СТ - edu.gov.kzedu.gov.kz/upload/Files/2013 The short version is a national report on the state and...ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 2 УДК 37.0 ББК 74 Н 35 Авторлары:

ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА

1

ҰЛ

ТТ

ЫҚ

БІЛ

ІМ Б

ЕР

У С

ТА

ТИ

СТ

ИК

АС

Ы Ж

ӘН

Е Б

АҒ

АЛ

АУ

ОР

ТА

ЛЫ

ҒЫ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ БЕРУ

ЖҮЙЕСІНІҢ ЖАҒДАЙЫ МЕН ДАМУЫ ТУРАЛЫ


(ҚЫСҚА НҰСҚАСЫ)

АСТАНА 2013


2

УДК 37.0

ББК 74

Н 35

Авторлары: А.Құлтуманова, Г.Ноғайбаева, Г.Кусиденова, Ж.Есинбаева,

Ж.Садықова.

Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің жағдайы мен дамуы туралы

Ұлттық баяндама. Қазақстан: Астана: ҰБСБО, 2013, 164 -бет.

ISBN 978-601-7080-81-5

Қазақстан Республикасы Білім беру жүйесінің жағдайы мен дамуы туралы

Ұлттық баяндама Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің

қолдауымен дайындалған. Талдамалық деректер мемлекеттік білім беру

саясатын жүзеге асыру мәселелері бойынша анықтамалық ақпараттарға

қызығушылық танытып, танысқысы келген көпшілікке ұсынылады.

Жыл сайынғы баяндаманың жетінші шығарылымы білімнің республика/

аймақ мәнмәтініндегі барлық деңгейінің статистикалық көрсеткіштері бойынша

мәліметтерден тұрады.

Баяндама білім беру басқарушы органдары басшыларына, білім беру

ұйымдарының педагогикалық саласының қызметкерлеріне және жалпы азаматтық

қоғамдастыққа арналған.

УДК 37.0

ББК 74

ISBN 978-601-7080-81-5

© ҰБСБО Редакциялық қызмет 2013


3

МАЗМҰНЫ

ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ 4

КІРІСПЕ 7

1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ МӘНМӘТІНДІК

ТАЛДАУ

9

1.1. Қазақстанның білім беру жүйесі:әлеуметтік-экономикалық

аспект

11

1.2. Қазақстанның білім беру жүйесі:халықаралық рейтинг 20

2. БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ 35

2.1. Білім беру ұйымдарының желісі 37

2.2. Оқушылар контингенті 50

3. РЕСУРСТАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ НӘТИЖЕЛІЛІГІ 73

3.1. Білім беру жүйесін қаржыландыру 75

3.2. Материалдық-техникалық база 80

3.3. Кадрлық әлеует 93

4. БІЛІМ БЕРУДІҢ МАЗМҰНЫ 113

4.1. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары 115

4.2. Білім беру үдерісін ұйымдастыру 121

5. БІЛІМ ЖҮЙЕСІНІҢ НӘТИЖЕЛІЛІГІ 127

5.1. Білім сапасын бақылау вертикалі 129

5.2. Оқушылардың оқу жетістіктерін сырттай бағалау 130

5.3. Ұсынылатын білім беру қызметінің сапасын тәуелсіз бағалау 140

5.4. Жоғары, техникалық және кәсіптік білім беруді сапалық

қамтамасыз ету

142

ҚОРЫТЫНДЫ 148

ГЛОССАРИЙ 153

БИБЛИОГРАФИЯ 160


4

ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ

АҚ Акционерлік қоғам

АБҰ Автономиялық білім беру ұйымдары

ҚР СА Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі

АӨК Агроөндірістік кешен

ЖІӨ Жалпы ішкі өнім

БҚО Батыс Қазақстан облысы

ОЖСБ Оқу жетістіктерін сырттай бағалау

ДСҰ Дүниежүзілік сауда ұйымы

ЖОО Жоғарғы оқу орны

ДЭФ Дүниежүзілік экономикалық форум

ЖБКИ Жаһандық бәсекелестікке қабілеттілік индексі

МЖБС Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты

БДМБ Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

ҮИИДМБ Қазақстан Республикасының үдемелі индустриалды- инновациялық

дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

МБЖЖ Мемлекеттік білім берудің жинақтаушы қоры

МЖС Мемлекеттік-жеке серіктестік

МДҰ Мектепке дейінгі ұйым

ЖБЕА Жоғары білімнің еуропалық аймағы

ҰБТ Ұлттық бірыңғай тестілеу

ШҚО Шығыс Қазақстан облысы

АКТ Ақпаратты-коммуникативті технологиялар

БДИ Білім берудің даму индексі

АДИ Адами даму индексі

КТ Кешенді тестілеу

ЖБ1 Жергілікті бюджет

ҚР ДМ Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі

ЖАО Жергілікті атқарушы органдар

ШЖМ Шағын жинақты мектеп

ҚР ҚМ Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі

ҚР БҒМ Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

ҚР СТМ Қазақстан Республикасының Спорт және туризм істері жөніндегі

агенттігі


5

ҚР АМ Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылық министрлігі

АРТА Аккредитация және рейтингтік тәуелсіз агенттік

ҰАО Ұлттық аккредитациялау орталығы

ХДП Халықтық-демократиялық партия

ҒЗИ Ғылыми зерттеу институты

ҒЗТҚТ Ғылыми-зерттеу, тәжірибелі-құрылымдық және технологиялық

жұмыстар

ҒЗМ Ғылыми-зерттеу мектебі

БСБТА Білім беру сапасын бағалайтын тәуелсіз агенттік

БТБ Біліктілікті тәуелсіз бағалау

НҚА Нормативті-құқықтық акт

ҰБСБО Ұлттық білім беру статистикасы және бағалау орталығы

ҰБЖО Ұлттық біліктілікті арттыру орталығы

ҰБТО Ұлттық бірыңғай тестілеу орталығы

БАӘ Біріккен Араб әмірлігі

ЖМБ Жалпыға міндетті білім беру

БҰҰ Біріккен Ұлттар Ұйымы

ЭСДО Экономикалық серіктестік пен даму орталығы

ҮҚ Үкімет Қаулысы

БҰҰДБ Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы

ҚК Қамқоршылық Кеңес

ПОҚ Профессорлық-оқытушылық құрам

РБЖҒПБ

КБАИ

Республикалық Білім беру жүйесінің ғылыми-педагогикалық және

басқарушы кадрларының біліктілігін арттыру институты

РБ Республикалық бюджет

ҚР Қазақстан Республикасы

СҚО Солтүстік Қазақстан облысы

БАЖ Біліктілікті арттыру жүйесі

АҚШ Америка Құрама Штаттары

ЖОБ Жалпы орта білім

ТжКБ Техникалық және кәсіби білім

ЖШС Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік

ОӘК Оқу-әдістемелік кешен

ФМБ Физика-математикалық бағыт

ХББ Химия -биологиялық бағыт

ОАР Оңтүстік Африка Республикасы


6

ОҚО Оңтүстік Қазақстан облысы

ЮНИСЕФ БҰҰ аясында қызмет атқаратын халықаралық ұйым

ЮНЕСКО БҰҰ білім, ғылым мен мәдениет саласындағы ұйымы

АВЕТ (Accreditation Board for Engineering and Technology) Қолданбалы ғылым,

есептеуіш техника және инженерлік технология пәндері бойынша білім

беру бағдарламаларын аккредитациялайтын үкіметтік емес

коммерциялық емес агенттік

ACQUIN (Accreditation, Certification and Quality Assurance Institute) Жоғары оқу

орнындарының барлық түрлері үшін барлық бағдарламалар мен

пәндерді есепке ала отырып аккредитициялау қызметін атқаратын

Аккредитациялау агенттігі

APQN (Asia-Pacific Quality Network) Азиаттық-Тынық мұхиттық Өңірлердегі

жоғары білім саласындағы Интернет желілерінің сапасы жөніндегі

аккредитациялық агенттік

AQA (Austrian Agency for Quality Assurance) Австриялық Жоғары оқу

орындарын аккредитациялау, сертификациялау, білім беру сапасын

қамтамасыз ету жөніндегі тәуелсіз агенттік

ASIIN (Akkreditierung für Studiengänge der Ingenieurwissenschaften, der

Informatik, der Naturwissenschaften und der Mathematik) Инженерия,

информатика, жаратылыстану ғылымдары және математика

салаларындағы білім бағдарламаларын аккредитициялау агенттігі

ENQA (European Association for Quality Assurance in Higher Education) Жоғары

білім беру сапасы кепілдігінің Еуропалық ассоцияциясы

INQAAHE (International Network for Quality Assurance Agencies in Higher Education)

Жоғары білім беру сапасы кепілдігінің халықаралық агенттіктер жүйесі

IMD (The International Institute for Management Development) Халықаралық

менеджментті дамыту институты

РhD (Doctor of Philosophy) Философия докторы

PISA (Programme for International Student Assessment) 15 жастағы

оқушылардың білімдегі жетістіктеріне бағалаудың Халықаралық

бағдарламасы

QS WUR (Quacquarelli Symonds World University Rankings) QS университеттерінің

халықаралық рейтінгі


7

КІРІСПЕ

Қазақстанда білім берудегі жалпыға бірдей қолжетімділік қағидаты

барынша жоғары деңгейде жүзеге асырылған. Қазақстандық білім берудің басым

бағыттары – оның сапалық жоғары деңгейімен айқындалатын, әлемдік

мәнмәтіндегі бәсекелестікке қабілеттігін қамтамасыз ету болып табылады.

Бүгінгі таңда алдыңғы қатарлы халықаралық ұйымдар мемлекеттерді

ранжирлеуде экономикалық және әлеуметтік көрсеткіштер деңгейі бойынша

статистикалық деректерді ғана емес, сондай-ақ білім беру үдерісіне

қатысушыларға жүргізілген пікіртерім жолымен анықталған сапалық деректерді де

қолданады. Осылайша, мемлекеттік органдар мен оның институттарының

жауапкершілігі мен ашықтық ұстанымдарының жүзеге асуы туралы ақпаратты

қоғамдастық еркін қол жеткізе алады.

Осыған байланысты Ұлттық баяндаманың құрылымы мемлекеттік білім

беру саясатының жүзеге асырылу көрсеткіштері негізіндерін мәнмәтіндік аяда

қарастыра отырып, 2011-2012 жылдар аралығындағы «білім сапасы» түсінігінің

басты үш факторына байланысты өзгеріске ұшырады.

Бұл жағдайлар білім беру жүйесінің қызмет атқаруын қаржыландыру

мен басқарудың тиімді механиздерін, білім беру жүйесінің нәтижелілігі

жағдайларын қарастырады. Тұңғыш рет Баяндамада Білім мен ғылым саласын

бақылау Комитетінің территориялық департаменттерінің алғашқы қызмет ету

жылдарының қорытындылары да енгізілген.

Жыл сайынғы Ұлттық Баяндаманың ақпараттық дереккөзі ҚР Статистика

агенттігінің мемлекеттік статистикасы және ҚР Білім және ғылым министрлігіне

ведомстволық бағынысты құрылымдық бөлімшелері мен бағынысты ұйымдардың

статистикалық және ведомстволық есептері болып табылады.

Ұлттық Баяндама ҚР-ның білім беру жүйесінің жағдайы мен қызметінің

нәтижесі туралы халықаралық сарапшыларды ауқымды ақпаратпен қамтамасыз

етуге, басшылықтың барлық деңгейлеріне, педагогтарға, ата-аналар қауымына,

БАҚ-на және қоғамның өзге де әлеуметтік топтарына арналған.


8


9


10


11

«Білімнің дамуы еліміздің экономикалық, саяси және әлеуметтік - мәдени гүлденуіне демеу болатын күш болуы керек».

2011-2020 жж. арналған БДМБ

1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ МӘНМӘТІНДІК ТАЛДАУ

1.1. Қазақстанның білім беру жүйесі: әлеуметтік-экономикалық аспект

Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Әлеуметтік – экономикалық

жаңғыру – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына

Жолдауында қазіргі кезеңде тиімді қоғам құру үшін білім беру жүйесін

жаңғыртудың маңыздылығын атап өткен. Заманауи өркениеттің болашағы

техникалық өрлеу деңгейі мен экономикалық өсу көрсеткіштеріне ғана тәуелді

емес. Ол негізгі әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуге дайын тұлғаның

ролімен анықталады. Бұл жаһандық мәселені жүзеге асырудың негізгі факторы

білім беру жүйесі болып табылады.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі терең жаңарту

үдерісі кезеңінде. Мемлекеттік білім саясатының ұйымдастырушы негізі ретінде

Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға

арналған мемлекеттік бағдарламасы

қарастырылады, бұл бағдарлама Қазақстанды

білімді, парасатты экономикасы бар және

жоғарғы кәсіби білікті мамандармен қамтамасыз

етілген мемлекет ретінде сипаттайды.

Мемлекеттік білім беру саясатының жүзеге асу нәтижелілігі көптеген ішкі,

сыртқы факторларға, сонымен қатар мемлекеттің экономикалық дамуына,

демографиялық және көші-қон үдерістеріне де байланысты.

Экономикалық үдерістерді жүзеге асырудың жалпы өсу қарқынының

индикаторы Ішкі Жалпы Өнім (ІЖӨ - Gross Domestic Product, GDP) болып

табылады. Берілген көрсеткіш мемлекеттің әл-ауқат деңгейін яғни халықтың өмір

сүру деңгейін көрсетеді. Мемлекеттің ІЖӨ үш құрылымнан тұрады- тауарды

өндіру (40,9%), қызмет көрсету өндірісі (53%) және азық-түлікке салық және

импорт (6,1%). Осылайша, білім беру «Қызмет көрсету өндірісінің» құрылымына

енген. ҚР-ның БҒМ – ң мәліметтеріне сүйенсек, оның еншісіне ІЖӨ-нен

4,2% тиесілі. Айта кету керек, абсолютті мағыналардың өсулерінен,

Республиканың білім беру жүйесін ІЖӨ-не қатынасы бойынша қаржыландыру

ІЖӨ-нен әлемдік индикатормен салыстырғанда жеткілікті жоғары деңгейде емес.

«ІЖӨ адам басына шаққандағы» көрсеткіші 2012 жылы 2011 жылмен

салыстырғанда 134,4 мың теңгеге жоғары (АҚШ-тың 12 мың. доллары). Бұл

Қазақстан экономикасының серпінді дамуын айғақтап, мемлекеттегі халықтың өмір

сүру деңгейі көрсеткішінің өсімін көрсетеді( 1.1.1 кесте).


12

1.1.1. кесте. ІЖӨ-ның динамикадағы көрсеткіштері

2011 2012 Көрсеткіштердің

өзгеруі Ішкі Жалпы Өнім:

млрд. теңге 27 571,9 30 218,5 + 2 646,6 млрд. АҚШ доллары* 188,0 202,7 + 14,7

Жеке көлем индексі, алдыңғы жылмен

пайыздық салыстыруда 107,5 105,0 - 2,5

Дефлятор,

алдыңғы жылмен пайыздық салыстыруда

117,8 104,4 - 13,4

ІЖӨ-нің адам басына шаққанда:

теңге 1 665 102,3 1 799 402,8 + 134 300,5 АҚШ доллары 11 356,6 12 067,6 + 711

Дереккөзі: ҚРСА мәліметтері

Мемлекеттің тұрақты экономикалық дамуының және оның басым

салаларының көрсеткіші ретінде Жалпы Өңірлік Өнімді (ЖӨӨ) атап айтуға

болады. 2012 жылдың ЖӨӨ көлемі 2011 жылмен салыстырғанда

105,0% жоғары. ЖӨӨ-ның көлемінің айтарлықтай жоғары үлесін Алматы қаласы

– 18,7%, ал ең аз үлесін Солтүстік Қазақстан облысы - 2,2% алып отыр.

Осылайша, Оңтүстік-Қазақстан (8,4%) және Жамбыл облыстарында (7,6%) «Білім

берудегі ЖӨӨ» көрсеткіштері жоғарғы деңгейді көрсетеді. Тағы бір жайт Атырау

облысында «ЖӨӨ-нің адам басына шаққандағы» пайызының көлемі жоғарғы

көрсеткіштерді көрсеткенімен, ЖӨӨ-нің білім берудегі көрсеткіштері төмен

( 1.1.2 кесте).

1.1.2. ЖӨӨ / Білім берудегі ЖӨӨ

Өңір %

ЖӨӨ Білім берудегі ЖӨӨ

Акмола 2,7 5,9

Ақтөбе 5,1 3,5

Алматы 4,8 5,0

Атырау 10,3 1,2

Батыс Қазақстан 5,7 2,5

Жамбыл 2,6 7,6

Қарағанды 8,5 2,9

Қостанай 3,7 4,4

Қызылорда 3,9 4,0

Маңғыстау 6,6 1,6

Оңтүстік Қазақстан 5,6 8,4

Павлодар 4,9 3,2

Солтүстік-Қазақстан 2,2 5,9

Шығыс-Қазақстан 5,8 4,3

Астана қаласы 9,0 2,9

Алматы қаласы 18,7 2,7

ҚР 100 3,5

Дереккөзі: ҚРСА мәліметтері


13

Халықтың әлеуметтік-экономикалық даму қарқыны мен деңгейін анықтау

кезінде олардың қаржылай кірістерін де, сондай-ақ халықтың қаржылай шығыс

көлемін де ескере кету жөн. Тұрғындардың білім алуға жұмсаған шығындары

құрылымының негізгі бөлігі жоғары білімге (25,5%) мектепке дейінгі білім беруге

(18,4%) және азық-түлікке (16,7%) жұмсалады. Халық бастауыш және орта білім

алуға бір пайыздан да аз қаржы жұмсайды ( 0,7%-дан). Халықтың бюджетінде

оқулықтар сатып алуға 3,4%, бейресми шығындарға – 5,4% және репетиторлық

қызметтерге - 2,5% қарастырылған. Репетиторлық қызметке сұраныстың артуының

негізгі себептері: олимпиадаларға, жарыстарға қатысу және білім деңгейін жоғарғы

деңгейде қабылдау мақсатында, сырқат салдарынан немесе басқа да

жағдайлардың болуы себептерінен мектеп бағдарламасынан артта

қалушылықтардан туындайды.

Халықтың тұрғылықты жерлеріне байланысты жасалған талдау барысында

қала тұрғындарының мектепке дейінгі білім беруге шығыс көрсеткіші 14,4%( қала-

23,9%, ауыл-9,5%) құрайды. Ауыл тұрғындары студенттерге пәтер жалдауға

4,5 есе төлейді. Осылайша, қала тұрғындары репетирорлық қызметке 7,6 есе көп

шығын шығарады (1.1.3 кесте).

1.1.3 кесте. Халықтың білімге жұмсайтын шығын құрылымы %

Білім беруге жұмсалатын шығын Барлығы Оның ішінде

қала тұрғындары ауыл тұрғындары

Мектепке дейінгі білім беруге төлемақы 18,4 23,9 9,5

Оқулықтар сатып алу 3,4 2,9 4,2

Оқушылар үшін мектеп формасын алу 4,4 3,9 5,3

Тамақтануға шығатын шығын 16,7 15,9 18,2

Жол қатынастарына жұмсалатын төлемақы 7,7 6,7 9,2

Бастауыш мектепке төленетін төлемақы 0,7 1,1 -

Жалпы орта білімге төленетін төлемақы 0,7 1,0 0,3

Кәсіби орта білім беруге төленетін

төлемақы 8,7 7,6 10,5

Жоғары білім алуға жұмсалатын төлем 25,5 25,1 26,0

Білім алуға бейресми төлемдер 5,4 5,0 6,1

Студенттерге (оқушыларға) пәтерді жалға

алуға төлемақы 4,9 2,1 9,4

Репетиторлық қызмет 2,5 3,8 0,5

Ересектердің және т.б. білім алуы 1,0 1,0 0,8

Дереккөз: ҚР СА мәліметтері


14

Ересектерді оқыту жұмыспен қамтамасыз ету саласындағы бағдарламалар

аясында жүзеге асады - «Жол картасы - 2020» және «Жұмыспен қамтамасыз ету -

2020». Өмір бойы білім алу тәжірибе мен дағдыларды үйренуге бағытталған білім

беру мен оқыту қызметінен құралған.

Білім беру жүйесінің дамуына әсер етушіні анықтауда мемлекеттің

әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі ғана емес, сонымен қатар нәтижелілігі,

халықтың демографиялық құрылымы мен географиялық ерекшеліктері (туылу

саны, халықты белгілі білім деңгейімен қамту, халықтың тығыздығы, көліктік

инфроқұрылым және т.б ) де әсер етеді.

Республикада халық саны 2012 жылы басына қарай 16,6 млн. адамды

құрады. 2012 жылы туылу көрсеткіші 380,9 мың адамды көрсетсе, ал ол

2011 жылмен салыстырғанда 8404 адамға артық ( 1.1.1 сурет).

1.1.1 сурет. Қазақстан: халықтың туылуы, адам

Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері

Өңірлік бөліністегі халықтың табиғи қозғалысы көрсеткіштерінің

мониторингі мемлекеттік білім беру саясатының дұрыс жоспарланғанын және

уақытылы түзету жұмыстарының жүргізілетіндіктерін көрсетеді - ол дегеніміз

балаларды сапалы мектепке дейінгі және жалпы орта біліммен қамтамасыз ету,

педагогикалық мамандармен жасақтау, қажетті оқу құралдарын жеткізу мен

тамақтандыру және т.б.

Көші-қон үдерісінің қарқынды түрде өсуі Алматы мен Астана қалаларында,

сондай-ақ Алматы мен Маңғыстау облыстарында кездеседі. Халықтың кері қайту

көрсеткіштері Батыс Қазақстанда (-8 310), Оңтүстік Қазақстанда (-7 485) және

Жамбыл облысында (-6 391 адам) (1.1.4 кесте).

380 9

48

80 0

90

8 7

09

2011 2012


15

1.1.4 кесте. Казақстан: халықтың көші-қоны, өңір

2011 2012

Өңір келді шықты қалғандары келді шықты қалғандары

Ақмола облысы 14 297 20 023 -5 726 13 352 16 782 -3 430

Ақтөбе облысы 9 540 12 710 -3 170 8 364 11 129 -2 765

Алматы облысы 46 894 41 958 4 936 43 480 37 089 6 391

Атырау облысы 8 526 9 028 -502 8 456 7 931 525

Батыс Қазақстан облысы 14 303 16 033 -1 730 13 147 14 499 -1 352

Жамбыл облысы 8 178 19 331 -11 153 13 928 20 319 -6 391

Қарағанды облысы 27 598 30 804 -3 206 24 625 28 762 -4 137

Қостанай облысы 20 115 24 267 -4 152 19 811 22 198 -2 387

Қызылорда облысы 11 800 14 790 -2 990 11 836 13 498 -1 662

Маңғыстау облысы 21 183 12 829 8 354 18 664 10 803 7 861

Оңтүстік Қазақстан облысы 31 790 41 649 -9 859 35 298 42 783 -7 485

Павлодар облысы 12 983 16 773 -3 790 13 302 16 059 -2 757

Солтүстік Қазақстан облысы 10 744 16 964 -6 220 10 991 15 893 -4 902

Шығыс Қазақстан облысы 33 344 42 649 -9 305 28 481 36 611 -8 130

Астана қаласы 59 196 28 061 31 135 50 831 31 514 19 317

Алматы қаласы 72 378 49 898 22 480 51 549 41 673 9 876

ҚР 402 869 397 767 5 102 366 115 367 543 -1 428

Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері

Қоныс аудару ағымының қарқынды түрде өсуі Астана мен Алматы

қалаларында, сол сияқты, Алматы мен Астана облыстарында байқалады. Алып

шаһарлар өзіне негізгі қорларды - ең бастысы экономикалық белсенді халық пен

инвестицияларды тартады.

Республика халқын құрылымдық жағынан талдау қала тұрғындарының

ауыл тұрғындарынан әлде қайда көбірек екендігін көрсетеді. Өңірлік бөліністе

Алматы, Жамбыл, Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстарындағы қала

тұрғындар санының көрсеткіштерінің азаюы байқалады, ол табиғи өсудің азаюы

мен кетудің кемуімен түсіндіріледі (1.1.2 сурет).


16

1.1.2 сурет. Қазақстан: 2012 жылғы қала мен ауыл тұрғындарының құрылымы

Дереккөз: ҚРСА мәліметтері

2012 жылы ауыл тұрғындар санының өсуі бес облыста байқалды (Қостанай,

Павлодар, Ақмола, Батыс Қазақстан, Қарағанды облыстары), бұл ауылдардағы

әлеуметтік-экономикалық өмірді жақсартуға бағытталған мемлекеттік

бағдарламаларды («Агробизнес-2020», «Дипломмен ауылға») жүзеге асырумен

байланыстырылады. Ауыл шаруашылықтың дамуы агроөндірістік бизнестің

дамуына, жаңа жұмыс орындарының ашылуына, ауылдық жердегі халықтың бос

уақытын үнемді пайдалануына жол ашады.

Республика халқының жас ерекшелігіне байланысты жасалатын талдау

халықтың даму алғышарттары мен өзгерістерді анықтауға мүмкіндік туғызады.

ҚРСА мәліметтеріне сүйенсек халықтың басым бөлігі, оның ішінде еңбекке

жарамды – 63,6%, жасы еңбек жасына жетпеген - 26,4%, еңбек жасынан өтіп

кеткен – 10,0% құрайды. Қазақстанның негізгі бөлігі жасы 20-24 құрайтын

жастардан тұрады - 10%, 25-29 жастағылар саны – 8,9%, 1 ден 4 жас

аралығындағы балалар саны – 8,2%. Жыл сайын 0 дан 9 жас аралығындағы

46,7

61,7

23,2

48,0

48,5

38,9

78,3

50,8

42,3

51,7

39,1

68,9

40,8

58,2

100

100

54,7

53,3

38,3

76,8

52,0

51,5

61,1

21,7

49,2

57,7

48,3

60,9

31,1

59,2

41,8

45,3

қала тұрғындар үлесі ауыл тұрғындар үлесі


17

балалар саны өсуде. 10-нан 19 жас аралығындағы жасөспірімдер еңбекке

жарамсыз топтарда – 65-69 жас, адам саны азаюда.

Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы мәнмәтіндік факторын

халықтың гендерлік құрылымы аса маңызды болып табылады. Халық санының

динамикасы осы көрсеткіштер бойынша әйел адамның да, ер адамның да азын-

аулақ өсімін көрсетеді. Гендерлік аспектіде әйел адам үлесінің сәл басымдығын

– 51,8% (ерлер - 48,2,%) көрсетеді. Білім беру жүйесінде мектепке дейінгі және

мектеп жасындағы топтар арасында ұл балалар саны - 0 дан 19 жас

аралықтарында басым болып келеді. 20 - жастан бастап қыз балалар санының

артуы байқалады(1.1.3 сурет).

1.1.3 сурет. Қазақстан: халықтың гендерлік құрылымы, 2012 жыл / адам


192 998

733 153

708 436

574 126

658 376

797 405

764 604

641 578

575 051

531 980

501 630

482 235

349 742

253 300

395 973

183 527

693 406

669 615

547 938

631 823

804 407

775 644

654 085

605 007

568 792

552 622

555 448

434 925

351 036

723 487

-1 000 000 -600 000 -200 000 200 000 600 000 1 000 000

1 жасқа дейін

1-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65 және одан жоғары

ерлер әйелдер


18

Осылайша, мемлекеттік білім беру саясатын жүзеге асыру мен оны

жоспарлауда халық санының тұрақты өсуі көрсеткіштерін болжауға және есепке

алуға болатындығын көрсетеді.

Республиканың білім беру жүйесі еңбек нарығының сұраныстарын және

білім беру ұйымдары бітірушілерінің құрылымы арасындағы тепе-теңдікке жету

мен кадрларды даярлау жүйесінде үйлестіруді қамтамасыз ете отырып,

экономиканың жеке салаларының даму деңгейін есепке алады. ҚРСА мәліметтері

бойынша 2012 жылы халық арасында экономикалық белсенді адамдар жасы

15 жас және одан жоғары 207 295 (2011 – 8 774 638, 2012 - 8 981 933), еңбекпен

қамтылған адамдар – 205 517 адамды (2011 – 8 301 635, 2012 - 8 507 152)

құрады. Сонымен қатар жұмыссыздар санының азын-аулақ өсуі байқалады –

1 778 адам (2011 – 473 003, 2012 – 474 781).

2011 жылмен салыстырғанда жұмыссыздар саны көрсеткішінің 0,1%

төмендеуі байқалады. Сонымен қатар жастар арасындағы жұмыссыздық (15-28

жас аралығы) республика бойынша жұмыссыздықтың 0,1% құрайды (1.1.4 сурет).

1.1.4 сурет. Қазақстан: жұмыссыздық деңгейі, %


«Жол картасы», «Халықты жұмыспен қамтамасыз ету-2020» әлеуметтік

бағдарламаларының көмегі тұтастай алғанда жұмыссыздық мәселесін шешуде

бағаланып отыр. Жастарды жұмыспен қамтамасыз ету және жұмысқа

орналастыру мәселелері өзге де әлеуметтік жобалар арқылы шешіліп отыр. Атап

5,4 4,6 6,3

2,1

28,4

5,3 3,9

5,4

2,5

28,3

Жұмыссыздықтың жалпы деігейі

Жастар жұмыссыздығы ( 15-24 жастағы)

Жастар жұмыссыздығы (15-28 жастағы)

Ұзақ мерзімді жұмыссыздық

Халықтың экономикалық

енжарлығы

2011 2012


19

айтсақ, «Жасыл ел» жобасы арқылы жеті жыл ішінде 160 мың студенттер қауымы

мен жұмыссыз жастар жұмыспен қамтамасыз етілген. Ал «Дипломмен ауылға»

бағдарламасы арқылы ауыл аймақтарында педагогтар саны - 1,8 есеге,

дәрігерлер саны - 2,7 есеге өсті. «Жастар тәжірибесі» жобасы арқылы 3 жыл

ішінде 50 мың түлек тұрақты жұмыс орындарымен қамтамасыз етілді.

Білім беру жүйесінің деңгейі еңбек нарығындағы бәсекелестікке

қабілеттілігінің негізгі факторы болып табылады. Республика халқының арасында

жұмыспен қамтамасыз етілген жоғары немесе техникалық, кәсіби білімдері барлар

үлесі 61,8% (30% мен 31,8% арақатынасында) құрайды. Ол 2011 жылмен

салыстырғанда жұмыспен қамтамасыз етілгендер арасында жоғары кәсіби білімі

барлар саны - 2% өссе, орта кәсіби білімдері барлар саны 2,3% ға кеміді (1.1.5

кесте).

1.1.5 кесте. Жұмыспен қамтамасыз етілгендерді білімдері бойынша іріктеу, мың адам

2011 2012

мың адам % мың адам %

Барлық қызметтегілер 8 301,6 100 8 507,2 100

Білімдері барлар

Жоғары 2 324,1 28,0 2 543,4 30,0

Аяқталмаған жоғары 246,8 3,0 256,9 3,0

Орта кәсіби 2 445,4 29,5 2 708,4 31,8

Бастауыш кәсіби 666,4 8,0 646,0 7,6

Жылпы орта 2 370,4 28,6 2 171,6 25,5

Негізгі жалпы 211,1 2,5 161,3 1,9

Жалпы бастауыш 37,5 0,4 19,5 0,2


Статистикалық мәліметтерді талдау білімнің бар болуы жұмыспен

қамтамасыз етілуді айқындайтын көрсеткіш - білім деңгейі неғұрлым жоғары

болса, жұмыспен қамтылу деңгейі мен жұмыссыздық төмен болады. Кәсіби білімі

жоқ тұрғындар арасындағы жұмыспен қамтылу төмен және жұмыссыздық

көрсеткіші айтарлықтай жоғары(1.1.5 сурет).


20

1.1.5 сурет. Халықты экономикалық белсенділігі мен білімі бойынша бөлу, мың адам


Осылайша, бүгінгі таңда білім беру жүйесі республиканың әлеуметтік-

экономикалық көрсеткіштері мәнмәтінінде еңбек кадрларын дайындау мен

кәсібилігін арттыруды, оларды кәсібилік дағдыларын машықтандыруды

қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, экономикалық қажеттіліктің өмірлік шындығы

адамнан бүкіл қызметті жаңалау барысында кәсібилік деңгейде қоғам мен

мемлекет игілігі үшіні үздіксіз біліктілікті арттыруды талап етеді.

1.2. Қазақстанның білім беру жүйесі: халықаралық рейтинг

Еліміздің дамуы мен экономикалық өсуі сапалы білім берудің негізгі

факторы ретінде оның әлемдік кеңістікте бәсекеге қабілетті болуына мүмкіндік

береді. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігі халықтың әл-ауқатының көрсеткішіне

тікелей байланысты. Қазақстанның әлемдік рейтингте нық тұғырда болуы

экономикасының қарқынды өсіп келе жатқандығына байланысты.

Елдің бәскеге қабілеттілік рейтингісі жыл сайынғы Дүниежүзілік

экономикалық форум (ДЭФ) ұсынған Жаһандық Бәсекеге қабілеттілік индексі

(ЖБИ) елдерді 28 статистикалық және 83 пікіртерімдік көрсеткіштері бойынша

ранжирлейді. Рейтингтегі топтастырылған 12 құраушының ішіндегі айналмалылар

арасында бастауыш және жоғары білім беру, кәсіби дайындық, инновация және

тағы басқа көрсеткіштер берілген (1.2.1 сурет).

Барл

ығы

қам

тыл

ған

жұм

ыссы

з

эко

ном

ика

лы

қ б

ел

сенд

і

Барл

ығы

қам

тыл

ған

жұм

ыссы

з

эко

ном

ика

лы

қ б

ел

сенд

і

2011 2012

жоғары аяқталмаған жоғары кәсіби орта (арнаулы) кәсіби бастауыш

жалпы орта негізгі орта жалпы бастауыш


21

1.2.1 сурет. ЖБИ құрылымының көрсеткіші

Дереккөз: ДЭФ «Жыл сайынғы жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі»,2012-2013 жылдар

2012 - 2013 ЖБИ мәліметтері бойынша Қазақстан әлемдік 144 елдің

арасында 51 орында орналасқан (21 тұғырға өскен). 2010-2011 жылдардағы

кезеңде еліміз тұрақты 72 орынды иеленді (1.2.2 сурет).

1.2.2 сурет. Қазақстан: ЖБИ рейтингі

Дереккөз: «Жыл сайынғы жаһандық бәсекеге қәбілеттік туралы Есеп» - ДЭФ 2010-2011,

2011-2012, 2012-2013 жылдар

72 орын 2010 72 орын

2011

51 орын 2012

ЖАҺАНДЫҚ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІК ИНДЕКСІ

1. Институттар

2. Инфраструктура

3. Макроэкономикалық

орта

4. Денсаулық сауқтау

және бастауыш білімі

5. Жоғары оқу мен кәсіби

дайындық

6. Тауар мен қызмет

нарығының жемісі

7. Еңбек нарығының

нәтижелілігі

8. Қаржы нарығының

дамуы

9. Технологиялық деңгей

10. Нарық өлшемі

11.Компанияның бәсекеге

қабілеттілігі

12. Инновация

БАЗАЛЫҚ ТАЛАПТАР

Нәтижелілікті күшейтетіндер

Жаңарту күші мен даму факторлары

Экономиканың

факторлық-бағдарлық

негізі


нәтижелілігіне бағытталған

негіз


инновациялық- бағдарлық

негізі

21 тұғырға өсу


22

ЖБИ-2012 рейтингісінде Қазақстан тұғырдағы өзінің көптеген көрсеткіштерін

жақсартты, оның ішінде макроэкономикалық орта, технологиялық дайындық,

инновациялар, институттарды дамыту бар. ДЭФ ЖБИ-дың 2012 рейтингісінде

Қазақстан алғаш рет ауыспалы экономикадан инновациялық даму кезеңіне

ауысқан мемлекет ретінде көрінді (1.2.3 сурет).

1.2.3 сурет. Қазақстан: даму сатылары

Дереккөз: «Жыл сайынғы жаһандық бәсекеге қәбілеттік туралы Есеп» - ДЭФ 2010-2011,

2011-2012 жылдар

Экономикалары инновацияға бағытталған жетекші елдер бестігін

Швейцария, Сингапур, Финляндия, Швеция және Нидерланды басқарады.

Қазақстан рейтинг бойынша Ресей және Украина сияқты елдердің алдында

(1.2.4, сурет).

66 67

16 92

58

71

19

115

55

55

99

103

94

82

18 85

65

87

21

121

87

55

109

116

Институттар

Инфрақұрылымдар

Макроэкономикалық орта

Денсаулық сақтау және бастауыш білім

Жоғары білім және кәсіби даярлық

Тауар нарығының тиімділігі

Еңбек нарығының тиімділігі

Қаржы нарғының даму деңгейі

Техникалық дайындық

Нарық өлшемі

Бизнестік бәсекеге қабілеттілігі

Жаңартпа

2012 2011

2 2-3 өту

3 1 1-2 өту

Факторлық-бағдарлық негіз

Нәтижелілігіне бағытталған негіз

инновациялық-

бағдарлық негіз


23

1.2.4 сурет. Бәсекеге қабілетті мемлекеттер рейтингісі

Дереккөз: «Жыл сайынғы жаһандық бәсекеге қәбілеттік туралы Есеп» ДЭФ 2010-2011,

2011-2012 жылдар

2011 жылмен салыстырғанда 11 көрсеткіштер бойынша білім беру

саласының дамуын көрсететін ілгерулер байқалады. «Университеттермен мен

ҒЗТҚЖ саласындағы бизнесте серіктестік орнату» (+29), «Мемлекеттік салаларда

шешім қабылдаудың мөлдірлігі» (+21), «Ғылыми-зерттеу ұйымдарының сапасы»

(+13), «Білім беру жүйесінің сапасы» (+11), «Зерттеу және білім беру қызметінің

қолжетімділігі» (+8 ), «Менеждмент мектебінің сапасы» (+5), «Жаратылыстану

ғылымдары мен математика пәнінің сапасы» (+4) және «Ғалымдар мен

инженерлердің қолжетімділігі» (+2) салаларындағы көрсеткіштер әлде қайда

жақсарды.

Айта кететін бір жайт, осылардың 10 көрсеткіші ұлттық және халықаралық

компаниялардың менеждерлерімен жасалған сауалнаманың нәтижесі болып

табылады. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі мен Қазақстан

Республикасы Статистика жөніндегі агенттігімен біріге отырып 2012 жылы

1

2

3

4

5

45

46

51

67

73

1

2

4

3

7

44

55

72

66

82

0 20 40 60 80 100

Швейцария

Сингапур

Финляндия

Швеция

Нидерланды

Литва

Әзірбайжан

Қазақстан

Ресей

Украина

2011 жыл 2012 жыл


24

ЮНЕСКО-ның Статистика институтымен жұмыс жүргізіп, ғылыми ақпарат

алмасуда жоғары, орта және бастауыш оқу орындарындағы халық санының

көрсеткіштері жайлы мәліметтер алынды.

Әлемдік көлемдегі елдің нәтижелілігі жоғары

бағасының көрсеткіші болып Біріккен Ұлттар Ұйымының

даму Бағдарламасының (бұдан әрі - БҰҰДБ) жыл сайынғы

есептеуіндегі Адами даму индексі (АДИ) болып табылады.

АДИ адам дамуының негізгі үш өлшемінен:

денсаулық сақтау, білім беру және кірістен құралатын құрамды және әл-ауқаттың

кең ұғымын көрсетеді.

Адам дамуы туралы «Оңтүстікті пір тұту: әр алуан әлемдегі адами прогресс»

баяндамасы 2013 жылы жарияланған, ондағы негізгі лейтмотив демократия

принциптері мен мүмкіндіктер теңдігін иеленген халықаралық басқарудың көрнекті

жүйесін құру болып табылады.

2012 жылғы АДИ 137 индикаторлары бар 14 блоктан құралады.

Мемлекеттерді АДИ бойынша ранжирлеудің 4 жаңа блогы - «Тауарлар мен

қызмет көрсетулерді сатудың халықаралық ағыны», «Әлеуметтік кірігу», «Капитал

мен көші –қонның халықаралық ағыны», 71 индикаторымен «Инновациялар мен

технологиялар» енгізілген.

«Білім беру» 9 субиндекстен тұратын жеке блок ретінде тұңғыш рет

қарастырылуда (2011 жылы - 6). «Бастауыш мектептің бір мұғаліміне

оқушылардың орташа саны (мұғалім / оқушы)» индикаторы алып тасталды.

Сонымен қатар, «Білім беру сапасы» (PISA нәтижелері, 15-жастағы

оқушылардың үлгерімі) жаңа индексі және үш жаңа субиндекстер – «Білімі

ортадан төмен емес тұрғындар үлесі» (25 жас және одан жоғары адамдар %),

«Білім беру сапасына қанағаттанушылық» (қанағаттанғандар %) және «Бастауыш

мектептен кеткендер коэффициенті» (бастауыш мектеп оқушылары % ) енгізілген.

Атап өту керек, «Білім беру сапасына қанағаттанушылық» субиндексі

бойынша мәліметтер Gallup World Poll компаниясының елдің білім беру жүйесіне

қанағаттануы туралы респонденттерден пікіртерім жинау жолымен мәліметтер

алынды. Американдық консалтингтік Gallup World Poll компаниясы 1935 жылы

құрылған және әлемдегі қоғамдық пікірдің жағдайы туралы ақпаратты беруші

сенімді дереккөзді беруші ретінде халықаралық беделі бар. Кездейсоқ іріктеу


25

негізінде 15 жас және одан үлкен жастағы 1 500 2 000 адамнан (Гэллап саны)

жауап алынады. Ал қалған екі субиндексті статистикалық мәліметтер негізінде

алады.

Рейтингтер санатын жіктеуге сәйкес Қазақстан АӘДИ деңгейі жоғары Ресей,

Румыния, Малазия сияқты ел топтарының қатарына кіреді және 186 елдер

арасында 69 орынға ие (1.2.5 сурет).

1.2.5 сурет. АДИ рейтингтерінің көрсеткіштеріне байланысты кейбір мемлекеттердің

орныққан орындары мен деңгейлері 2012ж.

Дереккөз: Адам дамуы туралы баяндама, БҰҰДБ 2013 жыл

Рейтингтер индикаторы бойынша Қазақстан тұғырын салыстырмалы талдау

халықтың сауаттылық деңгейінің жоғары көрсеткіштері (15 жастан жоғары - 99,7%)

бастауыш біліммен жалпы қамту - 111,0%, орта біліммен - 100% және жоғары білім

берумен- 40,8% көрсетті.

Оның үстіне, орта білімі бар халықтың саны (25 жас және одан жоғары) 99,3

құрайды. Сонымен қатар жаңа «білім беру сапасымен қанағаттану» индикаторы,

сұрау салу жолымен алынған нәтижелері бойынша 49,9% құрады. Айта кететін бір

жайт, мемлекет «бастауыш мектептен шығып қалу» индикаторында жоғары

тұғырда - 0,2 %. АДИ көрсеткіштері жоғары мемлекет осы индикатор бойынша

0,344

0,351

0,352

0,554

0,69

0,699

0,722

0,754

0,782

0,937

0,938

0,995

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2

Мали (182)

Эритрея (181)

ОРА (180)

Үндістан (136)

Тайланд (103)

Қытай (101)

Түркия (90)

Қазақстан (69)

Араб Әмірлігі (57)

АҚШ (3)

Австралия (2)

Норвегия (1)

Төм

ен А

ДИ

О

рта

ша

АД

И

Жо

ғар

ы А

ДИ

Ө

те ж

оға

ры

А

ДИ


26

төменгі пайызды көрсетеді. Осылайша, мысалы, АҚШ– 6,9%, Германия – 4,4%

және Норвегия – 0,5% көрсетеді.

Швейцариялық Халықаралық менеджментті дамыту

институтының зерттеушілер тобы жыл сайын өткізіп жүрген

рейтингісі (The International Institute for Management

Development, IMD), елдегі жүргізіліп жатқан әлеуметтік-

экономикалық реформалардың деңгейлері бойынша елдің

бәсекеге қабілеттілігін анықтайды. Ұлттың бәсекеге қабілетті бизнесі пайда

болатын ортаны құруы және қолдауы негізгі болып табылады.

Әлемдік бәсекеге қабілеттілік жылтізбесі деректердің әр түрлі типтерін

есептеу үшін сандық және сапалық көрсеткіштерді жекешелеп қолданады. Осы

әдістеме бойынша елдер тек тұрғындарға шаққандағы ІЖӨ-ге ғана емес, сонымен

қатар тұрғындар санына да байланысты жіктеледі. IMD 59 қатысушы – елдердің

зерттеуші ұйымдарымен ынтымақтастықта әр мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін

329 көрстекіштер бойынша бағалап, оны 4 топқа біріктіреді:

Экономикалық қызмет (ішкі экономиканың макроэкономикалық бағасы),

Үкіметтің тиімділігі (бәсекеге қабілеттілікті арттыруға мүмкіндік беретін

мемлекеттік саясаттың дәрежесі бағаланады),

Бизнестің тиімділігі (кәсіпорынның инновациялылығы, кірістілігі және

жауапкершілігінің дәрежелері бағаланады),

Инфрақұрылым (бизнестің базалық, технологиялық, ғылыми және адами

ресурстарға қанағаттану дәрежесі бағаланады) (1.2.1 кесте).

1.2.1 кесте. IMD әдісіне сәйкес бәсекелестікке қабілеттілік факторлары

Дерекөз: «Экономикалық зерттеу институты» АҚ

Экономикалық қызмет

(78 көрсеткіштер)

ҮКкіметтің жетістігі


Бизнестің нәтижелілігі


Инфроқұрылым


Ішкі экономика Мемлекеттік қаржы Өндірістік және

нәтижелілік Негізгі инфроқұрылым

Халықаралық сауда Фискалды саясат Еңбек нарығы Технологиялық

инфроқұрылым

Внешние инвестиции Институциональды орта Қаржы Ғылыми

инфроқұрылым

Жұмыспен қамтылу Бизнесті реттейтін заңнама Менеджмент тәжірибесі Денсаулық сақтау мен

қоршаған орта

Бағалар Қоғамдық орта Қарым-қатынас пен

құндылықтар Білім беру


27

«Инфроқұрылым» көрсеткіші бес субфакторлардан тұрады, оның екеуі білім

беру жүйесіне қатысты «Ғылыми инфроқұрылым» және «Білім беру». Қазақстан

«Ғылыми инфроқұрылым» субфакторы көрсеткіштері бойынша 3 орынға

жоғарылады (2011 – 55, 2012 - 52 орын). Осы субфактордың орныққан орындары

мынандай ұстанымдардың өсуін көрсетеді, «Ғылыми дәреже» +6 (2011 - 44, 2012 -

38), «Зияткерлік меншік құқығы» +3 (2011 – 40, 2012 - 37), «Халықаралық

зерттеулер» +6 (2011 – 35, 2012 – 29), «Зерттеушілер мен ғалымдар»

+7 (2011 - 26, 2012 - 19).

«Білім беру» субфакторы бойынша мемлекет тұғыры бір деңгейге жақсарды

(2011 – 41, 2012 – 40). «Шет тілдерін меңгеру деңгейі» критерийі 14-ке

жоғарылады, «Ғылыми пәндер» - 6, «Бәсекеге қабілетті экономика талаптарына

сәйкес жоғары оқу орындарында білім беру» - 4, «Ел аймағынан тыс студенттердің

ұтқырлығы» - 5, «Жоғары білім алу» - 5 тұғырға жақсарған.

Сонымен қатар, «Халықтың жан басына шаққанда білім беруге жұмсалатын

жалпы мемлекеттік қаржы», «Оқушы / оқытушы арасалмағы (орта мектеп)», «Білім

беру сапасын бағалау», «Ағылшын тілін меңгеру», «Бәсекеге қабілетті экономика

сұранысына сәйкес білім беру жүйесі», «Сауатсыздық / ересектердің сауатсыздық

деңгейі» сияқты критерийлер бойынша тұғырлар тұрақты.

«Оқытушы / оқушы арасалмағы (-1)», «Білім беруге жұмсалатын жалпы

мемлекеттік шығындар (-6)», «Мемлекеттегі студенттер ұтқырлығы» критерийлері

бойынша позицияның шамалы төменденгені байқалады(1.2.2 кесте).

1.2.2 кесте. IMD инфрақұрылымының көрсеткіштерінің факторлары мен критерийлері

Факторлар мен критерийлер 2011 2012

Инфрақұрылым 46 -7 43 +3

Ғылыми инфрақұрылым 55 -11 52 +3

Білім беру 41 -1 40 +1

Дерекөзі: «Экономикалық зерттеу институты» АҚ

IMD 2012 жыл рейтингісінде келесі мемлекеттер көшбасшылық

позицияларды иеленіп отыр: сараптамалы-бағдарланған өңдірісі бар Гонконг,

АҚШ, Швейцария, Швеция және Германия. Қазақстан өз позициясын жақсартып

(+4), рейтингке қатысушы 59 мемлекет арасында 32 орынды иеленді (1.2.6 сурет).


28

1.2.6 сурет. Мемлекеттердің бәсеклестікке қабілеттілігінің рейтингі, 2012 жыл

рейтингтөмендеді

Гонк

онг

АҚШ

Шве

йцар

ия

Синг

апур

Шве

ция

Қазақ

стан

Чехия

Пол

ьша

Ресей

Украи

на

рейтингорынрейтингте

рейтингкөтерілді

рейтингтің кестесінде жағдайдың өзгерісі

Дереккөз: www.imd.org

Legatum Институтының индексінің гүлденуі сегіз

негізде құралған :«Экономика», «Кәсіпкерлік», «Басқару»,

«Білім беру», «Денсаулықты сақтау», «Қауіпсіздік», «Жеке

ерік» және «Әлеуметтік қазына» БҰҰ агенттігінің

деректеріне, Бүкіләлемдік банк, ОЭСР, Бүкіл әлемдік

сауда ұйымы мен әлеуметтік сауалнамаға сәйкес жасалған.

Өркендеу Индексі пайда табу мен сәттіліктің негізде құралатын ұлттық

табысты өлшейтін құрал болып табылады. Қоғам өмірінің аспектілері мен

қоғамның хал-аухатының өлшемдерін анықтайтын, 8 субиндекстердің

қосылымынан құралған 89 көрсеткіштер бойынша рейтинг жасалады.

«Legatum Institute»атты британдық сараптама орталығының нәтижелері

бойынша Қазақстан Беларусия (54 орын) мен Қытай (55 орын) мен Түркияны (71)

озып, 142 мемелекеттер арасынан 46 орынға шықты. 2010 жылмен салыстырғанда

Қазақстанның көрсеткіші 4 сатыға жоғары көтерілді. Legatum Институтының 2012

жылғы өркендеу рейтингісінің алғашқы орындарын Норвегия, Дания және Швеция

иемденді (1.2.3 кесте).

http://www.imd.org/


29

1.2.3 кесте. Legatum Институтының әлем мемлекеттерінің өркендеу индексі

Мемлекеттер 2010 2011 2012

Норвегия 1 1 1

Дания 2 2 2

Швеция 6 5 3

Австралия 4 3 4

Жаңа Зеландия 5 4 5

Қазақстан 50 46 46

Беларусия 54 50 54

Қытай 58 52 55

Ресей 63 59 66

Украина 69 74 71

Түркия 80 75 89

Орталық-Африка Республикасы 108 110 142

Дереккөз: www.prosperity.com

2012 жылы Қазақстан Өркендеу Индексі бойынша мынандай

категорияларда сыналады: «Білім беру» – 43, «Экономика» – 54, «Кәсіпкерлік» -

59, «Басқару» - 95, «Денсаулық сақтау» - 60, «Қауіпсіздік» - 53, «Жеке еркіндік» -

43, «Әлеуметтік қазына» - 37 (1.2.7 сурет, 1.2.7 кесте).

1.2.7 сурет. Өркендеу Индексі / категория / ҚР-ның орны / 2012 жыл


Білім беру субиндексі мемлекет мүддесін үш бағыт бойынша көрсетеді –

«Оқудың қолжетімділігі», «Білім сапасы» мен «Адами қазына». Сонымен қатар

бұл субиндекс оқудың қолжетімділігінің тұлғалардың өз мүмкіншіліктерін

54

59

95

43

60

53

43

37

Экономика

Кәсіпкерлік

Басқару

білім беру

Денсаулық сақтау

Қауіпсіздік

Жеке бостандығы

Әлеуметтік капитал

өлшемдер рейтінгісі

http://www.prosperity.com/



30

қаншалықты дамыта алатындығын және қоғам дамуына қосатын үлестерін

айқындауға көмектеседі. «Білім беру» субиндексі бойынша соңғы үш жыл бойы

Жаңа Зеландия мен Австралия алдыңғы қатарда тұр. Ал Қазақстан көрсеткіштер

бойынша 42-43 орындар арасында жылжып жүр (1.2.4 кесте).

1.2.4 кесте. «Білім беру» субиндексі/ елдер рейтингі

Мемлекеттер 2010 2011 2012

Жаңа Зеландия 1 2 1

Австралия 2 1 2

Канада 12 10 3

Тайвань 7 9 4

США 5 13 5

Беларусия 21 22 21

Ресей 27 34 27

Украина 29 44 29

Қазақстан 43 42 43

Қытай 50 54 50

Түркия 91 76 91

Орталық Африка Республикасы 142 110 142


Білім беру саласы бойынша жасалатын Баяндама

БҰҰ-ның білім, ғылым және мәдениет салалары бойынша

(ЮНЕСКО) тәуелсіз жыл сайынғы басылымы болып

табылады. 2012 жылғы білім саласы бойынша барлығына

ортақ баяндама «Жастар мен дағдылар: білім жұмыс істеу

керек» жастарды болашақ өмірге дайындауға, оларды жұмыспен қамтамасыз

етуге, оларға лайықты жұмыс тауып беруге, өмірлік қажеттіліктерге қаражат

табуға, қоғам өміріне белсене қатысуға, өз мүмкіншіліктерін жүзеге асыру

жұмыстарын қамтиды. ББО – нің ауқымды көлемдегі мақсаты мемлекеттің

экономикасының дамуына үлес қосатын сала қызметкерлерін дайындау болып

табылады.

Білімнің Даму Индексі (БДИ) төрт компонентерден тұратын БҰҰДБ-ның

(ПРООН) аралас көрсеткіші: «Жалпыға ортақ бастауыш білім» (бастауыш біліммен

қамту %), «Гендерлік теңдестік» (гендерлік-бағдарлық индекс), «Ересектердің

сауаттылық деңгейі» (15 жас және одан жоғары жастағылар арасындағы

сауаттылар саны) және «Білім сапасы» (5 сыныпқа дейін оқығандар).



31

Барлығы рейтингқа 205 мемлекет қатысады. Алайда, олардың 120 ғана

Білімнің Даму Индексін есептейтін индикаторы бар. Рейтингтің әдіснамасына

сәйкес мемлекеттер үш көрсеткіштер бойынша іріктеледі. 2012 жылы жоғарғы

категорияға (БДИ 0,95) 58 мемлекет кірді, оның 60 %-ы Орталық Азия, Батыс

және Орталық Еуропа, Солтүстік Америка елдері. Орташа категория (0,80 < БДИ <

0,94) 42 мемлекеттермен Араб, Латин Американдық мемлекеттер және Кариб

бассейінің мемлекеттерімен көрсетілген. БДИ < 0,80, 20 мемлекеті төменгі

категорияға жатады.

2012 жылғы ЮНЕСКО баяндамасының мәліметтері бойынша алғашқы

бестікке мынандай мемлекеттер Жапония, Швеция, Норвегия, Ұлыбритания,

Исландия, Швейцария, Қазақстан, Франция, Нидерланды және Ирландия кірді.

Қазақстан білімінің даму индексі бойынша 120 мемлекеттер арасында 7 орын

алды (ИРО= 0,992) (1.2.8 сурет).

1.2.8 сурет. Білімнің Даму Индексі бойынша рейтингі, 2012 жыл

ҰлыбританияФранцияШвейцарияНидерландИрландия

Қазақстан

Жапония

Дереккөз: «Жастар мен дағдылар: білім жұмыс істеу керек», Дүниежүзілік Баяндама 2012

Қазақстан үшін «Ересек адамдардың сауаттылығы» индикаторы бойынша

0,997 құрады, ол Жапонияның мәнімен салыстырғанда әлде қайда жоғары 0,05.

Жаппай бастауыш мектепті бітіргендер саны (0,997) Исландияны баса озды

(0,994). Ал Швейцария мен Францияны (0,992) - 0,05 және Норвегияның

көреткіштері (0,991) 0,06 артты (1.2.5 кесте).


32

1.2.5 кесте. «Білім барлығы үшін / компонеттері / 2012 жыл

Рейтинг Мемлекеттер БДИ

БДИ стандарты

Ба

ста

уы

ш

біл

імд

ер

і б

арл

ар

Ер

есе

кте

рд

ің

са

уа

тты

лы

ғы

Ге

нд

ер

лік

те

пе

-

теңд

ік

5

Сы

ны

пқа

де

йін

гі о

қу

мер

зім

і

1 Жапония 0,997 1,000 0,992 0,999 1,000

2 Швеция 0,996 0,994 1,000 0,995 0,995

3 Норвегия 0,995 0,991 1,000 0,993 0,995

4 Ұлыбритания 0,994 0,998 0,998 0,992 0,990

5 Исландия 0,994 0,994 1,000 0,990 0,990

6 Швейцария 0,993 0,992 1,000 0,989 0,990

7 Қазақстан 0,992 0,997 0,997 0,998 0,988

8 Франция 0,992 0,992 0,994 0,992 0,990

9 Нидерланды 0,992 1,000 0,985 0,993 0,990

10 Ирландия 0,992 0,997 0,994 0,983 0,993

Дереккөз: «Жастар мен дағдылар: білім жұмыс істеу керек», Дүниежүзілік Баяндама 2012

Жоғары білім сапасының көрсеткіштері мен мемлекет

оқу орындарының әлемдік деңгейде танылуы QS

(Quacquarelli Symonds) британдық консалтингтік

компаниясымен өткізілетін рейтингтер арқылы анықталады.

QS 1990 жылы құрылған, штаб-пәтері Ұлыбританияда (Лондон қаласында)

орналасқан.

45000 академиялық ұйымның өкілдері мен 25 000 рекрутерлармен

жасалған сауалнаманың нәтижелерімен құралған рейтингке әлемнің 2 500

университеті қатысады. Салыстыру 6 көрсеткіштер бойынша жүргізіледі

«Академиялық ұйым өкілдерінің сауалнамасы», «Жұмыс берушілер өкілдері мен

рекрутерлар сауалнамасы», «Оқушылар саны СҚТ мен қатынасы», «СҚТ бойынша

алынған ғылыми мақалалардан үзінді», «Жалпы СҚТ-дан шетел өкілдерінің

СҚТ-ның үлесі», «Жалпы білім алушылардан шетел білім алушылардың үлесі».

2012 жылы QS рейтингісіне қазақстандық 8 ЖОО кірді, олар әлемдік

университеттердің қатарына жетудегі жетістіктері үшін - Л. Гумилев атындағы

Еуразиялық Ұлттық университеті, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Қазақстандық-

Британдық техникалық университет, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті,


33

Қазақ Ұлттық техникалық университеті, Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті,

Қазақ агротехникалық университі және Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды

университеті.

Рейтинг нәтижелері бойынша екі жыл ішінде ЖОО-ның орныққан

орындарының өзгеруі байқалады, ол дегеніміз жоғарғы білім сапасының жақсаруы.

Мысалға, Л.Гумилев атындағы ЕҰУ 69 орынға көтеріліп 369 орынды иеленді, Әль-

Фараби атындағы ҚазҰУ – 50 орынға көтерілген (390 орын). Тұрақты орындарды

Қазақ Ұлттық техникалық университеті мен Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды

университеті, Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті мен

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті ұстап тұр. Ал Қазақ-Британдық

техникалық университеті мен Қазақ агротехникалық С.Сейфуллин атындағы

университет 2012 жылы QS алғаш рет додаға түсті (1.2.6 кесте).

1.2.6 кесте. QS WUR рейтингінің нәтижесі

Университеттер Орын

2011 2012

Л. Н. Гумилёв атындағы Қазақ Ұлттық университеті 438 369

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті 440 390

Қазақ-Британдық техникалық университет - 551- 600

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті 601+ 601+

Қазақ Ұлттық техникалық университеті 601+ 601+

Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық

университеті 601+ 601+

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық

университеті - 601+

Е. А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік

университеті 601+ 601+

Дереккөз: www.topuniversities.com

Л.Гумилев атындағы ЕҰУ төрт жыл ішінде көрсеткіштерін әлде қайда

жақсартып 2012 жылы 400-діктің қатарына кірді. 2009 жылдан 2011 жылға дейінгі

аралықта QS рейтингі бойынша 141 орынға жоғарылады, бұл дегеніміз ЖОО

қызметінің сапасын халықаралық сарапшылардың мойындағанын көрсетеді (1.2.9.

сурет).

http://www.topuniversities.com/


34

1.2.9 сурет. QS Рейтингі / ЕҰУ-нің орны / жыл

Дереккөз: www.topuniversities.com

Жеткен жетістіктер қазақстандық ЖОО-рының бәсекеге қабілетті

мемлекеттер арасында білім беру жүйесінің әлемдік нарыққа шыққандығын,

халықаралық жаһандануда ұлттың өркендеуі мен хал-ахалуының жақсаруын

қамтамасыз ететіндігі байқатады.

Осылайша, әлем елдері табыстылығының халықаралық рейтингісінің

тәжірибелік құндылығы ранжирлеу нәтижелері тек жеткен жетістіктерді ғана емес,

сонымен қатар экономиканың басым салалары мен әлеуметтік саясатты одан

әрі дамытудың бағытын айқындаудағы бағдар болып табылады.

Мемлекеттік институттардың тиімді және нәтижелі жұмыстары ғана елдің

бәсекеге қабілеттілігін халықаралық жаһандану жағдайында анықтай отырып,

ұлттың өркендеуі мен әл-аухатын қамтамасыз етеді.

359 401

451 500

2012 2011 2010 2009


35


36


37

2. БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ

2.1. Білім беру ұйымдарының желісі

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту

Мектепке дейінгі білім беру жүйесін кеңейту арқылы балалардың мектепке

дейінгі тәрбие мен оқуға құқығы қамтамасыз етіледі. Мемлекет мектепке дейінгі

білім беру жүйесін жетілдіру және оның қолжетімдігін қамтамасыз етуі арқылы

еліміздің адами және кадрлық әлеуетін дамытудың негізі ретінде қарайды.

2012 жылы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен

қамтамасыз ету жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған «Балапан»

бағдарламасын іске асыру шеңберінде мектепке дейінгі білім беру жүйесінің өсуі

801 бірлікті құрады (2.1.1 cурет).

2.1.1 сурет. Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту жүйесінің желісі, бірлік

Дереккөз: «Қазақстан Республикасының білім беру статистикасы» Ұлттық жинақ

Мектепке дейінгі білім беру ұйымдар санының көбеюі шағын

орталықтардың көптеп ашылуымен байланыстырылады. 2012 жылға

республикада мұндай білім орталықтарының саны 422-ге артты. Толық бір күндік

бағдарламаға толы орталықтар 2 197 болды, ол жалпы көрсеткіштің 40,5% құрады.

Шағын орталықтар жүйесінің белсенді дамуы Оңтүстік Қазақстан

облысында байқалады, 2011 жылмен салыстырғанда олардың саны 322 ұйымға

көбейді және 563 бірлікті құрайды.

Өңірлік бөліністе мұндай шағын орталықтар Шығыс Қазақстан облысында

(1160), Солтүстік Қазақстанда (505), Қостанай (488) және Алматы облысында

(428) байқалады (2.1.1 кесте).

7591

2591

5000

8392

2970

5422

Мектепке дейінгі ұйымдар Балабақшалар Шағын орталықтар

2011 2012


38

2.1.1 кесте. Шағын орталықтар жүйесі, бірлік

Өңір 2011 2012

Ақмола облысы 305 333

Ақтөбе облысы 273 275

Алматы облысы 434 428

Атырау облысы 324 292

Шығыс Қазақстан облысы 1102 1160

Жамбыл облысы 175 181

Батыс Қазақстан облысы 283 289

Қарағанды облысы 312 313

Қостанай облысы 499 488

Қызылорда облысы 222 228

Маңғыстау облысы 43 54

Павлодар обылсы 257 272

Солтүстік Қазақстан облысы 491 505

Оңтүстік Қазақстан облысы 241 563

Алматы қаласы 20 21

Астана қаласы 19 20

ҚР 5 000 5 422

Дереккөз: ҚРҒБМ мәліметтері

2012 жылы тұрақты және маусымдық жұмыс істейтін балабақшалар саны

жалпы республика бойынша мектепке дейінігі білім беру жүйесінде алатын үлестің

35,4% құрады. Оның 49,3 % қалада болса, 50,7 % - ауылдық өңірлерде

орналасқан. Осылайша, мектепке дейінгі білім берудің қолжетімділігі мен

желілердің бөлінуі бойынша теңдей үдеріс сақталынуда. Ең көп балабақшалар

Оңтүстік Қазақстан облысында (476 бірлік), Ақтөбе облысында (234 бірлік) және

Алматы қаласында (244 бірлік) орналасқан (2.1.2 кесте).

2.1.2 кесте. Тұрақты және маусымдық балабақшалар жүйесі, бірлік

Өңір 2011 2012










Қзыылорда облысы 199 221


Павлодар облысы 131 143

Солтүстік қазақстан облысы 64 71

Оңтүстік Қазақстан облысы 324 476



ҚР 2591 2970

Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтер


39

2012 жылы республикада 668 жеке балабақшалар қызмет атқарған, бұл

2011 жылмен салыстырғанда 219 бірлікке көп, оның жалпы саннан 22,4 % құрайды

(2.1.2 сурет).

2.1.2 сурет. Жеке балабақшалар жүйесі, бірлік


Жеке балабақшалар санының ең көп шоғырланған жері Оңтүстік Қазақстан

(189 бірлік), Қызылорда (81 бірлік) облыстары мен Алматы қаласында (89 бірлік)

байқалды. Өңірлерде ауылдық жерлерде жеке балабақшалар санының көбеюі

анықталды. Мысалға, Оңтүстік Қазақстанда 73 %, Ақмола облысында - 57,7%,

Алматы облысында – 55,3 % жеке балабақшалар тіркелген.

Балабақшалардың мемлекеттік тілде жұмыс жасау үрдістері мектепке

дейінгі білім беру саласында кең етек жаюы басым бағыттардың бірі болып отыр.

Қазақ тілінде тәрбиелейтін балабақшалар саны 291 бірлікке артты (2.1.3 сурет).

2.1.3 сурет. Мемлекеттік тілде оқытатын балабақшалар желісі, бірлік


26 13

76

11 27

7 0

47

20

81

17 2

11

189

89

52

2591

2970

1418 1709

2011 2012

ББ оның ішінде мемлекеттік тілде білім беретін


40

Қазақ тілінде білім беретін балабақшалардың көбеюі Оңтүстік Қазақстан

(146 бірлік), Алматы (45), Шығыс Қазақстан (25) облыстарында байқалады (2.1.4

сурет).

2.1.4 сурет. Мемлекеттік тілде тәрбиелейтін балабақшалар желісі, бірлік

Дереккөз: « Қазақстан Республикасының білім беру статистикасы» Ұлттық жинақ

Осылайша, мектепке дейінгі білім беру сапасы мектепке дейінгі білім беру

ұйымдардың көптеп ашылуы арқылы әлде қайда жақсарды. Алайда, мектепке

дейінгі ұйымдарға кезекте тұрғандар мұндай ұйымдар санын көбейтуді ұсынады.

Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері

бойынша 2012 жылы 1 жастан 6 жасқа дейін мектепке дейінгі ұйымдарға барған

балалар саны 1 926 333 құрады, бұл дегеніміз жергілікті халық санының өсу

көрсеткіштерін болжай отырып, өңірдің ерекшеліктері мен демографиялық

көрсеткіштеріне сүйене отырып мекемелер құрылысын салуды жүргізу.

Жалпы орта білім

Қоғамның әлеуметтік-бағдарлы дамуы үшін білім берудің қолжетімділігі

айрықша орын алады. Мемлекетте жалпы орта білімді тегін алу құқығы білім беру

жүйесінде тармақталған ұйымдар желісімен қамтамасыз етіледі: лицей, гимназия,

мектеп-интернаттар, дарынды балаларға арналған кәсіби мектептер, даму

мүмкіншіліктері шектеулі балаларға арналған ұйымдар.

2012 жылы мемлекетте 7 698 жалпы білім беру мектептері болса, оның

7 598 - мемлекеттік, 109 мемлекеттік емес ұйымдар болып табылады.

40 164 76 86 56 123 140 39 28 190 78 37 5 233 81 42

40

166

125

90 81

124 144

41 30

212

89

46

6

379

81 55

2011 2012


41

Өңірлік бөліністе ең көп орта мектептері бар және керісінше

аз мектептері бар облыстардың қатынасы, Оңтүстік Қазақстан облысы

(1 042 бірлік) мен Маңғыстау облысына (133 бірлік) тиесілі. Қолданыстағы желі

елдегі халық тығыздығына сәйкес. ҚР БҒМ мәліметтері бойынша Оңтүстік

Қазақстан облысында оқушылар саны 534 195 адамды, Маңғыстау облысында - 96

117 адам санын құрайды (2.1.5 сурет).

2.1.5 сурет. Жалпы орта білім беру ұйымдарының желісі, бірлік


Ауылдық жерлерде 5 776 мектеп білім беру қызметін жүзеге асырады, бұл

республика бойынша жалпы көрсеткіштің 78% құрайды (1 626 бірлік қалалық

жерде).

Өңірлердегі күндізгі білім беру желілерінің өзгеруі серпінін талдау

мемлекеттік жалпы білім беру мектептерінің ол Шығыс Қазақстан, Қостанай,

Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Ақтөбе, Қарағанды, Қызылорда, Павлодар, Батыс

Қазақстан облыстарында азаюын көрсетеді. Мектептер санының азаюы оқушылар

санының жетіспеуінен туындады. Жалпы орта білім беру жүйесіндегі мектептер

желісінің тұрақтылығы Жамбыл, Атырау облыстарында, Алматы мен Астана

қалаларында байқалады (2.1.3 кесте).

646 459 754 202 744 461 421 585 594 295 130 429 612 1 035 85 231 7 6 0 0

646

458

761

205

738

465 419

583 584

297

133

426

601

1042

86

236

7 7 1 3

2011 2012


42

2.1.3 кесте. Күндізгі мемлекеттік мектептер желісі, бірлік

Өңір 2011 2012 +/-

Ақмола облысы 637 631 -6

Ақтөбе облысы 449 445 -4

Алматы облысы 738 741 3

Атырау облысы 197 198 1

Батыс Қазақстан облысы 718 698 -20

Жамбыл облысы 456 456 0

Шығыс Қазақстан облысы 415 412 -3

Қарағанды облысы 564 556 -8

Қостанай облысы 582 568 -14

Қызылорда облысы 291 290 -1

Маңғыстау облысы 122 123 1

Павлодар облысы 416 411 -5

Солтүстік Қазақстан облысы 601 585 -16

Оңтүстік Қазақстан облысы 1017 1019 2

Алматы қаласы 180 181 1

Астана қаласы 69 70 1

Республикалық мектеп-интернаттар 7 7

ҒЗМ 6 7 1

"Бобек" мектеп-гимназиясы 0 1 1

ЖОО-ры қарамағындағы мектептер 0 3 3

ҚР 7465 7402 -63

*арнаулы түзету ұйымдарынын есебінсіз

Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері

Осындай үдерістер мемлекеттік емес жалпы орта білім беру желілерінде де

байқалады. Алматы, Батыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар облыстары мен Астана

қаласында мемлекеттік емес мекемелер саны азайды. Ақмола облысында (+1

бірлік), Ақтөбе облысында (+1 бірлік) Алматы қаласында (+2 бірлік) мемлекеттік

емес мектептер саны көбейді (2.1.6 сурет).

2.1.6 сурет. Мемлекеттік емес білім беру ұйымдарының желісі, бірлік


112

109

2011 2012


43

Шағын жинақты мектептер аймақтық шалғайлығына қарамастан білімнің

қолжетімді болуын қамтамасыз етеді. Шағын жинақты мектептер әлемнің көптеген

жерлерінде таралған, ол елімізде ауылдық жерлердегі білім берудің

қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Мысалға, Францияда тек бір ғана сыныбы бар

ауыл мектептері бар. Ал Норвегияда шағын мектептердің жартысы сыныптарды

біріктіріп жұмыс жасайды.

2012 жылы республикада 4 145 шағын жинақты мектептер тіркелді, ол

жалпы орта білім беретін мекемелер санының 56,1% құрайды. Тек ауылдық

жерлерде 4 008 мектеп бар ( 96,69 %). Оның 854 бірлігі бастауыш мектептер, 832

ауылдық жерлерде, негізгі мектептер – 938 бірлік (ауылда – 925 бірлік), 2 353 орта

мектептер (ауылда – 2 251 бірлік).

2012 жылы ШЖМ саны 76 бірлікке кеміді (оның ішінде 67-сі ауылдық

жерлерде орналасқан). Өңірлік салыстыруда ШЖМ-дің саны Солтүстік

Қазақстанда (512 бірлік) және Ақмола облысында (510 бірлік) құраса, Астана

қаласында көрсеткіштер өте аз (2.1.7 кесте).

Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасы

бойынша республикада шағын жинақты мектептер мәселесі шешілуде. 2012 жылы

олардың саны 33 бірлікке артты (2011 жылы – 26, 2012 жылы - 59 бірлік).

Ресурсты орталықтардың даму жүйесінің 2011 жылмен өңірлік салыстыру

келесіндей көрсеткіштерді көрсетеді: Ақмола – 6 (+3), Қостанай – 5 (+2), Шығыс

Қазақстан облысы – 5 (+3), Солтүстік Қазақстан – 4 (+2), Алматы – 4 (+2), Батыс

Қазақстан – 4 (+2), Павлодар – 7 (+5), Ақтөбе– 4 (+2), Қарағанды – 6 (+4),

Жамбыл– 4 (+2), Оңтүстік Қазақстан – 4 (+2), Қызылорда – 2 (+1), Атырау– 2 (+1),

Маңғыстау облыстарында – 2 (+1).

Жастардың бәсекеге қабілетті жоғары білімді болып қалыптасуына

Назарбаев Зияткерлік мектептер желілерінің дамуы да өз үлесін қосады. 2012

жылы Назарбаев Зияткерлік мектептерінің саны 7 болған (2011 жыл – 6 бірлік).

Батыс Қазақстан облысында Назарбаев Зияткерлік мектебінің физика-

математтикалық бағыттағы бір мектебі ашылды (Орал қаласы). Оқыту 7-шы

сыныптан 11 сыныпқа дейін қазақ, орыс және ағылшын тілінде жүргізіледі.

Дарынды балаларға арналған білім беру мамандандырылған білім беру

ұйымдары желісімен қамтамасыз етіледі. 2012 жылы олардың саны 115 болса,

оның 54 бірлігі – математика, 10 – жалпы-гуманитарлық, 34 - көпбейінді, 10 -

музыкалық, 7- әскери-спорттық бағытта болды. 2012 жылы мүмкіндігі шектеулі

балалар мен дамулары тежелген балаларға арналған 388 жалпы білім беретін


44

мектептерде арнайы сыныптар тіркелді. 2011 жылмен салыстырғанда мұндай

мектептер саны 15 бірлікке көбейгенін көрсетеді (2.1.7 сурет).

2.1.7 сурет. Арнайы сыныптары бар жалпы білім беретін мектептер, бірлік


Арнайы білім беру ұйымдарының желісі республикада әртүрлі. Олар әлсіз

еститіндерге, естімейтіндерге, көздері көрмейтіндерге, нашар көретіндерге,

қозғалғыш мүшелерінде ақауы барларға, сөйлеу, ойлау қызметтері тежелген және

психикалық дамуы тежелгендерге арналады. Арнайы жалпы білім беретін

мектептер саны 106 бірлікті құрады. Ол 2011 жылмен салыстырғанда 4 бірлікке

артты (2.1.8 сурет).

2.1.8 сурет. Даму мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған арнайы жалпы білім беру

орталықтары, бірлік

Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері Ескерту: Солтүстік Қазақстан облысында арнаулы білім беретін ұйымдарда оқу арнаулы екі оқу бағдарламасы бойынша жүргізіледі: нашар еститіндер мен ПАҚ балалар үшін

20 18 29 43

28 18 27 23

54

3 16 26

2

32 18

31

68

15

56

100 79

59 60

96

224

11 24

101

5

51

107

163

арнайы сыныптары бар мектептер арнайы сыныптар саны

1 7 8

12 6 3

56

9 2

8 8 12 9

3

55

10

2011 жыл 2012 жыл


45

Мүмкіншіліктері шектеулі балаларға педагогикалық-түзету көмектерін

көрсететін мекеменің басым бөлігі Қостанай облысында орын алып (116 бірлік),

азы – Маңғыстау облысында (5 бірлік) (2.1.9 сурет).

2.1.9 сурет. Даму мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған педагогикалық-түзету қолдау

көрсететін арнайы ұйымдар желісі, өңір

Дереккөз: Ұлттық ғылыми-тәжірибелік түзету педагогика орталығы

Осылайша, жалпы білім беретін мекемелер балалар мен жасөспірімдердің

әр түрлі категорияларын біліммен қамтамасыз етеді.

Жалпы алғанда, еліміздің білім беру кеңістігі халықтың сұраныстарын

есепке ала отырып қалыптастырылған. Сонда да оқу мекемелеріне мұқтаждық

мәселесі әлі де сақталынуда. Шығыс Қазақстан (65), Қызылорда (34), Жамбыл (33)

облыстарындағы мектептердің біразы апатты жағдайда. Оңтүстік Қазақстан (249),

Алматы (206), Жамбыл (177 бірлік) облыстарындағы мектептер күрделі жөндеу

жұмыстарын қажет етеді. Жаңа оқу орындарын салу қажеттілігі Алматы мен

Астана қалаларында байқалады. Егер мектептердің қажеттілігі жоғарғы аталған

өңірлерде мекеменің тозығының салдарынан туындаса, Астана мен Алматы

қалаларында жаңа мектептер қажеттілігі халық санының көп болуы, қала

экономикасының қарқынды дамып, қалаға көшіп келіп жатқандар санының

артуымен байланыстырылады.

4 2 7

2 6 5 3 2 5 4 2 4 3 2 3 2 0 1 2 1 0 0 3 1 3 0 1 1 0 1 2 1

7 6

15

7 11

7 11

3 6 11

2

11 11 16

2 3

41 39

0 1

18

5

50

82

13

101

0

90

49

0 6

63

ПМПК Оңалту орталықтары КППК Логопедиялық орталықтар


46

Техникалық және кәсіби білім

Техникалық және кәсіби білім берудің құрылымдық, қызметтік, мазмұндық

өзгеруі мемлекетте осы білім деңгейіндегі ұйымдар желілерінің оңтайландыру

мәселесінің қажеттілігін айқындады.

2012 жылы техникалық және кәсіби білім беру ұйымдар жүйесінің 888 бірлік

құрағанын көреміз (2011 – 896 бірлік.). Оның ішінде 499 бірлік мемлекеттік білім

беру ұйымдары, 389 – мемлекеттік емес (2011 жылы - 385). Техникалық және

кәсіби білім беру орталықтарының басым бөлігі Оңтүстік Қазақстан (99 бірлік),

Шығыс Қазақстан (97 бірлік) облыстарында және Алматы қаласы бойынша

(87 бірлік) (2.1.4 кесте).

2.1.4 кесте. Техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарының желісі / жекешелендіру

нысаны, бірлік

№ Өңір ТжКБ Мемлекеттік Мемлекеттік емес

2011 2012 2011 2012

1 Ақмола облысы 45 30 30 14 15

2 Ақтөбе облысы 42 25 25 17 17

3 Алматы облысы 72 41 41 32 31

4 Атырау облысы 24 18 18 7 6

5 Шығыс Қазақстан облысы 97 54 51 46 46

6 Жамбыл облысы 54 30 30 26 24

7 Батыс Қазақстан облысы 39 28 28 11 11

8 Қарағанды облысы 84 54 50 34 34

9 Қостанай облысы 48 36 36 12 12

10 Қызылорда облысы 37 17 17 19 20

11 Маңғыстау облысы 25 15 15 11 10

12 Павлодар облысы 53 39 37 16 16

13 Солтүстік Қазақстан облысы 32 25 26 7 6

14 Оңтүстік Қазақстан облысы 99 44 44 50 55

15 Алматы қаласы 35 12 12 60 63

16 Астана қаласы 87 27 24 23 23

17 Республикалық колледждер 13 16 13 0 -

18 Республикалық орталықтар 2 2

ҚР 888 511 499 385 389



47

2012 жылы ауылдық жерлердегі колледждер саны олардың жалпы

санының 20 % құрайды. Ауылдық жердегі техникалық және кәсіби білім беру

ұйымдарының өсуі Солтүстік Қазақстан облысында 3 бірлікке, Маңғыстау - 2,

Ақмола - 1, Шығыс Қазақстан - 1 және Оңтүстік Қазақстан облыстарында – 1

бірлікке өсті (2.1.10 сурет).

2.1.10 сурет. Техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарының ауылдық жердегі жүйесі,

бірлік


Ауылдық жерлердегі колледждерді дамыту агроөндірістік кешендерге ауыл

шаруашылығының өндіріс саласының мамандарымен қамтамасыз етулеріне жол

ашады.

Техникалық және кәсіби білім беру орталықтарындағы тілдік саясат

Қазақстан Республикасының Конституциясы мен ҚР «Қазақстан

Республикасындағы тілдер туралы» және ҚР «Білім туралы» Заңдарына сәйкес

жүргізіледі. 2012 жылы 130 ТжКБ ұйымдары қазақ тілінде, 176 - орыс тілінде, 582 –

қазақ және орыс тілдерінде оқу үдерістерін жүргізген.

Білім беруді дамытудың 2020 ж. арналған мемлекеттік бағдарламасының

мақсаты ТжКБ дамыту болып табылады. 2012 жылы ҚР «Білім туралы» Заңы

бойынша кәсіби лицейлер колледждерге айналды. Техникалық және кәсіби білім

беру жүйесі білім беру жүйесінің қолжетімділігін қамтамасыз етеді және ол

студенттердің білім алу мүмкіндіктеріне бағытталған.

10

6

29

5

17 18 15

11 11 9

4

10 13

18

11

6

26

5

18 17

13 11 11

9 6

10

16

19

2011 2012


48

Жоғары және ЖОО-нан кейінгі білім беру

Жоғары білім сапасы бүгінгі таңда мемлекеттің бәсекеге қабілетті өсуінің

сыни факторы болып табылады. Сапалы жоғары білімнің қолжетімділігі мен оның

инновациялық экономикаға бағытталғандығы және еңбек нарығының жаһандануы

- әлемдік білім берудегі негізгі үрдістер.

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың тапсырмаларын

жүзеге асыру мақсатында жоғарғы оқу орындарында Қазақстан Парламент

депутаттары, халықтық - демократиялық "Нұр Отан" партиясының өкілдері мен

салалық ассоцияциялар мен ЖОО ректорлары қатысуымен Қоғамдық кеңес

құрылды.

Жоғары оқу орындары ұйымдары желілерін қысқарту жоғары сапалы білім

беру, зияткерлік ресурстарды шоғырландыру, материалдық – техникалық

базаларды күшейту және жетілдіру сияқты сұрақтардың шешілуіне мүмкіндік

береді.

2012 жылы ЖОО саны 7 бірлікке азайды (2011 жыл – 146; 2012 жыл -

139 бірлік). Республикада жоғары және ЖОО-нан кейінгі оқу үрдісін

139 ЖОО, оның 88- университеттер, 27 - академиялар, 24 - институттар мен соған

сәйкес мекемелер жүргізеді (2.1.11 сурет)

2.1.11 сурет. Жоғары білім беру ұйымдарының желілері, бірлік


Университеттердің көп шоғырланған аймағы Алматы қаласы (28 бірлік),

Астанада (11) және Оңтүстік Қазақстанда (9), Шығыс Қазақстанда (8), Қарағанды

(7) облыстарында болып табылады. Алматы қаласында академиялар көп

тіркелген (13 бірлік). Ол ғалымдар мен зерттеуші қауымының оңтүстік астанада

тұруымен байланыстырылады (2.1.5 кесте).

149

146

139

2010 2011 2012


49

2.1.5 кесте. Жоғары және ЖОО кейінгі білім беру ұйымдарының желісі, бірлік

Өңір Барлық

ЖОО

Олардың ішінде

университеттер академиялар институтттар

Ақмола облысы 6 2 3 1

Ақтөбе облысы 7 4 0 3

Алматы облысы 3 2 1 0

Атырау облысы 3 1 0 2

Шығыс Қазақстан

облысы 10 8 1 1

Жамбыл облысы 5 3 0 2

Батыс Қазақстан


Қарағанды облысы 10 7 3 0

Қостанай облысы 7 3 1 3

Қызылорда облысы 4 2 1 1

Маңғыстау облысы 3 2 0 1

Павлодар облысы 4 2 0 2

Солтүстік Қазақстан


Оңтүстік Қазақстан


Алматы қаласы 14 11 2 1

Астана қаласы 45 28 13 4

ҚР 139 88 27 24


2012 жылы мемлекеттік емес ЖОО-ры сақталған (61,9%), мемлекеттік

ұйымдар көрсеткіші (38,1%) құрайды. Алматы, Қызылорда, Маңғыстау

өңірлеріндегі білім беру жүйесін мемлекеттік емес ұйымдар көптеп жүргізеді. Жеке

жоғары мектеп саласы Алматы қаласында (35 құраса), Астанада (11 бірлік)

тіркелген (2.2.12 сурет).

2.2.15 сурет. Жоғары білім беру ұйымдарының желісі, бірліктер, 2012 жыл


3 5

1 2 5

2 2 5 5

1 1 2 2 4

10

3 3 2 2 1

5 3 2

5 2 3 2 2

0

8

35

11

мемлекеттік ЖОО мемлекеттік емес ЖОО


50

Осылайша, республиканың жоғары мектеп жүйесінде тек сапалы жоғары

оқумен қамтамасыз ету жұмыстары жүргізіліп жатыр. Университеттер жүйесі

өңірлік мамандықтарды ескере отырып жаңаланады және еңбек нарығының

бағытына сәйкес жүйеленеді. Әлемдік білім беру жүйесі бүгінгі күні ортақ білім

жүйесін қалыптастыруды қажет етеді. Заманауи білім жаһанданған, жалпы әлемдік

қасиеттері басым болып келеді. Осыған байланысты Қазақстан ЖОО-ның

қорларын біріктіру интеграциялық үдерістердің дамуына жол береді, бәсекеге

қабілетті мамандарды дайындауға және білім сапасын арттыруға мүмкіндік береді

2.2. Оқушылар контингенті


2012 жылы мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту ұйымдарында балалар

саны 631 489 құрады. 1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мекетпке дейінгі білім

берумен қамту республика бойынша 47,2 % құрады. Осы жас аралығындағы

балалар санының басым бөлігі Қостанай обысында (91,7%). Сонымен қатар қала

тұрғындарының саны 89,7%, ал ауыл тұрғындарының көрсеткіштері - 93,9%.

Мектепке дейінгі тәрбие мен білім алушылардың көрсеткіштері жоғары өңірлерге

Қарағанды - 86,6% (қала - 85,7%, ауыл – 89,4%), Шығыс Қазақстан - 72,3 % (қала –

70,7%, ауыл – 74,2 %) облыстарында көрсетті. Ең аз көрсеткіштер Алматы

қаласында байқалады. Осылайша, қамту коэффициенті і 35,1% құрады. Қаладағы

коэффициенттің төмен көрсеткішті көрсетуі көші-қон үдерісінің тұрақты қарқынды

жүруі және демографияның табиғи өсіміне байланысты (2.2.1 сурет).

2.2.1 сурет. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытумен қамтамасыз ету, 1-6 жас


48,2 61,1 29,5 52,5 67,5 41,2 60 85,7 96,6 39,5 36,3 69,8 54,2 19,4 38,3 54,3

52,2 63,5

33,2

53,9 72,3

42,3 59,7

86,6 91,7

37,9 37,7

67,1 61

32,3 35,1 49,5

2011 2012


51

Тұрақты және маусымдық түрде қызмет ететін балабақшалар контингенті

450 766 балалар санын көрсетсе, оның ішінде 313 834 балалар қалада, ал 136 932

– ауылдық жерде тәрбиеленеді. Жеке балабақшаға баратын балалар саны 67 199

баланы құраса, оның 41 994 – қалада, 25 205 – ауылдық жерде орналасқан.

Статистикалық талдау мектеп жасына дейінгі балалар 100 орынға 115 бала,

ал мемлекеттік емес балабақшаларда 103 баладан келетіндігін көрсетті.

2012 жылы балабақшаға кезекке тұрғандар саны 406 608 адамды құраса,

оның ішінде 352 792 – қала тұрғындары, 53 886 – ауыл тұрғындары болып

табылады. Бұл дегеніміз халық арасында әлі де мектепке дейінгі оқыту

мекемелеріне деген сұраныстың жоғары екендігін көрсетеді.

Көшіп-қонушылар санының артуы, халықтың деморграфиялық өсуі, қаланың

астана мәртебесі үшін бе, Астана қаласында балабақшаға кезекке тұрғандар саны

өсуде. Осылайша, қалада мектепке дейінгі мекемелерде кезекке тұру

65 400 құрады. Сондай-ақ, Алматы мен Оңтүстік Қазақстан облыстарында

мектепке дейінгі ұйымдарда кезекке тұрғандар саны байқалады, 48 083 мен

53 502 адам сәйкесінше (2.2.1 кесте).

2.2.1 кесте. Мектепке дейінгі мекемелерге қойылған кезек туралы мәлімет, адам

Өңір 2011 2012





Шығыс Қазақстан облысы 14 962 17 691


Батыс Қазақстан облысы 14 495 14 989






Солтүстік Қазақстан облысы 9 615 9 807

Оңтүстік Қазақстан облысы 55 383 53 502



ҚР 362 679 406 678


Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2020 жылдарға арналған

бағдарламасында, 3 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие

мен оқытумен 100% қамтамасыз ету қарастырылған. 2012 жылы 3 - 6 жас


52

аралығындағы балалардың мектепке дейінгі балалар саны 71,5% құрайды. Осы

жас аралығындағы балалар санының көп болуы Қостанай (99,8%), Қарағанды

(97,8%), Павлодар (95,6%), Батыс Қазақстан (95,3%), Шығыс Қазақстан (94,8%)

облыстарында байқалады (2.2.2 кесте).

2.2.2 кесте. Мектепке дейінгі тәрбие мен білім берумен 3-6 жастағы балаларды қамту


Статистикалық деректерге сүйенсек, 5-6 жас аралығындағы балалардың

республикалық коэффициенті 94% құрады. Бұл 1-6 жастағы балаларды

балабақшалар мен шағын орталықтармен балалар қамту көрсеткішінің

салыстырмалы түрде жоғары екендігін (47,2%) көрсетті. Ондағы мектепке дейінгі

дайындық кезеңінде жүргендердің контингенті, 67 820 тіркеліпті, олардың ішінде

129 750 балабақшаның мектепке дайындық тобында білім алады, 38 326 – шағын

орталықтарда, 199 744 – жалпы орта мектеп білім алушылары.

Мектепке дайындықпен 100% қамтамасыз етілген облыстарға: Ақмола,

Атырау, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда

облыстарында белгіленді. Ең төменгі көрсеткіштер Алматы қаласы мен Маңғыстау

облыстарында, ол сәйкесінше 75 % және 76 % коэффициентіне сәйкес келеді.

Осылайша, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытумен 5-6 жастағылар көбірек

(94%), ал азы 1-6 жасты қамтиды (47,2 %).

Өңір Қамту коэффициенті

Ақмола облысы 81,9

Ақтөбе облысы 84,1

Алматы облысы 55,9

Атырау облысы 77,1

Шығыс Қазақстан облысы 94,8

Жамбыл облысы 65,1

Батыс Қазақстан облысы 95,3

Қарағанды облысы 97,8

Қостанай облысы 99,8

Қызылорда облысы 75,2

Маңғыстау облысы 63,9

Павлодар облысы 95,6

Солтүстік Қазақстан облысы 86,5

Оңтүстік Қазақстан облысы 58,0

Алматы қаласы 53,1

Астана қаласы 62,4

ҚР 71,5


53

Жалпы орта білім беру

2012 жылы күндізгі жалпы орта мектепте оқитындар саны 2 536 680 болды.

Оның ішінде ҚР БҒМ ведомстволық бағыныстағы мектептерде оқитындар

2 528 260 болса, сонымен қатар 2 493 479 – жалпы білім беретін,

15 261 – арнайы, 225 – девианттық мінез-құлықты балаларға арналған мектепте,

19 295 - мемлекеттік емес мектептерде оқиды.

Жалпы білім беретін мектептер контингентінің негізгі бөлігін - Оңтүстік

Қазақстан облысы – 534 195 адам. Сонымен қатар Алматы (298 355 адам) мен

Жамбыл (182 324 адам) облыстарында.

Назарбаев Зияткерлік мектебінің оқушылары арасындағы контингент өсе

бастады. 2012 жылы Назарбаев мектебініің оқушыларынының саны 4 669 адам

болса, оның ішінде 2 662 адам қазақ тілінде, 2 007 – орыс тілінде дәріс алады

(2011 жыл - 4 018 адам) (2.2.3 кесте).

2.2.3 кесте. НЗМ контингенті, адам

Зияткерлік мектеп атауы Барлығы Қазақ тілінде

оқиттындар

Орыс тілінде

оқитындар

Назарбаев Зияткерлік мектебі ФМҒ Семей

қаласы 753 434 319

Назарбаев Зияткерлік мектебі ФМҒ Көкшетау

қаласы 750 443 307

Назарбаев Зияткерлік мектебі ФМҒ Астана

қаласы 882 457 425

Назарбаев Зияткерлік мектебі ФМҒ

Талдықорған қаласы 805 389 416

Назарбаев Зияткерлік мектебі ФМҒ Өскемен

қаласы 705 477 228

Назарбаев Зияткерлік мектебі Астана қаласы 289 167 122

Назарбаев Зияткерлік мектебі ФМҒ Орал

қаласы 485 295 190

ҚР 4669 2662 2007

Дереккөз: «Назарбаев Зияткерлік Мектептері» ДБҰ мәліметтері

2012 жылы НЗМ оқушылар саны 382 адам болған, оның 203 оқушы-

түлектері қазақ тілінде, 179 – орыс тілінде бітірді. 2012 жылғы мәлімет бойынша

НЗМ түлектері білімдерін ЖОО-да жалғастыруда. Назарбаев Университетінің

75 түлектерінің 24 - Ұлыбритания, АҚШ, Франция, Қытай, Оңтүстік Корея ЖОО-на

түссе, 14 Ресей ЖОО-на (Мәскеу, Новосібір, Томск, Омбы қалалары),

269 – қазақстандық ЖОО-на тапсырды.


54

Мемлекеттік емес мектептердегі оқушылар саны 1 691 адамға ұлғайды және

жалпы саны 19 295 оқушы болды, оның 18 559 қалада білім алатындар болса,

736 – ауылдық мектептерде оқитындар. Астана мен Алматы қаласында

мемлекеттік емес мекемелердегі оқушылар саны өсті, 628 және 418 адамдар

арақатынасында (2.2.4 кесте).

2.2.4 кесте. Мемлекеттік емес мектептерде оқитындар саны, адамдар

Өңір

2011 2012

Жалпы Оның ішінде

барлығы Оның ішінде

қала ауыл қала ауыл

Ақмола облысы 153 153 0 245 220 25

Ақтөбе облысы 429 429 0 528 528 0

Алматы облысы 1 026 535 491 1 143 555 588

Атырау облысы 230 230 0 179 179 0

Шығыс Қазақстан облысы 544 544 0 596 596 0

Жамбыл облысы 82 82 0 79 79 0

Батыс Қазақстан облысы 87 87 0 64 64 0

Қарағанды облысы 1 109 1 109 0 1 063 1063 0

Қостанай облысы 275 275 0 283 283 0

Қызылорда облысы 288 288 0 176 176 0

Маңғыстау облысы 80 80 0 428 428 0

Павлодар облысы 114 114 0 108 108 0

Солтүстік Қазақстан

облысы 263 129 134 261 138 123

Оңтүстік Қазақстан

облысы 1 657 1 657 0 1 829 1 829 0

Алматы қаласы 8 590 8 590 0 9 218 9 218 0

Астана қаласы 2 677 2 677 0 3 095 3 095 0

ҚР 17 604 16 979 625 19 295 18 559 736


Шағын жинақты мектептердегі оқушылардың контингентінің қысқару үрдісі

сақталды. 2012 жылы ШЖМ оқутын орта білім алып жатқандар саны 86,6% құрап,

оның 10,7 % - негізгі, 2,7 % - бастауыш білім алуда. (2.2.2 сурет).

2.2.2 сурет. Шағын жинақты мектептердегі оқушылардың контингенті, адам


396840

10675 41861

344304 385342

10322 41151

333869

барлығы бастауыш мектепте негізгі мектепте орта мектепте

2011 2012


55

Заманауи білім берудің басымдылығы білім беру қызметінің жоғары

деңгейде және қолжетімділігінде, даму мүмкіндіктері шектеулі және мүгедек

балалар басқа балалармен қатар білім алу мүмкіндігі болып табылады.

Білім беру жүйесінде білім алып жатқан мүгедек-балалар саны

20 918 адамды құрады (2011 жылы – 26 354 адам) құрады. Оның ішінде 7 923

балалар үйде оқытылуда, 12 995 балалар – мектептер мен мектеп-

интернаттарында оқиды.

Жаппай жалпы білім беру ұйымдары жағдайындағы денсаулығы мен өмір

сүру мүмкіндіктері шектеулі балаларды тәрбиелеу мен оқыту мәселесі табысты

шешімін тапты. 2012 жылы кедергісіз қолжетімділік жағдайы жасалған мектептер

саны 385 бірлікке көбейді (2011 жылы - 1317 мектеп немесе 17,6 %) (2.2.5 кесте).

2.2.5 кесте. 2012-2013 жылы кедергісіз қолжетімділік жасаған мектептер саны

Өңір Мектептер, барлығы Кедергісіз қолжетімділік

жасаған білім беру ұйымдары

Ұйымдар үлесі

Ақмола 631 104 16,4

Ақтөбе 445 101 22,6

Атырау 198 44 22,2

Алматы 741 70 9,4

ШҚО 698 190 27,2

Жамбыл 456 210 46

БҚО 412 115 20,8

Қарағанды 556 86 15,4

Қызылорда 290 124 42,7

Қостанай 568 150 26,4

Маңғыстау 123 88 71,5

Павлодар 411 134 32,6

СҚО 585 49 8,3

ОҚО 1019 142 13,9

Астана 70 63 90

Алматы 181 12 6,6

ҚР 7384 1702 23% Дереккөз: Ұлттық ғылыми-тәжірибелік түзету педагогикасы орталығы

Осы мектептердегі кедергісіз қолжетімділік жағдайын жасау өткел, пандустар,

санитарлық бөлмелерде арнайы техникамен жабдықтар жасау сияқты жұмыстар

жолымен жүзеге асырылуда.

2012 жылғы статистикалық мәліметтер бойынша қалалық жердегі жалпы

білім беретін мектептердің оқушылар санының 0,2 оқушыға азайғандығы, ал

ауылдық жерде керісінше 0,5 көбейгендігі байқалады. Қалалық жердегі

сыныптардағы балалар саны көбеюде. 2012 жылы қала мен ауыл мектептеріндегі

сыныптағы балалар санының тығыздығын салыстыру 8,4 оқушының айырмасын


56

көрсетті. Күндізгі мектептердегі сыныптағы оқушылар саны орта есеппен 1-4

сыныптарда 23,2 оқушыны, 5-9 сынып – 18,3, 10-11(12) сыныптарда – 16,0

оқушыны құрады.

Бір сыныптағы бала санының көп болуы қалалық жердегі мектептерде

кездеседі: Қызылорда облысы (24,9 сыныпта оқушы), Астана қаласында (24,7)

және Алматы (24,4). Өңірлерде орта республикалық деңгей шамамен

7,1 – 6,6 адамды құрайды.

2012 жылы бірінші сыныпқа барушылар саны 12 116 балаға артты. Алматы

облысында бірінші сыныпқа барушылар саны айтарлықтай көп (2 630 оқушыға), ал

Оңтүстік Қазақстанда (2 154) және Жамбыл облыстарында (1 520). Бірінші

сыныпқа барушылар санының үрдісі Астанада (1 237) және Алматыда (1198)

(2.2.6 кесте) тұрақты жоғары.

2.2.6 кесте. Күндізгі жалпы білім беретін мектептердегі бірінші сыныпқа қабылданғандары

Өңір 2011 2012





Шығыс Қазақстан облысы 18 068 18 492


Батыс Қазақстан облысы 9 160 9 236

Караганды облысы 18 295 19 109





Солтүстік Қазақстан облысы 7 535 7 466

Оңтүстік Қазақстан облысы 56 566 58 720

Алматы 19 209 20 407

Астана 9 548 10 785

Республикалық мектеп-интернаттар 79 100

ҰЗМ 360 37

"Бөбек" мектеп-гимназиясы

65

ЖОО-дағы мектептер

60

ҚР 268 853 280 969


Техникалық және кәсіби білім беру жүйесінің дамуы 9-шы сыныптағы

оқушылардың белсенді қозғалысына байланысты. 2012 жылы 233 074 9-шы

сынып бітірушілердің 10 сыныпқа 144 351 оқушылары ғана өтті, бітірушілер мен


57

10 сыныпқа барушылардың орташа коэффициенті 61,9 % құрады. Осылайша,

шығып қалғандар саны 38,1% адамды құрады (2.2.3 сурет).

2.2.3 сурет. 9-шы сынып контингентінің қозғалысы, адам


9-шы сынып оқушыларының азаюы 11 сыныптағы оқушылар санының

азаюымен тікелей байланысты. 2012 жылы 11 сынып бітірушілер саны

156 495 адамды (2011 жылы - 161 574 адам) құрады. Оның ішінде 65 171 қалалық

жердің түлектері, 91 324 – ауылдық жердікілер. 11-шы сынып мектеп бітіруші

түлектердің көп саны Оңтүстік Қазақстан (39 625 адам), Алматы (18 978 адам)

және Шығыс Қазақстан облыстарында (12 795 адам) байқалады.

2012 жылы республика бойынша қосымша білім берумен қамту 22,9%

құрады, 2011 жылмен салыстырғанда 1,1% көп. 6 дан 18 жас аралығындағы

балалар қосымша білім берумен қамту 563 833 адамды құрады.

Қосымша білім беруге балаларды тарту деңгейі 83,3% Батыс Қазақстан

облысында 83,3% байқалса, 7% дейін Оңтүстік Қазақстанда кездеседі (2.2.4

сурет).

2.2.4 сурет. Қосымша білім берумен қамту, өңір


251 898 233 074

155 986 144 351

9-шы сыныпты бітірушілер 10-шы сыныпқа қабылдау 2011 2012

19,4

30,2

11 8,5

36,5

13,1

83,3

44,9

62

8,3

20,8 26,3 23,8

7

19

33,1 22,5 23,4 22,9


58

2012 жылы мектеп жасындағы балаларды мектептік спорттық үйірмелермен

қамту коэффициенті 27,7% құрайды. Балалар-жасөспірімдер спорттық мектептері

желісімен 256 356 бала қамтылған. Балалардың спорттық үйірмелердегі санының

көп болуы мектептердегі ашылған 5 мың спорттық үйірмелермен түсіндіріледі.

Білім басқармалары мәліметтері бойынша мектептерде спортпен 687 353

оқушылар айналысады.

Өз кезегінде, жалпы орта білім беру жүйесінде білім беруді дамытудың

2020 жылдарға дейінгі мемлекеттік бағдарламасында көрсетілген нысаналы

индикаторлары мен міндеттерді шешудегі жетістіктері деңгейі өлшенетін

көрсеткіштері бойынша белсенді және жүйелі жұмыстар жүргізілуде.

Техникалық және кәсіби білім беру

ҚР Статистика жөніндегі Агенттігінің мәліметтеріне сай 14 пен 24 жас

аралығындағы жастар саны 3 225 099 адам, олардың 587 310 техникалық және

кәсіби біліммен қамтамасыз етілген. ТжКБ ең көп шоғырланған жері Алматы

(21,8 %), Маңғыстау (21,3 %) және Қарағанды (19,9 %) облыстарында байқалады

(2.2.5 сурет).

. 2.2.5 сурет. Типтік 14-24 жас аралығындағы тұрғындарды ТжКБ қамту, %


16,7 24,2 10,6 18 16,4 16,6 18,4 20,7 16,8 18,1 27,8 19,9 13 13,4 30,1 31,4 18,2

17,9 19,1

9,4

16 15,7 15,5

19,5 19,9

16,8 16

21,3

18,5

15,3

12,9

21,8 19,7

16,4

2011 2012


59

Қазақстандағы 90-шы жылдардағы демогрфиялық «ор» техникалық және

кәсіби білім алушылардың санының азаю үдерісінің себебі болып табылады.

Демографтардың болжамы бойынша мектеп жасынан жоғары және студенттік

жастағы жастар санының азаюы 2017-2018 жылға дейін жалғасады.

ТжКБ орталықтарындағы оқушылар контингентінің талдау жасай отырып

2011 жылмен салыстырғандағы оқушылар санының 13 441 адамға қысқарғанын

көруге болады (2.2.7 кесте).

2.2.7 кесте. ТжКБ ұйымдарындағы студенттер саны, адам

2010 жыл 2011 жыл 2012 жыл

ҚР 603 831 600 751 587 310


Мемлекеттік тілде оқитындар саны 321 432 адамды құраса, оның ішінде

190 179 оқушылар 9 сынып негізінде оқушылар, 131 253 – 11 сынып (2.2.6 сурет).

2.2.6 сурет. Студенттер контингенті, оқыту тілі, %


2012 жылы колледжге қабылданған студенттер контингенті 203 974 адамды

құраса, оның ішінде 112 717 мемлекеттік ұйымдарда, 91 257 - жеке техникалық

және кәсіби білім беру орталықтарында тәлім алады. Қабылданған студенттер

контингентін саларай отырып Оңтүстік Қазақстан облысынан техникалық және

кәсіби білім орталықтарына және республикалық колледждерге түсушілер

санының көбейгені байқалды (2.2.8 кесте).

54,7

45,3

оқыту тілі қазақ тілді оқыту тілі орыс тілді


60

2.2.8 кесте. ТжКБ қабылданған студенттер контингенті, адам

Өңір 2011 2012










Қызылорда облысы 9741 8622


Павлодар облысы 10982 9747

СҚО 6356 5522

ОҚО 25725 28071



Республикалық колледждер 1 973 2 111

ҚР 217096 203974


Техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарын бітіруші түлектер саны

184 520 адам, олардың ішінде 109 880 мемлекеттік, 74 640 – жеке колледждер

түлектері. 9 сынып негізінде колледжді бітіргендер саны 95 326, 11 сынып негізінде

– 89 194 адам (2.2.9 кесте).

2.2.9 кесте. ТжКБ ұйымдарының түлектерінің саны

Өңір жалпы шығару

Бюджеттік негізде Ақылы түрде

9 сынып

негізінде

11 сынып

негізінде

9 сынып

негізінде

11 сынып

негізінде Ақмола облысы 7866 2771 861 1689 2545

Ақтөбе облысы 11270 2833 1009 2696 4732

Алматы облысы 12615 3290 1831 3224 4270

Атырау облысы 6332 1979 952 1750 1651

ШҚО 15286 3496 3166 2773 5851

Жамбыл облысы 12015 3240 1110 2538 5127

БҚО 8524 2166 2113 1350 2895

Қарағанды облысы 16711 5308 1489 3583 6331

Қостанай облысы 9347 3267 1348 1977 2755

Қызылорда облысы 9267 2620 2495 1841 2311

Маңғыстау облысы 7872 2521 301 1610 3440

Павлодар облысы 9213 2658 1972 1882 2701

СҚО 5301 1669 1288 721 1623

ОҚО 23356 5752 4601 6437 6566

Алматы 18727 4032 1299 7571 5825

Астана 9204 1914 1733 3497 2060

Республикалық

колледждер 1614 360 762 311 181

ҚР 184520 49876 28330 45450 60864



61

Өңірлер бөлінісінде ең көп түлектер саны Оңтүстік Қазақстан облысында

(23 356 адам), Алматы қаласында (18 727 адам) және Қарағанды облысында

(16 711 адам).

2012 жылы ауыл колледждеріндегі студенттер контингентінің саны

54 908 адам, оның ішінде мемлекеттік тапсырыс бойынша 40 846 студенттер білім

алуда.

2011 жылмен салыстырғанда техникалық және кәсіби білім беру

орталықтарындағы талапкерлер саны да түлектер саны да біршама өскені

байқалады, 1895 мен 2304 адамдар қатынасы. Колледждерге түсушілер

мен түлектер арасындағы жоғарғы көрсеткіштер Оңтүстік Қазақстан облысы

мен Алматы облыстарында байқалады (2.2.7 сурет).

2.2.7 сурет. Техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарының ауылдық контингентінің

қозғалысы, адам


ТжКБ түлектерінің болашақта жұмысқа орналастыру мәселесі де өзекті

мәселелердің бірі болып табылады. ҚР БҒМ мәліметтері бойынша күндізгі бөлім

бітіруші түлектердің 66,7%-ы жұмыспен қамтылды (2011 жыл-60,3%). Өңірлер

бөлінісінде жұмыспен қамту коэффициенті Қарағанды (85,8 %) және Павлодар

(75,4 %) облыстарында, төмен - Қызылорда (45,8%) облысында (2.2.8 сурет).

865 570 2519 421 1506 1983 1446 770 1495 1395 1025 749 2344 4239

840

490

1961

431

1362

1908

1219

741

1262

1621

575 772

2296

3981

қабылдау бітіріп шығарту


62

2.2.8 сурет.ТжКБ түлектерінің жұмысқа орналасуы, өңір


2012 жылы Қарағанды облысында жұмыспен қамтылғандары үлесі 20%,

Алматы мен Астана қалаларында және Оңтүстік Қазақстанда 10% өсті.

Осылайша, техникалық және кәсіби білім беру орталықтары әр түрлі

жастағыларды біліммен қамтамасыз етуді мемлекеттік және жеке сектормен

жүзеге асырады. ТжКБ жүйесін жаңғырту техникалық мамандықтарды кеңінен

тарату себептеріне байланысты, бұл бағытта оқитын контингенттің ұлғаюына

мүмкіндік берді. Техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарының көпбейінді және

көпфункционалды түрде ұйымдастырылуын сақтау барлық адамдарға өмір бойы

білім алуға қолжетімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру

2012 жылы ЖОО студенттер санының айтарлықтай азаюы байқалады.

Студенттер саны 571 691 адамды құрады, бұл 2011 жылмен салыстырғанда

57 816 адамға аз. Студентер санының азаюы ТжКБ түлектерінің кешенді тестілеу

жұмыстарының төмен көрсеткіштеріне байланысты. 2012 жылы КТ қатысушылар

қатарынан 78% осы техникалық және кәсіби білім беру орталығының оқушылары

құрады. Оның 72,5% қатысушысы тестілеуден өте алмай қалды (50 бал).

Осылайша, талапкерлердің 27,5% ЖОО талапкерлері оқуларын жалғастыра алмай

қалды және мемлекеттік гранттарға конкурсқа түсуіне мүмкіндіктері болған жоқ.

Студенттер санының көбеюі тек Астана қаласында және Ақмола, Қызылорда

облыстарында байқалады (2.2.10 кесте).

70,5 72,9 65,9 62,2 63,8 52,6 55,5 63,8 63,4 42,6 68,2 68,6 66,9 58,9 48,2 55,1 53,7 60,3

74,8 74,9

62,1 55,5

63,1 61,8 65,1

85,8

65

45,8

60,9

75,4 66,9

71,7

60,9 65,5

52,7

66,7

2011 2012


63

2.2.10 кесте. Жоғары оқу орындарындағы студенттер саны/ адам

Өңір 2011 2012


Акқтөбе облысы 26 969 24 882



ШҚО 45 930 37 162


БҚО 31 023 27 380






СҚО 8 351 7 184

ОҚО 79 412 77 774



ҚР 629 507 571 691

Дереккөз: ҚР БҒМ, ҚРСА мәліметтері

2012 жылы күндізгі білімде оқитын студенттер үлесі 63,4% құрады,

ол 2011 жылмен салыстырғанда 6,1% жоғары. Білім алушыларды топтастыру

кезінде оқудың өзге формалары ұсынылады, соңғы кезде сырттай оқу түріне

келушілер саны күрт азаюда (2011 жыл – 41,2%, 2012 жыл – 34,2% адам). 2,3%

студенттер кешкі оқу түрін таңдаған.

Білім беру жүйесінде мемлекеттік тілді үйрену басым көңіл бөлінген.

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың алға қойған міндеттерінің

бірі қазақстандықтардың мемлекеттік тілді үйренуін арттыру болып табылады

(2017 жылға дейін 80%, 2020 жылда - 95% кем емес). Осы мәселені шешу

мақсатында ҚР Президентінің жарлығы бойынша Қазақстан Республикасының

2011-2020 жылдарға арналған тілдерді дамыту мен қызмет етуінің мемлекеттік

бағдарламасы бекітілді, ол бағдарламадағы нысаналы индикаторлар бойынша

халық арасындағы мемлекеттік тілді білетін ересектер санын арттыру болып

табылады. Осылайша, ЖОО-дағы қазақ тілінде оқитын студенттер саны 2011

жылмен салыстырғанда 1,93% өсті (2.2.9 сурет).


64

2.2.9 сурет. Студенттердің оқыту тілдеріне байланысты үлестері, %


Қазақ тілінде білім алатын білім алушылардың көбірек үлесі Қызылорда

(95,4%), Оңтүстік Қазақстан (90,2%) Жамбыл (82,0%) облыстарында. Солтүстік

Қазақстан және Қостанай облыстарында мемлекеттік тілде білім алушылар үлесі

айтарлықтай аз, ол сәйкесінше 18,5% мен 20,5% арақатынасында.

Жоғары оқудың барынша қолжетімділігі жастарды әлеуметтік қолдау

арқылы қамтамасыз етіледі. 2012 жылы 68 461 студент қабылдау квотасымен

білім алса, ол жалпы студент санының 12 % құрайды. Олардың 5 751 және 2

топтағы мүгедек-адамдар, 229 – жастайынан мүгедектер мен 18 жасқа дейінгі

бала-мүгедектер, 2 366 –жетімдер мен ата-анасыз қалғандар, 62 644 – ауылдық

жерде тұратын жастар, 2 647 – ұлты қазақ студенттер, ҚР-ның азаматтары емес.

2012 жылы 107 724 студент мемлекеттік гранттар бойынша білім алды,

11 914 – өзге грант түрлері бойынша (облыс әкімдері мен ректорлар, мекемелер

және т.б. гранты), 160 784 – білім беру қызметін сатып алу есебінен (2.2.11 кесте).

2.2.11 кесте. ҚР ЖОО оқитын студенттер саны, қаржыландыру түрлері бойынша

Қаржыландыру түрлері

Мемлекеттік

меншіктер Жеке меншік

Өзге

мемлекеттерменшігі,

заңды тұлғалар

меншігі

2011 2012 2011 2012 2011 2012

Мемлекеттік гранттар

есебінен 110 620 107 724 22 884 23 668 532 527

Өзге мемлекеттік

тапсырыстар бойынша 10 686 11 914 401 403 94 73

Білім беру қызметін

сатып алу есебінен 190 027 160 784 288 532 259 346 5 731 7 252

ҚР 311 333 280 422 311 817 283 417 6 357 7 852


54,4 44,1

1,5

56,3 41,7

1,9

қазақ тілі орыс тілі басқа тілдер

2011 2012


65

2012 жылы техникалық мамандықтар бойынша жұмыс беруші грантымен

4 526 немесе жалпы студенттер санының 5,8 %, келісімшарт негізінде оқушылар

(76 956 адам) оқыды. Осылайша, техникалық мамандықтарда жұмыс берушілер

немесе шетел инвесторлары есебінен оқыту саны жалпы студенттер санының

2,8% құрайды.

2012 жылы қазақстандық ЖОО жүйесіндегі шығын негізінен мынадай

себептерден, қаржылық қиындықтардан және студенттің өзге ЖОО-на ауысуынан.

Жоғары білім беру ұйымынан барлығы 105 695 адам шығып кеткен (2.2.10 сурет).

2.2.10 сурет. Жоғары білім беру жүйесінен шығып қалғандар %


Осылайша, жоғары оқу орнына түскендер саны 120 408 адам болды, оның

88 474 студенттері - күндізгі, 4 364 – кешкі, 94 685 – сырттай бөлімде. Оқуға

түсушілердің басым бөлігі Алматы (32 707 адам) мен Астана (13 090 адам)

қалаларында, сонымен қатар, Оңтүстік Қазақстанда (15 483 адам) мен Қарағанды

(11 229 адам) облыстарында.

2012 жылға жалпы түлектер саны 171 609 адамды құрады, оның ішінде

74 973 студенттер – күндізгі бөлім түлектері, 1 951 - кешкі бөлім, 94 685 – сырттай

бөлім студенттері. Ең көп бітірушілер саны Алматы қаласында (48 971 адам)

(2.2.12 кесте)

22,9

5,7

15,5

28,8

1,1

11,1

0,5

7

7,4

қаржы қиыншылығы

үлгермеушілік

басқа оқу бөліміне ауысу

басқа ЖОО-ға ауысу

ҚК қатарына шақырылғандар

өз еркімен

денсаулығына байланысты

оқу тәртібінің бұзылуы

басқа себептер


66

2.2.12 кесте. ЖОО студентерді қабылдау және шығару / оқу нысаны бойынша

Өңір

Жалпы студенттер саны Күндізгі бөлім Кешкі

бөлім Сырттай оқу

қаб

ыл

данға

н

түл

ект

ер

қаб

ыл

данға

н

түл

ект

ер

қаб

ыл

данға

н

түл

ект

ер

қаб

ыл

данға

н

Ақмола облысы 2931 6807 2006 1759 2931 6807 2006

Ақтөбе облысы 4912 6741 3954 3073 4912 6741 3954

Алматы облысы 2788 2948 2038 1176 2788 2948 2038

Атырау облысы 2149 4327 1234 1695 2149 4327 1234

ШҚО 8338 13240 5188 5578 8338 13240 5188

Жамбыл облысы 6447 9043 4048 2173 6447 9043 4048

БҚО 5729 8001 3128 2881 5729 8001 3128

Қарағанды облысы 11229 17308 6193 5246 11229 17308 6193

Қостанай облысы 5551 7382 3547 3975 5551 7382 3547

Қызылорда облысы 2813 4825 2673 1810 2813 4825 2673

Маңғыстау облысы 1217 2493 736 796 1217 2493 736

Павлодар облысы 3660 5764 2591 2556 3660 5764 2591

СҚО 1364 2190 1012 1432 1364 2190 1012

ЮҚО 15483 21586 11283 7697 15483 21586 11283

Астана 13090 9983 11283 6917 13090 9983 11283

Алматы 32707 48971 27560 26209 32707 48971 27560

ҚР 120 408 171609 88474 74973 120 408 171609 88474


Жоғары білімнің сапасын бағалаудың негізгі критерийі Қазақстандық ЖОО

түлегінің жұмысқа сәтті орналасуы.

2012 жылы мемлекеттік тапсырыс бойынша оқыған ЖОО түлектерінің саны-

27 939 адам, оның 23 768 адам жұмыспен қамтылды, оның ішінде мамандығы

бойынша 18 172 адам (65,04 %). Өңірлік бөліністе ЖОО бітіргеннен кейін бірінші

жылы мамандық бойынша жұмыспен қамтамасыз етілгендер Астана қаласында

(72%), Жамбыл (71%), Павлодар (71%) облыстарына тиесілі. Түлектердің

жұмыспен қамтылу коэффициентінің ең төмені Атырау (48%) облысында

(2.2.11 сурет).


67

2.2.11 сурет. Мемлекеттік тапсырыспен оқыған ЖОО түлектерінің оқу бітіргеннен кейін

бірден мамандық бойынша жұмысқа орналасқандар үлесі


2012 жылы магистранттар саны 27 149 адам, ол 2011 жылмен

салыстырғанда 5 990 адамға артық. Жалпы магистранттар санынан

64,3% әйелдер үлесін құрайды. Өңірлік салыстыруда ең көп магистранттар

көрсеткіші Алматы (12 317 адам) мен Астана (3 899 адам), Оңтүстік Қазақстан

(2 166 адам) және Қарағанды (2 017 адам) облыстарында (2.2.12 сурет) .

2.2.12 сурет. Магистранттар саны, адам


2012 жылы магистратураны бітірушілер саны 10 118 адам, ол 2011 жылмен

салыстырғанда 1765 адамға артық. Магистратура бітірушілер арасында әйелдер

саны - 65% адам. 9 878 магистранттар ғана магистрлік диссертацияны қорғап

шықты, оның ішінде - 6 416 әйел адамдары (2.2.13 кесте).

67

54

65

48

63

71 65 62

67

54 56

71 64

70

62

72

643 485 614 174 1640

824 783 2017

462 413 184 416 112

2166

12317

3899


68

2.2.13 кесте. Бітіріп шыққан магистранттар, адам

Өңір Магистранттарды

бітіртіп шығаруы

Диссертация қорғағандар

жалпы оның ішіндегі әйел

адамдар

Ақмола облысы 435 435 300

Ақтөбе облысы 131 111 87

Алматы облысы 174 174 107

Атырау облысы 146 146 90

ШҚО 541 541 383

Жамбыл облысы 428 427 288

БҚО 162 162 110

Қарағанды облысы 795 787 474

Қостанай облысы 209 209 127

Қызылорда облысы 180 180 141

Маңғыстау облысы 107 107 55

Павлодар облысы 241 241 159

СҚО 56 56 35

ОҚО 746 720 554

Астана 1 351 1336 900

Алматы 4 416 4 246 2 606

ҚР 10 118 9 878 6 416


Диссертацияны 100% қорғап шығып, бітіргендер Ақмола, Алматы, Атырау,

Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар,

Солтүстік Қазақстан облыстарында байқалады.

2012 жылы докторанттар контингенті 1 588 адамды құрады. Ең көп

докторанттар саны Алматы қаласында, 971 адам тіркелді, ол жалпы санның 61,1%

құрайды. Ең аз докторанттар саны Ақтөбе мен Батыс Қазақстан облыстарында,

әр өңірге 3 адамнан ғана тиді (2.2.23 сурет).


69

2.2.23 сурет. Докторанттар контингенті, адам


ҚР-ның МЖБС негізгі ережелеріне сәйкес 5.04.034-2011 ғылыми және

педагогикалық кадрларды дайындау докторантурада жүзеге асады, бітіргеннен

кейін философия ғылымдарының докторы(PhD) және бейіні бойынша доктор

ғылыми дәрежесі беріледі. Философия докторанттары контингентінің әркеттерін

саралай отырып, 2012 жылы 58 адам оқудан шығып қалғандығы байқалады.

Алматы қаласы бойынша оқудан шығып қалғандар саны (25 адам).

Философия докторанттарының жалпы саны 1 512 болса, мамандық

бойынша докторанттар – 76 адам. Бейіні бойынша докторанттарды дайындау тек

Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстарында және Алматы қаласында жүргізіледі

(2.2.14 кесте).

2.2.14 кесте. Бейіні бойынша докторанттар контингенті, адам

Аймақ Докторанттар

Қарағанды облысы 1

Шығыс Қазақстан облысы 6

Алматы қаласы 69

ҚР 76


Докторантура бітірушілер саны 257 адамды құрады. Оның ішінде 110

докторанттар диссертация қорғағандар болса, оның ішінде 46-ы әйел адамдар.

Жамбыл облысындағы докторанттардың еш қайсысы диссертация қорғамаған,

ал Астана қаласына тек 47 докторанттың екеуі ғана диссертация қорғады

(2.2.15 кесте).

7 3 28 85

6 3 73

12 10 28 99

971

263


70

2.2.15 кесте. Докторантура бітірушілер, адам

Өңір

Бітіруші докторанттар

Диссертация қорғағандар

барлығы олардың ішінде әйелдер саны

Ақмола облысы 4 3 1

Ақтөбе облысы - - -

Алматы облысы - - -

Атырау облысы - - -

ШҚО - - -

Жамбыл облысы 6 - -

БҚО - - -

Қарағанды облысы 5 4 3

Қостанай облысы - - -

Қызылорда облысы - - -

Маңғыстау облысы - - -

Павлодар облысы 28 6 6

СҚО - - -

ОҚО 13 6 3

Алматы қаласы 154 89 31

Астана қаласы 47 2 2

ҚР 257 110 46


Жоғары және ЖОО-нан кейінгі білім беру жүйесіне қолжетімділік деңгейі биік.

Ұлттық үздіксіз білім беру жобасын құру жұмыстары белсенді түрде жүріп жатыр,

олар тек білім жүйесінің даму стратегиялары мен болашағына ғана сәйкес емес,

сондай-ақ мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуы мен халықтың

тұтынушылығына да сәйкес келеді.


71

Қорытындылар

Мектепке дейінгі ұйымдардың желісін ұлғайту арқылы мектепке дейінгі

тәрбие мен білімнің қолжетімділігінің жоғары деңгейі қамтамасыз етілді (2012

жылы– 801 бірлік). Балабақшаларға орындар алу кезегінің көрсеткіштерінің артуы

жергілікті атқарушы органдардан өз өңірлерінде мектепке дейінгі ұйымдарды

ұлғайтуды жеделдетуді талап етеді.

2012 жылы туу саны көбейгендігі тіркелді (95 016 адам), бұл өңірлік

ерекшеліктерді және болжау мәліметтері бойынша халықтың демографиялық

өсімін есепке ала отырып мектепке дейінгі білім беру ұйымдарын салу құрылысын

одан әрі дамытуды өзекті етіп отыр.

Өңірлік ерекшеліктерін ескере отырып, мектепке дейінгі білім берудің

қолжетімділік деңгейінің теңдей бөліну үрдісі сақталуда (қала – 50,7%,

ауыл – 49,3%). Осылайша, тұратын орнына тәуелсіз мектепке дейінгі тәрбие және

білім беру жүйесінің қызметіне деген халықтың сұранысы да есепке алынады.

1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие мен біліммен

қамту көрсеткіші өсті, 1 ден 6 жасқа шейін 3,7%, 3-тен 6 жасқа шейін – 6,1%.

3 тен 6 жасқа дейінгі балалардың көрсеткіші жоғары Қостанай (99,8%) мен

Қарағанды (97,8%) облыстарында, бұл өңірдегі білім беру саясатының тиімді

түрде жүргізілуінде.

Ақмола, Атырау, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай,

Қызылорда облыстарында мектепке дейінгі даярлықпен 100% қамтамасыз етілген.

Республика бойынша бұл көрсеткіштер 94% құрайды.

Мектеп-ресурсты орталықтар желісі 33 бірлікке кеңейтілді. Ауыл мектептерін

материалдық база, әдістемелік көмек пен ШЖМ арналған кәсіби-педагогтар

дайындауды одан әрі қолдау қажет.


72

Колледж бітірушілерін мамандықтары бойынша бірінші жылы жұмыспен

қамтамасыз ету 66,7% құрады. Жұмыспен қамтамасыз ету коэффициенті

Қарағанды (85,8%) мен Павлодар (75,4%) облыстарында. Жұмыспен қамтамасыз

еткен кезде жергілікті басқару органдары еңбек нарығының сұраныстарын да

ескеруі қажет.

ЖОО сырттай оқитындар саны 7% кеміді. Осы бағытта жүргізілетін саясат

еліміздің ЖОО - дағы мамандарды даярлау сапасының деңгейін қамтамасыз етеді.

ЖОО бітіргеннен кейінгі бірінші жылы мамандықтары бойынша жұмыспен

қамтамасыз ету көрсеткішінің үлесі артты (64,05%). Астана қаласы бойынша

(72%), Жамбыл мен Павлодар облысы (71% адам). ЖОО түлектерінің табысты

кәсібиліктерін жүзеге асыру жұмыс беруші талаптарына сай элективті

компонентерді күшейту арқылы қамтамасыз етілген.

Еліміздің индустриалды-инновациялық дамуына ЖОО-ның

жүйелік үлестерін қосуды күшейту үшін 10 инновациялық-бағдарлық

университеттер анықталған. Зерттеушілік университеттердің

инфроқұрылымдарының бәсекелестікке қабілеттіліктің маңызды құрамдас бөлігі

ретінде және ЖОО ПОҚ ғылыми белсенділігі білім алушы жастардың білімі мен

құзіреттіліктерін жаңа технологиялар мен инновацияға ауыстыруына мүмкіндік

береді.


73


74


75

3. РЕСУРСТАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

3.1. Білім беру жүйесін қаржыландыру

Әлеуметтік дамудың басты көрсеткіші ретінде азаматтардың білім алуына

мемлекет пен қоғамның көңіл бөлу дәрежесін көрсететін деңгейі ол білім беруге

жұмсалатын шығын көрсеткіші. Білімге инвестиция - мемлекеттің экономикалық

даму болашағының және адам капиталын көбейтудің өзіндік құндылығы бар

маңызды тәсілі, себебі білім адамның дүниетанымын кеңейтіп, олардың өзін-өзі

танытуға, олардың материалдық жетістігіне және салауатты өмір сүруіне мүмкіндік

береді.

Білім беру жүйесін қаржыландыру оның білім беру бағдарламаларының

көлеміне байланысты барлық деңгейлеріне материалды-техникалық қамтамасыз

етілуіне, оқушылар мен оқытушылар контингентіне бірдей таратылуына

бағытталған.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамаларына сәйкес білім

беруге жұсалатын шығындарды қаржыландыру принципі республикалық және

жергілікті бюджеттің қатынасы бойынша жүзеге асады. Білім жүйесін

қаржыландырудың негізгі көзі жергілікті бюджет (ЖБ) есебінен болады, ол билік

органдары өкілеттіліктерін бөлу жүйесімен байланысты.

Елдің ресурстарын сипаттайтын негізгі көрсеткіштің бірі ІЖӨ шығынының

үлесі болып табылады. 2008 жылдан 2012 жылға дейінгі аралықта білімге

мемлекет тарапынан жұмсалған қаражат саны 2 есеге өскен. Сонымен қатар

алдыңғы жылмен салыстырғанда білімге деген ІЖӨ 0,4% өскен (3.1.1 сурет).

3.1.1 сурет. Білім беру жүйесіне мемлекеттік бюджет шығындарының динамикасы


2012 жылы республикалық білім беру жүйесіне бөлінген мемлекеттік бюджет

саны 1 311 993 миллион теңгені құрады (ІЖӨ - 4,2%). Айта кететін бір жайт,

республикалық бюджетпен салыстырғанда жергілікті бюджет 2,7 есе көп

қаржыландырылды. Осылайша, РБ-ке 27% (354 235 млн.тг.), ЖБ – 73% үлес

бөлінді (957 758 млн.тг.) (3.1.2 сурет).

641 060 746 477 797 414

1 000 285 1 311 993

4% 4,4% 4,1% 3,8% 4,2%

2008 2009 2010 2011 2012 млн.теңге %ЖІӨ


76

3.1.2 сурет. Білім беруге мемлекеттік бюджетті бөлу


ЖБ-тен дәстүрлі түрде жоғары және ЖОО-нан кейінгі білімнен басқа барлық

білім деңгейлері қаржыландырылады. Жергілікті бюджет негізінен мектептерді

қаржыландырады. РБ-тен жалпы орта білім беруге тек даму бағдарламаларын

жүзеге асыру аясы кезінде ғана қаржыландырылады.

РБ пен ЖБ шығындарына салыстырмалы талдау жасай отырып, білім беру

деңгейлерінің осы көздерден қаржыландырудың тепе-тең емес екендігін

байқатады. Мысалға, жалпы орта білім беру дотацияны негізінен ЖБ-тен алады–

59,15%, онда РБ-тен тек 11,4% келеді. ТжКБ жүйесі жергілікті және республикалық

бюджеттерден де осымен бірдей үлесті алады (РБ - 6,7%, ЖБ - 7%). Мектепке

дейінгі тәрбие мен білім беру орталықтары көбірек ЖБ 3,9%-дотацияланады (РБ -

7,8%, ЖБ - 11,7%). Білім берудің өзге бағдарламалары керісінше ЖБ-пен

салыстырғанда РБ-тен 2 есе көп қаржыландырылады (РБ – 42,2%, ЖБ - 22,1%)

(3.1.3 сурет пен 3.1.4 сурет).

3.1.3 сурет. Біілім беру деңгейлері бойынша РБ шығыны, %


3.1.4 сурет. Білім беру деңгейлері бойынша ЖБ шығыны, %


27% 354 235 млн.тг.

73% 957 758 млн.тг.

РБ МБ

7,8 11,4

6,7

31,9

42,2

МЖБ

ЖББ

ТжКБ

ЖПБ

Басқа оқу бағдарламалары

11,7

59,1

7,0

22,1

МЖБ

ЖББ

ТжКБ

Басқа оқу бағдарламалары


77

Мемлекеттік бюджеттің білім жүйесіне бөлінетін шығындары құрылымының

айтарлықтай бөлігі жалпы орта білім беруге– 46,2% бөлінеді және өзге

бағдарламаларға - 27,6%. Мектепке дейінгі тәрбие және білім беруге 10,7%,

жоғары және ЖОО кейінгі оқуға – 8,6%, техникалық және кәсіби білімге – 6,9%

үлес бөлінеді.

Мемлекеттік бюджетті білім беру деңгейлеріне бөлу арқылы салыстырмалы

талдау жұмысы барысында 2012 жылы барлық көрсеткіштер 18,9% өскенін

байқатады (жалпа орта білім) 53,8% дейін (білім берудің өзге бағдарламалары).

ІЖӨ үлесі жоғары және ЖОО кейінгі білім беру саласына 0,1%, өзге білім беру

бағдарламаларына – 0,3%. Сонымен қатар ІЖӨ көрсеткіші 2011 жылғы деңгейде

қалды (3.1.1 кесте).

3.1.1 кесте. Мемлекеттік бюджеттің білім беру деңгейлері бойынша шығындарының

динамикасы

№ Білім беру деңгейі

2011 2012

млн.тг. ЖІӨ % млн.тг. ЖІӨ %

1 Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту 93 590 0,4 140 059 0,4

2 Жалпы орта білім 509 962 1,9 606 208 1,9

3 Техникалық және кәсіби білім беру 72 466 0,3 91 117 0,3

4 Жоғары және ЖОО кейінгі білім беру 89 076 0,3 112 984 0,4

5 Білімнің өзге бағдарламалары 235 191 0,9 361 625 1,2

Барлығы 1 000 285 3,8 1 311 993 4,2


ҚР БҒМ мәліметтері бойынша республикалық жоғары оқу орындарында

1 білім алушыға жылына шаққандағы шығыны 348 мың теңгені құрады. Бұл

көрсеткіш ТжКБ жүйесімен салыстырғанда 49,5 мыңға көп, жалпы орта білімнен –

122 мың теңгеге және 1,8 есе мектепке дейінгі білім беру жүйесінен артық.

Шығындардағы айырмашылығы білім берудің осы немесе өзге деңгейлердегі оқу

ұзақтық мерзіміне, білім алу бағдарламасының күрделілік деңгейіне және

материалды-техникалық базамен қамтамасыз етуге талаптарына байланысты

(3.1.5 сурет).


78

3.1.5 сурет. Бір білім алушыға жылына шығатын мемлекеттік шығын/ білім беру деңгейі,

2012 жыл


Ақылы білім беру қызметін қолжетімді ету және халыққа мемлекеттік қолдау

көрсету мақсатында 2012 жылы Мемлекеттік білім берудің жинақтау жүйесі

(МБЖЖ) туралы Заң қабылданды. Мұндай жинақтау білім берудегі есеп шоттар

жүйесі біршама мемлекеттер қатарында бар. Бұл Бельгия, Канада, Малайзия,

Нидерланды, Сингапур, Испания, Швеция, Ұлыбритания, АҚШ. Жинақталған есеп

шоттағы қор мемлекетпен жеңілдіктер беру арқылы немесе ортақ шешімге келу

арқылы ынталандырылады.

Республикада 2 механизм жұмыс істейді, олар білімнің қолжетімділігін

қамтамасыз етеді – ол мемлекеттік гранттар, олармен тек студенттердің төрттен

бір бөлігі ғана оқи алады, білім беру кредиттері, мемлекетпен кепілдендіріледі.

МБЖЖ балалар оқуларына жинайтын қаржыны жинақтауға мүмкіндік беріп,

үшінші механизм болуға толық мүмкіндігі бар. Осылайша, шығындардың

жартысын мемлекет алады.

Ерікті негізде салымшы ретінде ҚР-ның кез келген азаматы бола алады, осы

адам атына қатысушы-банкте білім беру жинақтау қоры ашылады. Қордың

жинақталған құрылғылары үш құрамдас бөліктен тұрады. Алғашқысы-ақша,

салымшымен салынған. Екіншісі-банктің айлық капитализациясымен қоса

сыйақысы беріледі. Үшінші құрамдас бөлігі - мемлекет сыйақысы. Оның жалпы

көлемі бір жылға жинақталған соммадан 5%. Ал белгілі бір категорияларға (жетім

балаларға, мүгедектерге, көп балалы және жағдайы нашар отбасыларға) – 7%.

Жаңа механизмге сай мемлекет білім беру жүйесіне шыққан шығынның 15-20%

төлейді екен. Бұл мемлекеттік-жеке серіктестік жаңа механизмі мемлекет пен

азаматтар (3.1.1 сызба).

189,0 226,0

298,5

348,0

МОТ ЖББ ТжКБ ЖОО


79

3.1.1 сызба. Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі, шығындар есебінің мысалы


Жоғары білім беруді гранттық негізде қаржыландыру тек бір студентке

қатысты. 2012 жылы ҚР БҒМ гранттар көлеміне байланысты жаңа есептеу әдісі

ендірілді. Осы әдіс бір оқу жылында студенттің оқитын кредиттер санын есептей

отырып, гранттар санының көбейтуді көздеп отыр. Жаңа әдісті енгізу арқылы ПОҚ-

ның жалақысын тек оқытқан кредиттер санына байланысты емес, сонымен қатар

студенттер саны мен сабақ беру әдіснамасына байланысты көтеріледі. Студентті

дайындаудың орташа шығыны ЖОО-ның дәрежесі мен мамандыққа байланысты.

Ұлттық ЖОО-рда оның дәрежесін ескере отырып орташа шығын көрсеткіші өзге

оқу орындарымен салыстырғанда жоғары болады. Мамандықтардың қордағы

айырмашылықтары білім беру жүйесіне шыққан шығындармен байланысты.

Мысалы, техникалық мамандықтарға зертханалық негіз қажет болғандықтан

шығындану коэффициенті көбірек болады. Орташа есеппен ұлттық ЖОО-рында

1 студенттің бір оқу жылына шығатын шығыны 289 мың теңгені яғни 635 мың

теңгені құраса, өзге ЖОО-рында – 346 мың теңге.

ҚР БҒМ 2012 жылғы мәліметтері бойынша ТжКБ жүйесіндегі бір студенттің

оқуы 261,8 мың теңгені құраса, былтырғы жылмен салыстырғанда 6,2% көп

(2011 - 245,6 мың.тг.) (3.1.6 сурет).

3.1.6 сурет. ТжКБ бір білім алушысына шығын, мың теңге


233,3 168,8 252,5 161,5 454,8 194,0 206,9 210,2 197,1 243,4 172,3 177,6 254,5 170,2 244,9 147,7 245,6

346,3

234,8

323,0

193,0

297,4 268,5 276,4 254,3 266,6 255,0

172,3

260,0 289,5 301,5 283,5

167,5

261,8

Ақм

ол

а

Ақт

өб

е

Ал

маты

Аты

рау

ШҚ

О

Жам

бы

л

БҚ

О

Қараға

нд

ы

Қы

зыл

орд

а

Қоста

най

Маңғы

ста

у

Павл

од

ар

СҚ

О

ОҚ

О

Ал

маты

қ.

Аста

на қ

.

РК

2011 2012

=

Баланың жасы

10 жас

Жинақтау мерзімі 7 жыл

Бастапқы жарна 5 000 тг.

Айлық жарна 15 000 тг

Баланың жасы

17 жас

Салымның жалпы сомасы

2 млн. 75 мың.тг.

Депозит бойынша банкті марапаттау 8%

Мемлекеттің сый ақысы 5%


80

Білім беру қызметіне деген қолжетімділікті қамтамасыз етуге бағытталған

қаржыландыру жүйесінің жетілдірілуі, білім беруді дамытуға арналған 2020

жылдарына дейінгі Мемлекеттік бағдарламаның көздеген мақсаттарының бірі

болып табылады. Жалпы орта білім беру орталықтарын қаржыландырудың жаңа

механизмі білім берудің қолжетімділігі мен сапасын жақсартуға бағытталған, ол

жаңа қаржыландыру механизмін енгізу арқылы жүзеге асады.

Нормативтік жан басына шаққандағы қаржыландыру аймақтардағы

шығындарды мектеп біліміне тепе-тең қамтылуын, педагогтар еңбектері мен оқу

үдерісінің өзге шығындарына қалыптастыруға, артық құрылғыларды

оптимизациялау арқылы нәтижелілігін көтеру мақсаты көзделеді.

Одан бөлек, жан басына шаққандағы нормативтерді пайдаланудың

«нәтижелілікке бағытталған бюджеттеу» тұжырымдамасымен байланысты тағы бір

мүмкін бағыттары бар. Негізгі шығындардың нормативті негізге ауысулары өзге

қаржыландыруды көздейтін «бағдарламалық-мақсаттық принцип» базасын

құрады.

Екі өлшемдер негізінде мектеп бюджетін анықтау - балалар саны мен бір

бала басына жұмсалатын нормативті-бюджетті шығындар - бір балаға қанша

шығын кететіндігі жайлы құжаттарды қалыптастыра алады, дәл осылай мектеп

басшысының қызмет өрісін кеңейтеді.

Білім беру мекемесінің шығындарын өзіндік деңгейде шеше білу,

мемлекеттік бюджет қызметінің нәтижелі қолданыс табуына септігін тигізеді. ҚР

БҒМ-мен жаңа нормативті қаржыландырудың апробациясы 50 пилоттық

ұйымдарында Ақтөбе, Аламты, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан

облыстарында 2013 жылдың 1 қыркүйегінен, сол сияқты Ақмола облысының 12

мектебінде 2013 жылдың 1 қыркүйегінен 2014 жылға дейін өткізіледі.

Эксперименттер аясында білім беру жүйесінің шығындарының нәтижелілігінің

адал болуын қадағалайтын кеңес қызмет атқарады.

3.2. Материалдық-техникалық база

Заманауи білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасы болу

керек, ол білім қызметіне қажетті жағдайлар жасап, оқушылардың жан-жақты

қабілеттері мен қызығушылықтарының дамуына үлесін қосу керек.

Білім беру ұйымдарының техникалық жағдайына салыстырмалы талдау

жасау барысында мектептердің типтік мекемелерде орналасқандығы байқалды.


81

Осылайша, типтік мекемелерде - 69% (5 110) мектеп пен 57,9% (1 720) –

республика балабақшалары орналасқан. Жарақталған мекемелерде 30,9%

(2 288) сабақ жүргізілуде, олар мектепке дейінгі және орта білім беру

мекемелерінің жалпы санынан 13,3% (563) (3.2.1 кесте).

3.2.1 кесте. Білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасы жайлы мәліметтер

жалпы

Оның ішінде

мекемелерде орналасқан күрделі

жөндеуді

қажет етеді

аппаты

жағдайда

типтік жарақталған

ББ 2 970 1 720 ББ 2 970 1 720

ЖОБО 7 402 5 110 ЖОБО 7 402 5 110

* арнаулы түзету ұйымының есебісіз Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері

Өңірлік аспектіде Қызылорда (66,1%) мен Оңтүстік Қазақстан (58,4%)

облыстарында жарақталған мекемелерде балабақшалардың жартысы

орналасқан. Ал Қарағанды (97,4%) мен Павлодар (85,3%) облыстарында

балабақшалардың басым бөлігі типтік мекемелерде орналасқан.

Күндізгі білім беру мектептерін өңірлік салыстырулар нәтижесінде МТБ

көрсеткіштері бойынша Ақмола, Қостанай мен Павлодар облыстары мен

Астана мен Алматы қалаларында апаттық мекемелерде қызмет ететін мектептер

саны жоқ делінеді. Ондай мектептер Қызылорда - 11,7%, Шығыс Қазақстан – 9,3%,

Жамбыл- 7% мен Атырау – 5,6% облыстарында кездеседі.

Осылайша, мектептердің МТБ жергілікті билік органдарынан шығындар

саласы бойынша қаржыландыруда қаржылық ресурстарды бөлуде мұқият

қарауды сұрайды.

Жалпы білім беретін мекемелерді техникалық зертханалармен, жаңа

үлгідегі кабинеттермен қамтамасыз ету мектеп оқушыларының функционалдық

сауаттылығы деңгейлерін арттырудың негізгі талабы болып табылады. Оқу

кабинеттеріне салыстырмалы талдау жасау барысында 7402 жалпы білім беретін

мекемелердің көбісінде жаратылыстану-математикалық бағыттағы кабинеттері

бар екендігі анықталды. 96,2% мектептер информатика мен қолданбалы техника

сыныбымен, 76% - математика, 70,9% - физика сыныптарымен қамтамасыз

етілген. Сонымен қатар 52,2% мектеп - география, химия - 63,4% мен биология

– 62,8% сыныптарымен қамтамасыз етілген. Оқушылардың функционалдық

сауаттылығын дамыту жөніндегі 2013-2015 жылдар кезеңіне арналған ұлттық іс-


82

қимыл жоспарын жүзеге асыру мектептерді материалдық-техникалық базамен

қамтамасыз етуді және қосымша білім беру қажеттілігін қамтамасыз етуді көздейді.

Жалпы-гуманитарлық бағыттағы кабинеттері бар мектептер республикалық

мектептердің жартысында дерлік. Мысалы, 78,4% мектептер орыс тілі мен

әдебиет сыныптарымен, 77% - қазақ тілі, 61,1% – шетел тілдері және 55,1% -

тарих және мемлекеттік құқық негіздері сыныптарымен қамтамасыз етілген.

Кәсіби бағытталған интерактивті техникамен қамтамасыз етілген сыныптар

0,3%, кәсіби бағытта - 0,4%, психологтар - 0,8%мен стамотологиялық кабинеттер -

5,4%. Алайда 88,4% мектептерде өз кітапханалары бар, олардың көрсеткіштері

1,9% түсті (3.2.2 кесте).

3.2.2 кесте. Күндізгі жалпы білім беретін мектептерінің жабдықталған сыныптары жайлы мәлімет

Ғылыми кабинеттердің болуы 2011 2012

бірлік % бірлік %

физики 5 292 70,9 5 112 69,1

химия 4 734 63,4 4 650 62,8

биология 4 686 62,8 4 518 61,0

география 3 896 52,2 3 969 53,6

математика 5 671 76,0 5 479 74,0

информатики мен қолданбалы техника 7 180 96,2 6 905 92,3

Қазақ тілді 5 826 78,0 5 702 77,0

Орыс тілі мен әдебиет 6 075 81,4 5 802 78,4

Ағылшын тілі 4 571 61,2 4 525 61,1

Мемлекеттік құқық негіздері мен тарихы 4 114 55,1 4 111 55,5

Өзін-өзі тану 4 254 57,0 4 263 57,6

Дене шынықтыру залы 5 549 74,3 5 429 73,3

АӘД 4 992 66,9 4 969 67,1

кітапханалар 6 744 90,3 6 543 88,4

Темір мен ағаш бұйымдарын өңдеу кабинеті 3 065 41,1 2 944 39,8

Еңбек баулу 4 246 56,9 4 090 55,3

Кәсіби бағыт 633 8,5 658 8,9

Авто жұмыс 321 4,3 317 4,3

Интерактивті техникамен 3 985 53,4 3 974 53,7

Учаскелік полиция қызметкерімен 1 091 14,6 1 283 17,3

психологилық 4 482 60,0 4 500 60,8

Тіс емдеу 485 6,5 882 11,9

медициналық 6 073 81,4 5 971 80,7

* арнаулы түзету ұйымының есебісіз



83

Мектептердің материалдық-техникалық базасы жергілікті, республикалық

бюджеттен қаржыландыруды қажет ететін мәселе болып қалады.

ҚР СА мәліметтері бойынша ТжКБ мекемелерінде материалдық-техникалық

база кәсіби лицейлердің колледжге айналу салдарынан мекеменің жалпы көлемі,

жобалау қарқыны, спорттық акт залынан, жатақхана көлемінен айрылып қалды.

Сонымен қатар, колледж желілерінің қысқаруымен ТжКБ орталықтарының жер

үлестерінің көбейгендігі байқалады 3 485 га және спорт залдар – 1 868 м 2 өсті.

Асханалар жобалары күшейді –7 543 отыратын орынға өсті (2011 -71 166, 2012 – 78 709)

(3.2.3 кесте).

3.2.3 кесте. Техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық

базасы туралы мәлімет

жы

л

ТЖ

КБ

жал

пы

саны

, б

ірл

ік

Меке

менің

жал

пы

көл

ем

і м

2 Оның ішінде

Жер т

ел

імін

ің к

өл

ем

і, г

а

Біл

ім б

еру м

еке

месін

ің

жал

пы

көл

ем

і, о

қуш

лар

орны

Спорт

зал

ыны

ң к

өл

ем

і, м

2

Акт

зал

ыны

ң к

өл

ем

і м

2

ЖА

ТА

ХА

НА

КӨ

ЛЕ

МІ м

2

Асхананы

ң о

тыраты

н

оры

нд

ар с

аны

Өзі

нің

жеке

, м

2

Жал

ға а

лы

нға

н м

2

2011 896 4 889 074 4 662 281 226 793 83 814 533 228 247 949 133 410 793 653 71 166

2012 888 4 833 100 4 649 034 184 066 87 299 528 236 249 817 129 926 771 709 78 709


Жоғары және ЖОО-нан кейінгі білім беру ұйымдарының МТБ талдау жасай

отырып 139 республиканың ЖОО-ның 2012 жылы 49,6% (69 бірлік ) мемлекеттің

индустриалды-инновациялық даму аясында мамандарды дайындауды жүзеге

асыратыны байқалды. Мұнымен қоса, 17,4% ЖОО-ры заманауи зертханалық

құралдармен қамтамасыз етілген (3.2.4 кесте).

3.2.4 кесте. Индустриалды-инновациялық даму аясында кадрларды дайындау жайлы

ЖОО жалпы мәлімет

Индустриалды-инновациялық даму

аясында кадрларды дайындайтын ЖОО Ғылыми зерттеу зертханалары бар ЖОО %

69 12 17,40 Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері

Назарбаев Университетінде Дайындық орталықтары мен Мектептері

негізінде халықаралық стандарттарға сай 30 заманауи зертханалар құрылған.

Мысалы, вибрациялық эксперименттері жоқ, электронды микроскопия, оптикалық

микроскапия, физикалық және аналитикалық химия,техникалық жұмыс пен


84

мехотроника, молекулярлы және жазушалы биология, миркобиология,

сұйықтықтар мен газдар механикасы, электронды шеберхана және т.б.

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің 2012 жылы

студенттер мен ПОҚ-ға Щучинск қаласында зертханалық-оқу корпусы бар (жалпы

көлемі 433,3 м 2, оның пайдалысы – 307,1 м 2) және Интернациональный ауылдық

жерде мал дәрігерлік клиника бар (жалпы көлемі 4 090 м2, оның ішінде пайдалысы

– 2 794 м2).

PhD докторантура, магистратура және бакалавриат мамандықтары

бойынша Ғылыми және ғылыми-педагогикалық мамандарды дайындау үшін

Шығыс Қазақстан облысының Д.Серікбаев атындағы мемлекеттік университетінде

27 мамандандырылған ғылыми-зерттеу зертханалары (жалпы көлемі 3023,89м2)

және 63 оқу зетханалары (жалпы көлемі 5396,39 м 2) қызмет етуде. Университеттің

оқу зертханалық негізі химия-аналитикалық жұмыстар бойынша сертификатталған

әдістері бар, аналитикалық аппаратура метрологиялық жағынан қамтамасыз

етілген.

Ғылыми-зерттеу базаларын дамыту және жетілдіру үшін 2011 жылғы

29 қаңтар №41 ҚР ҮҚ бойынша ғылыми негіздердің даму және жаңалануына

байланысты «ҚР денсаулық сақтауды дамыту жөніндегі мемлекеттік

бағдарламасын жүзеге асыру іс-шарасы Жоспарларын бекіту туралы»

«2011-2015 жылдарға арналған «Салауатты Қазақстан» және орта уақыт кезеңде

денсаулық сақтау саласындағы инновациялық даму шараларын ұйымдастыру

(ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің қаулысы бойынша №708 12.11.2011)

Қарағанды медициналық университетінің ғылыми-зерттеу орталығының негізінде

2012 жылы Орталық және Солтүстік Қазақстан облыстарының ұжымдық

пайдалануына гендік-молекулалық зертханалар ашылды. Ұжымдық қолданудағы

зертхана көлемі 390,1м2 құрайды.

Білім беруді дамытудың 2020 жылдарға дейінгі мемлекеттік

бағдарламасының мақсаты оқу үдерісінің барлық қатысушылары ең жақсы білім

беру құрылымдары мен технологиялармен қамтамасыз ету. Білімнің барлық

деңгейлерін ақпараттандыру мәселесі заманауи өмірде өзектілігі артып келеді.

Интернет желісіне қолжетімділік туралы салыстырмалы талдау жалпы орта

білім беру деңгейі қолжетімділігі деңгейі әлде қайда жоғары және осы көрсеткіш

99,4% құрады. Осы мәселе ТжКБ жүйесіне қатысты ашық, оған деген қолжетімділік

деңгейі жарты компьютерден сәл көбірек (57,8%). ЖОО-дағы интерактивті

құрылғылар саны колледжермен салыстырғанда 114 бірлікке көп, оқу


85

мекемелерінің жалпы санының айырмашылығы есебінде (колледждер саны

ЖОО-рымен салыстырғанда 6,4 есе көп). Сонымен қатар орта білім беру

ұйымдарында интерактивті кабинеттер бар 53,8% (3 974) (3.2.5 кесте).

3.2.5 кесте. Білім беру ұйымдарының ақпараттандырылуы туралы мәлімет

Білім беру

деңгейі

Барлығы білім

беретін оқу

орындары

Оқу үдерісі кезіндегі қолданылатын

компьютерлер саны Интерактивті

комолектілердің

саны құрылғылар

/интерактивті

кабинеттер

Барлығы

Оның ішінде

интернетке

қолжетімділігі

барлар

%

ЖОО 139 74 373 58 682 78,9 3 057

ТЖКБ 888 47 888 27 675 57,8 2 943

ЖОБ 7 384 221 030 219 704 99,4 3 974

Дереккөз: ҚР БҒМ, ҚР СА мәліметтері

Білім беруді дамытудың 2020 жылдарға дейінгі Мемлекеттік

бағдарламасында электрондық «e-learning» бағдарламасын оқудың негізгі түрі деп

көрсетті. Оқу үдерісін автоматтандыру бағдарламасының мақсаты білімді

ұйымдастырудың 2015 жылы нысаналық индикаторына жету - 50%, олар

электронды білім беру жүйесіне енгізілген. Жобаны жүзеге асырудағы көздеген

мақсат оқушылардың үлгерімдерін арттыру және ауылдық және қалалық жердегі

білім беру сапасының айырмашылықтарды жоюға бағытталған.

2012 жылы электрондық білімге енгізілген мемлекеттік білім беру

мекемелерінің үлесі 7,4% мектеп пен 10,63% колледждерді құрады.

Республикалық мектептердің 99,4%, ал ауылдық жерлерде

99,2% интернеттік жүйесімен қамтамасыз етілген. Толықтай 100% қосылу

Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Маңғыстау,

Солтүстік Қазақстан облыстарын және Астана мен Алматы қаласында байқалады.

2012 жылы компьютерлік техникамен қамтамасыз ету 100% құрады.

Ауыстыруды қажет ететіндер 21,2% компьютерлер (3.2.1 сурет).

3.2.1 сурет. Күндізгі жалпы білім беру мектептеріндегі компьютермен қамтамасыз ету

туралы мәлімет

7 384 7 384

221 030

46 940

Барлық мектептер Компьтендірілген мектептердің саны

Мектептерде компьютер

техникасының саны

Ауыстыруды қажет ететін компьтерлер


86


2012 жылы ТжКБ білім жүйесіндегі мемлекеттік колледждерде

компьютермен қамтамасыз ету қарқынды жүрді. Жалпы саны 47 888 қолданыстағы

компьютерлерден оқу үдерісіне пайдаланатындар мемлекеттік ұйымдарда 22,4%

(мемлекеттік – 61,2%, жеке – 38,8%). Интернет желісіне қолжетімділігі жеке

коледждерде, мемлекеттік ұйымдармен салыстырғанда (8% көп). Ал интерактивті

құрылғылар жиынтығы мемлекеттік ТжКБ жүйесінде 2,5 есе көп (3.2.2 сурет)

3.2.2 сурет. Мемлекеттік және жеке ТжКБ жүйелерін компьютермен қамтамасыз ету туралы

мәлімет


2012 жылы республиканың 139 ЖОО-нда интерактивті құрылғылар саны

3 057 компьютер болды,оқу үдерісінде қолданатындары - 74 373 бірліктер, оның

ішінде Интернет желісіне қосылғандары 58 682 құрайды.

Компьютер/оқушылар арақатынасындағы көрсеткіші ақпараттық тепе-

теңдіктің болмауының негізгі факторы болып табылады. Осы көрсеткіштер

бойынша жасалған салыстырмалы талдау ЖОО-ның компьютерлік техникамен

қамтылғандығын көрсетеді (7,4 адам/компьютер).

Осылайша, бір компьютерге 12,1 адам ТЖКБ орталықтарында және 11,2

адам – жалпы орта білім, ЖОО-мен салыстырғанда 4,7 мен 3,8 адам

арақатынасында.

1 582 1 076

29 312

18 576

16 020

11 655

2 094 849

мемл. жеке мемл. жеке мемл. жеке мемл. жеке

Компьютерлендірілген сыныптар саны

Оқу үдерісінде пайдаланатын

компьютерлер саны

Оның ішінде, Интернет желісіне қосылғандары

Интерактивтік жабдықтаржинақтарының

саны


87

3.2.3 сурет. Компьютерлердің оқушыларңа сәйкес көрсеткіші, білім беру деңгейі, аймақ

Компьютерлермен

қамтамасыз етілген

(1 компьютерге 5-6 адам)

және әлемдік көрсеткіштерге

біршама жақындаған өңірлік

бөліністегі ЖОО-р Солтүстік

Қазақстан (1,4), Қарағанды

(6,5), Қостанай (6,7), Алматы

(6,8) облыстары, Алматы

(6,2) қаласы мен

Солтүстік Қазақстан (6,4)

облысындағы ТжКБ

ұйымдары.

Сонымен қатар бір

оқушыға шаққандағы

компьютерлермен төмен

қамтылу мынандай

өңірлерде кездеседі.

Мысалы, Маңғыстау

облысының көрсеткіштері

1 компьютерге 29,5 адам

ТжКБ орталықтарында және

17,6 адам жалпы орта білім

беру жүйесінде. Ең төменгі

көрсеткіш - 14,8 адам /

компьютер Жамбыл облысының ЖОО көрсетеді (3.2.3 сурет).

Білім берудің қолжетімділіктің негізгі шарттарының бірі жатақханалармен

қамтамасыз ету болып табылады. ТжКБ мен ЖОО-дағы жатаханалармен

қамтамасыз ету туралы салыстырмалы талдау жасау барысында республикалық

жоғарғы білім беру ұйымдарында жатақханамен қамтамасыз ету көрсеткіші

жоғары екендігі байқалады. Мысалы, ЖОО-ның жатақханамен қамтамасыз ету

пайызы ТжКБ ұйымдарымен салыстырғанда 8,94% жоғары (ЖОО – 74,6%, ТжКБ -

65,7%).

10,2

12,1

12

12,4

9,5

15,4

9,4

7,3

7

12,2

29,5

8,8

6,4

14,2

10,7

13,2

11,2

12,7

17,5

9,9

13

9,9

15

14,6

12,2

9,5

10

17,6

10,2

16,5

13,2

9,5

12,5

12,1

8,6

10,0

6,8

8,5

7,4

14,8

10,6

6,5

6,7

11,9

8,5

7,6

1,4

12,0

7,0

6,2

7,4

Ақмола

Ақтөбе

Алматы

Атырау

ШҚО

Жамбыл

БҚО

Қарағанды

Қостанай

Қызылорда

Маңғыстау

Павлодар

СҚО

ОҚО

Астана қ.

Алматы қ.

РҚ

ЖОО ТжКБ ЖОБ


88

Аймақтық көрсеткіштер жатақханамен қамтамасыз ету көрсеткіштерінің

Солтүстік Қазақстан (100%), Қостанай (96,5%), Ақмола (96,2%) мен Қызылорда

(92,4%) облыстары мен Ақтөбе (88,8%), Батыс Қазақстан (88,4), Алматы (87,1) мен

Солтүстік Қазақстан (87,0) облыстарындағы ТжКБ ұйымдарында жағымды

жағдайда екендігін көрсетті.

Колледждердегі жатақханамен қамтамасыз ету көрсеткіші Атырау (15,0%),

Шығыс Қазақстан (31,5%), Маңғыстау (49,2%) мен Маңғыстау ЖОО (62,4%), Батыс

Қазақстан (63,4%), Алматы (63,5%) облыстарында төмен (3.2.4 сурет).

3.2.4 сурет. Білім беру ұйымдарындағы жатақханалар туралы жалпы мәліметтер % қамтамасыз

ету


2012 жылы 484 ТжКБ білім беру жүйесінің 65,7% жатақханалары бар, онда

34 157 студенттер тұрады. Мемлекеттік білім беру мекемелерінің жатақханамен

қамтамасыз ету туралы салыстырмалы талдау жұмыстары жатақханамен

қамтамасыз ету 4 бірлікке кемігенін (2011 – 321, 2012 – 317 жатақхана) көрсетеді.

Жатақханаға мұқтаж жандар 1 319 студентерге өсті (2011 – 17 486, 2012 - 18 805

адам). Жатақханамен қамтамасыз ету пайызы азайды 2,7% (2011 – 67,2%, 2012 –

64,5%) (3.2.5 сурет).

3.2.5 сурет. ТжКБ мемлекеттік ұйымдардың жатақханамен қамтамысыз ету


84,3 88,8 87,1 15,0 31,5 73,2 88,4 83,4 63,2 75,4 49,2 83,8 87,0 81,6 66,9 85,5 86,0 65,7

96,2 81,2

63,5 79,3 71,6 75,1

63,4 78,7

96,5 92,4

62,4 65,6

100,0 79,1

65,5 73,2

0,0

74,6

Ақм

ол

а

Ақт

өб

е

Ал

маты

Аты

рау

ШҚ

О

Жам

бы

л

БҚ

О

Қараға

нд

ы

Қоста

най

Қы

зыл

орд

а

Маңғы

ста

у

Павл

од

ар

СҚ

О

ОҚ

О

Аста

на қ

.

Ал

маты

қ.

Респуб

лика

нск

ие к

ол

лед

жи

РҚ

ТжКБ ЖОО

498 321

35 873 17 486 67,2

484

317

34 157 18 805 64,5

ТжКБ мемлекеттік оқу орындары,

барлығы

Жатақханалардың саны

Жатақханада тұратындардың

саны

Жатақханаларды қажет ететіндер

саны

Қамтамасыз етілуі %

2011 2012


89

ТжКБ қолжетімділігінің қамтамасыз ету мақсатында ауылдық жастарға

қосымша жатақханалардан 577 орын дайындалды. Қостанай облысында екі 333

орындық жатақхана берілді (қайта жөндеу жұмыстарының арқасында Сарыкөл

колледжіне берілді - 207 орын және №11 колледжі Рудный қаласындағы – 126

орын). Павлодар облысында оқу корпусының қайта жөндеу жұмыстарынан кейін

40 орындық жатақхана берілді, Жамбыл облысында - өңірлік Т.Рысқұлов атындағы

ауылшаруашылық колледжінің қайта жөндеу жұмыстарынан кейін 204 орын

дайындалды.

Осылайша, 2012 жылы 577 орын берілді, жалпы жатақханаға мұқтаждардың

3,07% құрады (18 805 адам). Болашақтағы демографиялық өсуге байланысты

жатақханалар салу жоспарда бар.

2012 жылы республиканың ЖОО-нда 220 109 басқа қаладан келіп оқитын

оқушылар құраса, оның көбісі Алматы қаласында – 86 484 адам, ең азы – Атырау

(2 867) облыстарында. ҚР БҒМ мәліметтері бойынша әлі де баспанасыз жүрген

студенттер саны 55 871. Аймақтық көлемде бұл мәселе толықтай шешілген аймақ

- Солтүстік Қазақстан облысы.

Жергілікті атқарушы органдарымен, ЖОО қамқоршылық кеңестерінің

серіктес-мекемелермен біріге отырып, өзге қалалардан келетін жастарды жоғары

және техникалық білім беру жүйесімен қолжетімді қамту бойынша пәрменді

қадамдарға қамданулары қажет.

Өзіндік білім алу мүмкіндігімен қамтамасыз ету, оқу залдары мен

кітапханамен қамтамасыз ету тек оқушылардың ғана емес, сонымен қатар кез

келген мамандық иесінің білімін дамыту үшін қажет.

Кітапханалық қордың қарқынды даму ұстанымына «Назарбаев

Университетінің» кітапханалық қоры ақпаратты толықтай алу мүмкіндігін жасады,

енді кітапханада белгілі бір журнал, газетке жазылу қажет емес. Оқырмандарды

алдын ала топтастырылып, жинақталып қойған кітаптармен қамтамасыз ету.

Бүгінгі таңда, «Назарбаев Университетінің» кітапханасы бұл Қазақстандағы

ғылыми және академиялық ақпараттық ресурстардың тек басылым беттерінде

ғана емес, сонымен электрондық түрлерінің болуы, сондай-ақ оқулықтардың орыс,

қазақ, ағылшын тіліндегі мол қазынасы жинақталған.

2012 жылы Университет кітапханасының қоры 40 427 дананы (кітаптар –

39 434 дана, CD-DVD басылымдар – 993 дана), 165 әр пән бойынша шетел

ғылыми кезеңдік басылымдарды құрады. Студенттер мен мұғалімдерге 50 ғылыми


90

негіздердің деректеріне, мыңдаған журналдар рейтингтерінің миллиондаған

ғылыми мақалаларына қолжетімділікке қол жеткізеді. Көптеген мәліметтер тек

Қазақстан елдерінде ғана бірінші рет қолданылып отырған жоқ, Орта Азия

елдеріндегі тұсау кесерлері десек болады. «Назарбаев Университеті»

студенттеріне 70 000 академиялық жинақтау қорынан электрондық кітаптарға

қолжетімді. Кейбір ғылыми негіздердің мұрағаттық мерзімі 4 тен 300 жасқа дейінгі

ғасырлар түкпіріндегі уақытты құрайды.

Шетелдің ақпарат көздері

республикалық ЖОО-рына әлемдік

интерактивті негіздердің мәліметтерінің

қолжетімді болуына мүмкіндік береді. ҚР БҒМ

«Ұлттық ғылыми-техникалық ақпараттар

орталығының» АҚ қолдауымен Thomson

Reuters ғылыми бөлімшесімен Ұлттық

Лицензияны алуға келісім-шартқа қол қойды. Ғылыми лицензия қазақстандық

академиялық ұйымның Web of Knowledge мультипәндік электронды ғылыми-

зерттеу шатқалының қолжетімді болуына жол ашты. The Web of Knowledge –

мультипәндік электрондық ғылыми-зерттеу платформасы тұтынушылардың

қарқынды, іздеу жүйесі арқылы ақпараттарды, мақалалар мен веб-парақшалары

бойынша қосымшаларды алуға мүмкіндік береді. Онан басқа, әлемдегі импакт-

факторы жоғары 11 600 ғылыми қазіргі және ретроспективті пәнаралық

журналдарға деген тікелей жол ашады. Қазіргі кезде Thomson Reuters

реферативті негіздеріне 91 ЖОО, Springer – 81, Elsevier – 53 оқу орны қолы жетіп

отыр. ЖОО ПОҚ мен ғылыми жұмыскерлер импакт-факторы бар ғылыми

журналдарда өз еңбектерін дайындауда, соңғы 5 жыл ішінде ол 0,5% өсті.

ҚР БҒМ мәлеметтері бойынша, 7 698 жалпы орта білім беру

орталықтарында 6 655 кітапханалар тіркелді (жабдықталуы - 86,5%).

Республиканың барлық мектептерінің кітапханасының қоры 100 195,1 миллион

дананы құрады, мектеп оқулықтары – 55 250,3 мың дана, жаңа буын оқулықтары –

48 774,6 мың дана және қазақ тіліндегі кітаптар – 39 575,9 мың дананы құрады.

2012 жылы мектеп кітапханаларына 27 428,8 мың адам барған. Оқу

залдары барлар 58,9% (3 917), оның 57 382 отыратын орындары. Жалпы саны

7 824 кітапханашылар ішінде 56,9% арнайы кәсіби мамандығы бар мамандар

(3.2.6 сурет).


91

3.2.6.сурет. Жалппы орта білім беру ұйымдарындағы кітапханалар жайлы мәліметтер


Республикалық мектептерді кітапханамен қамтамасыз ету көрсеткіштеріне

жасалған салыстырмалы талдау жұмыстары 2012 жылы республикалық білім беру

ұйымдарының 207 137 дана кітаптар қорының бар екендігін көрсетеді. Мұндай

көрсеткіштерінің жоғарғы деңгейі Қостанай (97,3%) мен Маңғыстау (94,7%)

облыстарында байқалады. Сонымен қатар Алматы қаласы (76,7%) мен Батыс

Қазақстан (77,3%) облыстарында мектептерді кітапханалармен қамтамасыз ету

80% (3.2.7 сурет).

3.2.7 сурет. Ұйымдардың жалпы орта білім берумен қамтамасыз ету, кітапханалармен %

*НЗМ, «Бөбек» мектеп-гимназиялары және ЖОО қарауындағы мектептердің есебісіз Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері

ТжКБ жүйесінің кітапханалық қорында 22 686 397 дана оқу және ғылыми-

әдістемелік әдебиеттер бар. Жыл сайынғы түсетін жаңа кітаптар саны 1миллион

363

57 382

3 917

4 448

7 824

51 618,60

27 428,80

3 411,20

9 407,30

39 575,90

48 774,60

55 250,30

100 195,10

6 655

Кітаптаның көлемі (мың.ш.метр)

Оқу залдарының отыратын орны

Оқу залдарының саны

Кітапханашы-мамандар

Кітапханашылар (адам)

Кітап беру (мың.дана)

Кітапханаға келушілер саны (мың.адам)

Кітап оқушылардың саны (мың)

Фондтың өсуі (мың.дана)

Соның ішінде, қазақ тіліндегі кітаптар …

Соның ішінде, жаңа буындағы оқулықтар …

Соның ішінде, мектеп оқулықтары (мың.дана)

Кітапханалық фонд (млн.дана)

Мектеп кітапханаларының саны

100,0

97,3

94,7

92,9

91,2

88,3

87,2

86,9

86,8

86,6

86,4

85,4

84,3

84,0

82,4

81,4

77,3

76,7

Респуб

лика

лы

қ ұйы

мд

ар

Қоста

най

Маңғы

ста

у

Қы

зыл

орд

а

Аты

рау

Ал

маты

ОҚ

О

Ақт

өб

е

Ақм

ол

а

ҚР

Қараға

нд

ы

Жам

бы

л

ШҚ

О

Павл

од

ар

СҚ

О

Аста

на қ

.

БҚ

О

Ал

маты

қ.


92

дананы құрайды. Жеке меншік нысандарына қарай мемлекеттік мекемелердегі

кітапханалар саны жеке білім беру мекемелерімен салыстырғанда басым болып

келетіндігі байқалады. Айырмашылық 5 970 591 дананы құрады. Бұнымен қоса

жеке білім беру ұйымдарының кітапханалық қорды жаңарту көрсеткіші мемлекеттік

ұйымдармен салыстырғанда әлде қайда төмен (74 440 кітапқа) (3.2.6 кесте).

Кітапхана қоры Жыл сайынғы толықтыру

Олардың ішіндегі 22 686 397 943 484

Мемлекеттік оқу орындарындағы 14 328 494 508 962

Жеке оқу орындарындағы 8 357 903 434 522


ҚР СА-нің 2012 жылғы мәліметі бойынша ЖОО-дағы кітапханалар саны

144 кітапхананы құраса, ол 2011 жылмен салыстырғанда 6 бірлікке төмен болды.

Кітапханалар санының азаюы ЖОО-ы желісін оңтайландырылу үдерісімен

байланысты.

2012 жылдың 2011 жылмен кітапханалардың қорлары жайлы

салыстырмалы талдау барысында көрсеткіштер санының 1 567 921 данаға өскенін

көрсетеді (2011- 65 131 969, 2012 - 66 699 890) (3.2.7 кесте).

3.2.7 кесте. Кітапханалар, жоғары және ЖОО кейінгі ұйымдардың кітапханалық қоры

Өңір ЖОО-дағы кітапханалар саны, бірлік

Кітапханалар қоры, дана

2011 2012 2011 2012

Ақмола облысы 6 6 1 693 539 1 902 439

Ақтөбе облысы 8 7 1 727 983 2 267 353

Алматы облысы 2 3 985 825 1 050 987

Атырау облысы 3 3 1 801 445 1 636 699

ШҚО 11 11 4 586 308 5 330 276

Жамбыл облысы 5 5 2 395 195 2 451 222

БҚО 4 4 3 067 558 3 151 644

Қарағанды облысы 13 10 7 365 204 7 665 148

Қостанай облысы 8 8 2 540 320 2 680 796

Қызылорда облысы 4 4 2 587 076 2 642 339

Маңғыстау облысы 3 3 727 051 744 278

Павлодар облысы 4 4 2 223 262 2 217 245

СҚО 2 2 1 156 716 1 182 199

ОҚО 13 12 7 084 435 6 470 023

Астана қаласы 15 15 4 600 921 5 117 576

Алматы қаласы 49 47 20 589 131 20 189 666

ҚР 150 144 65 131 969 66 699 890


3.2.6 кесте. ТжКБ ұйымдарындағы кітапханалық қор жайындағы мәлімет


93

3.3 Кадрлық әлеует

Педагог мәртебесін көтеру қазақстандық білім беру жоғары сапасын

қамтамасыз ету шешуші фактор болып табылады. ҚР білім беру жүйесін

дамытудың 2020 мемлекеттік бағдарламасы бойынша педагогтың жағымды

келбеті мен оның кәсіби білім берудегі уәжінің нақтылы бағыттары анықталған.

Алдыңғы қатардағы тәжірибені тарату мен ең жақсы педагог-шешендердің

жетістіктері химия мен биология мұғалімдерінің I съезінің негізгі тақырыбы,

Информатика мұғалімдерінің «Алтын диск» атты республикалық жарыс, химия мен

биология мұғалімдерінің I съезінің негізгі тақырыбы алдыңғы қатардағы тәжірибені

тарату мен ең жақсы педагог-шешендердің жетістіктерге жетуін жүзеге асыру, VII

Республикалық педагогтар олимпиадасы «Дарынды оқушы – дарынды мұғалім»,

Білім беру педагогикалық кадрлары кеңесінің «Білім беру жүйесін жаңалау - адам

қазынасының сапалы өсуінің негізгі векторы» тамыз педагогикалық кеңесінде

қарастырылды.

Тұңғыш рет 2012 жылы республикалық «Ең жақсы педагог» конкурсы өтті.

Жарысқа қатысушылар Қазақстан педагогтар форумына қатысты - ең кереметі

«Мұғалімдер балы» болды, 48 адам 1 618 000 теңгелік білім грантына ие болды

(1000 айлық есептеу жинақтары). Өткізілетін мерекелер мұғалімнің мәртебесін

халық арасында арттыруға мүмкіндік берді, ол арқылы мектепке шығармашыл

мұғалімдерді жұмылдыруға көмек көрсету.

Мемлекеттің бәсекеге қабілеттілік факторының өсуі Қазақстанның білім

жүйесін жаңғыртуды, жаңа формацияның педагогтар кадрын жаңа келбетін

қалыптастыру болып отыр. Педагогтың кәсіби деңгейі мен мүдделері тікелей және

жанама түрде оқушылардың білімдегі жетістіктеріне тәуелді.

Қазіргі заман шындығы жағдайында негізгі назар білім беру ұйымдарының

кадрлық күшіне аударылған, ол білімнің кез келген деңгейіндегі сарқылмайтын

ресурс. Қоғам өзінің қызметінің мағынасы мен мақсатына сенімді, өзі мен

оқушылардың өзін шығармашылыққа баулуға шақыратын педагогикаға қоғамның

барлық түрлеріне зәру.

2012 жылы ҚР білім беру жүйесіндегі жалпы педагогикалық мамандар

көрсеткішінің деңгейі 426 428 адамды құраса, ол 2011 жылмен салыстырғанда

12499 адамға көп. Педагогикалық қызметкерлер құрамының ұлғаюы білім беру

ұйымдарының барлық деңгейлердегі өзгерістерінің салдарынан (3.3.1 сурет).


94

3.3.1 сурет. Білім беру жүйесіндегі педагог мамандар


ҚР білім беру жүйесін дамытудың 2020 жылдарға дейінгі мемлекеттік

бағдарламасы бойынша басым мақсат балаларды мектепке дейінгі сапалы білім

беру жүйесімен қамтамасыз ету. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы

ұлттық деңгейдегі басты мақсаты мектепке дейінгі мекемелердің жоғары білімдік

және кәсіби деңгейі жоғары педагогикалық қызметкерлері арқасында жүзеге

асады.

Мектепке дейінгі республикалық мекемелердегі қызметкерлер саны

2012 жылы 47 456 құрайды. Осы көрсеткіш 2011 салыстырғанда 6 013 адамды

құрады. Педагогикалық мамандар иесінің көбеюі шағын-орталықтардың 422 және

балабақшаларың 379 өсуі есебінен жүрді.

Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарындағы педагогикалық қызметкерлердің

білім деңгейінің өсу үдерісіне ие. Мектепке дейінгі білім беру орталықтарындағы

жоғары білімі барлармен салыстырғанда 2012 жылда 1,5% 2011 жылмен орта

білімі барлар саны азайды, бұл 1,2% орташа көрсеткішті кемітті, орта білімі бар

әлеуметтік қызметкерлер көрсеткіші (2011 жыл – 21,3%, 2012 – 20,1%) (3.3.2

сурет).

41 443

286 370

45 724 40 458

413 995

47 456 292 064 45 655 41 224 426 399

Мект

епке

дейін

гі т

әрб

ие ж

әне

оқы

ту

Жал

пы

орта

біл

ім б

еру

Тж

КБ

Жоға

рғы

біл

ім

РҚ

2011 г. 2012 г.


95

3.3.2 сурет. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарындағы қызметкерлердің педагогикалық

деңгейі


2012 жылы республикадағы педагогикалық кадрлар жүйесіндегі жалпы орта

білім беретін ұйымдарда 292 064 адамды құрады. Ол 2011 жылмен

салыстырғанда педагогикалық мамандар санының 5694 адамға артқандығын

көрсетті (286 370).

Мектеп мұғалімдерінің ішінде жоғарғы білімі бар мұғалімдер санының 0,4%

өскенін салыстырмалы түрде талдау жұмыстарының нәтижелері көрсетіп,

олардың жоғары білімділері (2011 - 87,5%, 2012 – 87,9%) және орта арнайы

0,23% (2011 - 11,7%, 2012 - 11,93%) білімі барлар. Жалпы орта білімі бар

мұғалімдер саны азайды 0,05% (2011 - 0,2%, 2012 - 0,15%) (3.3.3 сурет).

3.3.3 сурет. Жалпы орта білім беру ұйымдары педагогикалық қызметкерлерінің білім

деңгейінің динамикасы

*Ескерту: 2012, орта арнаулы 11,93%, оның ішінде 0,63% аяқталмаған жоғары білімі барлар Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері

Педагогикалық кадрлардың білім деңгейі оқушылардың үлгерімділік

деңгейіне әсер етеді. ОЖСБ-2012 мен ҰБТ-2012 орташа балға тәуелділігі жоғары

білімі бар мұғалімдер үлесіне байланысты біртектес емес. Республика бойынша

жоғары білімі бар мұғалімдердің үлесінің жоғары көрсеткіштері есебінен (87,9%)

0,6

39

21,3

56,4

11,9 0,6

37,9

20,1

57,9

12,2 ж

ал

пы

орта

б

ілім

, %

арнайы

орта

б

ілім

, %

соны

ң іш

інд

е,

мект

епке

д

ейін

гі а

рнайы

орта

біл

ім, %

жоға

ры

біл

ім,

%

соны

ң іш

інд

е,

мект

епке

д

ейін

гі ж

оға

ры

б

ілім

, %

2011 2012

87,5

11,7 0,2

87,9

11,93 0,15

жоғары арнайы орта жалпы орта

2011 2012


96

ОЖСБ орташа балы - 51,6%, ҰБТ - 70,91% болғандығы байқалды. ҰБТ орташа

баллы (65,66%) Оңтүстік Қазақстандағы жоғары білімі бар мұғалімдердің

басымдылығының өзінде (94,3%) ең төмен көрсеткіштерді көрсеткен. Маңғыстау

облысындағы жоғары категориялы мұғалімдер (75,3%) санының аз болуына

байланысты ОЖСБ-дің де төмен көрсеткіштерді байқатқан (49,2%) (3.3.4 сурет).

3.3.4 сурет. ОЖСБ мен ҰБТ орташа балының жоғары білімі бар мұғалімдер үлесіне тәуелділігі

2012 жылы «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДБҰ 878 мұғалімдер жұмыс

істейді, оның 165-ы шетел мамандары. Магистр дәрежесінде 64 қазақстандық

педагогтар, ал 7 адам ғылыми кандидаттар болып табылады (3.3.1 кесте).

3.3.1 кесте. НЗМ педагогикалық қызметкерлердің білім деңгейлері

Жы

л

Ба

рл

ығы

, а

дам

оның ішінде

Ие

білім

Академиялық/ғылыми

дәреже

Ғылыми

атағы

ма

гистр

Ғы

лы

м

канд

ид

аты

Ph

D

Пр

оф

ессо

р

пе

даго

гтар

ше

тел

дер

Ор

та к

әсіб

и

жо

ғар

ғы

2011 662 627 35 8 654 78 11 1 1

2012 878 713 165 - 642 64 7 - -

Дереккөз: «Назарбаев Зияткерлік Мектебі» ДБҰ мәліметтері

Стратегиялық серіктестермен атқарылатын біріккен жұмыс шетел

мұғалімдері шақырылып, оның ішінде - Ұлыбританиядан, АҚШ, Жаңа Зеландия,

Канада елдерінен халықаралық дәрежедегі кәсіби деңгейі жоғары мамандар

49,2 47,8 52,2

40,4

54,9 53,9 51,0

40,5

57,1

45,2 51,6

55,4 52,9 48,9

41,9 47,7

64,3

65,7

77,91 71,76

78,74 73,52 75,09 77,49 77,74

70,13 66,73

70,91 71,42 71,38 78,48

64,05

84,67

65,66

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

Маңғы

ста

у 75,3

СҚ

О 8

1,7

Ақм

ол

а 8

2,3

Ақт

өбе 8

2,6

Қараға

нд

ы 8

4,1

Павл

од

ар 8

5,1

БҚ

О 8

5,2

Қоста

най 8

5,7

ШҚ

О 8

7,2

Ал

маты

87,8

ҚР

87,9

Аты

рау

88,2

Жам

бы

л 8

9,0

Аста

на қ

. 90,2

Қы

зыл

орд

а 9

0,3

Ал

маты

қ.

92,9

ОҚ

О 9

4,3

Жоғары білімі бар педагогтардың үлесі

ОЖСБ

орташа балы 2012

ҰБТ

орташа балы 2012


97

жұмылдырылды. Осы жоба Зияткерлік мектептерге team-leader педагогтар

командасымен, «team-teaching» бағдарламасын енгізу көзделеді, бұл бағдарлама

бойынша сыныпта- қазақстандық және шетел мұғалімі бір уақытта жұмыс істейді.

Шет елдерден мұғалімдерді шақыру арқылы Зияткерлік мектептерде кәсіби

пәндерді халықаралық деңгейде оқыту бағдарламасын енгізу мақсаты көзделеді.

Бастауыш мектеп мұғалімінің білім деңгейі оқушылардың сапалы білім

алуының негізгі шарттарының бірі болып табылады. Халықаралық сарапшылар

«бастауыш білім сапасы» түсінігін толықтай меңгерудегі айрықша ерекшелік

ретінде, мұғалімдердің әлеуметтік кәсіби білімі бар - «Бастауыш білімнің

педагогикасы мен әдісі» болуын атап айтады.

Жалпы білім беретін орта мектептердегі бастауыш сынып мұғалімдерінің

кәсіби білімінің деңгейін талдай отырып, бастауыш сыныптардағы мұғалімдердің

жоғары білімдерінің көбірек болуы мен орта кәсіби мамандардың азаюын

1,6% байқатады (3.3.5 сурет).

3.3.5 сурет. Бастауыш сынып мұғалімдерінің орта кәсіби және жоғары білімі бар мұғалімдер

үлесінің динамикасы,%


Практикалық тұрғыда бастауыш сыныптар мен НЗМ-ның барлық

мұғалімдері жоғары кәсіби мамандық иелері болып табылады. Бастауыш

сыныптардағы жоғары білімі бар мұғалімдер Оңтүстік Қазақстан (87,7%) облысы

мен Алматы қаласында (84,2%) жоғары үлеске ие (3.3.6 сурет).

3.3.6 сурет. Жалпы бастауыш сынып мұғалімдер санынан орта және жоғары білімі бар

мұғалімдер үлесі, %

73

25,9

74,6

24,3

жоғары кәсіби орта кәсіби

2011 2012

74,6

70,5

68,3

71,4

74,2

71,6

75,7

66,1

68,6

71,8

76,7

54,4

68,3

68,4

87,7

84,2

72,9

100

100

24,3

28,7

30,6

24,3

23,2

28,2

24,1

34,0

30,6

26,0

21,9

44,7

31,7

31,5

12,3

15,5

22,0

0

0

ҚР

Ақм

ол

а

Ақт

өб

е

Ал

маты

Аты

рау

ШҚ

О

Жам

бы

л

БҚ

О

Қараға

нд

ы

Қоста

най

Қы

зыл

орд

а

Маңғы

ста

у

Павл

од

ар

СҚ

О

ОҚ

О

Ал

маты

қ.

Аста

на қ

.

Респуб

лика

лы

қ ұйы

мд

ар

АА

Қ «

НЗ

М»

жоғары кәсіби орта кәсіби


98


ШЖМ педагогикалық үдерісті ұйымдастыру ерекшеліктері мұғалімнен

жоғарғы кәсіби және педагогикалық шеберлікті талап етеді. ШЖМ мәдени

орталықтардан шалғай жерде орналасқандықтан, оқу-әдістемелік құралдардың

жеткіліксіздігінен және арнайы мамандар даярлау мекемелердің жоқтығынан

құрылады. Сонымен қатар бұл шағын мекемелер оқушылардың негізгі білімнің

қалануын көздейді, болашақта оқушылардың кәсіби мамандықты игеретіндігін

ескере отырып, алғашқы мүмкіндіктерін дамытуға күш жұмсайды.

2012 жылы ШЖМ-тердегі жоғарғы білімі бар мұғалімдер саны республика

бойынша 81,7% құрады, ал орта кәсіби білімі барлар - 17,9% құрады. Аймақтық

бөліністе ШЖМ жоғары білімі бар мұғалімдер Оңтүстік Қазақстан, Алматы,

Жамбыл облыстарында көптеп кездессе, Маңғыстау облысы мен Астана

қаласында көрсеткіштері ең аз болып келеді (3.3.7 сурет).

3.3.7 сурет. ШЖМ орта және жоғары білімі бар мұғалімдер үлесі


Қоғамның барлық салаларындағы өзгерістер білім саясатының дамуын

жобалайды, онда тұлға және оның кәсіби деңгейі ерекше мәнге ие болады.

Әлеуметтік үдерістердің жаңалануы шығармашыл педагогты қажет етеді, оның

жаңа идеяларды түсіне алатын, заманауи талаптарға сай креативті мәселелерді

шешуге дайын, өзіндік бағалауы бар, білім үдерістерін ұйымдастыра алатын,

оқушылардың сауаттылық қызметін көтеруге септігін тигізе алатын жанды қажет

етеді. Жаратылыстану-математика ғылымдарының сапасын көтеру жайлы өзекті

шешім бүгінгі таңда өте маңызды себебі, Қазақстан халықаралық PISA және

TIMSS зерттеу жұмыстарына қатысуда.

78,1

77,6

85,5

81,2

83,1

84,3

80,4

78,9

80,1

81,1

75,8

80,3

80,1

93,6

0,0

76,9

81,7

20,3

21,0

14,4

18,2

16,6

15,6

19,6

21,1

19,7

18,9

23,1

19,7

19,8

6,4

0,0

23,1

17,9

Ақм

ол

а

Ақт

өб

е

Ал

мати

нска

я

Аты

рау

ШҚ

О

Жам

бы

л

БҚ

О

Қараға

нд

ы

Қоста

най

Қы

зыл

орд

а

Маңғы

ста

у

Павл

од

ар

СҚ

О

ОҚ

О

Ал

маты

қ.

Аста

на қ

.

РК

жоғары арнайы орта


99

2012 жылы жаратылыстану-математика пәндерінің мұғалімдер саны

66 502 адамды құрады. Кәсіби типтік біліктілік қызмет сипаттамасына сәйкес

педагогикалық қызметкерлер мен оған сәйкес ұқсас мамандықтар иесі яғни,

мектепке дейінгі білім беру жүйесінде, бастауыш, орта білім мекемелерінде,

интернаттық ұйымдарда жаратылыстану-математика пәнін қосымша оқыту құқығы

тек жоғары білімі бар мұғалімдерінде. Осы санат бойынша білім деңгейлерін

талдау, жаратылыстану-математикалық циклдағы жоғары білімі бар мұғалімдер

саны 93,32% (Ақмола облысы бойынша) 100% дейін (НЗМ және республикалық

ұйымдар). Орта республикалық көрсеткіштерден төмен (97,45%) педагогтардың

жоғарғы білім деңгейі Маңғыстау (94,63%), Қостанай (94,68%), Ақтөбе (94,79%)

және Батыс Қазақстан (94,84%) облыстарын қамтиды. Орта және жоғары білімдері

бар жаратылыстану-математика мұғалімдері Батыс Қазақстан, Павлодар, Оңтүстік

Қазақстан облыстарында және Астана қалаларында жұмыс істейді.

Білім беруді дамытудың 2020 мемлекеттік бағдарламасы бойынша

нысаналы индикатор анықталды - бірінші және жоғары санатты бар, жоғары кәсіби

педагогикалық жұмыскерлер, жалпы педагогтар санынан - 47% құрайды.

Мектептердегі педагогтардың сапалық құрылымын саралай отырып, жоғары

және бірінші санатты мұғалімдер санының өсуін байқатты. Жоғары санатты

мұғалімдер саны - 1,07%, бірінші санатты – 0,29% өсті. Сонымен қатар екінші

санатты мұғалімдер саны азайды - 0,19% және санатты жоқтар саны – 1,17%

азайды (3.3.8 сурет). Осылайша, 2012 жылы нысаналы индикатор өз деңгейіне

жетті, жоғары және бірінші санатты мұғалімдер саны (47,26%) құрады.

3.3.8 сурет. Жалпы орта білім бар педагогтар құрылымының сапасы


Өңірлік салыстырмалы талдау бойынша жалпы орта білім беретін

ұйымдары педагогикалық кадрлардың сапалық құрамы сол қалыпта, 2011 жылы

15,2 30,7 29,0 25,1

16,27

30,99 28,81

23,93

жоғары бірінші екінші категориясыз

2011 2012


100

да Қызылорда облысында жоғары біліктілік санатты бар педагогтардың үлесі

ең төменгі көрсеткішті көрсетті (2011 - 3,2%, 2012 - 3,81%). Ал, Астана (29,86%),

Алматы (28,74%) қалаларында және Павлодар облысында (20,43%) сол көрсеткіш

өте жоғары. Сонымен бірге, жоғары біліктілік санатты бар педагогтардың үлесі

Алматы облысында 2,16 % төмендеді. Зейнетақы жасына жеткен педагогикалық

кадрлардың кетуі сол көрсеткіштердің төмендеуіне әкеп соқты.

Денсаулықтары нашар, үлгермейтін және қиын тәрбиеленетін окушыларға,

бұзақы балаларға сапалы білім алуға қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін

Қазақстанның арнаулы ұйымдарында түзету педагогикасы бағыттарында жұмыс

істейді. Республикада балаларға түзету-педагогикалық көмек көрсету үшін

арнаулы ұйымдар желісі жұмыс атқарады.

2012 жылы ҚР арнаулы білім беретін ұйым педагогтарының саны

6 782 адам құрады. Арнаулы білім беретін ұйым педагогтарының кадрлық

құрамына мұғалімдер (51,5%), тәрбиешілер (36,7%) және де - олигопедагогтар

(3,1%), логопедтер (2,9%), сурдопедагогтар (2,4%), психологтар (1,9%), әлеуметтік

педагогтар (1,2%) және тифлопедагогтар (0,3%) кіреді (3.3.9 сурет).

3.3.9 сурет. Арнаулы білім беретін ұйымның педагогтары, %

Дереккөз: Ұлттық ғылыми-тәжірибелік түзету педагогика орталығы

Арнаулы білім беретін ұйым педагогтарының білім денгейі өте жоғары.

3 492 мұғалімнің 91,3% жоғары, арнаулы орта – 8,6% және тек қана 0,2% жалпы

орта білімі бар. Ал 2 487 тәрбиешінің білімі төмен: 77,6% жоғары білімі бар,

арнаулы орта – 22,2% және орта – 0,2%.

мұғалімдер; 51,5 тәрбиешілер; 36,7

логопед; 2,9

тифлопедагог; 0,3 сурдопедагог; 2,4

олигопедагог; 3,1 психолог; 1,9 әлеуметтік педагог; 1,2


101

Үдемелі индустрия-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасын

іске асыру үшін қоғамнан өндірістік оқыту шеберлері мен мұғалімдердің өте

жоғары білім денгейін қажет етеді. ҚР БҒМ мәліметтері бойынша ТжКБ желісінде

2012 жылы 45 655 адам жұмыс істеген, ол былтырғы жылға қарағанда 69 адамға

аз (2011 – 45 724). Колледждер желілерін оңтайландыру есебінен инженер-

педагогикалық қызметкерлерінің санын қысқаруы жүрді (8 бірлікке азаю).

Салыстырмалы талдауда ТжКБ-ның инженерлік-педагогикалық

кадрларының білім денгейі, оқытушылардан (95,9%), өндірістік оқыту шеберлерінің

(52,7%), жоғары білімі барлардың үлесі 43,2% жоғары екенін көрсетті. Оңтүстік

Қазақстан(100%) облысында, Алматы (99,5% және 70,6%) қаласында және

республикалық білім беру ұйымдарында (96,7% және 83,3% сәйкес)

мұғалімдермен өндірістік оқыту шеберлерінің білім денгейі өте жоғары.

(3.3.10 сурет).

3.3.10 сурет. ТжКБ ұйымдарының инженерлік-педагогикалық кадрларының білім деңгейі


ЖОО-ның профессорлық – оқытушылық құрамдарының еңбек нәтижесі,

түлектеріне жұмыста табыстылық, ал ЖОО-ға - білікті кадр даярлайтын абырой

әкеледі. Профессорлық – оқытушылық құрам адам капиталының негізгі

құндылығы, даму және кадр даярлайтын желілерінің, қаржы бөлу және оған сәйкес

желісін, сыйақы мен жауапкершілік еңбек сапасын қажет етеді.

2012 жылы ҚР ЖОО-ның профессорлық – оқытушылық құрамының жалпы

саны 41 224 адам құрады. Ол 2011 жылғыға (40 458) қарағанда бұл көрсеткіш 766

адамға азайды. ЖОО-ға шетелден шақырылған ғылымдардың санының көрсеткіші

368 адамға төмендеген (2011 – 1 717, 2012 – 1 349). Дәл осындай үрдістің себебі,

ЖОО желісін тиімді ету. 2012 жылы ЖОО желісі 7 бірлікке азайды (2011 - 146,

2012 – 139).

92,8% 96,5% 96,5% 94,2% 93,0% 97,0% 97,3% 90,9%

97,3% 95,2% 88,1%

96,0% 96,9% 100,0%

94,6%

99,5% 96,7% 95,9%

37,2%

46,5% 46,3% 48,9%

35,9%

28,3%

53,2%

48,4%

46,4%

55,1% 67,9%

51,7%

26,0%

100,0%

51,6%

70,6% 83,3%

52,7%

мұғалімдер өндірістік оқыту шеберлері


102

3.3.11 сурет. ЖОО, гендерлік тепе-теңдік

ЖОО ПОҚ гендерлік аспектіде

25,6% әйел үлесі басым (3.3.11 сурет).

ПОҚ-да әйелдердер (24%) мен ер

адамдардың (16,5%) жастары 40 пен

63 (58) жас арасындағылар. Сонымен

бірге, 6% ЖОО мұғалімдерінің көбі, ер

(63) және әйел (58) адамдарының

жастары зейнетақы жастардан үлкен.


ПОҚ байсалдылануы 65,6% құрады, 3,5% көрсеткіштері былтырғы жылға

қарағанда жоғары. Ғылыми дәрежесі бар мұғалімдер 1% және 2,5% академиялық

дәрежелі магистрлардың үлесі өсті. Сонымен қатар, ЖОО мұғалімдерінің

25,5% ғылыми дәрежесі бар (2011 - 24,5%) (3.3.12 сурет).

3.3.12 сурет. ЖОО профессорлық-оқытушылық құрамының ғылыми дәрежесінің өсу

динамикасы, %


Жалпы профессорлар саны 174 адамға (2011 - 2 686, 2012 – 2 860) және

доценттер саны 431-ге (2011 – 7 233, 2012 – 7 664) адамға көбейді.

Сонымен қатар, академиялық дәрежесі магистр- 18,33%, ғылыми докторлар

– 4,78%, ғылыми кандидаттар – 2,9%, PhD докторлары – 12,68% және бейіні

бойынша докторлар – 26,89% ПОҚ өсуде.

47,2 24,5 14,9

48,2

25,5

17,4

ғылыми деңгей ғылыми дәреже академиялық магистр деңгейі

2011 2012

37,2

62,8

ерлер әйелдер


103

Біліктілікті арттыру және педагог кадрларды қайта даярлау

Біліктілікті арттыру желісін жетілдіру үшін және педагог кәсібінін сапалы

дамуына, дүниежүзілік тәжірибелер мен бірлескен басқару трансляциялары

негізінде алынған жаңа педагогикалық кадрлардың біліктігін көтеретін деңгейдегі

бағдарламалар енгізілуде.

Үздіксіз оқу Назарбаев Зияткерлік мектептерінің педагог қызметкерлерінің

кәсіптік дамуының негізі. Осы мақсатпен, Зияткерлік мектептерде қазіргі

замандағы шетелдер мен еліміздегі заманауи педагогикалық жағдайына

бағытталған педагог кадрларының біліктілігін арттыру желісі, мұғалімдердің

кәсіптік сұраныстарына жауап беретін әзірлемелер дайындалған және ол сәтті

қызмет атқаруда.

Педагог кадрларының біліктілігін арттыру жұмысы бірнеше бағыттарда

жүргізіледі, олар педагогикалық қоғам ішіндегі қажеттіліктерді анықтауға (кәсіби

даму траекториясын таңдау), қолданбалы зерттеулер, командалық сабақ беру,

соның ішінде жоспарлау және сабақтарды талдау, курстар мен тренингтер,

әріптестерінің педагогикалық іс-тәжірибесін бақылау мен талдау негізінде кәсіби

диалог пен рефлексияны қоса алғандағы басқа да сұраныстарға негізделген.

«Тепе-теңдік» принципі бойынша мектептерде сабақ жүргізіледі және ақпарат -

коммуникациялық технологиялар, қазақ және ағылшын тілдері, педагогикалық

білімдер сияқты оқу модульдерін енгізеді. Модульдер жиынтығы оқу-тәрбие

үрдісінде үштілділік саясатын іске асыру аясында ақпараттық-коммуникациялық

ортаны тиімді пайдалану қажеттілігене сай құрастырылған. Атап айтсақ,

мұғалімдер жүйелі түрде модулдерге сәйкес емтихандардарды тапсырып тұрады

(ИКТ тесті, Қазтесті, IELTS, APTIS).

НЗМ педагогтарын оқытуды ұйымдастыруда республикалық және

халықаралық деңгейдегі сарапшылар шақырылады. Зияткерлік мектептерде

шетел педагогикалық кадрларымен кәсіби өзара алмасу мүмкіндіктері жүзеге

асырылуда. Жоғарыбілікті шетел мамандарын шақыру мұғалімдерге практикада

халықаралық тәжірибелермен танысуға, оларды оқу үдерісіне енгізуде үздік

отандық және шетелдік әдістер мен технологиялардың кірігуіне мүмкіндік береді.

Зияткерлік мектептердің басшылары мен мұғалімдерінің біліктілігін

арттыруға Педагогикалық шеберлік орталығы зор қолдау көрсетеді. Біліктілікті

арттыру үшінші (базалық) және екінші (негізгі) деңгейдегі бағдарлама курстары

бойынша оқудан өткен мұғалімдер және Кембридждың Халықаралық Емтихандық


104

Кеңесінің сертификаттары бар мұғалімдер өздерінің әріптестерін мектеп ішіндегі

курс шеңберінде оқытады.

Сонымен қатар, Зияткерлік мектеп мұғалімдерінің өздері де оқу

бағдарламаларының және оқулықтардың авторлары болып табылады және де

олар оқу сапасы мен оқушының жетістіктерін бағалауға арналған сынақтарды

дайындайды.

Оқу бағдарламаларын әзірлеу, мұғалімдерді оқыту және педагогика

қоғамында сынақтамаларды дайындаудың біртұтас көзқарастық саралау рөлін

сақтайды. Жетілдірілген мұғалімдер біліктілігін арттыру жүйесін ықпалдастыру деп

атауға болады. Оқуда қажеттіліктерді және педагогикалық кадрларды дайындау

қоғам ішінде қалыптастырылады, біліктілігі мен талаптарына сай, ықпалдау оқу

бағдарламалары бойынша сабақ беруге керек, үштілдік саясатын тиімді іске

асыру, оқушының білім алуына жеке тұлға-бағдарлау көзқарасын жүзеге асыру.

2012 жылы озық педагогикалық тәжірибе жұмысы Зияткерлік мектеп

желісінен барлық жалпы білім беретін мектептерге таратылды.

«Назарбаев Зияткерлік мектептер» ДБҰ мен «Өрлеу» АҚ бірігіп Кембридж

жүйесі бойынша жаңа үш деңгейдегі педагогикалық қызметкерлер біліктілігін

арттыру бағдарламасын енгізудегі табысты қол жеткізді. 2012 жылы біліктілікті

арттыру курстарын 7884 адамдар оқып бітірді (7584 – 3 –ші деңгей, 300 – 2-ші

деңгей). Бағдарламаның мазмұны негізінде жинақталған сұрақтарды бірігіп

шешуге қол жеткізілді (3.3.2 сұлба) .

НЗМ педагогикалық

қоғамы

Сертификацияланған жаттықтырушы

мұғалімдер

Оқулық авторлар мен бағдарлама

жасаушы мұғалімдер

Тәлімгер- мұғалімдер

Коучер -мұғалімдер

Пән топтары көшбасшы мұғалімдер

Тестолог-мұғалімдер


105

3.3.2 сұлба. Деңгейлі бағдарламаның мазмұны, біліктілік деңгейі

Дереккөз: «Назарбаев зияткерлік мектептер» ДБҰ мәліметтері

Қазіргі заманның әдістемесі мен технологияларын, педагогтармен

практикада қолданылатын тәжірибелік дағдыларды енгізуді осы курстарда

оқытады. Қазіргі уақытта жылына 5 000 - нан аса мұғалімдер осы деңгейлік курстар

бағдарламасы бойынша оқытылуда.

Деңгейлік бағдарламалар

Оқытудың кезеңдері

Бағдарламаны іске асыру үшін алдын-ала берілетін курстық тапсырмалар,

жаттықтырушы мен мұғалімдерге арналған оқу құралдары және тапсырмалар

сияқты оқу-әдістемелік жағдаяттар даярланған. Қазақ, орыс және ағылшын

ПШО негізіндегі бірінші (озық) деңгейлік бағдарлама

ПШО және ҰБАО "Өрлеу" негізіндегі екінші (негізгі)

бағдарлама

ПШО және ОблБАИ, ҰБАО "Өрлеу" негізіндегі үшінші (базалық)

бағдарлама

Бірінші кезең "бетпе бет" аудиториялық оқыту

Екінші кезең «мектептегі тәжірибе»

жаттырушының асинхрондық қолдауымен мектеп жағдайындағы

практикалық тапсырмаларды орындауы

Үшінші кезең "бетпе бет" аудиториялық оқыту


106

тілдерінде барлық материалдар басып шығарылады және де ПШО сайттарында

орналастырылады www.cpm.kz.

Мұғалімдер курсты аяқтау кезінде біліктілік емтихандарын тапсырады және

сертификат алады, ол бағдарламаның деңгейіне байланысты еңбекақыларына

үстеме ақы алу құқығын береді. 2012 жылғы 9 қараша айында қабылданған

Қазақстан Республикасының Үкімет Қаулысы бойынша, 2012 жылдың

1 қыркүйегінен бастап, біліктілік деңгейі үшін мұғалімдерге үстеме ақы, біліктілікті

арттыру бағдарламаларын бітірген және сертификат алған деңгейлеріне сай –

бірінші деңгей (жоғарылатылған) - 100 %, екінші деңгей (негізгі) – 70 %, үшінші

(базалық) деңгей – 30 % еңбекақыдан төленеді.

Республиканың ПШО педагогикалық қызметкерлерінің үздіксіз кәсіби

дамуына жағдай жасау үшін, www.cpm.kz сайтының негізінде біліктілікті арттыру

бағдарламаларын оқыған мұғалімдер қоғамдастық желісі құрылды. Веб-сайты оқу

және сабақ берудегі озық тәжірибелерді тарату қызметін атқарады.

Білім беретін ұйымдардың басшылары Білім беру жүйесіндегі кәсібилікті

арттыру «Өрлеу» Республикалық институты филиалдарында біліктіліктерін

арттыруда (БЖКАРИ). 2012 жылы 3600 орта білім беретін ұйымдардың

басшылары менежмент курстарын оқып шықты.

Білім беру ұйымдары басшыларының біліктілігін арттыру оқу

бағдарламалары курстық тақырыптарына, тыңдаушының кәсіби қызметінің өзіндік

ерекшеліктеріне, білім бері ұйымының қызметтік бейініне байланысты

сараланады. Оқу бағдарламалары модульдік принцип бойынша құрастырылған,

инварианттық және вариативтік бөлімдерден тұралды. Курстың вариативтік бөлімі

тыңдаушының қалауы бойынша оқытылады. Еңбек өтілі және басшының

лауазымына сәйкес оқу топтары құралады.

Жаңа біліктілігін көтеру жүйесін енгізу үшін көпвекторлық модулдік

бағдарламар, оқу-әдістемелік құралдар, дүниежүзілік үрдіске сәйкес келетін

сандық оқу ресурстары зерттелген. Электрондық оқу жүйесін енгізуге арналған

әдістемелік құралдар дайындалды және басып шығарылды. Е-learning жобасын

іске асыру шеңберінде 8 000 білім беру қызметкерлері оқытылды.

Мектепке дейінгі жастағы даму мүмкіндіктері шектеулі балалармен жұмыс

істейтін педагог кадрларының біліктілігін арттыру жұмыстары белсенді

жүргізілуде. 2012 жылғы көрсеткіштер бойынша осы мектепке дейінгі ұйымдарда

100 мұғалімді құрады (2011 жылы – 69 адам). Оның ішінде, мектепке дейінгі

ұйымдардың 33 тәрбиешісі МБ «Ұлттық ғылыми-тәжірибелік түзету педагогикалық

орталығы» (Алматы қаласы) негізінде және мектепке дейінгі ұйымдардың

67 меңгерушілері мен әдіскерлері Алматы, Қызылорда, Жамбыл, Атырау, Батыс-

http://www.cpm.kz/


107

Қазақстан, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан облыстарында «САТР Орталығы» ЖШС

негізінде курстарын РБ есебінен бітіріп шықты.

2012 жылы мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балаларға

интегративтік білім беру бойынша біліктілігін арттыру курсын 146 педагог

тәмамдады, бұл өткен жылдың көрсеткіштеріне қарағанда 18 адамға арттық.

МБ «Ұлттық ғылыми-тәжірибелік түзету педагогикалық орталығы» негізінде

86 жалпы білім беретін мектеп мұғалімдері біліктілігін көтерді, оның ішінде,

32 мұғалім «Жалпы білім беретін мектептерде психикалық дамуында кідірістері

бар балаларға түзету-даму оқуларын ұйымдастыру» тақырыптары қазақ және

орыс тілдерінде, 24 мұғалім «Жалпы білім беретін ортаға даму мүмкіндіктері

шектеулі балаларды психологиялық - педагогикалық сүйемелдеу»

тақырыптарында біліктіліктерін арттырған.

«САТР Орталығы» ЖШС мемлекеттік тапсырыс бойынша басқа аймақтарда

мамандардың біліктілігін арттыру курстарын Алматы, Атырау және Қызылорда

(60 мамандықты, қалалық, аудандық Білім басқармалары, Алматы, Жамбыл,

Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау облыстарының жалпы білім

беретін мектептері мен мектепке дейінгі ұйымдардың басшылары) қалаларында

жүргізді.

2020 жылдарға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында

ТжКБ ұйымдарында инженерлік-педагогикалық кадрлар үлесінің жыл сайынғы

20 пайыздық көрсеткіштері анықталған, олар біліктілікті арттыру мен

тағылымдамалардан, өндірістер базаларында өткен. 2012 жылы ТжКБ

мемлекеттік ұйымдарының ИПҚ 3 382 біліктіліктті арттыру мен тағылымдамадан

өткен, оның ішінде РБ есебінен – 2 203 (6,9%) адам (3.3.13 сурет).

3.3.13 сурет. РБ есебінен ТжКБ жүйесіндегі инженерлік-педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру және сынақ мерзімін өткізу/ адам


2012 жылы Аймақаралық педагогикалық қызметкерлерінің біліктілігін

арттыру Орталықтарында 1172 өндірістік оқу шеберлері және ТжКБ арнаулы

1 000

300 164

700

Өңіраралық орталықтар

АҚ «Өрлеу» Шет елде «ТжКБ-ны жаңғырту» жобасы шеңберінде


108

пәндерінің мұғалімдері оқып шықты. Соның ішінде, РБ қаражаты есебінен –

1 000 адам, ақылы негізде – 172 (3.3.14 сурет).

3.3.14 сурет. ТжКБ жүйесінде инженер-педагогикалық қызметкерлерінің біліктілігін арттыру

және сынақ мерзімін өткізу/ Аймақаралық біліктілікті арттыру орталықтары/ адам


Курстың оқу бағдарламасында ақпараттық-коммуникациялық

технологияларын еуропа елдерінің тәжірибелерін қолдана отырып оқыту,

менеджмент пен оқу үрдесін ұйымдастыру және кәсіби – педагогикалық

құзыреттілік деңгейін көтеру маманның дайындығына сәйкес модульдік

бағдарламалары зерттеу тақырыптары қарастырылған.

Біліктілікті шет елдерінде арттыру шеңберінде ҚР БҒМ мен Жәңгір хан

атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті арасында

2012 жылы 18 сәуірдің № 253 келісім – шарт жасалды, ол курстарды ұйымдастыру

қызметтері бойынша. Осы нұсқа шеңберінде 24 арнаулы пәннің мұғалімдері мен

ТжКБ өндіріс оқу шеберлері Беларусь Республикасының Білім министрлігінің

Республикалық кәсіби білім институтында (Минск қаласы) біліктілігін арттырған.

ЖОО ПОҚ біліктілігін арттыруды ұйымдастыру негізінде

5 педагогикалық институт (2012 жылы - 1000 орта мектеп мұғалімдері білім

саласындағы әр-түрлі мәселелер бойынша) алынған. Осылайша, тек Е.Бөкетов

атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің 75 мұғалімі жаратылыстану–

математикалық пәндері бойынша ағылшын тілінде біліктілігін арттырған.

«Өрлеу» АҚ негізінде ЖОО-ның 300 мұғалімі педагогикалық мамандары

бойынша біліктілігін көтерді. Management Education Technology program

бағдарламасының шеңберінде «Қазіргі заманның ЖОО-сын басқару стратегиясы»

атты ЖОО-ның ректорларына семинар өткізілді.

ЖОО ПОҚ-нан 12 611 адам, 2012 жылы ғылыми оқу орталықтарының

негізінде, «Өрлеу» АҚ, кәсіпорындар мен сала орталықтары, отандық және шетел

ЖОО-да біліктілігің көтеру курстарын оқып шықты. Соның ішінде 5 864 адам

400 400

200

20

98 54

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрно-техникалық

университеті

Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті

М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік


РБ ақылы негіз


109

немесе ПОҚ-ның жалпы санынан 15%-ы 72 сағаттан артық көлемдегі курстарға

қатысты.

Ел ішіндегі профессорлық-оқытушылық құрамының біліктілігін арттыру,

қайтадан даярлау және сынақ мерзімінен өткізу жоғары технологиялық

кәсіпорындарында жүргізіледі. 2012 жылы ЖОО-ның жетекші өңдірістік

кәсіпорындарымен және ҒЗИ, шетел ЖОО-ры мен көп жақты қоғамдасу

шеңберінде, 4 508 мұғалім біліктілігін арттыру, қайтадан даярлау және сынақ

мерзімінен өткізу курстарынан өтті. Аталған курстардың оқу үдерісін қамтамасыз

ету үшін, жаңа оқу жоспарлары мен 9 бағыт бойынша ҮИИДМБ-ның экономиканың

басым секторларының міндеттеріне сәйкес келетін бағдарламаны зерттеді.

Курстарды ұйымдастырғанда ерекше көңіл инновациялық технологияларды оқу

үдерісінде пайдалану, интерактивтік оқу әдістері және білікті мұғалімдерді

шақыруға бөлінді. ҮИИДМБ-ның басымдылығына сәйкес, мамандық бойынша

біліктілігін арттыру курсын 3 083 адам оқып шықты. ЖОО-ның инженер-техникалық

пәні мұғалімдерінің біліктілігін арттыру, инженерлік зертханалары бар, 14 ЖОО

негізінде жұмыстар белсендірілді (3.3.15 сурет).

3.3.15 сурет. ЖОО-ның ПОҚ біліктілігін арттыру, қайтадан даярлау және сынақ мерзімін

өткізу, адам

Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтер

«Халықаралық Бағдарламалар Орталығы» АҚ мәліметтерінде 2012 жылдың

қорытындысы бойынша, Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ»

халықаралық стипендиясының 5670 стипендиаттары, оның ішінде 983 адам 2012

жылы оқуын аяқтады. Олардың 97,8% жұмысқа орналастырылды (5 550 адам).

Қазіргі заманда магистр дәрежесін алу үшін шетел университеттерінде

1 395 адам білім алуда. 2012 жылғы конкурстық іріктеу қорытындысы бойынша

магистратура бағдарламасын оқуға 560 стипендия берілді. PhD бағдарламасы

бойынша 69 стипендиат оқиды. 2012 жылы докторантурада оқуға 15 үміткеркерге

«Болашақ» стипендиясы берілді (3.3.2 кесте).

361 172

558

1 711

281

кәсіпорындар ҒЗИ шет елдік ЖОО ҚР ЖОО салалы орталықтар


110

3.3.2 кесте. ЖОО-дан кейінгі білім беру және «Болашақ» стипендиясы бойынша сынақ

мерзімін өткізу, адам

Елдер

Бағдарламалар

Сынақ мерзімің өткізу

Магистратура PhD

Австрия 3 5

Әзірбайджан 4

Болгария 4

Ұлыбритания 112 813 27

Израиль 7

Испания 8

Италия 5 8

Канада 1 38

Литва 11

Малайзия 5 6 1

Нидерланды 2 8

Польша 9 2 3

Белорус 7

Ресей 56 25 7

Румыния 1

АҚШ 31 288 9

Түркия 6

ФРГ 4 52 6

Франция 10 22 2

Чехия 1 13 5

Швейцария 51 53

Оңтүстік Корей 5

Жапония 1 4 2

Австралия 18

Ирландия 7 5

Қытай 10

Норвегия 13

Сингапур 6

Финляндия 1

Швеция 3 2

Барлығы 344 1 395 69 Дереккөз: «Халықаралық Бағдарламалар Орталығы» АҚ мәліметтері

Дүниежүзілік тәжірибеде оқулықтармен кең қамтамасыз ету, педагогикалық

білім беруді жақсарту және материалдық-техникалық базаларды жетілдіру,

қаржыландыруға байланысты шығындардың көбеюі оқушылардың үлгеріміне

жағымды әсері бар екендігін көрсетеді.

Қаржы-материалдық және адам ресурстарын тиімді пайдалану оқу

үдерісіндегі барлық қатысушыларына маңызды негіз болуы керек.


111

Қорытынды

2011 жылмен салыстырғанда білім беруге ІЖӨ 0,4% артты. Қаржы

инвестицияларын тиімді пайдалану еліміздің білім беру жүйесін жаңғыртудың

нәтижелілігін қамтамасыз етеді.

Республика мектептерінің Интернет желісіне қосылу - 99,4%, оның ішінде

99,2%-ы ауылдық жерлерде қамтамасыз етілді. 7 384 республиканың жалпы білім

беретін мектептері 100% компьютерлік техникамен жабдықталды. Аймақтық білім

беру жүйелеріне компьютерлерді жаңарту мүмкіншілігін қарастыру керек.

2011 жылға қарағанда ЖОО-ның кітапханалық қоры 1 567 921 данаға артты.

Рефераттық базаларға қосылу қамтамасыз етілді: Thomson Reuters - 91,

Springer – 81, Elsevier – 53.

74,6 % ЖОО студенттері жатақханамен қамтамасыз етілді, білім беру

ұйымдарындағы бірдей оқушылар контингентіне қарамастан ол 8,94% ТжКБ

жүйесінің көрсеткіштерінен жоғары болды. Жергілікті атқарушы органдарға басқа

қаладан келген колледж студенттерін жатақханамен қамтамасыз ету мәселесін

анықтау қажет.

«Үздік ұстаз» Республикалық конкурсының 48 мұғалім-жеңімпаздарына

ақшалай сертификаттар берілді (1000 еселі айлық есептік көрсеткіш). Мұғалім

мамандығының беделін арттыру үшін әлеуметтік қолдауды ынталандыру

шараларын жасау керек (медициналық сақтандыру, тұрғын үй алуға жеңілдіктер,

әдістемелік әдебиеттерді сатып алуына төлемақы және т.б.).

Жоғары және бірінші санаттары бар жалпы білім беретін мектеп

мұғалімдерінің үлесі нысаналы көрсеткіштеріне қол жеткізілді (2012 жылы –

47,26%, 2015 жылы – 47% адам).

Жаңа үш деңгейлік біліктілікті арттыру жүйесін жалпы білім беретін

мектептің 7 884 мұғалімі, 3 600 мектеп басшылары менеджмент курстарымен

қамтылды. Біліктілікті арттыру курстарынан өту қорытындылары бойынша

мониторингтеудің тиімді жүйесін құру білім беру ұйымдарының мұғалімдері мен

басшыларының кәсіби мансабының өсуі мен дамуын қамтамасыз етеді.

Колледждер жоғары білімі бар мұғалімдермен қамтамасыз етілді (95,9%

адам). Осы деңгейдегі мәлімделген жобаларды сапалы және тиімді іске асыру

үшін сабақ беру үдерісіне экономиканың нақты секторында жұмыс істейтін

өндірістік оқу шеберлері қажет.


112

1,8% мұғалімдер санының азаюна қарамастан ЖОО-ның ПОҚ сапалық

құрамы 4% артты. Жоғары білім беру жүйесінің сапалық көрсеткіштерінің даму

үрдісі ҚР ЖОО–ның бәсекеге жарамдылығының артуына себепші болды.


113


114


115

«…Бүкіл әлем сияқты Қазақстанға да мектепке дейінгі оқытудың жаңа әдістеріне көшу керек …»

Н.Ә. Назарбаев

Білім беру мазмұны - жеке адамның біліктілігі мен жан-жақты дамуын қалыптастыру үшін негіз болып табылатын білім берудің әрбір деңгейі бойынша білімдер жүйесі (кешені).

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы

4. БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ

4.1. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты

Білім беру қызметін ұйымдастыру бірқатар көрсеткіштермен, жүйенің қызмет

атқару жағдайларымен сондай-ақ, білім беру үдерісімен де сипатталады. Сонымен

қатар, білім беру мазмұнының көрсеткіштері білім беру жүйесінің барлық

деңгейлеріндегі оқу-тәрбие үдерісінің сапасы мен нәтижелілігін анықтайды.

Білім беру мазмұны білім берудің

Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру

стандартымен реттеледі, ол білім беретін

оқу бағдарламаларымен айқындалған.

Стандарттар талабын орындау

білім алушылардың құндылық

бағдарларының қалыптасуына, өздеріне қажетті білім, шеберлік, дағдыларға

қолжеткізулерін көздейді.

Осылайша, стандартпен анықталған білім беру мазмұны, білім алушының

тұлғалық дамуы мен әлеуметтенуін анықтайтын қасиеттер мен пәндік білім мен

шеберліктерді қалыптастыруға мүмкіндік

береді.


үздіксіз білім берудің базалық деңгейі ретінде баланың тұлғалық қалыптасуы мен

дамуы үшін жағдайлар жасайды. Республиканың білім беру жүйесі мектепке

дейінгі оқытудың қолжетімділігін қамтамасыз ету мәселесін жеткілікті жоғары

деңгейде шешуде.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды дамытудың негізгі бағыттары

жөніндегі ғылыми педагогикалық зиялы өкілдер мен білім беру үдерісіне

қатысушылардың орасан еңбегі мен кең талқылауларының қорытындысы

бойынша 2012 жылы мектепке дейінгі оқытудың жаңа Мемлекеттік жалпыға

міндетті білім беру стандарты (МЖМБС) бекітілді. МЖМБС бес білім беру

салаларын қамтиды, олар - «Денсаулық», «Коммуникация», «Таным»,

«Шығармашылық», «Социум», олар ересектер мен балалардың оқу, жеке немесе

бірлескен қызметтерін ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады. Осылайша,

мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту мектепке дейінгі білімді бітірушінің - денсаулық


116

сақтағыш, тілдік-қатынас, танымдық, шығармашылық, әлеуметтік сияқты базалық

құзіреттілігін қалыптастыруға бағытталған. Типтік оқу бағдарламаларында

балалардың жас ерекшеліктеріне қарай вариативтік компонент қарастырылған.

Стандарттар негізінде мектепке дейінгі ұйымдардағы тәрбие мен оқытудың

бағдарламалары әзірленген. Оқу бағдарламасы баланың басты құзіреттіліктерін

қалыптастыруды қамтамасыз ететін негізгі (базалық, вариативтік) даму

бағыттарын қарастырған. Қосымша бағдарламалар басты құзіреттіліктерге сәйкес,

тұрғындардың білім беру қызметтеріне деген сұранысын қамтамасыз ететін басым

бағыттарды айқындайды.

2012 жылы мектепке дейінгі оқытудың білім беру мазмұны Республикалық

«Мектепке дейінгі балалық» орталығымен қолданыстағы жұмыс бағдарламаларын

талдау қорытындысы бойынша жұмыс бағдарламалары қайта жаңартылды. Бұл

бағдарламалардың негізгі бөлігі «Мен — жеке тұлға», «Алғашқы қадам», «Біз

мектепке барамыз», «Қарлығаш», «Қайнар», «Балбөбек» сияқты

балбақшалардағы және мектеп жағдайындағы балаларды мектепке даярлаудың

оқу-әдістемелік кешенін толықтыру мен МЖМБС талаптарына сай жаңартылған

баламалық бағдарлама ретінде ұсынылған.

Осылайша, 2012 жылы «Балбөбек» бағдарламасы жаңартылды.

Бұл бағдарлама балалардың мектепке дейінгі ұйымдардан мектепке көшірілу

кезіндегі өңірлік ерекешелігін ескере отырып, олардың тең межелік бастау

мүмкіндіктерін қалыптастыруға бағытталған. Бағдарламада этнопедагогика

идеялары іске асырылып, материалды құрудың тақырыптық қағидаты

сақталынған, жоспарлаудың интеграцияланған түрі ұсынылады. «Қайнар»

бағдарламасында балаларды тәрбиелеу, оқыту мен дамытудың тұлғаға

бағдарланған жүйесі ұсынылған. Бағдарлама арнайы әзірленген оқу-әдістемелік

кешенмен сүйемелденіп, бағдарламаға арналған қосымша материал бір жүйеге

келтірілген. «Қарлығаш» бағдарламасының ерекшелігі оны ата-аналарға арналған

консультациялық пункттерде және толық емес, яғни күні бойы болмайтын шағын

орталықтардың оқу-әдістемелік үдерісінде қолдану мүмкіндігінің болуында. Әр

білім беру саласы меңгерудің нақты индикаторларымен сүйемелденген және

толық бағдарламалық-әдістемелік қамтамасыз етілген (7 атауы бар).

Республикадағы жалпы орта білім беруді дамытудың басты мақсаты -

интеллектуалды, рухани және дене бітімі дамыған азаматты қалыптастыру, оның


117

еліміздің экономикалық өркендеуі үшін осы тез өзгеріп отыратын әлемдегі

бәсекеге қабілетті адами капиталының табысты болуын қамтамасыз ететін білім

алудағы барлық сұранысын қанағаттандыру деп белгіленген. Белгіленген

мақсатқа жетуді айқындаушы негізгі құжат болып табылатын Мемлекеттік жалпыға

міндетті орта білім беру стандарты - базалық білім беру мазмұнын, оқу

жүктемесінің максималды көлемін және білім алушылардың дайындық деңгейін

реттейді.

2012 жылы Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті

стандарты бекітілді, 12 типтік оқу жоспары әзірленді. Қолданыстағы мектептік білім

беру мазмұнының құрылымына айтарлықтай өзгерістер енгізілген, оның ішінде

жаңа пәндер енгізіліп, кейбір пәндердің тұжырымдамалары да өзгерген. Пәндердің

интеграциялануы түлектердің жаңа білім беру ортасына жеңіл бейімделуіне,

болашақта жоғары оқу орындарында білім алу кезінде алған білімдерімен бағыт -

бағдарлануы мен пайдалана алуына көмектеседі.

Орта білім берудің қолданбалығын сақтау мақсатында және базалық білім

беру мазмұнына мемлекеттік талаптарды сақтау үшін инварианттық компонент

былайша айқындалған - бастауыш, жалпы сағат көлемдерінен 90%-дан төмен

емес, негізгі орта - 85%-дан және жалпы орта білім - 75%-дан төмен болмауы

сақталған (4.1.1 сурет).

4.1.1 сурет. Жалпы орта білім МЖМБС: инварианттық компонент


2012 жылы дифференциалдық оқытуды іске асыру және білім

алушылардың танымдық сұраныстарын қанағаттандыру мақсатында вариативтік

компоненттер есебінен жекелеген пәндерді тереңдетіп оқытуды жүзеге асыруға

мүмкіндік беретін типтік оқу жоспарлары әзірленген. Сонымен бірге барлық типтік

оқу жоспарларындағы инвариативтік компонент өзгеріссіз қалдырылған, бұл

барлық типтегі және жалпы білім беретін ұйымдардың бәрі үшін базалық білім

беру мазмұнына бірдей талапты қамтамасыз етеді.

Білім беру жүйесінің даму стратегиясының басымдылығының бірі 12-

жылдық білім беру моделіне көшуге дайындық болып табылады. Жаңа әдіснама

90% 85%

75%

Бастауыш Негізгі орта Жалпы орта


118

мектептердің эксперимент режиміндегі білім беру қызметін іске асырушы,

экспериментальды мектептер мен сыныптардың жинаған тәжірибесін есепке ала

отырып қалыптастырылады. Үдерісті нормативтік және оқу-әдістемелік қамтамасыз

ету үшін Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігімен авторлық

ұжым қалыптастырылып, эксперименталдық 10-шы сынып үшін Типтік оқу

жоспары әзірленіп, экспериментальдық сыныптар үшін 36 оқу бағдарламалары

мен 34 оқулық әзірлемелері аяқталып, 76 оқу-әдістемелік кешен – аяқталу

сатысында.

2012 жылғы эксперименталдық жұмыстың негізгі мақсаты жаңа білім беру

мазмұнын саралаудан және апробациядан өткізу, оқушылардың жеке қабілеттерін

дамыту, оқушылардың өзіндік оқуларын қалыптастыру болып табылады.

Эксперименталдық қызмет оқушылардың жаңа оқу бағдарламаларын меңгеру

деңгейлерін анықтауға, ОТҮ білім берудегі денсаулық сақтағыш технологияны

қолдануы, жаңа технологияны (жобалық-зерттеушілік технология, тұлғалық-

бағдарлық оқыту және т.б.) енгізуге бағытталған.

Оқу жоспарын құрудағы негізгі аспект ретінде оқушылардың жас

мүмкіндіктері мен қызығушылықтарын есепке алу арқылы интеграцияланған және

жүйеленген курстармен үйлестіру, оқу қоғамдық - гуманитарлық, жаратылыстану-

математикалық және эстетикалық циклдарды ұтымды қабыстыру.

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДБҰ даму стратегиясына сәйкес

12-жылдық білім беруге бастауыш, негізгі және жоғары мектеп үшін

жаратылыстану-математикалық бағытындағы интеграцияланған білім беру

бағдарламасы бойынша кезең-кезеңімен көшірілу қарастырылған. Бұл

бағдарламалар Зияткерлік мектептері мен Кембридж Университетінің

Халықаралық Емтихан Кеңесімен бірге әзірленген.

НЗМ бастауыш мектептерінде жаңа пәндер, «Ақпараттық-

коммуникациялық технологиялар», «Өнер» (музыка,сурет, еңбекке баулудың

интеграциясы), «Ғылымға кіріспе», «Интеграцияланған алғашқы тіл және

әдебиет» енгізілген. Жоғары мектепте оқытылатын пәндер саны қысқартылады

және өзінің таңдайтын мамандығы бойынша оқушылардың мақсатты дайындығы

үшін пәндерді таңдауларына мүмкіндік беріледі. Мұнда оқушылар бірқатар

пәндерді тереңдетіп оқиды. Сонымен қатар жоғары мектеп оқу жоспарына жаңа

пәндер – «Қазіргі әлемдегі Қазақстан», «Экономика», «Жаһандық болашақ және

зерттеу» енгізілді.


119

«Барлық балалар өздерінің шығу тегі, нәсілдік және ұлттық ерекшелігі, әлеуметтік және мүліктік жағдайы, жынысы, тілі, білімі, дінге қатынасы, тұрғылықты мекені, денсаулық жағдайына және басқа да жағдайларға қарамастан теңдей құқықтарға ие.

Қазақстан Республикасы «Балалар құқықтары туралы» Заң

НЗМ-де тілдерді оқытудың басты ерекшелігінің бірі «Шетел тілдерін

меңгерудің Жалпыеуропалық құзіреттілігі: Зерделеу, оқыту, бағалау» Еуропа

Кеңесінің ("Common European Framework of Reference: Learning, Teaching,

Assessment") құжатына сәйкес тілдерді деңгейлеп оқыту болып табылады. Қазақ,

орыс және шетел тілдерін оқыту түбегейлі қайта қарастырылған. Тілдерді

оқытудың интеграцияланған білім беру бағдарламасы бойынша – сөйлеу, тыңдау,

оқу және жазу сияқты сөйлеу қызметтерінің төрт түрін дамытуға бағытталған және

коммуникативтік тәсілде құрастырылған.

Жоғары сапалы мектептік білім беру лицейлер мен гимназияларда толық

көлемде іске асырылып отырған типтік оқу жоспарлары негізінде де жекелеген

пәндерді кеңінен және тереңдетіп оқытуға мүмкіндік береді. Гимназия және

лицейлердегі оқу-тәрбие қызметі оқушылардың таңдауы бойынша факультативтер

мен қосымша курстар ұйымдастыру арқылы да жүргізіледі. Пәндерді тереңдетіп

оқытуға қолданылатын жалпы білім беретін мектептердегі апталық оқу жүктемесі

шеңберіндегі вариативтік компонент есебінен жүргізіледі.

Дарынды балалар үшін мектептердің оқу-тәрбиелік қызметі

мамандандырылған білім беру ұйымдарына арналған типтік оқу жоспарлары

негізінде жүзеге асырылады. Мамандандырылған оқу жоспарының артықшылығы

білім беру процесін ұйымдастырудың жаңа түрлерін іске асыруды қамтамасыз

ететін, тұлғалық бағдарды қамтамасыз ететін, оқушылардың жеке немесе іздену-

зерттеушілік қызметін ұйымдастыруды қоса алғандағы оқу бағыттарының

әртүрлілігімен, вариативтік компонентпен айқындалады. Бұдан басқа, оқу

жүктемесі рұқсат ететін шектегі мектеп ұсынған оқу (бейіндік, арнайы) пәндерінің

ішінен оқушы өз еркімен өзін қызықтыратын оқу пәндері жиынтығын көрсете

алады.

Қазақстан Республикасында 2020

жылдарға дейінгі білім беруді дамытудың

Мемлекеттік бағдарламасында даму

мүмкіндігі шектеулі балаларды білім беру

процесіне енгізу және олар үшін

қолжетімді ортаны қамтамасыз ету

механизмі алғаш рет айқындалды. Инклюзивті білім беру бағдарламасын жүзеге

асыру үшін жалпы білім беретін және арнайы білім беру ұйымдарының Типтік

қызмет көрсету ережесі, оларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу және


120

Кәсіби стандарт – ұлттық және салалық

біліктілік шеңберіндегі бекітілген біліктілік

деңгейлерінің негізіндегі қызметкерлер

құзіреттілігі мен еңбек жағдайы, сапасы,

мазмұнын талап ететін бір немесе басқа да

кәсіби қызметі салаларындағы

көпфункционалды нормативтік құжат

жалпы білім беретін ұйымдарда даму мүмкіндігі шектеулі балаларды вариативтік

үлгідегі инклюзивті білім беру ұйымдары туралы ереже жобасы әзірленген.

2012 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігімен

127 арнайы оқу бағдарламалары бекітілген, оның ішінде 116-ы мектептер үшін

және 11-і балабақшалар үшін. Арнайы мектепке дейінгі және түзету білім беру

ұйымдары үшін 30 оқулық пен оқу-әдістемелік кешен, 21 әдістемелік нұсқаулар

мен дидактикалық материалдар әзірленген. Ақыл-ойында ауытқуы жоқ балалар

үшін үйде оқытудың бір формасы ретінде қашықтықтан оқытуды қолдану -

мүгедек балаларды оқыту технологиясы белсенді енгізілуде.

Техникалық және кәсіби білім беру жүйесін түбегейлі жаңғырту

экономиканың индустриалды-инновациялық дамуы және қоғам сұраныстарына

сәйкес жүзеге асырылуда. 2012 жылы біліктілік аясындағы 13 салалық жоба,

Үдемелі индустриалды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасының

81 мамандықтары бойынша кәсіби стандарттар әзірленген. Жұмыс берушілер,

оқу-әдістемелік бірлестіктер, ТжКБ оқу мекемелерінің өкілдерінің қатысуымен

6 мамандыққа және 19 санат бойынша тестік тапсырмалар әзірленген,

76 мамандық және 133 біліктілік бойынша емтихан сұрақтары өзектіленген.

Ұлттық біліктілік жүйесінің (ҰБЖ) құрылуы білім беру және кәсіби қызмет

жүйесіне сұраныс және ұсыныс тепе-теңдігін ғана емес, сонымен қатар әлемдік

нарықтағы ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін, қазақстандықтардың

тұлғалық және кәсіби қызметін ашуға және жүзеге асыруына кепілдік береді. ҰБЖ

ұлттық біліктілік шеңберіне (ҰБШ), салалық біліктілік шеңберін (СБШ), кәсіби

стандарттарды (КС), маманның біліктілігі мен дайындығына сәйкес бекітілу

рәсімдерін енгізеді.

«ТжКБ жүйесін жаңғырту» жобасының аясында Дүниежүзілік банкі қарызы

есебінен ҚР БҒМ жаңа кәсіби

стандарттар әзірлеу жұмысы

басталды. Ол салалық мемлекеттік

органдармен (туризм, мұнайгаз,

ауылшаруашылық және машина

жасау салалары) өзара әрекеттесе

отырып жүзеге асырылады. Сонымен

қатар кәсіби стандарт макетінің жобасы да әзірленді, онда кадрларды даярлаудың

тұжырымдамалық бағыттары, оның ішінде кәсіп алуға талап етілетін болашақ


121

трендтер және оның келешегі мен кәсіби қызмет салаларындағы инновациялық-

технологиялық, экологиялық және әлеуметтік факторлары өңірлер, елдер мен

халықаралық қауымдастық деңгейінде есепке ала отырып әзірленген.

ТжКБ мазмұнын жаңарту болашақта мамандық бойынша интеграцияланған

білім беру бағдарламаларын және білім беру бағдарламаларын, арнайы пәндер

бойынша типтік оқу бағдарламаларын әзірлеуге бағытталған.

2020 жылдарға дейінгі білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасын

жоспарлау аясында Болон үдерісінің негізгі өлшемдеріне сәйкес Қазақстанның

жоғары мектебінің білім беру мазмұнының жаңғыртылу іс-шарасы

жалғастырылуда. Республика ЖОО-ның оқытудың кредиттік жүйесіне көшуіне

байланысты оқу бағдарламалары мазмұндарын айқындауда академиялық еркіндік

кеңейтілді. Осылайша, таңдау бойынша компонент бакалавриатта - 40%-дан

50 %-ға дейін, магистратурада – 50 % дан 60 %-ға дейін, докторантурада – 70 %

дан 80%-ға дейін арттырылған (4.1.2 сурет).

4.1.2 сурет Таңдау бойынша компоненттің үлесі, %


Жоғары білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларының мазмұны жалпы білім

беретін, базалық, бейіндік пәндер циклын оқытуды, сонымен қатар,

мамандықтарына сәйкес кәсіби тәжірибелерден өтулері де көзделген. Сапаны

қамтамасыз ету үдерісінің негізгі элементі Ұлттық Біліктілік шеңберін (ҰБШ) әзірлеу

болып табылып, ол барлық Болон процесі қатысушыларына міндетті болып

табылады. Осылайша, жоғары білім беру ұйымдары біліктілік шеңберінің ұлттық

және еуропалық стандарттарының талаптарына жауап беретін оқу

бағдарламаларымен қамтамасыз етулері қажет.

4.2. Білім беру үдерісін ұйымдастыру

Балалардың мектепке дейінгі тәрбиесі мен оқытуы мектепке дейінгі

ұйымдар, балалар үйіндегі мектепке дейінгі сыныптар мен жетім балалар мен ата-

40% 50%

70% 50%

60% 80%

Бакалавриат Магистратура Докторантура

Оқытудың дәстүрлі технологиясы Кредиттік оқыту технологиясы


122

анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп-интернаттарының,

мектепке дейінгі сыныптар, мектептен тыс ұйымдардың топтары арқылы

қамтамасыз етіледі.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының кең желісінің білім беру

қызметтері баланың үйлесімді тұлғалық дамуына, оны жалпы адамзаттық және

ұлттық құндылықтарға бейімдеу негізінде баланың қызығушылығы мен дамуын

қанағаттандыруға бағытталған. Осы берілген білім беру деңгейі коммуникативтік,

танымдық, ойын және т.б. белсенділіктерін ынталандыруды, білім алудағы

сұраныстарын қалыптастыруды көздейді. Мұндай жұмыс түрін ұйымдастыру

ең алдымен, бастамашылдық, қызығуышылық таныту, еркіндік, өзіндік

шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға бағытталған. Осылайша білім беру

процесі әр баланың эмоционалдық саулығын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ бірге,

қоғамдық тәрбие мен отбасылық құндылықтар сабақтасытығын қамтамасыз ету

мақсатында республикада балалары балабақшаға бармайтын ата-аналарға

арналған 1 106 консультациялық пункттер жұмыс істейді.

Республиканың мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының оқу-әдістемелік

үдерісін жаңғырту мектепке дейінгі және бастауыш білім беру сабақтастығын,

алдыңғы қатарлы апробациядан өткізілген рухани-адамгершілік, ұлттық салт-

дәстүр және қазақ халқының мәдениетіне негізделген әдістерді енгізуге

бағытталған. Сонымен қатар инновациялық технологияларды енгізу бойынша

эксперименталдық алаңдарды дамыту, мектепке дейінгі білім берудің озық

әдістерінің базасын құру басты мәселе болып табылады.

2012 жылы мектепке дейінгі білім беру мазмұнының сапасын қамтамасыз

ету бойынша мақсатты түрде жұмыс жүргізілуде. Осылайша, мектепке дейінгі

оқыту бойынша 18 әдістемелік құралдар мен нұсқаулықтар әзірленген және жұмыс

істеу үшін ұсынылған, оның ішінде «12-жылдық білім беруге көшу жағдайында

мектепке дейінгі ұйымды бітірушінің басты құзіреттілігі негізін қалыптастырудың

үлгісі», «Мектепке дейінгі ұйымдардағы ата-аналармен жұмыстың заманауи

үлгілері мен түрлері», «Билингвальдық білім беру үдерісіндегі мектепке дейінгі

балаларды көп түрлі мәдениетке тәрбиелеу», «Мектепке дейінгі ұйымдардағы

педагогикалық үдерісті жоспарлау және басқару» және тағы басқалары.

Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыруы: Жалпыға ортақ

Еңбек Қоғамына Жиырма қадам» мақаласында мектептік білім берудегі оқу -

тәрбие үдерісін жаңғырту міндетін белгіледі. Осы белгіленген міндеттерді іске


123

асыру үшін сабақты ұйымдастырудың дәстүрлі түрі түбегейлі қайта қаралуда.

Еліміздің педагогикалық қауымдастығы оқу үдерісіне оқушыны белсенді еліктіруге

бағытталған инновациялық технологияны енгізуде, оқушыларды оқытудың жаңа

әдістерін белсенді қолдану көзделген.

Білім беру жүйесінің мазмұнын дамыту бағытының басымдылығы болып

көптілді білім берудің жаңа үлгісін әзірлеу. Көптілділікті енгізудің бірінші кезеңінде

1-шы сыныптан ағылшын тілін оқытуды енгізу. ҚР БҒМ 1-4 сыныптарда ағылшын

тілі бойынша деңгейлік оқу бағдарламалары әзірленді, сәйкес оқулықтар мен оқу-

әдістемелік кешендерді әзірлеу мен басып шығару басталды. Осы

жаңашылдықтардың бастаушысы болып, британ оқу әдебиеттері базасын

қолданушы «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДБҰ тәжірибесі аталуда. Сондай-

ақ, НЗМ әдістемелік материалдары да кеңінен жариялануда, оның ішінде

«Ағылшын тілі сабақтарында Өзара оқыту» әдісін пайдалану» және «Үштілділікті

жүзеге асырып жүрген мұғалімдерге жетекшілік».

Жалпы орта, техникалық және кәсіби білім беру, жоғары және жоғарыдан

кейінгі білім беру жүйесі үшін оқу басылымдарын жобалау және оқулықтарды

әзірлеудің тұжырымдамасын анықтау бойынша 30 әдістемелік құрал әзірленген.

Басты жаңалық болып оқу басылымдарын әзірлеушінің өзінің әзірлемелері, егер

оның мемлекеттік білім беру стандартына, оқу бағдарламасына сәйкестілігі

бойынша сарапшылар тарапынан ескертулер мен ұсыныстары болса қайта

өңдеуіне қатарылу рәсімін енгізу болды. Оқу басылымдарына қатаң сараптау

жасалынады. Осылайша, 2012 жылы білім беру ұйымдарының барлық

деңгейлеріне 2 144 оқу басылымдарынан тек 1 802 (84,5 %) оқулық, оқу-әдістемелік

кешен және құралдар рұқсат алды (4.2.1 сурет).

4.2.1 сурет. Сараптаудан өткен және қолдануға ұсынылған оқу басылымдарының саны,

бірлік


Мектептік тамақтануды ұйымдастыру жағымды білім беру ортасын

ұйымдастыру факторларының бірі болып табылады. 2012 жылы ҚР БҒМ деректері

1 570

50 182

1 092

12 113

Жалпы орта ТжКБ ЖОО Жалпы орта ТжКБ ЖОО

Сараптаудан өткізілгендері Пайдалануға ұсынылғандары


124

бойынша республиканың - 6 075 (82,9%) мектебінде 1 912 780 (78%) оқушы үшін

ыстық тамақпен қамтамасыз ету ұйымдастырылған. Сондай-ақ, аз қамтылған

отбасынан шыққан оқушылардың 230 754 (93%) –ы ыстық тамақпен қамтамасыз

етілген. Атап айтсақ, мектеп асханаларының саны 117 бірлікке көбейген

(2012 - 5 559, 2011 - 5 442).

Инклюзивті білім беру мазмұнын жаңарту бойынша күшейтілген жұмыс

жүргізілуде. Осылайша, 2012 жылы оқу процесінде пайдалануға ҚР БҒМ-мен

161 оқулық және арнайы мектептерге 136 оқу-әдістемелік кешен әзірленген және

қолдануға рұқсат етілген. Олардың ішінде 105 - қазақ тілінде, 192 –орыс тілінде.

Дамуында әртүрлі ақаулары бар мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту үшін

12 оқу-әдістемелік кешен пайдалануға рұқсат етілді. Ұлттық ғылыми-практикалық

түзету педагогикасы орталығымен даму мүмкіндігі шектеулі балаларды

психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар

әзірленді.

Білім беру процесін ұйымдастырудағы жаңа ұстанымдық бағыт техникалық

және кәсіби білім беру ұйымдарында студенттердің басым бөлігін өндірісте

оқытуды қарастыратын оқытудың дуальдық жүйесін 45 800 (46,3%) студенттер

контингентімен 174 білім беру ұйымдарын енгізу болды. Мемлекет пен бизнес

секторы арасындағы тиімді әлеуметтік серіктестік үлгісінің мысалы болып тау-кен

саласындағы «Қазақмыс» корпорациясы колледждерінде (Сәтпаев қаласы және

Балқаш қаласы) дуальдық оқыту жүзеге асырылуда. Білім беру процесін

ұйымдастыру мәселесі бойынша мемлекет, жұмыс беруші және оқу мекемелерінің

мүдделері жөніндегі келісу өңірлік те және салалық та ТжКБ даму кеңестерімен

жүзеге асырылуда. «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ компанияларының қатысуымен ТжКБ

26 оқу мекемелерімен келісім-шарттар жасасты. Өз кезегінде, дуальдық жүйе

элементтері кадрларды даярлау бойынша мына салаларда – ауыл шаруашылығы,

көлік, металлургия және машина жасау, мұнайгаз және химиялық өндіріс және

тағы басқаларымен 96 колледжге енгізілді. Білім беру процесін ұйымдастыру

мәселелері бойынша мемлекеттің, жұмыс берушілердің және оқу мекемелерінің

келісімдері ТжКБ аймақтық және салалық даму кеңестері арқылы да іске

асырылуда.

ТжКБ жүйесін жаңғырту практикада алған білімдерін көрсетуге бағдарланған

жаңа педагогикалық технологияларды енгізуді көздейді. Атап айтсақ, білім беру

процесінің жоғары деңгейін төмендетіп отырған фактор болып арнайы пәндер

мамандарының, сондай-ақ, еңбек нарығы талаптарына сәйкес дағды мен


125

шеберліктерге тәрбиелейтін және инновациялық тәртіпте жұмыс істей алатын

өндіріске баулу шеберлерінің жетіспеушілігі деп айтуға болады.

Еліміздің экономикасындағы сапалық процестердегі құрылымдық өзгерістер

Қазақстанның жоғары мектебінің жаңа тұрпаттағы мамандарын даярлауға жоғары

сұранысты қамтамасыз етті. ЖОО оқу процесін жоспарлау оқу жоспарлары

негізінде – мамандықтың типтік оқу жоспары, студенттің жеке оқу жоспары,

мамандықтың оқу жұмыс Оқытуды жекелендіру принципі әрбір студенттің жеке

жоспарын қалыптастыру және пәнге тіркелуі арқылы іске асырылады.

Бұдан басқа, еліміздің ЖОО мамандық эдвайзерлерінің қатысуымен

бакалавриат, магистратура және докторантураның белгілі бір мамандықтары

бойынша элективтік пәндер каталогын әзірлеу тәжірибесі бар. Мысалы,

Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінде

оқыту бағдарламалары элективтік пәндер каталогы өңір ерекшелігін есепке ала

отырып құрастырылған. Элективтік курстар каталогын құрастыруға еңбек нарығы

талаптары мен білім беру бағдарламаларын барынша бейімдеу мақсатында –

жұмыс беруші-өндіріс орындары жұмылдырылады – олар «Қазмырыш» АҚ, «Азия-

Авто» АҚ, «ҮМЗ» АҚ, «Қазақмыс» ЖШС АҚ, «Ө ЖЭО» АЭС, «Шығыс машина

зауыты» АҚ, ЗАО «ВК РЭК», «ҚР АШМ КСР Ертіс су ресурстарын қорғау және

пайдалануды реттеу бойынша алабы инспекциясы» Ертіс экология департаменті

ШҚО филиалы, «ВК ЭКО» ЖШС, Ғылыми-өндірістік бірлестігі» ЖШС, «Су Проект»

ЖШС.

Жоғары білім беру жүйесіндегі жоғары білікті мамандарды даярлау бойынша

білім беру процесін ұйымдастыру оқытудың дуальдық үлгісі аясында іске

асырылады. Оқыту негіздерінде теория мен практиканың өзара әрекеттесу

принципі жатыр. ЖОО түлегінің құзіреттілігіне сәйкес теориялық материалдарды

өндірісте тәжірибелік бекіту арқылы қол жеткізіледі.

Жоғары білім беру жүйесінде білім беру процесін тиімді ұйымдастырудың

индикаторларының бірі - отандық ғылыми зерттеу нәтижелерін өндіріске енгізудің

негізіндегі білім мен ғылымның интеграциясы жолымен инновациялық қызметті

жүзеге асыратын ЖОО үлесінің көрсеткіші болып табылады. ҚР БҒМ деректері

бойынша қазақстандық 126 ЖОО-ның 11-інде өздерінің ғылыми зерттеу

нәтижелерін өндіріске ендіруге арналған инновациялық құрылым бар. Осындай

жағдайлардың жасалуы ЖОО ғылыми қызметкерлері мен ПОҚ соңғы 5 жылда

импакт-факторы бар ғылыми журналдарда жарияланым үлесінің өсуін көрсетеді.

Реферативтік Thomson Reuters базасына 91 - ЖОО, Springer – 81, Elsevier – 53


126

қолжетімділікке ие, бұл импакт–факторы бар ғылыми жарияланымдарға ПОҚ

жұмысы үшін негіз жасайды.

2012 жылы ЖОО-ның инновациялық құрылымдарды, ғылыми

зертханаларды, технопарктерді және орталықтарды құруы жөніндегі мақсатты

бағдарлы жұмысының белсендірілуін атап көрсетуге болады. Мысалға,

Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінде

27 ғылыми-зерттеу зертханалары мен 2 институтты біріктіретін ғылыми-

инновациялық инфрақұрылым құрылған және дамытылуда. Университеттің осы

бөлімшесі өнеркәсіптік өндіріспен шаруашылық келісім шарт арқылы бір жылда

шамамен 50 млн.теңге сомасындағы 160 ғылыми жоба жүзеге асырылған. Ірі

шетел компанияларымен бірлесе отырып Қ.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық

техникалық университетінің базасында жоғары технологиялық, заманауи

құралдармен жабдықталған 5 оқу-білім беретін, ғылыми-зерттеу орталықтары

құрылған және табысты қызмет атқаруда. IFF Фраунгофер қоғамы институты мен

Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инженеринг

университеті бірлесе отырып Орталық Азия үшін инженеринг орталығын (СЕСА)

ашу жұмысы басталды. Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті мен

«Тоталь» француз компаниясымен бірлесе отырып теңдессіз жоба жүзеге

асырылды - АҚШ, Швеции, Финляндия, Украина, Ресейде шығарылған жаңа

дәнекерлеу жабдықтарымен жабдықталған Қазақстан дәнекерлеу институты

құрылды. 2012 жылдан Халықаралық дәнекерлеу институты «Халықаралық

дәнекерлеуші» және «Дәнекерлеу бойынша халықаралық инженер» санаттары

бойынша диплом беріледі, мамандар дайындау жұмысы басталған.

Осылайша, Болон үдерісіне ену оқытудың стандарттары мен әдістерін

қазақстандық жоғары білім беру жүйесінің инновациялық үлгісін қалыптастыруға

алғы шарт жасап, ол қазақстандық жоғары білім берудің ғылыми

инфрақұрылымының шапшаң дамуын айқындап берді


127


128


129

5. БЕРУ САЛАСЫНЫҢ НӘТИЖЕЛІЛІГІ

5.1 Білім беру сапасын бақылау вертикалі

Қазақстанда білім беру сапасын бағалаудың Ұлттық жүйесі табысты қызмет

атқаруда, ол білім алушылардың білімі мен дағдыларының педагогикалық

өлшемдер аспектісін ғана емес, сонымен қатар білім беру ұйымдары көрсететін

білім беру қызметінің тиімділігін мемлекеттік бақылаудың алуан түрін қамтиды.

ҚР БҒМ Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті 2012 жылы білім

беру саласында қызмет істейтін мониторингтік механизм енгізудің нормативтік –

құқықтық актілерін орындау және білім беру сапасының өңірлік мәселелерін

ұлттық деңгейде шешу мақсатында тұңғыш рет біртұтас сапа вертикалы -

16 аймақтық департаменттері құрылды. Департамент құзырына кіретін рұқсат-

бақылау қызметтері 2012 жылғы 29 сәуірден бастап күшіне енді. Қазақстан

Республикасының «Білім туралы» Заңына сәйкес департаменттің негізгі

атқаратын қызметі білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестациялау, білім беру

қызметін лицензиялау, білім беруді мониторингілеу, Ұлттық бірыңғай тестілеуге

(ҰБТ) және оқу жетістіктерін сырттай бағалауға (ОЖСБ) қатысу.

Жергілікті жерде тиімді бақылау жүйесінің болмауы себептерінен орта білім

беру ұйымдарын мемлекеттік аттестациялау рәсімі объективті болмады.

2012 жылы өңірлік департаменттер мұндай бақылаумен респубикамыздың

909 білім беру ұйымдарын (186 - мектепке дейінгі, 618-жалпы білім беретін,

105-ТжКБ) қамтыды.

Лицензиялаудың барлық сатысында ашықтықты қамтамасыз ету Комитет

жұмысындағы басымдықтардың бірі. Департамент құрған білім беру қызметіне

лицензия беретін, мәселелерді алқалы және ашық қарайтын Комиссияның

кеңестік-мәжіліс органдарының құрамына–тәжірибелі педагогтар, оқу

орындарының жетекшілері, қоғамдық ұйым өкілдері енген.

Өңірлік департаменттер алғашқы жылдың өзінде-ақ өңірлік білім беру

жүйелерін білім беру қызметі сапасының төмендеуіне ықпал ететін факторларды

анықтайтын мониторингтік зерттеулермен қамтыды.

Осылайша, сапаны бақылау вертикалын құру нәтижесінде білім беру

ұйымдарының, ата-аналардың және педагогикалық қоғамдастықтың, азаматтық

қоғам институттарымен кері байланыс қамтамасыз етілді. Білім беру сапасын

үздіксіз мониторингілеу қамтамасыз етілді, оқу-тәрбие үрдісін тиімді басқару

тығыз ынтымақтастық арқылы туындаған мәселелерді анықтауға және шешу

жолдарын табуға мүмкіндік туғызды. Өңір тұрғындарына білім беру ұйымдары


130

арқылы көрсетілетін білім беру қызметінің сапасын мониторингілеу жоғары

деңгейде жүргізілді.

5.2. Білім алушылардың оқу жетістіктерін сырттай бағалау

Білім беру жүйесін тиімді басқаруды және оның дамуын қамтамасыз ететін

маңызды элементтің бірі білім алушылардың оқу жетістіктерін тәуелсіз бағалау

нәтижесі (Ұлттық бірыңғай тестілеу, Кешенді тестілеу, Оқу жетістіктерін сырттай

бағалау).

ҰБТ - 2013-ке еліміздің 95 455 мектеп бітірушілері

қатысты (олардың жалпы санынан 68,6%), бұл 2012 жылғы

контингенттен 21 878 адамға төмен. Оның ішінде қалалық -

45 431, ал ауылдық жерден – 50 024 адам қатысты.

Тестілеуге қатысушылардың ең үлкен үлесін оқыту тілі

қазақ тіліндегі – 70,0% (66 660 адам), ал орыс тілді

мектептердің түлектері - 30,0% (28 795 адам) құрады.

2013 жылы ҰБТ орташа балл республика бойынша

74,47 балды құрады, бұл 2012 жылғыдан 3,56 балға жоғары. Ең жоғары балды

Алматы (86,7) және Астана (81,29 балл) қалаларының, Батыс Қазақстан (78,16),

Солтүстік Қазақстан (77,43 балл) облыстарының мектеп бітірушілері көрсетті

(5.2.1. сурет).

Сурет 5.2.1. Облыстар бөлінісіндегі ҰБТ - 2013 орташа балл

Дереккөз:ҚР БҒМ ҰТО

Жылдар серпініндегі ҰБТ нәтижелерін талдау орташа балдың өсуін де,

сондай-ақ төмендеуін де көрсетті. Орташа балл мәнінің тұрақты өсуі

2004 - 2007 жылдарға келеді. 2008 жылғы ҰБТ орташа балын салыстырғанда

оның 2007 жылғы көрсеткіштен 3 балға төмендігі байқалады. 2009 жылдан

2011 жылдарға дейін ҰБТ нәтижелерінің оң серпіні байқалады. Осылайша,

2009 жылы ҰБТ орташа балының жылсайынғы өсуі 6,8 балды,


131

2010 жылы – 10 балды, 2011 жылы – 1,8 балды құрады. 2012 жылы республика

бойынша орташа балл 70,9 балды құрап, 2011 жылғы нәтижеден 15,7 балға

төмендегені, ал осы 2013 ағымдағы жылы орташа балдың өсуі белгіленді

(5.2.2. сурет ).

Сурет 5.2.2. ҰБТ орташа балы, 2004 - 2013

Дереккөз: ҚР БҒМ ҰТО

Екі жыл бойына ҰБТ қорытындыларын талдау барлық міндетті пәндер

бойынша орташа балының (+ 0,24-тен +2,6 балға дейін) мардымсыз өскендігін

көрсетті. 2012 жылғы сияқты, бұл ҰБТ-ға қатысушылардың "Математика" пәні

бойынша көрсеткіші тағы да орталау қорытынды көрсетті, бірақ былтырғы

жылғыдан осы пән бойынша орташа балл 2 балға жоғарыға қарай өскендігі

байқалады (5.2.3 сурет).

Сурет 5.2.3. ҰБТ нәтижелері / міндетті пәндер


2013 жылы жалпы орта білім беретін ұйым түлектері өздері таңдаған

мамандықтары бойынша– «Физика», «Химия», «Биология», «География»,

52,32 60,36 63,29

71,12 68,06 74,85

84,85 86,69

70,91 74,47

0

20

40

60

80

100

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ҰБ

Т о

рта

ша б

ал

ы

9,87

16,08 15,69 13,96

18,06

13,41 12,47

17,41 16,19 15,76

17,81

13,65

Математика Қазақ тілі Орыс тілі Қазақстан тарихы

Оқыту тілі орыс тілді

мектептердегі қазақ тілі

Оқыту тілі қазақ тіліндегі

мектептердегі орыс тілі

2012 2013


132

«Дүние жүзі тарихы», «Ағылшын тілі», «Неміс тілі», «Француз тілі» және «Қазақ

әдебиеті» 10 пәннің біреуінен ұлттық емтиханға қатысты.

ҰБТ - 2013 қатысушылары жоғары білім беру жүйесінде өз оқуларын

жалғастыру мақсатында жаратылыстану циклындағы пәндерге – «Биология» -

33 916, «Физика» - 27 193, «География» - 14 849 адам өз таңдауларын жасаған.

«Неміс тілі» (83 адам), «Француз тілі» (32 адам) және «Орыс әдебиеті»

(207 адам) – гуманитарлық циклдағы пәндер сұранысы төмен. Гуманитарлық цикл

– «Қазақ әдебиеті» (+1 балл), «Орыс әдебиеті» (+ 0,4), «Неміс тілі» (+0,98) және

«Француз тілі» (+2,42 балл) пәндерін қоспағанда, 2012 жылғы нәтижелермен

салыстырғандағы көрсеткіштердің жоғарылауы байқалады (5.2.4 сурет).

5.2.4 сурет ҰБТ орташа балы / таңдау пәндері


ҰБТ енгізудің онжылдық тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бұл технология

түлекті мектепте оқыту нәтижесін тәуелсіз бағалауды және бітірушінің әлеуметтік

мәртебесі, жынысы және тұрғылықты жеріне қарамастан жоғары білім алуға

обьективті қолжетімділікті қамтамасыз етті. Сонымен қатар ҰБТ нәтижелерінің

мұғалімнің біліктілігі, компьютерлендіру деңгейі, сабақ ауысымы, оқушылар үлесі,

жекелеген пәндерді тереңдетіп оқыту сияқты негізгі факторларға тікелей тәуелді

екендігін байқауға болады.

Сондай-ақ, өңірлердің бітірушілер көрсеткіші мен мектептер арасындағы оқыту

сапасы арасындағы айырмашылықты егжей-тегжейлі талдау өзекті болып отыр.

Оқушылардың білім алудағы жетістіктерін сырттай бағалау қорытындылары

бойынша нәтижелерді Білім басқармаларының ресми веб-сайттарына

орналастырып тұру қажет. Бұл жалпы орта білім беретін ұйымдардың білім беру

14,59 15,6 17,2 17,2

14,98

18,64 18,08 17,55 17,3 16,1

11,55 14,94 15,06 15,12 12,99

18,27 19,06 19,97 18,3 16,65

2012 2013


133

қызметінің нәтижелілігі туралы ашық ақпаратқа қолжетімділікті қамтамасыз етіп,

мәнмәтіндік факторларды есепке ала отырып әр мектеп бөлінісіндегі пәндер

бойынша білім беру сапасын арттыру жөніндегі іс-шаралар жүйесін құруға

мүмкіндік береді.

Кешендік тестілеу (КТ) - ақпараттық технологияларды

бір уақытта бірнеше оқу пәндерінен өткізілетін емтихан түрі.

2012 жылғы КТ-ге 65 439 адам қатысқан.

2012 жылғы республика бойынша КТ орташа балл

42,6 балды құрады, бұл 2011 жылғы көрсеткіштен 2 балға

төмен. Алайда, жоғары дайындық деңгейін тестілеуді

мемлекеттік тілде тапсырған талапкерлер көрсете алды -

43,3 балл. Орыс тіліндегі тестілеу қатысушыларының

орташа балы 41,3 балды құрады. 2011 жылғы сияқты ауылдық білім беру ұйымын

бітірушілер (50,5), қалалықтарға қарағанда жоғары нәтиже көрсете алды

(41,7 балл).

КТ-2011 және КТ-2012 қорытындысы бойынша Оңтүстік Қазақстан (47,8),

Павлодар (46,6), Атырау (46,5) және Шығыс Қазақстан (43,7 балл) облыстары

талапкерлерінің нәтижелері республика бойынша орташа көрсеткіштен жоғары.

Міндетті пәндер бойынша нәтижелерді салыстырмалы талдау қорытындысы

жыл сайын республика бойынша «Математика» пәнінен тестілеуге

қатысушылардың дайындық деңгейі төмен екендігі байқатады. Алайда, «Қазақ

тілі» және «Орыс тілі» сияқты гуманитарлық пәндерден талапкерлер айтарлықтай

табысты нәтижелер көрсетуде (5.2.5. сурет).

5.2.5 сурет. КТ орташа балы / міндетті пәндер

Дереккөз: ҚР БҒМ ҰТО мәліметтері

14,9 13,54

7,39

13,03 14,64

13,3

8,57

12,86 14,1

12,9

6,9

11,7

қазақ тілі орыс тілі математика Қазақстан тарихы

2010 2011 2012


134

Қазақстандық жоғары оқу орындары түлектерінің басты құзіреттіліктері мен

білім деңгейлерін бағалау мақсатында тұңғыш рет 2012 жылы жоғары оқу

орындары мамандарының дайындық сапасын мемлекеттік бақылаудың жаңа түрі

– ОЖСБ (оқу жетістіктерін сырттай бағалау) енгізілді.

Бұл рәсімге республиканың негізгі білім беру бағдарламалары бойынша

116 ЖОО педагогикалық, заң және экономикалық бағытындағы студенттері

қатысып, оның ішінде - «Білім беру» - 55, «Құқық» - 68, «Әлеуметтік ғылымдар,

экономика және бизнес» - еліміздің жоғары оқу орындарынан - 104 қатысты.

Осылайша, ОЖСБ-2012 қатысушыларының өтінім бергендерінің «Білім беру»

бағытында– 4 938 немесе 95,20% адам, «Әлеуметтік ғылымдар, экономика және

бизнес» – 12 090 (91,00%), «Құқық» бағытында – 5 663 немесе 93,73% студент

тәуелсіз бағалауға қатысып шыққан.

Мамандарды дайындаудың барлық бағыттары бойынша ОЖСБ-2012

116 ЖОО-қатысушыларының жалпы орташа балы - 92,59 балды құрады. Ең үздік

нәтижені «Білім беру» бағытындағы студенттер көрсете алды - 101,93 балл.

Ең төменгі нәтижені «Құқық» - 88,46 балл (5.2.1 кесте).

5.2.1 кесте. Тестеу нәтижелері/ орташа балл / дайындық бағытттары

Студентердің

дайындық

бағытттары

Орташа бал

Жалпы орташа

бал

Қазақ тілді

оқытудағы

Орыс тілді

оқытудағы

Білім беру 101.93 99.84 107.96

Құқық 88.46 81.61 96.18

Әлеуметтік

ғылымдар,

экономика және

бизнес

90.71 92.71 89.16

Барлығы 92.59 92.11 93.12


Мамандықтар бөлінісінде «Білім беру» мамандықтар бағытындағы тестік

тапсырмаларды орындаудың негізгі нәтижелері және балдары төменде

көрсетілген. Деректерді талдау «Информатика», «География» мамандықтары


135

студенттерінің табыстылығын көрсете алды. «Құқық негіздері және экономика»

мамандықтарының көрсеткіші төмен (5.2.5 кесте).

5.2.5 кесте. «Білім беру» / тестiк тапсырмаларды орындау нәтижелерi

Мамандық

Студенттер саны Орташа бал

мәлімденген қатысқандар % жалпы

Қазақ

тілді

оқытуағы

Орыс

тілді

оқытудағы

5B010100

Мектепке

дейінгі

тәрбие мен

оқыту

342 318 92,98 96,32 95,42 98,36

5B010200

Педагогика

және

бастауыш

сынып

әдістемесі

866 802 92,61 97,58 93,53 111,85

5B010300

Педагогика

және

психология

1348 1300 96,44 95,36 91,69 106,23

5B011100 Информатика 841 803 95,48 110,49 112,24 104,81

5B011400 Тарих 602 586 97,34 107,38 105,27 111,77

5B011500

Құқық

негіздері

және

экономика

335 316 94,33 95,83 91,58 103,91

5B011600 География 853 813 95,31 108,93 107,44 114,15

Барлығы 5187 4938 95,20 101,93 99,84 107,96


«Құқық» бағыты бойынша оқитын студенттер «Заң», «Халықаралық құқық»,

«Құқық қорғау қызметі» мамандықтарынан қатысқан. Осы бағыт бөлінісінде

«Құқық қорғау қызметі» мамандығының студенттері үздік нәтижені - 104,48 балл,

ал төмен нәтижені «Заң» мамандығы студенттері - 84,75 балл көрсеткен.

«Халықаралық құқық» мамандығы бойынша ОЖСБ-2012 орташа балы

96,44 балды құрады (кесте 5.2.3).


136

5.2.3 кесте. «Құқық» / тестiлiк тапсырмаларының орындауының нәтижелері

Мамандық

Студенттер саны Орташа бал

мә

лім

де

нге

н

қаты

сқа

нд

ар

%

жа

лпы

мә

лім

де

нге

н

қаты

сқа

нд

ар

5B030100 Заң 4754 4426 93,10 84,75 76,97 94,19

5B030200 Халықаралық құқық 457 436 95,40 96,44 103,96 92,88

5B030300 Құқық қорғау қызметі 831 801 96,39 104,48 100,29 109,43

Барлығы 6042 5663 93,73 88,44 81,60 96,14


Осылайша, жоғары оқу орындарында оқитын студенттердің Оқу

Жетістіктерін Сырттай Бағалау рәсімінің қорытындыларын салыстырмалы талдау

еліміздің әлеуметтік-экономикалық саласының дамуы үшін қажетті басты бағыттар

мамандарының дайындығы жеткілікті деңгейде емес екендігін дәлелдеді. Алынған

нәтижелерді мониторингтеу қорытындысы республика жоғары оқу орындарын

күшейту қажеттілігін көрсетті. Сонымен қатар, мемлекеттік бақылау мен оларды

аттестаттауды жүргізгенде, қазақстандық ЖОО білім беру қызметтерін тәуелсіз

бағалауға сыни қарау пайдалы болмақ.

Екінші жыл қатарынан республикалық деңгейде мектептік білім беру

деңгейінде негізгі мектеп түлектерінің оқудағы жетістіктерін сырттай бағалау

өткізілуде, білім беру ұйымдарын тәуелсіз мониторингтеу түрлерінің бірі ретінде

білім берудің сапасын бағалау тестілеу арқылы жүргізіледі.

2013 жылы 9-шы сыныптықтардан ОЖСБ рәсіміне

429 республиканың білім беру ұйымдары, оның ішінде

эксперименталдық 12-жылдық білім беруге көшу

жағдайындағы 50 мектеп қатысқан. Жалпы алғанда

24 601 адам қатысты.

Республика бойынша 9-шы сыныптық ОЖСБ жалпы

орташа балы - 35,81 (бұл 2012 жылмен салыстырғанда

15,79 балға төмен көрсеткіш). Ақмола, Атырау, Шығыс


137

Қазақстан, Қостанай облыстары мектептерінің және Алматы, Астана

қалаларының орташа баллы республика бойынша орташадан жоғары.

Қазақ тілінде оқитын оқушылардың республика бойынша ОЖСБ орташа

балы – 35,05 балл, орыс тілінде оқитын мектеп оқушыларынікі – 37, 29 балды

құрады. Жоғары орташа балды - 52,37 Ақмола облысының қазақ тілінде оқитын

9-шы сыныптық оқушылары көрсете алды. Ең төменгі орташа балл – 27,38 балл,

Алматы облысының орыс тілінде оқитын оқушыларына тиесілі.

Мектептердің орналасу бойынша орташа балл айырмашылығы - 3,95 балл

(қала – 37,53 / ауыл– 33,58 балл). Орташа балдың жоғарғы мәнін қалалық

мектептер ішінен Алматы қаласы - 49,92 балл және Қостанай облысы -

47,93. Ауылдық мектептер ішінен барынша табысты нәтижелерді Ақмола облысы

– 44,78 балды көрсеткен.

Оқушылардың оқудағы жетістіктері көптеген факторларға, оның ішінде

оқушыларға білім беруші сипатын ғана емес, әлеуметтік ортасына да тікелей тәуелді.

Осыған байланысты кешенді ақпараттық «фон» алу үшін ҚР БҒМ Білім және ғылым

саласын бақылау жөніндегі комитетімен келісе отырып Ұлттық білім беру

статистикасы және бағалау орталығында 9-шы сыныптықтарға сауалнама әзірленді.

Сауалнамалық сұрақтар оқушылардың оқу нәтижелеріне әсер ететін кейбір

жеке көрсеткіштерді (факторлар) анықтауға, соның ішінде ата-аналардың білім

деңгейі мен отбасының білім беру ресурстары, тоғызыншы сыныптықтың кәсіби

бағдары және т.б. ақпаратттарды алуға мүмкіндік берді.

Мәнмәтіндік көрсеткіштер деректеріне жүргізілген салыстырмалы талдау,

9-шы сыныптық оқушылардың ОЖСБ нәтижелерінің төмен көрсеткіштерінің

себептерін табуға мүмкіндік туғызды. Осылайша, оқушыларды оқытудың

табыстылығының маңызды мәселелерінің бірі болып, олардың мектепке дейінгі

дайындығының деңгейі де әсер еткен. Мысалы, Алматы қаласының мектепке

дейінгі даярлау тобына барған оқушылары ОЖСБ орташа балының жоғарылығы

байқалды.

Сауалнама мәліметтерін талдау көрсеткендей оқушылар үлгеріміне

ата-аналарының білім деңгейі әсер еткендігі, яғни, отбасындағы білім ресурстары,

ата-аналарының балаларының оқуына қатысуы сияқты мәселелер. Оқушылар

көрсеткендей, сауалнамада ата-анасының екеуінің де жоғары білімділерінің басым


138

бөлігі Алматы және Атырау облыстарына тиесілі. Сәйкесінше осы өңірлердің

тестілеуге қатысушылары айтарлықтай табысты нәтижелер көрсетті (5.2.6 сурет).

5.2.6 сурет. ОЖСБ нәтижелерінің ата-аналар білімінің деңгейіне тәуелділігі

Дереккөз: ҰБСБО «ОЖСБ-2013 нәтижелері»

Жамбыл (25,3%) және Солтүстік Қазақстан (28,6%) облыстары жоғары

білімді ата-аналарының аз үлесімен сипатталады, сондықтан да болар осы өңір

оқушылары ОЖСБ-да төмен орташа балл көрсеткен (сәйкесінше 33,9 және

32,8 балл).

Мектеп бағдарламасын сапалы және тұтастай игеру және сәйкесінше білім

алудағы жетістіктерінің табыстылығы оқушының оқуға талпынысы мен жеке

жауапкершілік факторы әсерін тигізеді. 48,4% респонденттер денсаулығына

байланысты сабақтан қалуын атап айтқан. Бірақ, оқушылардың ата-аналарының

өтініші бойынша қалуы ақтауға лайық емес (13,2%). Сонымен қатар сабаққа

қатыспау себебі ретінде ауа-райы жағдайы мен аурудың эпидемиологиялық

жайылуы респонденттер үшін обьективті себеп деп көрсетілген (16,3% адам).

Оқушылардың оқудағы жетістіктеріне жағымды әсер ететін мәнді

факторлардың бірі ата-аналардың балаларының оқуына қызығушылық танытуы

болды. Ата-аналарының қатысу көрсеткіші – олардың мектептік іс-шараларға

қатысуы, баланың табыстарымен/ проблемасымен мұғалімдерімен талқылаулары,

үй тапсырмасын орындауда олардың көмегі, бақылауымен анықталды.

Жамбыл

34

СҚО

32,8

Маңғыстау

32,9 ШҚО

40,4

Ақмола

45,7

БҚО

32,9

Павлодар

35,2

Қостанай

40,1

Ақтөбе

30,48

Алматы

31,34

Қарағанды

32,8

Астана қ.

38,8

ОҚО

33,03

Атырау

42,63

Алматы қ.

49,9

Қызылорда

31,3

0

10

20

30

40

50

60

25,3 28,6 29,3 30,3 30,8 32,1 33,7 33,9 34,7 35,0 35,4 36,9 41,8 45,1 56,6 35,1

ОЖ

СБ

орта

ша б

ал

ы

Жоғары білімі бар ата-аналар үлесі


139

Сауалнаманың кейбір жеке сұрақтарын талдау нәтижесі сыныптық

ата-аналар жиналысына ұдайы 65,13% ана және 10,48% әкелер қатысып

тұратындықтарын байқатты. Оқудағы табыстарымен жүйелі түрде қызығушылық

таныту (күнделіктерін тексеру, үй тапсырмасын орындауларын тексеру) – 82,47%

аналары және 43,35% әкелеріне тиесілі болды. Бірақ, оқу сабақтарына үнемі

қатысу үлесі сәйкесінше 38,70% және оның 9,35% ата-аналарда.

Тоғызыншы сыныптықтардың білім алудағы талпыныстары олардың оқу

жетістіктерінің басты факторы болып, оқушыларға жоспарланған оқыту

тракториясының шегі биік болған сайын олардың оқу нәтижелері де жоғары

болатынын көрсетті. Табысты нәтижелерді өз оқуларын жоғары оқу орындарында

жалғастырғысы келетін тоғызыншы сыныптықтар көрсетті. Қызылорда облысының

негізгі мектеп бітірушілерінің жоғары үлесі оқу жылының аяғына дейін оқу

траекториясын анықтай алмауы, өңір көрсеткіштерінің төмен нәтижесі болып

табылуы мүмкін – 31,32 балл (5.2.4 кесте).

5.2.4 кесте. Кәсіби өзін-өзі анықтауы /ОЖСБ нәтижелері

9-шы сыныпты

аяқтағаннан

кейінгі Сіздің

жоспарыңыз

Ақм

ол

а

Ал

маты

Ақт

өб

е

Аты

рау

БҚ

О

Маңғы

ста

у

ШҚ

О

Жам

бы

л

Қар

аға

нд

ы

Қы

зыл

ор

да

ОҚ

О

Қоста

на

й

Павл

од

ар

СК

О

Аста

на

Ал

маты

Әлі анықтай

алмадым 4,0 8,7 5,3 3,1 1,9 4,6 4,3 6,2 2,9 9,2 9,4 3,4 1,1 5,3 2,2 3,4

Басқа мектепке

ауысамын 2,2 2,1 1,9 6,9 5,2 2,2 2,8 2,3 1,4 2,4 2,9 2,6 2,8 3 2,8 3,3

Колледж

немесе

училищеге түсу

(мәдениеьт

және өнер)

47,4 37,8 35,0 29,4 35,5 44,1 37,6 36,6 49 40,2 24,4 44,5 51 40,1 49 25,3

Ата-анам қалай

айтса, солай

жасаймын

11,1 14,2 14,0 15,2 12,5 16,5 11,2 19,3 10 16 16,5 8,7 8,8 7,5 10 10

Өз оқуымды, 10

сыныпты осы

мектепте

жалғастырамын

35,4 37,1 43,8 45,3 44,9 32,6 44,0 35,6 36,7 32,1 46,8 40,8 36,3 44,1 36 58

Дереккөз: ҰБСБО «ОЖСБ-2013 нәтижелері»

Осылайша, негізгі мектеп бітірушілерінің Оқу Жетістіктерін Сырттай

Бағалау рәсімін сауалнамамен сүйемелдеу арқылы тестілеу

қорытындыларындағы айырмашылықтар мен алынған нәтижелерді

дифференциялау себептерін негіздеуге мүмкіндік туды. Осыған байланысты


140

ОЖСБ-2013 қатысуышыларының ата-аналар қауымы және білім беру

ұйымдарының педагогикалық ұжымының мақсатты бағыттағы жұмыс жасауы қажет

екендігі байқалды.

5.3. Білім беру қызметінің сапасын тәуелсіз бағалау

Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша жасақталған

мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын

дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған Ұлттық іс-

қимыл жоспарын жүзеге асырудағы басым бағыттардың

бірі - білім беру сапасын бағалау және мониторингілеу

жүйесін дамыту.

Белгіленген міндеттерді жүзеге асыру

шеңберінде ҰББСБО 2012 жылдың қазан айында

республиканың барлық өңірлерінде 5 және 9 сынып

оқушыларының оқу жетістіктеріне мониторингтік

зерттеулер жүргізді. Зерттеу жүргізудің мақсаты- оқушыларды оқытудың келесі

сатысына өтердегі жаратылыстану - математикалық дайындық деңгейін анықтау.

ҰББСБО қызметкерлерінің барлық өңірлерге барып, білім беру үрдісін

ұйымдастырудың жай-күйі және алынған нәтижелерді мұқият сараптама жасау

арқылы шынайы жағдайды анықтауға мүмкіндіктері болды.

Зерттеуге қатысушылардың жалпы саны республика бойынша

6 050 адамды құрады, оның 5 282-сі 5-ші және 9-шы сынып оқушылары, 96 мектеп

директоры, 672 жаратылыстану-математикалық бағыттағы пән мұғалімдері.

Оқушыларды тестілеу мен респонденттерге жүргізілген сауалнамалар

нәтижесіне терең талдаулар жасалып, негізгі қорытындылар жасалды, ол

педагогикалық кәсіби қызметтерді жобалауға ұсыныстар дайындауға және

«қатемен жұмыс» жүргізуге мүмкіндік берді.

Республика бойынша тестілеуге қатысқан жалпы білім беретін

мектептердің 9 сыныптың 2 521 оқушысы және 5 сыныптың 2 761 оқушысы

математика – жаратылыстану бағытындағы пәндерден төмен білім деңгейін

көрсетті. Атап айтсақ, Астана қаласының, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан,

Павлодар, Ақмола және Қарағанды облыстарының мектеп оқушыларының

нәтижесі республиканың орташа көрсеткішінен жоғары.


141

9 сынып оқушыларының жаратылыстану - математика пәндері бойынша

тест тапсырмаларын орындау табыстылығы республика бойынша 53,4%

(ұсынылған 40 сұрақтың 22 не дұрыс жауаптар берілген) құрады. Зерттеуге

қатысқан 9 сынып оқушыларының -47,9 % адамы «4» және «5» бағаларын (білім

сапасы) алған. Тоғызыншы сыныптықтар қарапайым білімін (базалық деңгей)

көрсетуге бағытталған тапсырмаларды табыстырақ орындаған.

Зерттеуге қатысқан 5-ші сынып оқушыларының тест тапсырмаларын

орындау табыстылығы республика бойынша 59,8% (ұсынылған 30 сұрақтың

19 дұрыс жауап берген) құрады. 5 сынып оқушыларының тест тапсырмаларын

орындау сапасы - 47,5%, үлгерімі - 95,3 %. 5-шы сынып оқушылары математика

бойынша тапсырмаларын ойдағыдай атқармаған, типтік тапсырмаларды шешу

үшін алған ептіліктерін қолдана алмаған. Есеп мәтіндерінің мазмұнын түсінуге

байланысты қиындықтар туындап, тестілеу нәтижесінің төмен болуына әсерін

тигізді. Мұғалімдер өз оқушыларының төмен нәтижелерін «ата-аналарының

қызығушылығы» және «оқушылар жауапкершілігі» сияқты факторлармен

байланыстырады.

Зерттеу нәтижелерін кәсіби қолдану бірнеше жылдар қатарынан

оқушылардың білім сапасын бақылау мен нақты пәндерді оқушылардың деңгейінің

өзгеру серпініне мониторинг жасауға мүмкіндік береді. Келесі оқу жылында бұл

зерттеу өз жалғасын табады. Осылайша, педагогикалық дамуды түзету мен

жобалау маңызды қадам ретінде кері байланысты жүзеге асыруға мүмкіндік

туғызды.

Тәуелсіз мониторингтік зерттеу мақсаты «Қазақстанның жалпы білім беретін

мектептерінің 9-шы сыныптық оқушыларының білім алудағы жетістіктерін бағалау»

- тоғызыншы сыныптықтардың жаратылыстану-математикалық дайындығы мен

оқу сауаттылығы деңгейін, алған білімдерін өмірлік жағдайларда қолдана алу

ептілігін анықтау болып табылады. 9-шы сыныптық оқушылар «Математика»,

«Жаратылыстану» және «Оқу сауаттылығы»

бағыттарында компьютерлік тестілеуден өтті.

Зерттеуге барлығы 5040 адам қатысты, оның ішінде

160 мектеп директорлары, 880 пән мұғалімдері және

жалпы білім беретін мектептердің 9-шы сыныптық

4000 оқушысы қатысты.

Зерттеуге қатысушылар «Математика», «Жаратылыстану» және «Оқу

сауаттылығы» бағыттарындағы әр пәнге теңдей бөлінген 30 тестік


142

тапсырмалардың орташа 19 сұрағына жауап берген, тапсырманы орындау

үлгерімі - 62,7%. Ауылдық жалпы білім беретін мектеп оқушылары 30 тестік

тапсырмаларының 17-ін орындаған, бұл олардың қалалық құрдастарынан 1 балға

төмен. Осылайша, қала / ауыл бөлінісіндегі республикалық орташа көрсеткіш

сәйкесінше 60% және 56,7%-ы құрады.

Зерттеуді жүргізуге негіз боларлық мән – кері байланысты ала алу, нәтиже

қорытындыларын мониторингтеу. Тоғызыншы сыныптықтардың білім алудағы

жетістіктерінің қорытындылары Білім басқармаларынан бастап, әр оқушыға дейін

жеткізіледі. Бұл болашақта қазақстандық оқушылардың халықаралық зерттеулерге

қатысуындағы табыстарға жетуіне және орын алған мәселелерді шешудің

жолдарын табуға мүмкіндік береді.

5.4. Жоғары, техникалық және кәсіптік білім беруді сапалық қамтамасыз ету.

Елбасының «Қазақстан-2050» Стратегиясы» Қазақстан халқына

Жолдауында білім беру жүйесінің басым бағыты ретінде – «кәсіби- техникалық

және жоғары білім беру ең алдымен ұлттық экономикамыздағы мамандарға

ағымдағы және перспективалық қажеттілікті неғұрлым көбірек қанағаттандыруға

бағытталу қажет» деп атап көрсеткен болатын.

Оқу орындары түлектерінің біліктілігін республикадағы еңбек нарығының

талаптарына сәйкес қамтамасыз ету үшін, жұмыс берушілердің өздері қатысқан

мамандарға біліктілік және кәсіби дайындық деңгейін бағалау жүйесі енгізілді. Бұл

жүйе жұмыс істегелі алты жыл.

2012 жылы кәсіби дайындық сапасын тәуелсіз бағалауға (БСТБ) ТжКБ

123 483 түлегі қатысты. Соның ішінде 89 525 адам (72,5%) бекітілген үлгідегі

біліктілік сертификаттарын алды. ТжКБ түлектерінің жоғары кәсіби дайындығы

Ақмола (90,6%), Алматы (90,1 %), Павлодар (91,6 %) облыстарында байқалды.

Маңғыстау (53%) және Шығыс Қазақстан (55%) облыстарының нәтижелері

республиканың орташа көрсеткішінен айтарлықтай төмен.

Жоғары білім беру дегеніміз, ғылыми зерттеулермен және жаңа

технологияларды дамытуды қамтамасыз ететін институттардың болуы, сонымен

қатар, білім беру сапасын жақсарту, ғылыми, ақпараттық және басқа да қызметтер

атқаруға бағытталған.

Қазақстан Республикасында білім беру сапасын қамтамасыз ету жоғары оқу

орындарын аккредитациялау үрдісімен біріктірілген. Сондықтан жоғары оқу

орындарын аккредитациялау рәсімі аккредитация органдарының Ұлттық


143

реестріне енген агенттіктер өткізеді. Бұл реестрге 4 шетелдік аккредитациялық

агенттік - инженерлік, информатика, жаратылыстану ғылымдары және математика

бағдарламалары бойынша Аккредитациялық агенттік (АSIIN e.v.,Германия),

Аккредитациялау, сертификаттау және сапа Институты (ACQUIN Германия),

Сапамен қамтамасыз ететін Австрия агенттігі (AQA, Австрия), Инженерия және

технология бойынша Аккредитациялық кеңес (ABET, АҚШ ) кіреді.

Шетелдік ASIIN, ACQUIN, AQA, ABET агенттіктері білім беру қызметінің

қазақстандық нарығында көптен танымал. 2012 жылы халықаралық мамаданған

ASIIN аккредитациясынан әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Абай атындағы ҚазҰПУ,

Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ және Қаз ҰАУ сияқты алдыңғы қатарлы

Қазақстанның жоғары оқу орындары өтті. Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ, әл-Фараби

атындағы ҚазҰУ және И.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік

университеттері ACQUIN аккредитациясынан өтті. AQA аккредитациясынан -

Мемлекеттік Басқару Академиясы, «Қазтұтодақ» Қарағанды экономикалық

университеті, Халықаралық бизнес Университеті өтті. Қ.И.Сәтбаев атындағы

ҚазҰТУ және Қазақ-Британ техникалық университетінде ABET халықаралық

мамандандырылған аккредитациясын өткізді. Осылайша, қазақстандық 14 жоғары

оқу орны 2012 жылы Ұлттық реестрге енген шетелдік аккредитация органдары

арқылы аккредитациядан өткен.

Қазақстандық аккредитация институттарының қалыптасу үрдісінде беделді

еуропалық агенттік сияқты Ұлттық реестрге ену және ол агенттіктер ұсынған

халықаралық ұстанымдар стандартына сәйкес болу жағымды сипат алуда.

Бұдан бөлек, 2012 жылы жоғары білім сапасын қамтамасыз ететін,

аккредитациялау органдарының Ұлттық реестріне енген екі ұлттық агенттіктің

қызметі күшейтілді – олар, білім беру сапасын қамтамасыз ететін тәуелсіз

қазақстандық агенттік (НКАОКО, ҚР) және Рейтинг және аккредитациялаудың

тәуелсіз агенттігі (НААР, ҚР). Бұл қазақстандық агенттіктер білім беру сапасын

қамтамасыз ететін халықаралық желінің (ENQA, IREG, INQAAHE, APQN)

мүшелері.

Аккредитация мен рейтингілеудің тәуелсіз агенттігі (НААР) білім беру

сапасын тәуелсіз бағалау жүйесінде бәсекелестік ортасын қалыптастыру үшін

құрылды. Білім беру сапасын қамтамасыз ететін тәуелсіз қазақстандық агенттіктің

(НКАОКО) отандық жоғары оқу орындарын институционалды аккредитациялау

тәжірибесі бар. Агенттік ұсынған стандаттар институционалды тұрғыдан да және

маманданған аккредитациялау тұрғысынан да «Еуропалық кеңістіктегі жоғары


144

білім сапасына кепілдік беретін Стандарттар мен ұсыныстарға» ENQA-ға

сәйкестендірілген.

Жоғары білім беру сапасын қамтамасыз ететін халықаралық өлшемдердің

бірі академиялық ранжирлеу немесе жоғары оқу орындарының рейтингісі болып

табылады. ҚР БҒМ Ұлттық аккредитациялық орталығының 2012 жылғы Ұлттық

рейтингісі бакалавриаттың білім беру бағдарламасын табыстырақ жүзеге

асырған жоғары оқу орындарын ранжирлеуге бағдарланды. Оның әдістемесі

жоғары оқу орындарын ранжирлеудің Берлиндік ұстанымдарына - рейтинг

жасақтау мен таратудың халықаралық стандарттарына сәйкес. Рейтинг

әдістемесінің 2012 жылғы ранжирлеу міндеттерінде жоғары оқу орындары

рейтингісін құруда бакалавриаттың жекелеген мамандықтары бойынша,

көпсалалы, техникалық, экономикалық және басқа жоғары оқу орындары бірдей

талаптар қойылған. 2012 жылғы Ұлттық рейтингке 74 жоғары оқу орны

108 мамандық бойынша (2011жылы-11 мамандық бойынша 86 жоғары оқу орны)

қатысты. Толық мәліметі жоқ бакалавриат мамандықтары рейтингке кірмеді.

«Рейтинг-2012: білім беру бағдарламалары бойынша Қазақстанның

жоғары оқу орындарын ранжирлеу» ҚР БҒМ ҰАО ұсынған қорытындысы

бойынша көш бастаған үштік анықталды, олар - әл-Фараби атындағы ҚазҰУ,

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ, Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ. Сондай-ақ,

бакалавриаттық білім беру бағдарламасы бойынша неғұрлым көбірек жүлделі

орындар саны Абай атындағы ҚазҰПУ, Қаз ҰАУ және М.Әуезов атындағы ОҚМУ

болды.

Қазақстандық жоғары оқу орындары өз қызметтерін сырттай бағалауға

жоғары қызығушылық танытты. Бұл еліміздегі бәсекеге қабілеттілікпен және

ашықтықпен ерекшеленетін, сапамен қамтамасыз ететін ұлттық жүйенің

қалыптасып келе жатқанынының айғағы.

2012 жылғы білім беру сапасын қамтамасыз ететін Тәуелсіз қазақстандық

агенттік (НКАОКО) жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін және олардың

қызметінің сапасын арттыру мақсатында жоғары оқу орындарының көпсалалы,

техникалық, гуманитарлық-экономикалық, медициналық, педагогикалық және

өнер бағытындағы жоғары оқу орындары бойынша Бас рейтингісін шығарды. Бас

рейтинг жоғары оқу орындары қызметтерінің сандық академиялық көрсеткіштеріне

талдау, жұмыс берушілерге сұрау салу және сарапшылардың абыройлық

бағалауы негізінде құрылды. Жоғары оқу орындарының әр тобының рейтингідегі

орны интеграл жиындарға сәйкес (5.4.1 кесте) .


145

5.4.1 кесте. Бас рейтинг / таңдаулы жоғары оқу орындары / 2012 жыл

тұғы

ры

Көпсал

ал

ы Ж

ОО

Гум

анита

рл

ық-

эко

ном

ика

лы

қ

ЖО

О

Мед

иц

инал

ық

ЖО

О

Пед

аго

гика

лы

қ

ЖО

О

Техника

лы

қ Ж

ОО

Өнер Ж

ОО

1

Л.Гумилев

атындағы

ЕҰУ

КИМЭП

Астана

Медициналық


Абай

атындағы Қаз

ҰПУ

ҚБТУ

Құрманғазы

атындағы қазақ

ұлттық

консерваториясы

Қазақ ұлттық

өнер


2

Әль-Фараби

атындағы

Қаз ҰУ

Т.Рысқұлов

атындағы

ҚЭУ

С.

Асфендияров

атындағы

қазақ ұлттық

медицина


Қазақ

мемлекеттік

қыздар пед.


Қ. Сәтпаев

атындағы

Қаз ҰТУ

КГМУ

3

Е. Бөкетов

атындағы

Қарағанды

мемлекеттік


Қазтұтынод

ағы ҚЭУ ПМПИ

Қазақ

ұлттық

аграрлық

универ.

Т. Жүргенов

атындағы қазақ

ұлттық өнер

академиясы

Дерек көз: www.nkaoko.kz

2012 жылы да 2011 жылғы рейтингідей медициналық, техникалық білім беру

ұйымдары мен өнер оқу орындары таңдаулы жоғары оқу орындары тұғырын

сақтап қалды. Л.Гумилев атындағы ЕҰУ көпсалалы жоғары оқу орындары тобында

2011 жылмен салыстырғанда Әль-Фараби атындағы Қаз ҰУ (2011 жылы -1 орын)

мен Е. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің (2011жылы

– 4 орын) алдына шығып, өз тұғырын 2 сатыға жаңартты.

Гуманитарлық - экономикалық жоғары оқу орындарының арасынан

Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті мен Қазақстан

менеджемент, экономика және болжау институты өз нәтижелерін бір тұғырға

жоғарылатты. Педагогикалық жоғары оқу орындарының бас рейтингісінде Қазақ

мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті мен Павлодар мемлекеттік

педагогикалық университеті өз көрсеткіштерін бір сатыға төмендеткен.

http://www.nkaoko.kz/


146

Осылайша, 2012 жылы да 2011 жылдағыдай жоғары оқу орындары

рейтингісінде білім беру қызметінің барлық бағыттары бойынша көш

бастаушылар өз орындарын сақтаған (+/-1 тұғыры).

Еліміздегі жоғары, техникалық және кәсіптік білім берудегі білім берудің

сапасын арттыруға бағдарланған бағалау және бақылау рәсімдері тазалығымен

қамтамасыз етілген. Сондай –ақ, ол қазақстандық білім беруде білім беру

сапасын реттеудің қоғамдық - кәсіби механизмін енгізуге бағытталған. Сонымен,

болашақта, яғни 2015 жылға қарай жоғары, техникалық және кәсіптік білім беру

қызметінде мемлекеттік аттестациядан бастап, білім беру қызметінің сапасын

кәсіби тәуелсіз бағалауда ындаландыру тетіктері ретінде рейтинг және

аккредитацияға көшуге болады.


147

Тұжырым

Білім басқармаларының барлық деңгейлердегі білім беру органдарымен

өзара әрекеттесуін білім беру сапасының біртұтас вертикалін құру арқылы

қамтамасыз ету. Осылайша, білім беру ұйымдары ұсынған білім беру

қызметтерін обьективті мониторингтеу өңірлік білім беру жүйелерін

уақытында түзетіп отыруға мүмкіндік береді.

ҰБТ 2013 орташа балы 3,56 балға өскен. Алайда, оқушыларды

жаратылыстану-математикалық пәндері бағыттарында дайындау өзекті болып

қала береді.

Еліміздің ЖОО-да оқыту үшін студенттерді сапалы таңдау жүзеге асырылды.

Алғаш рет КТ-2012 қатысушыларының жалпы санынан, колледж түлектерінің

қатысуы 78 % құрады.

«Білім беру» бағыты бойынша ОЖСБ-2012-де студенттер ең үздік нәтижені

көрсетті (101,93 балл). Қатысушы - ЖОО жалпы орташа балы - 92,59 балды

құрады. Республика ЖОО-на алынған нәтижелерді мониторингтеуді енгізу

қажет.

Негізгі мектепті бітірушілердің ОЖСБ өткізу технологиясы қайта

қарастырылуы керек. ОЖСБ-2013-ке еліміздің 24 601 тоғызыншы сыныптық

оқушылары қатысты. 12-жылдық білім беруге көшу жағдайындағы

эксперименталдық мектептердің 10-шы сынып оқушыларының көрсеткіші 2,8

балға жоғары. Өңірлік Білім басқармалары өңір / аудан / қала / мектеп / оқушы

мәнмәтініндегі нәтижелерге мұқият, нақты талдау жүргізулері қажет.

Мектептік білім берудің сапасын зерттеу мониторингісінің жаңа түрі іске

қосылды. Ашық сабақтардың 60%-ы балалардың функционалдық сауаттылығын

дамытуға бағытталған. Тәуелсіз зерттеу құралдары мониторинг

қатысушыларымен кері байланыс жасауға мүмкіндік береді.

Колледж түлектерінің 72,5%-ы БТБ-2012 қорытындысы бойынша бірінші

реттен сертификацияланды. Өндіріс салалары бойынша орта буын

мамандарының біліктілігін тәуелсіз сертификациялау жүйесі рәсімін одан әрі

жетілдіру қажет.

Ұлттық реестрге енген қазақстандық 14 жоғары оқу орындары шетелдік

аккредитациялық органдарда аккредитациядан өткізілді. Келешекте

аккредитациялау және ранжирлеу арқылы мемлекеттік аттестациялаудан білім

беру қызметінің сапасын тәуелсіз кәсіби бағалауға өтуге мүмкіндік береді.


148

ҚОРЫТЫНДЫ

Қазіргі кездегі білім беру саласы әлемдік субстанцияда мемлекеттің

геосаяси айқындамасының базалық индикаторы ретінде қарастырылады. Білім

саласындағы жаһандық қыр көрсетулер қаржылық және экономикалық жағдайлар,

оның ішінде демографиялық және көші-көн үдерістері факторларына тікелей

қатысты. Әлеуметтік жобаларға мемлекеттік шығындар көлемін қысқарту әлемдік

тенденциясы және жұмыссыздықтың ұлғаюы елдің өркендеуіне сыни тұрғыдан

әсерін тигізуі мүмкін. Сонымен қатар серпінді дамып келе жатқан білім беру жүйесі

ұлттық әлеуметтік өркендеу мен мемлекеттің экономикалық прогресіне баға

жетпес үлес қосады.

2012 жылды қазақстандық білім берудегі іске асырылып отырған

бастамашылықтарды елеулі табыстарға жетумен атап өтуге болады.

4 миллионнан астам қазақстандық жеке және кәсіби жағынан табысты жүзеге

асырылуына қажетті білім мен дағдыны меңгере отырып білім алып отыр.

Қазақстандық білім беру жүйесіндегі қайта құрушылық үдерістер әлеуметтік-

экономикалық саясаттың барлық деңгейлеріндегі мемлекеттік институттардан

қолдау табуда.

«Балапан» бағдарламасын табысты жүзеге асыру мектепке дейінгі тәрбие

және оқытумен 3-6 жас аралығындағы балаларды қамтуды барынша ұлғайтуға

мүмкіндік берді. Сонымен қатар осы білім беру деңгейінің мазмұнын жаңарту

бойынша жұмыстар әлемдік қауымдастық таныған үздік тәжірибеге сай

белсендендірілді.

Республикадағы білім беруді жаңғыртудың флагманы ретінде жеті

Назарбаев Зияткерлік мектептері және Назарбаев Университеті болып отыр,

олардың жұмыс істеп тұрған тәжірибелерімен көпшілікті хабардар ету

қазақстандық білім берудегі бәсекелестікті қамтамасыз етеді.

2012 жылды педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру жүйесін

түбегейлі өзгертумен атап айтуға болады – «Өрлеу» Ұлттық біліктілікті арттыру

орталығы құрылды, оның құрамына 16 өңірлік біліктілікті арттыру институттары

енгізілді. Мұғалімдердің кәсіби дамуы мен курстық дайындығына біртұтас

тұжырымдамалық тұрғыдан қарау ендірілді. Педагогтың мәртебесін көтеру

жөніндегі жұмыстардың мақсатты түрде жүргізілуі байқалады, оның ішінде

Кембридждік жүйе бойынша біліктілікті арттырудан өту қорытындылары бойынша


149

еңбекақыларын төлеудің жаңа үлгісі енгізілген. Тек 2012 жылдың өзінде еліміздің

79 403 педагогы өздерінің кәсіби біліктілігін арттырған.

«Е-learning» амбициялық жобасы аясында да жұмыстар жеделдетілуде.

Бұл тек осы жобаға сай келетін техникалық жарақтандыру ғана емес, сонымен

қатар оқу үдерісін мазмұны жағынан толықтыру да. Қазақстандық оқушылар

халықаралық олимпиадалар мен жарыстарда табысты тұғырнамадан көрінуде.

Техникалық және кәсіби дамудың мазмұнын жаңарту бойынша да жұмыстар

белсендірілген. Экономиканың басым салалары бойынша жұмыс берушілермен

бірлесе отырып 80-нен астам кәсіби стандарттар әзірленген. Республиканың

100-ден астам оқу орындарында дуальдық жүйе енгізілген, ол студенттерге

өздерінің болашақ кәсіптік қызмет орындарын анықтауға мүмкіндік береді.

Осылайша, ТжКБ жүйесінің бітірушілерін жұмысқа орталастыру нысаналы

индикаторына қол жеткізілді.

Атырау қаласындағы Өңіраралық мұнайгаз саласы орталығының ашылуы

ерекше жоба болды. 2012 жылы республикалық бюджет қаржысынан

колледждердің материалдық-техникалық базасын нығайтуға 2 млрд. теңгеден аса

қаражат бөлінді. ТжКБ жүйесінің түлектері өздерінің игерген дағдыларын тұңғыш

рет құрылып отырған Тәуелсіз Біліктілікті растау орталықтарында, атап айтсақ,

мұнайгаз (Астана), тау-кен (Астана) және туристік (Алматы) орталықтарында

растау алды.

Республиканың жоғары және жоғарыдан кейінгі білім беру жүйесі оқытудың

жоғары сапасын қамтамасыз ету мәселесін түбегейлі қайта қарауда. ЖОО-ын

тәуелсіз аккредитациялау үдерісі бастау алып, азаматтық қауымдастықты басқару

үдерісіне қатыстыру арқылы оның ашықтығы мен бұқаралығын қамтамасыз етті.

ЖОО оқытудың жағымды үдерісінің бірі Қазақстанды 2012/13 «QS» халықаралық

агенттіктердің академиялық рейтингісінде табысты тұғырдан көрсетіп, оған

8 қазақстандық университетті енгізді.

Жетінші Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің жағдайы мен

дамуы туралы Ұлттық баяндамасы 2012 жылдардағы мемлекеттік білім беру

саясатын жүзеге асырудағы статистикалық көрсеткіштер мен ақпараттық

материалдардың жаңалықтар қатарларын бір жүйеге келтірді. Үлкен көлемдегі

эмпирикалық материалдар мен ақпараттық көздерге салыстырмалы талдау

жүргізу соңғы екі жыл аумағындағы білім беру стратегиясының белгіленген

нысаналы индикаторларына жетудің жеделдетілген қарқынын айқындауға

мүмкіндік берді.


150

Осы Баяндаманың мазмұны білім беру саласындағы жаңартылған

дәйектерді айқындап берді. Жүзеге асырылып отырған білім беру

бастамаларының жоғары деңгейін қамтамасыз ету бөлігінде тұжырымдамалық

нақты, егжей-тегжейлі аспектілер анықталынды. Белгіленген мақсаттарға жетудегі

прогресс білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының, сондай-ақ өңірлік білім

беру жүйелерінің де әрекеттерін үйлестіруге тікелей тәуелді. Елдегі білім беру

жүйесінің бәсекеге қабілеттілігі әр өңірдің «Сапа белгісі» көрсеткішімен

қалыптастырылады. Осыған байланысты Баяндаманың барлық тараулары

жүргізіліп жатқан өңірлік білім беру стратегиясының нәтижелілігі туралы

салыстырмалы ақпараттардан құралған. Білім жүйесінің басшыларына, мектеп

директорларынан бастап ЖОО ректорларына дейін балалар мен жастардың білім

алудағы конституциялық құқықтарын іске асыруда ерекше жауапкершілік пен

шешуші роль жүктелген.

Бүтіндей алғанда Баяндамада білім беру мазмұнының басты құрамдарына

сәйкес жеткен жетістіктердің тұрақтылығын сақтаудың 4 негізгі тұғырын

қорытындылады.

Кіші жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту тұлғаның білім алудағы

табыстылығының кепілі болады. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының

құрлысын одан әрі дамыту олардың өңірлік ерекшелігі және болжау мәліметтері

бойынша тұрғындардың демографиялық өсімін есепке ала отырып талданады.

Жас ерекшелігін есепке ала отырып әзірленген ерте дамытудың арнайы тиімді

икемді әдістері тұтас білім беру жүйесінің сапасын арттыруға жәрдемдеседі.

Халықаралық сарапшылар «Бастауыш білім беру сапасы» түсінігіне біліктілік

талаптарына сәйкес арнайы білімдері бар педагогтар үлесін енгізеді. Осыған

байланысты, мектепке дейінгі ұйымдар педагогтарының кәсіби құзіреттілігі кіші

жастағы балалардың сапалы бастауыш білім деңгейін қамтамасыз ету басты орын

алады.

Мемлекеттік білім беру саясаты мектептік білімді қолдауға бағытталған.

Мемлекеттік шығындардың 60%-ынан астамы осы білім беру деңгейіне жіберіледі.

Қазіргі өмір шындығы білім беру мазмұнының жаңартылып отыруын және оған сай

оқу-әдістемелік сүйемелдеудің болуын талап етеді. Еліміздің педагогикалық

қауымдастығы прогрессивті және тиімді әдістерді саралаудан өткізіп және енгізіп,

жаңашыл мұғалімдердің ерекше тәжірибелерін жинақтап және таратып отырулары

қажет. Сонымен қатар білім беруді басқару органдары өз жұмыстарында

айтарлықтай нәтижелері жоқ білім беру ұйымдарына тікелей көмек көрсетіп


151

отырулары керек. Өңірлік білім беру ұйымдарының нәтижелілігі білім беру

сапасын сырттай бағалау рәсімдерінің қорытындылары бойынша ашық

жарияланып отырулары керек, бұл жалпы орта білім жүйесінің сапалы жаңа

деңгейге көтерілулеріне түрткі болады.

Кәсіби лицейлер мен мектептердің колледждерге қайта құрылуы жұмысшы

кәсібінің беделін көтерудегі елеулі жаңалықтардың бірі болды. Техникалық және

кәсіби білімі бар жоғары білікті мамандар еліміздің үдемелі инновациялық-

индустриялық дамуында басты роль атқарады. Сонымен бірге еңбек

ресурстарының ұтқырлығы кәсіби стандарттардың және модульдік

бағдарламалардың оза отырып жаңаруы мен икемділігін талап етеді, бұларды

қалыптастыру білім алушылардың кәсіби құзіреттілігі мен жұмыс берушінің

талаптары арасындағы кері байланысты ұйымдастыруды шамалайды.

Енгізілген дуальді оқыту жобасы кең дамытуды талап етеді. Жергілікті

атқарушы органдарға өндірістің өңірлік мемлекеттік және жеке салаларымен біріге

отырып «теория-практика» принципін енгізуді қажет ететін мамандықтардың нақты

тізімдемесін құру керек. Оқытуды максималды жақындатылған жағдайларда

жүргізу студенттерге білім алуға ғана емес, сонымен қатар кәсіби дағдыларын

игеруге ынталандырады. Оның үстіне еңбек нарығы талаптарына сай бітірушілерді

әлеуетті мамандар ретінде жұмысқа орналастыруға мүмкіндік береді. Арнайы

пәндер оқытушылары мен өндірістік оқыту шеберлерін өндірістерге

тағылымдамаға және шетелдік орталықтарға жіберу арқылы кәсіби дамыту

мәлімделген жобалар мен техникалық және кәсіби білім беру жүйесінің трендтерін

тиімді және сапалы жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету жолында жоғары білім берудің басты

стратегиясы қазақстандық ЖОО-ын оңтайландыру мен жаңғырту болып табылады.

Республиканың индустриалды-инновациялық ЖОО-ы дарынды студенттердің

тікелей қатысуымен ғылымды дамытуды көздейді. Институцияланған қайта

құрулар ЖОО-дың зерттеушілік өнімдерінің олқылықтарын толтыруға бағытталған.

Зерттеу университеттерінің инфрақұрылымын күшейту елдің жаһандық бәсекеге

қабілеттілігінің және ЖОО-ы ПОҚ-ның ғылыми белсенділігін білім алушы

жастардың білімі мен құзіреттілігін жаңа технологиялар мен инновацияға

айналдырудың негізгі құрамдас бөлігін құрайды. Қазақстандық және шетелдік

ғалымдар мен зерттеушілердің академиялық ынтымақтастығы қазақстандық

жоғары білім беруді жоғары тұғырдан халықаралық желілердегі алдыңғы қатарлы

біліммен алмастыруды қамтамасыз етеді.


152

Осылайша, білім беру салаларын дамыту жолдарын болжау арқылы

табысты іске асырылып жатқан іс-шараларды есепке ала отырып, 2012 жылдан

бастап Қазақстан білім беру көрсеткіштері бойынша нысаналы индикаторларға

жетудің даму қарқынын дәлелдеді, Қазақстан 2015 жылы беделді Біріккен Ұлттар

Ұйымы Бағдарламасы рейтингісінде адами даму деңгейі өте жоғары мемлекеттер

қатарынан көрінді.


153

ГЛОССАРИЙ

Білім беру ұйымдарын аттестаттау – білім беру ұйымдары көрсететін білім беру

қызметтерінің жалпыға міндетті стандарт талаптарына сәйкестігін бақылау

мақсатымен жүргізілетін рәсім.

Педагог қызметкерлерді аттестаттау – педагог қызметкердің біліктілік деңгейінің

біліктілік талаптарына сәйкестігін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім.

Бакалавриат — жоғары білім, бакалавр академиялық дәрежесін иемденген

бакалавр дипломымен немесе бакалавр біліктілікгімен дәлелденеді.

Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) – экономикалық жүйенің барлық өндірушілері, оның

ішінде, көтерме және бөлшек сауда, көлік, өнімдерге салынған барлық салықтан,

өнім құнына кірмеген барлық субсидияларды қоспағанда, өнімнің бағасынан бөлек

құн.

Дүниежүзілік банк - халықаралық қаржы ұйымы, ұйымның мақсаты дамушы

елдерге қаржы және техникалық көмек көрсету.

Жоғары білім беру (ЖББ) – мамандарды жоғары білім беру бағдарламасымен

дайындайтын білім беру деңгейі.

Жоғары оқу орны (ЖОО) – жоғары және жоғары білімнен кейінгі кәсіптік білім

беру бағдарламаларын жүзеге асыратын, ғылыми зерттеулер жүргізетін жоғары

кәсіптік оқу орны (институт, академия, университет).

Гимназия – білім алушылардың бейімділігі мен қабілетіне сәйкес бастауыш, негізгі

орта және жалпы орта білім берудің гуманитралық бейіндері бойынша жалпы білім

беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын оқу орны.

Білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттау – білім беру ұйымдары

көрсететін білім беру қызметтерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарт

талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатымен жүргізілетін рәсім.


154

Мемлекеттік білім беру тапсырысы - мемлекеттік бюджет есебінен

қаржыландырылатын мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру, экономика мен

өндірістің сұраныстарын білікті жұмыс күшімен және қоғамның интеллектуалды

әлеуетімен қамтамасыз ету үшін білікті қызметкерлер мен мамандар даярлау,

біліктіліктерін арттыру және қайта даярлау, сондай-ақ білім беру жүйесін оқу-

әдістемелік жағынан қамтамасыз ету бойынша қызметтер көлемі.

Ересектердің сауаттылығы – 15 және одан да жоғары жастағы сауатты халық

үлесін көрсетеді.

Философия докторы (РһD), бейіні бойынша доктор – тиісті мамандықтар

бойынша докторантураның кәсіптік білім беретін оқу бағдарламаларын меңгерген

және диссертация қорғаған адамдарға берілетін ғылыми дәреже.

Білім беру – білім алу қажеттерін жан-жақты қанағаттандыру мақсатында жүзеге

асырылатын тәрбиелеу мен оқыту процесі .

Мектепке дейінгі ұйымдар – мектеп жасына жетпеген, 1 жастан 6 жасқа дейінгі

балаларды оқыту мен тәрбиелеуді жүзеге асыратын білім беру ұйымдары.

Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) – орта білімнен кейінгі немесе жоғары білім

беретін білім беру ұйымдарына түсу емтихандарымен біріктірілетін, жалпы орта

білім беру ұйымдарында білім алушыларды қорытынды аттестаттау

нысандарының бірі.

Инклюзивтік білім беру – оқытудың тиісті білім беретін оқу бағдарламаларына

білім алушылардың өзге де санаттарымен тең қолжетімділікті, арнайы

жағдайларды қамтамасыз ету арқылы дамытуға түзету-педагогикалық және

әлеуметтік қолдауды көздейтін, даму мүмкіндігі шектеулі адамдарды бірлесіп

оқыту және тәрбиелеу.

Шетелдік студенттер – Қазақстан Республикасының оқу орындарында білім алып

жатқан шетелдік студенттер.


155

Legatum Институтының индексінің гүлденуі (The Legatum Prosperity Index) —

бүкіл әлемнің жетістіктерін, елдің өркендеуін өлшейтін Legatum Institute атты

британдық орталығының аралас көрсеткіші.

Біліктілікті арттыру институты - білім беру ұйымы, үздіксіз оқу жүйесінде кәсіби

біліктілікті арттыру және кадрларды қайта даярлауға, инновациялық

қозғалыстардың қолдауын жүзеге асыру, әдістемелік жұмыстың тиімділігін

қамтамасыз етеді.

Интеграцияланған білім беретін оқу бағдарламалары -білім беретін оқу

бағдарламаларының тиісті мазмұнды аспектілерін біріктіру негізінде әзірленген

білім беретін оқу бағдарламалары.

Білім алушыларды қорытынды аттестаттау – тиісті білім беру деңгейінің

мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген оқу пәндерінің көлемін

олардың меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім.

Ғылым кандидаты, ғылым докторы - ғылыми дәреже, ізденушіге диссертация

қорғау негізінде берілетін ғылыми дәреже.

Біліктілік – түлектің кәсіптік қызметті орындауға немесе білімін жалғастыруға

мүмкіндік беретін кәсіптік дайындық деңгейі мен білім алуы жөніндегі құжатта

көрінетін түрі

Колледж – жалпы білім берудің оқу бағдарламалары мен жалпы орта білім

беретін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің кәсіптік оқу

бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы.

Қабылдау контингенті – оқу орнына қабылданған үміткерлердің саны мен жалпы

сипаттамасы.

Бітіру контингенті – оқу орнын бітірушілердің саны мен жалпы сипаттамасы.

Білім алушылар контингенті – оқу орнында білім алып жатқандардың саны мен

жалпы сипаттамасы.


156

Магистранттарды қабылдау контингенті – оқу орнына қабылданған

магистранттардың саны мен жалпы сипаттамасы.

Бәсекеге қабілеттілік – бәсекелестікті ұстап тұра алу, бәсекелестікке қарсы тұра

алу қабілеттілігі.

Бітіру коэффициенті – бітірушілер санының оқу орнындағы білім алушылардың

жалпы санына арақатынасы.

Білім берумен қамту коэффициенті – жас ерекшеліктері ескерілмеген, белгілі

бір білім беру деңгейінің типтік жас тобындағы халық санынан пайыздық

қатынастағы, белгілі бір білім беру деңгейіндегі білім алушылар саны.

Жалпыға ортақ бастауыш білім берумен қамту коэффициенті – бастауыш

және орта білім берумен қамтылған мектеп жасындағы балалар үлесі.

Кредиттік оқыту технологиясы - білім алушының және оқытушының оқу

жұмысының көлемін өлшеудің сәйкестендірілген бірлігі ретінде кредитті пайдалана

отырып, білім алушылардың пәндерді оқып зерделеу дәйектілігін таңдауы және

дербес жоспарлауы негізіндегі оқыту

Лицей – негізгі орта білім беру мен жалпы орта білім берудің жаратылыстану-

ғылыми, физика-математикалық бейіндері бойынша жалпы білім беретін оқу

бағдарламаларын білім алушылардың бейімділігі мен қабілетіне сәйкес іске

асыратын оқу орны.

Магистр – жоғары білімнен кейінгі білім берудің тиісті бағдарламаларын меңгерген

тұлғаларға берілетін академиялық дәреже.

Магистратура – тиісті мамандығы бойынша «магистр» академиялық дәрежесі

беріле отырып, ғылыми және педагог кадрлар даярлауға бағытталған, жоғары оқу

орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік білім беретін оқу бағдарламасы.

Шағын жинақты мектеп – білім алушылар контингенті шағын, сынып-жинақтары

біріктірілген және оқу сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар жалпы

білім беретін мектеп.


157

Айлық есептік көрсеткіш (АЕК) – бұл Қазақстанда зейнетақы, жәрдемақы және

басқа да әлеуметтік төлемдерді есептеуде, сонымен қатар айыппқұл шараларына,

салық және басқа төлемдерде қолданылатын көрсеткіш.

Модульдік оқыту – нақты кәсіби құзыреттіліктердің құрылымдық компоненттеріне

бағытталған аяқталған блоктардан тұратын оқыту жүйесі.

Ұлттық білім беру сапасын бағалау жүйесі – білім беру сапасын мемлекеттік

жалпыға міндетті білім беру стандарттарына тұлғаның, қоғамның, және

мемлекеттің сұраныстарына сәйкестендіріп бекітудің институционалдық

құрылымы, үрдіс және үлгілер жиынтығы.

Білім беру туралы құжаттарды нострификациялау - басқа мемлекеттерде,

халықаралық немесе шетелдік оқу орындарында (олардың филиалдарында) білім

алған адамдарға берілген құжаттардың баламалылығын айқындау мақсатында

жүргізілетін рәсім.

Білім беру гранты — кәсіптік білім алуға төлеу үшін Қазақстан Республикасының

заңнамасымен белгіленген шарттармен білім алушыға берілетін ақшаның

нысаналы құны;

Білім беру мониторингі – білім беру үрдістерін жүзеге асырудың жай-күйін және

нәтижелері мен шарттары өзгеруінің серпінін, білім алушылар контингентін, білім

беру ұйымдары желісін жүйелі түрде байқау, талдау, бағалау және болжау.

Жалпы білім беретін мектеп — бастауыш, негізгі орта және жалпы білім берудің

оқу бағдарламаларын, сондай-ақ білім алушылар мен тәрбиеленушілердің білім

алуының оқу бағдарламаларын жүзеге асыратын оқу орны.

Тірек мектеп (ресурс орталығы) - шағын жинақталған мектеп оқушыларының

сапалы білім алуына қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында қысқа мерзімді

сессиялық сабақтарды және аралық әрі қорытынды аттестаттауды өткізу үшін таяу

маңдағы шағын жинақталған мектептердің білім беру ресурстары шоғырланатын

жалпы орта білім беру ұйымы.


158

Кәсіптік дайындық деңгейін бағалау - Білім беретін ұйымдар түлектерінің нақты

таңдаған мамандықтары бойынша кәсіптік біліктілік дайындығын бағалау.

Педагог кадрлар – білім алушының оқуы мен тәрбиесін тікелей қамтамасыз

ететін, оқу орнына қабылданған қызметкерлер.

Жоғары білімнен кейінгі білім беру (ЖБКББ) – жоғары білікті педагог және

ғылыми-педагог кадрларды даярлау мақсатында берілетін үздіксіз білім беру

жүйесінің ең жоғары сатысы (магистратура, аспирантура, докторантура).

Мектепалды даярлық – мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының мектепалды

топтарында немесе жалпы білім беретін оқу орындарының мектепалды

топтарында жүзеге асырылатын, мектеп бағдарламасын меңгеруге бағытталған,

5 (6) жастағы балаларды міндетті және тегін дайындау үлгісі.

Өмір сүру ұзақтығы – жас нәрестенің өмір сүрген кезеңінен өлім деңгейіне

дейінгі, ол туған кезде орын алған деңгейіне сәйкес келетін өмір сүретін жыл саны.

Кәсіптер мен мамандықтардың тізбесі - оқытудың неғұрлым жалпы

өлшемдерін: кәсіби біліктілік деңгейін, базалық біліміне байланысты оқыту

мерзімдерін анықтайтын кәсіптер мен мамандықтардың жүйеленген тізілімі.

Бейінді оқыту бағдарламасы – бейіндік пән бойынша білім беру мазмұнын

айқындайтын және белгілі бір пәнді тереңдетіп оқытуды қарастыратын құжат.

Бейінді пән – жалпы орта білім берудің жоғары сатыларында тереңдетіп

оқытылатын оқу пәні.

Рейтинг – қандай да болса берілген мөлшерлеменің субъективтік бағалау

тәсілі.

Типтік жас – оқуға түскен және оқыған жастан шығатын, белгілі бір білім беру

деңгейіне сәйкес халық тобының жас ерекшелігі.

Оқу жоспары – білім берудің тиісті деңгейіндегі оқу пәндерінің тізбесі мен көлемін,

оларды зерделеу тәртібі мен бақылау нысандарын қадағалайтын құжат.


159

Оқу бағдарламасы – әрбір пәннің мазмұны мен білім көлемін, іскерлігі мен

құзыретін, меңгеруін көрсететін бағдарлама.

Оқыту нысаны – оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастыру. Күндізгі (күндізгі және

кешкі) және сырттай (сырттай және экстернат) оқыту нысандары арқылы жүзеге

асырылады.

E-learning (ағылшын тілінен қысқ. Electronic Learning) — электрондық оқу жүйесі:

электрондық оқыту, қашықтықтан оқыту, компьютер қолдану арқылы оқыту,

виртуальдық оқыту, ақпараттық, электрондық технология көмегімен оқыту сияқты

терминдерге синоним.

PISA (Programme for International Student Assessment) – 15-16 жастағы

оқушылардың математикалық және оқу сауаттылықтарын бағалауға бағытталған

халықаралық зерттеу.


160

БИБЛИОГРАФИЯ

Жалпыхалықтық мәні бар құжаттар

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтің Қазақстан халқына

Жолдауы «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық Өрлеу – Қазақстанның

жаңа мүмкіндіктері». Астана, қаңтар, 2010.


Жолдауы «Болашақтың іргетасын бірге қалаймыз!». Астана, қаңтар, 2011.


Жолдауы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының

басты бағыты», Астана, қаңтар, 2012.


Жолдауы «Қазақстан -2050» СТРАТЕГИЯСЫ, Астана, желтоқсан, 2012.

Қазақстан Республикасының заңдары

5. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы (2011.24.10 берілген

өзгерістер мен толықтыруларымен).

6. Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» Заңы

(2012.01.12 берілген өзгерістер мен толықтыруларымен).

7. Қазақстан Республикасының «Мүмкіндігі шектеулі балаларға әлеуметтік

медико-педагогикалық қолдау туралы» Заңы, 2002.

8. Қазақстан Республикасының «Ғылым туралы» Заңы, 18 ақпан 2011.

9. Қазақстан Республикасының «Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы»

Заңы, 27 қараша 2000 №107-II .

Мемлекеттік бағдарламалар

10. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға

арналған мемлекеттік бағдарламасы.

11. Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық

дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

12. Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың

2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.


161

Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулылары

13. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі

2012 – 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы

№ 832 қаулысы.

14. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың

2011 - 2015 жылдарға арналған "Салауатты Қазақстан" мемлекеттік

бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 29 қаңтардағы № 41 Қаулысы.

15. «Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің

2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарын бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 19 ақпандағы

№ 160 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы.

16. Бiлiм беру мониторингін жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 27 сәуірдегі № 536 Қаулысы.

17. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға

арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі

2011 - 2015 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын (І кезең) бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 11 ақпандағы № 130 Қаулысы.

18. Қазақстан Республикасы Үкіметінің «ҚР Үкіметі жанынан техникалық және

кәсіптік білім беруді дамыту мен мамандар даярлау жөнінде Ұлттық кеңес құру

туралы» 2009 жылғы 11 тамыздағы №1211 Қаулысы.

19. «Білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілерін

оқулықтармен қамтамасыз ету ережесін бекіту туралы» Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 19 ақпандағы №173 қаулысы.

20. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің мемлекеттік қызмет

көрсету стандарттарын бекіту және Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2007 жылғы 30 маусымдағы№ 561 қаулысына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 26 ақпандағы № 140 Қаулысы.

21. Ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет субъектілерін аккредиттеу

қағидасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы

8 маусымдағы № 645 Қаулысы.

22. Қазақсан Республикасы Үкіметінің «Білім беру ұйымдарын мемлекеттік

аттесттау және аккредиттеу ережелерін бекіту туралы» 2007 жыл

24 желтоқсандағы №1270 қаулысы .


162

23. «Қазақстан Республикасы экономикасының бәсекеге қабілеттілігі мен

экспорттық мүмкіндіктерін сапалы жаңа деңгейге жеткізудің

2008-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы» Қазақсан

Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 желтоқсандағы №1332 қаулысы.

24. 2010-2014 жылдар аралығындағы мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу мен

оқытудағы «Балапан» бағдарламасын іске асыру туралы Қазақстан

Республикасы үкіметінің 2010жылы 28 мамыр №488 Қаулысы.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің бұйрықтары

1. «Техникалық және кәсіптік білім берудің типтік оқу

бағдарламаларын,мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарды бекіту

туралы» ҚР БҒМ 2007 жылғы 29 қарашадағы № 587 бұйрығы.

2. «Техникалық және кәсіптік білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске

асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгі ережесін бекіту

туралы» ҚР БҒМ 2007 жылғы 29 қарашадағы № 587 бұйрығына толықтырулар

енгізу туралы ҚР БҒМ 2010 жылғы 28 қыркүйектегі № 466 бұйрығы.

3. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту» Қазақстан Республикасы білім берудің

мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан

Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын іске

асыру мақсатында ҚР БҒМ 2008 жылғы 28 қарашадағы № 628 бұйрығы.

4. «Бастауыш, жалпы негізгі, жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға

міндетті білім беру стандартын бекіту туралы» ҚР БҒМ 2010 жылғы 9 шілдедегі

№ 367 бұйрығы.

Баяндамалар мен есептер

1. «Жыл сайынғы жаһандық бәсекеге қабілеттік туралы Есеп» - ДЭФ,

2010-2011 жж. – 501 б.

2. «Жыл сайынғы жаһандық бәсекеге қабілеттік туралы Есеп» - ДЭФ

2011-2012 жж. – 527 б.

3. «Жыл сайынғы жаһандық бәсекеге қабілеттік туралы Есеп» - ДЭФ,

2012-2013жж. – 527 б.

4. «Адам дамуы туралы» БҰҰ-ның баяндамасы, 2013 – 201 б.

5. «Жастар мен дағдылар: білім жұмыс істеу керек» БАБ мониторингі бойынша

жасалған бүкіләлемдік баяндама.2012-465 б.


163

6. Н.Ә. Назарбаев «Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам –

әлеуметтікжаңғырту» – Астана, 2012.

7. Б.Т.Жұмағұлов «Арман өң болып көрінеді ». – Астана, 2012.

8. Б.Т.Жұмағұлов «Өркендеген Қазақстан - Н.Ә. Назарбаевтың жаһандық

стратегиясының жеңісі». – Астана, 2012.

9. «Қазақстанның жалпы білім беретін мектептерінің 5 және 9 сынып

оқушыларының оқу жетістіктерін сырттай бағалау» мониторингтік зерттеу

нәтижелері ҰБСБО: Астана, 2012.

10. «Қазақстанның жалпы білім беретін мектептердің 9-шы сынып оқушыларының

оқу жетістіктерін сырттай бағалау» мониторингтік зерттеу нәтижелері ҰБСБО:

Астана, 2013.

Статистикалық жинақтар

1. Демографиялық жылнама. Қазақстан. Статистикалық жинақ /А.Смаиловтың

редакциялығымен/– Астана, 2012.

2. 2012-2013 жылғы мектепке дейінгі және орта білім беру жүйесінің негізгі

көрсеткіштері – Астана ,2012,

3. 2011 жылғы орта білім беру жүйесінің негізгі көрсеткіштері – Астана, ҚР БҒМ,

Мектепке дейінгі және орта білім департаменті, 2011. – 319 б.

4. 2012 жылғы ТжКБ-ның негізгі көрсеткіштері және 2011 жылғы ТжКБ-ның

дамуына Талдамалық шолу . Астана 2012 – 59 б.

5. Республикадағы білім беру жүйесінің статистикасы. Ұлттық жинақ. - Астана:

ҰБСБО, 2013.- 193 б.

Әдебиеттер

6. Ұлттық Бірыңғай Тестілеу нәтижелерін талдау (ҰБТ-2013) Талдамалық жинақ. -

Астана: ҰБСБО, 2013.

7. 9-шы сынып оқушыларының оқу жетістіктерін сырттай бағалау нәтижелерін

талдау (ОЖСБ-2013) Талдамалық жинақ. - Астана: ҰБСБО, 2013.

8. Кешендік Тестілеу нәтижелерін бағалау (2013 год): Талдамалық жинақ. -

Астана: ҰБСБО, 2012.

9. Қазақстан Республикасындағы жоғары білім беретін ұйымдардың оқу

жетістіктерін сырттай бағалау нәтижелерін талдау (ОЖСБ-2013): Талдамалық

жинақ. - Астана: ҰБСБО, 2012.


164

Интернет беттері

10. IMD Халықаралық менеджментті дамыту институтының сайты www.imd.org

11. Legatum Институтының сайты www.prosperity.com

12. QS Халықаралық университеттер рейтингісінің сайт

http://www.imd.org/



165

Documents

СТ - edu.gov.kzedu.gov.kz/upload/Files/2013 The short version is a national report on the state and...ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 2 УДК 37.0 ББК 74 Н 35 Авторлары: