για τη δεύτερη γενιά µεταναστών.


22

εκκρεµότητας ως προς το καθεστώς διαµονής τους στην Ελλάδα (ενδεικτικά ∆ηµουλάς,

2006, σελ.256). Ιδιαιτέρως δε, πλήττεται το καθεστώς διαµονής των δεύτερης γενιάς

µεταναστών των οποίων η ανανέωση της άδειας διαµονής τους µετά τα 21α χρόνια τους

µπορεί να γίνει εφόσον σπουδάζουν ή εργάζονται.

Με βάση το δεύτερο στάδιο, ένα από τα σηµαντικότερα ζητήµατα για την κοινωνική

ένταξη των µεταναστών της δεύτερης γενιάς είναι αυτό της ελεύθερης συµµετοχής των νέων

αλλοδαπών σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης.34 Ένα από τα αποτελεσµατικότερα

εργαλεία για την ένταξη των παιδιών αυτών στην κοινωνία υποδοχής έχει αποδειχθεί

διαχρονικά η απόκτηση της ιθαγένειας του κράτους υποδοχής ή άλλες νοµικές οδοί µέσα των

οποίων επιτεύχθηκε ένα ιδιαίτερο καθεστώς διαµονής, πλήρως ανεξαρτητοποιηµένο από την

αγορά εργασίας ή από οποιαδήποτε επαγγελµατική δραστηριότητα. (Καψάλης, 2007α,

σελ.246).

Σχετικά µε την προϋπόθεση για την επάρκεια γλώσσας, καθώς επίσης στοιχείων

ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού,35 η δεύτερη γενιά (αλλά και η τρίτη) είναι ευνοηµένη εν

όψει του γεγονότος ότι η πλειονότητα των παιδιών αυτών έχει ολοκληρώσει τουλάχιστον τον

κλάδο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα και άρα δεν θα µπει στην διαδικασία

παρακολούθησης ειδικού προγράµµατος σπουδών και της αξιολόγησής της στο πλαίσιο της

ειδικής διαδικασίας γραπτών και προφορικών εξετάσεων (Τσιούκας, 2010, σελ.152). Η

παρουσία των αλλοδαπών µαθητών επί του συνόλου του µαθητικού πληθυσµού ανέρχεται

στο 10%, ενώ σε κάποια σχολεία υπερβαίνει το 40% του συνόλου (Καρύδης, 2004, σελ.214).

Η δυνατότητα των µεταναστών και των τέκνων τους, που γεννήθηκαν ή µεγάλωσαν

στην Ελλάδα, να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια σηµατοδοτεί την απώτερη κατάληξη

της ενταξιακής διαδικασίας. Το ζήτηµα της κτήσης της ελληνικής της ιθαγένειας από

δεύτερης και τρίτης γενιάς αλλοδαπούς έχει µείζονα σηµασία για την οµαλή κοινωνική

ένταξη τους και την κατοχύρωση των δικαιωµάτων τους αφού τα παιδιά αυτά

αντιλαµβάνονται τη χώρα που γεννήθηκαν ως σηµαντικό στοιχείο της ταυτότητας τους και

δεν γνωρίζουν άλλη πατρίδα. Για την απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας οι µετανάστες

δεύτερης γενιάς πρέπει να ακολουθήσουν το δρόµο της πολιτογράφησης, όπως και οι

µετανάστες γονείς τους (βλ. σχετικά στην επόµενη ενότητα).

34 Σύµφωνα µε τα άρθρα 51 του ν.2910/2001 και 84 του ν.3386/2005 προβλέπεται ότι οι αλλοδαποί (νόµιµοι και παράτυποι) έχουν το δικαίωµα εγγραφής των παιδιών τους στην πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Ως εκ τούτου η πρόσβασή τους στην εκπαίδευση δεν εξαρτάται από το καθεστώς νοµιµότητάς τους. 35 Σύµφωνα µε το άρθρο 5 παρ. 1 περ. ε΄ του Π∆ 150/2006 προβλέπεται η υποχρέωση του ενδιαφεροµένου να προσκοµίσει το σχετικό αποδεικτικό.


23

Στην Ελλάδα η κοινωνική ένταξη των µεταναστών θεωρείται ότι τυγχάνει ευκαιριακής

και συµπτωµατικής ρύθµισης δηµιουργώντας µια σειρά από προβλήµατα τόσο για τους

γονείς όσο και για τα παιδιά. Υποστηρίζεται ότι υπάρχει πλήθος διάσπαρτων και συχνά

αντιφατικών διατάξεων χωρίς να συνεκτιµάται η διάρκεια παραµονής τους στη χώρα ή το

γεγονός της γέννησης τους σε αυτή. (ενδεικτικά Καψάλης, 2007α, σελ.246).

Η νοµοθετική τακτική έχει καταδείξει ότι ο σύγχρονος νοµοθέτης επεµβαίνει συχνά εκ

των υστέρων προκειµένου να δώσει λύσεις µε το «σταγονόµετρο» (Παπασιώπη-Πασιά, 2006,

σελ.121), παρέχοντας µέχρι τώρα ελάχιστες ευκαιρίες συµµετοχής των µεταναστών στην

δηµόσια ζωή, ενώ καλλιέργησε ένα κλίµα δυσπιστίας ανάµεσα στο κράτος και το µετανάστη

που φιλοδοξεί να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια και να ενταχθεί πλήρως στην κοινωνία

που τον φιλοξενεί (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.207).

Στο πλαίσιο αυτό έχουν εκφραστεί φόβοι ότι η κοινωνική ένταξη νοείται, κατά το

νοµοθέτη, περισσότερο ως µία διαδικασία κοινωνική πειθάρχησης που επιδιώκει να

προσαρµόσει στάσεις και συµπεριφορές που αποκλίνουν από τα παραδεκτά πρότυπα της

ελληνικής κοινωνίας, παρά ως διαδικασία αναγνώρισης ίσων δικαιωµάτων σε µία ανοιχτή

κοινωνία (Παπαθεοδώρου, 2005, σελ.1190).

Η ένταξη της δεύτερης γενιάς µεταναστών στην ελληνική κοινωνία οφείλει να αποτελεί

τη βασική προτεραιότητα της µεταναστευτικής πολιτικής (Συκιώτου, 2008, σελ.100). Σε αυτή

την κατεύθυνση, επιδιώκεται η κοινωνική τους ένταξη µέσω της διευκόλυνσης πρόσβασής

τους στην ελληνική ιθαγένεια (βλ. δεύτερο κεφάλαιο).

2. Πολιτική Ιθαγένειας

Τα κράτη έχουν το κυριαρχικό δικαίωµα να ορίζουν τα νοµικά θέµατα εισόδου και

παραµονής στο έδαφός τους, όπως και το µείζον θέµα χορήγησης της ιθαγένειας στους

αλλοδαπούς που βρίσκονται στη χώρα (Κατρούγκαλος, 2009). Το ζήτηµα της ιθαγένειας

στην Ελλάδα ανήκε στα «εθνικώς ευαίσθητα» ζητήµατα, αυτά δηλαδή που κατά κανόνα δεν

προσφέρονταν για δηµόσια συζήτηση (Χριστόπουλος, 2010) και κατ’ επέκταση

αντιµετωπιζόταν αποσπασµατικά. Η προσήλωση του κράτους ελληνικής ιθαγένειας µόνο

στην αρχή της καταγωγής και το δίκαιο του αίµατος (jus sanguinis) αποτελεί πηγή

προβληµάτων όπως επισηµαίνει και ο Συνήγορος του Πολίτη από την αρχή λειτουργίας του

(Συνήγορος του Πολίτη, 1998, σελ.31).


24

Ήδη από την αρχή ίδρυσης του ελληνικού κράτους µε το νόµο «περί ελληνικής

ιθαγένειας» του 1835 (άρθρο 2), καθιερώνεται επικουρικά µαζί µε το κυρίαρχο δίκαιο του

αίµατος (jus sanguinis) και το δίκαιο του εδάφους (jus soli). Συγκεκριµένα αναφέρεται ότι

«έκαστος εντός της Ελλάδος υπό ξένων γονέων γεννηθείς, δύναται ενήλικος γενόµενος, να

απαιτήσει το δικαίωµα της ιθαγένειας…» (Μπαλτσιώτης, 2004, σελ.306). Η ισχύς του

διήρκεσε µέχρι τη θέσπιση του Αστικού Νόµου του 1856, στον οποίο και περιλήφθηκαν

ειδικές προβλέψεις για την ιθαγένεια (άρθρα 14-21). Με τον Αστικό Νόµο, ο κυρίαρχος

τρόπος κτήσης της ιθαγένειας κατά τη γέννηση είναι η καταγωγή από Έλληνα πατέρα ή από

Ελληνίδα µητέρα και µη νόµιµο πατέρα,36 αφού «Έλληνας είναι ο εξ’ Έλληνος πατρός

γεννηθείς και η µετ’ αλλοδαπού συζευχθείσα Ελληνίς αποβάλλει την ιθαγένεια».

Έκτοτε, και ενώ η Ελλάδα τριπλασιάστηκε σε έκταση,37 δεν επήλθε καµία αλλαγή στον

τρόπο κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας αφού το δίκαιο του αίµατος (jus sanguinis)

αποτελούσε την κύρια αρχή έως το 2010, όπως θα αναλυθεί στο δεύτερο κεφάλαιο της

εργασίας.

Σε αυτό το διάστηµα έγιναν προσπάθειες εκσυγχρονισµού του δικαίου της ιθαγένειας

όπως παρουσιάζεται τη συνέχεια. Ψηφίσθηκε ο ν.3370/1955 «Περί κυρώσεως του Κώδικα

της Ελληνικής Ιθαγένειας» ο οποίος διήρκεσε µέχρι το 1966.38 Ο ΚΕΙ του 1955 καθιέρωνε

την αρχή του δικαίου του εδάφους (jus soli), δηλαδή την απόκτηση από τη γέννηση σε

ανιθαγενείς, κάτι το οποίο ισχύει και σήµερα µετά από τροποποιήσεις του ΚΕΙ.39 Η πιο

σηµαντική όµως τροπολογία έγινε µε το ν.1438/1984, όπου επέφερε ουσιαστικές αλλαγές και

ρυθµίσεις στα ζητήµατα ιθαγένειας, όπως αυτές που αφορούσαν την αρχή της ισότητας των

δύο φύλων δίνοντας το δικαίωµα κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας τέκνου από Ελληνίδα

µητέρα (Παπασιώπη-Πασιά, 2003, σελ.134).

36 Μάλιστα σύµφωνα µε τον Αστικό Νόµο του 1856 προβλεπόταν, µεταξύ άλλων, η αποβολή της ελληνικής ιθαγένειας σε περίπτωση πολιτογράφησης στο εξωτερικό. Η ειδική αυτή πρόβλεψη αποκλειστικότητας της ελληνικής ιθαγένειας, σε συνδυασµό µε το γεγονός ότι το µεταναστευτικό ρεύµα των Ελλήνων κατευθύνονταν σε υπερπόντιες χώρες όπου ίσχυε το δίκαιο του εδάφους, είχε ως αποτέλεσµα την απώλεια της ιθαγένειας από χιλιάδες παιδιά µεταναστών. Η διορθωτική κίνηση επέρχεται µε το ν.120/1914, στον οποίο ορίζεται ρητά ότι η αποβολή της ελληνικής ιθαγένειας προϋποθέτει την άδεια της Ελληνικής Κυβερνήσεως και οδηγεί συνακόλουθα στον πρώτο στην ελληνική ιστορία µαζικό δείγµα κτήσης διπλής ιθαγένειας. 37 Με την προσάρτηση εδαφών στο ελληνικό κράτος, υπήρξαν πολιτοποιήσεις των κατοίκων αυτών των εδαφών µε συνθήκες που υπογράφονταν κάθε φορά (ενδεικτικά Χριστόπουλος, 2004β). 38 Ο Κώδικας του 1955 τροποποιήθηκε µε το ν.4532/1966 (άρθρα 17-18 παρ. 4) και στη συνέχεια µε το Νοµοθετικό ∆ιάταγµα 610/1970 (άρθρα 19 και 23 παρ. 4). Σηµαντική ήταν και η αλλαγή που επέφερε και ο ν. 1250/1982 µε τον οποίο καθιερώθηκε ο πολιτικός γάµος. 39 Βλ. σχετικά στο δεύτερο κεφάλαιο.


25

Στη συνέχεια, µε το ν.2130/199340 τροποποιείται και συµπληρώνεται ο Κώδικας

Ελληνική Ιθαγένειας, µε σκοπό οι σχετικές διατάξεις για την πολιτογράφηση να

εναρµονιστούν µε τις διεθνείς τάσεις ως προς το χρόνο παραµονής που απαιτείται για τους

αλλογενείς αλλοδαπούς (Παπασιώπη-Πασιά, 2003, σελ.65). Ο νόµος 2130/1993 υπαγορεύει

ότι οι µετανάστες που επιθυµούν να γίνουν Έλληνες πολίτες πρέπει να κατοικούν νόµιµα στη

χώρα για τουλάχιστον δέκα από τα τελευταία δώδεκα χρόνια.41 (Τριανταφυλλίδου et al.,

2010, σελ.145). Παρατηρείται λοιπόν µια πολιτική δειλού ανοίγµατος στην πολιτογράφηση

και στον καθορισµό µε µια σειρά νοµοθετικών ρυθµίσεων και πρακτικών (Μπαλτσιώτης,

2004, σελ.317).

Με το ν.2910/2001, ο οποίος τροποποιήθηκε µε το ν.3013/2002, επιλύονται θέµατα

διαπίστωσης της ελληνικής ιθαγένειας καθώς επίσης διευκολύνεται η πολιτογράφηση

ανιθαγενών και αναγνωρισµένων πολιτικών προσφύγων, µειώνοντας το χρόνο παραµονής

από τα δέκα χρόνια που απαιτείται για τους άλλους στα πέντε. Ωστόσο, η ελληνική πολιτεία

για να προλάβει την αύξηση των αιτήσεων πολιτογράφησης, εισάγει µε το άρθρο 58 την

υποχρέωση καταβολής ενός παραβόλου 1.500 ευρώ, προκειµένου να µπορέσει να

αποκρούσει το επερχόµενο κύµα αύξησης των αιτήσεων (Χριστόπουλος, 2005, σελ.24).

Γενικότερα καθιερώνονται ακόµα πιο αυστηρές προϋποθέσεις και η διαδικασία της

πολιτογράφησης καθίσταται πιο δύσκολη.42

Με την υιοθέτηση του νέου ΚΕΙ (ν.3284/2004)43 επιλύονται προβλήµατα ερµηνειών

που προέκυψαν από αλλεπάλληλες τροποποιήσεις του ΚΕΙ του 1955. Σύµφωνα µε το νόµο

αυτό η ελληνική ιθαγένεια αποκτάται µε πέντε τρόπους: µε τη γέννηση από Έλληνες γονείς

(άρθρο 1 παρ. 1) είτε µε τη γέννηση σε ελληνικό έδαφος εφόσον πρόκειται για ανιθαγενείς ή

αγνώστου ιθαγένειας (άρθρο 1 παρ. 2), µε αναγνώριση πατρότητας εφόσον το τέκνο είναι

κατά το χρόνο αυτό ανήλικο (άρθρο 2), µε υιοθεσία (άρθρο 3), µε κατάταξη στις ένοπλες

δυνάµεις (άρθρο 4) και µε πολιτογράφηση (άρθρο 5).

40 ΦΕΚ 62/τΑ΄/23-4-1993, «Τροποποίηση και συµπλήρωση διατάξεων της περιφερειακής διοίκησης, του κώδικα της ελληνικής ιθαγένειας, του δηµοτικού και κοινοτικού κώδικα, των διατάξεων για τις προσόδους των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλες διατάξεις». 41 Αυτό το χρονικό όριο παραµονής αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα για τη διαδικασία πολιτογράφησης στην Ευρώπη. 42 Στην εισαγωγή της αριθµ. Φ. 94345/14612/3/5.2001 εγκυκλίου που αφορά το ν.2910/2001, σελ. 11, αναφέρεται µεταξύ άλλων ότι «Απέναντι στην πληµµυρίδα των νόµιµων και παράνοµων µεταναστών που κατακλύζει την τελευταία δεκαετία τη χώρα µας, βρεθήκαµε αµήχανοι, µε κατακερµατισµένο και δυσκίνητο θεσµικό πλαίσιο, προσανατολισµένο κυρίως σε αστυνοµικού τύπου προσέγγιση του φαινοµένου…». Στο πλαίσιο αυτό αυξήθηκε ο απαραίτητος χρόνος τον απαραίτητο χρόνο διαµονής για την πολιτογράφηση από οκτώ χρόνια σε δέκα και εισήχθη η υποχρέωση καταβολής παραβόλου 500.000 δρχ, που συνοδεύει την κάθε αίτηση πολιτογράφησης, µε στόχο να ανακοπεί τυχόν αύξηση του αριθµού των αιτήσεων (Χριστόπουλος, 2004β). 43 ΦΕΚ 217/τΑ΄/10-11-2004, «Περί κυρώσεως του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας».


26

Ωστόσο, από αυτές τις κατηγορίες ένα πολύ µεγάλο ποσοστό αιτηµάτων

πολιτογράφησης που γίνονται δεκτά είναι για οµογενείς,44 ενώ για αλλογενείς οι

πολιτογραφήσεις που γίνονται κάθε χρόνο δεν υπερβαίνουν τις 2.000,45 οι οποίοι όχι µόνο

έχουν τις τυπικές προϋποθέσεις46 που απαιτεί ο νόµος αλλά έχουν δηµιουργήσει και ισχυρούς

δεσµούς µε τη χώρα (Συνήγορος του Πολίτη, 2007, σελ.68). Ως εκ τούτου δηµιουργούνται

προβλήµατα τόσο στους γονείς των παιδιών των αλλοδαπών όσο και στη δεύτερη γενιά, η

οποία ακολουθεί το δρόµο της πολιτογράφησης για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας.

Ως προς το ζήτηµα της απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας από παιδί που γεννήθηκε

από αλλοδαπούς γονείς στην Ελλάδα (jus soli), τόσο ο προϊσχύων ΚΕΙ του 1955 όσο και ο

νέος ΚΕΙ του 2004 (ν.3284/2004) δεν αναγνωρίζουν αυτό το δικαίωµα (Παπασιώπη-Πασιά,

2006, σελ.126-127). Οι βασικές επιλογές της ελληνικής έννοµης τάξης παρέµειναν ίδιες

εκτός από τις αλλαγές που επήλθαν στο πρώτο µισό του 1980 σε σχέση µε την ιθαγένεια των

γυναικών όπου µε τη δική τους αυτόνοµη ιθαγένεια µπορούν να κληροδοτούν και αυτές στα

παιδιά τους (Τσιούκας et al., 2009, σελ.5).

Η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας λόγω γέννησης σε ελληνικό έδαφος (jus soli)

αναγνωρίζεται µόνο σε κάποιο παιδί που έτυχε να γεννηθεί από ανιθαγενείς γονείς ή από

γονείς άγνωστης ιθαγένειας,47 όπως ακριβώς προέβλεπε και ο ΚΕΙ του 1955.48 Συγκεκριµένα,

το άρθρο 1 παρ. 2 του ΚΕΙ του 2004 ορίζει ότι: «την ελληνική ιθαγένεια αποκτά από τη

γέννηση του και όποιος γεννιέται σε ελληνικό έδαφος εφόσον δεν αποκτά από τη γέννηση του

αλλοδαπή ιθαγένεια ή είναι άγνωστης ιθαγένειας». Αναµφίβολα η διάταξη αυτή αποτελεί το

µοναδικό «άνοιγµα» του δικαίου της Ελληνικής ιθαγένειας προς το δίκαιο του εδάφους

(Χριστόπουλος, 2004β, σελ.65). Όµως, όχι µόνο η πληθυσµιακή αυτή κατηγορία είναι

εξαιρετικά µικρή αλλά και η αναγνώριση του δικαίου του εδάφους είναι εντελώς θεωρητική

εφόσον ο αλλοδαπός δεύτερης γενιάς που γεννιέται και κατοικεί στην Ελλάδα µπορεί να

υποβάλλει αίτηση πολιτογράφησης µόνο µετά την ενηλικίωσή του.

44 Κατηγορία η οποία δεν θα απασχολήσει την παρούσα εργασία. 45 Βλ. σχετικά στο Παράρτηµα 3: Πολιτογραφήσεις Αλλογενών στην Ελλάδα. 46 ∆ηλαδή να είναι ενήλικος, να µην έχει καταδικαστεί τελεσίδικα κατά την τελευταία δεκαετία, να µην εκκρεµεί σε βάρος του απόφαση απέλασης, να διαµένει στη χώρα µόνιµα για δέκα συνολικά έτη την τελευταία δωδεκαετία και να έχει επαρκή γνώση της ελληνική γλώσσας, της ελληνικής ιστορίας και γενικά του ελληνικού πολιτισµού (άρθρο 5 του ν.3284/2004). 47 Η ανιθαγένεια µπορεί να οφείλεται σε µια σειρά λόγων όπως, η διαδοχή των κρατών (π.χ. οι ∆ηµοκρατίες που δηµιουργήθηκαν µετά την διάλυση της πρώην ΕΣΣ∆), η σύγκρουση των νόµων, οι διοικητικές πρακτικές, η παράλειψη δήλωση της γέννησης, η αφαίρεση ή έκπτωση και η αποποίηση (λ.χ. περιπτώσεις οµογενών που έχουν αποποιηθεί την Αλβανική ιθαγένεια, ή Τούρκων κουρδικής καταγωγής που επίσης έχουν αντιστοίχως αποποιηθεί την τουρκική ιθαγένεια). 48 Ο ΚΕΙ του 1955 µε το άρθρο 1 παρ. 2 ορίζει ότι: «την ελληνική ιθαγένεια αποκτά από τη γέννηση του και όποιος γεννιέται σε ελληνικό έδαφος εφόσον, δεν αποκτά από τη γέννηση του αλλοδαπή ιθαγένεια ή είναι άδηλης ιθαγένειας.


27

Πράγµατι ελάχιστοι είναι στις µέρες µας οι ανιθαγενείς, και ακόµη πιο λίγοι αυτοί που

δεν µπορούν να αποκτήσουν από τη γέννηση τους ιθαγένεια σύµφωνα µε το δίκαιο του

αίµατος, όταν γεννιούνται σε χώρα εκτός της χώρας καταγωγής των γονέων τους

(Χριστόπουλος, 2007, σελ.81).

Τα παιδιά δεύτερης γενιάς, όπως και κάθε αλλοδαπός που επιθυµεί να αποκτήσει την

ελληνική ιθαγένεια, θα ακολουθήσει το δρόµο της πολιτογράφησης, ενώ θα πρέπει να πληρεί

τις προϋποθέσεις του άρθρου 5 του ν.3284/2004.49 Για τον αλλοδαπό «εκείνο που έχει

γεννηθεί και κατοικεί συνεχώς στην Ελλάδα η χρονική προϋπόθεση δεν απαιτείται» (άρθρο 5

παρ. 2α εδ. γ΄). Ωστόσο, µία εκ των προϋποθέσεων είναι να είναι ενήλικος κατά το χρόνο

υποβολής της αίτησης πολιτογράφησης. Σύµφωνα µε το άρθρο 5 παρ 1α του ΚΕΙ «για τον

αλλοδαπό, που επιθυµεί να αποκτήσει την Ελληνική Ιθαγένεια µε πολιτογράφηση, απαιτείται να

είναι ενήλικος κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης πολιτογράφησης».

Ουσιαστικά, ο ΚΕΙ δεν περιέχει ρητή διαφοροποιητική ρύθµιση κτήσης ιθαγένειας για

τα παιδιά των αλλοδαπών που γεννήθηκαν στο ελληνικό έδαφος. (Χριστόπουλος, 2007,

σελ.82). Έτσι κι εκείνα, όπως και οι γονείς τους, πρέπει να ακολουθήσουν το δρόµο της

πολιτογράφησης για να αποκτήσουν την Ελληνική ιθαγένεια µε τη διαφορά ότι ο γονέας

µπορεί να κάνει αίτηση για πολιτογράφηση µετά από δέκα έτη παραµονής στη χώρα, ενώ το

παιδί που γεννήθηκε στην Ελλάδα πρέπει να περιµένει έως την ενηλικίωση του (δηλαδή

δεκαοκτώ χρόνια).

Με τον ΚΕΙ του 2004 ο νοµοθέτης φαίνεται να αδιαφορεί για την πραγµατικότητα της

µόνιµης και οριστικής εγκατάστασης σηµαντικού αριθµού αλλοδαπών µεταναστών στην

Ελλάδα, και πολύ περισσότερο για την πραγµατικότητα της ύπαρξης µιας δεύτερης γενιάς, η

οποία συχνά δεν γνωρίζει παρά την Ελλάδα ως χώρα ανάπτυξης του συνόλου των βιοτικών

της σχέσεων, ως µοναδική της πατρίδα (Τσιούκας et al., 2009, σελ.5).

Σύµφωνα µε το άρθρο 11 του ΚΕΙ «Τα τέκνα του αλλοδαπού ή της αλλοδαπής που

πολιτογραφείται γίνονται Έλληνες, χωρίς άλλη διατύπωση, αν κατά την πολιτογράφηση είναι

ανήλικα και άγαµα». Αυτή η διάταξη ίσως αποτελεί τη µόνη διέξοδο για τα παιδιά αλλογενών

όσο είναι ανήλικα να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια, εάν οι γονείς τους αποκτήσουν την

ελληνική ιθαγένεια µε πολιτογράφηση. Ενώ εκ πρώτης όψεως φαίνεται να διευκολύνει την

κτήση της Ελληνικής ιθαγένειας από τη δεύτερη γενιά µεταναστών, στην πράξη µάλλον

49 Βλ. σχετικά παραπάνω υποσηµείωση 46


28

δηµιουργεί περαιτέρω εµπόδια δεδοµένους τους αργούς ρυθµούς πολιτογραφήσεων50

(Κόντης, 2009, σελ.41 και Χριστόπουλος, 2007, σελ.83).

Ο ΚΕΙ του 2004 θεωρείται από πολλούς ότι αποτελεί µια προφανώς εσωστρεφή και

άτολµη νοµοθετική παρέµβαση, µια χαµένη ευκαιρία στην κατεύθυνση χάραξης ενός

διορατικού και µακροχρόνιου σχεδιασµού απαγκιστρωµένου από τις λογικές που διέπουν το

παρελθόν (ενδεικτικά Christopoulos, 2009, σελ.21). Επίσης, προκύπτει ότι η πλειονότητα της

πολιτικής τάξης στην Ελλάδα δεν είχε αντιληφθεί τη σοβαρότητα του φαινοµένου της

µετανάστευσης και της σύνδεσής της µε την ιδιότητα του πολίτη (Χριστόπουλος, 2007,

σελ.89).

Ωστόσο, η µετανάστευση στην Ελλάδα βρίσκεται ενώπιον µιας νέας «ανα-

νοηµατοδότησης» που παραπέµπει σε ένα πιο ανοιχτό και περιεκτικό περιεχόµενο

(Χριστόπουλος, 2004α, σελ.365). Σε αυτό το πλαίσιο, ριζική τοµή αποτελεί ο νόµος 3838 του

2010 που τροποποιεί τον ΚΕΙ του 2004, αφού για πρώτη φορά νοµιµοποιείται η διεύρυνση

της ιδιότητας του πολίτη σε ένα σώµα συνεκτικών και περιεκτικών διατάξεων, όπως

αναλύεται σχετικά στο δεύτερο κεφάλαιο.

3. Προβλήµατα και ∆υσλειτουργίες

Στη µεταναστευτική πολιτική και τον εν ισχύ ν.3386/2005, ο οποίος ισχύει την Ελλάδα

και σήµερα µετά από αλλεπάλληλες τροποποιήσεις,51 πολλές εκκρεµότητες παραµένουν

καθώς πολλοί µετανάστες δεύτερης γενιάς αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα ως προς το

καθεστώς διαµονής τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα η συνέχιση της διαµονής τους να

εξαρτάται από όρους εργασίας, εκπλήρωσης των ασφαλιστικών προϋποθέσεων και επαρκούς

εισοδήµατος. Αυτοί οι όροι µάλιστα προσιδιάζουν περισσότερο σε οικονοµικούς µετανάστες

και µάλιστα σε οικονοµικούς µετανάστες βραχείας διαµονής (Τσιούκας, 2009, σελ.49).

Συγκεκριµένα, βάσει του άρθρο 79, ν.3386/05 όπως ισχύει, απαγορεύεται η απέλαση

ανηλίκων.52 Όµως, επιτρέπεται όταν το παιδί αυτό ενηλικιωθεί και δεν εισαχθεί στη

τριτοβάθµια εκπαίδευση ή έστω δεν θελήσει να συνεχίσει τις σπουδές του ή δεν βρει ακόµη 50 Βλ. διαγραµµατικά στο Παράρτηµα 3: Πολιτογραφήσεις Αλλογενών στην Ελλάδα. Στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών, από το 2000 έως και 16 Ιουνίου 2011. 51 Με το ν.3448/2006, το ν.3536/2007, το ν.3613/2007, το ν.3731/2008, το ν.3772/2009, το ν.3801/2009, το ν.3838/2010, το ν.3846/2010, το ν.3870/2010, το ν.3875/2010, το ν.3879/2010, το ν.3900/2010 και το ν.3907/2011 52 Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην αντίστοιχη διάταξη του ν.2910/2001 (άρθρο 46 παρ. 1α) δεν προβλεπόταν ρητά ότι αρκεί να µένει στην Ελλάδα µόνιµα έστω και ο κηδεµόνας, αλλά αναφερόταν ως προϋπόθεση την απαγόρευση απέλασης ανηλίκου να διαµένουν νόµιµα στην Ελλάδα οι γονείς του.


29

δουλειά, ενώ τα υπόλοιπα µέλη της οικογένειας του βρίσκονται νόµιµα στην Ελλάδα και

εργάζονται. Όπως παρατηρεί η Παπασιώπη-Πασιά, (2006), «αλίµονο εάν στην ηλικία των 21

ετών του δείχνουµε την πόρτα και του λέµε να εγκαταλείψει την Ελλάδα επειδή δεν συνεχίζει

τις σπουδές του ή επειδή τις παράτησε ή απέτυχε ή επειδή δεν δουλεύει, όταν εδώ έχει

γεννηθεί ή από τρυφερή ηλικία εδώ διαµένει».

Αναµφίβολα, η ρύθµιση της αναγνώρισης του καθεστώτος του επί µακρόν διαµένοντος

αποτελεί σταθµό στο δρόµο για την απόκτηση της ιθαγένειας, και ιδιαίτερα η ευνοϊκή

ρύθµιση για τα παιδιά των µεταναστών βάσει του άρθρο 40 παρ. 7 του ν.3731/2008. Ωστόσο,

ελάχιστα εφαρµόστηκε στην πράξη όπως διαπιστώνει ο Συνήγορος του Πολίτη: «Ως προς την

απόδοση της ιδιότητας του επί µακρόν διαµένοντος, παρατηρείται καθυστέρηση, η οποία

παρακωλύει τη διαδικασία κοινωνική ένταξης των µεταναστών στην ελληνική κοινωνία»

(Συνήγορος του Πολίτη, 2007, σελ.60). Σύµφωνα µάλιστα µε στοιχεία του υπουργείου

Εσωτερικών στις 21 Ιουνίου 2011, έξι περίπου χρόνια µετά την καθιέρωση του καθεστώτος,

338 αλλοδαποί απέκτησαν την ιδιότητα του επί µακρόν διαµένοντος, ενώ από αυτούς οι 30

αφορούν τα τέκνα µεταναστών βάσει του άρθρο 40 παρ. 7 του ν.3731/2008.

Επίσης, παρουσιάζονται µεγάλα προβλήµατα που σχετίζονται µε τις άδειες διαµονής

για εξαρτηµένη εργασία, και ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα που µπορεί να

οδηγήσουν στην έκπτωση από τη νοµιµότητα όχι µόνο των γονέων αλλά και των παιδιών

τους. Όσον αφορά την εξαρτηµένη εργασία, οι προϋποθέσεις προσκόµισης τόσο της

σύµβασης εργασίας όσο και του αριθµού των απαραίτητων ενσήµων για τους µετανάστες που

είναι άνεργοι -έστω και για συγκεκριµένο χρόνο- καθιστά αδύνατη την ανανέωση της άδειας

διαµονής τους.

Ως προς τη χορήγηση της άδειας διαµονής για την άσκηση ανεξάρτητης οικονοµικής

δραστηριότητας, µεγάλο εµπόδιο για τους ενδιαφερόµενους µετανάστες συνιστά η

προϋπόθεση κατοχής 60.000 ευρώ, προκειµένου να κάνουν αίτηση για την αρχική χορήγηση

της άδειας (άρθρο 24 παρ. 1 περ. α΄ του ν.3386/2005).

Επίσης, η υποχρέωση να απασχολούνται στη δραστηριότητα αυτή για την οποία έχει

εκδοθεί η άδεια διαµονής περιορίζει τους µετανάστες και δηµιουργεί προσκόµµατα στην

διαµονή τους (χρόνο και τόπο απασχόλησης),53 ιδιαίτερα εν όψει της δύσκολης οικονοµικής

συγκυρίας, σε περίπτωση που επιθυµήσουν να µεταβούν από την µισθωτή στην ανεξάρτητη

οικονοµική δραστηριότητα. Έτσι, όπως διαπιστώνει ο Συνήγορος του Πολίτη, η αδυναµία

53 Σύµφωνα µε το άρθρο 12 παρ. 6 του ν. 3386/2005, «σε κάθε περίπτωση δεν επιτρέπεται η αλλαγή σκοπού για τους κατόχους αδειών διαµονής για τους λόγους που προβλέπεται στα άρθρα 16 έως και 23, 28, 30, 32, 33, 34, 36 έως και 43 και 45 του νόµου αυτού».


30

υπαγωγής σε εναλλακτικό καθεστώς διαµονής αποτελεί πρόβληµα του θεσµικού πλαισίου

(Συνήγορος του Πολίτη, 2008, σελ.37). Η απαγόρευση µετακίνησης του µετανάστη σε άλλο

νοµό54 και ο περιορισµός των επαγγελµατικών δραστηριοτήτων τους δεν εξυπηρετεί

δικαιοπολιτικά άλλο σκοπό, παρά αυτόν της ελεγχόµενης διαχείρισης του µεταναστευτικού

πληθυσµού και του εν δυνάµει περιορισµού των δικαιωµάτων του (Κοντιάδης et al., 2007,

σελ.63)

Η προϋπόθεση για την ανάγκη απόδειξης τακτικών και σταθερών πόρων µε την

προσκόµιση δικαιολογητικών φορολογικού περιεχοµένου αποκλείει στην πράξη την άµεση

εφαρµογή της ρύθµισης στη δεύτερη γενιά. Ειδικότερα αποκλείει από τη ρύθµιση τα τέκνα

των αλλοδαπών που ενηλικιώνονται στην Ελλάδα, πληρούν τις λοιπές προϋποθέσεις, έχουν

δηλαδή πενταετή νόµιµη και αδιάλειπτη διαµονή στη Ελλάδα και έχουν αποφοιτήσει από

Ελληνικά σχολεία δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, αλλά δεν είναι σε θέση να έχουν ιδίους

πόρους, καθώς είτε είναι σπουδαστές είτε αδυνατούν να βρουν εργασία, όπως ήδη συµβαίνει

µε τη συντριπτική πλειονότητα και των Ελλήνων συνοµηλίκων τους (Τσιούκας, 2010,

σελ.155).

Όσον αφορά την πολιτική ιθαγένειας, όπως επισηµαίνεται και από το Συνήγορο του

Πολίτη, «η ρίζα των σοβαρών προβληµάτων που αντιµετωπίζει το ελληνικό δίκαιο της

ιθαγένειας οφείλεται στην παρωχηµένη πλέον αλλά επίµονη προσκόλληση του στο

προπολεµικό πρότυπο του δικαίου του αίµατος και το οποίο συνιστά θεµελιώδη επιλογή του»

(Συνήγορος του Πολίτη, 2007, σελ.68).

Ο αλλοδαπός δεύτερης γενιάς, σύµφωνα µε τον ΚΕΙ (ν.3284/2004) δεν αποκτά την

ελληνική ιθαγένεια µε τη γέννηση του σε ελληνικό έδαφος, στο βαθµό που καµία διάταξη δε

ρυθµίζει την κτήση της ιθαγένειας µε τον τρόπο αυτό, αλλά, αντίθετα µπορεί να υποβάλει

αίτηση πολιτογράφησης µετά από την παρέλευση δεκαοκτώ ετών και µε την προβλεπόµενη

διαδικασία των άρθρων 5, 6 και 7 του ΚΕΙ. Εν προκειµένω, η αρχή του δικαίου του εδάφους

δεν προσφέρει καµία δυνατότητα πρακτικής εφαρµογής, υποβάλλοντας τους αλλοδαπούς

δεύτερης γενιάς που γεννήθηκαν στην Ελλάδα σε µια µακροχρόνια διαδικασίας

πολιτογράφησης και κοινωνικής ένταξης, υπάγοντας τους αναγκαστικά στις προϋποθέσεις

του ν.3386/2005.

Το δίκαιο της ελληνικής ιθαγένειας είναι κατεξοχήν ένα δίκαιο πολλαπλών εξαιρέσεων

από τους κανόνες που διέπει τις σχέσεις κράτους-διοικουµένων (Χριστόπουλος, 2005,

54 Σύµφωνα µε την παρ. 4 του άρθρου 15 του ν.3386/2005, όπως αντικαταστάθηκε µε την παρ. 3 του άρθρου 6 του ν.3536/2007, «ο κάτοχος άδειας διαµονής για εργασία µπορεί να εργασθεί σε άλλο νοµό της ίδιας ή διαφορετικής Περιφέρειας µετά την πάροδο ενός έτους από τη χορήγηση της αρχικής άδειας διαµονής»


31

σελ.28). Αυτές οι εξαιρέσεις αφορούν την υποχρέωση απάντησης στα πρόσωπα που

συναλλάσσονται γραπτώς µε τη διοίκηση, την εξαίρεση από οποιεσδήποτε δεσµευτικές για τη

διοίκηση προθεσµίες, την εξαίρεση από την υποχρέωση αιτιολογίας στις απαντήσεις στα

πρόσωπα και, τέλος, την καταρχήν µη υπαγωγή των πράξεων ή των παραλείψεων της

διοίκησης στον έλεγχο των ελληνικών δικαστηρίων.

Και ενώ οι µετανάστες δεύτερης γενιάς που θέλουν να αποκτήσουν την ελληνική

ιθαγένεια, θα ακολουθήσουν το δρόµο της πολιτογράφησης, αποτρεπτικός παράγοντας γι’

αυτούς αποτελεί το εξαιρετικά υψηλό παράβολο πολιτογράφησης, το οποίο ανέρχεται σε

1.500 ευρώ, σύµφωνα µε το άρθρο 6 παρ. β του ΚΕΙ του 2004. Το απαγορευτικό αυτό κόστος

καταβάλλεται µε την κατάθεση της αίτησης και όχι βέβαια µε την καθ’ αυτήν την

πολιτογράφηση (Χριστόπουλος, 2007, σελ 87).

Αποτέλεσε πρόκληση για την ελληνική Πολιτεία να κερδίσει το στοίχηµα τόσο της

οµαλής κοινωνικής ένταξης των δεύτερης γενιάς µεταναστών όσο και της αποτροπής της

περιθωριοποίησης τους. Όπως επισηµαίνει ο Συνήγορος του Πολίτη µερικά παιδιά

µπορούσαν να διαµένουν παράνοµα στη χώρα55 επειδή οι γονείς τους δεν µερίµνησαν

σχετικά (Συνήγορος του Πολίτη, 2007, σελ.62), λόγω του ότι µπορεί να είναι οι ίδιοι

παράνοµοι ή να µη βρίσκονται πλέον στη ζωή.56

Επιπλέον οι δυνατότητες πρόσβασης των µεταναστών στο επίσηµο καθεστώς διαµονής

και εργασίας παραµένουν πολύ περιορισµένες, ιδιαιτέρως όσον αφορά τη προσβασιµότητα

των µεταναστών δεύτερης γενιάς στην αγορά εργασίας, λόγω κυρίως της τρέχουσας

οικονοµικής συγκυρίας όπου η ανεργία των νέων είναι σε υψηλά επίπεδα. Με την

ολοκλήρωση των σπουδών τους, είτε στη δευτεροβάθµια είτε στην τριτοβάθµια εκπαίδευση,

οι µετανάστες δεύτερης γενιάς, στην περίπτωση που οι γονείς δεν είναι νοµιµοποιηµένοι, δεν

είχαν άλλη επιλογή από το να συνεχίσουν τη µη νόµιµη παραµονή τους στην Ελλάδα.

(Μωυσίδης et al., 2011, σελ.10) ή να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Από τα παραπάνω αντιλαµβανόµαστε ότι ο Έλληνας νοµοθέτης ποτέ δεν είδε τον

δεύτερης γενιάς µετανάστη ως ένα άτοµο που θα ενταχθεί εύκολα στους πολίτες αυτής της

χώρας, ούτε προέβη σε σύγκριση άλλων νοµοθεσιών κατά το σχεδιασµό τόσο του

ν.3386/2005 όσο και του 3284/2004 (Παπασιώπη-Πασιά, 2006, σελ.128). Η απουσία ειδικών

ρυθµίσεων, αλλά και η έλλειψη ενός συντονισµένου και συνεκτικού νοµοθετικού πλαισίου

για τα παιδιά των µεταναστών στη χώρα µας, οδηγεί συχνά σε παραβίαση των δικαιωµάτων

των παιδιών αυτών.

55 Ευθύνη που βαραίνει αποκλειστικά τους γονείς. 56 http://www.2ndgeneration.eu/gr, (Πρόσβαση στην ιστοσελίδα στις 6.8.2011).

http://www.2ndgeneration.eu/gr


32

Όλα αυτά τα προβλήµατα αναδεικνύουν την αναγκαιότητα διαµόρφωσης ενός νοµικού

πλαισίου που να εγγυάται στην πράξη την απόκτηση της ιθαγένειας µε διαφορετικές

προϋποθέσεις και πρόσβασης των µεταναστών σε δικαιώµατα. Σε αυτή την αναγκαιότητα

προτίθεται να ανταποκριθεί ο νέος ν.3838/2010. Οι άξονες και ο βαθµός ανταπόκρισης θα

αναλυθεί στο επόµενο κεφάλαιο.


33

Κεφάλαιο 2ο: Σύγχρονες θεσµικές ρυθµίσεις για τη δεύτερη γενιά

µεταναστών

Η ελληνική πολιτική ιθαγένειας µέχρι το 2010 ακολουθούσε ως κυρίαρχο παράδειγµα

κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας αυτό της πρόσδεσης της ιθαγένειας στο δίκαιο του αίµατος

(jus sanguinis), ήδη από τα µέσα του 19ου αιώνα και µετά. Η ιθαγένεια των γονέων καθόριζε

δηλαδή αποκλειστικά την ιθαγένεια των τέκνων, εξαρτώντας απόλυτα της κτήση της

ιθαγένειας όσον αφορά τη δεύτερη γενιά µεταναστών από την πολιτογράφηση της πρώτης

γενιάς57 (Παπαστυλιανός, 2010, σελ.329).

Μάλιστα, αυτό αποτέλεσε το βασικό πρόβληµα µε την πολιτική της Ελλάδας στα

ζητήµατα ιθαγένειας στις αρχές του 21ου αιώνα που σχετίζεται µε τον εν γένει αµυντικό

τρόπο µε τον οποίο η ελληνική πολιτεία αντιµετωπίζει το µεταναστευτικό φαινόµενο.

Ο νόµος 3838/201058 «Πολιτική συµµετοχή οµογενών και αλλοδαπών υπηκόων τρίτων

χωρών που διαµένουν µόνιµα στην Ελλάδα», αποτελεί τοµή στον τρόπο µε τον οποίο η

ελληνική Πολιτεία αντιµετώπιζε ως πρόσφατα τα ζητήµατα κτήσης της Ελληνικής ιθαγένειας

από τους αλλοδαπούς που έχουν γεννηθεί ή µεγαλώσει στην ελληνική επικράτεια από γονείς

που εισήλθαν ως οικονοµικοί µετανάστες τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

Από κοινωνικής, πολιτικής και νοµικής πλευράς, ο εν λόγω νόµος επιδιώκει να θέσει

τέλος στην συνεχιζόµενη οµηρία των δεύτερης γενιάς µεταναστών οι οποίοι τελούσαν υπό

καθεστώς προσωρινής παραµονής (Κουτσούκου, 2010, σελ.125), αφού αυτή η οµάδα του

πληθυσµού παρέµενε µέχρι σήµερα εγκλωβισµένη σε µια γκρίζα ζώνη αµφιβόλου δικαιικού

καθεστώτος (Παπαθεοδώρου, 2010, σελ.161). Οι νέες διατάξεις για την απόδοση ιθαγένειας

επιδιώκουν να λειτουργήσουν τόσο ως µηχανισµοί κοινωνικής ένταξης όσο και ως

µηχανισµοί γενικής διαχείρισης της παραµονής των υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα.

Οι βασικές άξονες αλλαγών που φέρνει ο νέος νόµος αφορούν: την καθιέρωση

αιτιολογίας της απόφασης για την αίτηση πολιτογράφησης, την τήρηση προθεσµιών για τα

αιτήµατα ιθαγένειας, τη µείωση του παραβόλου που καταβάλλεται για την αίτηση

πολιτογράφησης, τη µείωση του χρόνου διαµονής που απαιτούνται από τα δέκα στα επτά

χρόνια το δικαίωµα πολιτικής συµµετοχής σε οµογενείς και αλλογενείς,59 αλλά και την

57 Βλ. άρθρο 11 του 3284/2004 του ΚΕΙ. 58 ΦΕΚ 49/τΑ΄/24-3-2010. 59 Αν και η απονοµή πολιτικών δικαιωµάτων στους αλλοδαπούς αποτελεί σηµαντική αλλαγή που επιφέρει ο νέος ΚΕΙ, η παρούσα εργασία δεν ασχοληθεί µε τη µελέτη της απονοµής πολιτικών δικαιωµάτων.


34

καθιέρωση νέων τρόπων κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας για την δεύτερη και τρίτη

µεταναστευτική γενιά.

1. ∆ιευκόλυνση πρόσβασης στην υπηκοότητα

Με το νέο νόµο (3838/2010) εισάγεται η διπλή διαδικασία απόδοσης ιθαγένειας είτε µε

τη γέννηση από Έλληνες γονείς (jus sanguinis),60 είτε µε την απόδοση ιθαγένειας από τον

τόπο γέννησης (jus soli). Παράλληλα µε το δίκαιο του εδάφους, η διαδικασία απόκτησης της

ελληνικής ιθαγένειας στηρίζεται στην ίδια την επιλογή και τη βούληση του αλλοδαπού να

γίνει Έλληνας πολίτης.

Ειδικότερα, το άρθρο 1 του ν.3838/2010 ορίζει ότι την ελληνική ιθαγένεια αποκτά από

τη γέννηση του όποιος γεννιέται σε ελληνικό έδαφος, χωρίς να απαιτείται δήλωση και αίτηση

των γονέων ή του ιδίου, δηλαδή «αυτοδίκαια» από τη γέννηση. Εισάγεται, λοιπόν, η λέξη

«αυτοδίκαια» στον τίτλο του πρώτου άρθρου του νέου ΚΕΙ που ρυθµίζει την κτήση

«αυτοδίκαια, µε τη γέννηση». Ο λόγος για τον οποίο ο νοµοθέτης δεν αρκείται στην απλή

κτήση «µε τη γέννηση» είναι για να διακρίνει µεταξύ του παραδοσιακού τρόπου κτήσης µε τη

γέννηση (αυτόν που αφορά τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων) και τον

νεοεισαχθέντα διά της µεταρρύθµισης τρόπου κτήσης µε δήλωση λόγω γέννησης που

ρυθµίζεται ακολούθως.

Αλλαγή «σταθµός» στην ιστορία της πολιτικής ελληνικής ιθαγένειας είναι η πρόβλεψη

για την τρίτη γενιά «µεταναστών», δηλαδή τα παιδιά γεννηµένα στην Ελλάδα από γονείς ο

οποίος έχει γεννηθεί επίσης στη χώρα, σύµφωνα µε το άρθρο 1 παρ. 2α (ν.3838/2010).

Πρόκειται για µία πρόβλεψη που υπάρχει για πρώτη φορά από ιδρύσεως του ελληνικού

κράτους. Αναγνωρίζεται η πρόσβαση στην ελληνική ιθαγένεια αλλοδαπών από τη γέννηση

εφόσον ένας από τους γονείς του έχει γεννηθεί στην Ελλάδα και κατοικεί µόνιµα στη χώρα

από τη γέννηση του. Αναγνωρίζεται ουσιαστικά η ύπαρξη ισχυρών δεσµών των

ενδιαφεροµένων µε τη χώρα και ως εκ τούτου η ένταξη τους στην ελληνική κοινωνία

προδιαγράφεται µε ασφάλεια από την ένταξη του επίσης γεννηµένου στη χώρα γονέα.

Τα παιδιά αυτά έχουν ενταχθεί πλήρως στην ελληνική κοινωνία και η πραγµατική και

νοµική τους κατάσταση προσοµοιάζει περισσότερο µε εκείνη του ανιθαγενούς παρά του

60 Η παρ. 1 του άρθρου 1 του νέου ΚΕΙ παραµένει αναλλοίωτη. Η αρχή του αίµατος (jus sanguinis) αποτέλεσε τη βάση της ελληνικής νοµοθεσίας από την σύσταση του ελληνικού κράτους και επαναλαµβάνεται σε όλα τα κείµενα της ελληνικής ιθαγένειας, βάσει της οποίας όποιος γεννιέται από Έλληνα πατέρα ή Ελληνίδα µητέρα, ανεξάρτητα από τον τόπο γέννησης αποκτά από τη γέννηση του την ελληνική ιθαγένεια.


35

υπηκόου άλλης χώρας. Το εν λόγω άρθρο, µολονότι αφορά πολύ µικρό αριθµό περιπτώσεων

-µιας και ο κύριος όγκος µεταναστών στη χώρα µας δεν έχει ακόµη προλάβει να

δηµιουργήσει τρίτη γενιά- αποτελεί θεσµική αλλαγή µε ισχυρό συµβολικό χαρακτήρα.

Πρόκειται για παιδιά γεννηµένα στην Ελλάδα από ένα τουλάχιστον γονέα οµοίως γεννηµένου

στην Ελλάδα που στερούνται βιωµάτων της χώρας καταγωγής τους. Στερούνται δεσµών µε

την κουλτούρα, τις ιδιαιτερότητες και γενικότερα τη κοινωνική ζωή της χώρας προέλευσης

των προπατόρων τους. Αντίθετα, η Ελλάδα συνιστά αυτονόητα το επίκεντρο των βιοτικών

τους σχέσεων.

Η εισαγωγή της διάταξης αυτής αποτελεί µείζονα καινοτοµία στο δίκαιο της ελληνικής

ιθαγένειας εισάγοντας τη λεγόµενη αρχή του «διπλού δικαίου του εδάφους» (Χριστόπουλος

2010). Έτσι, τα παιδιά αυτά εξισώνονται απολύτως µε τα παιδιά Ελλήνων, ακόµη και αν οι

γονείς τους δεν το επιθυµούν.61 Σηµειώνεται επιπλέον ότι οι γονείς τους δεν είναι απαραίτητο

να κατέχουν την ελληνική ιθαγένεια, ούτε απαιτείται η απόδειξη της νόµιµης διαµονής αλλά

µόνον η επιβεβαίωση της µονιµότητας της διαµονής στη χώρα του γονέα αυτού.

Όσον αφορά τα λοιπά στοιχεία β και γ της παρ. 2 (άρθρο 1), σηµειώνεται ότι πρόκειται

για επαναδιατύπωση των ήδη ισχυουσών διατάξεων του άρθρου 1 παρ. 2 του προηγούµενου

ΚΕΙ (ν.3284/2004), σχετικά µε την από γέννησης στη χώρα απόκτηση της ελληνικής

ιθαγένειας από ανιθαγενείς και πρόσωπα άγνωστης ιθαγένειας, ενισχυµένες µε δικλείδες

ασφαλείας έναντι πιθανής καταχρηστικής επίκλησης τους και ειδικότερα σε περιπτώσεις που

η αδυναµία διαπίστωσης της ιθαγένειας του τέκνου οφείλεται σε άρνηση συνεργασίας του

γονέα.62

Επίσης εισάγεται µε το νέο άρθρο 1Α ένας νέος τρόπος απόκτησης της ελληνικής

ιθαγένειας για τη δεύτερη γενιά µεταναστών µε δήλωση και αίτηση, είτε λόγω γέννησης στη

χώρα, είτε λόγω φοίτησης σε ελληνικό σχολείο. Στην παράγραφο 1 του άρθρου 1Α του νέου

ΚΕΙ προσδιορίζονται οι προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν προκειµένου το ανήλικο

τέκνο αλλοδαπών που έχει γεννηθεί στην Ελλάδα να θεµελιώσει δικαίωµα απόκτησης της

ελληνικής ιθαγένειας. Οι προϋποθέσεις αυτές συναρτώνται άµεσα µε την νοµιµότητα

61 Η ΕΕ∆Α στην αιτιολογική έκθεση της δικής της πρότασης σχεδίου νόµου «Κώδικας Ελληνικής ιθαγένειας» προβλέπει ότι «εισάγεται υποχρεωτικό το δίκαιο του αίµατος (jus soli) για τα τέκνα αλλοδαπών γεννηµένων στην Ελλάδα, δηλαδή τη λεγόµενη τρίτη γενεά µεταναστών, επειδή γι’ αυτά τα παιδιά θα ήταν αδικαιολόγητα επαχθής η εµµονή των γονέων τους να τα εγκλωβίσουν στην αποκλειστικότητα µίας ιθαγένειας από την οποία έχουν κατά τεκµήριον αποκοπεί. Έτσι στους γονείς δεν παρέχεται καν η δυνατότητα επιλογής» ∆ιαθέσιµο στην ιστοσελίδα: www.hlhr.gr, σ. 19 (Πρόσβαση στην ιστοσελίδα στις 14.8.2011). 62 Σύµφωνα µε την εγκύκλιο 8/2010 για την εφαρµογή του ν.3838/2010, «η περίπτωση β΄ όσο και η περίπτωση γ΄ της παρ. 2 αποτελούν πάγιες διατάξεις του ελληνικού δικαίου ιθαγένειας και αποδεικνύουν την διαχρονική πρόθεση της ελληνικής πολιτείας να καταστήσει Έλληνες πολίτες τους ανιθαγενείς που κατοικούν στην ελληνική επικράτεια εφαρµόζοντας στη πράξη την επιβαλλόµενη από το διεθνές δίκαιο αρχή: «Κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει από την γέννησή του µία -τουλάχιστον- ιθαγένεια».

http://www.hlhr.gr/


36

παραµονής των γονέων και διακρίνονται στις περιπτώσεις που παρουσιάζουν τα εδάφια α΄, β΄

και γ΄ της παρ. 1 του άρθρου 1Α.

Συγκεκριµένα, το παιδί αλλοδαπών που γεννιέται και συνεχίζει να ζει στην Ελλάδα από

γονείς που διαµένουν νόµιµα επί πέντε τουλάχιστον έτη, αποκτά την ιθαγένεια από τη

γέννηση του εφόσον οι γονείς του υποβάλλουν σχετική κοινή δήλωση και αίτηση εγγραφής

στο ∆ηµοτολόγιο του ∆ήµου της µόνιµης κατοικίας, εντός τριών ετών από τη γέννηση

(εδάφιο α΄).

Σε περίπτωση µεταγενέστερης υποβολής της δήλωσης και αίτησης η ιθαγένεια

αποκτάται από την υποβολή της σχετικής δήλωσης και αίτησης (εδάφιο β΄), ενώ αν το τέκνο

γεννήθηκε πριν την παρέλευση πενταετούς νόµιµης διαµονής και από τους δύο γονείς στη

χώρα, η κοινή δήλωση και αίτηση εγγραφής υποβάλλεται µε την παρέλευση της συνεχούς

νόµιµης διαµονής και του δεύτερου γονέα και το τέκνο αποκτά την ελληνική ιθαγένεια από

την υποβολή της δήλωσης και αίτησης (εδάφιο γ΄).

Αξίζει να σηµειωθεί ότι, εάν κατά την ηµεροµηνία δηµοσίευσης του νόµου,63 η νόµιµη

διαµονή ενός τουλάχιστον εκ των γονέων του ανήλικου τέκνου υπερβαίνει τα πέντε συνεχή

έτη εφαρµόζεται η µεταβατική διάταξη του άρθρου 24 παρ. 2 του ν.3838/2010. Σε αυτή την

περίπτωση η κτήση επέρχεται, είτε από τη γέννηση του τέκνου εφόσον και οι δύο γονείς

υποβάλλουν τη σχετική αίτηση-δήλωση εντός τριών ετών από τη γέννηση αυτού, είτε από

την ηµεροµηνία υποβολής της σχετικής αίτησης-δήλωσης εφόσον και οι δύο γονείς

υποβάλουν τη σχετική αίτηση-δήλωση πέραν της τριετίας από τη γέννηση του τέκνου.

Επιπλέον, πρόσβαση στην ιθαγένεια έχουν και τα παιδιά που δεν έχουν γεννηθεί, αλλά

έχουν µεγαλώσει στην Ελλάδα και διήλθαν επαρκώς του ελληνικού εκπαιδευτικού

συστήµατος. Σύµφωνα µε το άρθρο 1Α παρ. 2 του ΚΕΙ, το παιδί αλλοδαπών που έχει

ολοκληρώσει επιτυχώς την παρακολούθηση έξι τουλάχιστον τάξεων ελληνικού σχολείου

στην Ελλάδα64 και κατοικεί µόνιµα και νόµιµα στη χώρα αποκτά την ελληνική ιθαγένεια από

τη συµπλήρωση του έκτου έτους φοίτησης µε κοινή δήλωση και αίτηση εγγραφής στο

δηµοτολόγιο του ∆ήµου µόνιµης κατοικίας που υποβάλλουν οι γονείς του το αργότερο εντός

τριών ετών. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η προϋπόθεση φοίτησης στα ελληνικά σχολεία ήταν

κριτήριο υπαγωγής κατά τη τελευταία και περιορισµένης έκτασης διαδικασία νοµιµοποίησης

που εφαρµόστηκε µε την κ.υ.α. 11702/2006 στο πλαίσιο του δικαίου αλλοδαπών.

63 ∆ηλαδή στις 24 Μαρτίου 2010. 64 Η καθιέρωση της εξαετούς φοίτησης ισχύει στην Ελλάδα ως υποχρεωτική εκπαίδευση. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η αρχική ρύθµιση έθετε ως προϋπόθεση την παρακολούθηση των τριών πρώτων τάξεων του σχολείου για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας. Ωστόσο επικράτησε η εξαετής φοίτηση και θεωρείται ότι ορθώς τροποποιήθηκε (Κουτσούκου, 2010, σελ.125).


37

Οι καινοτόµες αυτές διατάξεις έχουν ως απώτερο σκοπό «τη διασφάλιση της οµαλής

ανάπτυξης των ανηλίκων τέκνων αλλοδαπών κατά τρόπο που να εγγυάται µε βέλτιστα

αποτελέσµατα την ανάδειξη τους σε χρηστούς πολίτες, ώστε να αποτραπεί το ενδεχόµενο

µελλοντικών ρηγµάτων στην κοινωνική συνοχή του πληθυσµού της χώρας» (Αιτιολογική

έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010, σελ.6). Με την κτήση της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη

αποτρέπονται πιθανές διακρίσεις, ενώ δίνεται η δυνατότητα πρόσβασης σε ίσες ευκαιρίες.

Σύµφωνα µε τις παραπάνω διατάξεις, η ελληνική ιθαγένεια αποκτάται από τέκνα

αλλοδαπών µε δήλωση των γονιών τους, µόνο εφόσον και οι δύο γονείς διαµένουν νοµίµως

στην Ελλάδα σύµφωνα µε το άρθρο 1Α παρ.3 του νέου ΚΕΙ.

Επιπλέον, µε την παράγραφο 6 του αρθρου 1Α, προβλέπεται η δυνατότητα του τέκνου

να προβεί µε την ενηλικίωση του το ίδιο σε αίτηση και δήλωση προς τον οικείο δήµο της

χώρας, προκειµένου να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια, εάν οι γονείς του παραλείψουν –

για οποιοδήποτε λόγο- να κάνουν την εν λόγω δήλωση και αίτηση. Η δήλωση και αίτηση

πρέπει να γίνει αποκλειστικά εντός τριών ετών από τη συµπλήρωση του δέκατου όγδοου

έτους της ηλικίας του. Η διάταξη αυτή εισάγει στην ουσία το δικαίωµα στην επιλογή της

ελληνικής ιθαγένειας και καταδεικνύει το αυτονόητο, ότι δηλαδή Έλληνας πολίτης µπορεί να

γίνει κάποιος από επιλογή του, επειδή πληροί τις προϋποθέσεις του νόµου (Παπαθεοδώρου,

2010, σελ.166).

Ωστόσο, στην περίπτωση που οι γονείς παραλείψουν να υποβάλλουν δήλωση και

αίτηση, αυτό θα έχει δυσµενείς συνέπειες, καθώς λόγω του ότι η ιθαγένεια αποκτάται µετά

την ενηλικίωση επιβάλλει την προηγούµενη διερεύνηση τυχόν συνδροµής λόγων

επικινδυνότητας λόγω προηγούµενης ποινικής καταδίκης (λόγους δηµόσιας τάξης και

ασφάλειας). Στην περίπτωση αυτή εφαρµόζονται αναλογικά οι σχετικές διατάξεις της

πολιτογράφησης και ο τύπος της κτήσης της ιθαγένειας έχει τον χαρακτήρα οιονεί

πολιτογράφησης (Αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010, σελ.7).

Επίσης, ειδική µέριµνα λαµβάνεται µε την παρ. 4 του άρθρου 1Α για τις περιπτώσεις

µονογονεϊκής οικογένειας ή οικογένειας, της οποίας ο ένας γονέας αδυνατεί να συνενωθεί µε

την οικογένεια του για λόγους αναγοµένους στην κατάσταση του κράτους καταγωγής τους.

Συγκεκριµένα, παρέχεται η δυνατότητα τη δήλωση και την αίτηση λόγω γέννησης ή λόγω

φοίτησης, σε περίπτωση τέκνου µονογονεϊκής οικογένειας ή τέκνου δικαιούχου διεθνούς

προστασίας (αναγνωρισµένου πρόσφυγα, υπαχθέντος σε καθεστώς επικουρικής προστασίας ή

ανιθαγενούς), να την υποβάλει ο τυχόν εναποµείνας γονέας ή αυτός στον οποίο έχει ανατεθεί

η γονική µέριµνα του ανηλίκου.


38

Επιπλέον, προβλέπονται ειδικές ρυθµίσεις για τα παιδιά αλλοδαπών, δηλαδή της

δεύτερης µεταναστευτικής γενιάς, που θα µπορούσαν να υπαχθούν στις ρυθµίσεις του άρθρου

1Α του ΚΕΙ, αλλά έχουν ενηλικιωθεί. Σύµφωνα µε το άρθρου 24 παρ. 1 του ν.3838/2010, τα

παιδιά αλλοδαπών που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα ή έχουν φοιτήσει σε ελληνικό σχολείο,

εφόσον κατά την ηµεροµηνία δηµοσίευσης του νόµου είναι ενήλικοι µπορούν να υποβάλλουν

σχετική αίτηση-δήλωση εντός τριών ετών από την ηµεροµηνία αυτή, και η ιθαγένεια

αποκτάται από την ηµεροµηνία της υποβολής αυτής. Ο δικαιολογητικός λόγος της εν λόγω

ρύθµισης συνίσταται, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση, «στην

ισότιµη µεταχείριση όλων των αλλοδαπών που έχουν γεννηθεί ή φοιτήσει σε ελληνικό

σχολείο, ώστε να µην τη στερηθεί η πρώτη «δεύτερη γενιά», δηλαδή τα παιδιά των πρώτων

µεταναστών που ήλθαν στη χώρα µας και είναι σήµερα µέχρι και 30 ετών» (Αιτιολογική

Έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010, σελ.17).

Επιπλέον, οι αλλοδαποί οι οποίοι νοµιµοποιήθηκαν την τελευταία πενταετία, και έχουν

αποκτήσει τέκνα, έχουν το δικαίωµα να κάνουν αίτηση κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας για

τα παιδιά τους και τους ίδιους εφόσον προσκοµίσουν µε δήλωση και αίτηση τους κάθε

έγκυρο οριστικό τίτλο διαµονής, εκτός των προσωρινών, σύµφωνα µε τις µεταβατικές

διατάξεις του άρθρου 25 του ν.3838/2010.

Η συγκεκριµένη ρύθµιση «αποσκοπεί στο να θεραπεύσει τις αρνητικές συνέπειες που

είχε στη διαδικασία ένταξης πολύ µεγάλου αριθµού αλλοδαπών στην ελληνική κοινωνία ή

έως σήµερα απουσία ολοκληρωµένων πολιτικών στο πεδίο αυτό, µε αποτέλεσµα παρά το

γεγονός της µακρόχρονης παραµονής τους ήδη στη χώρα, λίγοι είναι αυτοί που

συµπληρώνουν σήµερα συνεχή επταετία νόµιµης παραµονής και κατέχουν τίτλο διαµονής

τύπου που τεκµαίρει την ένταξη τους» (Αιτιολογική Έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010,

σελ.17).

Επιπλέον, σηµαντική διάταξη εισάγεται για τα παιδιά δεύτερης γενιάς που λόγω

ιδιαίτερων συνθηκών αδυνατούν να προσκοµίσουν ταξιδιωτικά τους έγγραφα ή δεν έχουν

προηγούµενη άδεια διαµονής. Με το ν.3907/201165 και το άρθρο 42, το οποίο τροποποιεί το

άρθρο 44 του ν.3386/2005,66 επανακαθορίζονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία

χορήγησης άδειας διαµονής σε υπηκόους τρίτων χωρών για εξαιρετικούς και ανθρωπιστικούς

λόγους, εφόσον δεν συντρέχουν λόγοι δηµόσιας τάξης και ασφάλειας. Ειδικότερα, τα παιδιά

που γεννήθηκαν στην Ελλάδα και ενηλικιώθηκαν καθώς και όσοι φοίτησαν έξι χρόνια σε

65 ΦΕΚ 7/τΑ΄/26-1-2011 «Ίδρυση της υπηρεσίας ασύλου και Υπηρεσίες Πρώτης Υποδοχής, προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ και λοιπές διατάξεις». 66 Η διάταξη του ν.3386/2005, όπως έχει αναφερθεί προηγουµένως αποτελεί µια δια βίου «ανοιχτή» διαδικασία νοµιµοποίησης στην οποία υπήχθησαν µεταξύ άλλων παιδιά δεύτερης γενιάς.


39

ελληνικό σχολείο πριν ενηλικιωθούν και εφόσον εξακολουθούν να διαµένουν µόνιµα στη

χώρα στην περίπτωση που στερούνται ταξιδιωτικών εγγράφων ή προηγούµενης άδειας

διαµονής, θα µπορούν να αποκτήσουν άδεια διαµονής για ανθρωπιστικούς λόγους και θα

µπορούν να ξαναµπούν στην τυποποίηση της κοινωνικής ένταξης και αργότερα της κτήσης

της ελληνικής ιθαγένειας.

Σηµαντική, επίσης, αλλαγή συνίσταται στον εξορθολογισµό των προϋποθέσεων

πολιτογράφησης και της εναρµόνισής τους µε το κράτος δικαίου. Συγκεκριµένα, ο χρόνος

που θα πρέπει να παραµένει µόνιµα ο αλλοδαπός πριν υποβάλει αίτηση πολιτογράφησης,

µειώνεται από δέκα στα επτά χρόνια (άρθρο 2 παρ. 1δ του ν.3838/2010). Σε ορισµένες

κατηγορίες ο απαιτούµενος χρόνος µειώνεται σε τρία χρόνια,67 ενώ για τους γεννηµένους και

διαµένοντες στην Ελλάδα αλλοδαπούς δεν απαιτείται χρονική προϋπόθεση.

Η εισαγωγή της κατοχής συγκεκριµένων τίτλων διαµονής συνιστά τόσο τεκµήριο

σταθερής διαµονής των ενδιαφεροµένων ως επιστέγασµα της επιτυχούς βασικής κοινωνικής

ένταξης (Αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010, σελ.8), όσο και ασφαλιστική δικλείδα

του νέου συστήµατος κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας.

Το ρυθµιστικό πλαίσιο του εκσυγχρονισµένου ΚΕΙ κινείται στο πλαίσιο της πρότασης

που είχε διατυπώσει η Ελληνική Ένωση για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου και του Πολίτη68

(ΕΕ∆ΑΠ) ως ένα συνεκτικό σώµα κανόνων το περιεχόµενο των οποίων είναι απολύτως

ευθυγραµµισµένο µε τις προκλήσεις της παρούσας συγκυρίας που βιώνει η Ελλάδα στην

εποχή της µετανάστευσης.69 Οι προτεινόµενοι κανόνες χαρακτηρίζονται ως «κοινωνικά

επιβεβληµένοι», «δίκαιοι» και «πολιτικά εφικτοί». «Κοινωνικά επιβεβληµένοι» γιατί όλο το

κανονιστικό πλαίσιο κτήσης και αφαίρεσης της ελληνικής ιθαγένειας δηλαδή το δίκαιο του

αίµατος είναι παρωχηµένο και προπολεµικό, «δίκαιο» διότι στον ΚΕΙ (του 2004) επιβιώνουν

67 Αυτές οι κατηγορίες είναι οι πολίτες ΕΕ, οι σύζυγοι Έλληνα ή Ελληνίδας µε παιδί, όσοι έχουν γονική µέριµνα τέκνου ελληνικής ιθαγένειας, οι αναγνωρισµένοι πρόσφυγες και οι ανιθαγενείς. 68 Η Ελληνική Ένωση για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου και του Πολίτη (ΕΕ∆ΑΠ) είναι Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ) προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. 69 Αυτή η πρόταση ενδεικτικά περιλάµβανε: α) διαδικασία απόκτησης ιθαγένειας για τα τέκνα αλλοδαπών που γεννιούνται στην Ελλάδα: προαιρετικά µε δήλωση των γονιών για τη δεύτερη γενιάς µεταναστών που µένει στη χώρα τουλάχιστον πέντε έτη και υποχρεωτικά µε τη γέννηση για την τρίτη, β) υποχώρηση του δικαίου του αίµατος όταν έχει µεσολαβήσει µακρά αλληλουχία γενεών χωρίς την παραµικρή βουλητική ή πραγµατική σύνδεση µε την ελληνική πολιτεία, γ) πέντε έτη προηγούµενης παραµονής του αλλοδαπού στην Ελλάδα ως προϋπόθεση της αίτησης πολιτογράφησης, δ) δραστική µείωση του παραβόλου για την αίτηση πολιτογράφησης, ε) κατάργηση της υποχρέωσης προσκόµισης στοιχείων για το ήθος και την προσωπικότητα του αιτούντος, καθώς και το ποινικό µητρώο, στ) επαναφορά της συνέντευξης για κάθε περίπτωση πολιτογράφησης και υποχρέωση αιτιολογίας για την άρνηση πολιτογράφησης, ζ) εξορθολογισµός περιπτώσεων εξαιρετικής πολιτογράφησης και σύνδεση της µε την απόδειξη ισχυρών δεσµών µε τη χώρα, η) εισαγωγή υποχρέωσης αποδοχής της οικιοθελούς αποβολής ιθαγένειας και κατάργηση κάθε ενδεχοµένου αναγκαστικής αποβολής ιθαγένειας, θ) κωδικοποίηση της διαδικασίας καθορισµού ιθαγένειας, η οποία αντιστοιχεί σε αγώγιµο δικαίωµα του ενδιαφεροµένου και δεν εξαρτάται από τη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης και ι) πρόβλεψη ειδικών προθεσµιών για την κτήση της ιθαγένειας. Βλ. σχετικά στην ιστοσελίδα http://www.hlhr.gr

http://www.hlhr.gr/


40

διατάξεις που δύσκολα αντέχουν σε µια αξιακή αναµέτρηση µε το κράτος δικαίου και

«πολιτικά εφικτοί» επειδή οι κανόνες αυτοί δεν παρακάµπτουν την ιστορική πολιτειακή

παράδοση πάνω στην οποία έχει δοµηθεί το ελληνικό δίκαιο ιθαγένειας, στο σύνολό του»

(ΕΕ∆ΑΠ, 2009).

Ο νέος νόµος κινείται σε µεγάλο βαθµό προς την κατεύθυνση των τεσσάρων βασικών

αρχών που διατυπώθηκαν στο «3ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για την Ιθαγένεια» στο

Στρασβούργο, στο πλαίσιο του Συµβουλίου της Ευρώπης.70 Η πρώτη αρχή προτάσσει την

ανάγκη για προνοµιακή µεταχείριση των παιδιών σε θέµατα κτήσης και απώλειας ιθαγένειας,

ανεξαρτήτως από την ιθαγένεια των γονιών. Η δεύτερη σχετικοποιεί το δίκαιο του αίµατος,

εισάγει το κριτήριο του εδάφους, ως διασφάλιση της προνοµιακής µεταχείρισης. Η τρίτη

αποσυνδέει τις αλλαγές στην ιθαγένεια των γονιών από εκείνη των παιδιών. Τέλος, η τέταρτη

αρχή θέτει περιορισµούς στα δικαιώµατα των γονιών, στο πλαίσιο της άσκησης των

δικαιωµάτων. Στην κατεύθυνση αυτών των τεσσάρων βασικών αρχών κινήθηκε και η

σύσταση της Επιτροπής των Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης «για την ιθαγένεια των

παιδιών» που υιοθετήθηκε στις 9 ∆εκεµβρίου 2009.71

Στο πλαίσιο της αξιολόγησης του νόµου, η Εθνική Επιτροπή για τα ∆ικαιώµατα του

Ανθρώπου72 επισηµαίνει ότι «η συγκεκριµένη νοµοθετική πρωτοβουλία συνιστά ένα

εξαιρετικά σηµαντικό βήµα µε στόχο την ουσιαστική ενσωµάτωση των νοµίµων µεταναστών

και των παιδιών τους που γεννήθηκαν ή µεγάλωσαν στη χώρα. Η πρωτοβουλία αυτή κινείται

στη σωστή κατεύθυνση και στηρίζεται σε δύο πυλώνες οι οποίοι πρέπει να χαρακτηρίζουν

κάθε µέτρο και πρακτική που άπτεται των ζητηµάτων της µετανάστευσης: αφενός, το

σεβασµό και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων του συνόλου των ατόµων που

διαβιούν στην ελληνική επικράτεια, και αφετέρου, τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής

αυτού του συνόλου σε συνδυασµό µε την εγγύηση της ασφάλειας των συνόρων» (ΕΕ∆Α,

2010, σελ.99).

70 Το Συνέδριο πραγµατοποιήθηκε στις 11-12 Οκτωβρίου 2004. Πρακτικά του συνεδρίου είναι διαθέσιµα στο διαδικτυακό τόπο: http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/nationality/Conference3_en.asp (Πρόσβαση στην ιστοσελίδα στις 20.8.2011). 71 Recommendation CM/Rec(2009)13 of the committee Ministers to Member States on the Nationality of children. ∆ιαθέσιµο στην ιστοσελίδα: http://www.unhcr.org/refworld/pdfid/4dc7bf1c2.pdf (Πρόσβαση στην ιστοσελίδα στις 21.8.2011). 72 Η Εθνική Επιτροπή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου (ΕΕ∆Α) αποτελεί συµβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέµατα προστασίας των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου, που συνεστήθη σύµφωνα µε τις Αρχές του Παρισιού, Βλ. στο διαδικτυακό τόπο: http://www.nchr.gr/ (Πρόσβαση στην ιστοσελίδα στις 20.8.2011).

http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/nationality/Conference3_en.asp

http://www.unhcr.org/refworld/pdfid/4dc7bf1c2.pdf

http://www.nchr.gr/


41

2. Αλλες θεσµικές ρυθµίσεις

Μέχρι το 2010, το καθεστώς ιθαγένειας χαρακτηριζόταν ως καθεστώς αποφάσεων και

όχι κανόνων (Τσιούκας et al., 2009, σελ.7). Και αυτό διότι ο ίδιος ο ΚΕΙ του 2004 µε ρητές

διατάξεις, αφενός εξαιρούσε τη διοίκηση από την υποχρέωση αιτιολογίας µε περίπτωση

απόρριψης της αίτησης πολιτογράφησης (άρθρο 8, παρ. 2), και αφετέρου, καθιστούσε

ανενεργές τις προθεσµίες απάντησης στα αιτήµατα των πολιτών (άρθρο 31).73 Ως εκ τούτου,

τα πάντα βασίζονταν στην απόλυτη διακριτική ευχέρεια του Υπουργού Εσωτερικών, η οποία

δεν υπόκειτο σε ουσιαστικό δικαστικό έλεγχο νοµιµότητας.

Αυτό το καθεστώς, όχι µόνο περιόριζε την δυνατότητα αποτελεσµατικής παροχής

δικαστικής προστασίας, αλλά και ακύρωνε το ίδιο το περιεχόµενο ενός ουσιαστικού κράτους

δικαίου (Χριστόπουλος, 2005, σελ.28 και Έµκε-Πουλοπούλου, 2007, σελ.540). Την

προβληµατική των εν λόγω ρυθµίσεων είχε διατύπωσε και ο Συνήγορος του Πολίτη όπου

παγίως διαπίστωνε την αναγκαιότητα της αιτιολογίας των δυσµενών διοικητικών πράξεων,

όπου η έλλειψη της συνεπάγεται την αδυναµία των δικαστηρίων να διερευνήσουν ουσιαστικά

τη νοµιµότητα της απόρριψης των αιτήσεων πολιτογράφησης (Συνήγορος του Πολίτη, 1999,

σελ.66). Σηµειώνεται δε, ότι και σε περίπτωση θετικής απόφασης πολιτογράφησης πρέπει να

υπάρχει αιτιολόγηση.74

Με το άρθρο 8 παρ. 2 του προηγούµενου ΚΕΙ του 2004, «η απόφαση που απορρίπτει

αίτηµα πολιτογράφησης δεν αιτιολογείται». Έτσι µέχρι το 2010 κυριαρχούσε µια νοοτροπία

κακοδιοίκησης των αρµόδιων αρχών που εδράζεται σε µία ιδιότυπη προφορικότητα και µία

δίχως όρια διακριτική ευχέρεια κατά την έκδοση των αποφάσεων στα ζητήµατα κτήσης ή

αφαίρεσης της ελληνικής ιθαγένειας (Χριστόπουλος, 2005, σελ 28).

Μείζων είναι η τοµή που εισάγεται µε το άρθρο 6 παρ. 2 του ν.3838/2010, σύµφωνα µε

το οποίο «η απόφαση πολιτογράφησης αιτιολογείται κατά τις διατάξεις του Κώδικα ∆ιοικητικής

∆ιαδικασίας», ο οποίος προβλέπει την υποχρέωση αιτιολογίας στο άρθρο 17 του

(ν.2690/1999). Κατά γενική επιταγή του δικαίου, οι αρνητικές διοικητικές πράξεις

73 Σηµειώνεται ότι στον Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ιαδικασίας (ν.2690/1999), προβλέπεται όσο η αιτιολογία (άρθρο 17) τόσο και η γενική προθεσµία που θέτει ο νόµος για τη διεκπεραίωση των υποθέσεων από τη διοίκηση και είναι αυτή των πενήντα ηµερών (άρθρο 4). Μάλιστα σε εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών του 1993 (Φ.32089/10641 «Κοινοποίηση διατάξεων του νόµου 2130/1993 που αφορούν την τροποποίηση διατάξεων του ΚΕΙ και παροχή οδηγιών εφαρµογή τους»), αναφέρεται ότι: «η υποχρέωση που έχουν οι δηµόσιες υπηρεσίες να απαντούν στους πολίτες µέσα στις προθεσµίες που προβλέπονται από το νόµο δεν ισχύει όταν πρόκειται για υποθέσεις που αφορούν κτήση-αναγνώριση, ανάκτηση και απώλεια της ελληνικής ιθαγένειας». 74 Με βάση την εγκύκλιο 8/2010, «επισηµαίνεται ότι υποχρέωση αιτιολογίας συντρέχει και επί θετικών αποφάσεων, ώστε, σε αντίθεση µε το παρελθόν, να καθίστανται διαφανείς οι αιτιολογίες και οι διαδικασίες που οδήγησαν στην σύµφωνη µε τον νόµο αποδοχή της αίτησης του αλλοδαπού», σελ.31.


42

αιτιολογούνται. Τη νοµιµότητα και σκοπιµότητα αυτού του «όχι» ελέγχει ο ακυρωτικός

δικαστής. Με απλά λόγια, το «όχι» σε κράτος δικαίου συνοδεύεται από το «γιατί». Αυτό το

«γιατί» αλλάζει δραστικά εφεξής τον ορίζοντα των δικαστηρίων στο να αποδώσουν

δικαιοσύνη (Τσιούκας et al., 2009, σελ.7).

Με την αιτιολόγηση των αρνητικών αποφάσεων θεµελιώνεται για πρώτη φορά υπέρ

του αιτούντος η δυνατότητα να προκαλέσει τον ακυρωτικό τους έλεγχο από τα διοικητικά

δικαστήρια, γεγονός που εδραιώνει όχι µόνο την αρχή του κράτους δικαίου στο πεδίο του

δικαίου της ιθαγένειας, αλλά ταυτόχρονα επαυξάνει τις ευθύνες του συνόλου των

εµπλεκοµένων υπηρεσιών, ώστε η ∆ιοίκηση να οδηγείται σε ορθές και τεκµηριωµένες

αποφάσεις. Για τη συγκεκριµένη ρύθµιση «γνώµονας είναι οι επιταγές της αρχής του κράτους

δικαίου και στόχος η αποφυγή αδιαφανών και πελατειακών πρακτικών κατά την απονοµή

της» (Αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010, σελ.10). Έτσι, η µετάβαση του

καθεστώτος της ελληνικής ιθαγένειας από την κατάσταση πραγµάτων στην κατάσταση

κανόνων συµπληρώνεται µε αυτή τη δεύτερη σηµαντική αλλαγή.75

Ακόµα µία σηµαντική αλλαγή προβλέπεται στο άρθρο 12 του ν.3838/2010. Η απόδοση

ή µη της ιθαγένειας πρέπει να γίνεται εντός συγκεκριµένων προθεσµιών. Έτσι, εισάγονται

διατάξεις που ενισχύουν την ασφάλεια δικαίου στη διαδικασία της πολιτογράφησης και

ανατρέπουν χρονίζουσες προβληµατικές καταστάσεις του παρελθόντος. Ειδικότερα,

προβλέπονται νέες χρονικές προθεσµίες είναι από έξι έως δεκαοκτώ µήνες.76 Αυτή η διάταξη

75 Στο σχέδιο νόµου της Ελληνικής Ένωσης για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου για ένα νέο Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας έχουµε την πρώτη τεκµηριωµένη αναφορά στην κατάργηση του ανατιολόγητου: «Για κάθε απόφαση πολιτογράφησης, θετική ή απορριπτική, ισχύει εφεξής η γενική υποχρέωση αιτιολογίας, καθόσον όχι µόνο διαγράφεται η πρόταση “Η απόφαση που απορρίπτει αίτηµα πολιτογράφησης δεν αιτιολογείται”, αλλά επί πλέον, για παιδαγωγικούς-συµβολικούς σκοπούς, προστίθεται, αν και ήδη αυτονόητη, ρητή επιβολή αιτιολόγησης. Η διάταξη περί αναιτιολόγητου είναι η πιο αναχρονιστική διάταξη του ΚΕΙ σε σχέση µε το πολιτειακό περιβάλλον του κράτους δικαίου. Το άρθρο 10 του Σ. αναφέρει πως “Καθένας ή πολλοί µαζί έχουν το δικαίωµα τηρώντας τους νόµους του κράτους, να αναφέρονται εγγράφως στις αρχές, οι οποίες είναι υποχρεωµένες να ενεργούν σύντοµα κατά τις κείµενες διατάξεις και να απαντούν αιτιολογηµένα σε εκείνον που υπέβαλε την αναφορά, σύµφωνα µε το νόµο”. Το γεγονός ότι ο υπάρχων ΚΕΙ του 2004 και συστηµατικά το δίκαιο της ελληνικής ιθαγένειας, από τις καταβολές του, εξαιρεί τη διοίκηση από την υποχρέωση αιτιολόγησης των απαντήσεών της, αποδίδεται κατά µείζονα λόγο, σε παράγοντες που σχετίζονται µε τον δυνητικά µη δηµοσιοποιήσιµο λόγο της απόρριψης της αίτησης πολιτογράφησης, την απόλυτη διακριτική ευχέρεια για την αποδοχή ή όχι της αίτησης από τον Υπουργό Εσωτερικών και τέλος, την εν γένει παραδοχή πως η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας δε συνιστά άσκηση ατοµικού δικαιώµατος του ενδιαφεροµένου, αλλά κυριαρχική αρµοδιότητα της πολιτείας. Ωστόσο, η σωρευτική συνδροµή των παραπάνω λόγων δεν αρκεί να δικαιολογήσει το γεγονός πως η Ελλάδα είναι το µόνο εναποµείναν κράτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 στο οποίο επιτρέπεται η µη αιτιολόγηση της αρνητικής απάντησης σε αίτηση πολιτογράφησης». 76 Έξι µήνες: Προθεσµία από την κατάθεση στην Περιφέρεια της αίτησης πολιτογράφησης µέχρι την κλήση του ενδιαφεροµένου σε συνέντευξη ενώπιον της Επιτροπής Πολιτογράφησης. Τέσσερις µήνες: Προθεσµία από την κλήση του αιτούντος για συνέντευξη έως και την υποβολή της εισήγησης της Επιτροπής προς τον Υπουργό Εσωτερικών. ∆ύο µήνες: Προθεσµία για την έκδοση της σχετικής υπουργικής απόφασης και τη δηµοσίευσή της στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. δεκαοκτώ µήνες: Από την αίτησης πρέπει να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες έκδοσης της διαπιστωτικής πράξης (απόφασης) και αν αυτό δεν είναι δυνατό θα πρέπει να κοινοποιούνται στον ενδιαφερόµενο και στο ΥΠΕΣ οι λόγοι καθυστέρησης (Παπαθεοδώρου, 2010, σελ.171).


43

σηµατοδοτεί τη µετάβαση του καθεστώτος της ελληνικής ιθαγένειας από την κατάσταση

πραγµάτων στην κατάσταση κανόνων, καθώς επίσης αποτελεί έµπρακτο σεβασµό στις

επιταγές του κράτους δικαίου. Όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση, οι προθεσµίες

κρίνονται απαραίτητες για τον εξορθολογισµό των διαδικασιών µε µέριµνα για ευελιξία και

ταχύτητα (Αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010, σελ 12). Ενώ, όταν η διοίκηση δεν

µπορεί να τηρήσει τις προθεσµίες πρέπει να ενηµερώσει τον ενδιαφερόµενο εγγράφως για

τους λόγους της καθυστέρησης (άρθρο 12 παρ. 3).

Αξίζει να σηµειωθεί ότι, ήδη από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του, ο Συνήγορος του

Πολίτη διατύπωνε ανελλιπώς την αναγκαιότητα ύπαρξης ρεαλιστικών και εύλογων ειδικών

προθεσµιών (Συνήγορος του Πολίτη, 1998, σελ.46), όπου η έλλειψη τους προκαλούσε την

εντύπωση αδιαφανούς και αυθαίρετης λειτουργίας της διοίκησης (Συνήγορος του Πολίτη,

2007, σελ.69).

Επιπλέον, άλλη µία θεσµική ρύθµιση αφορά το θεσµό του παραβόλου. Στην πορεία

εξέλιξης της πολιτικής ιθαγένειας, η προϋπόθεση προσκόµισης παραβόλου έχει επικριθεί ως

µέτρο πρόληψης της αύξησης του αριθµού των πολιτογραφήσεων και χαρακτηριστεί ως

καθαρά εισπρακτικό µέσο, και όχι άδικα. Το 2001, µε το νόµο 2910 (άρθρο 59), εισάγεται η

υποχρέωση καταβολής ενός παραβόλου αξίας 1.500 ευρώ προκειµένου να αποκρούσει το

επερχόµενο κύµα αύξησης των αιτήσεων πολιτογράφησης (Χριστόπουλος, 2007, σελ.84).

Αλλά και στον ν.3284/2004, τον προηγούµενο ΚΕΙ, αναφέρεται η υποχρέωση καταβολής

παραβόλου, το οποίο «καθορίζεται από την ισχύουσα κάθε φορά νοµοθεσία» (άρθρο 6 παρ. β).

Αυτό το απαγορευτικό κόστος έρχεται να εξορθολογήσει ο νέος ΚΕΙ (ν.3838/2010). Εν

προκειµένω, µειώνεται από 1.500 ευρώ σε 700. Εξαίρεση αποτελούν οι τρίτης και δεύτερης

γενιάς µετανάστες, οι οποίοι είναι ανήλικοι όπου το παράβολο που πρέπει να καταβάλλουν

ανέρχεται στα 100 ευρώ. Το παράβολο στην περίπτωση της επανυποβολής είναι επίσης

µειωµένο στα 200 ευρώ µε εξαίρεση οµογενείς, κοινοτικούς, αναγνωρισµένους πολιτικούς

πρόσφυγες και ανιθαγενείς, οι οποίοι υποβάλλουν παράβολο 100 ευρώ. Αναµφίβολα και αυτή

η ρύθµιση αποτελεί θετικό βήµα για όσους θελήσουν να έχουν πρόσβαση στην ελληνική

υπηκοότητα.

Με όλες αυτές ριζικές τοµές στο δίκαιο ελληνικής ιθαγένειας παρέχεται µια σπάνια

ευκαιρία για την καλλιέργεια ενός ουσιαστικού πολιτικού διαλόγου σχετικά µε την ιδιότητα

της έννοιας του πολίτη και τη χρήση της ιθαγένειας εντός και εκτός των ορίων της εθνικής

ταυτότητας (Παπαθεοδώρου, 2010, σελ.171).


44

3. Απόφαση «αµηχανίας»

Με τη µεταρρύθµιση του ν.3838/2010, έγινε ένα σηµαντικό βήµα προς την κατεύθυνση

της ένταξης της δεύτερης µεταναστευτικής γενιάς. Με αυτό τον τρόπο εξυπηρετείται

αποτελεσµατικότερα ο στόχος της κοινωνικής συνοχής στο πλαίσιο µιας ανοιχτής κοινωνίας

(Αιτιολογική Έκθεση του σχεδίου νόµου, 2010, σελ.4). Ωστόσο, την 1η του Φεβρουαρίου, το

∆΄ Τµήµα του Συµβουλίου Επικρατείας έκρινε αντισυνταγµατικές διατάξεις που αφορούν

ένα τµήµα της µεταρρύθµισης του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας.

Η απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας 350/2011 (Τµ. ∆΄) παραπέµπει στην

Ολοµέλεια το ζήτηµα της συνταγµατικότητας των διατάξεων του ν.3838/2010, αφενός για

την απόδοση ελληνικής ιθαγένειας σε τέκνα αλλοδαπών (άρθρο 1 παρ. 1, 2 και 6 και άρθρο

24), και αφετέρου, για τη συµµετοχή αλλοδαπών τρίτων χωρών στις εκλογές της τοπικής

αυτοδιοίκησης (άρθρα 14 έως 21).77 Η παρούσα µελέτη παρουσιάζει τον προβληµατισµό της

πρώτης εκ των προσβαλλόµενων ρυθµίσεων που αφορά την διαδικασία κτήσης της ελληνικής

ιθαγένειας των τέκνων των µεταναστών.

Για το ζήτηµα της απόδοσης της ελληνικής ιθαγένειας, το τµήµα οδηγήθηκε, κατά

πλειοψηφία, στην άποψη ότι οι νοµοθετικές διατάξεις αντίκεινται στο άρθρο 4 παρ. 3 εδ. α΄

του Συντάγµατος, ερµηνευόµενου υπό το φως του άρθρου 1 παρ. 2 και 3 του Συντάγµατος.

Σύµφωνα µε την απόφαση το άρθρο 1 παρ. 3 του Σ. («Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό,

υπάρχουν υπέρ αυτού και του έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγµα») και η παρ. 2

του Σ. («Θεµέλιο του πολιτεύµατος είναι η λαϊκή κυριαρχία»), καθορίζουν ως µόνο αποδεκτό

τρόπο κτήσης της ιθαγένειας µέσω γέννησης το δίκαιο του αίµατος (jus sanguinis)78

(Παπαστυλιανός, 2011). Το άρθρο 4 παρ. 3 εδ. α΄ του Συντάγµατος ορίζει ότι, «Έλληνες

πολίτες είναι όσοι έχουν τα προσόντα που ορίζει ο νόµος», το β΄ εδάφιο ορίζει, αντίθετα, ότι

επιτρέπεται η αφαίρεση της µόνο υπό δύο προϋποθέσεις α) µε την εκούσια απόκτηση άλλης

77 Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο εισηγητής του ΣτΕ έθεσε µόνο θέµα αντισυνταγµατικότητας της συµµετοχής των αλλοδαπών στις εκλογές. Το ∆΄ τµήµα του ΣτΕ µε δική του πρωτοβουλία προχώρησε πέρα από την εισήγηση, αποφασίζοντας ότι όχι µόνο η συµµετοχή των αλλοδαπών στις εκλογές, αλλά και η απόδοση ιθαγένειας στη δεύτερη γενιά, µέσω γενικών ρυθµίσεων µε προϋποθέσεις, είναι αντισυνταγµατικές (∆εληθανάση, 2011). 78 Βλ. σηµεία 9-10 της απόφασης στην ιστοσελίδα http://www.ste.gr/. Σύµφωνα δηλαδή µε αυτόν τον συλλογισµό οι συνταγµατικοί κανόνες, που εµπεριέχονται στις διατάξεις του άρθρου 1 παρ. 2 και 3 του Σ, περιορίζουν την ευχέρεια του νοµοθέτη όσον αφορά τα ζητήµατα κτήσης της ιθαγένειας στην επιλογή του δικαίου του αίµατος (jus sanguinis), ως του µόνου συνταγµατικά αποδεκτού τρόπου κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας µε τη γέννηση κάποιου ή κάποιας (Πρόσβαση στην ιστοσελίδα στις 18.8.2011).

http://www.ste.gr/


45

ιθαγένειας και β) µε την ανάληψη υπηρεσίας σε ξένη χώρα που είναι αντίθετη προς τα εθνικά

συµφέροντα.79

Ειδικότερα, το ∆΄ τµήµα του Ανώτατου Ακυρωτικού ∆ικαστηρίου αποφάνθηκε ότι η

πολιτογράφηση δεν πρέπει να γίνεται µε αµιγώς τυπικές προϋποθέσεις, όπως ο χρόνος

διαµονής του αιτούντος στην Ελλάδα ή η φοίτηση του σε ελληνικό σχολείο επί ορισµένο

χρόνο, όπως προβλέπεται στο ν.3838/2010, αλλά µε «εξατοµικευµένη κρίση περί της

συνδροµής της ουσιαστικής προϋποθέσεως του δεσµού προς το ελληνικό έθνος του αιτούντος

την πολιτογράφηση αλλοδαπού, δηλαδή την εκ µέρους του εθελούσια αποδοχή των αξιών

που συνάπτονται προς τον ελληνισµό και την εντεύθεν απόκτηση της ελληνικής

συνειδήσεως».80

Όπως αναφέρεται στην απόφαση, ο συνταγµατικός νοµοθέτης «εµερίµνησε να

διαφυλάξει την εθνική οµοιογένεια του κράτους, µεταξύ των άλλων, και δια της θεσπίσεως

του δικαίου ιθαγένειας, του οποίου οι ρυθµίσεις εβασίζοντο, κατ’ αρχήν, στο σταθερό

κριτήριο του δικαίου του αίµατος, δηλαδή την καταγωγή από Έλληνες γονείς».

Το δίκαιο του αίµατος, δηλαδή η κτήση της ιθαγένειας των γονέων από τα παιδιά τους,

είναι νόµος της ελληνικής, όπως και σχεδόν όλων των εννόµων τάξεων ανά την υφήλιο.

Ωστόσο, σύµφωνα µε την απόφαση το δίκαιο του αίµατος θεωρείται αρχή συνταγµατικής

περιωπής και η παράβαση της οδηγεί στην «αποσύνθεση του έθνους» (Χριστόπουλος 2011β).

Για το Συµβούλιο της Επικρατείας, η ανηλικότητα των τέκνων αλλοδαπού και η

αυτοδίκαιη απόκτηση της ιθαγένειας, υπό τις προϋποθέσεις της νόµιµης και µόνιµης

διαµονής των γονέων τους, της µονοµερούς δήλωσης και της φοίτησης στην ελληνική

εκπαίδευση, συνιστούν ανεπαρκή κριτήρια για την βεβαίωση του στοιχείου ένταξης στον

ελληνισµό και µη αξιολογήσιµα από τα διοικητικά όργανα σε σχέση µε το βασικό κριτήριο

της εθνικής συνείδησης. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην εν λόγω απόφαση, «οι

τιθέµενες από το νοµοθέτη προϋποθέσεις απονοµής της ελληνικής ιθαγένειας δύνανται να

οδηγήσουν σε αναίρεση του κατοχυρωµένου από το Σύνταγµα εθνικού χαρακτήρα του

Κράτους, δεν διασφαλίζουν δε άνευ ετέρου την ένταξη των πληρούντων τις ανωτέρω

προϋποθέσεις ατόµων στην ελληνική κοινωνία»

Ως εκ τούτου, εάν η Ολοµέλεια του ΣτΕ επικυρώσει την απόφαση του ∆΄ τµήµατος, τα

παιδιά της δεύτερης γενιάς µεταναστών που γεννήθηκαν, πηγαίνουν ή έχουν πάει σχολείο

79 Το Σύνταγµα δηλαδή εναποθέτει στον κοινό νοµοθέτη τις προϋποθέσεις κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας, ενώ τις προϋποθέσεις αφαίρεσής της τις προσδιορίζει µε εξαιρετικό και αποκλειστικό χαρακτήρα, για τον λόγο ότι ο συνταγµατικός νοµοθέτης ήθελε να δείξει την αντίθεσή του στην πρόσφατη πρακτική των µαζικών αφαιρέσεων ιθαγένειας από τη δικτατορία (Παπαστυλιανός, 2011). 80 Βλ. σχετικά το διαδικτυακό τόπο: http://www.ste.gr/

http://www.ste.gr/


46

στην Ελλάδα, θα αντιµετωπίζονται µε τον ίδιο τρόπο που αντιµετωπίζονται οι ενήλικοι

αλλοδαποί που έχουν νοµιµοποιηθεί µε τον τελευταίο νόµο του 2005, (∆εληθανάση, 2011).

Με άλλα λόγια, θα αντιµετωπίζονται ως νεοεισερχόµενοι στη χώρα. Κι αυτό, διότι η

ελληνική Παιδεία, η ζύµωση στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας, δεν κρίνονται επαρκείς

ενδείξεις ένταξης στην κοινωνία σύµφωνα µε τη συγκεκριµένη απόφαση. Η «έλλειψη

ελληνικού αίµατος» απαιτεί, κατά την απόφαση, να κρίνεται κάθε παιδί ξεχωριστά, ώστε να

διαπιστωθεί εάν είναι φορέας ελληνικής συνείδησης. Ο ισχύων νόµος χορηγεί αυτοµάτως την

ιθαγένεια στα ανήλικα τέκνα αλλοδαπών που διαµένουν νοµίµως πέντε χρόνια στην Ελλάδα

και στα ενήλικα τέκνα νοµίµων αλλοδαπών που έχουν παρακολουθήσει έξι χρόνια σχολείο.

Όµως η απόφαση του ∆΄ τµήµατος, πέρα από την αµφισβήτηση αυτών των προϋποθέσεων,

θέτει το ζήτηµα της εξατοµικευµένης εξέτασης και κρίνει ως «αθρόα» την αυτόµατη

χορήγηση ιθαγένειας στη δεύτερη γενιά υπό όρους (∆εληθανάση, 2011).

Υποστηρίζεται από πολλούς ότι ο κίνδυνος, λοιπόν, που ελλοχεύει δεν είναι εκείνος της

αλλοίωσης της εθνικής οµοιογένειας, αλλά ο κοινωνικός αποκλεισµός και η

περιθωριοποίηση, που δεν χωρά σε ένα δηµοκρατικό σύστηµα (µεταξύ άλλων Παύλου, 2009,

σελ.4). Έτσι, επιστρέφοντας στο προηγούµενο νοµικό καθεστώς, µία µεγάλη µεταναστευτική

οµάδα η οποία έχει αναπτύξει ισχυρούς δεσµούς µε τη χώρα, όσα χρόνια κι αν περάσουν

δουλεύοντας, θα κινδυνεύουν ανά πάσα στιγµή να χάσουν την άδειά τους για τον ένα ή τον

άλλο τυπικό λόγο, µεταπίπτοντας στην κατάσταση απόλυτου κοινωνικού αποκλεισµού και

περιθωριοποίησης. Και τα παιδιά τους µεγαλώνουν µε την αγωνία ότι η ενηλικίωσή τους θα

σηµάνει ενδεχοµένως το πέρασµά τους στην «παρανοµία» (Παύλου et al., 2010) ή την πιθανή

απέλασή τους µετά τα 21 τους χρόνια.

Κάποια µερίδα µελετητών, η οποία είναι σύµφωνη µε τη µειοψηφούσα άποψη του ∆΄

τµήµατος του ΣτΕ, διαπιστώνει ότι από την αρχή συγκρότησης του ελληνικού έθνους

«κανένας δεν είχε Έλληνα πατέρα, διότι απλά δεν υπήρχαν Έλληνες πολίτες». Αργότερα,

ταυτόχρονα µε το δίκαιο του αίµατος, δηλαδή την κτήση της ιθαγένειας του πατέρα (και της

µητέρας από το 1984), έχουµε τις «αθρόες πολιτειοποιήσεις» δηλαδή µαζικές κτήσεις

ελληνικής ιθαγένειας. ∆ιατυπώνεται λοιπόν ότι η ιδέα της εδαφικότητας είναι συνυφασµένη

µε την ιστορική εκδοχή του νεωτερικού κράτους (ενδεικτικά Χριστόπουλος, 2011α και

Παπαστυλιανός, 2011). Ή όπως διατυπώνεται στην Αιτιολογική έκθεση του σχέδιο νόµου για

το ν.3838/2010 (σελ.2), θεωρείται υπερβάλλουσα η ανησυχία για τον υποτιθέµενο κίνδυνο

«εθνικής αλλοίωσης» ή «αφελληνισµού».

Στον αντίποδα αυτής της άποψης, η απόφαση του ΣτΕ δικαιώνει εκείνους που

υποστηρίζουν ότι «η ιδέα της κοινής καταγωγής του λαού, κατοχυρώνεται ως δίκαιο του


47

αίµατος και θεσπίζεται ως ιδεολογική προϋπόθεση της διάκρισης ανάµεσα στο γηγενές και το

ξένο» (Τσουκαλάς, 2010). Και ότι η αρχή του δικαίου του εδάφους και της απόκτησης της

ελληνικής ιθαγένειας πριν την ενηλικίωση δεν αποδεικνύει την από πρόθεση διεκδίκηση για

την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας από τους ενδιαφεροµένους (µεταξύ άλλων,

Παυλόπουλος, 2011).

Σε κάθε περίπτωση η απόφαση του ∆΄ Τµήµατος του ΣτΕ αποτελεί κρίσιµη και

σηµαντική πτυχή, η οποία υπογραµµίζει το ρευστό, µε την έννοια της υπό διαµόρφωσης,

πλαίσιο αντιµετώπισης των µεταναστών. Η τελική κρίση εναπόκειται στην Ολοµέλεια του

ΣτΕ, η οποία θα αποφανθεί τελικώς για το ζήτηµα.

4. Η δεύτερη γενιά στην Ευρώπη

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επισκόπηση του θεσµικού πλαισίου της

δυνατότητας απόκτησης ιθαγένειας στις διάφορες χώρες της ΕΕ. Το εγχείρηµα της «εθνικής

οµοιογένειας» όσων αποδοκιµάζουν την απόδοση ιθαγένειας στα παιδιά µεταναστών είναι

ένα ζήτηµα λυµένο στην υπόλοιπη Ευρώπη,81 και έτσι αναγνωρίζεται νοµικά η δυνατότητα

απόκτησης της ιθαγένειας στη δεύτερη µεταναστευτική γενιά πολλά χρόνια πριν αυτή

αναγνωριστεί νοµοθετικά στην Ελλάδα (Κουτσούκου, 2010, σελ.128).

Τα παιδιά της δεύτερης γενιάς, τα οποία στην Ελλάδα θίγονται από την πρόσφατη

απόφαση του ∆΄ Τµήµατος του ΣτΕ, στην Ευρώπη η ιθαγένεια αποκτάται µε αυτόµατη

διαδικασία και όχι µε εξατοµικευµένη εξέταση (∆εληθανάση, 2011).

Στην ΕΕ των 27, από τα κράτη µέλη που είναι κατεξοχήν δέκτες µεταναστευτικών

ροών όπως θα παρουσιαστούν συνοπτικά στη συνέχεια, µόνο η Ελλάδα δεν είχε, µέχρι

πρόσφατα, καµία πρόβλεψη για τα παιδιά της δεύτερης γενιάς στον Κώδικα Ιθαγένειας, τα

οποία βρίσκονταν κυριολεκτικά στον «αέρα» (∆εληθανάση, 2011).

Ειδικότερα, στην Γαλλία τα παιδιά αυτά αποκτούν αυτόµατα τη γαλλική υπηκοότητα

µε την ενηλικίωση τους (∆εληθανάση, 2010), µε την προϋπόθεση ότι έχουν διαµείνει νόµιµα

στη χώρα για πέντε χρόνια πριν την ηλικία των έντεκα ετών, έχουν όµως το δικαίωµα να

αρνηθούν αυτή την αυτόµατη πολιτογράφηση (και να κρατήσουν την ιθαγένεια της χώρας

81 Όπως έχει σηµειώσει σε έρευνά του ο διευθυντής του Εθνικού Παρατηρητηρίου για τον Ρατσισµό και την Ξενοφοβία Μίλτος Παύλου, στο 60% των ευρωπαϊκών κρατών η ιθαγένεια παραχωρείται σε όσους έχουν γεννηθεί στη χώρα (2η γενιά) είτε αυτόµατα (25%), είτε µετά από τρία έτη (22%), είτε µετά από πέντε έτη (19%), είτε µετά από 8-10 έτη (15%) είτε µετά από 15-18 έτη (19%) (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.118).


48

καταγωγής των γονέων τους) µέσα σε ένα χρόνο από την ενηλικίωση τους (Παπασιώπη-

Πασιά, 2006, σελ.137).

Παροµοίως στη Γερµανία, από το 2000 και µετά, τα παιδιά των οποίων ο ένας έστω

γονέας διαµένει στη χώρα τουλάχιστον οκτώ χρόνια και έχει άδεια διαµονής αόριστης

διάρκειας, πολιτογραφούνται Γερµανοί πολίτες αυτόµατα από τη γέννηση τους

(Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.140). Όµως, ο δεύτερης γενιάς µετανάστης µετά την

ενηλικίωση του και µέχρι το 23ο έτος της ηλικίας του υποχρεούται να επιλέξει µεταξύ της

γερµανικής και της άλλης του ιθαγένειας την οποία κατέχει λόγω γέννησης από τους

αλλοδαπούς γονείς του82 (Παπασιώπη-Πασιά, 2006, σελ.133)

Στην Ιταλία η διευκόλυνση της κτήσης της ιθαγένειας από τη δεύτερη γενιά

µεταναστών είτε λαµβάνει τη µορφή άµεσης ισχύος του δικαίου του εδάφους είτε τη µορφή

παροχής δικαιώµατος επιλογής στα πρόσωπα που γεννήθηκαν στα εν λόγω κράτη

(Χριστόπουλος, 2007, σελ.83). Τα παιδιά που γεννήθηκαν στη χώρα από αλλοδαπούς γονείς

µπορούν να αποκτήσουν την ιταλική υπηκοότητα κατόπιν αίτησης τους αφού συµπληρώσουν

τα 18 τους χρόνια, ενώ η αίτηση τους πρέπει να υποβληθεί σε ένα χρόνο µετά την ενηλικίωση

τους (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.285).

Αυτόµατα προβλέπεται η απόκτηση της βελγικής υπηκοότητας για τη δεύτερη

µεταναστευτική γενιά µε την προϋπόθεση πως οι γονείς διαµένουν στη χώρα τα πέντε

τουλάχιστον από τα τελευταία δέκα έτη πριν τη γέννηση του παιδιού (Τριανταφυλλίδου et al.,

2009, σελ.98-100). Παροµοίως, στη Μ. Βρετανία ένα παιδί που γεννιέται από αλλοδαπούς

γονείς εκ των οποίων τουλάχιστον ένας έχει αόριστη διάρκεια διαµονής ή ο ένας γονέας του

είναι πολίτης ΕΕ γίνεται αυτόµατα Βρετανός πολίτης (∆εληθανάση, 2009). Σε περίπτωση που

οι γονείς δεν πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις και εφόσον το παιδί ζήσει µέχρι τα δέκα του

χρόνια στη χώρα, έχει το δικαίωµα να πολιτογραφηθεί (Τριανταφυλλίδου, 2008).

Στην Ολλανδία τα παιδιά των οποίων οι γονείς αλλοδαποί είναι µόνιµα εγκατεστηµένοι

στη χώρα ή έχουν γεννηθεί στη χώρα, γίνονται Ολλανδοί πολίτες αυτόµατα. Επίσης, τα

παιδιά που έχουν γεννηθεί στην χώρα, έχουν τη δυνατότητα αφού ενηλικιωθούν, να κάνουν

χρήση της λεγόµενης διαδικασίας «επιλογής» που είναι µια διαδικασία απλούστερη από την

πολιτογράφηση και αφορά διάφορες κατηγορίες ατόµων που έχουν ιδιαίτερους δεσµούς µε τη

χώρα (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.352)

82 Το γερµανικό δίκαιο ιθαγένειας τάσσεται κατά της αρχής της διπλής ιθαγένειας. Η παραχώρηση από τη Γερµανία τη δυνατότητα διακράτησης για περιορισµένο χρονικό διάστηµα της ιδιότητας της διπλής ιθαγένειας από τον µετανάστη, συµβαίνει αφενός για να δώσει λύση στο πρόβληµα του µεγάλου αριθµού της δεύτερης γενιάς µεταναστών που ζει στο έδαφος της και αφετέρου για να µπορέσει µόλις ενηλικιωθεί να αποφασίσει ποια ιθαγένεια θέλει να κρατήσει (Παπασιώπη-Πασιά, 2006, σελ 133).


49

Αυτόµατα επίσης παίρνουν την ιθαγένεια τα παιδιά που γεννιούνται στην Ιρλανδία από

το 2005 και µετά, εάν δεν δικαιούνται άλλη ιθαγένεια ή εάν ένας από τους γονιούς διαµένει

νόµιµα στη χώρα για τουλάχιστον 3 χρόνια (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.235 και

Χριστόπουλος, 2007, σελ.83).

Στην Πορτογαλία το παιδί µπορεί να αποκτήσει την ιθαγένεια αν ο ένας γονέας

βρίσκεται πέντε χρόνια νόµιµα στη χώρα, έχει συµπληρώσει τον πρώτο κύκλο της

υποχρεωτικής εκπαίδευσης και έχει συµπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του µε

την προϋπόθεση ότι διαµένει στη χώρα, έστω και παράνοµα, τα προηγούµενα δέκα χρόνια

(∆εληθανάση, 2009).

Στη Σουηδία, από το 2003 και µετά, προβλέπεται η δυνατότητα να αποκτούν τη

σουηδική ιθαγένεια τα παιδιά που γεννιούνται εκεί από αλλοδαπούς γονείς σε λιγότερο χρόνο

από τον αντίστοιχο απαιτούµενο για τους ενήλικες, εφόσον το επιθυµούν οι γονείς τους,

ανεξάρτητα από την υπηκοότητα των γονέων τους (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.463).

Συγκεκριµένα, απαιτείται για τους ανήλικους µόνο πέντε χρόνια παραµονής, ανεξάρτητα από

τον τόπο γέννησης.

Στην Αυστρία, τα παιδιά των µεταναστών έχουν το δικαίωµα να αποκτήσουν την

ιθαγένεια όσο είναι ανήλικα αφού συµπληρώσουν τέσσερα χρόνια διαµονής (Χριστόπουλος,

2007, σελ.83), στη ∆ανία τα τρία (Baubock et al., 2006β), ενώ στην Ισπανία από το 2002 και

µετά, τα παιδιά αποκτούν αυτόµατα την υπηκοότητα εφόσον συµπληρώσουν ένα χρόνο

διαµονής (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.262).

Στο Λουξεµβούργο83 και στη Φινλανδία, οι διατάξεις του δικαίου του εδάφους (jus soli)

απαιτούν την ενηλικίωση του αλλοδαπού παιδιού για την απόκτηση της ιθαγένειας,

παρέχοντας τη δυνατότητα επιλογής του (µε διάφορες νοµικές παραλλαγές, στη διάρκεια

προηγούµενης διαµονής και ηλικίας του αιτούντος) (Χριστόπουλος, 2007, σελ.84).

Η Ελλάδα, αφενός υπό τη σκιά των ευρωπαϊκών κρατών για τις προϋποθέσεις κτήσης

της ιθαγένειας, και αφετέρου όντας η µοναδική χώρα που δεν είχε θεσµοθετήσει καµία ειδική

ρύθµιση για τη δεύτερη γενιά µεταναστών, µε τη νέα νοµοθετική ρύθµιση κινήθηκε σε µια

«δηµοκρατικά επιβεβληµένη κατεύθυνση εκπολιτισµού µέσα από την εναρµόνιση της

ελληνικής πολιτικής κοινότητας µε τον πληθυσµό της» (∆ηµούλης et al., 2010).

Συνοπτική παρουσίαση των χωρών που αναφέρθηκαν αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα:

83 Στο Λουξεµβούργο, το 2006 οι αλλοδαποί αποτελούσαν το 38% του πληθυσµού (µόνο το 5% προερχόταν από χώρες της ΕΕ) (Τριανταφυλλίδου et al., 2009, σελ.311).


50

Χώρα Έτη νόµιµης διαµονής

Βέλγιο, Ιρλανδία, Πορτογαλία,

Ολλανδία

Αυτόµατη κτήση, µε τη γέννηση, στα τέκνα νοµίµως

διαµενόντων γονέων

Γερµανία Αυτόµατη κτήση µε τη γέννηση µε την επιφύλαξη ότι ο

ένας γονέας διαµένει για 8 χρόνια (µε αίτηση των

παιδιών έως τα 23 έτη)

Μ. Βρετανία Αυτόµατη κτήση µε αόριστης διάρκειας διαµονή του

γονέα ή 10 έτη για το παιδί

Γαλλία Αυτόµατη κτήση µε την ενηλικίωση

Ισπανία 1

∆ανία, Αυστρία, Σουηδία 3-5

Ιταλία, Λουξεµβούργο, Φινλανδία 18 (µετά από αίτηση)

Πίνακας 1: Έτη νόµιµης διαµονής που αιτούνται για την απονοµή ιθαγένεια σε χώρες της ΕΕ για τη δεύτερη γενιά µεταναστών


51

Κεφάλαιο 3ο: Εµπειρική Ερευνα

1. Μεθοδολογία

Αφού ολοκληρώθηκε η επισκόπηση της διαθέσιµης βιβλιογραφίας αλλά και του

νοµοθετικού πλαισίου για το θέµα πρόσβασης στην υπηκοότητα της δεύτερης γενιάς

µεταναστών, πραγµατοποιήθηκε έρευνα βασισµένη σε πηγές του διαδικτύου, σε άρθρα από

τον τύπο και από περιοδικά, σε αναφορές και εκθέσεις, αλλά και σε δηµοφιλείς ιστοτόπους.

Πολύ χρήσιµη ήταν η χορήγηση αριθµητικών δεδοµένων από ηλεκτρονικές βάσεις του

υπουργείου Εσωτερικών µετά από αίτηση που κατατέθηκε.

Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν συµπληρώθηκαν από έναν αριθµό συνεντεύξεων µε

δύο οµάδες εστίασης, τους εκπροσώπους συλλόγων µεταναστών καθώς και τα στελέχη της

∆ιοίκησης σε θέµατα ιθαγένειας, νοµοθεσίας και διαχειριστικών θεµάτων των µεταναστών

(βλ. Παράστηµα 2: Λίστα ερωτώµενων). Η µέθοδος της ηµιδοµηµένης συνέντευξης που

χρησιµοποιήθηκε έδωσε τη δυνατότητα στους ερωτώµενους να αναπτύξουν ελεύθερα τις

απόψεις τους, ενώ οι ερωτήσεις προσαρµόζονταν κάθε φορά στον τοµέα του κάθε

συνεντευξιαζοµένου.

Συγκεκριµένα, οι ηµιδοµηµένες συνεντεύξεις είχαν προκαθορισµένες ερωτήσεις (βλ.

Παράστηµα 1: Οδηγός συνέντευξης), αλλά η διάταξή τους µπορούσε να τροποποιηθεί

ανάλογα µε το τι φαινόταν κάθε φορά καταλληλότερο αναφορικά µε την αρµοδιότητα του

κάθε ερωτώµενου. Η διατύπωση των ερωτήσεων µπορούσε να αλλάξει προκειµένου να

δοθούν εξηγήσεις, ενώ η σειρά που θέτονταν αλλά και ο χρόνος που αφιερωνόταν στην κάθε

ερώτηση προσαρµοζόταν αναλόγως (Robson 2000).

Για την αποτελεσµατική εξαγωγή των συµπερασµάτων κρίθηκε αναγκαία η διερεύνηση

της πρακτικής διάστασης και εφαρµογής του νόµου «σταθµού» για την ιθαγένεια

(ν.3838/2010), µετά από ένα και πλέον χρόνο από την ψήφιση του, µέσα από τη σκοπιά και

οπτική τόσο των υπηρεσιακών παραγόντων της διοίκησης όσο και των εκπροσώπων των

µεταναστευτικών οργανώσεων. Οι συνεντεύξεις στοχεύουν στην αποτύπωση της

υφιστάµενης κατάστασης αλλά και των απόψεων των δύο οµάδων εστίασης. Οι εν λόγω

συνεντεύξεις πραγµατοποιήθηκαν από τις 6 έως και τις 20 Ιουλίου 2011.

Οι ερωτήσεις επιλέχθηκαν µε τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να είναι περιεκτικές και να δίνουν

το στίγµα στον ερωτώµενο να «ξεδιπλώσει» τη σκέψη του και να αποτυπώσει τις εµπειρίες


52

του για την επίτευξη του κάθε στόχου που η κάθε ερώτηση επιδίωκε να εκπληρώσει (Βλ.

αναλυτικά στο Παράρτηµα 1: Οδηγός συνέντευξης).

Οι συνεντεύξεις καλύπτουν ένα σηµαντικό αριθµό διοικητικών παραγόντων, που

εµπλέκονται στην κτήση της ελληνικής ιθαγένειας, και ανήκουν σε διάφορες βαθµίδες της

διοίκησης (Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκεντρωµένη ∆ιοίκηση και ∆ήµος).84 Με αυτό τον

τρόπο επιχειρήθηκε η διερεύνηση του βαθµού εφαρµογής και των αλλαγών που επέφερε ο

ν.3838/2010 στην πράξη. Σε αυτό το πλαίσιο οι ερωτώµενοι επιλέχθηκαν µε βάση το βαθµό

και τη µορφή εµπλοκής τους στο ζήτηµα. Ουσιαστική ήταν η συµβολή της προϊσταµένης του

τµήµατος Νοµοθετικού Συντονισµού και Ελέγχου του υπουργείο Εσωτερικών λόγω του

µεικτού ρόλου που επιτελεί. Αφενός εποπτικός, συντονισµού των Αποκεντρωµένων

∆ιοικήσεων και συµµετοχής στην κατάρτιση και επεξεργασία νοµοσχεδίων, προεδρικών

διαταγµάτων, κανονιστικών πράξεων και εγκυκλίων, και αφετέρου επιτελικός ρόλος µέσω

της εξυπηρέτησης µεταναστών παρέχοντας πληροφορίες αλλά και παραλαµβάνοντας αιτήσεις

για εξαιρετικούς και ανθρωπιστικούς λόγος.

Επιπλέον, η εµπειρία και η ιδιότητα, τόσο του προϊστάµενου του τµήµατος

πολιτογράφησης, όσο και της προϊσταµένης του τµήµατος καθορισµού ιθαγένειας

(∆ιεύθυνση Ιθαγένειας του υπουργείου Εσωτερικών) είναι εξίσου σηµαντικές. Και αυτών ο

ρόλος είναι διττός, αφού εξυπηρετούν το µεταναστευτικό πληθυσµό αλλά και συνεργάζονται

µε τις Αποκεντρωµένες ∆ιοικήσεις για τα θέµατα ιθαγένειας.

Επίσης, κατέστη απαραίτητη η πραγµατοποίηση συζήτησης µε στελέχη της

Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης Αττικής και συγκεκριµένα τo ∆ιευθυντή της ∆ιεύθυνσης

Αστικής Κατάστασης και Κοινωνικών Υποθέσεων που έχει στην αρµοδιότητα του θέµατα

κτήσης ιθαγένειας στο πλαίσιο εφαρµογής του ν.3838/2010 αλλά και τη ∆ιευθύντρια της

∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών και Μετανάστευσης µε αρµοδιότητες έκδοσης αποφάσεων

χορήγησης και ανανέωσης αδειών διαµονής.

Εξίσου σηµαντική ήταν και η συζήτηση µε τη ∆ιευθύντρια της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών

του ∆ήµου Αθηναίων. Ο ∆ήµος Αθηναίων αφενός παραλαµβάνει αιτήσεις για έκδοση ή

ανανέωση αδειών διαµονής και για την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας µε τη γέννηση ή

φοίτηση και τις διαβιβάζει στην Αποκεντρωµένη ∆ιοίκηση Αττικής η οποία και αποφαίνεται

σχετικά, και αφετέρου πληροφορεί τους µετανάστες για θέµατα που τους αφορούν.

84 Σύµφωνα µε το ν.3852/2010, για το πρόγραµµα «Καλλικράτης» και την εγκύκλιο 18/15-02-2011, η αρµοδιότητα για τα θέµατα µετανάστευσης ασκείται από την 1η Ιανουαρίου 2011 από τις Αποκεντρωµένες ∆ιοικήσεις. Ωστόσο στην περίπτωση του ∆ήµου Αθηναίων οι αρµοδιότητες θα ασκούνται µε την µορφή προγραµµατικών συµβάσεων, σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών.


53

Ο ρόλος των διοικητικών παραγόντων έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και αυτό διότι αφενός

έχουν στην αρµοδιότητα τους σε διαδικαστικά και θέµατα κτήσης ιθαγένειας και αφετέρου

έχουν και επαφή µε το µεταναστευτικό πληθυσµό παρέχοντας πληροφορίες, καθώς επίσης,

παραλαµβάνουν αιτήσεις για την έκδοση αποφάσεων απονοµής ιθαγένειας, αποφάσεων

έκδοσης ή ανανέωσης αδειών διαµονής.

Από την άλλη, επιχειρήθηκε η διερεύνηση της εφαρµογής των διατάξεων του

ν.3838/2010 µέσα από τη σκοπιά των εκπροσώπων των µεταναστευτικών οργανώσεων, αφού

µόνο εκείνοι µπορούν να αποτυπώσουν, επί του πρακτέου, τα προβλήµατα που έλυσε ή που

δεν έχει επιλύσει, τουλάχιστον ακόµα, ο νόµος αλλά και τις ανάγκες που καλύπτει ή

αναµένεται ότι θα καλύψει. Ειδικότερα, πραγµατοποιήθηκαν συνεντεύξεις µε το Συντονιστή

του Ελληνικού Φόρουµ Μεταναστών ως συνδετικό κρίκο των οργανώσεων και των

κοινοτήτων των µεταναστών εκπροσωπώντας τους και ενδυναµώνοντας τις φωνές τους, αλλά

και λόγω της συµβολής του στην ισότιµη ένταξη και συµµετοχή των µεταναστών στην

ελληνική κοινωνία.

Ουσιαστική ήταν και η συµβολή της συντονίστριας της µεταναστευτικής οργάνωσης

«Στέκι Πολιτισµού Αλβανών µεταναστών», του υπεύθυνου επικοινωνίας της Οργάνωσης

Αφρικανικής Νεολαίας «ΑΣΑΝΤΕ» και µε του Πρόεδρου της Αφγανικής κοινότητας αφού

έχουν πιο στενή επικοινωνία µε τους µετανάστες και τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν

στην καθηµερινή τους ζωή.

Στην ανάλυση των δεδοµένων της έρευνας που ακολουθεί παρουσιάζονται οι απόψεις

των οµάδων εστίασης85 σε σχέση µε τα προβλήµατα και τους προβληµατισµούς που έχουν

ανακύψει, το βαθµό κάλυψης των αναγκών της δεύτερης γενιάς µεταναστών, την εφαρµογή

του ν.3838/2010 µετά από ένα και πλέον χρόνο ισχύος του.

2. Ανάλυση δεδοµένων της έρευνας

2.1. Γενική αξιολόγηση των ρυθµίσεων

Μέχρι το 2010, πριν δηλαδή ψηφιστεί ο ν.3838/2010, το νοµικό καθεστώς των

µεταναστών παρουσιάζεται αβέβαιο λόγω των προϋποθέσεων για ανανέωση των αδειών

παραµονής και εργασίας και της σύνδεσης της άδειας παραµονής µε την εργασία ακόµα και

85 Για την καλύτερη και πιο ξεκάθαρη αποτύπωση των απόψεων των ερωτώµενων παρατίθενται σε παρένθεση ο φορέας από τον οποίο προήλθε η πληροφορία βάσει της αρίθµησης του Παραρτήµατος 2: Λίστα ερωτώµενων.


54

στις περιπτώσεις τις οποίες αφορούν µετανάστες που διαµένουν πολλά χρόνια στη χώρα και

παιδιά των µεταναστών που έχουν µεγαλώσει στην Ελλάδα. Η γενική αξιολόγηση του

ν.3838/2010 είναι πολύ θετική και από τις δύο οµάδες εστίασης.

Από την σκοπιά των στελεχών της ∆ιοίκησης θεωρείται ότι η νέα νοµοθετική ρύθµιση

µέσω της υιοθέτησης νέων τρόπων κτήσης της ιθαγένειας, θέτει στην ουσία τέλος στη οµηρία

της δεύτερης και τρίτης µεταναστευτικής γενιάς οι οποίοι τελούσαν υπό καθεστώς

προσωρινότητας ή αντιµετωπίζονταν θεσµικά από την πολιτεία ως οικονοµικοί µετανάστες

(φορέας υπ’ αριθµ. 1).

Η µερική αποδέσµευση της ελληνικής ιθαγένειας από το δίκαιο του αίµατος και η

δυνατότητα του καθορισµού της ελληνικής ταυτότητας από το δίκαιο του εδάφους και στη

πλήρη και ενεργό συµµετοχή στην οικονοµική και κοινωνική ζωή της χώρας χαρακτηρίζεται

κοµβικό σηµείο για τη µετανάστευση στην Ελλάδα (φορείς υπ’ αριθµ. 2 και 4).

Παρόλο που η διάταξη που αναρτήθηκε προς δηµόσια διαβούλευση, ήταν σαφώς πιο

γενναιόδωρη από την τελικά ψηφισθείσα, καθώς απαιτούνταν η νόµιµη και µόνιµη διαµονή

επί πέντε έτη ενός εκ των δύο γονέων, περιέχει σηµαντικές αλλαγές στο δίκαιο της

ιθαγένειας, οι οποίες είναι σύµφωνες µε τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα και ενισχύουν τη

διαδικασία ένταξης αλλοδαπών που διαµένουν επί µακρόν στη χώρα, ενώ συµβάλει στον

περιορισµό της περιθωριοποίησής τους (φορέας υπ’ αριθµ. 3).

Ωστόσο, διατυπώνεται ότι ορισµένες ρυθµίσεις πρέπει να αναθεωρηθούν και να

προσαρµοστούν στις τρέχουσες εξελίξεις. Η οικονοµική κρίση και οι συνέπειες της στην

αγορά εργασίας, µε την αύξηση της ανεργίας και µε τη µετεξέλιξη της από χρηµατοπιστωτική

σε οικονοµική και από οικονοµική σε κρίση απασχόλησης, δεν δηµιουργεί τις κατάλληλες

συνθήκες οικονοµικής και κοινωνικής ένταξης των µεταναστών και κατ’ επέκταση τις

προϋποθέσεις για την απόκτηση της ιθαγένειας (φορέας υπ’ αριθµ. 5).

Τα προβλήµατα που έχουν διαπιστωθεί, και υπάρχουν ακόµα και σήµερα, αφορούν

κυρίως την έκπτωση των γονέων αλλοδαπών (της πρώτης γενιάς) από το καθεστώς

νοµιµότητας, λόγω της αδυναµίας τους να ανταποκριθούν στις απαιτούµενες προϋποθέσεις

του νόµου για την ανανέωση της άδειας διαµονής τους (π.χ. µη συµπλήρωση του

απαιτούµενου αριθµού ηµεροµισθίων, προσωρινή ανεργία, ανεπάρκεια πόρων για την

ανανέωση της άδειας διαµονής των µελών της οικογένειας, ύψος επένδυσης για την

ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα, η µη κατοχή σύµβασης εργασίας κ.λπ.). Συνέπεια

της αδυναµίας τους αυτής, είναι όχι µόνον η απώλεια του καθεστώτος νοµιµότητας και η εν

τοις πράγµασι εξαιρετικά δυσχερής επαναφορά τους σε αυτήν, αλλά και η µη συµπλήρωση


55

των απαιτούµενων προϋποθέσεων προκειµένου τα παιδιά τους να έχουν πρόσβαση στην

ελληνική ιθαγένεια (φορέας υπ’ αριθµ. 5 & 6).

Οι οργανώσεις µεταναστών διατυπώνουν την άποψη ότι η νοµοθετική ρύθµιση αποτελεί

ένα σηµαντικό πρώτο βήµα προόδου. Έστω και καθυστερηµένα, η ελληνική Πολιτεία

αντιµετωπίζει το πρόβληµα στη σωστή κατεύθυνση µε την ελπίδα ότι θα υπάρξει συνέχεια

(φορέας υπ’ αριθµ. 8). Η συντονίστρια της οργάνωσης «Στέκι Πολιτισµού Αλβανών

Μεταναστών διαπιστώνει χαρακτηριστικά ότι «δεν µπορούν να αλλάξουν τα πράγµατα από

τη µία µέρα στην άλλη, αντίθετα απαιτείται χρόνος έτσι ώστε να ωριµάσει η κοινωνία και να

κάνει τη ρύθµιση αυτή κτήµα της» (φορέας υπ’ αριθµ. 9). Όπως αναφέρεται από τον

υπεύθυνο επικοινωνίας της «ΑΣΑΝΤΕ», «ο καθένας µας πρέπει να στηρίξει αυτή την

προσπάθεια» (φορέας υπ’ αριθµ. 8), ενώ σηµειώνεται από το Ελληνικό Φόρουµ Μεταναστών

ότι η πρωτοβουλία αυτή συνιστά σηµαντικό βήµα, που βγάζει τη χώρα από το φαύλο κύκλο

της τελευταίας 20ετίας (φορέας υπ’ αριθµ. 7).

Στην παρούσα δύσκολη οικονοµική συγκυρία η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί «ανάσα»

για τους µετανάστες δεύτερης γενιάς, αφού πλήττονταν περισσότερο από το προηγούµενο

καθεστώς καθώς, αφενός συγκεντρώνουν όλα τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά των πιο

ευάλωτων εργαζοµένων (νέοι σε ηλικία, νέο-εισερχόµενοι στην αγορά εργασίας, χαµηλής

εξειδίκευσης), και αφετέρου, απασχολούνται κατά κύριο λόγο σε κλάδους οικονοµικής

δραστηριότητας, οι οποίοι πλήττονται άµεσα µέσα σε ένα τέτοιο οικονοµικό περιβάλλον

(όπως οι κατασκευές, ο τουρισµός και η βιοτεχνία) (φορέας υπ’ αριθµ. 8).

Η ελληνική µεταναστευτική πολιτική στηριζόταν ως πριν ένα χρόνο στην

προσωρινότητα, στη σύντοµη διάρκεια των αδειών και στην ανάγκη συνεχούς ανανέωσης

τους, και εποµένως απόδειξης από µέρους του µετανάστη εργαζοµένου ότι εργάζεται και

ασφαλίζεται. Επίσης, η σύντοµη διάρκεια των αδειών κάνει το µετανάστη ευάλωτο στην

εκµετάλλευση του εργοδότη αφού πρέπει να συµπληρώσει τα σχετικά ένσηµα (φορέας υπ’

αριθµ. 10).

Το πρόβληµα παραµένει οξύ, συνυπολογίζοντας και την οικονοµική κρίση, πολλοί

αλλοδαποί περιπίπτουν εκ νέου σε καθεστώς παρανοµίας όχι γιατί δεν έχουν εργασία και

εισόδηµα αλλά γιατί δεν µπορούν να τα αποδείξουν επίσηµα αφού η απώλεια θέσης εργασίας

ή της παράνοµης απασχόλησης, το οποίο αποτελεί εξίσου σοβαρό πρόβληµα συνεπάγεται

σχεδόν αυτοµάτως την άρση της άδειας νοµίµου διανοµής (φορέας υπ’ αριθµ. 10).


56

2.2. Προβλήµατα και προβληµατισµοί

Και οι δύο οµάδες εστίασης τονίζουν ότι αποτελεί µείζον πρόβληµα το καθεστώς

νόµιµης διαµονής των γονιών, ως προϋπόθεση για στην πρόσβαση των παιδιών στην

ελληνική ιθαγένεια. Το καθεστώς µόνιµης διαµονής τους τελεί υπό συνεχή αίρεση, καθώς σε

περίπτωση που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει το ισχύον θεσµικό πλαίσιο,

εκπίπτουν της νοµιµότητας και έτσι συµπαρασύρουν και τα µέλη της οικογένειάς τους στο

καθεστώς της µη νόµιµης διαµονής (φορέας υπ’ αριθµ. 1).

Η τρέχουσα οικονοµική συγκυρία εντείνει περισσότερο το πρόβληµα αφού το νοµικό

καθεστώς των γονέων µπορεί να αποτελέσει βάση αρνητικών διακρίσεων για τα παιδιά των

µεταναστών. Το πρόβληµα παρουσιάζεται στη συµπλήρωση των προϋποθέσεων για

ανανέωση των αδειών διαµονής, τόσο σε απασχόληση µε µορφή εξαρτηµένης εργασίας, όσο

και στην άσκηση ανεξάρτητης επαγγελµατικής δραστηριότητας (φορείς υπ’ αριθµ. 2 και 3).

Οι αλλοδαποί που απασχολούνται σε δουλειές µε µορφή εξαρτηµένης εργασίας –οι

οποίοι αποτελούν την πλειοψηφία- αδυνατούν να προσκοµίσουν τον απαραίτητο αριθµό

ενσήµων ή κατά τη στιγµή της ανανέωσης µπορεί να βρίσκονται σε καθεστώς ανεργίας µε

αποτέλεσµα και στις δύο περιπτώσεις να χάνουν το δικαίωµα συνέχισης της νόµιµης

διαµονής τους. Ως εκ τούτου, εάν ο ενδιαφερόµενος γονιός δεν συµπληρώσει τον απαραίτητο

αριθµό ενσήµων86 µέσα στην τελευταία διετία, δεν θα µπορέσει να ανανεώσει την άδεια

διαµονής του, και κατ’ επέκταση τα παιδιά του δεν θα συγκεντρώνουν την προϋπόθεση της

νόµιµης διαµονής των γονέων που απαιτεί ο νόµος για την απόκτηση της ελληνικής

ιθαγένειας (φορείς υπ’ αριθµ. 5 & 6).

Το ίδιο περίπου πρόβληµα αντιµετωπίζουν όσοι δεν έχουν τη δυνατότητα να

απασχοληθούν σε εργασίες εξαρτηµένης µορφής και θέλουν να ξεκινήσουν την άσκηση

ανεξάρτητης οικονοµικής δραστηριότητας. Απαγορευτική είναι η προϋπόθεση της κατάθεσης

του ποσού των 60.000 ευρώ (φορέας υπ’ αριθµ. 5).

Περιοριστική θεωρείται η διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 24 του ν. 3838/2010, καθώς

στις περιπτώσεις ενηλίκων τέκνων που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα απαιτείται µεταξύ άλλων

και απόδειξη της πενταετούς διαµονής των γονέων τους. Η πρόβλεψη για νοµιµότητα της

86 Τα απαιτούµενα ένσηµα που πρέπει να συγκεντρώσει ο αλλοδαπός κυµαίνεται από 150-200 ανά έτος ανάλογα µε την κατηγορία της εργασίας στην οποία απασχολείται. Βλ. πιο αναλυτικά την υ.α.1356/2009 (ΦΕΚ 114/τΒ΄/27-1-2009) για την τροποποίηση της κ.υ.α.160/3.1.2006 (ΦΕΚ 6/τΒ΄/3-1-2006) περί «Καθορισµού ελάχιστου αριθµού ηµεροµισθίων ή ελάχιστου χρονικού διαστήµατος ασφάλισης ανά έτος και ασφαλιστικό φορέα για την ανανέωση άδειας διαµονής υπηκόων τρίτων χωρών καθώς και των όρων και προϋποθέσεων πρόσβασης στην µισθωτή εργασία και σε ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα της περίπτωσης β του άρθρου 59 του ν.3386/2005».


57

διαµονής των γονέων στην περίπτωση των ανηλίκων τέκνων είναι θεµιτή, καθώς αδρανοποιεί

τη δυνατότητα κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας µε δήλωση για παιδιά που γεννιούνται µεν

στη χώρα αλλά στη συνέχεια κατοικούν στον τόπο καταγωγής τους. Όµως για τα παιδιά των

µεταναστών που έχουν ενηλικιωθεί, η προϋπόθεση της πενταετούς νόµιµης διαµονής των

γονέων δεν προσφέρει κάτι επιπλέον. Μάλιστα στην περίπτωση των παιδιών που έχουν

ενηλικιωθεί και φοιτήσει έξι έτη σε ελληνικό σχολείο δεν προβλέπεται κάτι αντίστοιχο

(φορείς υπ’ αριθµ. 1 και 4).

Επίσης, όπως διατυπώθηκε από τους εκπροσώπους των οργανώσεων των µεταναστών

συχνά οι µετανάστες γονείς αλλά και πολλές φορές και τα παιδιά τους πέφτουν θύµατα της

αδήλωτης απασχόλησης από τους εργοδότες τους. Οι µετανάστες που θέλουν να

απασχοληθούν για να έχουν εισόδηµα για εκείνους και για τα µέλη της οικογένειας τους και

υπό το βάρος της απόλυσης, απασχολούνται παράνοµα αναγκαζόµενοι να πληρώνουν οι ίδιοι

τα ένσηµα τους (φορέας υπ’ αριθµ. 8). Το πρόβληµα εστιάζεται κυρίως σε αλλοδαπούς που

παρέχουν ανασφάλιστη εργασία εξαιτίας του γεγονότος ότι έχουν εκπέσει της νοµιµότητας

και έτσι εγκλωβίζονται µε κίνδυνο να µην µπορέσουν να ανανεώσουν τις άδειες διαµονής

τους (φορέας υπ’ αριθµ. 10).

Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλοί αλλοδαποί, οι οποίοι διαµένουν για χρόνια στη χώρα,

εξέπεσαν της νοµιµότητας για οικονοµικούς λόγους, όπως για παράδειγµα εξαιτίας της

αδιάρρηκτης σύνδεσης νοµιµότητας και συλλογής ενσήµων, για την απόκτηση των οποίων

την ευθύνη φέρει ο αλλοδαπός και όχι ο εργοδότης (φορέας υπ’ αριθµ. 9).

Αυτή η δυσκολία να διασφαλίσουν σταθερότητα και νοµιµότητα στη διαµονή τους

απεικονίζεται στα νούµερα. Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών, ο αριθµός

των αλλοδαπών, οι οποίοι είναι νόµιµοι και για διαφόρους λόγους, ιδίως οικονοµικούς,

εξέπεσαν από τη νοµιµότητα, ανέρχεται σε 80.000. Συγκεκριµένα αυτή η διαφορά προέκυψε

µέσα σε ενάµιση χρόνο περίπου, ενώ ο συνολικός αριθµός των αδειών διαµονής εν ισχύ την

21η Ιουνίου 2011 ήταν 448.910.

Επίσης, µε βάση το ν.3838/2010, η συνεχής νόµιµη διαµονή των γονέων δεν

αποδεικνύεται µε βεβαιώσεις υποβολής δικαιολογητικών και άλλα παρόµοια έγγραφα. Όµως,

στις περιπτώσεις που υπάρχει υπαιτιότητα της ∆ιοίκησης στην καθυστέρηση της ανανέωσης

της άδειας διαµονής, αυτό δυσχεραίνει τα παιδιά από την απόκτηση των προϋποθέσεων για

την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας (φορείς υπ’ αριθµ. 7 και 8).

Επιπλέον, σχετικά την κτήση της ιθαγένειας µε τη φοίτηση, θεωρείται περιοριστική η

διάταξη του άρθρου 1Α παρ. 2. που υποχρεώνει τα παιδιά να έχουν παρακολουθήσει τις έξι

τάξεις του ελληνικού σχολείου όσο είναι ανήλικοι. Τι γίνεται, όµως, στην περίπτωση που, για


58

οικογενειακούς λόγους, το παιδί δεν µπόρεσε να ολοκληρώσει την εξαετή φοίτηση µέχρι τα

18 του; (φορέας υπ’ αριθµ. 4).

Σκεπτικισµό στους εκπροσώπους των οργανώσεων των µεταναστών προκαλούν δύο

από τις διατυπώσεις του ν.3838/2010 για τη φοίτηση των παιδιών των µεταναστών. Η πρώτη

είναι η αναφορά σε «επιτυχή» παρακολούθηση ενώ η δεύτερη αφορά «το ελληνικό σχολείο

στην Ελλάδα». Ως προϋπόθεση της κτήσης της ιθαγένειας ορίζεται η «επιτυχή» φοίτηση και

όχι η απλή παρακολούθηση. ∆ηλαδή οι µαθητές που µένουν στην ίδια τάξη µπορούν να

αποκλειστούν από τη δυνατότητα απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας; Τα παιδιά της

δεύτερης γενιάς επιθυµούν να διεκδικήσουν ισότητα ευκαιριών όπως και οι συνοµήλικοι

τους. (φορέας υπ’ αριθµ. 10).

Η δεύτερη διαπίστωση αφορά την αναφορά σε «ελληνικό σχολείο στην Ελλάδα», η

οποία καθιστά µη εκλέξιµους προς ιθαγένεια τους φοιτούντες στα µη ελληνικά σχολεία, όπως

για παράδειγµα το αραβικό, το φιλιππινέζικο, το πολωνικό, κ.λπ., καθώς υπάρχουν 13 τέτοια

σχολεία, ή διερωτώνται αν περιορίζεται στα σχολεία εκείνα των οποίων το πρόγραµµα δεν

τελεί υπό την έγκριση του υπουργείου Παιδείας (φορέας υπ’ αριθµ. 7).

Επιπλέον, τα παιδιά που βρίσκονται σε διαδικασία για την απόκτηση της ελληνικής

ιθαγένειας, χωρίς να την έχουν ολοκληρώσει, και έχουν σπουδάσει στα ελληνικά

Πανεπιστήµια, χρειάζεται να κάνουν αίτηση αµοιβαιότητας για την αναγνώριση των

ελληνικών πτυχίων. Εάν, για παράδειγµα, ένα παιδί µε χώρα καταγωγής του την Αλβανία,

έχει τελειώσει στην Ελλάδα ΤΕΙ Κοινωνικής ψυχολογίας, πρέπει να κάνει αίτηση

αµοιβαιότητας µε την αντίστοιχη σχολή στην Αλβανία. Ωστόσο στην Αλβανία δεν υπάρχει

αντίστοιχο ΤΕΙ, αλλά ΑΕΙ και άρα δεν αναγνωρίζεται το πτυχίο του. Αυτό έχει σαν

αποτέλεσµα να µη µπορεί να ασκήσει το επάγγελµα στο οποίο το ίδιο το κράτος έχει

επενδύσει (φορέας υπ’ αριθµ. 8).

Επιπλέον, διατυπώνεται ένας σκεπτικισµός κατά πόσο είναι έτοιµη η ελληνική

κοινωνία να αποδεχτεί αυτή την καινοτόµα, για τα δεδοµένα της Ελλάδας, ρύθµιση. Αυτό

αποτυπώνεται και στο πλήθος των αρνητικών σχολίων στην ιστοσελίδα του open.gov.87 Η

ιστοσελίδα είχε κατακλυστεί από σχόλια, στη διαδικασία δηµόσιας διαβούλευσης για το

νοµοσχέδιο, που υποστηρίζουν πως η συγκεκριµένη νοµοθετική πρωτοβουλία θα φέρει

συνακόλουθα κύµατα µεταναστών που θα εισέλθουν παράνοµα µε στόχο την απόκτηση της

ελληνικής ιθαγένειας. Αρκετά από τα σχόλια αφορούν σε άµεση διενέργεια δηµοψηφίσµατος

µε συγκέντρωση υπογραφών από τους πολίτες προς επίρρωση της µαζικής κινητοποίησης

87 Βλ. σχετικά στον ∆ιαδικτυακό Τόπο ∆ιαβουλεύσεων του υπουργείου Εσωτερικών: http://www.opengov.gr/ypes/ (Πρόσβαση στην ιστοσελίδα την 1.9.2011).

http://www.opengov.gr/ypes/


59

κατά της ψήφισης του εν λόγω νοµοσχεδίου (φορείς υπ’ αριθµ. 2 & 3). Ωστόσο από τους

εκπροσώπους των µεταναστευτικών οργανώσεων δεν διατυπώθηκε ή διαπιστώθηκε στην

πράξη αυτή η ανετοιµότητα της ελληνικής κοινωνίας να αποδεχτεί την αλλαγή στον τρόπο

κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας (ν.3838/2010) (φορέας υπ’ αριθµ. 8).

Προβληµατισµό επίσης προκαλεί, στους κύκλους των µεταναστευτικών οργανώσεων,

και η πρόσφατη απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας (350/2011) σχετικά µε την

αντισυνταγµατικότητα του νόµου. Στην περίπτωση που η Ολοµέλεια του ΣτΕ επικυρώσει την

απόφαση του ∆΄ τµήµατός του, θα τεθεί ζήτηµα ανάκλησης της ιθαγένειας των παιδιών για τα

οποία οι γονείς τους έσπευσαν να υποβάλουν τους ∆ήµους τα απαραίτητα έγγραφα. Ως εκ

τούτου, οι µετανάστες δεύτερης γενιάς θα αντιµετωπίζονται ως οικονοµικοί µετανάστες όπως

θα συµβαίνει και για τους γονείς τους (φορείς υπ’ αριθµ. 7.και 8).

Τόσο οι µεταναστευτικές κοινότητες, όσο και οι ίδιοι οι µετανάστες είναι επιφυλακτικοί

σχετικά µε την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας µετά την απόφαση του ∆΄ τµήµατος του ΣτΕ.

Μάλιστα ορισµένοι µετά την απόφαση δεν µπήκαν καν στη διαδικασία να υποβάλλουν

αίτηση (φορέας υπ’ αριθµ.8), ενώ άλλοι κατέθεσαν αιτήσεις επίσπευσης για λόγους ανωτέρας

βίας προκειµένου να προλάβουν να πάρουν την ελληνική ιθαγένεια πριν την τελική κρίση

από την Ολοµέλεια του ΣτΕ το ∆εκέµβριο του 2011 (φορέας υπ’ αριθµ.4) Όµως, εκφράζεται

ελπίδα για τη θετική έκβαση του ζητήµατος και πιστεύεται ότι η ελληνική Πολιτεία θα βρει

µια µέση λύση προκειµένου να µη µείνουν εκτεθειµένα τόσα παιδιά των µεταναστών (φορέας

υπ’ αριθµ.7).

Επιπροσθέτως, όπως σηµειώθηκε από το ∆ιευθυντή Αστικής Κατάστασης και

Κοινωνικών Υποθέσεων της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης Αττικής, µετά την απόφαση του ∆΄

τµήµατος του ΣτΕ για την αντισυνταγµατικότητα του νόµου κατατέθηκαν από συλλόγους,

σωµατεία88 αλλά και ιδιώτες, πολλές προσφυγές κατά των αποφάσεων µε τις οποίες

χορηγήθηκε η ελληνική ιθαγένεια σε παιδιά µεταναστών βάσει του άρθρου 1Α του ΚΕΙ

(φορέας υπ’ αριθµ.4).

88 Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι σύλλογοι και τα σωµατεία αυτά έχουν ως σκοπό στα καταστατικά τους «την καλλιέργεια της εθνικής πατριωτικής συνείδησης» ή ακόµα «την προάσπιση των ιδανικών της ελευθερίας, της δηµοκρατίας και των ελευθέρων θεσµών».


60

2.3. Κάλυψη αναγκών

Η νοµοθετική ρύθµιση καλύπτει ένα µεγάλο κενό που υπήρχε στη νοµική υπόσταση της

δεύτερης γενιάς µεταναστών, κάτι το οποίο αποτυπώνεται και από τις δύο οµάδες εστίασης,

αφού µέχρι το 2010, οι δεύτερης γενιάς µετανάστες αν και κοινωνικά ενταγµένοι ήταν στην

ουσία «αόρατοι» για την ελληνική κοινωνία, καθώς σε πολλές περιπτώσεις η παράνοµη

διαβίωση τους τους καθιστούσε αποκλεισµένους από την απόλαυση ατοµικών και

κοινωνικών δικαιωµάτων (φορείς υπ’ αριθµ.1 & 7).

Όσον αφορά τις αναφορές των στελεχών της ∆ιοίκησης, ο εκσυγχρονισµένος ΚΕΙ

σηµατοδοτεί το πέρασµα σε µια άλλη εποχή, σε αυτή της αποδοχής του δικαιώµατος των

µεταναστών να θελήσουν να συµπεριληφθούν στην ελληνική πολιτική κοινότητα, µέσω της

αναγνώρισης της ιδιότητας του πολίτη αλλά και της βούλησης της ελληνικής πολιτείας να

τους αντιµετωπίσει µε νέους όρους, σταθµίζοντας το διάστηµα της µακράς παραµονής τους

στην Ελλάδα. Ως εκ τούτου, θεωρείται ότι καλύπτονται οι ανάγκες των µεταναστών δεύτερης

και τρίτης γενιάς (φορέας υπ’ αριθµ.1).

∆ιαµορφώνεται έτσι για τα παιδιά ένα διαφορετικό καθεστώς από τους µετανάστες

γονείς τους προστατεύοντας τα από την απέλαση. Η µη απέλαση των παιδιών δεύτερης γενιάς

αποτελεί πολύ σηµαντική αλλαγή για την κάλυψη των αναγκών τους. Θεωρείται παράδοξο

του προηγούµενου καθεστώτος όπου τα παιδιά που συµπλήρωναν το 21ο έτος της ηλικίας

τους και σε περίπτωση που δεν µπορούσαν να βρουν δουλειά ή δεν σπούδαζαν να έπρεπε να

εγκαταλείψουν τη χώρα µην έχοντας κανένα δεσµό µε τη χώρα καταγωγής τους. Θεωρείται

δε παράλογο να απειλούνται µε απέλαση από ένα κράτος που έχει πληρώσει τόσα χρόνια,

τόσα χρήµατα για την εκπαίδευσή τους (φορέας υπ’ αριθµ.8).

Έτσι, µε την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας, αισθάνονται ότι ανήκουν στην

κοινωνία όπου γεννήθηκαν ή όπου µεγάλωσαν, έζησαν και συνεχίζουν να διαµένουν µε ή

χωρίς την οικογένεια τους, χωρίς να υπάρχει ο φόβος της απέλασης (φορέας υπ’ αριθµ.8).

Όπως επίσης υποστηρίζεται, τα παιδιά αναγνωρίζονται πλέον ως ξεχωριστά υποκείµενα

δικαιωµάτων και όχι παρακολουθήµατα των γονέων τους. Έχοντας την ελληνική ιθαγένεια οι

δεύτερης και τρίτης γενιάς «µετανάστες» αισθάνονται ότι είναι αποδεκτοί από την ελληνική

κοινωνία, ενώ µπορούν να έχουν πλέον τα ίδια δικαιώµατα µε τους συνοµηλίκους τους, ενώ

µέχρι το 2010 «τα αυτονόητα θεωρούνταν τυχερά», (φορέας υπ’ αριθµ.9).

Η απασχόληση έχει ιδιαίτερη σηµασία όχι µόνο για το µετανάστη δεύτερης γενιάς και

το γονιό του για την διαβίωση τους στην κοινωνία αλλά και για την ελληνική Πολιτεία αφού


61

η προϋπόθεση για την πρόσβαση και τη διατήρηση του επίσηµου καθεστώτος διαµονής του

καθορίζεται από την πρόσβαση στην αγορά εργασίας (επίδειξη ενσήµων, ασφαλιστικές

υποχρεώσεις, επαρκές ετήσιο εισόδηµα) (φορέας υπ’ αριθµ.10). Αποκτώντας, όµως, την

ιδιότητα του Έλληνα πολίτη απαλλάσσονται από το συνεχές άγχος της συµπλήρωσης των

απαραίτητων ενσήµων για την ανανέωση των αδειών διαµονής τους. Όπως αναφέρεται

χαρακτηριστικά από τους µετανάστες, «τώρα έχω το δικαίωµα να είµαι άνεργος» (φορέας υπ’

αριθµ 8), και άρα δίνεται λύση στην προοπτική της µη παρανοµίας (φορέας υπ’ αριθµ.10).

Σηµειώνεται επίσης, ότι η οικονοµική κρίση και η αύξηση της ανεργίας, η οποία έχει

πλήξει και τους µετανάστες και ιδιαίτερα αυτούς που απασχολούνται στις κατασκευές και

στη µεταποίηση, έχει σαν αποτέλεσµα την τάση επιστροφής στις χώρες καταγωγής (φορέας

υπ’ αριθµ.9).

Ωστόσο, αναφέρεται ότι δεν λήφθηκε µέριµνα για την πρώτη γενιά µεταναστών, η

οποία ακολουθεί το δρόµο της πολιτογράφησης, εκτός από την ευνοϊκότερη ρύθµιση της

µείωσης των ετών νόµιµης διαµονής από επτά σε πέντε χρόνια, αν και θεωρείται ότι οι

γενικότερες προϋποθέσεις είναι το ίδιο µε πριν αυστηρές (φορέας υπ’ αριθµ.9).

Για τους γονείς των παιδιών δεύτερης γενιάς, παραµένει ακανθώδες το ζήτηµα της

διατήρησης τους σε καθεστώς ανασφάλειας λόγω του ότι η νοµιµότητα τους εξαρτάται από

τις προϋποθέσεις που έθεσε ο νόµος, όπως για παράδειγµα τον αριθµό των ενσήµων,

«αγωνιώντας για το µέλλον του παιδιού τους» (φορέας υπ’ αριθµ.9). Η καθηµερινή πρακτική

και αντιµετώπιση των αλλοδαπών που επιθυµούν να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια,

δείχνει ότι, αυτό το φαινόµενο εντείνεται λόγω της αύξησης της ανεργίας. Έτσι πολλοί

προσέρχονται για ανανέωση της άδειας µε την ελπίδα να εξασφαλίσουν τις προϋποθέσεις για

τα παιδιά τους της απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας (φορέας υπ’ αριθµ.5).

Επίσης, σε περίπτωση αρνητικής απόφασης για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας

θα δικαιούνται ένα «γιατί» και φυσικά σε συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα που ορίζεται

ρητώς. Η αιτιολόγηση των αποφάσεων, όπως και ο καθορισµός προθεσµιών, θεωρούνται

εξίσου σηµαντικά όπως και το αγαθό της ιθαγένειας (φορέας υπ’ αριθµ.7). Η θεσµική στάση

της ελληνικής Πολιτείας όσον αφορά την αιτιολόγηση και την καθιέρωση προθεσµιών στις

αποφάσεις για απόδοση ιθαγένειας της διοίκησης, είναι ουσιαστική και για τα στελέχη της

∆ιοίκησης (φορέας υπ’ αριθµ.5).

Υποστηρίζεται επίσης, ότι µε τη θέσπιση του θεσµού των Συµβουλίων Ένταξης

Μεταναστών (ΣΕΜ) στον πρόσφατο νόµο για το πρόγραµµα «Καλλικράτης» (ν.3852/2010),89

89 ΦΕΚ 87/τΑ΄/7-6-2010, «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης-Πρόγραµµα Καλλικράτης».


62

καθιερώνεται η συµµετοχή εκπροσώπων των µεταναστών και αποτελεί ένα θετικό βήµα

προκειµένου να ακούγεται η φωνή τους. Προβληµατισµός βέβαια δηµιουργεί το κατά πόσο

λαµβάνονται υπόψη ή εν τέλει, πόσο εισακούεται η φωνή των µεταναστών αφού οι

αποφάσεις του δεν είναι δεσµευτικές (φορείς υπ’ αριθµ.7 & 8). Αναφέρεται συγκεκριµένα,

ότι στο ∆ήµο Αθηναίων έχει λειτουργήσει µόνο µία φορά, ενώ έχουν παρθεί ορισµένες

αποφάσεις αλλά χωρίς να έχει ουσιαστικά αποτελέσµατα (φορέας υπ’ αριθµ.6).

Σε κάθε περίπτωση, όµως, προωθείται η ενεργή συµµετοχή των εκπροσώπων

µεταναστών και φορέων για τη µετανάστευση κάτι που συνιστά ένα πρώτο µεγάλο βήµα προς

την ουσιαστική διαβούλευση και δηµόσια συµµετοχή (φορέας υπ’ αριθµ.10). Η συµµετοχή

των εκπροσώπων των µεταναστών αποτελεί τη σύνδεση ανάµεσα στο «απρόσωπο» κράτους

µε την πραγµατικότητα της ζωής του µετανάστη (φορέας υπ’ αριθµ.9)

Επίσης, από τον Ιανουάριο του 2005, λειτουργεί στο ∆ήµο Αθηναίων90 το πρώτο

Κέντρο Εξυπηρέτησης Αλλοδαπών το οποίο παρέχει τις κατάλληλες κάθε φορά πληροφορίες

και διευκρινήσεις για την καλύτερη κάλυψη των αναγκών τους σε ζητήµατα αδειών

διαµονής. Ωστόσο η υπηρεσία είναι υπο-στελεχωµένη µετά την µη ανανέωση πολλών

συµβάσεων που έληξαν (φορέας υπ’ αριθµ.6).

2.4. Εφαρµογή ρυθµίσεων

Όσον αφορά την απόδοση του νοµοθετικού διαβήµατος µε το ν.3838/2010, ένα και

πλέον χρόνο µετά την ψήφισή του, διακρίνεται ένα αρχικό αίσθηµα ικανοποίησης. Ωστόσο,

διατυπώνονται κάποιες αδυναµίες οι οποίες έχουν να κάνουν προβλήµατα, όπως αυτά

παρατέθηκαν στην αντίστοιχη ενότητα του παρόντος κεφαλαίου.

Επιπροσθέτως, αναφέρεται ότι αρχικά υπήρχαν εστίες αντίστασης εφαρµογής του

νόµου, στο βαθµό που όταν οι ενδιαφερόµενοι προσκόµιζαν τα απαραίτητα δικαιολογητικά,

µαζί µε άλλα και την άδεια διαµονής σε ισχύ, εάν η άδεια διαµονής έληγε σε τρεις µήνες τότε

ο υπάλληλος δεν παραλάµβανε την αίτηση και ζητούσε ανανέωση της άδειας. Ωστόσο αυτές

οι αρνήσεις µε τον καιρό εξαλείφθηκαν (φορέας υπ’ αριθµ.7).

Επίσης, αναφέρονται γενικότερες δυσλειτουργίες που οφείλονται κατά κύριο λόγο στην

έλλειψη υποδοµών, όπως για παράδειγµα, η µη ύπαρξη ηλεκτρονικής διασύνδεσης µε

υπηρεσίες, όπως το ΙΚΑ και άλλα ασφαλιστικά ταµεία, το ΤΑΧΙS κ.λπ. Ειδικότερα,

υποστηρίζεται από τη ∆ιεύθυνση Αλλοδαπών και Μετανάστευση της Αποκεντρωµένης 90 Επί της οδού Μαιζώνος 45 και Ψαρών


63

∆ιοίκησης Αττικής ότι µε την ηλεκτρονική διασύνδεση θα επιτυγχανόταν η ταχύτερη

διεκπεραίωση των υποθέσεων των πολιτών, αµβλύνοντας γραφειοκρατικές αγκυλώσεις


Μια σηµαντική αδυναµία που διαπιστώθηκε κατά την εφαρµογή του νόµου, το οποίο

διατυπώθηκε και από τους δύο φορείς της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης Αττικής (φορείς υπ’

αριθµ.4 και 5), αφορά τον έλεγχο γνησιότητας των δικαιολογητικών προκειµένου ο φάκελος

του αιτούντα να είναι πλήρης. Αυτή η διαδικασία αποδεικνύεται πολύ χρονοβόρα αφού, είτε

λείπουν δικαιολογητικά και πρέπει να επικοινωνήσουν µε τον αιτούντα για τη συµπλήρωση

του, είτε πολλοί ∆ήµοι που παραλαµβάνουν δικαιολογητικά δεν πραγµατοποιούν αυτό τον

έλεγχο (φορέας υπ’ αριθµ.4).

Συγκεκριµένα, σε περιπτώσεις, όπως για τις αιτήσεις απόκτησης της ελληνικής

ιθαγένειας µε γέννηση ή φοίτηση, όπου ο κάθε ∆ήµος πρέπει να ελέγξει τη γνησιότητα των

δικαιολογητικών πριν αποστείλει τελικά το φάκελο στην Αποκεντρωµένη ∆ιοίκηση Αττικής

για διεκπεραίωση,91 αυτός ο έλεγχος δεν πραγµατοποιείται, µε αποτέλεσµα να καθιστά τη

διαδικασία πιο χρονοβόρα εφόσον η Αποκεντρωµένη ∆ιοίκηση Αττικής επικοινωνεί πάλι µε

το ∆ήµο ή πραγµατοποιεί η ίδια τον έλεγχο, µε αποτέλεσµα να αυξάνεται ακόµα περισσότερο

ο φόρτος εργασίας (φορέας υπ’ αριθµ.4).

Υποστηρίζεται από την ∆ιεύθυνση Αστικής Κατάστασης και Κοινωνικών Υποθέσεων

της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης Αττικής, ότι δεν έχει εγκατασταθεί, ακόµα τουλάχιστον,

ηλεκτρονικό σύστηµα στην υπηρεσία προκειµένου να έχουν πρόσβαση και να ελέγχουν τις

άδειες διαµονής σε ισχύ. Με αυτό τον τρόπο, θα ελεγχόταν η γνησιότητα των άδειών

διαµονής των αλλοδαπών αυτόµατα µέσω της ηλεκτρονικής διασύνδεσης. (φορέας υπ’

αριθµ.4).

Η κριτική, τόσο από την πλευρά του ∆ήµου Αθηναίων, όσο και της Αποκεντρωµένης

∆ιοίκησης Αττικής, απέναντι στη δυνατότητα αποτελεσµατικής λειτουργίας των φορέων,

ανέδειξε τις ελλείψεις που υπάρχουν σε διοικητικό προσωπικό προκειµένου οι υπηρεσίες να

συµβάλουν στην ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων και να ανταποκριθούν στον

αυξηµένο φόρτο εργασίας (φορείς υπ’ αριθµ.4, 5 & 6). Συγκεκριµένα, αναφέρεται ότι, στην

∆ιεύθυνση Αστικής Κατάστασης και Κοινωνικών Υποθέσεων της Αποκεντρωµένης

∆ιοίκησης Αττικής το διοικητικό προσωπικό έχει µειωθεί κατά ένα τρίτο, λόγω της λήξης

συµβάσεων. Σηµειώθηκε επίσης, ότι εκτός από τη µείωση του προσωπικού, έχουν προστεθεί

91 Ο κάθε ∆ήµος που παραλαµβάνει τα δικαιολογητικά από τους αιτούντες συστήνει το φάκελο και ελέγξει την πληρότητα αυτού και τη γνησιότητα των δικαιολογητικών.


64

κι άλλες αρµοδιότητες, όπως η διαχείριση των Μητρώων αρένων που καθιστά ακόµη πιο

δύσκολη τη αποτελεσµατική λειτουργία της υπηρεσίας.

Ο φόρτος εργασίας έχει αυξηθεί µετά την τροποποίηση του ΚΕΙ (ν.3838/2010), αφού

όλο και περισσότεροι επιθυµούν να αποκτήσουν τη βεβαίωση νόµιµης διαµονής (η οποία

εκδίδεται µε εντολή του Γενικού Γραµµατέα της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης) προκειµένου

να συγκεντρώσουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις του νόµου (φορέας υπ’ αριθµ.5). Επίσης, οι

αιτήσεις για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας έχουν αυξηθεί όχι µόνο για

πολιτογράφηση αλλά και µε γέννηση ή φοίτηση, όπως υποστηρίζεται από τη ∆ιεύθυνση

Αστικής Κατάστασης και Κοινωνικών Υποθέσεων της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης Αττικής


Σηµαντική αλλαγή για τη λειτουργία και την ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων

επέρχεται µε το µετασχηµατισµό των Υπηρεσιών Αλλοδαπών και Μετανάστευσης των

Αποκεντρωµένων ∆ιοικήσεων σε «υπηρεσίες µιας στάσης» («one stop shop»), ο οποίος

αναµένεται να λειτουργήσει τους επόµενους µήνες. Αυτές οι υπηρεσίες, σύµφωνα µε την

εγκύκλιο 18 του υπουργείου Εσωτερικών, θα στελεχωθούν κατάλληλα ενώ η µετάβαση θα

γίνει σταδιακά, προκειµένου να υπάρξει ο αναγκαίος χρόνος προετοιµασίας των

Αποκεντρωµένων ∆ιοικήσεων (φορέας υπ’ αριθµ.5).

Επίσης, η καθιέρωση της αιτιολόγησης και των προθεσµιών θέτει κάποια όρια και

διευκολύνει την επίλυση µεγάλων προβληµάτων στο δρόµο για την απόκτηση της ιδιότητας

του πολίτη, κάτι που διατυπώνεται και από τις δύο οµάδες εστίασης.

Στην πρακτική διάσταση των χρονικών ορίων, όπως αναφέρεται από τους εκπροσώπους

των οργανώσεων των µεταναστών, η διαδικασία για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας

διαρκεί περίπου δύο χρόνια. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι, τα παιδιά που προσέφυγαν τον

Ιούλιο του 2011 στο ∆ήµο για να κάνουν αίτηση πήραν ραντεβού για το Νοέµβριο του 2011

προκειµένου να καταθέσουν τα δικαιολογητικά τους (φορέας υπ’ αριθµ.8). Σηµειώθηκε δε

ότι, ο θεσµός των ραντεβού εισήχθη διότι, αφενός υπάρχει αυξανόµενος αριθµός αιτήσεων

που δεν µπορούν να διεκπεραιωθούν σε µία µέρα, και αφετέρου, δεν ταλαιπωρείται ο

µετανάστης περιµένοντας να εξυπηρετηθεί (φορέας υπ’ αριθµ.4).

Έτσι διαπιστώνεται, τουλάχιστον στην παρούσα συγκυρία, ότι λόγω της έλλειψης

διοικητικού προσωπικού χρειάζεται περισσότερος χρόνος για τη διεκπεραίωση των

υποθέσεων, ωστόσο όπως διατυπώθηκε από τις υπηρεσίες γίνεται προσπάθεια να τηρούνται

οι προθεσµίες92 (φορέας υπ’ αριθµ.4). ∆ηµιουργείται έτσι παράλληλα το ερώτηµα: εάν η

92 Αξίζει να σηµειωθεί ότι, όπως αναφέρθηκε, η προθεσµία ξεκινά από την πλήρη συµπλήρωση του φακέλου (φορέας υπ’ αρίθµ.4).


65

έκβαση της απόφασης της Ολοµέλειας του ΣτΕ είναι αρνητική σε σχέση µε το νόµο, ποιο θα

είναι το µέλλον αυτών των αιτήσεων; (φορέας υπ’ αριθµ.10)

Σηµαντική εξέλιξη σε σχέση µε την απόφαση του ΣτΕ συνιστά η διαβούλευση που

πραγµατοποιήθηκε µε εκπροσώπους των οργανώσεων των µεταναστών και του υπουργείου

Εσωτερικών για την έκβαση των πραγµάτων και τη στάση του υπουργείου. Αυτή η

διαβούλευση σκοπό είχε την ανταλλαγή απόψεων σχετικά µε αλλαγές που ενδεχοµένως

µπορεί να επέλθουν προκειµένου να «προλάβουν» την τυχόν επικύρωση της προηγούµενης

απόφασης (∆΄ τµήµατος) από την Ολοµέλεια. Σε αυτό το πλαίσιο το υπουργείο Εσωτερικών

επεσήµανε, προς αποφυγή συγχύσεων και παρερµηνειών, ότι η κρίση περί

συνταγµατικότητας ή µη διατάξεων του ν.3838/2010 δεν επηρεάζει σε καµία περίπτωση την

ισχύ του εν λόγω νόµου, ο οποίος εξακολουθεί να εφαρµόζεται απαρέγκλιτα από τις αρµόδιες

υπηρεσίες (φορέας υπ’ αριθµ.8).

Αποτυπώνοντας την απόδοση της νοµοθετικής ρύθµισης του ν.3838/2010 από την

ηµεροµηνία ψήφισης του στη συσχέτιση µε τα αριθµητικά δεδοµένα, θα διαπιστώσουµε ότι

µετά από ένα χρόνο εφαρµογής του νόµου 751 παιδιά έγιναν Έλληνες πολίτες.

Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών (∆ιεύθυνση Ιθαγένειας)

από τις 24 Μαρτίου του 2010 (ηµεροµηνία έναρξης ισχύος του νόµου) µέχρι τα τέλη

∆εκεµβρίου 2010, 474 παιδιά απέκτησαν ελληνική ιθαγένεια µε τον νέο νόµο (άρθρο 1Α του

ν.3838/2010), ενώ µόλις τους τρεις πρώτους µήνες του 2011, το σύνολο των εκδοθείσων

αποφάσεων από τις Αποκεντρωµένες ∆ιοικήσεις είναι 277.

Ωστόσο, αντιφατικά συµπεράσµατα εκφράζονται από τις δύο οµάδες εστίασης όσον

αφορά τα αριθµητικά δεδοµένα. Τα στελέχη της ∆ιοίκησης διατυπώνουν ότι τα αριθµητικά

δεδοµένα αποτυπώνουν την θετική απόδοση του νόµου (φορείς υπ’ αριθµ.2 και 3), ενώ οι

εκπρόσωποι των οργανώσεων των µεταναστών οι οποίοι θεωρούν ότι ο αριθµός των παιδιών

που απέκτησαν την ελληνική ιθαγένεια µε το άρθρο 1Α του ν.3838/2010, είναι αρκετά µικρός

σε σχέση µε τις αιτήσεις που έχουν κατατεθεί (3.500) (φορέας υπ’ αριθµ.6). Ως κύριος λόγος

γι’ αυτό αναφέρεται η έλλειψη διοικητικού προσωπικού για την ταχύτερη διεκπεραίωση των

υποθέσεων (φορείς υπ’ αριθµ.8, 9 και 10).


66

Κεφάλαιο 4ο: Συµπεράσµατα και προτάσεις

1. Συµπεράσµατα

Αναµφισβήτητα οι εξελίξεις που παρατηρήθηκαν από τη δεκαετία του 1990 είναι

ιδιαίτερα έντονες και σίγουρα χωρίς ιστορικό προηγούµενο (Παπαδοπούλου, 2011, σελ.31)

στη µεταναστευτική ιστορία της Ελλάδας. «Η δεκαετία του ’90 άλλαξε ριζικά τον

δηµογραφικό χάρτη της χώρας, προσθέτοντας στον πληθυσµό της περισσότερο από ένα

εκατοµµύριο µετανάστες, κάποιοι εκ των οποίων εύλογα ενδιαφέρονται να αποκτήσουν την

ελληνική ιθαγένεια» (Χριστόπουλος, 2005, σελ.23).

Η απόδοση ιθαγένειας στους ανθρώπους µε αποδεδειγµένα ισχυρούς δεσµούς µε την

Ελλάδα έχει µεγάλο όφελος πρώτα απ’ όλα για το σύνολο των Ελλήνων και κατόπιν για

αυτούς που επιθυµούν να γίνουν Έλληνες πολίτες. Η ισότητα των δικαιωµάτων µεταξύ των

κατοίκων της χώρας που έχουν κτίσει παραγωγικά το κέντρο της ζωής τους µόνο καλό µπορεί

να κάνει σε όλους, και ιδιαίτερα στη νέα γενιά (Παύλου 2009, σελ.4), τη δεύτερη γενιά

µεταναστών.

Πολλά παιδιά της δεύτερης µεταναστευτικής γενιάς βιώνουν µια «διπλή εµπειρία

συνόρων». Αυτή των «διεθνών συνόρων» µέσα από τα νοµικά προβλήµατα που ανακύπτουν

από την έλλειψη της υπηκοότητας στη χώρα υποδοχής των γονιών ή ακόµα και την παντελή

πρόβλεψη αυτής της κατηγορίας. Και αυτή των «εσωτερικών συνόρων των πόλεων» καθώς

τα παιδιά αυτά, στην πλειονότητά τους, ανήκουν στα αδύναµα οικονοµικά στρώµατα µε

αποτέλεσµα να αντιµετωπίζουν όλους τους αποκλεισµούς και τις δυσκολίες που οφείλονται

στην ταξική τους θέση έχοντας την επιβάρυνση της ενδεχόµενης έλλειψης υπηκοότητας

(Θεριανός, 2010).

Αυτή η ευάλωτη µεταναστευτική οµάδα που εγκαταστάθηκε στη χώρα έχοντας

αντικειµενικές δυσκολίες αντιµετωπίστηκε ως παράρτηµα των γονέων της. Από την πορεία

εξέλιξης του νοµοθετικού πλαισίου διαπιστώνεται ότι, τόσο η µεταναστευτική πολιτική, όσο

και η πολιτική ιθαγένειας, άργησαν να ανταποκριθούν στις ανάγκες που διαµορφώθηκαν

όσον αφορά τη διαµονή και την πλήρη κοινωνική ένταξη της δεύτερης και τρίτης

µεταναστευτικής γενιάς.

Συγκεκριµένα, στην Ελλάδα, η νοµοθετική διαδροµή σε θέµατα µετανάστευσης

ακολούθησε (συχνά µε καθυστέρηση) µια κοινωνική πραγµατικότητα υπό διαρκή εξέλιξη


67

(Παπαθεοδώρου, 2005, σελ.1186). Συγκεκριµένα, η πολιτική µετανάστευσης µόλις το 2008

προσπάθησε να διευθετήσει το νοµικό καθεστώς των παιδιών των µεταναστών, µέσω της

πρόσβασής τους στην ιδιότητα του επί µακρόν διαµένοντος, χωρίς την υποχρέωση τήρησης

των χρονικών προϋποθέσεων αλλά µε την πρόσθετη υποχρέωση της νόµιµης διαµονής των

γονέων.

Από την άλλη στην πολιτική ιθαγένειας η δυνατότητα πρόσβασης της δεύτερης γενιάς

µεταναστών στην ιδιότητα του Έλληνα πολίτη ήταν πολύ περιορισµένη µε τον ΚΕΙ του 2004

λόγω του γεγονότος ότι αντιµετωπιζόταν µε του ίδιους όρους όπως οι µετανάστες γονείς

τους, ενώ µόνο οι ανιθαγενείς αλλοδαποί είχαν αυτόµατα πρόσβαση στην ελληνική

υπηκοότητα.

Παρόλα που δεν υπήρχε ουσιαστική αντιµετώπιση του νοµικού καθεστώτος διαµονής

των παιδιών των µεταναστών, τα ίδια έχουν συγκροτήσει ισχυρούς βιοτικούς και κοινωνικούς

δεσµούς µε τη χώρα και οφείλουν να συµπεριληφθούν στην ελληνική κοινωνία. Μία τέτοια

προσπάθεια συµπερίληψης έγινε µε την τροποποίηση του ΚΕΙ (ν.3838/2010), ανα-

οριοθετώντας την έννοια του πολίτη και σχετικοποιώντας το δίκαιο του αίµατος (jus

sanguinis) µε την εισαγωγή ενός νέου συστήµατος κριτηρίων βασισµένο στο δίκαιο του

εδάφους (jus soli). Η συνύπαρξη του δικαίου του αίµατος µε αυτό του εδάφους αποτελεί

ιστορική αλλαγή στην πολιτική της ελληνικής ιθαγένειας εισάγοντας νέους τρόπους κτήσης

της ελληνικής υπηκοότητας προκειµένου η δεύτερη µεταναστευτική γενιά να απαλλαγεί από

την ταυτότητα του «ξένου».

Ο νέος ΚΕΙ πραγµατοποιεί ένα ουσιαστικό άνοιγµα προς την κατεύθυνση του

εκσυγχρονισµού του κανονιστικού περιεχοµένου των διατάξεων καθιερώνοντας συµβατές µε

το πλαίσιο ενός σύγχρονου κράτους δικαίου ρυθµίσεις, όπως για παράδειγµα την αιτιολόγηση

των απορριπτικών αποφάσεων πολιτογράφησης και την καθιέρωση προθεσµιών για τη

διεκπεραίωση των υποθέσεων ιθαγένειας, ανταποκρινόµενος στις προκλήσεις που θέτει το

φαινόµενο της µετανάστευσης για το κράτος δικαίου και τη συνοχή της ελληνικής κοινωνίας

στον 21ο αιώνα.

Ο νόµος τοµή στην ελληνική πορεία εξέλιξης της πολιτικής ιθαγένειας επιδιώκει να

καλύψει τις ανάγκες των µεταναστών δεύτερης και τρίτης γενιάς στο πλαίσιο όχι µόνο της

νόµιµης διανοµής τους αλλά και της παραχώρησης δικαιωµάτων, µέσα από την πρόσβαση

στην ιδιότητα του πολίτη. Η δυνατότητα της γενιάς αυτής να αποκτήσουν την ελληνική

ιθαγένεια συνιστά το τελευταίο στάδιο της πλήρης κοινωνικής τους ένταξης. Η ενταξιακή

πορεία έχει ως στηρίγµατα τη δηµιουργία καθεστώτος ασφάλειας διαµονής, τη διασφάλιση

των ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων αλλά και την ενθάρρυνση των δικαιωµάτων


68

συλλογικής δράσης και της ενεργού συµµετοχής στην δηµόσια ζωή. Όλα αυτά επιδιώκονται

µε την πρόσβασή τους στην ελληνική υπηκοότητα.

Επίσης, µε τον εκσυγχρονισµένο ΚΕΙ, επιλύονται αρκετά προβλήµατα που

απασχολούσαν τα παιδιά των µεταναστών µε κυριότερα την προστασία από την απέλαση, την

εγγύηση της ασφάλειας παραµονής σε όσους τηρούν τη νοµοθεσία, την ισότιµη συµµετοχή

απονέµοντας την ελληνική ιθαγένεια, τη διακριτή θέση τους σε σχέση µε τους γονείς τους.

Σύµφωνα µε την έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο αυτής της εργασίας, ο νόµος

εισέπραξε θετικές κριτικές τόσο από τα στελέχη της ∆ιοίκησης όσο και από τους

εκπροσώπους µεταναστευτικών οργανώσεων (βλ. κεφ.3).

Ωστόσο, µέσα από την ποιοτική έρευνα αναδειχθήκαν ορισµένα προβλήµατα, τα οποία

συνδέονται στενά µε τα προβληµατικά σηµεία της ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής, ενώ

η τελευταία δείχνει να µην αφουγκράζεται την σοβαρότητα των ανελαστικών κοινωνικών

συνθηκών που δηµιουργούνται σε µία χώρα µε οικονοµικούς τοµείς µε παραδοσιακά

αυξηµένο ποσοστό ανεπίσηµης εργασίας σε µία περίοδο αυξανόµενης ανεργίας.

∆ιατυπώνονται λοιπόν προβληµατισµοί, οι οποίοι απασχολούν τις οργανώσεις

µεταναστών ακόµη και σήµερα. Το καθεστώς νόµιµης διαµονής των γονέων, και ιδίως της

πενταετούς νόµιµης διαµονής, θεωρείται σηµαντικός παράγοντας για να έχουν πρόσβαση τα

παιδιά στην ελληνική υπηκοότητα. Η προϋπόθεση όµως αυτή, δεν λαµβάνει υπόψη ούτε τα

προβλήµατα της ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής ούτε την πραγµατικότητα της

ελληνικής οικονοµίας και ενδέχεται να αποκλείσει ένα σηµαντικό αριθµό της δεύτερης γενιάς

µεταναστών από την πρόσβαση στην ιδιότητα του Έλληνα πολίτη.

Συγκεκριµένα, δεν λαµβάνεται υπόψη το γεγονός ότι πολλές µητέρες µετανάστριες

έχουν αναγκαστεί να έρθουν παράνοµα στην Ελλάδα λόγω των αντικειµενικών δυσκολιών

εκπλήρωσης των προϋποθέσεων για οικογενειακή συνένωση.93 Επίσης, όπως παρατηρήθηκε,

στην παρούσα δύσκολη οικονοµική συγκυρία δεν λαµβάνεται υπόψη ότι πολλοί γονείς

δεύτερης γενιάς µεταναστών είναι άνεργοι ή απασχολούνται µε όρους µερικώς ή πληµµελώς

δηλωµένης εργασίας, κάτι το οποίο µπορεί να αποτελέσει αιτία έκπτωσης από τη νοµιµότητα

διαµονής εκατοντάδων µεταναστών αυξάνοντας κατακόρυφα τα ποσοστά των ανεπίσηµων

µεταναστών, λόγω της διασύνδεσης της νοµιµότητας διαµονής µε τη διαρκή υποχρέωση

επίδειξης ενός συγκεκριµένου αριθµού ενσήµων. Πολλοί µετανάστες αναγκάζονται να

93 Χαρακτηριστικά η προϋπόθεση σύµφωνα µε την οποία ο/η αιτών/αιτούσα καλείται να αποδείξει µέσα από την φορολογική του/της δήλωση ότι έχει ετήσιες αποδοχές τουλάχιστον ίσες µε αυτές του ανειδίκευτου εργάτη και προσαυξηµένες κατά 20% για την/τον σύζυγο και κατά 15% για το κάθε παιδί. Το ετήσιο εισόδηµα που πρέπει να αποδείξει ότι έχει ένας/µία µετανάστης/τρια για να φέρει την/τον σύντροφο του/της ή το τέκνο του/της µέσω της διαδικασίας της οικογενειακής συνένωσης είναι 10.200€.


69

πληρώσουν οι ίδιοι τα ένσηµα τους. Ακόµα και η επιλογή της έναρξης ανεξάρτητης

οικονοµικής δραστηριότητας µοιάζει µακρινή αφού η προϋπόθεση των 60.000 ευρώ είναι

απαγορευτική. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα τα παιδιά των µεταναστών αυτών να

αντιµετωπίζουν τον κίνδυνο να αποκλειστούν από την πρόσβαση στην ελληνική ιθαγένεια,

καθώς οι γονείς, λόγω της οικονοµικής συγκυρίας, δεν θα συµπληρώνουν (ή δεν θα µπορούν

να πληρώνουν) τα ένσηµά τους.

Ως εκ τούτου, διαπιστώνεται ότι, τόσο τα παιδιά, όσο και οι γονείς τους, βιώνουν

πληµµελή ένταξη στην αγορά εργασίας, στην περίπτωση που γίνονται εκµεταλλεύσιµοι και

απασχολούµενοι στο χώρο της αδήλωτης εργασίας. Όπως αποδεικνύεται από την εµπειρική

έρευνα, στην παρούσα δύσκολη οικονοµική συγκυρία οι άνεργοι µετανάστες µε

περιορισµένης διάρκειας άδειες διαµονής πιθανώς να στερούνται των µέσων για ανανέωση

των αδειών τους και ίσως οδηγηθούν στο να αποδεχθούν την παράνοµη εργασία.

Επίσης, θεωρείται µη ουσιαστική η προϋπόθεση της προσκόµισης των αδειών διαµονής

των γονέων για τα παιδιά του έχουν ενηλικιωθεί και ζουν στη χώρα µόνιµα όπως ορίζεται

στην παρ. 2 του άρθρου 24 του ν.3838/2010. Για τα ανήλικα παιδιά έχει κάποια σηµασία η

διότι δεν έχουν την δυνατότητα δήλωσης της κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας, όµως για τους

ενήλικες δεν έχει καµία προστιθέµενη αξία. Και πολύ περισσότερο, όταν για τα παιδιά των

µεταναστών που έχουν φοιτήσει και είναι ενήλικα δεν προβλέπεται κάτι αντίστοιχο.

Σε αυτά τα προβλήµατα έρχεται να προστεθεί και ο έντονος προβληµατισµός σε σχέση

µε το µέλλον αυτού του νόµου, ο οποίος τίθεται υπό αίρεση, µετά την κρίση περί

αντισυνταγµατικότητάς του από το ∆΄ Τµήµα του Συµβουλίου της Επικρατείας, αν και το

ζήτηµα δεν έχει οριστικοποιηθεί ακόµα. Εγείρονται έτσι ερωτήµατα, τόσο στις οργανώσεις

µεταναστών όσο και στους ακαδηµαϊκούς κύκλους σχετικά µε τη θέση που έχουν οι

µειονότητες στο ελληνικό Σύνταγµα (ενδεικτικά ∆ηµούλης, 2008, σελ.155-163). Η απόφαση

του ∆΄ τµήµατος έχει επηρεάσει στην πράξη τους ίδιους τους µετανάστες αφού πολλοί δεν

έχουν κάνει καν αίτηση, ενώ άλλοι έχουν επικαλεστεί λόγους ανωτέρας βίας προκειµένου να

επισπευστεί η διεκπεραίωση της αίτησή τους, εν αναµονή της απόφασης της Ολοµέλειας του

ΣτΕ το ∆εκέµβριο του 2011.

Επιπλέον, προβληµατίζει το γεγονός ότι, µετά την απόφαση του ∆΄ τµήµατος του ΣτΕ,

έχουν ασκηθεί προσφυγές από συλλόγους, σωµατεία και ιδιώτες, κατά αποφάσεων απόδοσης

της ελληνικής ιθαγένειας σε παιδιά βάσει του άρθρου 1Α του ν.3838/2010.

Σε κάθε περίπτωση, όµως, και ανεξαρτήτως της τελικής έκβασής του, η απόφαση του

∆΄ τµήµατος του ΣτΕ προσθέτει µία ακόµα εκκρεµότητα στο ήδη ρευστό, µε την έννοια της

υπό διαµόρφωσης, πλαίσιο αντιµετώπισης των µεταναστών.


70

Μείζονος σηµασίας θεωρείται η διαβούλευση που πραγµατοποιήθηκε µεταξύ των

εκπροσώπων των µεταναστευτικών οργανώσεων και του υπουργείου Εσωτερικών σχετικά µε

την απόφαση του ∆΄ τµήµατος του ΣτΕ διότι, αφενός ακούστηκε η φωνή των µεταναστών για

κάτι που τους αφορά άµεσα, και αφετέρου, η κεντρική ∆ιοίκηση ανταποκρίθηκε προληπτικά

για την ενδεχόµενη λήψη µέτρων σε περίπτωση επικύρωσης της απόφασης του ∆΄ τµήµατος

από την Ολοµέλεια του ΣτΕ. Εκεί διατυπώθηκαν οι απόψεις των εκπροσώπων των

µεταναστών µε σκοπό να βρεθεί µια -µέση- λύση προκριµένου να µην ξαναβρεθούν τα παιδιά

στο ίδιο αβέβαιο καθεστώς που υπήρχε πριν το 2010. Στην παρούσα χρονική στιγµή,

σύµφωνα µε αναφορές των εκπροσώπων των µεταναστευτικών οργανώσεων, το υπουργείο

Εσωτερικών επεξεργάζεται σχετικές εναλλακτικές λύσεις.

Ο ρόλος της διαβούλευσης αποδεικνύεται ουσιαστικός για τους εκπροσώπους των

µεταναστευτικών οργανώσεων και ενισχύεται µέσω της συµµετοχής τους στα Συµβούλια

Ένταξης Μεταναστών. Με την πρόσφατη θεσµική ρύθµιση του προγράµµατος

«Καλλικράτη», εισάγεται ο θεσµός του Συµβουλίου Ένταξης Μεταναστών, και έτσι δίνεται

ένα εργαλείο στους µετανάστες προκειµένου να ακουστούν οι φωνές τους, οι απόψεις τους

και τα προβλήµατα που τους απασχολούν. Μπορεί στην παρούσα χρονική στιγµή ο θεσµός

να έχει λειτουργήσει µόνο µία φορά, αλλά αποτελεί τοµή για την ενεργό συµµετοχή των

µεταναστών.

Όσον αφορά την ανταπόκριση των αρµοδίων φορέων στην υλοποίηση της νοµοθετικής

πρωτοβουλίας παρατηρήθηκε αρχικά κάποιας µορφής αντίσταση από την πλευρά των

διοικητικών υπαλλήλων, αλλά στην παρούσα φάση αυτή έχει εξαλειφθεί. Η διαδικασία

εφαρµογής θεωρείται χρονοβόρα λόγω κυρίως της έλλειψης διοικητικού προσωπικού για την

αποτελεσµατική διεκπεραίωση των υποθέσεων, λόγω του ότι, αφενός παρατηρείται

αυξηµένος φόρτος εργασίας, και αφετέρου έληξαν πολλές συµβάσεις ορισµένου χρόνου και

δεν ανανεώθηκαν. Συγκεκριµένα, όπως αναφέρεται από τους εκπροσώπους µεταναστευτικών

οργανώσεων, οι µετανάστες που επιθυµούν να γίνουν Έλληνες πολίτες πρέπει να περιµένουν

τέσσερις µήνες για την κατάθεση των δικαιολογητικών τους. Επίσης χρονική καθυστέρηση

παρατηρείται και µε τον έλεγχο της γνησιότητας των δικαιολογητικών του προσκοµίζονται.

Ορισµένοι ∆ήµοι δεν πραγµατοποιούν το εν λόγω έλεγχο µε αποτέλεσµα να επιφορτίζονται

οι υπηρεσίες της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης Αττικής µε αυτή τη διαδικασία.

Πιστεύεται ότι οι διοικητικές δυσκολίες, όσον αφορά την έκδοση και ανανέωση των

αδειών διαµονής, θα αµβλυνθούν µε την δηµιουργία των «υπηρεσιών µιας στάσης» (one stop

shop) που βρίσκεται προ των πυλών βάσει της εγκυκλίου 18/2011 του υπουργείου

Εσωτερικών. Επίσης, σηµαντική είναι και η θεσµική αλλαγή της έκδοσης των αδειών


71

διαµονής των µεταναστών υπό τον τύπο του αυτοτελούς εγγράφου (κάρτα µετανάστη), µε την

οποία πρόκειται να πραγµατοποιούνται ταχύτερα οι ανανεώσεις και να αµβλυνθούν οι

γραφειοκρατικές αγκυλώσεις.94

Τέλος, όσον αφορά την εφαρµογή του νόµου στην αριθµητική αποτύπωσή της,

συµπεραίνουµε ότι ο αριθµός των ατόµων που απέκτησαν την ελληνική ιθαγένεια κινείται µε

αργή αλλά αυξητική τάση (474 παιδιά απέκτησαν την ελληνική ιθαγένεια βάσει του 1Α του

ν.3838/2010 από 24/3/2010 έως 31/12/2010 και 277 παιδιά τους πρώτους µήνες του 2011).

Άλλωστε, όπως διατυπώνεται από τους εκπροσώπους µεταναστευτικών οργανώσεων, «δεν

µπορούν να αλλάξουν τα πράγµατα από τη µία µέρα στην άλλη» αλλά πρέπει να

συνεκτιµάται ότι έχει γίνει ένα µεγάλο νοµοθετικό βήµα.

Συνεπώς, η αλλαγή στον τρόπο κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας για τους µετανάστες

δεύτερης γενιάς αποτελεί στροφή προς την ουσιαστική αντιµετώπιση του νοµικού

καθεστώτος διαµονής τους, ενώ επιδιώκει να λειτουργήσει ως µηχανισµός κοινωνικής

ένταξης. Στο δρόµο, όµως, προς την απόκτηση της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη,

αναδεικνύονται εµπόδια, τα οποία συνδέονται στενά µε τα προβληµατικά σηµεία της

ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής αλλά και µε την κοινωνική πραγµατικότητα που

βρίσκεται υπό διαρκή εξέλιξη, όπως η τρέχουσα οικονοµική συγκυρία.

2. Προτάσεις

Από την προηγηθείσα θεωρητική παρουσίαση και εµπειρική ανάλυση γεννάται η

ανάγκη διατύπωσης ορισµένων προτάσεων οι οποίες συνοδευόµενες από τους λόγους της

αναγκαιότητας αυτών, θα αναλυθούν στη συνέχεια.

Χρήζουν επανεξέτασης οι προϋποθέσεις ανανέωσης των αδειών διαµονής προς την

κατεύθυνση της διευκόλυνσης των ενδιαφεροµένων. Ιδιαιτέρως σε αυτή την οικονοµική

συγκυρία που η εξεύρεση εργασίας, και µάλιστα σταθερής, είναι δύσκολή για τη

συµπλήρωση εκείνων των προϋποθέσεων για την ανανέωση των αδειών διαµονής. Για

παράδειγµα προτείνεται η µείωση του αριθµού των απαιτούµενων ενσήµων για την

ανανέωση της άδειας ή ενδεχοµένως η αύξηση των ετών του απαιτείται να συµπληρωθούν.

94 Σηµειώνεται ότι σχετικό σχέδιο νόµου έχει κατατεθεί προς ψήφιση στη Βουλή την 1η Αυγούστου 2011 και τιτλοφορείται: «Αναδιοργάνωση του συστήµατος αδειοδότησης για τη διαµονή αλλοδαπών στη χώρα υπό όρους αυξηµένης ασφάλειας, ρυθµίσεις θεµάτων Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλες διατάξεις αρµοδιότητας του Υπουργείου Εσωτερικών» Βλ. σχετικά http://www.hellenicparliament.gr/ (Πρόσβαση στην ιστοσελίδα στις 7.9.2011).

http://www.hellenicparliament.gr/


72

Επίσης, προτείνεται η αναθεώρηση του ποσού των 60.000 ευρώ ποσού που απαιτείται για τη

µετάβαση σε καθεστώς άδειας διαµονής για την άσκηση ανεξάρτητης οικονοµικής

δραστηριότητας. Με αυτόν τον τρόπο, θα µπορούσε να µειωθεί ο αριθµός των µεταναστών

των οποίων η διαµονή τίθεται εκτός νοµιµότητας κατά τη λήξη της άδειας τους.

Επίσης, µε τα αυξηµένα ποσοστά ανεργίας όπου καταγράφονται καθηµερινά τα οποία

πλήττουν και τους µετανάστες θα µπορούσε να υπάρξει ανανέωση της άδειας διαµονής υπό

προϋποθέσεις, όπως για παράδειγµα προηγούµενα έτη εργασίας και για τους αλλοδαπούς, οι

οποίοι κατά τον χρόνο της ανανέωσης της άδειας διαµονής τους είναι καταγεγραµµένοι

άνεργοι και λαµβάνουν επίδοµα ανεργίας.

Θεωρείται, επιπλέον, αυτονόητη η βελτίωση της διαδικασίας χορήγησης και ανανέωσης

των αδειών διαµονής και εν γένει της διοικητικής λειτουργίας των αρµοδίων υπηρεσιών.

Στόχος οφείλει να είναι η ταχεία διεκπεραίωση των αιτηµάτων, καθώς οι υπέρµετρες

καθυστερήσεις έχουν ως συνέπεια τόσο τον κλονισµό του αισθήµατος ασφάλειας δικαίου των

ενδιαφεροµένων, όσο και, σε ορισµένες περιπτώσεις, την ίδια την απώλεια της νοµιµότητας

της διαµονής τους χωρίς δική τους υπαιτιότητα. Σε αυτό το πλαίσιο προτείνεται η ενίσχυση

µε στελεχικό δυναµικό των Αποκεντρωµένων ∆ιοικήσεων µε µετατάξεις εν όψει της

αναδιάρθρωσης του κράτους και χωρίς να χρειαστεί να επιβαρυνθεί ο κρατικός

προϋπολογισµός.

Ακόµη, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, πιθανώς να προκύψουν προβλήµατα µε την

προϋπόθεση κατοχής και από τους δύο γονείς τίτλων που να συγκεντρώνουν την πενταετή

διαµονή, και ίσως θα έπρεπε αν επανεξετασθεί η αρχική εισήγηση του ν.3838/2010 που

απαιτούνταν η νόµιµη και µόνιµη διαµονή επί πέντε έτη ενός εκ των δύο γονέων. Ειδικότερα,

σε σχέση µε το άρθρο 24 παρ. 2 του ν.3838/2010, δεν κρίνεται απαραίτητη η προϋπόθεση

πενταετούς διαµονής των γονέων στις περιπτώσεις των ενήλικων τέκνων καθώς τα ίδια έχουν

γεννηθεί και συνεχίζουν να ζουν στην Ελλάδα. Ως εκ τούτου προτείνεται να καταργηθεί η εν

λόγω προϋπόθεση.

Ιδιαίτερης σηµασίας θεσµική αλλαγή θα πρέπει να είναι η κωδικοποίηση της

µεταναστευτικής πολιτικής σε έναν Κώδικα, όπως πραγµατοποιήθηκε και στο δίκαιο

ιθαγένειας. Ένας τέτοιος κώδικας θα προσέφερε την καταγραφή και ταξινόµηση των

ρυθµίσεων µε τρόπο συστηµατικό σε ένα συνεκτικό νοµικό κείµενο διευκολύνοντας τόσο τον

εφαρµοστή του µεταναστευτικού δικαίου όσο και κάθε ενδιαφερόµενο. Με αυτό τον τρόπο, η

µεταναστευτική πολιτική θα απαλλαγεί από τη διασπορά, τον κατακερµατισµό και την

αποσπασµατικότητα των σχετικών διατάξεων.


73

Τέλος, στο πλαίσιο της καλύτερης, αποτελεσµατικότερης και ταχύτερης λειτουργίας

της ∆ιοίκησης είναι απαραίτητο να υπάρξει ηλεκτρονική διασύνδεση µεταξύ των φορέων και

των οργανισµών, όπως για παράδειγµα µε τους ασφαλιστικούς φορείς. Με αυτό τον τρόπο θα

γίνεται διασταύρωση των στοιχείων και θα διεκπεραιώνονται ταχύτερα οι υποθέσεις.

Μάλιστα, πολλά δικαιολογητικά είναι δυνατό να ζητούνται αυτεπάγγελτα από τη ∆ιοίκηση

προκειµένου η τελευταία να αποδεσµευθεί από τη διαδικασία ελέγχου της γνησιότητάς τους.


74

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

BALDWIN-EDWARDS, M., (2004), Η ένταξη των µεταναστών στην Αθήνα: ∆είκτες ανάπτυξης

και στατιστικές µέθοδοι µέτρησης, Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήµιο.

BAUBOCK, R., ESBOLL, E., GROENENDIJK, K., WALDRAUCH. H. (επιµ.), (2006α), Acquisition

and loss of nationality, Policies and trends in 15 European States. Volume 2, country

analyses. Amsterdam: Amsterdam University press.

BAUBOCK, R, ESBOLL, E., GROENENDIJK, K., WALDRAUCH. H. (επιµ.). (2006β), Acquisition

and loss of nationality, Policies and trends in 15 European States, Summary and

Recommendations, Results of the EU project: The acquisition of nationality in EU

Member States: Rules, Practices and Quantitative Development (Natac). Vienna: Institute

For European Integration research Austrian Academy of Sciences.

ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΣ, ΣΤΡ., (2009), Η νέα µεταναστευτική κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα και η

νοµιµοποίηση της, στο ΜΑΡΒΑΚΗΣ, ΑΘ., ΠΑΡΣΑΝΟΓΛΟΥ, ∆., ΠΑΥΛΟΥ, Μ., Μετανάστες

στην Ελλάδα, 7η έκδ., Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα, σελ 199-226.

CHRISTOPOULOS, D., (2009), Country Report: Greece, Eudo Citizens Observatory, (διαθέσιµο

στην ιστοσελίδα, http//eudo-citizenship.eu).

∆ΗΜΟΥΛΑΣ, Κ., (2006), Παράµετροι ένταξης την οικονοµικών µεταναστών στην ελληνική

κοινωνία: Η περίπτωση της Περιφέρειας Αττικής, στο ΜΠΑΓΚΑΒΟΣ, Χ., και

ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ, ∆., (επιµ.) Μετανάστευση και ένταξη των µεταναστών στην ελληνική

κοινωνία, Αθήνα: Gutenberg, σελ 245-290.

∆ΗΜΟΥΛΗΣ, ∆., (2008), Οι αόρατες εθνικές µειονότητες της ελληνικής έννοµης τάξης, στο

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (επιµ.), Το ανοµολόγητο ζήτηµα των µειονοτήτων στην ελληνική

έννοµη τάξη. Αθήνα: Κριτική, σελ.127-163.

ΕΜΚΕ-ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ, Η., (2007), Η µεταναστευτική πρόκληση, Αθήνα: Παπαζήση.

ΙΩΣΙΦΙ∆ΗΣ, Θ., (2003), Ανάλυση ποιοτικών δεδοµένων στις κοινωνικές επιστήµες, Αθήνα:

Κριτική.

INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR MIGRATION (ΙΟΜ), (2008), World Migration 2008.

Managing labour mobility in the evolving global economy, IOM World Migration Report

Series, τοµ.4, Γενεύη.

ΚΑΒΟΥΝΙ∆Η ΤZ., (2001), «Η µετανάστευση στην Ελλάδα και η γήρανση του πληθυσµού»,

στο ΚΙΚΙΛΙΑΣ, ΗΛ., ΜΠΑΓΚΑΒΟΣ, Χ., ΤΗΝΙΟΣ, Π. ΚΑΙ ΧΛΕΤΣΟΣ Μ. (επιµ.) ∆ηµογραφική


75

Γήρανση, Αγορά Εργασίας & Κοινωνική Προστασία: Τάσεις Προκλήσεις & Πολιτικές,

Αθήνα: Σάκκουλας, σελ 105-114.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/THE ECONOMIST, (2008), Αφιέρωµα στη µετανάστευση, Ειδικές εκδόσεις:

Μάρτιος 2008 τεύχος 49.

ΚΑΡΥ∆ΗΣ, Β., (2004), Το ζήτηµα της δεύτερης γενιάς: Έγκληµα και µετανάστευση, στο

ΠΑΥΛΟΥ, Μ.. και ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (επιµ.), Η Ελλάδα της Μετανάστευσης: Κοινωνική

συµµετοχή, δικαιώµατα και ιδιότητα του πολίτη, Αθήνα: Κριτική, σελ 205-232.

ΚΑΨΑΛΗΣ, Α., (2007α), Ο νόµος 3386/2005: Το «νέο» θεσµικό πλαίσιο για τη µετανάστευση,

στο ΚΑΨΑΛΗΣ, Α. (επιµ.), Αδήλωτη απασχόληση και «νοµιµοποίηση» των µεταναστών: Η

πρόκληση της µεταναστευτικής πολιτικής, Αθήνα: ΙΝΕ ΓΣΕΕ-Α∆Ε∆Υ σελ 210-228.

ΚΑΨΑΛΗΣ, Α., (2007β), Η ποσοτική διάσταση της µετανάστευσης, στο ΚΑΨΑΛΗΣ, Α. (επιµ.),

Αδήλωτη απασχόληση και «νοµιµοποίηση» των µεταναστών: Η πρόκληση της

µεταναστευτικής πολιτικής, Αθήνα: ΙΝΕ ΓΣΕΕ-Α∆Ε∆Υ σελ 43-95.

ΚΟΝΤΗΣ, Α., (2001), Οικονοµική ενσωµάτωση των µεταναστών στη χώρα υποδοχής, στο

ΑΜΙΤΣΗΣ, Γ., ΚΑΙ ΛΑΖΑΡΙ∆Η, Γ., (επιµ.), Νοµικές και κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις της

µετανάστευσης στην Ελλάδα, Αθήνα: Παπαζήση, σελ 177-220.

ΚΟΝΤΗΣ, Α., (2009), Ιθαγένεια και ενσωµάτωση των µεταναστών, στο ΚΟΝΤΗΣ, Α., (επιµ.),

Ζητήµατα κοινωνικής ένταξης µεταναστών, Αθήνα: Παπαζήση, σελ 21-69.

ΚΟΥΤΣΟΥΚΟΥ, Η., (2010), «Η εφαρµογή της ∆ιεθνούς Σύµβασης για τα δικαιώµατα του

παιδιού στη δεύτερη γενιά µεταναστών: Η εξέλιξη της ελληνικής πραγµατικότητας»,

Επιθεώρηση µεταναστευτικού δικαίου, Τεύχος 2, περίοδος Β΄, σελ. 123 -131.

ΚΡΗΤΙΚΙ∆ΗΣ, Γ., (2004), «Η µετανάστευση στην Ελλάδα», Περιοδικό Ενηµέρωση ΙΝΕ ΓΣΕΕ-

Α∆Ε∆Υ, τεύχος 104, σελ.15-35.

ΜΠΑΛΤΣΙΩΤΗΣ, Λ., (2004), Ιθαγένεια και πολιτογράφηση στην Ελλάδα της µετανάστευσης:

(αντι)φάσεις µιας αδιέξοδης πολιτικής, στο ΠΑΥΛΟΥ, Μ. και ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (επιµ.),

Η Ελλάδα της Μετανάστευσης: Κοινωνική συµµετοχή, δικαιώµατα και ιδιότητα του πολίτη,

Αθήνα: Κριτική, σελ 303-337.

ΜΩΥΣΙ∆ΗΣ, Α. και ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ, ∆., (2011), Εισαγωγή: Η κοινωνική ενσωµάτωση στην

Ελλάδα. Εργασία. Εκπαίδευση, Ταυτότητες, στο ΜΩΥΣΙ∆ΗΣ, Α. και ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ, ∆.,

(επιµ.), Η κοινωνική ενσωµάτωση στην Ελλάδα. Εργασία. Εκπαίδευση, Ταυτότητες,

Αθήνα: Κριτική, σελ 9-18.

ΠΑΝΤΕΛΗΣ, Α., (2005), Εγχειρίδιο συνταγµατικού δικαίου, Αθήνα: Λιβάνη.

ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ, ∆., (2011), Η κοινωνική ενσωµάτωση των µεταναστών στην Ελλάδα:

Θεωρητικές προσεγγίσεις και εµπειρικές διαπιστώσεις, στο ΜΩΥΣΙ∆ΗΣ, Α. και


76

ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ, ∆., (επιµ.), Η κοινωνική ενσωµάτωση στην Ελλάδα.: Εργασία.

Εκπαίδευση, Ταυτότητες, Αθήνα: Κριτική, σελ 19-49.

ΠΑΠΑΘΕΟ∆ΩΡΟΥ, Θ., (2005), «Το νέο θεσµικό πλαίσιο για τους µετανάστες: µεταξύ

νοµιµότητας, αυστηρότητας και ελέγχου», Ποιν∆ικ 2005, σελ. 1185-1192.

ΠΑΠΑΘΕΟ∆ΩΡΟΥ, Θ., (2007), Η µεταρρύθµιση της µεταναστευτικής πολιτικής: Οι θεσµικές

εκκρεµότητες, στο ΚΟΝΤΙΑ∆ΗΣ, Ξ. και ΠΑΠΑΘΕΟ∆ΩΡΟΥ, Θ., (επιµ.), Η µεταρρύθµιση της

µεταναστευτικής πολιτικής, Αθήνα: Παπαζήση, σελ 51-70.

ΠΑΠΑΘΕΟ∆ΩΡΟΥ, Θ., (2010), Νοµικό καθεστώς αλλοδαπών: Ελληνική και Ευρωπαϊκή

νοµοθεσία, 2η έκδ., Αθήνα: Νοµική Βιβλιοθήκη.

ΠΑΠΑΣΙΩΠΗ-ΠΑΣΙΑ, Ζ., (1992), Ιθαγένειας-Υπηκοότητα. ∆ύο όροι µε µονοσήµαντο

περιεχόµενο; Η ελληνική ιθαγένεια, Επετηρίδα ∆ικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.

ΠΑΠΑΣΙΩΠΗ-ΠΑΣΙΑ, Ζ., (2003), ∆ίκαιο Ιθαγένειας, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας.

ΠΑΠΑΣΙΩΠΗ-ΠΑΣΙΑ, Ζ., (2006) Μετανάστες δεύτερης γενιάς. Προβλήµατα ενσωµάτωσης.

Σκέψεις - Προβληµατισµοί - Προτάσεις, στο ΠΑΠΑΣΙΩΠΗ-ΠΑΣΙΑ, Ζ., (επιµ), Ο νέος

νόµος 3386/2005 για τους αλλοδαπούς: Σκέψεις και προβληµατισµοί, Αθήνα: Σάκκουλας,

σελ 117-140.

ΠΑΠΑΣΤΥΛΙΑΝΟΥ, Χ., (2010), «Η κτήση της ιθαγένειας, η πολιτογράφηση και η συµµετοχή

των αλλοδαπών στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης α΄ βαθµού. Αποτίµηση αλλαγών

που επέφερε ο ν.3838/2010 από τη σκοπιά του συνταγµατικού δικαίου», ΤοΣ 2/2010,

Αθήνα: Σάκκουλας, σελ 329-345.

ΠΑΡΣΑΝΟΓΛΟΥ, ∆., (2007) Το ψυχοκοινωνικό προφίλ του µετανάστη και η ένταξή του, Αθήνα:

ΙΜΕΠΟ.

ΠΑΥΛΟΥ, Μ., (2007α), «Ένταξη µεταναστών και µηχανισµοί διαµεσολάβησης και

διαβούλευσης», Στρογγυλή Τράπεζα ΣτΠ – Ολλανδική πρεσβεία.

ΠΑΥΛΟΥ, Μ., (2007β), «Ελλάδα είµαστε παιδιά σου!». Μακροπολιτικές προκλήσεις της

µετανάστευσης για το κράτος και την κοινωνία, στο ΚΟΝΤΙΑ∆ΗΣ, Ξ. και ΠΑΠΑΘΕΟ∆ΩΡΟΥ,

Θ., (επιµ.), Η µεταρρύθµιση της µεταναστευτικής πολιτικής, Αθήνα: Παπαζήση, σελ 293-

322.

ΠΑΥΛΟΥ, Μ., (2009), «Ας ξαναφτιάξουµε την πολιτική µας κοινότητα: Για το νοµοσχέδιο

περί ιθαγένειας και πολιτογράφησης µεταναστών», Σύγχρονα θέµατα, τεύχος 107, σελ. 4-

5.

ΡΟΜΠΟΛΗΣ, Σ., (2011), Οικονοµική κρίση, αγορά εργασίας, µετανάστευση στο ΜΩΥΣΙ∆ΗΣ,

Α., και ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ, ∆., (επιµ.), Η κοινωνική ενσωµάτωση στην Ελλάδα. Εργασία.

Εκπαίδευση, Ταυτότητες, Αθήνα: Κριτική, σελ 51-78.


77

ROBSON, C., (2000), Η έρευνα του πραγµατικού κόσµου, Αθήνα: Gutenberg.

ΣΤΕΡΓΙΟΥ, Α., (2010), «Τα κοινωνικά δικαιώµατα των αλλοδαπών τρίτων χωρών»,

Εφηµερίδα ∆ιοικητικού ∆ικαίου, τεύχος 5/2010, σελ.688-704.

ΣΥΚΙΩΤΟΥ, ΑΘ., (2008)., Ένταξη µεταναστών και προσφύγων: Πραγµατικότητα και νοµικά

προβλήµατα, στο ΣΥΚΙΩΤΟΥ, ΑΘ., (επιµ.), Αλλοδαποί στην Ελλάδα: Ένταξη ή

περιθωριοποίηση;, Αθήνα - Κοµοτηνή: Σάκκουλας

ΤΖΩΡΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, Μ., (2005), «Από την παρανοµία στη νοµιµότητα: Από την πρώτη στη

δεύτερη γενιά µεταναστών», στο ΖΙΩΜΑΣ, ∆., ΚΑΠΠΗ, Χ., ΠΑΠΑΛΙΟΥ, Ο., ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΥ,

Γ., ΦΑΓΑ∆ΑΚΗ, Ε., (επιµ.) Το κοινωνικό πορτραίτο της Ελλάδας 2003-2004, ΕΚΚΕ,

Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής, σελ 201-212.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙ∆ΟΥ, Α. και ΓΡΩΠΑ, Ρ., (2009), (επιµ.), Η µετανάστευση στην Ενωµένη

Ευρώπη. Αθήνα: Κριτική.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙ∆ΟΥ, Α. και ΓΡΩΠΑ, Ρ., (2010), Ένταξη των µεταναστών στη δηµόσια πολιτική

ζωή της Ελλάδας, στο ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙ∆ΟΥ, Α., και ΜΑΡΟΥΚΗΣ, Θ., (επιµ.) Η

µετανάστευση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, Αθήνα: Κριτική, σελ 127-172.

ΤΣΙΟΥΚΑΣ, Γ., (2009), «Αλλοδαποί πληθυσµοί στην Ελλάδα: Κατηγορίες και αριθµητικά

δεδοµένα», Σύγχρονα θέµατα, τεύχος 107, σελ. 47-56.

ΤΣΙΟΥΚΑΣ, Γ., (2010), Το ασαφές καθεστώς της µακροχρόνιας εγκατάστασης και οι αβέβαιες

προοπτικές της, στο ΤΑΚΗΣ, Α., (επιµ.), Μετανάστευση, Ετερότητα και θεσµοί υποδοχής

στην Ελλάδα: Το στοίχηµα της κοινωνικής ένταξης, Σειρά: ∆ίκαιο και Κοινωνία στον 21ο

Αιώνα, 18/2010, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας, σελ 127-165.

ΤΣΙΟΥΚΑΣ, Γ. και ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2009), «Γιατί ένας νέος κώδικας ιθαγένειας στην

Ελλάδα», Σύγχρονα θέµατα, τεύχος 104, σελ. 5-8.

ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ, Κ., (2010), Η επινόηση της ετερότητας: «Ταυτότητες» και «διαφορές» στην

εποχή της παγκοσµιοποίησης, Αθήνα: Κατσανιώτη.

ΧΑΤΖΗ, Χ., (2004), Ο αλλοδαπός ως υποκείµενο δικαιωµάτων στην ελληνική έννοµη τάξη,

στο ΠΑΥΛΟΥ, Μ. και ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (επιµ.), Η Ελλάδα της Μετανάστευσης:

Κοινωνική συµµετοχή, δικαιώµατα και ιδιότητα του πολίτη, Αθήνα: Κριτική, σελ 233-252.

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2004α), Οι µετανάστες στην ελληνική πολιτική κοινότητα, στο ΠΑΥΛΟΥ,

Μ. και ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (επιµ.), Η Ελλάδα της Μετανάστευσης: Κοινωνική συµµετοχή,

δικαιώµατα και ιδιότητα του πολίτη, Αθήνα: Κριτική, σελ 338-366.

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2004β), «Οι περιπέτειες της ελληνικής ιθαγένειας: Ποιος (δεν) έχει τα

«προσόντα» να είναι Έλληνας?» Θέσεις, τεύχος 87, σελ. 61-90.


78

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2005), «Η τελευταία εικοσαετία της ελληνικής ιθαγένειας: 1984-2004»,

Σύγχρονα θέµατα, τεύχος 91, σελ. 22-31.

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2007), Συγκριτικές ιδιαιτερότητες της ελληνικής νοµοθεσίας και

διοικητικής πρακτικής της πολιτογράφησης των αλλοδαπών, στο ΚΟΝΤΙΑ∆ΗΣ, Ξ., και

ΠΑΠΑΘΕΟ∆ΩΡΟΥ, Θ., (επιµ.) Η µεταρρύθµιση της µεταναστευτικής πολιτικής, Αθήνα:

Παπαζήση, σελ 71-91.

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2010), «Η επόµενη µέρα της ελληνικής ιθαγένειας: µια µετατόπιση στο

κατώφλι του αποκλεισµού», Θέσεις, τεύχος 111, σελ. 15-44.

ΑΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΕΣ

∆ΕΛΗΘΑΝΑΣΗ, Μ., (2009), «Ο γόρδιος δεσµός της 2ης γενιάς µεταναστών», Καθηµερινή, 22

Νοεµβρίου 2009.

∆ΕΛΗΘΑΝΑΣΗ, Μ., (2010), «Αρνητική η ελληνική πολιτική: Τι ισχύει για την ιθαγένεια στην

Ευρώπη», Καθηµερινή, 17 Ιανουαρίου 2010.

∆ΕΛΗΘΑΝΑΣΗ, Μ., (2011), «Η απόδοση της ιθαγένειας και ο όρος του αίµατος», Καθηµερινή,

6 Φεβρουαρίου 2011.

∆ΗΜΟΥΛΗΣ, ∆. και ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2010), «Ιθαγένεια και µετανάστευση: Να

µετατοπίσουµε το κατώφλι του αποκλεισµού», Αυγή, 28 Φεβρουαρίου 2010.

ΘΕΡΙΑΝΟΣ, Κ., (2010), «Μετανάστες δεύτερης γενιάς στην Ελλάδα: από τα διεθνή σύνορα

στα κοινωνικά εσωτερικά σύνορα της µεγαλούπολης», 3 Μαρτίου 2010.

ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΣ, Γ., (2009), «Όχι στενόκαρδες λύσεις για τα παιδιά των µεταναστών»,

ΕΛΙΑΜΕΠ blogs, 5 Ιανουαρίου, 2009.

ΠΑΠΑΣΤΥΛΙΑΝΟΣ, Χ., (2011), «Μήπως τελικά Έλληνας µόνο γεννιέσαι και δεν γίνεσαι;», The

Athens Review of Books, 4 Απριλίου 2011.

ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΡ., (2011), «Ιθαγένεια αµηχανίας», Καθηµερινή, 6 Φεβρουαρίου 2011.

ΠΑΥΛΟΥ, Μ. και ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙ∆ΟΥ, Α., (2010) «Αξίζει να φανταστούµε µια νέα ελληνική

κοινωνία», 7 Ιανουαρίου 2010.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙ∆ΟΥ, Α., (2008), «Η δεύτερη γενιά µεταναστών στην Ευρώπη», ΕΛΙΑΜΕΠ,

17 ∆εκεµβρίου, 2008.

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2011α), «Το ελληνικό αίµα», Καθηµερινή, 6 Φεβρουαρίου 2011.

ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ∆., (2011β), «Οι µετανάστες µεταξύ «λαού» και «έθνους», Αυγή, 13

Φεβρουαρίου 2011.


79

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΈΚΘΕΣΗ του σχεδίου νόµου «Σύγχρονες διατάξεις για την ελληνική ιθαγένεια

και την πολιτική συµµετοχή οµογενών και νοµίµως διαµενόντων µεταναστών και άλλες

ρυθµίσεις», (2010), Ανατύπωση 3.3.2010.

COUNCIL OF EUROPE, (2009), “The Nationality of children”, Recommendation

CM/Rec(2009)13, 9 December 2009.

ΕΕ∆Α, (2009), Αιτιολογική έκθεση του προτεινόµενου σχεδίου Νέου Κώδικα Ελληνικής

Ιθαγένειας, διαθέσιµο στην ιστοσελίδα www.hlhr.gr

ΕΕ∆Α, (2010), Ετήσια έκθεση 2009, Αθήνα: Εθνικό τυπογραφείο, σελ 99-105.

ΚΕΝΤΡΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ∆ΙΚΑΙΟΥ, (2009), Ετήσια έκθεση σχετικά µε το

άσυλο και τις στατιστικές µετανάστευσης για την Ελλάδα (Έτος αναφοράς 2007), Αθήνα:

Ίδρυµα Θεµιστοκλή και ∆ηµήτρη Τσάτσου.

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, Ετήσιες εκθέσεις 1998-2010, Αθήνα: Εθνικό τυπογραφείο

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, (2010), Ετήσια έκθεση πολιτικής 2009.

WEIL, P., (2004), “Nationality and Child”, 3rd European Conference on Nationality,

Strasbourg, 11-12 October 2004.

∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, http://www.hellenicparliament.gr/

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ,

http://www.ypes.gr/el/Generalsecretariat_PopulationSC/

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ∆ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ, Ανοιχτή

∆ιακυβέρνηση, http://www.opengov.gr/

ΕΘΝΙΚΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ, http://www.et.gr/

ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, http://www.nchr.gr/

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΈΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, http://www.hlhr.gr/

ΕΠΙΣΗΜΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆Α ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, http://www.coe.int/

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ∆ΙΚΤΥΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ, http://emn.ypes.gr/

EUDO CITIZEN OBSERVATORY, http://eudo-citizenship.eu/

ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆Α ΓΙΑ ΤΗ ∆ΕΥΤΕΡΗ ΓΕΝΙΑ, http://www.2ndgeneration.eu/gr/

http://www.hellenicparliament.gr/

http://www.ypes.gr/el/Generalsecretariat_PopulationSC/

http://www.opengov.gr/

http://www.et.gr/

http://www.nchr.gr/

http://www.hlhr.gr/

http://www.coe.int/

http://emn.ypes.gr/

http://eudo-citizenship.eu/

http://www.2ndgeneration.eu/gr/


80

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ, http://www.ste.gr/

ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, http://www.unhcr.org/

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, http://www.ypes.gr/

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Α) ΝΟΜΟΙ

ν.1975/1991 (ΦΕΚ 184/τΑ΄/4-12-1991), «Είσοδος-έξοδος, παράνοµη εργασία, απέλαση

αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης προσφύγων και άλλες διατάξεις».

ν.2690/1999 (ΦΕΚ 45/τΑ΄/9-3-1999), «Κύρωση του κώδικα διοικητικής διαδικασίας και

άλλες διατάξεις»

ν.2910/2001 (ΦΕΚ 91/τΑ΄/2-5-2001), «Είσοδος και παραµονή αλλοδαπών στην ελληνική

επικράτεια. Κτήση της ελληνικής ιθαγένειας µε πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις».

ν.3284/2004 (ΦΕΚ 217/τΑ΄/10-11-2004, «Περί κυρώσεως του Κώδικα Ελληνικής

Ιθαγένειας».

ν.3386/2005 (ΦΕΚ 212/ τΑ΄/23-8-2005), «Είσοδος, διαµονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων

τρίτων χωρών στην ελληνική επικράτεια».

ν.3536/2007 (ΦΕΚ 263/τΑ΄/23-2-2007), «Ειδικές ρυθµίσεις θεµάτων µεταναστευτικής

πολιτικής και λοιπών ζητηµάτων αρµοδιότητας υπουργείου Εσωτερικών, ∆ηµόσιας

∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης».

ν.3731/2008 (ΦΕΚ 263/τΑ΄/23-12-2008), «Αναδιοργάνωση της δηµοτικής αστυνοµίας και

ρυθµίσεις λοιπών θεµάτων αρµοδιότητας του υπουργείου Εσωτερικών».

ν.3838/2010 (ΦΕΚ 49/τΑ΄/24-3-2010), «Σύγχρονες διατάξεις για την ελληνική ιθαγένεια και

την πολιτική συµµετοχή οµογενών και νοµίµως διαµενόντων µεταναστών και άλλες

ρυθµίσεις».

ν.3852/2010 (ΦΕΚ 87/τΑ΄/7-6-2010), «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της

Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης-Πρόγραµµα Καλλικράτης».

ν.3709/2011 (ΦΕΚ 7/τΑ΄/26-1-2011), «Ίδρυση υπηρεσίας ασύλου και υπηρεσίας πρώτης

υποδοχής, προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας προς τις διατάξεις της οδηγίας

2008/115/ΕΚ σχετικά µε τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη - µέλη για την

επιστροφή των παρανόµως διαµενόντων υπηκόων τρίτων χωρών» και λοιπές διατάξεις».

http://www.ste.gr/

http://www.unhcr.org/

http://www.ypes.gr/


81

Β) ΚΟΙΝΕΣ ΥΠΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

κ.υ.α. 11702/2006 (ΦΕΚ 892/τΒ΄/12-7-2006), για τον «Καθορισµό της διαδικασίας και των

προϋποθέσεων υπαγωγής στις ρυθµίσεις του ν.3386/2005 των υπηκόων τρίτων χωρών

που φοιτούν ή έχουν αποφοιτήσει από δηµόσια εκπαιδευτικά ιδρύµατα»

Γ) ΠΡΟΕ∆ΡΙΚΑ ∆ΙΑΤΑΓΜΑΤΑ

π.δ.150/2006 (ΦΕΚ 160/τΑ΄/21-9-2006), «Προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας στην

Οδηγία 2003/109/ΕΚ της 25ης Νοεµβρίου 2003 σχετικά µε το καθεστώς υπηκόων τρίτων

χωρών οι οποίοι είναι επί µακρόν διαµένοντες»

π.δ.131/2006 (ΦΕΚ 143/τΑ΄/13-7-2006), «Εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε την

Οδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά µε το δικαίωµα της οικογενειακής επανένωσης».

∆) ΕΓΚΥΚΛΙΟΙ

Εγκύκλιος Αρ.Πρωτ Φ.32089/10641/1993 «Κοινοποίηση διατάξεων του νόµου 2130/1993

που αφορούν την τροποποίηση διατάξεων του ΚΕΙ και παροχή οδηγιών εφαρµογή τους»

Εγκύκλιος αρ.8/2001 (Αρ.Πρωτ. Φ.94345/14612/3.5.2001) του Υπουργείου Εσωτερικών, για

την «Εφαρµογή του ν. 2910/2001 Είσοδος και παραµονή αλλοδαπών στην Ελλάδα,

κτήση της ελληνικής ιθαγένειας µε πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις».

Εγκύκλιος αρ.36/2007 (Αρ.Πρωτ. 11402/31.5.2007) για την «Εφαρµογή των διατάξεων της

αριθµ. 11702/06 (ΦΕΚ 892/ΤΒ΄/12.7.2006) κ.υ.α περί «Καθορισµού της διαδικασίας και

των προϋποθέσεων υπαγωγής στις ρυθµίσεις του ν. 3386/2005 των υπηκόων τρίτων

χωρών που φοιτούν ή έχουν αποφοιτήσει από δηµόσια εκπαιδευτικά ιδρύµατα»

Εγκύκλιος αρ.15/2009 (Αρ.Πρωτ. 8754/3.4.2009), του Υπουργείου Εσωτερικών, «Εφαρµογή

των διατάξεων του Ν. 3731/2008 (ΦΕΚ 263/τΑ΄/23.12.2008)».

Εγκύκλιος αρ.7/2010, του Υπουργείου Εσωτερικών, για την «Εφαρµογή των διατάξεων του

ν.3838/2010 (ΦΕΚ Α’ 49)».

Εγκύκλιος αρ.8/2010 (Φ.130181/29365), του Υπουργείου Εσωτερικών, «Τροποποίηση του

Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας»

Εγκύκλιος Αρ.Πρωτ. Φ. 130181/37964/2010) του Υπουργείου Εσωτερικών, «∆ιευκρινίσεις

αναφορικά µε την εφαρµογή του άρθρου 1Α του ΚΕΙ όπως ισχύει».

Εγκύκλιος αρ.18/2011 (Αρ. Πρωτ.: οικ. 4120/2011), «Εφαρµογή των διατάξεων του

380/2008/ΕΚ του Συµβουλίου για την καθιέρωση των αδειών διαµονής υπηκόων τρίτων


82

χωρών, υπό τον τύπο του αυτοτελούς εγγράφου και σταδιακή ανάπτυξη των

καταστηµάτων µιας στάσης («one stop shop»)».


83

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Οδηγός Συνέντευξης

Α/Α Ερώτηση Στόχος

1. Ποιος είναι ο ρόλος του φορέα σας σε ζητήµατα

διαµονής και ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών;

Βαρύτητα της θέσης του

φορέα/οργανισµού

2. Ποιος είναι οι αλλαγές που επέρχονται µε το

ν.3838/2010; Σε ποιο βαθµό επηρεάζουν τις

δραστηριότητες σας και πως τις αξιολογείτε;

Αλλαγές και Αξιολόγηση

3. Ποιος ο ρόλος της διαβούλευσης και της

συνεργασίας σας µε άλλους φορείς;

Συµµετοχή και εκπροσώπηση

4. Ποια προβλήµατα της δεύτερης γενιάς θεωρείτε ότι

επιλύονται µε το ν.3838/2010; Και ποια όχι;

Αποτύπωση θεσµικών αλλαγών

και παθογενειών

5. Θεωρείτε ότι καλύπτονται οι ανάγκες των

µεταναστών δεύτερης γενιάς µε το υπάρχον

νοµοθετικό πλαίσιο;

Ανταπόκριση νοµοθετικού

πλαισίου στις ανάγκες δεύτερης

γενιάς

6. Υλοποιούνται οι πρόσφατες νοµοθετικές ρυθµίσεις

(3838/2010) και αν ναι, σε ποιο επίπεδο;

Προβλήµατα και δυσλειτουργίες

7. Συµπερασµατικά θα θέλατε να προσθέσετε κάτι το

οποίο δεν υπόθηκε;

Συµπερασµατικές παρατηρήσεις


84

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: Λίστα Ερωτώµενων

Α/Α Φορέας Ιδιότητα Ονοµατεπώνυµο

1. Υπουργείο Εσωτερικών/ Γενική

Γραµµατεία Πληθυσµού και

Κοινωνικής Συνοχής

Προϊσταµένη τµήµατος

Νοµοθετικού Συντονισµού και

Ελέγχου

Σωτηρία

Κασνακούδη

2. Υπουργείο Εσωτερικών/

∆ιεύθυνση Ιθαγένειας

Προϊσταµένη τµήµατος

Καθορισµού Ιθαγένειας

Μαρία Ρασούλη

3. Υπουργείο Εσωτερικών/

∆ιεύθυνση Ιθαγένειας

Προϊστάµενος τµήµατος

Πολιτογράφησης

Χρήστος

Σαριτζόγλου

4. Αποκεντρωµένη ∆ιοίκηση

Αττικής/∆ιεύθυνση Αστικής

Κατάστασης και Κοινωνικών

Υποθέσεων

∆ιευθυντής ∆ιεύθυνση Αστικής

Κατάστασης και Κοινωνικών

Υποθέσεων

∆ηµήτρης Σιαµάτρας

5. Αποκεντρωµένη ∆ιοίκηση

Αττικής/∆ιεύθυνση Αλλοδαπών

και Μετανάστευσης

∆ιευθύντρια ∆ιεύθυνσης

Αλλοδαπών και Μετανάστευσης

Αγγελική Βογιατζή

6. ∆ήµος Αθηναίων ∆ιευθύντρια ∆ιεύθυνσης

Αλλοδαπών

Πότα Ρούµπου

7. Ελληνικό Φόρουµ Μεταναστών Συντονιστής του Ελληνικού

Φόρουµ Μεταναστών

Μοαβία Αχµέτ

8. Οργάνωση Αφρικανικής

Νεολαίας «ΑΣΑΝΤΕ»

Υπεύθυνος Επικοινωνίας της

«ΑΣΑΝΤΕ»

Νικόδηµος Κινιούα

Μαϊνά

9. Στέκι Πολιτισµού Αλβανών

Μεταναστών

Συντονίστρια της Οργάνωσης Έντα Γκέµι

10. Αφγανική Κοινότητα Πρόεδρος Κοινότητας Γιουνούς Μοχαµαντί


85

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3: Πολιτογραφήσεις Αλλογενών στην Ελλάδα

Γράφηµα 1: Αριθµός αλλογενών που απέκτησαν την ελληνική ιθαγένεια µε πολιτογράφηση από το 2000 έως και 16 Ιουνίου 2011

Πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών Στα στοιχεία αυτά δεν περιλαµβάνονται οι οµογενείς

Documents

Η συµβολή των πρόσφατων ... · 4 Η µεταναστευτική ιστορία διδάσκει ότι ακόµη και αν οι µετανάστες παλιννοστήσουν,