Οικονομικό Δελτίο Alpha Bank - 113

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

Greece and the State:PrometheuS Bound? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 3

the economic criSiS in the liGhtof GloBal macroeconomic imBalanceS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 19

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ ΣΕ ΡΙΖΙΚΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ . . . . . . . . . . . . . σελ. 38

ΒΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ . . . . . . . . σελ. 62

TPIMHNIAIA ΕΚΔΟΣΗ / ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 / ΤΕΥΧΟΣ 113

2 OIKONOMIKO ΔEΛTIOALPHA BANK

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 • ΤΕΥΧΟΣ 113

Το "Οικονομικό Δελτίο", πέραν του πληροφοριακού χαρακτήρος του, απο-βλέπει στη συμβολή της Alpha Bank σε επίκαιρους οικονομικούς προβλη-ματισμούς. Τα κείμενα του συντάσσονται κατά κανόνα από τα στελέχη της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Τραπέζης.

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την παράκληση να αναφέρεται η πηγή και να στέλνονται στον εκδότη τα σχετικά δημοσιεύματα.

Tριμηνιαία Έκδοση της Alpha Bank A.E.Υπεύθυνος σύμφωνα με το Νόμο:M. E. ΜασουράκηςΣταδίου 40, 102 52 AΘHNAIΕπιμέλεια / Παραγωγή:


Greeceand the State:

PrometheuSBound?*

The political economyof the Greek state

*by Michael Massourakis,World Economics,

Vol. 11, No. 2,April-June 2010

Once upon a time, there was a small country called Greece. Actually, according to a self-gratifying anecdote, the location was so beautiful that God, when parcelling out land to various nationalities, had kept it aside for his own retirement! The Greeks arrived late so they could not properly enter the allotment process and started pleading for God’s own place to call home. God was finally persuaded and granted them their request. Much later, this same practice was referred to as ‘derogation’ – that is, securing some exception from, or delayed application of European Union (EU) direc-tives and regulations. This attitude has defined Greek–EU relation ships, as the Greeks have always been vigilant in cushioning their way of life against, usually imaginary, threats arising from European integration. In fact, Greece was the only EU country that adopted the euro with a two-year delay as Greeks were not ready at the prescribed time. Ever since Eurozone entry in 2001, they have lived, beyond their means, happily thereafter – to the cha-grin of their partners. Following a period of fiscal profligacy, which peaked in 2009 with catastrophic consequences for the economy, Greece is now again making use of a unique EU–International Monetary Fund (IMF) crisis support mechanism, especially concocted for Eurozone countries with no access to market funding [sic]. A very long trip has finally come to an end. And this is the beginning of a new era. This time around, Greece has no option but to change its ways.

What this paper intends to do is to probe how an underachieving state can mess things up for a country with an enviable record of economic performance . I always thought that reinventing government in Greece would push potential output well beyond the 4% real GDP growth achieved yearly on average since the early 1990s. It was actually then, after a period of political and economic instability in the 1980s, that a seri ous effort of adjustment was undertaken with the objective of bringing Greece to the core of Europe. This success, which entailed substantial efforts in industrial restructuring, privatisation, financial liberalisation and fiscal consolidation, was crowned by the admission of Greece to the Eurozone club. Ever since, the Greek economy has boomed on the back of macroeconomic and struc-tural adjustment and the easy money condi tions prevailing worldwide, with Greek GDP growth at least 2 percentage points higher than in the rest of the Eurozone.

Despite all this success, a dichotomy unfolded between the dynamism of the private sector and the backwardness of the state. The latter was unable to adjust to developing trends in the global economy – hostage, to a certain extent, of well-entrenched interest groups, be they labour unions in the public sector or business interests in traditional and/or low-productivity, low-value-added industries. These groups felt threatened by the challenge of competition forces sweeping the globe, and saw their interests better

Once upon a time, there was a small country

called Greece. Actually, according to a self-

gratifying anecdote, the location was so beautiful

that God, when parcelling out land to various

nationalities, had kept it aside for his own

retirement!

Ever since Eurozone entry, the Greek economy has boomed on the back

of macroeconomic and structural adjustment and

the easy money condi-tions prevailing

worldwide, with Greek GDP growth at least 2

percentage points higher than in the rest of the

Eurozone.


protected by an omnipresent and omnipotent state. The state in Greece has the status of deity in the popular imagination. A God that, alas, is not omni-scient and definitely not in a position to lead the society forward. The politi-cal class, on the other hand, the stewards of the state, cultivated this idea in every way possible as their interests lie with the glorification and the aggran-disement of the state. The result is that every decision is taken at the centre, with local communities constrained institutionally and financially to take charge of their lives, in a vicious circle where control breeds dependency, dependency brings reliance on mediation, with politicians fostering further control in a loop that is dif ficult to break.

A majority of the population looks to the state for economic help, be it com-pensation because of earthquake damage, be it education and employment for their children, be it support in old age, be it health insur ance, be it pav-ing a road in their village, etc. Some even subscribe to simplistic paternalis-tic theories that whatever happens to them is not the result of their own decisions to work, save, get education, etc., but rather the sinister result of powerful outside forces like the rich, the markets, the great powers, Ameri-can imperialism, etc. The current debt crisis awaken ing will, it is hoped, exert a profound formative impact on how the society is to function in the years to come.

Political debate in Greece most of the time takes the form of who is to blame for, rather than how to improve, the situation. Political parties con sider each other as incompetent and corrupt and, once elected to power, they repeat old patterns. War cries of ‘Where is the money?’ or ‘Who took the money?’ or ‘Why is there no money?’ pollute political discourse. In October 2009, a new government came to power in Greece following elections. In a monu-mental error of judgement, the new socialist govern ment announced that the budget deficit in 2009 was more or less double the outgoing govern-ment’s estimate, surprising negatively the markets and Greece’s European partners, without announcing at the same time a concrete plan to remedy the situation. This was done in an effort to take revenge against the previous government’s similar attempt back in 2004 to discredit the then outgoing socialist government, again restating deficits upwards in previous years so as to show quick improvement in the budget ary front. In the intervening five years, the conservatives managed to run the boat aground by failing to take advantage of extremely favourable eco nomic conditions to redress the long-standing inefficiencies of the Greek economy. In 2009, under the influence of two national elections and the uncertainties and discontinuities created by the international financial crisis and the ensuing global recession, public-sector finances were seri ously mismanaged, with tax evasion, new hirings and budgetary transfers to special groups going through the roof. On top of this disaster, the new government decided to take the familiar road to per-form kitchen sinking operations so as to discredit the conservatives and to perform miracles with budgetary adjustment subsequently. However, they failed to take into account the reaction of the markets this time around. And this was the catalyst pushing the situation out of control as there has been an instant loss of credibility. The rest is history.

Of course, old-style politics is not but a symptom of the rather shaky struc-

The state as a hindranceto competition

Every decision is taken at the centre, with local communities constrained institutionally and

financially to take charge of their lives, in a vicious circle

where control breeds dependency, dependency

brings reliance on mediation, with politicians fostering

further control in a loop that is dif ficult to break. The current

debt crisis awaken ing will, it is hoped, exert a profound

formative impact on how the society is to function in the

years to come.


tural edifice of the Greek economy. The real culprit must be sought else-where. The state has damaged performance and perverted incentives, forc-ing Greece to a lower than potential trajectory. No theoretical discus sion can match up to the scale and scope of the Greek state’s interven tion in the economy. This goes well beyond the usual provision of basic services and protection from market failure into regulating almost every single aspect of the Greek economy. In what follows, I intend to tell a story of recklessness, of how distorted and rigid an economy can become by maximising the ben-efits for insiders, rent seekers and others who align the state to their service with scant, if any, regard for the rest of the population or future generations. I intend to give the reader a panoramic tour of Greek state inefficiency, sampling state intervention in all its glory in almost every aspect of econom-ic policy and every sector of economic activity. My goal is to support my position that welfare can be significantly raised if inefficiencies are lifted through a programme of privatisation, market liberalisation and deregula-tion – a programme that is long overdue and urgently needed if Greece is to overcome its debt predicament.

There is no better way to ponder the weight of the Greek state than to look into the number of employees in the public sector and, more impor tantly, the sectors of activity in which they are employed. Table 1 shows that 22% of the labour force is employed in the wider public sector (and this does not include the clergy). This is a staggering figure, especially if one takes into consideration that core government (public administration, services to the public and social security administration), where only civil servants are employed, represents only 38% of the total. This means that 62% of public-sector employees are employed in activities that, poten tially, could be pri-vatised! The figure may be reduced somewhat if the provision of basic edu-cation and health services to various means-tested income groups is con-sidered. But this still leaves a huge amount of public-sector employees working in areas where higher-quality services could be offered with greater efficiency by the private sector.

Given that 73% and 64% of the people employed in education and health, respectively, are government employees, one should probe a little deeper into those two sectors. There is a myth in Greece of ‘free educa tion’ and ‘free health’, in the sense that all levels of education and health are avail-able free of charge to the population if one chooses to go to a state school or hospital. However, the reality is that the public system operates in such a way so as to require parents almost universally to pay consider able amounts of money to prep schools or individual teachers so as to bring the students up to par for the exams. Similar issues have emerged in the provi-sion of hospital services, where additional payment is sometimes required to expedite service from hospital administrators and doctors, usu ally by people who think this is the normal procedure.

Tertiary education in Greece can be provided only by state universities, with a ban on private universities, and therefore effectively on competi tion, imposed by the Constitution. The result is that Greek universities function as government agencies of low productivity and service. The performance

The state as a hindranceto competition

The state has damaged performance and perverted

incentives, forcing Greece to a lower than potential trajectory.

Welfare can be significantly raised if inefficiencies are

lifted.

Tertiary education in Greece can be provided only by state

universities, with a ban on private universities, and therefore effectively on

competi tion, imposed by the Constitution. The result is that Greek universities function as government agencies of low

productivity and service.


of students, professors and schools is poorly evaluated. Students can study practically for ever with no penalty or without attend ance requirements. Finally, any linkage between university research and business applications is condemned as suspect and inappropriate. Private institutions of higher learning do exist but do not possess the status of the university, and their degrees are not recognised in the same way. And, of course, thousands of Greeks who study abroad face, on their return, an uphill battle to have their qualifications certified by a system that con siders itself superior. Neverthe-less, education is highly valued. Learning foreign languages is a must. According to The Global Competitiveness Report 2009–2010, from the World Economic Forum, Greece ranks 43rd among 133 nations in higher education and training, with an overall score of 4.4 (out of 7). The United States ranks 7th with a score of 5.6. Despite this huge quality differential, Greece ranks on par with the US in terms of the quality of its maths and sci-ence education (4.5), with ranking in terms of gross secondary and tertiary enrolment being higher in Greece than in the US. If only these students had a better alternative to work with than this mediocre state system of educa-tion! Still our children are among the best educated, irrespective of the quality of Greek schools – or maybe because of it – as parents make sacri-fices to support their children’s futures. But Greece cannot absorb them all, so increasingly they are seeking employ ment abroad.

Hospital care in Greece is predominantly provided by poorly run, corrup-tion-prone state hospitals, around which a nexus of private-sector suppliers and health providers make a comfortable living. Private hospitals cater pri-marily to higher-income segments and thrive in a no-competition environ-

table 1: Greece – Participation of public-sector employees by activity

Source: National Statistical Service of Greece, 2008.

Public-sector employees (000s) As % of total employees

Total employees (000s) 1,022.1 22

Public administration 222.9 100

Services to the public 155.7 100

Social security administration 13.5 100

Education 233.8 73

Health 130.4 64

Banks 37.9 46

Electricity 30.8 91

Social support services 17.3 62

Sanitation 17.1 85

Telecoms 17.0 56

Libraries, museums, etc. 12.1 91

Postal services 10.7 54

Water 10.3 97

Labour and employer unions 8.9 84

Trains 8.2 80

R&D 5.6 69

Sports 3.7 31

Radio and TV 3.5 28

Other activities 82.4 2

Hospital care in Greece is predominantly provided by

poorly run, corruption-prone state hospitals, around which

a nexus of private-sector suppliers and health providers

make a comfortable living. Private hospitals cater

primarily to higher-income segments and thrive in a

no-competition environment, with public hospitals losing customer business almost

con stantly to expensive private hospitals.


ment, with public hospitals losing customer business almost con stantly to expensive private hospitals. Administrators appointed in public hospitals possess no real executive powers and operate with no budget constraints or business plans, only to perpetuate mismanagement, with performance impossible to evaluate and/or compensate. Revenues come primarily from state-controlled health insurance funds on the basis of prices fixed at inap-propriately low levels by a debt-ridden state, which adds to the general mal-aise of the system.

Furthermore, social security funds for old age and health insurance are exclusively state controlled and run, relying on ever increasing govern ment subsidies for survival. Social security contributions – whenever they are paid, by employers and employees to the tune of about 40% of gross wages – are still not enough to cover generous entitlements and benefits, including early retirement. There is little or no relationship between the pen-sions granted and life-time contributions.

The state in Greece is instrumental in limiting competition in a variety of eco-nomic activities that warrant special attention. More specifically, competition is compromised by the perpetuation of the protection status of the so-called ‘closed professions’. A non-exhaustive list may include: road haulage opera-tors, taxi drivers and other road passenger transport operators, hairdressers, beauty technicians, farmers’ market vendors, bak ers, doctors, dentists, vets, pharmacists, midwives, physical therapists, opticians, psychologists, speech therapists, dieticians, civil engineers, architects, electricians, plumbers, maintenance technicians, machine operators, lawyers, legal counsellors, notaries, assessors, auditors, insur ance brokers and agents.

These are professions that are protected by pervasive regulations through barriers of entry and various tax and other privileges. These tend to distort competition and lead to suboptimal welfare outcomes by raising the cost of setting up new businesses. Such restrictions take the form of practice licensing, setting of administrative prices and the creation of arti ficial demand for the services of professionals.

Some characteristic examples concern the technical professions as well as lawyers and notaries, where their fees are uniformly set at high levels and not on the basis of cost and quality considerations. In the technical profes-sions, licences to practise a wide range of tasks are granted only to those with specified educational attainment. This often means that tasks that could be performed by individuals of lesser education are reserved for highly qual-ified professionals. Moreover, the setting of a floor for the fees of civil engi-neers, architects and so on adds substantially to building costs and busi-ness operating costs, reducing welfare. In the case of lawyers, it is a legal requirement that lawyers be present in various stages of market transac-tions, such as the signing of contracts, artificially generating fees; further restrictions are imposed with respect to the requirement that a trial in a cer-tain geographical area should be conducted by employing only lawyers licensed to perform duties in that particular area, raising costs still further. Moreover, the profession of notary is one of the most regulated in Greece, as the number, the level of fees and the geographical jurisdic tion of notaries are all strictly prescribed by law. For example, notaries’ fees in real estate

Social security funds for old age and health insurance are

exclusively state controlled and run, relying on ever increasing govern ment

subsidies for survival. There is little or no relationship

between the pensions granted and life-time contributions!

The state in Greece is instrumental in limiting

competition in a variety of economic activities that

warrant special attention. More specifically, competition is

compromised by the perpetuation of the protection status of the so-called ‘closed

professions’. These are professions that are protected

by pervasive regulations through barriers of entry and

various tax and other privileges.


transactions are set at 1.2% of the value of the property transferred .

Restrictions on licences and fees are also found in transportation-sector services. These often lead to unwarranted rents for insiders, thereby distort-ing competition. In the case of the trucking business, the state intervenes in a variety of ways with regulations regarding the number of licences that may be issued at any one time, as well as upper and lower bounds on the fees that truckers may negotiate for their services. There are two kinds of licence: for own use – that is, obtained by companies wishing to transport their own (and only their own) products; and for hire – that is, obtained by operators who wish to hire their trucks to oth ers. Truck licences for hire are heavily regulated, bought and sold in the market, with their number having remained fixed at 36,495 units since 1976. This market is segmented beyond imagination: licences are issued for local transport (that is, within a prefecture – Greece has 54 prefectures), national transport (between pre-fectures) and international transport (from and to Greece, and within or between EU countries). Truck licences for own use are normally issued on demand, although there are limits to how many licences are issued per company, their numbers being always a bone of contention between own-ers of truck licences for hire and the govern ment. This is primarily the case regarding fuel trucks, whose licences are mostly in the hands of individuals. This system condemns companies in Greece to own and operate, at great cost and inefficiency, their own fleet of trucks without having the possibility of outsourcing distribution to spe cialised transportation companies, which simply do not exist.

In the case of taxi drivers, though, it is generally acknowledged that there is a need for licensing and regulation; uniform regulated prices, usually at low lev-els, do not acknowledge differences in quality and ser vice. This tends to hin-der the formation of taxi companies, which can bring higher efficiency and scale benefits. Moreover, restrictions exist not only in the case of taxis but also of renting cars with a driver (limos), with adverse consequences for tourism.

Another example is provided by pharmacists, who operate with a fixed profit margin of 35%. Furthermore, they are legally prohibited to offer discounts, and uniform hours of operation are legally set at 45 hours per week. Moreover, the number of pharmacies allowed in a given region is determined on the basis of the density of the population, which arguably creates an unfair advantage for those already in the business. Also there is no allowance for supermarkets to employ pharmacists and operate units within the store for selling prescription drugs. Overall, the profession of pharmacist is a pretty lucrative one.

More generally, there is a great gamut of regulations aiming at harmonis ing commercial practice. Usually, the justification lies with the protection of small business units disregarding consumer interests and efficiency losses for the economy at large. Not only are store opening and closing hours strictly regu-lated, but stores are not allowed to offer discounts, except twice yearly in specified periods. Moreover, to protect smaller businesses, regulation limits the floor size for larger retailers in certain geo graphical areas. Nothing com-pares, of course, with the limits imposed on supermarket bakery operations, in an effort to protect independent bak ers. For even selling one loaf of bread in a bake-off arrangement (baked on site from frozen dough) and up to

The state as a hindranceto economic development


3000kgs, a supermarket is obliged to set aside a minimum floor space for bakery operation of 44m² (32 m² for production and 12 m² for sales).

The state’s meddling in economic affairs in Greece of course goes beyond ‘closed professions’. One of the key hindrances to growth is the lengthy, and therefore costly, procedures affecting the ease of doing busi ness in Greece. Productivity can actually be raised substantially if red tape is reduced, and pervasive distortions and rigidities in labour and product mar-ket are eliminated. Comparative information on the ease of doing business in Greece and the US is contained in Table 2. Greece ranks 109th of 183 countries in the World Bank Study and is ranked last among EU countries. It is evident from casual observation of the data in Table 2 that, in the areas considered, the government’s bureaucracy and market regula tions may imply substantial costs to the conduct of business in Greece. Recently the government announced measures to shorten the steps, and reduce the costs involved, in starting new businesses. Apart from this welcome initia-tive, however, in most other areas, constraining practices remain in effect.

Greece is all about location. Traditional industries in Greece, such as agri-culture, energy, tourism and shipping, are all intimately related, as far as their development is concerned, to the natural endowments of the country. Of course, a reliance on nature to bring growth should be supported with proper policies. The Greek state’s idea of support has been protection, pro-tection, protection. The result has been detrimental to all industries involved, with the exception of shipping. The latter was able to escape the suffocating embrace of the Greek state simply because of its mobility. It could pick up and go (or rather sail) to set up business elsewhere. Restrictions on crew

The state as a hindranceto economic development

GR US GR USEASE OF DOING BUSINESS (rank) 109 4 Paying taxes (rank) 76 61

Payments (number per year) 10 10Starting a business (rank) 140 8 Time (hours per year) 224 187Procedures (number) 15 6 Total tax rate (% profit) 47.4 46.3Time (days) 19 6Cost (% of income per capita) 10.9 0.7 Trading across borders (rank) 80 18Min. capital (% of income per capita) 21.4 0.0 Documents to export (number) 5 4

Time to export (days) 20 6Dealing with construction permits (rank) 50 25 Cost to export (US$ per container) 1.153 1.05Procedures (number) 15 19 Documents to import (number) 6 5Time (days) 169 40 Time to import (days) 25 5Cost (% of income per capita) 50.7 12.7 Cost to import (US$ per container) 1.265 1.315

Employing workers (rank) 147 1 Enforcing contracts (rank) 89 8Difficulty of hiring index (0-100) 44 0 Procedures (number) 39 32Rigidity of hours index (0-100) 67 0 Time (days) 819 300Difficulty of redundancy index (0-100) 40 0 Cost (% of claim) 14.4 14.4Rigidity of employment index (0-100) 50 0Redundancy costs (weeks of salary) 24 0 Closing a business (rank) 43 15

Time (years) 2.0 1.5Registering property (rank) 107 12 Cost (% of estate) 9 7Procedures (number) 11 4 Recovery rate (cents on the dollar) 44.2 76.7Time (days) 22 12Cost (% of property value) 4.0 0.5

table 2: Greece (Gr) and uSa (uS) - ease of doing business rank

Source: Doing Business 2010, World Bank, IFC.

One of the key hindrances to growth is the lengthy, and

therefore costly, procedures affecting the ease of doing

busi ness in Greece. Productivity can actually be

raised substantially if red tape is reduced, and pervasive distortions and rigidities in

labour and product market are eliminated.

The Greek state’s idea of support has been protection,

protection, protection. The result has been detrimental to

all industries involved, with the exception of shipping. The

latter could pick up and go (or rather sail) to set up business

elsewhere.


numbers, composition and so on were circumvented by Greek-owned ships registering in other jurisdictions rather than raising the Greek flag and suffer the consequences. Today only one in four Greek-owned ships carries the Greek flag. Actually, Greek shipping, operating with no restrictions whatso-ever internationally, has performed miracles in developing one of the most formidable com mercial fleets in the world, currently being number one. The success of Greek-owned shipping is well documented, and a tribute to unfettered competition combined with skills acquired throughout history, as Greece has been a seafaring nation since ancient times.

Even though merchant shipping escaped unscathed the shackles of the Greek state, its cousin, coastal shipping, operating largely within Greek ter-ritorial waters, has not had the same fortune. Up to 2005, coastal ship ping was operated under a quasi-central-planning system, where the gov-ernment determined sea routes, selected companies to service particular islands, and set prices, frequency of service and months of operation, boat staffing numbers, etc. It is interesting to note that in a 1996 law the number of customer service crew as well as the staff composition of the boat’s kitchen was set as a percentage of the ship’s tonnage. In this frame work, the right to run a high-traffic, profitable, sea route allocated monop olistically to particular operators also included the obligation to service loss-making routes. As a result, the cost of operating the system was borne by the sum-mer tourist, who had to pay prices set to recover all kinds of hidden and unrelated costs resulting from the support of Greek coastal shipping. More-over, only domestic companies were allowed to operate (cabotage), staffed with Greek-only or Greek-speaking-only personnel with set wages and ben-efits. One can only imagine the kinds of deals, compromises and horse trading taking place among all parties involved. Cabotage was nominally lifted in 2002 and EU operators were allowed to participate in the ‘improved’ procedures for allocating routes to particular companies. In order to oper-ate, however, they had to comply with higher staffing requirements with Greek or Greek-speaking crew, in effect pre serving cabotage. Further liber-alisation took place in 2006, but substantial restrictions remain that hinder competition and discourage investment in the sector. Moreover, even today, non-EU cruise ships are allowed to pick up passengers in Greek ports only if they discharge them in non-Greek ports. What this means, in effect, is that a customer of a US cruise ship cannot start their cruise of the Aegean islands from Athens because, if they do, they cannot return to Ath-ens. This epitomises the unbearable capac ity of regulation to constrain economic activity in a desperate attempt to protect Greek seamen’s jobs, while not allowing the creation of other jobs elsewhere in the economy. Greek seamen are highly skilled and valued in the shipping industry, so restrictive regulation is difficult to comprehend.

This brings us naturally to a discussion of Greek tourism. Greece has failed to take advantage of one of the best real estate locations on Earth. Tourism, one of Greece’s major export industries, remains undeveloped primarily because of deficiencies and distortions in its zoning laws and building codes. For decades, it was impossible to develop large residen tial com-plexes in areas outside city limits. Even today, the law restricts building to no more than 200 m² per 4,000 m² plot. So, in an area, say, of 200,000 m²

Today only one in four Greek-owned ships carries the Greek flag. Actually, Greek shipping, operating with no restrictions

whatsoever internationally, has performed miracles in

developing one of the most formidable com mercial fleets in the world, currently being

number one.

Even though merchant shipping escaped unscathed

the shackles of the Greek state, its cousin, coastal

shipping, operating largely within Greek territorial waters, has not had the same fortune.

A customer of a US cruise ship cannot start their cruise of the

Aegean islands from Athens because, if they do, they cannot return to Athens.


one could build 50 housing units of 200 m² each, but they have to be sepa-rate. They cannot be located in one part of the plot so that other facilities (e.g. pools, tennis courts, fitness centres) can be built in another part of the plot so as to create a commercially viable, protected commu nity operation of high quality. Moreover, major developments would face excruciating licensing procedures from the authorities governing archaeol ogy, the mili-tary, forestry, zoning, and so on, which, at the end of the day, would force investors to abandon any hope due to long delays and undue restrictions that would render any project barely economical.

Since 2008, a new law has provided for the development of ‘complex and integrated tourist infrastructure of mixed use’, meaning building com plexes combining four- or five-star hotels, recreational facilities and so on, and vil-las for sale. Already there are two world-class integrated complexes being built in the Peloponnese, in the areas of Costa Navarino and Porto Heli, of which more are needed if Greece is to move upscale in terms of its tourism services. The law provides that the plots should be larger than 150,000 m² and cannot be located more than 600 m above sea level or on islands with an area of less than 90 km². Moreover, in the 30 islands where such devel-opments are allowed, there are further restrictions as to their size. All this, though moving in the right direction, still smacks of compromise as to the interests of big hotels/small hotels, big construction companies/small con-tractors, national interest/local interest, and so on. Still the law does not allow the construction of any major housing project unless there is a hotel present in the complex. This is an absurd requirement, of course. A more liberal law is urgently needed if Greece is to become a country of domicile, work and pleasure for high-income individuals. European baby boomers will be retiring in increasing numbers in the 2010s. Greece is one of the most beautiful, relatively unspoilt and undeveloped locations, with a coast-line as long as that of all of Europe put together (if one includes the islands), a temperate climate, and a rich history and culture. However, it lacks the infrastructure to become the ‘Florida of Europe’, especially in the areas of transportation, health, education and housing. To further develop the tourism industry away from a ‘three months in the summer’ proposition, what is needed is to build state-of-the-art infrastructure in ports, airports, highways, housing developments, hospitals, universities, golf courses, ath-letic facilities, and summer and winter sports venues, as well as improved transportation links via boats, planes, hydroplanes and anything else imag-inable. All efforts should be directed towards exploiting the only major via-ble asset for Greece – that is, location, location, location. Greece’s future as a tourist destination of high quality is intimately linked to real estate devel-opment. This cannot succeed, however, unless foreign direct investment is facilitated, and private domestic and foreign entrepre neurship is allowed to develop the opportunities. Shielding small and local interests from competi-tion gets us nowhere.

For tourism to thrive, a good transportation infrastructure is needed too. In Greece, the ports and airports have traditionally been owned and managed by state-controlled entities and enterprises. The port authorities’ monopolis-tic profits have been stagnating, with no investments under taken to increase capacity and traffic. Last year, however, China’s COSCO was

Greece is one of the most beautiful, relatively unspoilt

and undeveloped locations, with a coastline as long as that of all of Europe put together (if

one includes the islands), a temperate climate, and a rich

history and culture. However, it lacks the infrastructure to

become the ‘Florida of Europe’, especially in the

areas of transportation, health, education and housing.

All efforts should be directed towards exploiting the only

major viable asset for Greece – that is, location, location,

location. Greece’s future as a tourist destination of high

quality is intimately linked to real estate development. This

cannot succeed, however, unless foreign direct

investment is facilitated, and private domestic and foreign

entrepre neurship is allowed to develop the opportunities. Shielding small and local

interests from competition gets us nowhere.


granted rights to operate a docking station in the port of Piraeus, in the midst of fierce opposition from the trades unions fearing competition, and eventually marginalisation, if customers were to prefer the modern facilities and better service of the Chinese operator. As regards airports, with the exception of Athens airport – a model operation run by the com pany that built it – all other airports are run by the government in a similar fashion to the ports. As in the case of coastal shipping, flights to low-traffic destina-tions are subsidised, with the government granting rights to land to one of the two or three operating airlines usually for one flight per day at fixed low prices. In the summer, even if there is demand for more daily flights, the air-lines are not allowed to put on more flights or raise prices, as this would upset the delicate balance of allocated business between coastal shipping companies and airlines, or would upset the locals. This is all non sense, of course. Simply, the government has no clue as to how to run the airports, how to promote traffic, how to make investments in air strips, in airport facil-ities, and so on. Finally, efforts to introduce hydroplanes to ser vice certain islands or coastal areas have been effectively thwarted by the established boat and airplane operators, while a foreign company that set out to exploit hydroplanes on a pilot basis went bankrupt and closed down operations. To complete the story of the transportation infrastructure, trains and buses, urban and intercity, are heavily regulated. With respect to trains, the gov-ernment not only owns the tracks but runs the trains as well, although the market is, in theory, liberalised. The story here is sim ply ludicrous in terms of business operations and management efficiency. Not including deprecia-tion, the business incurs an operating loss of about € 1 billion a year and has a debt of around € 10 billion. The trains and sta tion facilities are below par, and the transportation load suboptimal. The government simply lacks the entrepreneurship and management skills to turn this operation into a commercially viable business. Urban transport is another example of the debacle of having the government run businesses. The result of operating with no income constraint and no cost recovery is the usual one: high oper-ating costs, low transportation volume, pervasive use of private cars and taxis raising air pollution to high levels, buses that are not well maintained, infrequent and indifferent service, and so on.

Energy is a sector where production and distribution is predominantly, though not exclusively, in the hands of the government. And this has pri-marily been the reason behind lost opportunities, investment delays and great inefficiencies. More than 50% of electricity production comes from domestically mined lignite, 30% from burning imported fossil fuels, 10% from hydropower and, among the rest, only 3% from renewables, expected to reach 20% by 2020 at the expense of lignite. Although Greece has abun-dant solar and wind power endowments and, therefore, is an ideal location for solar and wind energy production, the contribution of renewables to electricity lags behind that of countries like Germany (4.5%) and Spain (8.9%). The reason is that the government had not until very recently devel-oped a fully workable system of production incentives and location guide-lines so as to provide the stable environment required for invest ment. And, of course, Greece never entered into the manufacturing of solar panels and wind turbines, as there was no local industry to absorb the supply.

In Greece, the ports and airports have traditionally been owned and managed by state-

controlled entities and enterprises. As regards

airports, with the exception of Athens airport – a model

operation run by the com pany that built it – all other airports

are run by the government in a similar fashion to the ports. To

complete the story of the transportation infrastructure, trains and buses, urban and

intercity, are heavily regulated. The result of operating with no income constraint and no cost recovery is the usual one: high

operating costs, low transportation volume.

Although Greece has abun-dant solar and wind power

endowments and, therefore, is an ideal location for solar and

wind energy production, the contribution of renewables to electricity lags behind that of

countries like Germany (4.5%) and Spain (8.9%). The reason

is that the government had not until very recently developed a

fully workable system of production incentives and

location guidelines so as to provide the stable environment

required for invest ment.


Production of renewable energy is supposed to be promoted in Greece via sales to the national grid at prices covering the higher cost of produc tion. Prices guaranteed to solar and wind power producers of electricity are cur-rently set at about € 450/MWh and € 90/MWh, respectively. Similar arrangements are made for producers utilising geothermal, hydro power, biomass and biogas technology. The Public Power Corporation (PPC), the state-controlled entity producing electricity using non-renewables, prices electricity at € 65/MWh, roughly 60% of the price electricity is sold for in most other EU countries. This is primarily a function of using cheap lignite (a high-polluting carbon ore extracted from PPC-owned mines) and not pay-ing for the associated environmental cost. Cheap electricity may be good for the economy but, at the same time, discourages invest ment in power plants with higher costs of production, like renewables. With current electricity pric-es in Greece, no investment outside the PPC can take place either using conventional energy sources or renewables, without extensive government subsidies or a rise in the cost of electric ity to the consumer. As renewables cannot be trusted to come on stream quickly enough to deal with capacity constraints developed over years of delays, the most likely course of action is for PPC, alone or with a partner, to continue investing in modern low-pol-luting power stations using lignite or other kinds of clean carbon.

Over the years, the many layers of bureaucracy have been a major hin-drance to attracting fresh investment interest in the energy sector, causing undue delays. A new draft law on renewables tabled recently for debate in parliament seems to cut down the time needed to obtain licences from years to months, especially for small investments. However, in the area of big renewable projects (e.g. offshore wind parks and pump-storage hydro plants) additional bureaucratic obstacles seem to have been imposed that risk putting off for many years investments of about € 12 billion for off shore wind parks in the pipeline.

Finally, with respect to agriculture, Greece’s climate and soil are ideal for cultivation of high-quality produce and other crops. Family farms may be small in size and short in entrepreneurship but this may not be a formi dable constraint as long as incentives and rewards are in place to mobilise farm-ers. The industry has, however, been corrupted by subsidies and govern-ment transfers, mostly in the context of the bungled EU Common Agricul-tural Policy. Since 2003 there has been a moving away from sub sidies based on production to income support. This support is based on acres owned, cultivated or not, multiplied by a per-acre subsidy received over a reference past period, with special regimes applying for specific products cultivated. This is a transitional phase leading to the abolition of most kinds of direct income support planned from 2013 onwards. The emphasis there-after is to be placed on new cultivations/new methods of production, bridg-ing the gap between demand and supply. Although some farmers have already turned towards new types of cultivation, which are in demand (e.g. mushrooms, asparagus, biological cultivation of fruits and vegetables, bio-fuel plants), most farmers are either unable or unwilling to extricate them-selves from traditional surplus cultivations. Thus, the prob ability is high that they will experience a decline in their incomes down the road. This is the

Finally, with respect to agriculture, Greece’s climate

and soil are ideal for cultivation of high-quality

produce and other crops. Family farms may be small in

size and short in entrepreneurship but this may not be a formi dable constraint

as long as incentives and rewards are in place to

mobilise farmers. The industry has, however, been corrupted by subsidies and government

transfers, mostly in the context of the bungled EU Common

Agricultural Policy.


perfect setting for unrest, of course. Every January, protesting farmers block the main highways of Greece for days, asking for more financial sup-port from a cash-strapped government constrained at the same time by EU-wide policies. In this setting of dependency, a mul titude of highly political agricultural cooperatives and associations lobby the government, not about production and investment initiatives for new crops but, unfortunately, about distribution of soon to disappear income supports.

The reader must by now have formed a fairly good idea as to the depths of inefficiency plaguing the Greek economy, and the dire need to change everything through structural reform, deregulation and privatisation.

IMF involvement in the support package for Greece would be instru mental in ushering in a new era in the field of structural reform. Indeed, the IMF’s Memorandum of Understanding, dated 3 May 2010, contains significant changes in the institutional framework aimed at freeing the economy from the yoke of the Greek state. All these initiatives are expected to boost the competitiveness of the Greek economy. They are absolutely necessary if the ‘competitiveness gap’ with other economies is to be bridged. To high-light the issue, the competitiveness differential between Greece and the US is depicted in Table 3. Certain components of competitiveness referring to the institutional framework, and product and labour market flexibility indica-tors, are referred to so as to demarcate the road left to be travelled if Greece is to become an efficient world-class economy. Progress has been slow in the past because good times and easy money tend to hide ineffi-ciencies and shortcomings, which become appar ent in more difficult times.

Greece has entered a brave new world with the activation of the ‘ultima ratio’ EU–IMF € 110 billion three-year support package. A substantial part of the imposed conditionality concerns, as expected, fiscal adjustment. The Greek government has already adopted a major tax reform bill with a view to tackling tax evasion, and a pension reform bill is in the pipeline. The support package contains specific commitments in the area of social security such as:

• raising the retirement age of female government-sector employees to 65 by 2013 starting in 2011 (so as to equalise it with that of male employees)

• raising from 37 to 40 years by 2015 the minimum period of social secu rity contributions so as to be entitled to a pension

• raising the minimum age of early retirement to 60, while reducing eli-gibility

• restricting the list of so called hazardous and unsanitary occupations entitled to early retirement

• automatic raising of the retirement age on the basis of changes in life expectancy

• granting of a basic pension to all above 65 on the basis of income criteria and of a supplementary pension in line with life-time contributions

• limiting disability pensions.

With respect to the national health system, emphasis will be placed on

The Greek statein the reformatory

IMF involvement in the support package for Greece would be

instru mental in ushering in a new era in the field of

structural reform. Indeed, the IMF’s Memorandum of

Understanding, dated 3 May 2010, contains significant

changes in the institutional framework aimed at freeing

the economy from the yoke of the Greek state. All these initiatives are expected to

boost the competitiveness of the Greek economy. They are

absolutely necessary if the ‘competitiveness gap’ with

other economies is to be bridged.


improving the management of prescription drugs, which will favour the use of generics and will include an electronic system of tracking prescrip tions issued by doctors. At the same time, hospital management will be upgrad-ed by strengthening budgetary discipline and control.

RANKING (out of 133 countries) 71 2TOTAL SCORE (out of 7) 4.0 5.6Institutions 3.83 4.81 Property rights 5.0 5.5 Intellectual property protection 4.1 5.4 Diversion of public funds 3.1 5.0 Public trust of politicians 2.4 3.4 Judicial independence 3.7 5.3 Favouritism in decisions of government officials 2.7 3.4 Wastefulness of government spending 2.7 3.3 Burden of government regulation 2.4 3.4 Efficiency of legal framework in settling disputes 3.2 4.6 Efficiency of legal framework in challenging regulations 3.2 4.3 Transparency of government policymaking 3.9 4.9 Business costs of terrorism 5.3 4.4 Business costs of crime and violence 4.9 4.6 Organised crime 5.6 5.3 Reliability of police services 3.9 5.9 Ethical behaviour of firms 3.5 5.5 Strength of auditing and accounting standards 4.9 5.3 Efficacy of corporate boards 4.2 5.2 Protection of minority shareholders’ interests 5.0 5.0Goods market efficiency 4.09 5.13 Intensity of local competition 4.9 5.9 Extent of market dominance 3.8 5.5 Effectiveness of anti-monopoly policy 4.1 5.4 Extent and effect of taxation 3.3 3.6 Total tax rate (profit tax, labor tax and other taxes), of profits (hard data) 47.4 42.3 Number of procedures required to start a business (hard data) 15 6 Days required to start a business (hard data) 19 6 Agricultural policy costs 3.2 3.9 Prevalence of trade barriers 5.1 4.9 Tariff barriers (hard data) 1.1 1.7 Prevalence of foreign ownership 4.9 5.3 Business impact of rules on FDI 4.1 4.9 Burden of customs precedures 4.1 4.6 Degree of customer orientation 4.5 5.7 Buyer sophistication 3.7 4.7Labour market efficiency 3.80 5.76 Cooperation in labour-employer relations 3.6 5.0 Flexibility of wage determination 3.1 5.8 Rigidity of employment index, 0-100 (worst) scale (hard data) 51 0 Hiring and firing practices 3.0 5.4 Firing costs, in weeks of wages (hard data) 24 0 Pay and productivity 3.1 5.1 Reliance on professional management 4.0 5.9 Brain drain 3.0 6.0 Female participation in laboru force, ratio (hard data) 0.71 0.85

table 3: Greece (Gr) and uSa (uS) - ease of doing business rank

Source: Doing Business 2010, World Bank, IFC.


Labour laws are to be overhauled with a view to imposing an annual ceiling on hours worked so as to effectively reduce overtime pay, increas ing the 2% monthly limit on redundancies and reducing redundancy compensa-tion, keeping the nominal minimum wage fixed at current levels for three years, lowering the minimum wage for youth and the long-term unem-ployed, and promoting part-time work. Moreover, wages will be allowed to be set at lower levels than those negotiated at industry level and to be linked to productivity at company level. According to current practice, in case of disagreement in wage bargaining negotiations, one of the two par-ties can ask for mediation, with the decision of the mediator being obligato-ry for both parties. It is now proposed that resort to media tion can be effect-ed only if both parties consent to that end.

To facilitate the setting-up of new businesses, the government intends to lift restrictions in services – in particular tourism, retailing and educa tion – in terms of, for example, quantitative and geographical require ments, legal requirements, equity participation requirements, and setting of minimum or maximum fees. Moreover, the government is expected to recognise the occupational qualifications of individuals from other EU countries wishing to work in Greece, in the context of the transposition into Greek law of the EU ‘Services’ Directive, aiming to facilitate freedom of establishment for provid-ers in other, and provision of services between, member states. Finally, ini-tiatives are being undertaken to reduce tax-related restrictions on M&A activity, to simplify the custom clearance of exports and imports, and allow this activity to be carried out also at the level of big companies or industrial zones instead of custom houses, and, last but not least, to reduce the red tape involved in starting a business.

In levelling the playing field, the commitment is to liberalise certain ‘closed professions’, specifically that of lawyers (lifting minimum fees, bans on advertisement and geographical restrictions), pharmacists (lifting restric-tions on number of pharmacies and the minimum profit margin), notaries (lifting restrictions on number of notaries, minimum fees and geographical restrictions), and, finally, architects, engineers and auditors (abolishing min-imum fees).

Finally, the liberalisation framework includes road haulage operators by lift-ing entry barriers and minimum guaranteed prices. The government has already tabled a draft bill that aims to liberalise the sector. However, it is not aggressive enough if one judges by its welcome reception on the part of the very same people it intends to inconvenience! According to this draft legislation, new licences will be issued at a fee more or less equal to what is the current market price of licences, with a view to adjust it down wards in future – if and when … This scheme compares rather poorly to the liberali-sation attempted in Italy, with the government giving a new licence free of charge to all the people who already had a licence, instantly effectively dou-bling the number of licences in the market without protest.

With respect to the operation of the railroads, the changes include the closing down of loss-making routes as well as unloading real estate and other assets in an effort to rationalise operations and return to profitability. Other measures include the full liberalisation of the electricity and natural gas sectors.

To facilitate the setting-up of new businesses, the

government intends to lift restrictions in services – in

particular tourism, retailing and educa tion – in terms of, for

example, quantitative and geographical require ments,

legal requirements, equity participation requirements, and setting of minimum or

maximum fees.

In levelling the playing field, the commitment is to liberalise

certain ‘closed professions’.

With respect to the operation of the railroads, the changes

include the closing down of loss-making routes as well as

unloading real estate and other assets in an effort to rationalise

operations and return to profitability. Other measures

include the full liberalisation of the electricity and natural gas

sectors.


The support package contains nothing about privatisations or manage ment of the state’s real estate holdings. I will, therefore, try to sketch out some elements of this process because it is part of shaping the future of Greece. The government’s privatisation programme will involve, prob ably, selling additional stakes of various sizes in state-controlled entities. Table 4 lists all major state holdings for companies listed on the Athens Stock Exchange, which potentially could be fully privatised if the govern ment takes the bold decision to relinquish control.

Also, the government is considering offering long-term concessions for com-mercial exploitation in exchange for private-sector participation in invest-ments in infrastructure. Also, the government plans to priva tise ground-han-dling services at regional airports, rail stations and other venues .

The Greek state is also the 100% owner of ports, airports, the Salonica International Trade Fair, the Olympic Games venues, Hellenic Railways, the Athens Horse Racing Track and numerous real estate holdings, under the auspices of two state property management companies: Tourist Real Estate (ETA) and Real Estate Management Company of State Holdings (KED). There are hundreds of pieces of prime land that can be tapped for tourist development all over Greece. Although there is no concrete valuation infor-mation for all these properties, the figure suggested of € 300 billion seems to underestimate their potential value. This figure is based upon a newspa-per interview with Mr. V. Maglaras, Head of Corporate Development of KED (the real estate management company of the Greek state) whose estimates of the tax assessed value of more than 71,000 properties is € 272 billion. As this figure is substantially less than the market value of the properties, Alpha Bank estimates that the prob able value could be more than € 300 bil-lion, although the actual valuation study has not been released (Report in Kathimerini Daily of 24 January 2010). To take advantage of dormant oppor-tunities, the government is also considering the commercial promotion of the west coast of Athens (Glyfada), the east coast of Athens (Marathon–Nea Makri–Rafina), the coast between Neo Faliro and Microlimano in the Athens port of Piraeus, as well as several major office buildings in Athens.

State holdings (%) Value (€ million)

Electricity 51 1.585

Oil Refinery 34 888

Natural Gas 65 975

Athens Water 61 440

Salonica Water 74 152

Athens Port 74 278

Salonica Port 74 111

Athens Airport 55 550

Lotteries 34 1.627

Postal Savings Bank 34 429

Agricultural Bank of Greece 77 1,365

table 4: Greece – State holdings (>€ 100 million) of companies listed on the athens Stock exchange

Source: Hellenic Republic, Stability Program, 2010–2013.

There are hundreds of pieces of prime land that can be

tapped for tourist development all over Greece. Although there

is no concrete valuation information for all these

properties, the figure suggested of € 300 billion

seems to underestimate their potential value.


Finally, one major project that could unleash the full potential of the com-mercial utilisation of state properties is the 1.8 million-acre old Athens air-port at Ellinicon, which was vacated in early 2000s when the current Athens airport at Spata was built. This is a unique property of great value in the Mediterranean, being a coastal area in the middle of Athens that could potentially be put to good use by developing an integrated complex with parks, marinas, athletic facilities and residential areas. Unfortunately, it is unutilised and, due to government indecision and lack of funding, will remain so unless the government opts to auction this jewel to private inves-tors for development. Its land value is estimated at about € 4 billion.

Overall, Greece will emerge stronger and more resilient than ever if all these structural reforms are implemented. I am confident that Greece will adjust much faster than predicted in the support package if more empha sis is placed on privatisation, and especially on taking advantage of the real estate endowment of the country. The potential is huge. The cost of inac-tion should not be underestimated.

The political class in Greece has failed the Greek people miserably. The political class in the Eurozone, through action or inaction, has condemned the fiercely independent Greeks to austerity and submission, under the banner of community solidarity. With the Greek budget on the skids, an issue of misreporting in 2009 was blown out of all proportion, eventually becoming an issue of stability for the euro, requiring € 110 billion to fix – and who knows how much more if there is contagion.

Whatever may be said about the Greeks, one thing is certain: their inge-nuity, endurance and adaptability cannot be denied. This is clearly seen in their dominance of world shipping. When outside Greece, Greeks usually excel. It is high time that Greeks have a state commensurate with their abili-ties and aspirations. Greeks are ambitious, resourceful, competitive and pragmatic. They are hard workers and risk takers, ready to move (even to other countries) to improve their lives. They love and seek out opportunity.

So, the current restructuring taking place in the Greek economy and soci-ety is a step in the right direction. Archimedes, proud of his prowess in the mathematics of levers, once said: ‘Give me a place to stand, and I shall move the Earth!’ Paraphrasing this, I would say: ‘Give Greeks a state that functions, and they will work miracles!’ Of course, nobody will give Greeks a state. They have to look inside and find the strength and courage to rein-vent themselves. Because they are the state.

Epilogue

It is high time that Greeks have a state commensurate with

their abilities and aspirations.


The economiccrisis in The lighT

of global macroeconomic

imbalances*

Introduction

*by Demetrios K. Maroulis, Manager, Economic

Research Division, Alpha Bank

Georgios Anastasiadis,adjunct Professor,American College

of Thessaloniki, International Journal of

Economics, Vol. 4, No. 1,June 2010

In this paper we argue that the current global economic crisis will not be properly understood without explaining the impact of global macroeconomic imbalances (GMI) as the major factor behind its eruption and propagation worldwide. We specify GMI as the rapid growth, over 2001-2007, of large current account (CA) surpluses in the world creditor economies (CEs) including China, Japan, Germany, Switzerland and a number of other emerging economies, which were reflected in equally sizeable CA deficits in the world debtor economies (DEs), including the USA, the Eurozone (except Germany and Netherlands), the United Kingdom and a large number of emerging economies, especially in Central and Eastern Europe.

These GMI reached unprecedented proportions by 2007, triggering a crisis first in the financial sector of the USA, the major global DE, which was promptly diffused to the financial sector and the real economies worldwide, including the major CEs. The process of recycling of CEs surpluses into the financial systems of DEs, supporting their domestic demand expansion through over-borrowing by households and governments, and thus sustain-ing the exports of CEs, eventually reached its limits. Once deleveraging by households and governments in DEs began, in the wake of the financial cri-sis, CEs could no longer sustain their export-led growth falling also into recession and making the crisis global.

The scant importance placed on the role of GMI in precipitating the 2007-2009 financial and economic crisis has resulted in a timid and probably inadequate global macroeconomic policy response: Firstly, the incompati-bility of monetary policies followed by the FED and the ECB in the period between August 2007 and July 2008 led to the abnormal appreciation of the Euro and the surge of oil and other commodity prices, precipitating the unprecedented decline of the world economy in H2 2008 and H1 2009. Secondly, there are still signs of a destabilizing persistence by some major CEs on policies aiming at real exchange rate undervaluation as a tool for the eventual recovery of their economies via net exports. Thirdly, the poli-cies of monetary and fiscal stimuli applied in the wake of the crisis in CEs were either inadequate, as domestic consumption in these countries barely grew in H1 2009, or directed mainly towards investment and aid in trad-ables, or even investment in valuable raw materials (as in the case of China), thus increasing further their existing excess production capacity.

Overall, the unprecedented financial crisis and the ensuing global reces-sion of 2007-2009 has contributed to the dampening of GMI, as the CA defi-cits of the US and many other DEs have shrunk in the first half of 2009 and at the same time the large CA surpluses of the CEs have been contained (See also IMF, October 2009). For example, in the Eurozone the trade bal-

The current global economic crisis will not be properly understood

without explaining the impact of global macroeconomic

imbalances (GMI) as the major factor behind its

eruption and propagation worldwide. We specify

GMI as the rapid growth, over 2001-2007, of large

surpluses in the world creditor economies (CEs),

which were reflected in equally sizeable CA deficits in the world

debtor economies (DEs).


ance registered a surplus of € 9.1 billion in January-July 2009, compared with a deficit of € 21.3 billion in January – July 2008. This, however, was achieved despite the fact that the combined trade surpluses of Germany and Netherlands (the main CEs of the Eurozone) was down from € 123.3 billion in January-July 2008 to € 76.9 billion in January–July 2009. In fact, the main rebalancing force behind this adjustment has been the inordinate fall of domestic demand in DEs, due to the credit crunch, and the conse-quent fall in the price of oil. Until Q2 2009 this fall in DEs’ domestic demand and imports implied a substantial decline of CEs’ exports and the fall in their external goods and services balance. Moreover, in H2 2008 and H1 2009, domestic demand was stagnant or even falling in the CEs as well, thus, bringing these countries and the world economy into the deep recession experienced in this period.

In this respect, of particular importance is also the situation developing in the world economy in H2 2009 onwards. Initially, there is an important boost to global growth originating from the slowdown or reversal of the falling trend in stocks. Moreover, the extraordinary monetary and fiscal policy mea-sures applied since September 2008 for boosting domestic liquidity and aggregate demand in CEs and DEs have proved quite successful in bring-ing the economies out of the recession and to give them a positive GDP growth from Q3 2009 onwards. However, this growth is being based on dif-ferent foundations in DEs and CEs, as follows:

a) In DEs, this positive growth is being achieved at the expense of further substantial increases in their public sector indebtedness and the possible premature termination of their households’ deleveraging process. Moreover, in the USA and in some other DEs domestic demand based positive GDP growth may again lead to negative net export growth and to negative contri-bution of the external sector on GDP growth. Concerning the DEs of the Eurozone (Spain, Italy, Portugal and Greece), which are also burdened by an appreciating currency, it is evident that the room for fiscal expansion in most of them is rather limited, while the existing domestic credit restrain, the on going households’ deleveraging process and the negative contribution to GDP growth from their net exports, may actually prevent their GDP from turning to positive growth in the following quarters.

b) All the major CEs, including Germany, China and Japan have also imple-mented domestic demand stimulus measures, which, however, have not implied an essential increase of their private consumption and have not pre-vented a significant fall in their imports. In fact, most of these measures are designed primarily in order to provide support to their internationally trad-able goods sectors, with little consideration for domestic consumption, which in any case is being tested by rising unemployment. Overall, in the CEs positive growth in Q3 will again be based excessively on positive net export growth due to the domestic demand stimuli applied by DEs.

Thus, it is possible that the expected recovery in CEs and many DEs from Q3 2009 onwards will be mainly due to the expansionary monetary and fis-cal policies in some major DEs (namely the US and the UK) and it will most possibly be accompanied by a new exacerbation of GMI. To the extent that this takes place, it will also carry with it the risk for the world economy to

The extraordinary monetary and fiscal

policy measures applied since September 2008 for

boosting domestic liquidity and aggregate

demand in CEs and DEs have proved quite

successful in bringing the economies out of the recession and to give them a positive GDP

growth from Q3 2009 onwards. However, this

growth is being based on different foundations in

DEs and CEs.

In the USA and in some other DEs domestic

demand based positive GDP growth may again

lead to negative net export growth and to

negative contribution of the external sector on

GDP growth.

All the major CEs, including Germany, China

and Japan have also implemented domestic

demand stimulus measures, which,

however, have not implied an essential

increase of their private consumption and have

not prevented a significant fall in their

imports.


relapse into another painful global recession, as soon as the over-indebted DEs attempt to reverse their deteriorating fiscal position.

A better balanced global policy response from creditor and debtor coun-tries is needed for the orderly rebalancing of their economies as a pre-con-dition for the re-entry of the world economy into a new path of sustainable satisfactory growth. In this process CEs should use their huge international assets, accumulated over the period of high CA surpluses, in order to boost growth through: a) a robust expansion of their domestic consumption, social spending and infrastructure investment, and b) a substantial contri-bution to facilitating the financing of the debtor emerging economies under the auspices of the IMF. On the other hand, advanced and emerging DEs, especially those that have recently experienced a surge in their state sector indebtedness (e.g., due to extensive interventions for bailing out financial institutions), should start pursuing policies aiming at reducing domestic over-indebtedness and improving their international competitiveness. As soon as they have succeeded to get out of the recession the DEs should aim at making net exports the major contributor to economic growth over the next years, as part and parcel of the process of raising their domestic savings and reducing their CA deficit and eventually their net international investment position.

The debate on GMI before 2007 has primarily focused: a) on the growing US current account deficit vis-à-vis the rising surpluses in developing econ-omies, b) on the factors behind the generation and expansion of the US deficit and the corresponding surpluses in the CEs, and c) on arguments for or against the sustainability of the CA deficit in the US and some emerg-ing DEs.

In fact, the growing US external deficit was considered as the key manifes-tation of GMI while the deficits of other advanced DEs and more importantly those of emerging DEs were hardly considered. The Eurozone as a whole was considered as a CE, placing Germany and the Netherlands, the major European CEs, in the same basket with Spain, Portugal, France, Greece and others, that have been major DEs, especially since the beginning of the decade. In this respect, as it was pointed out by The Economist (August 8th 2009), for much of 2008, a stock phrase in the monthly press statements by the ECB’s Governing Board was that “the euro area does not suffer from major imbalances”. This claim was based on the fact that until September 2008 the Eurozone’s CA was roughly in balance. But this was mainly due to Germany’s huge CA surplus, which was being offset by the huge CA defi-cits of Spain, France, Italy, Greece and Portugal. Finally, regarding the overall surplus of the developing world, the DEs of Central and SE Europe were bundled together with the group of emerging CEs like China, South Korea, Singapore, India, Russia and others.

On these grounds, GMI were seen as constituting a paradigm change from the traditional economic development model where emerging economies would rely on external deficits while advanced countries would be capital exporters. In this traditional context, GMI could not have been perpetuated since, especially in the case of developing economies, external deficits

GMI as analyzed before the financial

and economic crisis

A better balanced global policy response from

creditor and debtor countries is needed for

the orderly rebalancing of their economies as a pre-condition for the re-entry

of the world economy into a new path of

sustainable satisfactory growth.


above a certain threshold would sooner rather than later prove unsustain-able forcing a mix of price and income adjustment. Such episodes have been described in detail by Krugman (2008) regarding emerging markets in both Asia and Latin America. He presents the various episodes leading to the buildup of unsustainable external deficits in the case of developing economies like Mexico over the period 1990-1994 and those of SE Asia, Russia, Brazil and Argentina in the 1990s that invariably fed into domestic economic bubbles, which eventually and unavoidably burst.

The fact that GMI over recent years were seen as being the manifestation of the external deficits incurred by advanced economies vis-à-vis emerging markets surpluses, taken as separate groups, had split the economists into two camps. One was arguing that these imbalances would display a higher degree of sustainability in terms of magnitude and duration since it was the creditworthy advanced economies that maintained the deficits. The other camp concentrated on the double deficits of the US and maintained that a dollar or a broader financial crisis in the US and other DEs was unavoidable or overdue (Krugman, 2007).

Moreover, the economists were also split into two camps on the subject of the direction of causation between the CA deficit and the capital account surplus in the US and other DEs. The first camp analyzed the US CA deficit as being a domestic US economic imbalance driven by US macroeconomic policies and causing the US capital account surplus and the imbalances worldwide (Krugman 2008, Roubini and Sester 2004, Obstfeld and Rogoff 2004). The second camp considered the US CA deficit as a reflection of a savings glut situation developing since 1998 in some key advanced and emerging CEs supported by the explicit policies of real exchange rate pro-tection by a number of internationally important CEs, all leading to huge CA surpluses through FX interventions and reserve building or/and through extensive carry trade paradigms (Bernanke 2005).

The domestic origin view argued that the consistently expansionary macro-economic demand management policies followed by the FED and the US government since 2001 (Obstfeld and Rogoff, 2000, 2004) caused the rap-idly ballooning US CA deficit and the simultaneous fall of its national sav-ings rate. The latter declined by 3.5 percentage points of GDP below its long-term average over 2005-07, while over the same period personal sav-ings as a percentage of disposable personal income hovered around 1.5%, from 5% over 1995-1998. These developments were mainly due to fiscal policy and in particular the swing of the US budget into deficit since 2001 in combination with the abnormally low interest rate policy followed by the FED over 2002-2006. The latter constituted the driving forces of the overt indebtedness of US households, the housing bubble and the eventual financial crisis. In fact, according to this view, the financial crisis may be considered as the final manifestation of the unsustainability of US policies, which had in any case caused the GMI in the first place. In this scenario, the US capital account surplus was seen as a consequence of the CA defi-cit. Monetary, exchange rate and incomes policies in China, Japan and Germany were seen as accommodating the financing of the huge US CA deficit.

Εconomists were split into two camps on the

subject of the direction of causation between the

CA deficit and the capital account surplus in the US

and other DEs.

The domestic origin view argued that the

consistently expansionary macroeconomic demand

management policies followed by the FED and

the US government since 2001 caused the rapidly ballooning US CA deficit and the simultaneous fall

of its national savings rate.


The main weakness of the domestic origin view for the explanation of the US CA deficit was specified in the fact that the increasing budget and household deficits were not followed by rising long term interest rates as one would expect, despite the dramatic decline in the US household sav-ings rates (Roubini and Sester, 2004). Furthermore, low long term rates implied the lack of inflationary expectations despite the easy monetary stance until June 2004. Finally, foreign investors and central banks were happy to continue financing the US CA and budget deficits; despite the low US long term rates and the widely published analyses regarding the evident unsustainability of the US CA deficit and the imminent dollar problem.

In fact, to many economists the reverse causality in the CA deficit – capital account surplus relation became much more appealing. It could be that the paradigm change in the world economy since the outset of the 1990s implied the possibility that macroeconomic developments in the US econo-my were in fact caused by financial inflows from the rest of the world, with the increasing surpluses of the US capital account causing the ballooning CA deficits. This would also imply that the large US investment (including housing)-savings gap was largely the result of a rapidly rising savings-investment gap outside the US. This argument was actually put forward by Bernanke (2005) and was mainly based on the observation of the rising sav-ings rates: a) in China, Germany and some other Eurozone countries as well as Japan, in view also of the expected future needs arising from their ageing populations, b) in other Asian economies as an aftermath of the Asian crisis of the late 1990s and, finally, c) in oil producers, that tried to build up sav-ings which could be used in periods of world recession and low oil prices. The 1998-2000 emerging markets crisis also generated investment aversion in many of these economies encouraging reserve accumulation and/or the export of savings (including the practice of the carry trade) by the CEs of SE Asia to the DEs and chiefly the US. These observations formed the basis for the Savings Glut explanation of the US CA deficit (Bernanke, 2005), which in conjunction with the recycling of CA surpluses of CEs to the US (Bretton Woods II mechanism analyzed bellow) helped explain the continuing increase of the US CA deficit on the one hand and the maintenance of low US long and short term interest rates on the other.

Paul Krugman (2007) recognized that “a savings glut outside the US could explain why the US was running such a large CAD, and could provide sup-port to the view that a large deficit for an extended period makes sense in economic terms”. In fact, price and wage inflation remained subdued in the US helping justify the FED’s low short-term interest rate policy that contrib-uted to the rising indebtedness of US households. Low inflation and sub-dued inflationary expectations in the US were in turn the result of cheap imports from CEs with undervalued currencies and persisting low and fall-ing real effective exchange rates (REER), as was primarily seen to be the case of China. In fact, the saving glut countries facilitated the persisting high rate of capital inflows into the US and other DEs and supported the real value of DEs currencies, especially the Dollar. Therefore, expansionary policies and household indebtedness in the US were mainly in response to the huge net capital inflows from the saving glut – real exchange rate pro-tection countries.

It could be that the paradigm change in the

world economy since the outset of the 1990s

implied the possibility that macroeconomic

developments in the US economy were in fact

caused by financial inflows from the rest of

the world, with the increasing surpluses of the US capital account causing the ballooning CA deficits. This would

also imply that the large US investment (including

housing)-savings gap was largely the result of a

rapidly rising savings-investment gap outside

the US.

Price and wage inflation remained subdued in the

US helping justify the FED’s low short-term

interest rate policy that contributed to the rising

indebtedness of US households. Low inflation and subdued inflationary

expectations in the US were in turn the result of cheap imports from CEs

with undervalued currencies and persisting

low and falling real effective exchange rates, as was primarily seen to

be the case of China.


The undervaluation of CEs currencies hypothesis (real exchange rate protection) was analyzed accurately by Dooley, Folkers-Landau and Gar-ber (2003), who observed that the international monetary system in the 2000s had entered a new era (‘Bretton Woods II’) in which major central banks, mainly in Asia, could be counted upon to buy dollars in order to maintain more or less fixed exchange rates. Moreover, by selecting the dol-lar, the currency of the main DE, as the anchor currency, the dollar-peg countries and in particular China secured that their currencies would be fluctuating at an increasingly undervalued rate vis-avis the rest of the world. The motives of the Chinese, Japanese, German and other CEs policy mak-ers in pursuing economic growth through continuous gains in international competitiveness and the rapid expansion of their internationally traded goods sectors, at the expense of their non-tradable goods sectors, are well analyzed and documented in the literature (Dooley, Folkers-Landau and Garber, 2003 and 2004). For the case of Germany, in particular, the percep-tion that what is good for exports is good for the economy is widely record-ed. That is why a typical (German) response to a faltering economy is to trim manufacturing costs, including wages, in order to keep exports keenly priced against other countries (The Economist, August 8th, 2009).

Concerning the above argument, let’s remind ourselves that Bretton Woods I was very successful in promoting strong global growth between1958-68 before encountering problems until its final demise in 1971 in the face of large US external deficits. Concerning the Bretton Woods II analysis of the US CA deficit, Paul Krugman (2007) has asked the following question: “can we really count on the Reserve Bank of China, in particular, to seek ever-larger dollar hoards over the long term?” His answer is unambiguously no! In fact the same answer is implied when Dooley and Garber (2006) rephrase the above question as follows: “Is the Revised Bretton Woods (RBW) system at the point in its development as the Original Bretton Woods (OBW) was in 1958 or 1968 or 1971?” Dooley and Garber themselves pro-vided extensive arguments to support that the RBW in 2004 stood where OBW was in 1958, implying that GMI were sustainable and strong global growth was here to stay. In contrast, Eichengreen (2004) seemed to favour 1968 as the most appropriate comparison to 2004, while Frankel (2005) favoured 1971. The eruption of the profound financial crisis, in August 2007, which started in the US, as the major DE, and swiftly impacted the major CEs even to a greater degree than it did most of the DEs, shows that the appropriate date of correspondence between RBW and OBW in 2004 was in fact 1968. Nevertheless the key fact is that the consensus amongst ana-lysts pursuing the above line of argument was that the world macroeco-nomic regime existing in the mid 2000s was indeed unsustainable. The only disagreement was about the timing of the expected crisis.

In fact, some economists were not ready to subscribe to the argument for the unsustainability of GMI that existed in the mid-2000s. The overt focus in analyzing GMI via the US CAD, in conjunction with the fact that imbalances kept growing without visible adverse consequences, contributed to the ten-dency by some analysts and policy makers to seek explanations able to rationalize the GMI and to ameliorate the feeling of urgency for designing

The motives of the Chinese, Japanese,

German and other CEs policy makers in pursuing economic growth through

continuous gains in international

competitiveness and the rapid expansion of their

internationally traded goods sectors, at the expense of their non-

tradable goods sectors, are well analyzed and

documented in the literature.


and applying measures aiming towards international rebalancing. For example, Gourinchas and Rey (2007) drew attention to the important fact that despite the unambiguous position of the US as a net debtor, US inves-tors abroad, up to 2007, earned higher rates of return on their assets than those earned by foreign investors in the US. This implied that the annual increase in the net international indebtedness of the US was actually lower than the annual CA deficit. On top of that Hausmann and Sturzenegger (2007) developed the so called “dark mater” argument, which questioned whether the US was actually a net international debtor, as it could be esti-mated using the prevailing yield curves that the value of its investments abroad (the present value of all future income arising from these invest-ments) was higher than the value of the investments of foreigners in the US economy. Therefore, the need for policy action for international rebalancing became even weaker. Finally, western financial systems were perceived as enablers of a superior financial intermediation process for developing coun-try savings, given the presence of an asset shortage in emerging markets (Caballero, 2006). This process also entailed the partial recycling of these savings back to the senders in the form of FDI, hence sustaining economic modernization of emerging economies via export growth (Dooley et al., 2006).

Despite their seeming sustainability, the threat to world economic stability posed by the rapidly deteriorating GMI over the period 2001-2007 and the need for coordinated policy actions towards global rebalancing were recog-nized by the IMF and the countries considered to be the main contributors to these imbalances, namely China, the Euro Area, Japan, Saudi Arabia, and the United States (IMF, World Economic Outlook, September 2002). This group of countries formed the Multilateral Consultation (MC) group in 2006, under the auspices of the IMF, declaring the group’s shared respon-sibility in resolving the imbalances and their implied protectionist risks. As a foretaste, the IMF, using its Global Economic Model, had prepared in 2005 a number of alternative scenarios regarding the unwinding of imbalances, that highlighted the need to increase US savings via fiscal consolidation and for reforms boosting domestic demand in Europe, Japan, oil producing countries and also in Asia, where exchange rate flexibility and financial reform would also be required. In the light of such policy actions, it was stressed that the rebalancing of the world economy would take place pro-vided that each country’s economic policy actions should not only be bene-ficial from a domestic perspective, but also have positive spillovers for the world economy as a whole.

However, the participants to the MC process decided that imbalances con-stituted primarily a medium-term problem and it would be unwise to risk a disruption of the still-benign global financial conditions through a rush rebalancing effort. This proved to be a recipe for doing nothing and in prac-tice allowed for the further exacerbation of GMI. Hence, no concrete action was undertaken until the eruption of the financial crisis in July 2007 and appropriate coordination in the macroeconomic front was rather absent even during the rapid diffusion of the crisis. In fact, even during the wake of the 2008 recession the major CEs, Germany and China, concentrated their

Despite their seeming sustainability, the threat to

world economic stability posed by the rapidly

deteriorating GMI over the period 2001-2007 and the need for coordinated

policy actions towards global rebalancing were

recognized by the IMF and the countries

considered to be the main contributors to

these imbalances, namely China, the Euro Area,

Japan, Saudi Arabia, and the United States.

The rebalancing of the world economy would

take place provided that each country’s economic policy actions should not only be beneficial from a

domestic perspective, but also have positive

spillovers for the world economy as a whole.


fiscal aid programs in support of their main exporting industries while their consumption and imports continued on a rapidly falling trend. At the same time, they took issue with the governments of major DEs, namely the United Kingdom and the USA, for their extensive fiscal stimulus measures, even though these were undertaken in order to alleviate the deepest recession of the last 70 years.

One explanation for this attitude relates to the aforementioned CEs fear that their own assets in the major debtor countries (accumulated during the built up of GMI), would lose value, following the observed surge of default risks in the DEs. However, this loss of value will be unavoidable if DEs are not allowed to export their way out of the present crisis (Martin Wolf, Financial Times, and June 9, 2009). For this to happen, the CEs should be taking the leading role by substantially increasing their consumption both through a reduction of their domestic savings rates and the partial liquidation of their international net creditor positions. In the following section we present a more systematic analysis of the international setting leading to the built up of GMI over 2001-2007, pointing out the role played by both CEs and DEs. It is evident that surging GMI were policy related in the context of an unsus-tainable global economic policy environment comprising the overstretching of the two distinct economic development models; the one followed by CEs, namely the international competitiveness – current account surplus (ICCAS) growth model, and the other followed by DEs, namely the domes-tic demand – current account deficit (DDCAD) growth model.

We specify GMI as the rapid growth, over 2001-2007, of large CA surplus-es by the world CEs, which were reflected in equally sizeable CA deficits by the world DEs. Most prominent amongst the CEs since 2001 have been China, Japan and other Asian economies as well as Germany, Swit-zerland, Holland, Sweden, Canada, the economies of Middle Eastern oil producers and Russia. The most prominent DEs have been the USA, the United Kingdom (UK), the Eurozone (except Germany and Netherlands), Australia, Eastern Europe (including Turkey) and the Baltic States.

For most developing DEs (e.g. Eastern Europe and some Latin American countries), the financing of their huge CA deficits was facilitated through the intermediation of major financial institutions from the key world finan-cial centers of New York, London, Frankfurt and Tokyo, as well as the minor banking centers of Sweden for the Baltic States and those of Aus-tria, Italy and Greece for SE Europe and others. For example, according to the OECD, total assets of Austrian banks in the countries of Central and Eastern Europe are estimated at $ 267 billion. In Diagram 1 we present the combined surpluses of various categories of CEs, as well as the com-bined deficits of various categories of DEs. The GMI accumulating over 2001-2007 had some particular characteristics, which distinguish them from other periods of equally important imbalances. These characteristics can be summarized as follows:

In the camp of CEs an important role is played by large developing countries, namely China, India, Malaysia, Philippines, Brazil, Argentina and Russia. In fact, the emerging and developing economies as a whole

Creditor and debtor countries and GMI

The CEs should be taking the leading role by

substantially increasing their consumption both through a reduction of their domestic savings

rates and the partial liquidation of their

international net creditor positions.


(IMF definition) recorded a CA surplus of $ 714.4 billion in 2008, com-pared with a CA deficit of $ 465 billion in the advanced economies in the same year. However, a large number of developing and emerging econo-mies are actually running big CA deficits and are included in the DEs. Also, some big advanced economies, notably Japan, Germany, Canada and others are substantial and consistent CEs, while others, notably the US, the UK, Spain, Italy, Greece and Australia are important DEs. There-fore, the CE-DE division does not coincide with the advanced – develop-ing countries division, notwithstanding the higher overall surpluses of developing and emerging countries. Ben Bernanke (2005) has indicated that over the period 1996-2003 the US CA deficit increased by $ 410 bil-lion, of which only $ 22 billion was offset by increased CA surpluses in other industrial countries, while developing countries CA surpluses accounted for $ 293 billion and the rest was statistical discrepancies. However, it would be more appropriate to say that the increasing CA sur-pluses of the creditor developing economies were the counterpart of the increasing CA deficits of both the debtor industrial economies and the debtor developing economies (which were plenty).

The world’s CA imbalances grew rapidly in the period 2001-2007 and reached much higher levels than in any previous period (Diagram 1). Moreover, had the financial crisis not erupted in July 2007, these CA imbalances would have continued to grow leading eventually to a crisis in the absence of concrete policies towards rebalancing. As a background to the creation of GMI over 2001-2007, in the next section we provide an account of the key economic and policy developments for the main CEs and DEs around the world.

China’s entrance into the WTO in 2001 on the one hand opened the world economy to cheap Chinese exports and on the other opened the Chi-nese market to huge inflows of FDI from all around the world. Both exports and FDI inflows were boosted in China by the application of the ICCAS growth model. China’s exchange rate and domestic incomes policies implied a continuous devaluation of its real effective exchange rate (REER), with respect to relative unit labor costs, even from its already low level in 2001. In the last years there has been extensive academic and political dis-cussion about whether China has been unfairly manipulating its exchange rate or its domestic monetary system and income policies, in order to pre-

Source: OECD

Diagram 1. current account balances in Des and ces

Economic policy in countries pursuing the

ICCAS growth model


vent effective balance-of-payments adjustment or gain unfair competitive advantage vis-à-vis the rest of the World (Goldstein, 2004). The fact is that China pegged its currency to the depreciating dollar securing a continuous depreciating trend for its effective exchange rate despite its rapidly increas-ing CA surplus. China’s monetary authorities supported the Yuan/Dollar peg through extensive interventions in the foreign exchange markets, which resulted in a dramatic build up of its foreign exchange reserves. Moreover, they followed a restrictive incomes policy keeping wage growth well below productivity gains hence sustaining a falling trend of China’s relative unit labour cost (ULC) vis-à-vis its main trading partners. Finally, the monetary authorities sterilized the expansionary monetary consequences of rising reserves by issuing Chinese debt to domestic financial institutions and citi-zens, thereby mobilizing domestic saving and using the proceeds to buy US Treasury securities and other assets. Thus domestic Chinese savings have been channelled away from local uses and into the international capi-tal markets (Bernanke, 2005).

The result of these policies is shown in Table 1. In the early 2000s, China’s ULC was very low (competitive) relative to trading partners. This competi-tive advantage increased further at least up to 2006, mainly due to the exchange rate policy analyzed above (Diagram 2). China changed slightly its exchange rate policy from July 20, 2005, proceeding with a 2.1% appre-ciation of the Yuan against the dollar and then a gradual upward (appreciat-ing) shift until July 2008. Since then, the fixed CNY/USD parity has been reinstated. The total appreciation of the Yuan against the USD in the 4-year period from July 2005 to July 2009 reached 17.4%. In the same period the Yuan has also appreciated against the Euro by 5.3%. However, considering the still rising Chinese CA surpluses (even during the first five months of 2009), it is evident that the Yuan is still substantially undervalued.

The 1998-2000 emerging markets crisis contributed to a drastic change in the policy stance of many emerging economies, especially in South East Asia, that shifted their economic growth model from DDCAD until 1998, to an ICCAS model. Large CA surpluses and holdings of big foreign exchange reserves have been considered as insurance against potential

Source: Reuters

Diagram 2. chinese exchange rate policy

There has been extensive academic and political

discussion about whether China has been unfairly

manipulating its exchange rate or its domestic monetary system and income policies, in order to

prevent effective balance-of-payments adjustment

or gain unfair competitive advantage vis-à-vis the

rest of the World. The fact is that China pegged its

currency to the depreciating dollar

securing a continuous depreciating trend for its

effective exchange rate despite its rapidly

increasing CA surplus.


future financial instability and a precondition to ensuring sustainable eco-nomic growth in the environment of increasingly globalized markets. This belief was engulfed by many emerging markets, including relatively large economies like S. Korea, Thailand, Indonesia, Malaysia, Russia, Brazil and Argentina. The result was the high CA surpluses presented in Table 2, as well as the surge in their foreign exchange reserves. In some cases, the CA surpluses ware aimed at reducing external debt burdens with funds coming from a combination of reduced fiscal deficits and increased issuance of debt to domestic residents (Bernanke, 2005).

The new policies relied on international competitiveness improvements and export led growth. Moreover, an important characteristic of most emerging CEs following the dramatic deterioration of the September 2008 financial cri-sis was the substantial depreciation of their currencies in terms of both the

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

CA Surplus (in billion US $) 20.5 17.4 35.4 45.9 68.7 160.8 253.3 371.8 426.1 440.0

CA Surplus (% of GDP) 1.7 1.3 2.4 2.8 3.6 7.2 9.5 11.0 10.0 10.3

Reserves (in billion US$) 168.9 216.3 292.0 409.2 615.5 882.5 1069.5 1531.3 2134.5 2652.5

REERULC 100.0 104.3 101.89 95.2 92.7 92.48 94.0 99.0 107.0 105.0

Table 1. china’s current account surplus and its building upof foreign exchange reserves

Source: International Monetary Fund, IFS.

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Argentina -9.0 -3.8 8.7 8.1 3.1 3.0 4.9 4.3 4.4 3.2

Indonesia 8.0 6.9 7.8 8.1 1.6 0.3 10.9 10.5 0.5 -1.9

Korea 12.3 8.0 5.4 12.0 28.2 15.0 5.4 5.9 -6.4 20.8

Malaysia 8.5 7.3 8.0 13.2 15.1 20.7 26.2 28.7 38.8 27.3

Russia 46.8 33.9 29.1 35.4 59.5 84.4 94.3 76.2 102.3 6.0

Thailand 9.3 5.1 4.7 4.8 2.8 -7.6 2.2 14.0 -0.2 1.6

Total 75.9 57.5 63.8 81.5 110.2 115.8 143.8 139.7 139.5 57.0

Table 2. current account surplus of some emerging economies in the 1990s(in billion Us $)

Source: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, April 2009.

Source: Reuters

Diagram 3. s. Korea's exchange rate policy


dollar and the Euro. As a result they gained competitiveness, especially with respect to the Eurozone, Japan and even the US. As shown in Dia-gram 3, S. Korea operated at a competitive REERULC for the whole period after the 1999 crisis and gained even more in terms of competitiveness in 2008, following the nominal devaluation of the won.

Germany, as a leading ICCAS country: The highly restrictive fiscal and incomes policies over 2002-2008 kept the Euro quite undervalued for Ger-many, despite the fact that it was at the same time highly overvalued for most other Eurozone economies. Over this period, real wages and real pri-vate consumption registered an average annual growth rate of 1.7% and -1.3% respectively compared to the Eurozone averages of 2.8% and 1.4%. In other words, since the beginning of the decade, Germany relied primarily on net exports, which contributed for just over half (0.93 percentage points) of its 1.8% average GDP growth over the period 2005-08. Similar develop-ments were recorded in Netherlands. Therefore, GDP growth in Germany relied heavily on domestic demand growth in the economies of its main trading partners, namely in the rest of Eurozone, Central and Eastern Europe, the USA and the rest of the World. German exports grew at an average rate of 16% in the period 2002-2008, while imports (including oil) grew by 15.7%. Domestic demand growth in Germany was mainly due to investment (that is, in boosting productive capacity for exports) given that private consumption growth was negative.

Countries applying the ICCAS model through the policy of carry trade: In the cases of Japan and Switzerland, currency undervaluation, as shown in Diagram 4, was mainly maintained through the policy of carry-trade. This


Diagram 4. competitiveness indicators (reerUlc) of various oecD countries

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

CA Surplus (in billion US $) -32.6 0.4 40.6 46.3 127.9 143.8 178.8 250.3 235.3

CA Surplus (% of GDP) -1.7 0.0 2.0 1.9 4.7 5.1 6.1 7.5 6.4

REERULC 100.0 99.7 98.4 100.7 98.6 96.2 94.3 94.1 93.8

Table 3. germany’s current account surplus and competitiveness


Since the beginning of the decade, Germany relied primarily on net

exports, which contributed for just over half of its 1.8% average

GDP growth over the period 2005-08.

Therefore, growth in Germany benefited

heavily from domestic demand expansion in its

main trading partners, namely in the rest of

Eurozone, Central and Eastern Europe, the USA and the rest of the World.


trade was encouraged by almost zero interest rates in Japan and Switzer-land that favoured borrowing in Yen and Francs and investing the pro-ceeds in higher interest rate countries. Such countries were advanced DEs, as the US, Eurozone, UK, Australia as well as the emerging DEs like those in Central and Eastern Europe. The carry trade was facilitating a huge amount of capital inflows and, hence, substantial CA deficits in the above DEs as a counterpart to the respective CA surpluses of CEs like Japan and Switzerland. Particularly for the case of Japan, the role of eco-nomic policy is central in sustaining the carry-trade since it is the Central Bank that provides ample and cheap financial resources to the domestic banking system, which recycles them abroad at relatively low risk. In fact, the reversal of carry trade was the main factor behind the collapse of countries like Iceland, a small country with population of about 200 thou-sand harboring financial institutions with assets (boosted mainly by carry trade) of more than 800% of its GDP. Moreover, the interbank Yen market was the main source for bank financing in S. Korea and other neighboring countries. These banks were brought to near collapse following the rever-sal of carry trade after September 2008. Finally, the reversal of carry trade for the Swiss Franc (CHF) resulted in a substantial appreciation of the CHF, prompting direct intervention of Swiss Central Bank (SNB) to con-tain it. The SNB left interest rates at the record low of 0.25% in June and has tried to cushion the impact of the economic downturn by intervening in foreign-exchange and Swiss corporate-bond markets.

In the case of oil and natural gas exporting countries the observed surge of their current account surpluses in the period 2002-2008 was mainly due to the spectacular increase in the price of oil and the resulting transfer of global income in their favour. More specifically, the CA surplus of Middle Eastern countries (IMF definition) surged from $ 29.9 billion in 2002, to $ 341.6 billion in 2008.

Therefore, global imbalances were exacerbated by: a) the persistent pursu-ance of policies that sustained highly undervalued real effective exchange rates (REER) by China, Japan, Germany, Switzerland, Sweden and most of the emerging economies in Asia and Latin America and b) surging oil pric-es in the case of petroleum exporting countries. The result was the persis-tence of high external surpluses and the accumulation of foreign exchange reserves by CEs, which in turn resulted in a massive boost to global liquidi-ty. The mechanism was the sterilization of CEs surpluses, either through the creation of substantial capital account deficits (Germany, Japan), or through the placement of their massive foreign exchange reserves (China) in financial assets at the financial systems of major advanced DEs. In turn, the financial institutions of advanced DEs channeled this liquidity, which was expanded further through securitization, both within their domestic economies and also towards the financing of the large CA deficits of many emerging DEs. In most cases these deficits were caused by the inflows of liquidity either in the form portfolio investment or credit made available to the domestic banking systems to finance housing and consumer booms as in the case of most Eastern European economies or to governments to sus-tain sizeable deficits as in the case of Greece.

In the cases of Japan and Switzerland, currency

undervaluation, was mainly maintained through the

policy of carry-trade. This trade was encouraged by almost zero interest rates in Japan and Switzerland

that favoured borrowing in Yen and Francs and

investing the proceeds in higher interest rate

countries.

The reversal of carry trade was the main factor

behind the collapse of countries like Iceland, a

small country with population of about 200

thousand harboring financial institutions with assets (boosted mainly by carry trade) of more than 800% of its GDP.

In the case of oil and natural gas exporting

countries the observed surge of their current

account surpluses in the period 2002-2008 was

mainly due to the spectacular increase in the price of oil and the

resulting transfer of global income in their

favour.


These economies have been growing through the rapid expansion of domestic demand, incurring sizable current account deficits, facilitated through capital inflows. The accumulation of excess liquidity in the advanced financial centers enlarged the external deficits of DEs and con-tributed to the maintenance of their interest rates as well as their risk spreads across asset classes at very low levels.

In the cases of the US and UK, the chief recipients of capital inflows, imbalances were further exacerbated with the advent and development of subprime lending practices for mortgage and other loans as well as the ris-ing leverage via derivative and securitized financial products reflected in the massive leverage ratios of shadow financial institutions (investment banks, hedge funds, money market funds, etc). The excess demand prevailing in DEs, in the period 2001-2007, did not become manifest in rising inflation since cheap imports from CEs with undervalued currencies bridged the excess demand gap. Low inflation and the implied low interest rates at both the short and long ends of the yield curve became the norm in the US as well as in most DEs, fueling the aforementioned domestic credit expansion.

In this situation the effect of an earlier tightening by the Fed, cannot be unambiguously determined even today (see Diagram 5). For example, an earlier increase of short term rates would not necessarily have resulted in a corresponding increase of long term rates and the arrest of the housing bubble. In fact, it could have instead attracted even higher capital inflows implying even lower long term rates. Central Banks of CEs would have con-tinued to buy US bonds pushing their prices up and lowering their yields. In fact, it was the abnormally low long term interest rates that determined mortgage and in particular subprime loan rates. It is worth noting that since the collapse of the equity boom in 2001, portfolio capital inflows were over-whelmingly directed towards the US securities market and Central Banks, especially from Asia, were the dominant investors (Eichengreen, 2006). Although capital inflows to the US by foreign private entities remained dom-inant, the share of Central Bank money after 2004 increased from an aver-age of 4% to more than 20% of the total (Report to the President, 2009).In this situation, private investors had no other choice but to follow the world’s Central Banks. These Central Banks were (and continue to be even today) the main supporters of the US dollar, despite the fact that a number of

Source: Βloomberg

Diagram 5. interest rate policy by the main central banks

Current account deficit countries: Bubbles and

the financial crisis

The accumulation of excess liquidity in the

advanced financial centers enlarged the

external deficits of DEs and contributed to the

maintenance of their interest rates as well as

their risk spreads across asset classes at very low

levels.

The effect of an earlier tightening by the Fed,

cannot be unambiguously determined even today. For example, an earlier increase of short term

rates would not necessarily have resulted

in a corresponding increase of long term

rates and the arrest of the housing bubble.


economists were predicting a dollar crisis (Krugman 2007). Central Banks found that in the trade-off between accepting low yields and sustaining an export-led growth strategy, the later was in their favour. The 2007-2009 financial crisis proved them wrong.

The financial crisis demonstrated that the global economic boom, which was generated via GMI, was unsustainable. US household debt had reached 98% of GDP in 2007 and their net savings (savings minus housing investment) stood at -6.0% of GDP, with gross national saving at 13% of GDP. In contrast, gross national savings stood at more than 50% of GDP in China (with private sector savings at 40% of GDP), in excess of 27% of GDP in Japan and at 25% of GDP in Germany. It was these large savings that flooded DEs financing their credit boom and housing bubbles. As the Fed rate reached 5.25% in mid-2006 it triggered the decline in the subprime housing market, leading to a surge of subprime foreclosures, to bankrupt-cies of real estate hedge funds, and the collapse of overleveraged financial institutions. The crisis soon spread to private consumption and investment and was further exacerbated by the financial meltdown in key global finan-cial centers. The deleveraging process, which in varying degrees took place across DEs around the world, deprived surplus economies of the ability to sell their exports dragging them down into what became a global economic crisis. This deleveraging process is also taking place in most of the Eurozone member states, excluding Germany and the Netherlands that have sustained persistent CA deficits (Table 4).

However, the effect of the crisis was even more pronounced in the case of DEs in the Eastern Europe: A significant change in attitude took place in these countries over 2003-2007, as domestic credit expanded at unprecedented speed with consumer and real estate lending taking the lead despite concerns by international institutions that lending in foreign currency, as was the case for around 60% of total loans (primarily to non-hedged borrowers), constituted a significant risk from potential exchange rate instability. This was more so, given the rising CA deficits and the key role of pegged exchange rates to the Euro in sustaining confidence and low inflationary expectations. Even so, the mostly foreign owned domestic banks in these countries continued to extend credit at relentless rates, with

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

France 1.9 1.4 0.8 0.6 -0.6 -0.6 -1.0 -1.6

Italy -0.1 -0.8 -1.3 -0.9 -1.7 -2.6 -2.4 -3.2

Spain -3.9 -3.3 -3.5 -5.3 -7.4 -8.9 -10.1 -9.6

Greece -7.2 -6.5 -6.6 -5.8 -7.5 -11.1 -14.1 -14.4

Portugal -9.9 -8.1 -6.1 -7.6 -9.5 -10.1 -9.5 -12.0

Ireland 0.0 -1.0 0.0 -0.6 -3.5 -3.6 -5.4 -4.5

Slovak Republic -8.3 -8.0 -5.9 -7.8 -8.5 -7.1 -5.4 -6.3

Slovenia 0.2 1.1 0.8 -2.7 -1.7 -2.5 -4.2 -5.9

Cyprus -3.3 -3.7 -2.2 -5.0 -5.6 -7.5 -11.6 -18.3

Table 4. current account deficit in the eurozone’s Des as a percentage of gDP

Source: International Monetary Fund

Central Banks found that in the trade-off between

accepting low yields and sustaining an export-led

growth strategy, the later was in their favour. The

2007-2009 financial crisis proved them wrong. The

financial crisis demonstrated that the

global economic boom, which was generated via GMI, was unsustainable.

The deleveraging process, which in varying

degrees took place across DEs around the

world, deprived surplus economies of the ability

to sell their exports dragging them down into

what became a global economic crisis.


their loan/deposit ratios often exceeding those in their home economies. Ample global liquidity contributed to foreign banks’ rapid expansion of their activities in Eastern Europe in 2002-2007. As the crisis struck, most of these economies faced a substantial shortage of financing and their economies dived into negative growth, requiring bail outs by the IMF and the European Union. Major European institutions from Italy, Austria, Germany, Sweden and other countries found themselves overexposed to Eastern Europe.

The main events leading up to the 2007-2009 global crisis are well known by now. However, the great danger in the present environment of international politics is for world leaders to continue avoiding the issue of GMI in their dis-cussions regarding the design of a new international financial architecture following the financial crisis. In fact the G-20 leaders have highlighted the fol-lowing two issues as the main threats to a world wide economic recovery: a) Protectionist measures taken by individual governments which may lead to a substantial contraction in international trade and capital movements. b) The application of uncoordinated reforms in the financial systems which would impede international capital flows and investment. Concerning pro-tectionist measures it would be naïve to concentrate attention to specific export subsidies or import impediments in favour of domestic products and to neglect the importance of exchange rate protection policies in building up the GMI. Concerning the current debate for designing and implementing reforms on various aspects of the financial system in order to avoid future financial crises, the role played by existing regulation and supervision in the financial system in causing and propagating the current financial crisis should be properly specified, taking also into account the catalytic effect of GMI. In the present section we try to place the alleged causes of the finan-cial crisis into proper perspective, analyzing them in the context of the inter-national macroeconomic environment prevailing in the 2000s.

The consensus view regarding the main culprits contributing to the financial and economic crisis focuses chiefly on the following Issues: a) The prob-lematic functioning and regulation of the financial system and in particu-lar the insufficient regulatory framework applied in recent years, coupled by an evident lack of regulation enforcement and supervision, as well as by the insufficient (or non-existing) self-regulation of financial institutions and the adverse effects of the application of International Financial Reporting Stan-dards (IFRS) in times of exceptional market volatility. b) The expansionary (bubble generating) macro-economic policies followed by the US FED and the US government. c) The insufficient functioning of the market mechanism in the context of globalization.

Concerning the problematic functioning and regulation of the financial system, it is generally accepted that the US subprime debacle triggered the crisis. Moreover, both the Fed and the ECB have argued that the devel-opments in this market were only one aspect of a much larger and more encompassing credit boom whose impact transcended the mortgage mar-ket to affect many other forms of credit and financial instruments. Aspects of this broader credit boom over 2002-2006 included widespread declines in underwriting and bank lending standards, breakdowns in lending over-

The alleged causes of the financial crisis and

the role of GMI

The great danger in the present environment of

international politics is for world leaders to continue avoiding the issue of GMI

in their discussions regarding the design of a

new international financial architecture following the

financial crisis.

Both the Fed and the ECB have argued that the developments in the U.S.

subprime market were only one aspect of a

much larger and more encompassing credit boom whose impact

transcended the mortgage market to affect

many other forms of credit and financial

instruments.


sight by supervisory authorities and rating agencies, increased reliance on complex and opaque credit instruments that proved fragile under stress and unusually low compensation for risk-taking. Therefore, when examining the causes for the current financial crisis particular attention has focused on the following issues:

a) The overexpansion of subprime, Alt-A and other categories of mortgages as well as of the markets in which the related securitised debt was traded. This overexpansion appears to be the result of mismanagement and under-estimation of credit and liquidity risks by commercial and mortgage bank lenders, investment banks (The Wall Street), institutional and other inves-tors, rating agencies and by Central Banks in the US, Europe and all around the world. All these categories of financial institutions (considered as the most sophisticated in the world) contributed to the crisis either through mismanagement or underestimation of risk, or even because of the pro-cyclical behaviour and management bonuses’ structure of modern financial institutions. All existing categories of financial institutions were involved in this debacle and none of them could foresee and prevent the looming crisis.

b) On the weak regulatory system and the apparent failure of the supervis-ing authorities to contain or halt the unsustainable practices of commercial, investment banks and the multitude of shadow banking institutions (hedge funds, SIVs, money market funds, and others). The regulatory system was weak because we had been living in an era of deregulation (some say that it was actually competitive international deregulation) and self-regulation. Therefore, in the absence of appropriate regulation and supervision (with-out regulation there can also be no supervision), and when self regulation proved to be a chimera, everything crumbled to pieces. However, it would be very difficult for anyone to argue that financial regulation in the 2000s, although admittedly not perfect, was less strict and less sophisticated than in previous decades. In fact, since 1978 the international financial commu-nity has been working hard in order to calibrate and strengthen this regula-tory structure. The new systems may still have some important disadvan-tages, as the pro-cyclical nature of mark to market accounting and the Basel capital requirements, which were well known to the regulators before the present crisis. The crisis helped to point out their importance, once more, especially for financial institutions which were affected by the crisis, mainly due to the implied malfunctioning of the money and capital markets. But these important disadvantages were not sufficient to bring down the international financial system as a whole.

Even if we were to accept that all the above issues contain more or less sig-nificant elements of truth, one would still need to explain why all these dis-turbing developments had to happen coincidentally in the crucial period over 2002-2006 in the most advanced and sophisticated financial system in the world. Actually, international investors (including a multitude of Central Banks and Governments) have been rewarding this financial system with their trust, as they have been willing to invest their surplus savings mainly in these institutions. Didn’t they know that these institutions were poorly regu-lated and supervised?

It would be very difficult for anyone to argue that

financial regulation in the 2000s, although

admittedly not perfect, was less strict and less

sophisticated than in previous decades. In fact,

since 1978 the international financial community has been

working hard in order to calibrate and strengthen this regulatory structure.


Concerning the role played by macroeconomic policy mainly in the US, post-crisis, most analysts focus overwhelmingly on the Fed’s monetary poli-cy over the period 2001-2007 emphasizing its inability to arrest the exces-sive domestic credit expansion, to prevent the build up and eventual burst of the housing bubble. Overall the Fed is considered responsible for the fast rising indebtedness of businesses and households. Some analysts also consider the Fed’s policy as responsible for the exacerbation of global imbalances, namely the big external deficit of the US in conjunction to the huge external surpluses of many creditor countries. We have already indi-cated above that the FED’s policy in the period 2002-2007 was based on the presence of low inflationary expectations as implied by the low long term interest rates. It is conceivable that a substantially more restrictive monetary policy by the FED in this period could have prevented the overex-pansion of the housing bubble, most possibly at the expense of a US and a world wide recession. In fact, for the world economy to have continued on an acceptable growth path the policy initiative should have been undertak-en by the CEs, preferably in coordination with the US and other DEs.

Concerning the insufficient functioning of the market mechanism in the context of globalization, it seems that the major reason for the delay in the manifestation of the normally expected market adjustments was that they were being put on hold by economic policies that were intended to serve the national interest but in the process led to the accumulation of GMI, especially given the powerful global position of many of the embroiled economies as price makers. In the end it was the creation of an unsustain-able global policy environment that led to the crisis rather than an inherent-ly dysfunctional global market mechanism. The BWII mechanism was a key factor in many CEs that are in a position to affect market outcomes given the characteristically dominant role of the state in these countries in allocat-ing resources. The carry trade in Japan and Switzerland has been a useful mechanism leading to the undervaluation of their currencies and was implemented through the ample access to Central Bank credit at minimal interest rates. Also, Germany’s export boom was based on the application of appropriate policies since 2001, according to which the government pro-moted investment in internationally traded goods mainly at the expense of domestic consumers, as a substantial reduction of corporate taxation was facilitated by an inordinate increase of the VAT rates by 3 percentage points in January 2007. Moreover, it is quite telling the fact that the share of wages to GDP in Germany has declined substantially from 54% in 2001 to 48% in 2008, with a major impact on competitiveness at the expense of domestic consumption (Economist, August 6, 2009). Finally, the drive to export led growth at all costs in China and other SE Asia countries has led to the aforementioned accumulation of international reserves and a huge excess capacity in international traded goods industries. Therefore, state policies aimed to surpass market outcomes lead to bottlenecks and crisis situations as the one we are experiencing now.

In recent months, there has been a gradual change in perceptions assign-ing a primal role to GMI as a factor behind the crisis and hence the need for

Epilogue

For the world economy to have continued on an

acceptable growth path the policy initiative should have been undertaken by

the CEs, preferably in coordination with the US

and other DEs.

In the end it was the creation of an

unsustainable global policy environment that

led to the crisis rather than an inherently

dysfunctional global market mechanism.

Therefore, state policies aimed to surpass market

outcomes lead to bottlenecks and crisis

situations as the one we are experiencing now.


a global policy framework for their resolution as a pre-requisite for the resumption of sustainable growth (Portes, 2009, Martin Wolf, June 9, 2009). It is indicative that in the Report to the President (2009) the massive capital inflows into the US and other advanced markets are seen to be directly related to the financial meltdown due to the underestimation of risk across markets and the resulting uncertainty about its distribution across coun-tries. Such analyses are indeed accurate in pinpointing the primal macro-economic cause of the crisis and the implied economic policy consequenc-es, notwithstanding their general character of not identifying fully the key mechanisms and players involved. In particular, an underlying presumption in the inevitability of the crisis due to the over-deterministic nature of global forces, prevailing in some of these studies, implies an underestimation of the importance of the negative interaction of economic development strate-gies in CEs and DEs in both contributing to the crisis and also failing to take a proactive stance in order to avert it.

More importantly, the Group of 20 rich and developing nations in Pittsburgh USA agreed, in September 2009, to back a U.S.-led push for rebalancing the global economy by smoothing out huge surpluses in ICCAS countries such as China, Japan and Germany and large deficits in big DDCAD coun-tries such as the United States. The new US government is now determined to ditch the U.S. borrow-and-spend DDCAD model and embrace a growth model relying more on domestic savings and investment as household and public sector deleveraging continue. However, for this to happen, countries such as China, Japan and Germany must also restructure their pure ICCAS models and concentrate their growth effort not only on exports but also in boosting domestic demand. Indeed, the G20 leaders agreed to work together to assess how their macroeconomic policies mesh and to evaluate whether they are “collectively consistent with more sustainable and bal-anced growth” for the world economy. According to the G-20 communiqué, countries with significant CA surpluses pledged to strengthen domestic sources of growth and by the same token, countries with big CA deficits pledged to support their domestic private savings. In this respect, the rate of private savings in the USA that has already increased to 4.9% in Q2 2009 from 1.2% in Q1 2008 is expected to rise even more in the following quar-ters. Therefore, while previous attempts towards a coordinated global rebal-ancing were put aside by the main countries involved, as not urgent or directly applicable, this time around the possibility of success is more prob-able as the policies to alleviate GMI constitute the only feasible path for both CEs and DEs to get out of the current recession. In DEs, deleveraging for the household sector and fiscal adjustment for the public sector are almost certain over the following years, leading to a substantial reduction in their CA deficits. Should the latter be forthcoming, CEs will have no alterna-tive but to sustain a satisfactory growth through a substantial boost of their domestic demand, leading to a reduction in their CA surpluses. In fact, the alternative would be a long lasting world recession.

The G20 leaders agreed to work together to

assess how their macroeconomic policies

mesh and to evaluate whether they are

“collectively consistent with more sustainable

and balanced growth” for the world economy.

According to the G-20 communiqué, countries

with significant CA surpluses pledged to strengthen domestic

sources of growth and by the same token, countries

with big CA deficits pledged to support their

domestic private savings.In fact, the alternative

would be a long lasting world recession.


Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ:ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ

ΤΗΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣΣΕ ΡΙΖΙΚΕΣ

ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣΑΛΛΑΓΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ*

Εισαγωγή

* Από την παρουσίασησε εκδήλωση της Τραπέζης, που πραγματοποιήθηκε στις

28 Ιουνίου του 2010, στο ξενοδοχείο Athens Hilton

Το δημοσιονομικό πρόβλημα στην Ελλάδα έχει τρεις συνιστώσες: Μακρο-πρόθεσμα, η ταχεία γήρανση του πληθυσμού οδηγεί σε δυσμενείς δημοσι-ονομικές προοπτικές καθώς δημιουργούνται πιέσεις για αυξήσεις των δαπανών για συντάξεις και των δαπανών που συνεχίζονται με την παροχή υγειονομικής περιθάλψεως και φροντίδας. Μεσοπρόθεσμα, ο πολιτικός κύκλος δημιουργεί πιέσεις για αύξηση των αμοιβών και της απασχολήσε-ως στον δημόσιο τομέα πέραν των δυνατοτήτων της οικονομίας, με τη χρηματοδότηση των δαπανών αυτών να γίνεται όχι μέσω της φορολογίας (λόγω φοροδιαφυγής) αλλά μέσω προσφυγής σε δανεισμό, κυρίως από το εξωτερικό. Βραχυπρόθεσμα, τέλος, η δημοσιονομική εκτροπή του 2009 και ο μη έγκαιρος και αποτελεσματικός χειρισμός της κρίσεως στην αγορά των ελληνικών ομολόγων που επακολούθησε είχαν ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση από τη χώρα μας ενός προγράμματος μέτρων δραστικής μειώσεως του δημοσιονομικού ελλείμματος και σημαντικών διαρθρωτικών παρεμβάσεων. Το πρόγραμμα αυτό συναποφασίσθηκε με την συνδρομή των αρχών της Ζώνης του Ευρώ και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στο πλαίσιο ενεργοποιήσεως ενός διακρατικού χρηματοδοτικού μηχανι-σμού € 110 δισ. που παραμένει σε ισχύ για όσο διάστημα η Ελλάδα δεν θα έχει πρόσβαση στις αγορές για δανεισμό μέχρι και το 2012.

Στο κείμενο που ακολουθεί υποστηρίζεται ότι η σημερινή δημοσιονομική αναπροσαρμογή που επιχειρείται είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για να αντιμετωπισθούν οι διαρθρωτικές παθογένειες της ελληνικής οικονομίας. Μόνον έτσι μπορεί να επανέλθει η χώρα σε τροχιά ισχυρής οικονομικής αναπτύξεως και ευημερίας σε μονιμότερη βάση.

Η δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα εκδηλώθηκε σε εκρηκτική μορφή το 2009-2010. Η ανισσοροπία, όμως, στα δημόσια οικονομικά της χώρας προϋπήρχε. Χωρίς τη λήψη δραστικών μέτρων για την διόρθωση της ανι-σορροπίας ήταν θέμα χρόνου το πότε θα μετατρεπόταν σε πραγματική κρίση. Αυτό δείχνουν και οι προβλέψεις για τις μακροπρόθεσμες δημοσιο-νομικές προοπτικές της Ελλάδος εάν δεν γίνονταν μεταρρυθμίσεις στο ασφαλιστικό σύστημα και στην αγορά εργασίας.

Σύμφωνα με προβλέψεις του ΔΝΤ που έγιναν τον Αύγουστο του 2009, σε ανύποπτο δηλαδή χρόνο, ακόμη και με έλλειμμα 5,0% του ΑΕΠ το 2009, η Ελλάδα, χωρίς δραστική μεταβολή πολιτικής, ευρισκόταν ήδη σε πορεία κατακόρυφης αυξήσεως του δημοσίου χρέους, που θα διαμορφωνόταν στο 153% του ΑΕΠ το 2019 και στο 230% του ΑΕΠ το 2029 (Διάγραμμα 1). Επίσης, το έλλειμμα της γενικής κυβερνήσεως θα υπερέβαινε το 20%

Η σημερινή δημοσιονομική αναπροσαρμογή που

επιχειρείται είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για να

αντιμετωπισθούν οι διαρθρωτικές παθογένειες της

ελληνικής οικονομίας.

Γήρανση, μετανάστευση, αγορά εργασίας

και κοινωνική ασφάλιση


του ΑΕΠ μετά το 2020, με τις πληρωμές για τόκους να απορροφούν άνω του 10% του ΑΕΠ. Συνεπώς, ήταν γνωστό, πολύ πριν την εκδήλωση της τρεχούσης κρίσεως, ότι τα δημόσια οικονομικά της χώρας δεν ήταν βιώσι-μα. Ότι ακόμη και εάν δεν είχαμε κρίση στην αγορά του δημοσίου χρέους το 2010, χωρίς τη λήψη δραστικών μέτρων και μεταρρυθμίσεων, η κρίση θα εκδηλωνόταν αργά ή γρήγορα. Επιπλέον, ήταν επίσης γνωστό ότι η κύρια αιτία του επερχόμενου δημοσιονομικού εκτροχιασμού ήταν βασικά το διογκούμενο έλλειμμα του Ελληνικού Συστήματος Κοινωνικών Ασφαλί-σεων (ΕΣΚΑ), σε συνδυασμό με τις τάσεις γηράνσεως του ελληνικού πλη-θυσμού και της εθνικής αποταμιεύσεως. Οι δυσμενείς δε επιπτώσεις αυτών των τάσεων στα δημόσια οικονομικά της χώρας διογκώνονταν από την πλήρη ανελαστικότητα της εγχώριας αγοράς εργασίας, ιδιαιτέρως στον δημόσιο τομέα.

Πηγή: ΔΝΤ, Αύγουστος 2009.

Διάγραμμα 1. Μακροχρόνιες δημοσιονομικές προοπτικές 2010-2060:Χωρίς μεταρρυθμίσεις.

Ποσοστό των άνω των 65 ετών στο σύνολο του ενεργού πληθυσµού, 15-64 ετών.

Ποσοστό των άνω των 80 ετών στο σύνολο του ενεργού πληθυσµού, 15-64 ετών.

Διάγραμμα 2. Γήρανση του πληθυσμού.

Διάγραμμα 3. Ποσοστό γονιμότητος (παιδιά/γυναίκα).

Πηγή: «The 2009 Ageing Report», Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Διάγραμμα 4. Προσδόκιμο ζωής στην γέννηση (άνδρες).

Διάγραμμα 5. Ποσοστόσυμμετοχής ενεργού πληθυσμού

15-64 ετών (γυναίκες).

Ελλάδα ΕΕ-15 Ελλάδα ΕΕ-12

Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών. Πηγή: «The 2009 Ageing Report», Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ήταν γνωστό, πολύ πριν την εκδήλωση της τρεχούσης

κρίσεως, ότι τα δημόσια οικονομικά της χώρας δεν

ήταν βιώσιμα. Ότι ακόμη και εάν δεν είχαμε κρίση στην

αγορά του δημοσίου χρέους το 2010, χωρίς τη λήψη

δραστικών μέτρων και μεταρρυθμίσεων, η κρίση θα

εκδηλωνόταν αργά ή γρήγορα.


Η γήρανση του ελληνικού πληθυσμού στις επόμενες δεκαετίες θα είναι ταχεία, με το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών στο σύνολο του εργαζόμενου πληθυσμού να αυξάνεται από 27,8% το 2008, στο 48,2% το 2040 και σε 57,1% το 2060. Το 2060 θα αντιστοιχούν λιγότεροι από 2 εργαζόμενοι για κάθε άτομο άνω των 65 ετών, ενώ σήμερα αντιστοιχούν 4 εργαζόμενοι. Η γήρανση του πληθυσμού αφορά τις περισσότερες ανεπτυγ-μένες χώρες, εντούτοις από το Διάγραμμα 2 είναι εμφανές ότι στην Ελλάδα το φαινόμενο αυτό είναι εντονότερο, καθώς το ποσοστό των υπερηλίκων άνω τον 80 ετών σε σχέση με τα άτομα άνω των 65 ετών, που διαμορφόνω-νταν στο 20,7% το 1995 όταν στην ΕΕ-15 ήταν ήδη 25%, ανήλθε στο 24,2% το 2010, προσεγγίζοντας το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ-15 που ήταν 27,6%. Όμως, έως το 2060 το ποσοστό αυτό στην Ελλάδα θα υπερβεί το αντίστοιχο της ΕΕ-15, φθάνοντας το 42,6% έναντι 41,3% της ΕΕ-15.

Το φαινόμενο της γηράνσεως οφείλεται κυρίως: α) στην τάση μειώσεως του ποσοστού γονιμότητας σε 1,41 παιδιά ανά γυναίκα (Διάγραμμα 3), ενώ η σταθεροποίηση του πληθυσμού απαιτεί 2,1 παιδιά ανά γυναίκα, β) στην τάση ταχείας αυξήσεως του προσδόκιμου ορίου ζωής (Διάγραμμα 4), και γ) στην επιβράδυνση των μεταναστευτικών ροών. Πιο συγκεκριμέ-να, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμούσε το 2008 (πριν δηλαδή να εισέλθει η οικονομία σε ύφεση που οδηγεί σε μείωση ή και αντιστροφή των μετανα-στευτικών ροών), ότι η καθαρή εισροή μεταναστών στην Ελλάδα θα συνε-χισθεί κατά περίπου 30-40 χιλ. ετησίως στην περίοδο έως το 2060 (Διά-

Διάγραμμα 6. Δημογραφική εξέλιξη του πληθυσμού της Ελλάδος.

Πηγή: ΕΛ. ΣΤΑΤ., «The 2009 Ageing Report», Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Το 2060 θα αντιστοιχούν λιγότεροι από 2 εργαζόμενοι

για κάθε άτομο άνω των 65 ετών, ενώ σήμερα αντιστοιχούν

4 εργαζόμενοι.


γραμμα 6). Χωρίς αυτή την εισροή, η γήρανση στη χώρα μας θα ελάμβανε πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις.

Γενικά η γήρανση του πληθυσμού μπορεί να περιορισθεί ή να αποτραπεί από την καθαρή εισροή μεταναστών. Ωστόσο, στην Ελλάδα δεν φαίνεται να υπάρχει σαφής και εφαρμόσιμη μεταναστευτική πολιτική προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν υπάρχει νόμιμη εισροή μεταναστών αλλά κυρίως λαθρο-μετανάστευση και εισροή ανειδίκευτης εργασίας. Στην Ελλάδα, δεν υπάρ-χει μεταναστευτικό ρεύμα φοιτητών, ούτε εισροή εξειδικευμένων εργαζο-μένων και επιστημόνων. Επομένως, η γήρανση στην Ελλάδα είναι μάλλον δύσκολο να μπορεί να περιορισθεί με τη μετανάστευση, με βάση τις ισχύ-ουσες πολιτικές, παρά τις αρνητικές επιπτώσεις που ασκεί η γήρανση στην ανάπτυξη της οικονομίας αλλά και στα δημόσια οικονομικά της χώρας.

Όσον αφορά την ανάπτυξη, με δεδομένο τον ρυθμό αυξήσεως της παραγωγικότητας της εργασίας, η γήρανση μειώνει τον ρυθμό αυξήσε-ως του ΑΕΠ, διότι μειώνει το εργατικό δυναμικό και την απασχόληση. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο ρυθμός αυξήσεως του ΑΕΠ στην Ελλάδα αναμένεται να είναι 1,0%-1,5% στην περίοδο 2025-2060 (Διάγραμμα 7). Ο χαμηλός ρυθμός αναπτύξεως και η πτώση της απασχο-λήσεως, με τη σειρά τους, δεν επιτρέπουν την αύξηση των φορολογικών εσόδων και επιδεινώνουν τη δημοσιονομική κατάσταση.

Το ερώτημα που γεννάται είναι εάν μπορούμε να αποτρέψουμε τις ανωτέ-ρω αρνητικές επιπτώσεις της γηράνσεως στην απασχόληση και την ανά-πτυξη. Για τις επόμενες δύο δεκαετίες η απάντηση είναι θετική. Η Ελλάδα μπορεί να αποφύγει τη μείωση της απασχολήσεως έως το 2030, αφενός μεν με μία ολοκληρωμένη μεταναστευτική πολιτική και αφετέρου με την αύξηση του ποσοστού απασχολήσεως των νέων ηλικίας 15-29 ετών, των γυναικών, και των ηλικιωμένων άνω των 55 ετών, που είναι κατηγορίες πληθυσμού στην Ελλάδα με ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό πολύ χαμηλό. Για να αυξηθεί, όμως, το ποσοστό απασχολήσεως απαιτεί-ται η ελαστικοποίηση και η εκλογίκευση της αγοράς εργασίας αλλά και η εκ βάθρων μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, όπως προβλέ-πεται (όχι κατά σύμπτωση) από το Πρόγραμμα Σταθερότητος.


Διάγραμμα 7. Επιπτώσεις της γηράνσεως του πληθυσμούστον δυνητικό ρυθμό αυξήσεως του ΑΕΠ. (% μεταβολή)

Η Ελλάδα μπορεί να αποφύγει τη μείωση της απασχολήσεως

έως το 2030, αφενός μεν με μία ολοκληρωμένη

μεταναστευτική πολιτική και αφετέρου με την αύξηση του

ποσοστού απασχολήσεως των νέων ηλικίας 15-29 ετών,

των γυναικών, και των ηλικιωμένων άνω των 55 ετών,

που είναι κατηγορίες πληθυσμού στην Ελλάδα με

ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό πολύ

χαμηλό.


Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις εκτιμήσεις της το 2009, υποθέτει ότι δεν θα υπάρξει μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας και του ασφαλιστικού συστή-ματος στην Ελλάδα. Επομένως, θεωρεί ότι η αύξηση των ποσοστών απα-σχολήσεως και της παραγωγικότητας στις επόμενες δεκαετίες θα είναι ελάχιστη ή μηδενική. Με αυτά τα δεδομένα, εκτιμά ότι η γήρανση του πλη-θυσμού στην Ελλάδα θα οδηγήσει σε αύξηση των δημοσίων δαπανών για συντάξεις κατά 12,4 π.μ. του ΑΕΠ στο 24,1% του ΑΕΠ το 2060, από 11,7% του ΑΕΠ το 2007, όπως φαίνεται και από το Διάγραμμα 8. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επίσης, εκτιμά μία αύξηση των δαπανών για υγειονομική περί-θαλψη κατά 1,4 π.μ. του ΑΕΠ και αύξηση των δαπανών για μακροχρόνια φροντίδα κατά 2,2 π.μ. του ΑΕΠ. Συνολικά, εκτιμάται ότι η γήρανση στην Ελλάδα θα συμβάλλει σε αύξηση των δημοσίων δαπανών κατά 15,6 π.μ. του ΑΕΠ, πολύ μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ-27. Αυτές τις υποθέσεις χρησιμοποιεί το ΔΝΤ για να καταλήξει στην προαναφερθεί-σα εκτίμηση ότι η εξέλιξη του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα στις επόμε-νες δεκαετίες θα είναι εκρηκτικά αυξητική (Διάγραμμα 1).

Το φαινόμενο της γηράνσεως του πληθυσμού δεν είναι ελληνικό φαινόμε-νο. Αφορά όλες τις ανεπτυγμένες χώρες (Διάγραμμα 9). Εντούτοις, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οι επιπτώσεις της γηράνσεως στις δημόσιες δαπάνες έχουν ήδη περιορισθεί δραστικά με κατάλληλη προσαρμογή των παραμέτρων εισφορών και παροχών των Συστημάτων Κοινωνικής Ασφαλί-σεως, με αποτέλεσμα να προβλέπεται μεν διόγκωση, αλλά όχι εκτίναξη στα ύψη, εκτόξευση, του δημοσιονομικού κόστους της γηράνσεως, όπως δυστυχώς, προβλέπεται για την Ελλάδα (Διάγραμμα 10). Πιο συγκεκριμέ-να, έως το 2060 η αύξηση των δημοσίων δαπανών για συντάξεις στην ΕΕ-27 εκτιμάται μόνο στις 2,5 π.μ. του ΑΕΠ ενώ στην Ελλάδα στις 12,4 π.μ. του ΑΕΠ. Μέχρι και την πρόσφατη ασφαλιστική μεταρρύθμιση, στην Ελλά-δα δεν είχε πραγματοποιηθεί η προσαρμογή του ασφαλιστικού συστήμα-τος στα δεδομένα που προέκυπταν από τη γήρανση του πληθυσμού. Το σύστημα εξακολουθούσε να έχει τα χαρακτηριστικά που συνέβαλαν στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό, όπως: α) Η θεωρούμενη εγγύηση του κρά-τους για πληρωμή όλων των συντάξεων. β) Τα πολύ χαμηλά όρια συνταξι-οδοτήσεως. γ) Η υψηλή εισφοροδιαφυγή και η ανυπαρξία κινήτρων για μακροχρόνια ασφάλιση. δ) Το υψηλό ποσοστό αναπληρώσεως των συντά-ξεων με πολύ ασθενή διασύνδεση των παροχών με τις εισφορές του κάθε εργαζόμενου. ε) Η κατακόρυφη άνοδος των δαπανών των ταμείων σε ένα σαθρό σύστημα υγειονομικής περιθάλψεως. στ) Η πολιτική αυξήσεων των

Το δημοσιονομικό κόστος της γηράνσεως

Ελλάδα ΕΕ-12


Διάγραμμα 8. Δαπάνες για συντάξεις και υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Μέχρι και την πρόσφατη ασφαλιστική μεταρρύθμιση,

στην Ελλάδα δεν είχε πραγματοποιηθεί η

προσαρμογή του ασφαλιστικού συστήματος

στα δεδομένα που προέκυπταν από τη γήρανση του πληθυσμού. Το σύστημα

εξακολουθούσε να έχει τα χαρακτηριστικά που

συνέβαλαν στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό.


συντάξεων από το κράτος στο πλαίσιο της ετήσιας εισοδηματικής πολιτι-κής με ποσοστά υψηλότερα από την αύξηση των μισθών, κ.ά.

Αυτά τα χαρακτηριστικά του ασφαλιστικού συστήματος το καθιστούσαν εμφανώς μη βιώσιμο. Ήδη, οι πληρωμές για συντάξεις ανέρχονταν στο 12,0% του ΑΕΠ το 2009 και ήταν υπερβολικά υψηλές σε σχέση με πολλές άλλες χώρες. Γενικά, σε χώρες με τόσο έντονη τάση γηράνσεως του πλη-θυσμού όπως η Ελλάδα, οι μελλοντικοί συνταξιούχοι δεν μπορεί να βασί-ζονται στους μελλοντικούς εργαζόμενους για να εξασφαλίσουν τις συντά-ξεις τους. Στα συστήματα αυτά απαιτείται συγκέντρωση ικανοποιητικής συνταξιοδοτικής αποταμιεύσεως ήδη από την τρέχουσα περίοδο. Αντί αυτού, όμως, στην Ελλάδα έως σήμερα είχαμε υπερβολικά μεγάλο δημό-σιο χρέος. Για τους ανωτέρω λόγους, οι πρόσφατες δραστικές μεταρρυθ-

Η μεταρρύθμισητου ασφαλιστικού

συστήματος


Διάγραμμα 9. Οι άνω των 65 ετών ως ποσοστό του ενεργού πληθυσμού (15-64 ετών).


Διάγραμμα 10. Δημοσιονομικό κόστος γηράνσεως* (15-64 ετών).Γενικά, σε χώρες με τόσο

έντονη τάση γηράνσεως του πληθυσμού όπως η Ελλάδα, οι

μελλοντικοί συνταξιούχοι δεν μπορεί να βασίζονται στους μελλοντικούς εργαζόμενους

για να εξασφαλίσουν τις συντάξεις τους. Στα

συστήματα αυτά απαιτείται συγκέντρωση ικανοποιητικής

συνταξιοδοτικής αποταμιεύσεως ήδη από την

τρέχουσα περίοδο. Αντί αυτού, όμως, στην Ελλάδα

έως σήμερα είχαμε υπερβολικά μεγάλο δημόσιο

χρέος.


μίσεις του ασφαλιστικού συστήματος και της αγοράς εργασίας ήσαν απο-λύτως αναγκαίες και αναμένεται να συμβάλουν καταλυτικά στη διόρθωση των δημοσιονομικών ανισσοροπιών.

Πιο συγκεκριμένα, η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος συνί-σταται στην ορθολογικοποίηση των ορίων συνταξιοδοτήσεως και των ποσοστών αναπληρώσεως των συντάξεων, και στην ουσιαστική αποκατά-σταση της διασυνδέσεως των εισφορών και των παροχών των ασφαλι-σμένων, με ενίσχυση των κινήτρων για ένταξη των εργαζομένων στο ασφαλιστικό σύστημα. Το νέο ασφαλιστικό σύστημα θα συμβάλλει στην αύξηση των εισφορών και των συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων και θα μειώσει την επίπτωση της γηράνσεως του πληθυσμού στην αύξηση των δημοσίων δαπανών για συντάξεις στις 2,5 π.μ. του ΑΕΠ, αντί για τις 12,5 π.μ. του ΑΕΠ, όπως προαναφέρθηκε. Όπως φαίνεται και από το Διά-γραμμα 8, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των δαπανών για συντάξεις από 24,1% του ΑΕΠ, στο 14,2% του ΑΕΠ, περίπου δηλαδή στο αντίστοιχο επίπεδο δαπανών για συντάξεις στην ΕΕ-12, που είναι 11,5% του ΑΕΠ.

Τα μέτρα για την ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας οδηγούν σε απο-κατάσταση της δυνατότητας των εργοδοτών να προσλαμβάνουν εργαζό-μενους σύμφωνα με τις ανάγκες τους, δυνατότητα των εργαζομένων για παραγωγική απασχόληση, αύξηση των ποσοστών απασχολήσεως και του εργατικού δυναμικού, αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, και, επομένως, αύξηση του δυνητικού ρυθμού αναπτύξεως της οικονομίας.

Οι ανωτέρω πολιτικές, σε συνδυασμό με μία συντονισμένη και συστημα-τική προσπάθεια στον τομέα των ιδιωτικοποιήσεων και της αποτελεσμα-τικής διαχειρίσεως της δημόσιας περιουσίας, μπορούν να συμβάλουν στη μείωση του ελληνικού δημοσίου χρέους από 133% του ΑΕΠ το 2011, περίπου στο 105% του ΑΕΠ το 2020 και κάτω από 80% του ΑΕΠ το 2030 (Διάγραμμα 11). Εάν δε ο ρυθμός αυξήσεως του ονομαστικού ΑΕΠ απο-δειχθεί υψηλότερος από τον πολύ χαμηλό ρυθμό που προβλέπεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη δεκαετία του 2020 (3,6% ετησίως), τότε το δημόσιο χρέος της Ελλάδος ως ποσοστό του ΑΕΠ μπορεί να μειωθεί κάτω του 60% του ΑΕΠ από τα μέσα της δεκαετίας του 2020.

Πηγή: Πρόγραμμα Σταθερότητος, Προβλέψεις Αlpha Bank.

Διάγραμμα 11. Δημοσιονομική προσαρμογή, 2010- 2030: Μετά τις μεταρρυθμίσεις στο ΕΣΚΑ και την αγορά εργασίας.

Η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος

συνίσταται στην ορθολογικοποίηση των ορίων

συνταξιοδοτήσεως και των ποσοστών αναπληρώσεως

των συντάξεων, και στην ουσιαστική αποκατάσταση

της διασυνδέσεως των εισφορών και των παροχών

των ασφαλισμένων, με ενίσχυση των κινήτρων για

ένταξη των εργαζομένων στο ασφαλιστικό σύστημα.

Τα μέτρα για την ελαστικοποίηση της αγοράς

εργασίας οδηγούν σε αύξηση του δυνητικού ρυθμού

αναπτύξεως της οικονομίας.

Οι ανωτέρω πολιτικές, σε συνδυασμό με μία συντονισμένη και

συστηματική προσπάθεια στον τομέα των

ιδιωτικοποιήσεων και της αποτελεσματικής

διαχειρίσεως της δημόσιας περιουσίας, μπορούν να

συμβάλουν στη μείωση του ελληνικού δημοσίου χρέους από 133% του ΑΕΠ το 2011, περίπου στο 105% του ΑΕΠ το 2020 και κάτω από 80%

του ΑΕΠ το 2030.


Την τελευταία δεκαετία ζήσαμε μία περίοδο ταχείας οικονομικής αναπτύ-ξεως (Διάγραμμα 12) που οδήγησε σε θεαματική αύξηση του επιπέδου ευημερίας, ξεπερνώντας την Ισπανία και την Πορτογαλία (Διάγραμμα 13). Ο ρυθμός αναπτύξεως ήταν περίπου 2 π.μ. κατά μέσο όρο υψηλότερος από ό,τι στην Ευρωζώνη και ακόμη και πέρυσι, που το ΑΕΠ στην Ευρωζώ-νη μειώθηκε κατά -4%, στην Ελλάδα η πτώση ήταν μόνο -2%. Η ανάπτυξη αυτή δεν ήταν τυχαίο φαινόμενο. Στηρίχθηκε σε επενδύσεις, και μάλιστα όχι τόσο σε κατοικίες όσο σε υποδομές και εξοπλισμό (Διάγραμμα 14). Με την έλευση όμως, της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσεως και την απώ-λεια εμπιστοσύνης μέσα σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης αβεβαιότητος που επηρέασε τις επενδύσεις, η πορεία αυτή ανακόπηκε.

Η ελληνική οικονομία ευρίσκεται σήμερα σε ύφεση καθώς η χώρα μας υλο-ποιεί ένα τιτάνιο έργο δημοσιονομικής προσαρμογής. Βραχυπρόθεσμα ανα-μένεται σημαντική συρρίκνωση του διαθεσίμου εισοδήματος καθώς επενερ-γούν οι περικοπές μισθών, συντάξεων και απασχολήσεως και η επίπτωση της αυξημένης φορολογικής επιβαρύνσεως είτε στα εισοδήματα είτε μέσω των τιμών των προϊόντων. Δυστυχώς, με τη χώρα μας να μην έχει πρόσβαση στις αγορές, η δημοσιονομική παρέμβαση γίνεται κατά τρόπο άτακτο και αντιαναπτυξιακό. Σε αυτή την κατάσταση εκτάκτης ανάγκης δεν υπάρχει η πολυτέλεια η οικονομική πολιτική να οδηγεί σε άριστο αποτέλεσμα. Αντιθέ-τως, η φορολογική πολιτική στη σημερινή συγκυρία, έχει καθαρά φοροει-σπρακτικούς στόχους, χωρίς να λαμβάνεται μέριμνα ώστε να μην επιβαρυν-θεί δυσανάλογα η οικονομική δραστηριότητα.

Η δε πολιτική περικοπής δαπανών υλοποιείται χωρίς να υπάρχει το περιθώριο χρόνου να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις στη λειτουργία του δημοσίου τομέα και της οικονομίας. Κυρίαρχος στόχος είναι να διατηρηθούν οι μόνιμες θέσεις εργασίας και να εξακολουθήσει το ασφαλιστικό σύστημα να καταβάλει συντάξεις και στο μέλλον, αν και μειωμένες, σε όσο το δυνατόν περισσότε-ρους δικαιούχους, δεδομένης της αυξανόμενης γηράνσεως του πληθυσμού.

Ταυτοχρόνως, υπό από την πίεση του διεθνούς παράγοντος επιτηρήσεως της ελληνικής οικονομίας, επιχειρείται απελευθέρωση της αγοράς εργασίας και των «κλειστών επαγγελμάτων» καθώς και παρεμβάσεις εξορθολογισμού του κράτους μέσω ιδιωτικοποιήσεων, συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, παραχωρήσεως εκμεταλλεύσεως δημοσίων εγκαταστάσεων σε ιδιώ-τες κ.ο.κ., σε μία προσπάθεια να μειωθεί το κόστος παραγωγής και να αυξη-θεί η απασχόληση και τα εισοδήματα μακροπρόθεσμα.

Δημοσιονομική προσαρμογή,

ύφεση και αβεβαιότηταγια το μέλλον

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Eurostat

Διάγραμμα 12. ΑΕΠ: Eτήσια ποσοστιαία μεταβολή σε σταθερές τιμές.

Βραχυπρόθεσμα αναμένεται σημαντική συρρίκνωση του

διαθεσίμου εισοδήματος καθώς επενεργούν οι

περικοπές μισθών, συντάξεων και απασχολήσεως και η επίπτωση της αυξημένης

φορολογικής επιβαρύνσεως είτε στα εισοδήματα είτε μέσω

των τιμών των προϊόντων. Δυστυχώς, με τη χώρα μας να

μην έχει πρόσβαση στις αγορές, η δημοσιονομική

παρέμβαση γίνεται κατά τρόπο άτακτο και αντιαναπτυξιακό.

Κυρίαρχος στόχος είναι να διατηρηθούν οι μόνιμες θέσεις

εργασίας και να εξακολουθήσει το ασφαλιστικό σύστημα να καταβάλει συντάξεις και στο μέλλον, αν και μειωμένες, σε

όσο το δυνατόν περισσότερους δικαιούχους, δεδομένης της

αυξανόμενης γηράνσεως του πληθυσμού.


Αλλά δυστυχώς και πάλι, τα βήματα προόδου που γίνονται είναι μικρά και άτολμα και γίνονται χωρίς πεποίθηση για την αναγκαιότητα και χρη-σιμότητά τους. Έτσι, διαμορφώνεται σταδιακά ένα συνονθύλευμα ετερό-κλιτων παρεμβάσεων οικονομικής και διαρθρωτικής πολιτικής, σε ένα κλίμα γενικευμένης απαισιοδοξίας για το μέλλον του τόπου. Το κλίμα αυτό επηρεάζει αρνητικά τις προσδοκίες καταναλωτών και επιχειρήσεων, πράγμα που οδηγεί σε εμβάθυνση της υφέσεως καθώς μειώνονται ή αναβάλλονται οι καταναλωτικές και οι επενδυτικές δαπάνες.

Όπως φαίνεται από το Διάγραμμα 15, η επιδείνωση των δημοσιονομικών υπήρξε αλματώδης στη δεκαετία 1980-1990. Είχαμε τεράστια αύξηση του δημοσίου χρέους μέχρι το 1993 οπότε και σταθεροποιείται. Στη δεκαετία 1990-2000 δημιουργήθηκαν σημαντικά πρωτογενή πλεονάσμα-τα (έως και 5 π.μ. του ΑΕΠ) στην προσπάθειά μας να ενταχθούμε στη Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ). Εντούτοις, μετά την είσοδό μας στο Ευρώ το 2001, ξεκίνησε και πάλι η χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής (Διά-γραμμα 15). Αντί να διατηρήσουμε τα πρωτογενή πλεονάσματα, αρχίσα-με να ξοδεύουμε χωρίς να μαζεύουμε φόρους. Με το κόστος του χρήμα-τος δεθνώς σε πολύ χαμηλό επίπεδο, ο δανεισμός αυξήθηκε κατακόρυ-φα. Και έτσι φθάσαμε στο σήμερα.

H πορεία δημοσιονομικού εκτροχιασμού και

επαναφοράς σε ισορροπία

Πηγή: «Statistical Annex of European Economy», European Commission, Spring 2010.

Διάγραμμα 13. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ ως ποσοστό του μέσου όρουστην Ευρωζώνη.

Πηγή: «Statistical Annex of European Economy», European Commission, Spring 2010.

Διάγραμμα 14. Επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ.


Η τελευταία δεκαετία σημαδεύτηκε από μία πρωτοφανή διόγκωση των κοι-νωνικών μεταβιβάσεων και σημαντική υστέρηση των εισφορών της κοινω-νικής ασφαλίσεως καθώς και μία κατακόρυφη αύξηση των καταναλωτικών δαπανών για αμοιβές προσωπικού και κρατικές προμήθειες χωρίς ανάλο-γη αύξηση των φορολογικών εσόδων.

Αναλυτικότερα, οι κοινωνικές μεταβιβάσεις αυξήθηκαν κατά 142% την περίοδο 2000-2009, όταν ο πληθωρισμός αυξήθηκε κατά 32% και το ονομαστικό ΑΕΠ κατά 74%, ενώ το 2010 και τα επόμενα έτη, παρά την προβλεπόμενη μείωση λόγω περικοπών, θα εξακολουθήσουν να αυξά-νονται με κάποιο πιο συγκρατημένο ρυθμό. Έτσι, το 2010 υπολογίζεται

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Τράπεζα της Ελλάδος.

Διάγραμμα 15. Εξέλιξη δημοσιονομικών μεγεθών.

Διάγραμμα 16. Κοινωνικές μεταβιβάσεις.

Πηγή: European Economy, The Economic Adjustment Programme for Greece, Eurostat,Government Finance Statistics.

Διάγραμμα 17. Εισφορές κοινωνικής ασφαλίσεως.

Η τελευταία δεκαετία σημαδεύτηκε από μία

πρωτοφανή διόγκωση των κοινωνικών μεταβιβάσεων και

σημαντική υστέρηση των εισφορών της κοινωνικής

ασφαλίσεως.


ότι οι κοινωνικές μεταβιβάσεις θα ξεπερνάνε το 20% του ΑΕΠ όταν στην Ευρωζώνη των κοινωνιών ευημερίας είναι 18% (Διάγραμμα 16). Από την άλλη πλευρά, η αύξηση των εισφορών κοινωνικής σφαλίσεως δεν ήταν ανάλογη καθώς αυξήθηκαν μόλις 78% την αντίστοιχη περίο-δο, στο ήμισυ δηλαδή από ό,τι οι κοινωνικές μεταβιβάσεις ενώ παρα-μένουν σταθερές στα € 28 δισ. τα επόμενα έτη εξαιτίας της υφέσεως και παρά τις προσπάθειες πατάξεως της εισφοροδιαφυγής (Διάγραμ-μα 17). Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι, ενώ οι εισφορές κοι-νωνικής ασφαλίσεως ως προς το ΑΕΠ έμειναν αμετάβλητες μεταξύ του 2000 και 2010 και στην Ελλάδα και στην Ευρωζώνη (παρόλο που στην Ελλάδα είναι χαμηλότερες κατά 3,3 π.μ. του ΑΕΠ), οι κοινωνικές μεταβιβάσεις αυξήθηκαν στην Ευρωζώνη κατά 1,8 π.μ. ενώ στην Ελλά-δα κατά 5,5 π.μ. του ΑΕΠ.

Αντίστοιχη απόκλιση παρουσίασαν οι δημόσιες δαπάνες σε σχέση με τα φορολογικά έσοδα. Την περίδο 2000 και 2009 οι αμοιβές προσωπικού στο Δημόσιο αυξήθηκαν 106% (αυξήσεις μισθών και προσωπικού) (Διάγραμμα 18) όταν οι αμοιβές προσωπικού σε όλη την οικονομία αυξήθηκαν μόλις 81% την ίδια περίοδο, ενώ η τεράστια αυτή αύξηση των αμοιβών σε πραγ-ματικούς όρους δεν συνοδεύθηκε από ανάλογη βελτίωση της ποσότητας και της ποιότητας των παρεχομένων δημοσίων υπηρεσιών.

Παράλληλα, οι κρατικές προμήθειες αυξήθηκαν κατά 68% με τα τελευταία τρία έτη να έχουμε πολύ μεγαλύτερες αυξήσεις σε σχέση με τα προηγούμε-να έτη (Διάγραμμα 19) ενώ οι δημόσιες επενδύσεις αυξήθηκαν μόλις κατά 24% την περίοδο 2000-2009. Από τα Διαγράμματα 18 και 19 φαίνεται ότι ως

Διάγραμμα 18. Αμοιβές προσωπικού.

Διάγραμμα 19. Κρατικές προμήθειες.



Διάγραμμα 20. Έμμεσοι φόροι.

Διάγραμμα 21. Άμεσοι φόροι.

Διάγραμμα 22. Αμοιβές προσωπικού ως ποσοστό των άμεσωνκαι έμμεσων φόρων.

Διάγραμμα 23. Κοινωνικές μεταβιβάσεις ως ποσοστό των άμεσων, έμμεσων φόρων και των εισφορών κοινωνικής ασφαλίσεως.



ποσοστό του ΑΕΠ είμαστε περίπου στο ίδιο επίπεδο με την Ευρωζώνη στις αμοιβές προσωπικού και κρατικές προμήθειες δηλαδή ξοδεύουμε αναλογι-κά περίπου τους ίδιους πόρους για την παραγωγή δημοσίων υπηρεσιών. Εντούτοις, δεν απολαμβάνουμε και του ίδιου επιπέδου υπηρεσίες, τα ίδια νοσοκομεία, τα ίδια πανεπιστήμια, τις ίδιες κοινωνικές υπηρεσίες κ.λπ.

Από την πλευρά των φορολογικών εσόδων παρατηρείται σημαντική υστέρηση καθώς, το 2000-2009, το ονομαστικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 74% όμως οι φόροι αυξήθηκαν μόνο κατά 42% (Διάγραμμα 20), αποτυπώνοντας την έντονη φορο-διαφυγή. Από τα Διαγράμματα 20 και 21 διαπιστώνουμε ότι στους έμμεσους φόρους η απόσταση που μας χωρίζει από την Ευρωζώνη δεν είναι μεγάλη. Οι άμεσοι φόροι, όμως, στην Ελλάδα υπολείπονται κατά 3,6 π.μ. του ΑΕΠ, γεγο-νός που σημαίνει ότι υπάρχει πεδίον λαμπρόν να αυξηθούν τα έσοδα, μέσω πατάξεως της φοροδιαφυγής στον φόρο εισοδήματος. Παρόλα αυτά, το Πρό-γραμμα προβλέπει ότι την περίοδο 2010-2013, οι έμμεσοι φόροι θα αυξηθούν κατά € 4,7 δισ. ενώ οι άμεσοι φόροι μόνο κατά € 2,8 δισ. αφού η πάταξη της φοροδιαφυγής σε περίοδο υφέσεως είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, αφή-νοντας μεγαλύτερο περιθώριο για την αύξηση των έμμεσων φόρων.

Είναι προφανές από τα ανωτέρω ότι το δημοσιονομικό πρόβλημα έχει τρεις βασικές συνιστώσες: α) την απασχόληση και τους μισθούς στον δημόσιο τομέα, β) τα ελλείμματα της κοινωνικής ασφαλίσεως και γ) την φοροδιαφυ-γή, που δημιουργούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ υπέρογκων δαπανών σε σχέση με έσοδα που δεν υπάρχουν.

Οι αμοιβές προσωπικού το 2000 ήταν 45% των άμεσων και έμμεσων φόρων, όσο είναι στην Ευρώπη σήμερα (Διάγραμμα 22). Το 2009 το 45% έγινε 65% και το 2010, οι περικοπές το επανέφεραν στο 54% όταν στην Ευρωζώνη είναι 45% (Διάγραμμα 22). Εξακολουθεί δηλαδή να είναι 9 π.μ. πάνω από την Ευρωζώνη, ακόμη και μετά τις περικοπές (Διάγραμμα 22). Το Πρόγραμμα οδηγεί τον λόγο αυτό προς τον ευρωπαϊκό μέσο όρο το 2012 με πάγωμα προσλήψεων, μισθών, μείωση προσωπικού κ.λπ. σε συνδυασμό με την πάταξη της φοροδιαφυγής.

Αναφορικά με τα ελλείμματα της κοινωνικής ασφαλίσεως, παρατηρούμε ότι το 2000 οι κοινωνικές μεταβιβάσεις ως ποσοστό των φορολογικών εσόδων και των εισφορών για την κοινωνική ασφάλιση ήταν 41% στην Ελλάδα και 36% στην Ζώνη του Ευρώ, 5 π.μ. μεγαλύτερες από τον μέσο όρο της Ευρω-ζώνης ενώ το 2010 έφθασαν στο 45% στην Ευρώπη (αύξηση 9 π.μ.) αλλά στην Ελλάδα έφθασαν στο 61% (αύξηση 16 π.μ.). Και αυτό μετά τις πρό-σφατες περικοπές των συντάξεων. Το 2009 ο λόγος αυτός ήταν στο 65% (αύξηση 20 π.μ. από το 2000) (Διάγραμμα 23). Η κατάσταση αυτή δεν ήταν δυνατό να συνεχισθεί. Παρόλα αυτά, τα επόμενα έτη, ο λόγος αυτός είναι αδύνατον να πέσει κάτω του 60%, παρά την πάταξη της φοροδιαφυγής και τις περικοπές συντάξεων, επιδομάτων, αύξηση ορίων ηλικίας κ.λπ.

Προκύπτει, λοιπόν, ότι τα προγούμενα χρόνια υπήρξε υπέρμετρα υψηλή αύξηση αμοιβών-συντάξεων-προμηθειών χωρίς να υπάρχουν οι αντίστοιχοι μη δανειακοί πόροι χρηματοδότησεώς τους. Συνεπώς, το να διορθωθεί η κακοδιαχείριση και να επιστρέψουμε στο επίπεδο των εισοδημάτων του 2007-2008, είναι απολύτως εφικτό και χωρίς μεγάλες κοινωνικές αναστατώ-σεις. Γι' αυτό αισιοδοξούμε για την επιτυχία του Προγράμματος. Κι ας μη

Η δημοσιονομική προσαρμογή

και οι πιθανότητες επιτυχίας της

Tο δημοσιονομικό πρόβλημα έχει τρεις βασικές συνιστώσες:

α) την απασχόληση και τους μισθούς στον δημόσιο τομέα,

β) τα ελλείμματα της κοινωνικής ασφαλίσεως και γ)

την φοροδιαφυγή, που δημιουργούν ένα εκρηκτικό

κοκτέιλ υπέρογκων δαπανών σε σχέση με έσοδα που δεν

υπάρχουν.


λησμονούμε ότι η βάση από την οποία ξεκινά η προσαρμογή είναι τεχνητά διογκωμένη. Το 2009, θα μείνει στην ιστορία ως ένα έτος όπου η φοροδια-φυγή και οι κοινωνικές παροχές εκτινάχθηκαν στα ύψη παρά την επιβολή έκτακτης εισφοράς και τη μηδενική αύξηση μισθών στους υψηλόμισθους δημοσίους υπαλλήλους, σε μία απέλπιδα προσπάθεια να αντιμετωπισθεί η παγκόσμια κρίση και, ταυτοχρόνως, να κερδηθούν και οι εκλογές. Και όχι μόνον είχαμε κακοδιαχείριση στο εννεάμηνο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου, που επιβαρύνθηκε και από τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις, αλλά και η νέα κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του Οκτωβρίου, άφησε το τελευ-ταίο τρίμηνο του 2009 στην τύχη του. Δεν έγινε ουδεμία προσπάθεια την περίοδο εκείνη να συγκρατηθούν οι δαπάνες και να αυξηθούν τα έσοδα, διότι το 2009 ήταν για τη νέα κυβέρνηση μία χαμένη χρονιά, που ούτως ή άλλως θα χρεωνόταν στην απελθούσα κυβέρνηση. Και, βεβαίως, ελήφθη η απόφαση να φορτωθεί το 2009 και προηγούμενα έτη με όλες τις δαπάνες που αφορούσαν σε αποφάσεις της προηγούμενης κυβερνήσεως και που δυνητικά θα μπορούσαν να έχουν επιβαρύνει τα επόμενα έτη. Αντιθέτως, έσοδα που θα μπορούσαν να είχαν εισπραχθεί το 2009 καθυστέρησαν να εισπραχθούν ώστε να επηρεασθεί αρνητικά το 2009 και θετικά το 2010.

Το αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω παραγόντων ήταν ότι το έλλειμμα διπλασιάσθηκε μέσα στο 2009 σε 13,6% του ΑΕΠ το 2009 από 7,7% του ΑΕΠ το 2008. Καταλαβαίνει, συνεπώς, κανείς ότι ξεκινήσαμε την προσαρ-μογή από μία εξαιρετικά υψηλή βάση ελλείμματος το 2009. Οπότε, η απλή επαναφορά της δημοσιονομικής διαχειρίσεως σε φυσιολογικό επίπεδο από τις υπερβολές κακοδιαχειρίσεως του 2009 είναι λογικό να συνεπάγε-ται ταχεία αποκλιμάκωση των ελλειμμάτων, χωρίς αυτό να μειώνει στο

Διαγραμμα 24. Δαπάνες της γενικής κυβερνήσεως ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Πηγή: European Economy, The Economic Adjustment Programme for Greece.

Διαγραμμα 25. Έσοδα της γενικής κυβερνήσεως ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Το 2009, θα μείνει στην ιστορία ως ένα έτος όπου η

φοροδιαφυγή και οι κοινωνικές παροχές

εκτινάχθηκαν στα ύψη παρά την επιβολή έκτακτης

εισφοράς και τη μηδενική αύξηση μισθών στους

υψηλόμισθους δημοσίους υπαλλήλους, σε μία απέλπιδα

προσπάθεια να αντιμετωπισθεί η παγκόσμια κρίση και, ταυτοχρόνως, να

κερδηθούν και οι εκλογές. Aλλά και η νέα κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του

Οκτωβρίου, άφησε το τελευταίο τρίμηνο του 2009

στην τύχη του.


παραμικρό βεβαίως και τη συμβολή όλων των σημαντικών μέτρων που λαμβάνονται το 2010.

Ένας από τους κυριότερους λόγους για τον οποίο το Πρόγραμμα θα υλο-ποιηθεί παρά τις αντιξοότητες, είναι ότι η κοινή γνώμη κρατάει στάση επι-φυλακτικής συναινέσεως. Αναγνωρίζουν πλέον οι περισσότεροι πολίτες ότι το σύστημα εργασιακών σχέσεων στο δημόσιο τομέα καθώς και το φορο-λογικό και το ασφαλιστικό σύστημα όπως είχαν διαμορφωθεί, δημιουργούν μεγάλες στρεβλώσεις, πλήττοντας σε τελική ανάλυση την οικονομική και κοινωνική ευημερία. Στον δημόσιο τομέα απασχολούνται άνθρωποι που αμείβονται για περισσότερες ώρες από όσες δουλεύουν, και άνθρωποι που δουλεύουν πολλές ώρες χωρίς να αμείβονται επαρκώς, μία και πρέπει να πληρωθούν όλοι. ‘Εχουν δε εξασφαλισμένη δουλειά δια βίου με ωράριο εργασίας που αφήνει χρόνο και για ανάληψη πρόσθετων επαγγελματικών δραστηριοτήτων. Αμοιβές και συνθήκες απασχολήσεως που δεν συνδέο-νται με τη συνεισφορά τους στην παραγωγική διαδικασία ενώ επηρεάζο-νται και από εξω-οικονομικούς παράγοντες. Κατά δεύτερο λόγο, το φορο-λογικό σύστημα δεν μαζεύει τα έσοδα για να καλύψει τις ανάγκες του κρά-τους όπως έχουν διογκωθεί τα τελευταία έτη. Αλλά και ό,τι μαζεύει, το μαζεύει με την υπέρμετρα υψηλή φορολόγηση της οικοδομής και των εισο-δημάτων από μισθούς και την προκλητικά χαμηλή φορολόγηση όλων των υπολοίπων. Και δεν έχουμε αναφερθεί καν στη στρέβλωση των κινήτρων για εργασία και αποταμίευση, ή στον έντονα αντιαναπτυξιακό του χαρακτή-ρα, καθώς ο φοροεισπρακτικός σκοπός κυριαρχεί και εκμηδενίζει οποιοδή-ποτε αναπτυξιακό περιεχόμενο. Το ασφαλιστικό σύστημα, τέλος, δεν έχει τους πόρους για να καλύψει τις πληρωμές για συντάξεις, σε έναν πληθυ-σμό που γερνάει με ταχύ ρυθμό, στα παράλογα υψηλά επίπεδα που έχουν διαμορφωθεί δεδομένης της περιορισμένης συνταξιοδοτικής αποταμιεύσε-ως. Πέραν των άλλων, το ασφαλιστικό υποφέρει και λόγω της επεκτάσεως του συστήματος για να καλυφθούν και ασφαλισμένοι με λίγες ή καθόλου εισφορές, καθώς και λόγω της πρόωρης συνταξιοδοτήσεως, της εισφορο-διαφυγής και της κακοδιαχειρίσεως των πόρων και των περιουσιακών στοι-χείων των ταμείων. Συνεπώς υπάρχει σήμερα στην κοινωνία η επίγνωση ότι το εργασιακό σύστημα στο Δημόσιο, το φορολογικό και το ασφαλιστικό σύστημα είναι άδικα και αναποτελεσματικά και, συνεπώς, κάτι πρέπει να αλλάξει. Εξ ου και ότι οι κοινωνικές αναστατώσεις, που θεωρούνταν δεδο-μένες, δεν φαίνεται να έχουν λάβει μεγάλες διαστάσεις.

Όσον αφορά στις πιθανότητες υλοποιήσεως αυτού καθ'αυτού του Προ-γράμματος, πρέπει να σημειωθεί ότι προβλέπονται μέτρα ύψους € 42 δισ. από το 2010 έως το 2013 για να δημιουργηθούν τα πρωτογενή πλεονά-σματα που να καλύπτουν τις πληρωμές τόκων έτσι ώστε να σταθεροποιη-θεί το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ και να αρχίσει να μειώνεται. Τα μισά από αυτά, € 22 δισ., αφορούν στο 2010 (Διαγράμματα 24 και 25). Διαπι-στώνουμε ότι η προσαρμογή είναι εμπροσθοβαρής έτσι ώστε η επιτυχής υλοποίηση του Προγράμματος να αρχίσει να δημιουργεί θετικές εκπλήξεις για τις αγορές μάλλον ενωρίτερα παρά αργότερα στην περίοδο προσαρμο-γής. Αυτό θα επιτρέψει την ταχύτερη επάνοδο της χώρας μας στις διεθνείς αγορές και θα μειώσει το κόστος δανεισμού του Ελληνικού Δημοσίου.

Τα € 22 δισ., των μέτρων που αφορούν στο 2010 δεν είναι υποσχέσεις για το μέλλον. Τα μισά από τα € 22 δισ. ήταν ήδη στο Πρόγραμμα Σταθερό-

Όσον αφορά την υλοποίηση αυτού καθ'αυτού του

Προγράμματος, η προσαρμογή είναι

εμπροσθοβαρής έτσι ώστε η επιτυχής υλοποίηση του

Προγράμματος να αρχίσει να δημιουργεί θετικές εκπλήξεις

για τις αγορές μάλλον ενωρίτερα παρά αργότερα

στην περίοδο προσαρμογής. Αυτό θα επιτρέψει την

ταχύτερη επάνοδο της χώρας μας στις διεθνείς αγορές και

θα μειώσει το κόστος δανεισμού του Ελληνικού

Δημοσίου.

Ένας από τους κυριότερους λόγους για τον οποίο το

Πρόγραμμα θα υλοποιηθεί παρά τις αντιξοότητες, είναι

ότι η κοινή γνώμη κρατάει στάση επιφυλακτικής

συναινέσεως. Αναγνωρίζουν πλέον οι περισσότεροι πολίτες

ότι το σύστημα εργασιακών σχέσεων στο δημόσιο τομέα

καθώς και το φορολογικό και το ασφαλιστικό σύστημα

όπως είχαν διαμορφωθεί, δημιουργούν μεγάλες

στρεβλώσεις, πλήττοντας σε τελική ανάλυση την οικονομική

και κοινωνική ευημερία.


τητος που ανακοινώθηκε τον Ιανουάριο (αν και περιελάμβαναν και λογι-στικές προσαρμογές σε κάποιο βαθμό). Τα άλλα μισά ήταν συμπληρωμα-τικά μέτρα που ελήφθησαν τους επόμενους μήνες. Αυτό σημαίνει ότι είχαν όλα ήδη ληφθεί στο α' εξάμηνο του έτους και, αργά ή γρήγορα, θα αρχίσουν να εμφανίζονται ως μείωση του ελλείμματος. Ήδη, το έλλειμμα του τακτικού προϋπολογισμού είναι μειωμένο στο οκτάμηνο Ιανουαρίου-Αυγούστου κατά 32,2% (Διάγραμμα 26). Καθώς αρχίζουν να αποδίδουν τα μέτρα, θα δούμε ακόμη πιο θεαματικούς ρυθμούς βελτιώσεως. Ας μην ξεχνάμε ότι τα πιο σημαντικά και οδυνηρά μέτρα ελήφθησαν από τον Μάρτιο και μετά και συνεπώς δεν έχουν επηρεάσει στον μέγιστο βαθμό τα στοιχεία, πράγμα που αναμένεται να γίνει στη συνέχεια. Οποιεσδήποτε καθυστερήσεις στην είσπραξη εσόδων αναμένεται να εξομαλυνθούν καθώς θα περνά ο χρόνος. Και δεν έχει τόση σημασία εάν αυτό δεν επι-τευχθεί με ακρίβεια εντός του 2010. Έχει μεγαλύτερη σημασία ότι η βελ-τίωση έχει δρομολογηθεί και θα γίνει.

Πρέπει, εδώ, επίσης να σημειωθεί ότι τα μέτρα αυτά των € 22 δισ. είναι πολύ μεγαλύτερα από αυτά που απαιτούνται για να μειωθεί το έλλειμμα από τα € 32 δισ. το 2009 σε € 19 δισ. το 2010 όπως προβλέπει το Πρό-γραμμα Σταθερότητος. Συνεπώς, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η επιτυχία της δημοσιονομικής προσαρμογής το 2010. Ο στόχος για έλλειμμα 8% του ΑΕΠ το 2010 θα υπερκαλυφθεί. Τα μαξιλάρια είναι αναγκαία καθώς η προσαρμογή φέρνει ύφεση και κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος πως θα αντιδράσει η οικονομία στα μέτρα που λαμβάνονται. Συνεπώς, ο συντηρητικός χαρακτήρας του Προγράμμα-τος είναι δείγμα σύνεσης και, όπως προαναφέρθηκε, μεγιστοποιεί την πιθανότητα επιτεύξεως των στόχων και, συνεπώς, την πιθανότητα θετικών εκπλήξεων όσον αφορά στις αγορές, που ειρήσθω εν παρόδω, καραδο-κούν για το πρώτο στραβοπάτημα. Η υπερκάλυψη του στόχου, βεβαίως, δεν θα πρέπει να φέρει εφησυχασμό και να ατονήσει η λήψη περαιτέρω μέτρων. Οποιαδήποτε υπερκάλυψη του στόχου το 2010 θα πρέπει να θεωρείται προίκα για τα επόμενα έτη.

Το Πρόγραμμα προβλέπει μείωση του πραγματικού ΑΕΠ κατά -4% και -2,5% το 2010 και 2011 αντιστοίχως. Ένα πρόγραμμα που ενσωματώνει υποθέσεις για μεγάλη ύφεση είναι πιο αξιόπιστο, καθώς δημιουργεί την αίσθηση στις αγορές και τους αναλυτές ότι η επίτευξη των στόχων επιτυγ-χάνονται με τη λήψη μέτρων και όχι μέσα σε ένα ευνοϊκό οικονομικό περι-

Μακροοικονομικές υποθέσεις και

σταθεροποίηση του δημοσίου χρέους

Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Προβλέψεις Alpha Bank.

Διάγραμμα 26. Εκτέλεση Τακτικού Προϋπολογισμού (Κεντρ. Κυβ.).


βάλλον. Είναι δύσκολο, όμως, να συμφωνήσει κανείς με το μέγεθος της υφέσεως που προβλέπεται στο Πρόγραμμα. Η ανάκαμψη θα αρχίσει μάλ-λον ενωρίτερα. Ενδεχομένως, στα μέσα του 2011, και όχι του 2012 όπως προβλέπει το Πρόγραμμα, θα εμφανισθούν τρίμηνα με θετικό ρυθμό ανα-πτύξεως. Ενδεχομένως να υπάρξει μία ισχυρότερη ανάκαμψη των επενδύ-σεων από ό,τι στο Πρόγραμμα που προβλέπει πτώση των επενδύσεων κατά -12% και το 2010 και το 2011. Μία τόσο μεγάλη μείωση των επενδύ-σεων σημαίνει ότι δεν υλοποιείται τίποτα όσον αφορά επενδύσεις σε υπο-δομές, ότι δεν απορροφώνται τα € 24 δισ. των πόρων που είναι διαθέσιμα για την χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ μέχρι το 2013-2015, ότι δεν γίνονται συμπράξεις δημοσίου–ιδιωτικού τομέα, ότι δεν παραχωρούνται προς εκμετάλλευση αεροδρόμια, λιμάνια κ.λπ. με αντάλλαγμα επενδύσεις, ότι δεν αξιοποιείται καθόλου η ακίνητη περιουσία του Δημοσίου, ότι η κυβέρ-νηση δεν προσπαθεί να προσελκύσει μεγάλες επενδύσεις στη χώρα, ότι οι επενδύσεις σε κατοικίες που μειώθηκαν τα δύο τελευταία έτη θα συνεχί-σουν να μειώνονται εφέτος και του χρόνου, κ.ο.κ. όλα αυτά σημαίνουν δύο χρόνια περαιτέρω επενδυτικής απραξίας ενώ το περιβάλλον θα βελτιώνε-ται εντυπωσιακά. Και όχι μόνο από τη μείωση των ελλειμμάτων αλλά και από όλες τις άλλες διαρθρωτικές αλλαγές που προβλέπονται, όπως η απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, των κλειστών επαγγελμάτων, η άρση του cabotage, ιδιωτικοποιήσεις, κ.λπ.). Στη διετία 2010-11 αναμένε-ται συνεπώς ότι θα υπάρξει μείωση του ΑΕΠ αλλά όχι τόσο δραστική όσο προβλέπεται στο Πρόγραμμα (Πίνακας 1).

Επίσης, η πρόβλεψη του Προγράμματος για πληθωρισμό 1,9% το 2010 και αρνητικό πληθωρισμό -0,4% το 2011 είναι εξωπραγματική (και ήδη έχει γίνει διόρθωση). Ο πληθωρισμός εφέτος κατά μέσο όρο θα διαμορφωθεί σε 4,5%. Ήδη, τον Ιούλιο ο πληθωρισμός ήταν 5,4%. Το 2011, βεβαίως, ο πληθωρισμός θα υποχωρήσει και κάτω του 1% για πάρα πολλούς μήνες, εκτός και εάν συνεχίζονται οι αυξήσεις των τιμών λόγω αυξήσεως της φορολογίας ή εξυγιάνσεως δημοσίων επιχειρήσεων, όπως έγινε εφέτος.

Ο χαμηλός ή και αρνητικός πληθωρισμός που προβλέπεται είναι, μαζί με τους αρνητικούς ρυθμούς αυξήσεως του ΑΕΠ, απαραίτητες προϋποθέ-σεις για να οδηγηθεί ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ στο 150% το 2012, πριν αρχίσει να μειώνεται. Με ελαφρά ισχυρότερους ρυθμούς αναπτύξεως και υψηλότερο πληθωρισμό (υποθέσεις Alpha Bank), σε συνδυασμό με την

Πρόγραμμα Alpha Bank

ετήσια ποσοστιαία μεταβολή 2009 2010 2011 2012 2010 2011 2012

ΑΕΠ -2,0 -4,0 -2,6 1,1 -3,0 -1,0 1,8

Ιδιωτική Κατανάλωση -1,8 -3,8 -4,5 1,0 -2,7 -2,5 1,6

Δημόσια Κατανάλωση 9,6 -8,2 -8,0 -6,0 -10,5 -5,0 -4,0

Επενδύσεις -13,9 -11,4 -11,8 0,8 -7,4 0,9 5,9

Εξαγωγές -18,1 1,5 6,1 5,7 1,5 2,0 4,1

Εισαγωγές -14,1 -10,3 -6,6 -1,5 -8,1 -4,5 2,2

Ανεργία 9,5 12,0 14,7 15,2 11,9 12,8 13,0

Πληθωρισμός 1,2 1,9 -0,4 1,2 4,5 1,2 1,5

Πίνακας 1. Μακροοικονομικές υποθέσεις, 2010-2012.

Πηγή: European Economy, The Economic Adjustment Programme for Greece, Προβλέψεις Alpha Bank.

Ενδεχομένως να υπάρξει μία ισχυρότερη ανάκαμψη των

επενδύσεων από ό,τι στο Πρόγραμμα που προβλέπει

πτώση των επενδύσεων κατά -12% και το 2010 και το 2011.


υπόθεση ότι το έλλειμμα θα μειωθεί και κάτω του 7% του ΑΕΠ το 2010, προκύπτει ότι το χρέος προς ΑΕΠ σταθεροποιείται το 2011 λίγο πάνω από 130% του ΑΕΠ, όταν εμφανίζεται και πρωτογενές πλεόνασμα για πρώτη φορά (Διάγραμμα 27). Συνεπώς, τα πράγματα δεν είναι και τόσο δραματι-κά όσο εμφανίζονται στο Πρόγραμμα. Το γιατί επέλεξε το ΔΝΤ η σταθερο-ποίηση του χρέους να επιτυγχάνονταν σε επίπεδο χρέους προς ΑΕΠ 150%, μπορεί να εξηγηθεί με πολλούς τρόπους. Ο πλέον προφανής είναι να δημιουργηθεί πίεση ώστε η κυβέρνηση να παραμείνει σε επαγρύπνηση για να μην καμφθεί η προσπάθεια δημιουργίας σημαντικών πρωτογενών πλεονασμάτων. Μόνον, έτσι θα μπορέσει να ξεφύγει η χώρα από τη δυσμενή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει σε σχέση κυρίως με τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως. Από την άλλη πλευρά, η ανακοίνωση και μόνο, ενός λόγου χρέους προς ΑΕΠ στο 150% δημιούργησε την εντύπωση στην αγορά ότι η κατάσταση δεν είναι βιώσιμη, μιας και προϋποθέτει τη δημιουργία μεγάλων πρωτογε-νών πλεονασμάτων για πολλά έτη, ίσως και πάνω από τις κοινωνικά απο-δεκτές αντοχές της χώρας μας.

Όσο εφαρμόζεται το Πρόγραμμα Σταθερότητος με συνέπεια και επιμονή, η Ελλάδα δεν πρόκειται να πτωχεύσει. Για να γίνει κάτι τέτοιο, η κυβέρνηση θεωρητικά θα πρέπει να εγκαταλείψει την προσπάθεια της δημοσιονομικής προσαρμογής κάτω από την ενδεχόμενη κοινωνική κατακραυγή που ξεση-κώνουν τα μέτρα. Αλλά κάτι τέτοιο μάλλον δεν διαγράφεται στον ορίζοντα. Η κυβέρνηση, εκούσα άκουσα, εφαρμόζει το Πρόγραμμα διότι, με τη χώρα εκτός αγορών, δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά. Θα βοηθούσε, βεβαίως, εάν πίστευε πιο ενεργά στο Πρόγραμμα που η ίδια εφαρμόζει. Θα βοηθού-σε, επίσης, εάν και η αντιπολίτευση στήριζε το Πρόγραμμα αντί να υπόσχε-ται ανατροπές εάν γίνει ποτέ κυβέρνηση. Με τη στάση τους αυτή δημιουρ-γείται, έτσι, ένα έλλειμμα νομιμοποιήσεως του πολιτικού συστήματος που αρνείται να οικειοποιηθεί τις αλλαγές, μήπως και χάσει την παραδοσιακή του πελατεία. Εντούτοις, λόγω συγχρωτισμού με τις πραγματικές δυνάμεις της προόδου και της αλλαγής, τις δυνάμεις της προσαρμογής δηλαδή, κάτι καλό θα προκύψει στο τέλος και για το πολιτικό μας σύστημα. Ήδη, πάντως, η κυβέρνηση πέρασε τις αλλαγές στο ασφαλιστικό και την αγορά εργασίας και αντιμετωπίζει πλέον το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων

Γιατί η Ελλάδαδεν θα πτωχεύσει

Χρέος

6420

-2-4-6-8

-10-12-14

Διάγραμμα 27. Χρέος και πρωτογενές πλεόνασμα ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Πηγή: Κεντρικές Τράπεζες, Εθνικές Στατιστικές Αρχές, Eurostat, ΔΝΤ, Bloomberg, Alpha Bank.

Όσο εφαρμόζεται το Πρόγραμμα Σταθερότητος με

συνέπεια και επιμονή, η Ελλάδα δεν πρόκειται να

πτωχεύσει.


και τα ελλείμματα των ΔΕΚΟ.

Μία πτώχευση της Ελλάδος ή μία αναδιάρθρωση του χρέους της, ενδέχεται να έχει καταστροφικές συνέπειες, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά κυρίως για την Ευρωζώνη. Για την Ελλάδα, μία πτώχευση σημαίνει ότι εν μία νυκτί προ-σαρμόζονται οι πρωτογενείς δαπάνες (δηλαδή χωρίς τους τόκους που παύ-ουμε να πληρώνουμε) στα έσοδα που εισπράττει το κράτος. Και, βεβαίως, χάνεται η πρόσβαση για ένα μεγάλο διάστημα στις αγορές, καθώς οι επεν-δυτές χάνουν μέρος ή το σύνολο των χρημάτων που είχαν επενδύσει σε ελληνικά ομόλογα και δεν είναι διατεθειμένοι να ξαναδανείσουν την Ελλά-δα. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, το πρόβλημα μετατίθεται στις ευρωπα-ϊκές τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία που κατέχουν ομόλογα του Ελληνι-κού Δημοσίου. Σε μία περίοδο αναιμικών ρυθμών ανακάμψεως εφέτος και το 2011 λόγω της δημοσιονομικής προσαρμογής σε πολλές χώρες ταυτό-χρονα, τυχόν ζημίες των τραπεζών από μία ενδεχόμενη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους δεν είναι εύκολο να απορροφηθούν. Και, βεβαίως, για να έχει νόημα η ελάφρυνση του ελληνικού προϋπολογισμού από μία αναδιάρ-θρωση του χρέους, θα πρέπει να είναι σχετικά μεγάλη. Συνεπώς, το πρό-βλημα για το χρηματοοικονομικό σύστημα θα είναι αναλογικά μεγάλο. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι τυχόν αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους θα έθετε σε κίνηση ένα ντόμινο που θα έπληττε και άλλες χώρες της Ευρωζώ-νης με δημοσιονομικά προβλήματα όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιρλαν-δία, η Ιταλία, το Βέλγιο, κ.λπ., με απρόβλεπτες συνέπειες για το Ευρώ. Η διάλυση της Ευρωζώνης είναι ένα ενδεχόμενο πάνω στο οποίο οι αγορές αρέσκονται να στοιχηματίζουν για να κερδίσουν. Συνεπώς, ακόμη και για πρακτικούς λόγους επιβιώσεως της Ευρωζώνης, η αναδιάρθρωση του ελλη-νικού χρέους πρέπει πάση θυσία να αποφευχθεί. Και σε αυτό συμφωνεί σήμερα όλη η Ευρώπη. Και γι'αυτό μας στηρίζει με τα € 110 δισ. Και γι’ αυτό θεσμοθετήθηκε και το Χρηματοδοτικό Πακέτο Στήριξης των € 720 δισ. για χώρες που θα αντιμετωπίσουν προβλήματα παρόμοια της Ελλάδος.

Η περιπέτεια της Ελλάδος και ο κίνδυνος γενικεύσεως της κρίσεως και σε άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, κατέδειξε την αδυναμία των κοινοτι-κών διαδικασιών περί υπερβολικού ελλείμματος να οδηγήσουν σε ελεγχό-μενη επαναφορά της δημοσιονομικής ισορροπίας. Κατέστη σαφές ότι όταν ένα κράτος-μέλος της Ευρωζώνης χάνει παντελώς την αξιοπιστία του, όπως συνέβη με την Ελλάδα, η Ευρωζώνη αντιμετωπίζει την κατάσταση ad hoc, χωρίς επαρκή συντονισμό και ξεκάθαρη διαδικασία λήψεως αποφάσεων. Η δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα υπέσκαψε την εμπιστοσύνη των αγορών στην Ευρωζώνη και ανάγκασε και άλλες ευρωπαϊκές χώρες να υιοθετήσουν μέτρα λιτότητος, καθώς οι αγορές έχουν γίνει πλέον πιο ευαίσθητες σε θέματα δημοσίου χρέους και κινδύνου κρατικών ομολόγων. Εξαιτίας της Ελλάδος, ακόμη και η Ιαπωνία προσπαθεί να κάνει κάτι για το τεράστιο χρέος που έχει. Συνεπώς, το οικοδόμημα που προωθείται σήμερα για την αντιμετώπιση κρίσεων παρομοίων με αυτήν της Ελλάδος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ενίσχυση της συνοχής της Ευρωζώνης και σε τελική ανάλυση της σταθερότητας του Ευρώ. Η Ελλάδα ήδη λειτουργεί στο αυστηρό δημοσιονομικό πλαίσιο που θα προβλέπει grosso modo το νέο οικοδόμημα. Αυτό που θα μείνει ως παρακαταθήκη της κρίσεως στην Ελλά-δα είναι ότι θα αλλάξει μία για πάντα το τοπίο περί δημοσιονομικής πειθαρ-χίας. Έχοντας επίγνωση ότι μπορεί να χαθεί η πρόσβαση στις αγορές, οι

Τυχόν αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους θα έθετε σε

κίνηση ένα ντόμινο που θα έπληττε και άλλες χώρες της

Ευρωζώνης με δημοσιονομικά προβλήματα όπως η

Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία, το Βέλγιο,

κ.λπ., με απρόβλεπτες συνέπειες για το Ευρώ.

Αυτό που θα μείνει ως παρακαταθήκη της κρίσεως

στην Ελλάδα είναι ότι θα αλλάξει μία για πάντα το τοπίο

περί δημοσιονομικής πειθαρχίας. Έχοντας

επίγνωση ότι μπορεί να χαθεί η πρόσβαση στις αγορές, οι

ελληνικές κυβερνήσεις στο μέλλον θα είναι εξαιρετικά

προσεκτικές και θα αποφεύγουν καταστάσεις

δημοσιονομικής εκτροπής.


ελληνικές κυβερνήσεις στο μέλλον θα είναι εξαιρετικά προσεκτικές και θα αποφεύγουν καταστάσεις δημοσιονομικής εκτροπής. Άλλωστε, μία τέτοια κατάσταση θα είναι σχεδόν αδύνατο να προκύψει δεδομένων των διαδικασι-ών που δρομολογούνται. Έτσι, οι αλλαγές που έρχονται είναι προς το καλύ-τερο και, σε τελική ανάλυση, προς το συμφέρον μας.

Η Ελλάδα δεν πρόκειται, επίσης, να αποχωρήσει, οικεία βουλήσει ή μη, από την Ευρωζώνη. Πρώτον, διότι κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται από τη Συνθήκη, και, εάν γινόταν, θα έθετε σε κίνηση κεντρόφυγες δυνάμεις που θα διέλυαν την Ευρωζώνη και θα κατέστρεφαν το Ευρώ. Δεύτερον, και το κυριότερο, δεν μας συμφέρει εμάς τους ίδιους να φύγουμε από το Ευρώ διότι τότε θα προ-κύψει υποτίμηση και πληθωρισμός, σε καθεστώς μάλιστα άκρατου λαϊκισμού. Η διάλυση της Ευρωζώνης δεν συμφέρει ούτε την Γερμανία που θα δει το νόμισμά της να ανατιμάται κατακόρυφα θέτοντας σε κίνδυνο την εξαγωγική της μηχανή που είναι ο κινητήριος μοχλός της οικονομικής της αναπτύξεως. Αν κάτι κρατάει την Ελλάδα σήμερα, αυτό είναι η δέσμευση των Ευρωπαίων να προασπίσουν με κάθε θυσία το Ευρώ. Αυτό εκφράζεται όχι μόνο από τη δική μας δέσμευση να εφαρμοσθεί το Πρόγραμμα Σταθερότητος, αλλά και των άλλων μελών της Ευρωζώνης να ενισχυθούν χώρες με αποκλίνουσες συμπεριφορές μέσω χρηματοδοτικών διευκολύνσεων. Η Ευρωζώνη είναι μία αρραγής και συνεχής διακριτική συμφωνία με σύντομο αλλά επιτυχημένο παρελθόν και μέλλον που προδιαγράφεται ευοίωνο. Δεν θα πρέπει να ξεχνά-με ότι για μία δεκαετία ζήσαμε σε μία Ευρώπη χωρίς πληθωρισμό και με χαμηλά και σχετικώς σταθερά επιτόκια. Δεν πρέπει, επίσης, να ξεχνάμε ότι το Ευρώ είναι ο προπομπός της κοινής ευρωπαϊκής μας μοίρας, που δεν μπορεί να είναι άλλη από την πολιτική ενοποιήσεως της Ευρώπης, όταν το ενιαίο νόμισμα θα μας έχει φέρει κοντύτερα ως λαούς. Οι δυσκολίες που αντιμετω-πίζει σήμερα το Ευρώ δεν είναι παρά παιδικές ασθένειες που θα ξεπερα-σθούν καθώς συσσωρεύεται μεγαλύτερη εμπειρία και σφυρηλατούνται απο-τελεσματικότερες διαδικασίες δημοσιονομικής πειθαρχίας. Η Ευρώπη θα εξέλθει από αυτή τη δοκιμασία όχι μόνο σοφότερη αλλά και ισχυρότερη.

Το δημοσιονομικό μας πρόβλημα δεν το δημιούργησε το Ευρώ. Αν μη τι άλλο, το Ευρώ μας προστάτευσε έως σήμερα από τις επιπτώσεις της απεί-θαρχης δημοσιονομικής πολιτικής που ακολουθήσαμε τα τελευταία έτη. Είναι κοινή πεποίθηση ότι εάν είχαμε τη Δραχμή σήμερα δεν θα είχαμε απο-φύγει τον υψηλό πληθωρισμό, τα υψηλά επιτόκια και την υποτίμηση. Όσοι μιλούν σήμερα για επιστροφή στη Δραχμή βαυκαλίζονται με την ιδέα ότι μία υποτίμηση θα ήταν κάποια εναλλακτική λύση στα προβλήματα που περνά-με. Διότι, πρώτον, πολλές φορές στο παρελθόν δοκιμάσαμε την υποτίμηση. Ουδέποτε, όμως, είχαμε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας σε μόνιμη βάση καθώς η υποτίμηση δημιουργεί πληθωρισμό και υποσκάπτει αργά ή γρήγο-ρα την όποια βελτίωση και δεύτερον, το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητος σήμερα δεν είναι τόσο πρόβλημα μειώσεως των μισθών, όσο πρόβλημα άρσης των διαρθρωτικών δυσκαμψιών της οικονομίας. Και αυτό είναι θέμα πολιτικής βουλήσεως και όχι θέμα επιλογής νομίσματος.

Τέλος, η εφαρμογή του Προγράμματος Σταθερότητος προϋποθέτει την ύπαρξη ενός εύρωστου τραπεζικού συστήματος. Οι ελληνικές τράπεζες λει-τουργούν με βάση τη μακροχρόνια σταθερότητα και συνέχεια του συστήμα-τος. Ασκούν μία συντηρητική πολιτική δανειοδοτήσεων, προασπίζοντας

Η Ευρωζώνη είναι μία αρραγής και συνεχής διακριτική

συμφωνία με σύντομο αλλά επιτυχημένο παρελθόν και

μέλλον που προδιαγράφεται ευοίωνο. Δεν θα πρέπει να

ξεχνάμε ότι για μία δεκαετία ζήσαμε σε μία Ευρώπη χωρίς

πληθωρισμό και με χαμηλά και σχετικώς σταθερά επιτόκια.


ταυτοχρόνως τα συμφέροντα των καταθετών τους. Το τραπεζικό σύστημα δεν κινδυνεύει. Ακόμη και εάν ανέκυπταν δυσκολίες, υπάρχει πρόβλεψη για απεριόριστη παροχή ρευστότητος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Και, βεβαίως, έχει θεσπισθεί, στο πλαίσιο της συμφωνίας με το ΔΝΤ, και ένα ειδικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για την αναπλήρωση κεφα-λαίων σε τράπεζες εφόσον πληγούν από μεγάλες επισφάλειες, σε περίπτω-ση εμβάθυνσης της υφέσεως πέραν αυτής που έχει προβλεφθεί. Συνεπώς, δεν δικαιολογούνται υστερίες, φημολογίες και συμπεριφορές που θέτουν υπό αμφισβήτηση τις ελληνικές τράπεζες.

Οι ελληνικές τράπεζες είναι νοικοκυρεμένες. Ένας από τους λόγους, που δεν επηρεάσθηκαν από την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση είναι ότι έδειξαν σχετική αυτοσυγκράτηση όσον αφορά στην παροχή δανείων προς την πελατεία τους την εποχή του φθηνού χρήματος, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 28. Το χρέος των ιδιωτών προς το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα είναι πολύ μικρότερο από ό,τι είναι στην Ευρωζώνη. Αλλά ακόμη και εάν προστεθεί το δημόσιο στο ιδιωτικό χρέος, η Ελλάδα έχει μικρότε-ρο συνολικό χρέος από ό,τι χώρες όπως η Ολλανδία, η Ιρλανδία, η Ισπανία και η Πορτογαλία (Διάγραμμα 29). Τέλος, όπως φαίνεται από τoν Πίνακα 2, η έκθεση των ελληνικών τραπεζών σε δανειακά κεφάλαια (δηλαδή η διαφορά καταθέσεων και χορηγήσεων) είναι σχετικά μικρή στην περίπτω-ση των ελληνικών τραπεζών ενώ είναι πολύ μεγαλύτερη στη Ζώνη του Ευρώ. Επίσης, οι ελληνικές τράπεζες έχουν υψηλά κεφάλαια ως ποσοστό

Πηγή: Thomson Datastream, Credit Suisse, Capital Economics, Alpha Bank.

Διάγραμμα 29. Ιδιωτικό και δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (2009).

Πηγή: Thomson Datastream, Credit Suisse, Capital Economics, Alpha Bank.

Διάγραμμα 28. Δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Το τραπεζικό σύστημα δεν κινδυνεύει. Ακόμη και εάν

ανέκυπταν δυσκολίες, υπάρχει πρόβλεψη για απεριόριστη

παροχή ρευστότητος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Και, βεβαίως, έχει θεσπισθεί,

στο πλαίσιο της συμφωνίας με το ΔΝΤ, και ένα ειδικό Ταμείο

Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για την

αναπλήρωση κεφαλαίων σε τράπεζες εφόσον πληγούν από

μεγάλες επισφάλειες, σε περίπτωση εμβάθυνσης της υφέσεως πέραν αυτής που

έχει προβλεφθεί.

Οι ελληνικές τράπεζες είναι νοικοκυρεμένες. Ένας από

τους λόγους, που δεν επηρεάσθηκαν από την

παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση είναι ότι έδειξαν σχετική αυτοσυγκράτηση όσον αφορά

στην παροχή δανείων προς την πελατεία τους την εποχή

του φθηνού χρήματος.


των σταθμισμένων για κίνδυνο στοιχείων ενεργητικού, έχουν δηλαδή υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια.

Πρέπει, τέλος, να σημειωθεί ότι σε άσκηση προσομοιώσεως για το πώς θα συμπεριφερθεί η κεφαλαιακή επάρκεια των ευρωπαϊκών τραπεζών σε περίπτωση εξαιρετικά δυσμενών συμβάντων, η επάρκεια βασικών κεφα-λαίων (Τier 1) των ελληνικών τραπεζών διατηρείται σε σχετικά ικανοποιητι-κό επίπεδο εάν αναλογισθούμε το περιβάλλον κρίσεως στο οποίο λειτουρ-γούν σήμερα οι ελληνικές τράπεζες. Σε κάθε περίπτωση, με την εξαίρεση της Αγροτικής τα κεφάλαια της οποίας πρέπει να αυξηθούν, οι πέντε μεγαλύτερες ελληνικές τράπεζες εμφανίζουν δείκτη κεφαλαιακής επάρ-κειας άνω του ελαχίστου επιθυμητού ορίου του 6% που είχε τεθεί από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Διάγραμμα 30). Συνεπώς, παρά την κρίση, οι ελληνικές τράπεζες εξακολουθούν να είναι ισχυρές και φερέγγυες.

Στο σημερινό πλαίσιο της δημοσιονομικής προσαρμογής δεν υπάρχουν δυνατότητες να ενισχυθεί η ζήτηση. Δεν μπορεί στη σημερινή συγκυρία να ασκηθεί πολιτική ενισχύσεων με την κλασσική έννοια. Ο παραδοσιακός «αναπτυξιακός χαρακτήρας της οικονομικής πολιτικής» απλά δεν υπάρχει σήμερα. Δεν υπάρχουν λεφτά για κίνητρα, φορολογικά ή επενδυτικά. Δεν υπάρχουν λεφτά για να συνεχίσει η κυβέρνηση να επενδύει σε μη συγχρη-ματοδοτούμενα έργα. Δεν υπάρχουν λεφτά για αναπτυξιακές εταιρίες της τοπικής αυτοδιοικήσεως. Δεν υπάρχουν λεφτά για να στηρίζονται κλάδοι εργαζομένων ή επαγγελματιών ή εταιρίες που δοκιμάζονται στην κρίση. Είναι η πρώτη φορά που μία ελληνική κυβέρνηση υποχρεώνεται να κάνει το αντίθετο από ό,τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα άσκηση οικονομικής πολιτικής.

Επίλογος

2009 2010

ΖτΕ Ελλάδα ΖτΕ Ελλάδα

Κεφαλαιακή Επάρκεια 11,5% 13,2% 11,2%* 13,0%*

Καταθέσεις/Δάνεια 74,3% 93,7% 74,6%** 81,3%**

Πίνακας 2. Ελληνικές Τράπεζες: Ισχυρή κεφαλαιακή και καταθετική βάση.

Πηγή: «Έκθεση με την χρηματοπιστωτική Σταθερότητα», Ιούλιος 2010, Τράπεζα της Ελλάδος,Monthly Bulletin, August 2010, ECB.

* Mάρτιος 2010.** Ιούλιος 2010.

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.

Διάγραμμα 30. Άσκηση προσομοίωσης ελληνικών τραπεζώνσε κατάσταση κρίσης, Ιούλιος 2010.

Στο σημερινό πλαίσιο της δημοσιονομικής προσαρμογής δεν υπάρχουν δυνατότητες να

ενισχυθεί η ζήτηση.


Η κυβέρνηση πρέπει, λοιπόν, να ανακαλύψει και να συμμορφωθεί στη νέα πραγματικότητα. Ότι αφού δεν μπορεί πλέον να δανείζεται για να ξοδεύει, δεν έχει άλλη επιλογή παρά να απελευθερώσει τις τεράστιες αναπτυξιακές δυνάμεις της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, εγχώριας και ξένης. Το αναπτυξιακό περιεχόμενο της οικονομικής πολιτικής κρύβεται πλέον στην απελευθέρωση της ελληνικής αγοράς και στην έκθεσή της στις δημιουργικές δυνάμεις του διεθνούς ανταγωνισμού.

Η ελληνική οικονομία θα ανακάμψει όταν οι επιχειρηματίες, οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτές πιστέψουν ότι όλα αυτά τα μέτρα και οι διαρθρωτικές αλλαγές οδηγούν σε ένα καλύτερο αύριο, σε μία ισχυρότερη οικονομία. Μία οικονομία όπου η ζήτηση προκύπτει μέσα από την παραγωγική διαδικασία εύρωστων επιχειρήσεων ανοικτών στον διεθνή ανταγωνισμό που δημιουργεί εισοδήματα και αποταμιεύσεις, και όχι από τα δανεικά των ξένων και την κατασπατάληση τους μέσω εν πολλοίς μίας αυθαίρετης και αναξιόπιστης δημοσιονομικής διαχειρίσεως.

Η ελληνική οικονομία έχει τεράστιες αναπτυξιακές προοπτικές αρκεί να απελευθερωθούν οι δυνάμεις της ιδιωτικής πρωτοβουλίας από την ομηρία που ασκεί το κράτος. Χρειάζεται ένα κράτος με μικρότερη αλλά αποτελε-σματικότερη παρέμβαση στα οικονομικά πράγματα. Δεν χρειάζονται ούτε επιδοτήσεις ούτε αναπτυξιακοί νόμοι ούτε σχεδιασμός σε κεντρικό επίπεδο.

Στην Ελλάδα, όταν διαπιστώνεται υστέρηση σε σχέση με τις άλλες χώρες π.χ. στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών, το κράτος συνήθως δίδει κάποιου είδους κίνητρο για να ωθήσει τους επιχειρηματίες προς την επιθυμητή κατεύθυνση και μετά επαναπαύεται νομίζοντας ότι έχει κάνει ό,τι πρέπει από την πλευρά του. Δεν αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι σε θέση να ορίσει ποιες τεχνολογίες θα πρέπει να προωθηθούν. Δεν αντιλαμβάνεται ότι οι επιχειρηματίες τελικά είναι εκείνοι που θα επιλέξουν τις τεχνολογίες που τους συμφέρουν, αρκεί να μην υπάρχουν άλλα εμπόδια στη δραστηριότη-τά τους. Συνήθως, οι νέες τεχνολογίες είναι ενσωματωμένες σε ξένες επενδύσεις που εμποδίζονται στην Ελλάδα από ένα θεσμικό πλαίσιο εργα-σιακών σχέσεων και φορολογικών ρυθμίσεων που είναι απαγορευτικό.

Η παροχή αναπτυξιακών κινήτρων δεν μπορεί να αποδώσει τα αναμενόμε-να αποτελέσματα όταν διατηρείται ένα απαρχαιωμένο θεσμικό πλαίσιο «προστασίας». Η οικονομική πολιτική στην Ελλάδα έχει παραδοσιακά τρεις στόχους: προστασία, προστασία και προστασία. Προστατεύεται συνήθως το μικρό, το παλαιό, το ντόπιο, το τοπικό, η δραστηριότητα χαμηλής προστιθέμενης αξίας και παραγωγικότητας. Δεν είναι τυχαίο, βεβαίως, ότι αν και έχουν ξοδευθεί δισεκατομμύρια, δεν έχουμε ακόμη την «επιθυμητή» παραγωγική δομή. Θα πρέπει συνεπώς να αρθούν οι πολιτι-κές προστασίας που πνίγουν την ελληνική οικονομία και να ανοίξουν οι αγορές στα ιδιωτικά κεφάλαια που θέλουν να κάνουν επενδύσεις χωρίς επιδοτήσεις και διαπλοκές. Εάν δεν μπορούμε να βοηθήσουμε τις επενδύ-σεις, τουλάχιστον ας μην τις εμποδίζουμε.

Η επόμενη τριετία θα είναι δύσκολη ιδίως για τις επιχειρήσεις που «βολευ-όντουσαν» έως σήμερα με το φθηνό χρήμα, την πρόσβαση στον κρατικό προϋπολογισμό, την προστασία από τον ανταγωνισμό κ.λπ. Το κακό είναι ότι όλο το πλέγμα προστασίας που υπάρχει για δεκαετίες έπρεπε να είχε οδηγήσει ήδη σε υποκατάσταση εισαγωγών, κάτι που δεν έγινε. Και δεν

Η ελληνική οικονομία έχει τεράστιες αναπτυξιακές

προοπτικές αρκεί να απελευθερωθούν οι δυνάμεις της ιδιωτικής πρωτοβουλίας

από την ομηρία που ασκεί το κράτος. Χρειάζεται ένα κράτος

με μικρότερη αλλά αποτελεσματικότερη

παρέμβαση στα οικονομικά πράγματα. Δεν χρειάζονται

ούτε επιδοτήσεις ούτε αναπτυξιακοί νόμοι ούτε σχεδιασμός σε κεντρικό

επίπεδο.

Η οικονομική πολιτική στην Ελλάδα έχει παραδοσιακά

τρεις στόχους: προστασία, προστασία και προστασία.

Προστατεύεται συνήθως το μικρό, το παλαιό, το ντόπιο, το

τοπικό, η δραστηριότητα χαμηλής προστιθέμενης αξίας

και παραγωγικότητας.

Η επόμενη τριετία θα είναι δύσκολη ιδίως για τις

επιχειρήσεις που «βολευόντουσαν» έως σήμερα

με το φθηνό χρήμα, την πρόσβαση στον κρατικό

προϋπολογισμό, την προστασία από τον ανταγωνισμό κ.λπ.


έγινε διότι δεν μπορούσε να γίνει. Αυτό συμβαίνει όταν οι επιχειρήσεις εθί-ζονται στην προστασία και δεν εκτίθενται στις δυνάμεις της παγκόσμιας αγοράς. Το μέλλον ανήκει στις επιχειρήσεις, μικρές ή μεγάλες, που προ-σφέρουν ποιότητα και λειτουργούν στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Δημιουργούνται σήμερα συνθήκες για μία ισχυρότερη ελληνική οικονομία. Το ασφαλιστικό θα σωθεί. Το μέγεθος του κράτους θα συρρικνωθεί και οι παρεμβάσεις του στην οικονομία θα εκλογικευθούν. Η παραοικονομία θα συρρικνωθεί και θα συλλέγονται φορολογικά έσοδα ικανά να καλύψουν χωρίς ελλείμματα μικρότερες και πιο αποτελεσματικές κρατικές δαπάνες. Η αγορά εργασίας θα φέρνει λιγότερα εμπόδια στην αύξηση της απασχολή-σεως και τα παιδιά μας θα βρουν δουλειά και θα φύγουν επιτέλους από τα σπίτια μας. Ενδεχομένως, δεν θα πρέπει να ξενιτεύονται όσοι σπούδασαν και θέλουν να βρουν ανάλογη εργασία. Τα «κλειστά επαγγέλματα» θα ανοί-ξουν, αυξάνοντας την ευημερία των υπολοίπων εξ ημών. Ο ανταγωνισμός θα επικρατήσει παντού και θα οδηγήσει σε καλύτερα οικονομικά αποτελέ-σματα όχι μόνο για τις ιδιωτικές εταιρίες αλλά και για τους δημόσιους φορείς.

Όλα αυτά περιλαμβάνονται στο Πρόγραμμα Σταθερότητoς που εφαρμόζε-ται. Και, μάλλον, θα πραγματοποιηθούν. Αυτό, όμως, που δεν μπορεί να γίνει είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να εξαλείψουν τη διαφθορά, να επιβάλουν την αξιοκρατία, να μορφώσουν τα παιδιά μας, να τους βρουν δουλειά, να μας φτιάξουν πανεπιστήμια, νοσοκομεία κ.λπ. Όλα αυτά πρέπει να τα κάνουμε μόνοι μας και αυτές είναι οι τεράστιες προκλή-σεις μπροστά μας. Η χώρα μας οδεύει προς μία οικονομική αναγέννηση που θα έρθει εφόσον συνεχίσουμε να πορευόμαστε στην οδό της μείζονος προ-σπάθειας, της εργατικότητας και της αποταμιεύσεως. Δεν πρέπει να φοβό-μαστε τις αλλαγές. Είναι αναγκαίες. Καμμία κοινωνία δεν μπορεί να λειτουρ-γεί χωρίς να αποταμιεύει. Καμμία κοινωνία δεν μπορεί να ζει με δανεικά.

Η χώρα μας οδεύει προς μία οικονομική αναγέννηση που θα έρθει εφόσον συνεχίσουμε να

πορευόμαστε στην οδό της μείζονος προσπάθειας, της

εργατικότητας και της αποταμιεύσεως. Δεν πρέπει να φοβόμαστε τις αλλαγές. Είναι

αναγκαίες. Καμμία κοινωνία δεν μπορεί να λειτουργεί χωρίς

να αποταμιεύει. Καμμία κοινωνία δεν μπορεί να ζει με

δανεικά.


BAΣIKAOIKONOMIKA

MEΓEΘH

1. ΠΡOΪOΝ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ (εκατοστιαίες μεταβολές, σταθερές τιμές)

Πηγή: European Economy, The Economic Adjustment Programme for Greece, August 2010

3. ΙΣOΖΥΓΙO ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝ (σωρευτικά στοιχεία σε εκατ. Ευρώ)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛ. ΣΤΑΤ. και ΥΠΑ.

2008 2009 20096μηνο

20106μηνο

Εμπορικό Έλλειμμα -44.048,8 -30.760,3 -15.363,0 -15.266,1-Εισαγωγές 63.861,7 46.078,3 22.803,5 23.059,2- Εισαγωγές χωρίς καύσιμα και πλοία 41.165,8 31.289,9 15.520,9 14.165,0

-Εξαγωγές 19.812,9 15.318,0 7.440,5 7.793,1- Εξαγωγές χωρίς καύσιμα και πλοία 13.976,5 11.483,1 5.597,5 5.321,9

Ισοζύγιο Αδήλων Συναλλαγών 13.342,0 6.073,7 1.772,4 878,5Ισοζύγιο Αδήλων Συναλλαγών/Εμπορικό Έλλειμμα (%) 30,3 19,8 11,5 5,8

- Ταξιδιωτικό Συνάλλαγμα (εισπράξεις) 11.635,9 10.369,1 3.158,8 2.783,9

-Μεταφορές (εισπράξεις) 19.188,3 13.552,2 6.731,7 7.724,7-Εισπράξεις από την ΕΕ 8.920,7 5.661,1 3.563,9 2.716,1Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών με κεφαλαιακές μεταβιβάσεις -30.706,8 -24.686,4 -13.590,6 -14.387,6

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών με κεφαλαιακές μεταβιβάσεις (% ΑΕΠ) 12,7 10,4 5,7 6,0

Αφίξεις Τουριστών (' 000) 6.473,9 6.803,26,158

(7μην)6,048.8 (7μην)

Καθαρή επενδυτική θέση -179.182,4 -201.209,0 … …Καθαρή επενδυτική θέση (% ΑΕΠ) 74,9 118,0 … …

2009 2010 2011 2012 2013ΑΕΠ -2,0 -4,0 -2,6 1,1 2,1Ιδιωτική Κατανάλωση -1,8 -3,5 -4,5 1,0 1,1Δημόσια Κατανάλωση 9,6 -9,0 -8,0 -6,0 -1,0Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Kεφαλαίου -13,1 -7,3 -7,0 -2,6 1,1Εγχώρια Τελική ζήτηση -2,5 -5,5 -5,9 -0,7 0,8Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -14,1 -10,3 -6,6 -1,5 1,5Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -18,1 1,3 6,1 5,7 7,3

2. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΕ ΚΥΡΙOΥΣ OΙΚOΝOΜΙΚOΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ(εκατοστιαίες μεταβολές ή όπως διαφορετικά ορίζεται)


2009 2010 2011 2012 2013Αποπληθωριστής Ιδιωτικής Κατανάλωσης 1,3 4,6 2,2 0,5 0,7

Παραγωγικότητα Εργασίας -0,8 -0,4 0,5 0,1 0,5

Κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (1995=100)

6,3 -0,6 -0,4 0,0 -0,4

Κατά κεφαλή αμοιβές εξηρτημένης εργασίας 5,5 -1,0 0,1 0,1 0,1

Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) -13,6 -7,8 -7,6 -6,5 -4,9

Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 115,1 130,2 139,8 144,4 145,3


6. ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙO(εκατοστιαίες μεταβολές, στοιχεία τέλους περιόδου)

Πηγή: Alpha Finance.

2008 2009 2010 (Αύγ.)

Γενικός Δείκτης ΧΑ -65,50 22,93 -36,94

FTSE 20 -66,12 20,68 -41,47

FTSE 40 -69,66 37,54 -36,51

FTSE 80 -60,03 1,19 -34,38

FTSE 140 -66,39 21,86 -40,78

Τράπεζες -73,97 40,13 -47,78

Τηλεπικοινωνίες -52,78 -13,53 -49,35

Βιομηχανία -64,89 19,73 -9,37

Κατασκευές -59,30 38,97 -37,41

Χρηματιστηριακή Αξία (% ΑΕΠ) 27,8 34,8 25,1

5. ΝOΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤOΚΙΑ

* ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.

(στοιχεία τέλους περιόδου) 2008 2009 2010

Καταθέσεις επιχειρήσεων και νοικοκυριών* 15,2 4,6 -9,5 (7ος)

Πιστωτική επέκταση προς τον ιδιωτικό τομέα* 15,9 4,2 2,0 (7ος)

(α) Επιχειρήσεις 18,7 5,1 2,8 (7ος)

(β) Νοικοκυριά 12,8 3,1 1,1 (7ος)

Καταναλωτική πίστη 16,0 1,8 -0,5 (7ος)

Στεγαστικά δάνεια 11,5 3,7 1,9 (7ος)

Χρέος νοικοκυριών στις εγχώριες τράπεζες (% ΑΕΠ) 48,2 49,9 50,0 (7ος)Χρέος νοικοκυριών στη Ζώνη του Ευρώ (% ΑΕΠ) 59,4 63,9 66,5 (7ος)Επιτόκιο καταθέσεων από νοικοκυριά έως 1 έτος 5,36 2,10 3,71 (7ος)

Επιτόκιο χορηγήσεων βραχυπρόθεσμων δανείων

προς επιχειρήσεις 6,94 5,60 6,60 (7ος)Επιτόκιο καταναλωτικών δανείων προς νοικοκυριά έως 1 έτος 8,76 8,18 10,88 (7ος)

Επιτόκιο στεγαστικών δανείων (άνω των 10-ετών) 4,71 4,62 4,31 (7ος)Σύνολο καταναλωτικών δανείων (με επιβαρύνσεις) 11,59 11,19 12,07 (7ος)Σύνολο στεγαστικών δανείων (με επιβαρύνσεις) 5,54 3,56 3,96 (7ος)Απόδοση 10-ετούς ομολόγου (α) Ελληνικού Δημοσίου 5,23 5,77 10,4 (7ος) (β) Ζώνης του Ευρώ 2,95 3,39 2,7 (7ος) (γ) ΗΠΑ 2,21 3,83 2,9 (7ος)

4. ΑΠΑΣΧOΛΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ(εκατοστιαίες μεταβολές)

2009 2010 2011 2012 2013Πληθυσμός 0,5 0,3 0,2 0,2 0,2Ενεργός πληθυσμός (15-64 ετών) 0,9 0,5 0,4 0,4 0,4Συνολική απασχόληση -1,2 -2,6 -3,0 -0,4 0,8Ποσοστό ανεργίας 9,5 12,0 14,7 15,2 14,8



7. ΔΕΙΚΤΕΣ OΙΚOΝOΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΑΣ (σωρευτικά στοιχεία, ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΛ. ΣΤΑΤ.

8. ΔΕΙΚΤΕΣ OΙΚOΝOΜΙΚΩΝ ΠΡOΣΔOΚΙΩΝ(μέσα επίπεδα περιόδου)

Πηγή: Έρευνες Οικονομικής Συγκυρίας ΙΟΒΕ.

9. ΠΛΗΘΩΡΙΣΜOΣ(ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές, στοιχεία τέλους περιόδου)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.

2008 2009 2010Βιομηχανική Παραγωγή -4,0 -9,3 -5,8 (6μηνο)-Μεταποίηση -4,7 -11,2 -4,7 (6μηνο)-Παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών -7,4 -21,7 -24,8 (6μηνο)-Ορυχεία-Λατομεία -4,5 -11,5 -3,6 (6μηνο)Νέες Παραγγελίες στη Βιομηχανία -1,9 -27,9 2,8 (6μηνο)Παραγωγή Σκυροδέματος -15,0 -24,6 -12,6 (7μηνο)Παραγωγή Τσιμέντου -3,1 -21,4 -8,8 (7μηνο)Βαθμός Χρησιμοποίησης Εργοστασιακού Δυναμικού

75,9 70,5 72,8 (7μηνο)

Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών στη Μεταποίηση (PMI)

50,4 45,3 43,0 (8ος)

Όγκος Οικοδομών (άδειες) -17,1 -27,6 -22,4 (5μηνο)Όγκος Λιανικού Εμπορίου (εκτός καυσίμων & λιπαντικών αυτ/των)

-1,4 -9,3 -0,1 (6μηνο)

Χονδρικό Εμπόριο (σε αξίες) 9,4 -8,9 5,4 (3μηνο)

Εισπράξεις ΦΠΑ 5,0 -9,1 0,5 (7μηνο)

Αυτοκίνητα ΙΧ για πρώτη φορά σε κυκλοφορία

-7,0 -17,4 -33,4 (8μηνο)

Τιμές Διαμερισμάτων (σύνολο χώρας) 1,7 -3,7 -3,8 (6μηνο)

2007 2008 2010 (Αύγ.)Δείκτης Τμών Καταναλωτή τέλος περιόδου (ΔΤΚ) 2,0 2,6 5,5-Δομικός ΔΤΚ 3,4 2,0 3,6-Αγαθά 0,0 2,3 6,7-Νωπά Οπωροκηπευτικά 8,1 -7,1 6,1-Υπηρεσίες 4,6 3,1 4,0-Ενοίκια Κατοικιών 3,9 3,6 2,3Εναρμονισμένος ΔΤΚ 2,2 2,6 5,6Εναρμονισμένος Δομικός 3,4 1,8 3,9Εναρμονισμένος ΔΤΚ στη Ζώνη του Ευρώ 1,6 0,9 1,6

2008 2009 2010 (Ιούλ.)Δείκτης Οικονομικού Κλίματος (1990-2008=100) (Σύνολο χώρας)

93,4 70,6 66,3

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία (1996-2006=100)

91,9 72,1 75,8

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Κατασκευές (1996-2006=100)

95,3 65,5 46,1

Στις Κατοικίες 36,7 46,1 32,5Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στο Λιανικό Εμπόριο (1996-2006=100)

80,7 80,5 50,8

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Υπηρεσίες (1998-2006=100)

97,8 70,1 64,1

Στα Ταξιδιωτικά Πρακτορεία 61,7 71,1 55,3 Στα Ξενοδοχεία - Εστιατόρια 68,4 79,4 77,8


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ALPHA BANKΣταδίου 40 - 102 52 ΑΘΗΝΑΙ