˘ ˇˆ ˙ ˝˛ - หอสมุดสาขา วัง ... · รูปคนที่เขียนด้วยลายเส้นต่อเนื่องกันคล้ายรูปผู้หญิง

��

�� !� �� "

��#��$ �%��&�'�(��)��(�"�*��'��+*��,,��'��-.�* ��)�� / !�0�� /

��-.�*�� '�� 1��(�"� 2553

�)��4)��-.�*�� '��

��

�� !� �� "

��#��$ �%��&�'�(��)��(�"�*��'��+*��,,��'��-.�* ��)�� / !�0�� /

��-.�*�� '�� 1��(�"� 2553

�)��4)��-.�*�� '��

THE INFLUENCE OF STYLISTIC ATTRIBUTES OF BAN CHIANG ARTS IN DESIGNS

By

Wilapa Kasviset

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree

MASTER OF FINE ARTS

Department of Visual Communication Design

Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY

2010

� บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “การพฒนาลวดลาย

เพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” เสนอโดย นางสาววลภา กาศวเศษ เปนสวนหนง

ของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป

...................................................................

(ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย

วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ

6 1. รองศาสตราจารย ปรชา อมรรตน

6 2. รองศาสตราจารย สรพล นาถะพนธ

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ

.................................................... ประธานกรรมการ

(อาจารยธนาทร เจยรกล)

............/......................../..............

.................................................... กรรมการ

(รองศาตราจารย ชยนนท ชะอมงาม)

............/......................../..............

.................................................... กรรมการ6 .................................................... กรรมการ

(รองศาสตราจารย ปรชา อมรรตน) 6 6 (รองศาสตราจารย สรพล นาถะพนธ)

............/......................../..............6 6 ............/......................../..............

50151319 : สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป

คำสำคญ : ลวดลาย / ศลปกรรมบานเชยง

6 วลภา กาศวเศษ : การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง.

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : รศ.ปรชา อมรรตน และ รศ.สรพล นาถะพนธ. 133 หนา.

6 การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหถงลกษณะเดนของลวดลายเครองปนดนเผา

บานเชยง เพอเปนแรงบนดาลหรอแนวทางในการนำลวดลายไทยโบราณไปประยกตใชในงานออกแบบ

และการสรางสรรคศลปะ มวธการวจยโดยการเกบขอมลทางเอกสารและขอมลทางภาคสนามทเกยวของ

กบลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง และการเขารวมศกษากบโครงการอนรกษมรดกโลกบานเชยงของ

ศนย OTOP เครองปนดนเผาบานเชยง และศนยการเรยนรศลปะลายบานเชยง ในพนทชมบานเชยง ตำบล

บานเชยง อำเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน เพ อศกษาถงกรรมวธการผลตและการนำลวดลาย

เครองปนดนเผาบานเชยงไปประยกตใชในงานตกแตงดานตางๆ ปจจบน

6 ผลการศกษาวจยสรปไดดงน

1. เอกลกษณของงานศลปกรรมบานเชยง คอ เครองปนดนเผาลายเขยนสแดง ทเขยนดวย

เสนโคงเปนหลก มความออนชอยและมความสลบซบซอน แสดงถงความเคลอนไหว แบงรปแบบ

ลวดลายออกเปน 3 กลม ไดแก ลายธรรมชาต ลายเรขาคณต และลายอสระ ในลกษณะศลปะแบบ

นามธรรมและกงนามธรรม ลวดลายบนเครองปนดนเผานอกจากจะถกตกแตงเพอความสวยงามแลว

พบวาในบางลวดลายมความหมายเชงสญลกษณทสามารถตความถงสภาพแวดลอมและความเชอบาง

ประการของคนสมยกอนประวตศาสตรทบานเชยงไดอกดวย สำหรบลวดลายทไดรบความนยมและเปน

ทรจกจนกลายเปนสญลกษณของลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง คอ ลายกนหอย

62. การนำเสนอลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในงานตกแตงดานตางๆ ซงอางองกบ

หลกการออกแบบลวดลาย โดยคลคลายลวดลายทตกแตงบนเครองปนดนเผามาเปนภาพลายเสน และ

นำภาพลายเสนไปจดวางบนวตถสงของตางๆ เพอเปนแนวทางในการนำลวดลายโบราณไปประยกตใช

ในงานตกแตงดานตางๆ

ภาควชาการออกแบบนเทศศลป6 6 บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร6 6 ปการศกษา 2553

ลายมอชอนกศกษา........................................

ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ 1. ........................... 2. ............................

ง

50151319 : MAJOR : VISUAL COMMUNICATION DESIGNKEY WORD : STYLISTIC ATTRIBUTES / BAN CHIANG ARTS WILAPA KASVISET : THE INFLUENCE OF STYLISTIC ATTRIBUTES OF BAN CHIANG ARTS IN DESIGNS. THESIS ADVISORS : ASSOC.PROF.PREECHA AMONRAT AND ASSOC.PROF. SURAPOL NATAPINTU. 133 pp.

The objective of this research is to study the stylistic attributes of Ban Chiang pottery motif in order to be the guideline for implementing the ancient Thai motif in art designs and creations. The research methodology is based on both literature review and primary research in the areas of Ban Chiang civilization, including the cooperation with the Ban Chiang heritage project / the Ban Chiang pottery OTOP center, located in Ban Chiang subdistrict, Nong Han district, Udon Thani Province. The purpose of the field trips is to investigate the application and development of the Ban Chiang motif within Ban Chiang community at present.

The results of the study are as follows:

1. The unique, stylistic attribute of Ban Chiang arts is the painted pottery written in red delicate and complex curves showing movement. The patterns are divided into three groups: natural pattern, geometric pattern and independent pattern. In the view of abstract and semi-abstract arts, patterns on pottery are not merely decorative for aesthetic value, but some designs also have symbolic meanings which can be interpreted to apprehend the environment and certain beliefs of prehistoric inhabitants at Ban Chiang. The most popular pattern widely known as the symbol of Ban Chiang pottery pattern is the spiral pattern.

2. Ban Chiang pottery patterns have been presented in various ornamental areas and based on the principles of pattern designing. The patterns on pottery are converted to be drawings and the drawings are placed on several objects for decorative purpose. This can also be an archetype of applying ancient patterns for modern adornment.

Department of Visual Communication Design Graduate school, Silpakorn University Academic Year 2010

Student's signature ........................................Thesis Advisors' signature 1. ........................... 2. ...........................

จ

สารบญ

บทคดยอภาษาไทย .........................................................................................

บทคดยอภาษาองกฤษ ....................................................................................

กตตกรรมประกาศ ...........................................................................................

สารบญภาพ ...................................................................................................

บทท

16 บทนำ ....................................................................................................

ความเปนมาและความสำคญของปญหา .........................................

ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา .................................

ขอบเขตการศกษา ..........................................................................

ขนตอนการศกษา ...........................................................................

คำจำกดความทใชในการศกษา .......................................................

26 เอกสารและงานวจยทเกยวของ ................................................................

แหลงโบราณคดบานเชยง ...............................................................

ความเปนมาและความสำคญ ................................................

ภมประเทศและการตงถนฐาน ................................................

ประวตการคนควาทางโบราณคดบานเชยง ..............................

วฒนธรรมสมยกอนประวตศาสตรทบานเชยง.....................................

สภาพแวดลอม .....................................................................

แบบแผนการตงถนฐาน .........................................................

วถชวต .................................................................................

คนบานเชยง .........................................................................

วฒนธรรมการปลงศพของคนบานเชยง ...................................

อายสมย ...............................................................................

ศลปกรรมและนวตกรรมในวฒนธรรมบานเชยง .......................

การศกษาคนควาและงานวจยทเกยวของ .........................................

ความหมายภาชนะดนเผา ......................................................

รปทรงภาชนะดนเผา .............................................................

สวนตางๆ ของภาชนะ ...........................................................

วธการตกแตงลวดลายเครองปนดนเผา ...................................

หนา

ง

จ

ฉ

ฌ

1

1

2

2

2

2

4

4

4

6

6

9

9

9

10

10

11

12

14

23

23

23

24

26

ช

บทท

การศกษาคนควาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงทผานมา ...

งานวจยทเกยวของ ................................................................

ทฤษฎทเกยวของ ..................................................................

36 วธดำเนนการวจย ....................................................................................

การรวบรวมขอมล ..........................................................................

การดำเนนงานภาคสนาม ...............................................................

การวเคราะหขอมล .........................................................................

การสงเคราะหขอมล .......................................................................

การพฒนาลวดลาย ........................................................................

46 การวเคราะหขอมล ..................................................................................

การผลตเครองปนดนเผาบานเชยงในปจจบน ...................................

พฒนาการลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ..................................

อตลกษณของลายเครองปนดนเผาบานเชยง ....................................

รปแบบของลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงลายเขยนส...................

การนำลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงมาประยกตใชในปจจบน .......

การพฒนาลวดลายเขยนสเครองปนดนเผาบานเชยง .........................

ความหมายบางประการในลวดลายเขยนส ........................................

56 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ .........................................................

สรปผลการวจย ..............................................................................

อภปรายผล ...................................................................................

ขอเสนอแนะ ..................................................................................

บรรณานกรม ..................................................................................................

ภาคผนวก ......................................................................................................

ภาคผนวก ก เอกสารราชการ............................................................

ภาคผนวก ข รายนามผใหสมภาษณ..................................................

ประวตผวจย ...................................................................................................

หนา

27

68

71

85

85

85

85

86

86

87

87

90

93

95

95

98

117

118

118

119

119

120

123

124

131

133

ซ

สารบญภาพ

ภาพท

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

สญลกษณมรดกโลก พพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง ..........................

สญลกษณมรดกโลก หลมขดคนทางโบราณคดวดโพธศรใน .....................

ลกษณะการฝงศพในวฒนธรรมบานเชยง ................................................

ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยตน 5,600-3,000 ปมาแลว ........

ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยกลาง 3,000-2,300 ปมาแลว .....

ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยปลาย 2,300-1,800 ปมาแลว ....

วธการขนรปโดยใชหนดและไมลาย .........................................................

การแสดงภาพตวอยางลวดลายจากลกกลงดนเผาและตราประทบดนเผา ..

การเรยกชอสวนตางๆ ของภาชนะดนเผาประเภทตางๆ ............................

รปทรงภาชนะดนเผาทไมมลายเขยนส วฒนธรรมบานเชยง ......................

รปทรงภาชนะดนเผาทไมมลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยง .......................

รปทรงภาชนะดนเผาทมลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยง ...........................

ลายง ....................................................................................................

ลายกงกาหรอแย ...................................................................................

ลายผหญง ผมทรงสวอน ........................................................................

ลายเรขาคณต .......................................................................................

ลายใบไม ดอกไม ..................................................................................

กลมลายกานขด ....................................................................................

ลายประกอบทนาสนใจ เชน ลายดาว ......................................................

รปคนทเขยนดวยลายเสนตอเนองกนคลายรปผหญง ................................

รปคนทเขยนดวยลายเสนมแขน ขาแบะแสดงลกษณะความกวางของ

สะโพก ..........................................................................................

รปคนทเขยนในลกษณะโปรงแสงใหเหนโครงรางภายใน ...........................

รปคนทเขยนโครงรางภายนอกอยางคราวๆ สวนภายในเขยนเปน

ตาตาราง .....................................................................................

ลายเขยนสรปควายบนภาชนะดนเผา ......................................................

ลายเขยนสรปแยหรอกงกาบนภาชนะดนเผา ...........................................

รปชางและคนขชาง ...............................................................................

หนา

5

5

12

15

16

17

19

22

25

28

29

30

31

32

32

33

33

34

35

36

36

37

37

38

38

39

ฌ

ภาพท

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

รปงบนภาชนะดนเผา ............................................................................

ลายเขยนสรปสตวประเภทกวาง / เกง ภาชนะดนเผาจดแสดงใน

พพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง ................................................

ลวดลายบนผวภาชนะสมยตน อายประมาณ 5,600 - 4,500 ป...................

การตกแตงลวดลายดวยวธปนแปะดนใหเปนเสนคาดรอบตวภาชนะและ

ภาชนะดนเผาททำเปนสนนนและปนแปะ .......................................

ลวดลายบนผวภาชนะดนเผาสมยตน ......................................................

ลวดลายบนผวภาชนะสมยกลาง ............................................................

ลกษณะลวดลายบนผวภาชนะสมยหลง ..................................................

ลวดลายทคลออกจากตวภาชนะ ............................................................

ภาพลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยงสมยปลาย ........................................

ลวดลายทเขยนอยางอสระลงบรเวณชองวางระหวางรอยตอของลายหลก ..

ลายกนหอยทวนเขาวนออกจากจดศนยกลาง ..........................................

ลายกนหอยมกานตอกน ........................................................................

ลายประแจจน ......................................................................................

ลายขอเกยว ..........................................................................................

ลายรปตว S ในวงกลม วงร และรปไข .....................................................

ลายรปตว S ในวงกลม วงร และรปไข .....................................................

ลายรปไขทบกนเปนลกโซ ......................................................................

ลายโคงแบบลกคลนใชเปนโครงสรางลาย ...............................................

ลายโคงแบบลกคลนใชเปนโครงสรางลาย.................................................

ภาชนะลายเขยนสในหลมฝงศพแบบท 1 ทวดโพธศรใน บานเชยง

ต.บานเชยง อ.หนองหาน จ.อดรธาน ..............................................

ภาชนะลายเขยนสในหลมฝงศพแบบท 2 ................................................






ขนตอนการเขยนลายบานเชยง ขนตอนท 1 - 4 ........................................

ขนตอนการเขยนลายบานเชยง ขนตอนท 5 - 6 ........................................

หนา

39

40

42

43

44

45

46

46

47

48

49

50

50

51

51

51

52

52

52

54

55

56

56

57

57

58

59

60

ญ

ภาพท

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

ผลงานการออกแบบออกแบบผลตภณฑแจกน ชด “สบสาน

วฒนธรรมบานเชยง” ....................................................................

กลมลวดลายรปรางเรขาคณต ................................................................

กลมลวดลายอสระแบบดลยภาพสมมาตร ..............................................

กลมลวดลายอสระแบบดลยภาพสมมาตร ..............................................

กลมลายเสนตกแตง ..............................................................................

กระบวนการออกแบบเบญจรงคทปรบปรงขนใหม โดยอาศยคอมพวเตอร

กราฟกมาประยกตเขากบกระบวนการผลตลวดลายดวยรปลอก

เซรามกส แลวจบลงดวยการลงสดวยฝมอชางเบญจรงค ..................

ลกษณะลายเสนตรง ..............................................................................

ลกษณะลายนอน ..................................................................................

ลกษณะลายเสนแทยง ...........................................................................

ลกษณะลายเสนตดกน ..........................................................................

ลกษณะลายเสนโคง ..............................................................................

ลกษณะลายเสนขดเปนเกลยว ...............................................................

ลกษณะลายเสนหยก .............................................................................

การสรางแบบจากแมลายดวยการเรยงลำดบและการสลบภาพซายขวา ....

การหมนรอบจด ..........................................................................................

การสลบซายขวาและหมนรอบจด ..................................................

การสลบซายขวาและเรยงลำดบ .............................................................

การหมนรอบจดและเรยงลำดบ ..............................................................

การเรยงลำดบสลบจงหวะ ......................................................................

การผสมระหวางเรยงลำดบ สลบซายขวา และหมนรอบจด .......................

การซำจงหวะเทากนของเสน รปราง ส และลกษณะผว ............................

การซำจงหวะไมเทากนของเสน ..............................................................

การซำจงหวะไมเทากนของรปราง ...........................................................

การซำจงหวะสลบกนแบบระยะหางเทากน .............................................

การซำจงหวะโดยการเนนหรอพก ............................................................

การซำจงหวะโดยสรางความแตกตาง .....................................................

หนา

61

63

64

65

66

70

72

72

72

73

73

73

74

75

76

76

77

77

78

78

79

79

80

80

80

81

ฎ

ภาพท

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

การจดจงหวะแบบตอเนองจากเสนและรปราง .........................................

การจดจงหวะแบบทบซอน .....................................................................

การจดจงหวะแบบลนไหล ......................................................................

การจดจงหวะแบบเปลยนทศทาง ...........................................................

การใชรปและพน ...................................................................................

การใชตาราง .........................................................................................

ดนทใชสำหรบขนรปภาชนะ ...................................................................

หนด .....................................................................................................

ไมลาย (ไมต) ........................................................................................

การขนรปดวยมอ ...................................................................................

การตกแตงภาชนะใหไดรปทรงดวยไมต ..................................................

การขนรปดวยแปนหมน .........................................................................

เตาเผากอดนแบบดงเดม .......................................................................

กอนดนเทศทมสวนผสมของแรฮมาไทตทใหสแดง ...................................

สแดงทไดจากสฝนผสมกาว Latex .........................................................

แกวสกรนลายรปทรงและลายกนหอยบานเชยง .......................................

ลายกนหอยทเปนลายตกแตงบนพนกระเบอง ..........................................

เครองปนดนเผาจำลองแบบโบราณ ........................................................

ของทระลกบานเชยง .............................................................................

รปทรงและลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในงานออกแบบ

เครองประดบเงน ...............................................................................

รปทรงและลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในงานออกแบบตกแตง ..........

ลวดลายกนหอยในงานออกแบบลายผา ..................................................

ขนตอนการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงเพอประยกตใชใน

งานตกแตง ..................................................................................

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายคน .................

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายคน .................

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายใบไม ..............

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายวงปไม ............

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายกานขด ...........

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายกานขด ............

หนา

81

82

82

83

83

84

87

88

88

89

89

89

90

94

94

95

95

96

97

97

98

98

100

101

102

103

104

105

106

ฏ

ภาพท

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : ควาย ....

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง

ลายสตว : เกง / กวาง ....................................................................

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง

ลายสตว : กงกา / แย ....................................................................

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : ง ..........

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายกนหอย ...........

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายเรขาคณต .......

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายเรขาคณต .......

ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายอสระ ..............



หนา

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

ฐ

บทท 1

บทนำ

ความเปนมาและความสำคญของปญหาแหลงโบราณคดบานเชยง เปนแหลงขมทรพยความรทางประวตศาสตรและเปน

แหลงกำเนดศลปวฒนธรรมทมชอเสยงของประเทศไทย จากการคนพบโบราณวตถและหลก

ฐานทางโบราณคดประเภทตางๆ ซงเปนหลกฐานทางวฒนธรรมทบอกเลาเรองราวของชมชน

เกษตรกรรมยคแรกเรมในสมยกอนประวตศาสตรของประเทศไทย ทมความเจรญกาวหนาทาง

เศรษฐกจ สงคม ตลอดจนศลปะวทยาการดานตางๆ

จากการขดคนพบโบราณวตถทสำคญอยางเครองปนดนเผาทมอายเกาแกถง 5,600

ปมาแลว เครองมอเครองใชและเครองประดบททำจากโลหะอยางสำรดและเหลก ซงเปนหลกฐาน

แสดงถงความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยดานโลหกรรมของชมชนบานเชยงโบราณ สงผลให

แหลงโบราณคดบานเชยงกลายเปนแหลงเรยนรทางประวตศาสตรทสำคญของชาตและของโลก

ซงไดรบการสถาปนาจากองคการยเนสโก (UNESCO)* ใหเปนมรดกโลกทางวฒนธรรมของ

มนษยชาตในเวลาตอมา ดวยเหตนแหลงโบราณคดบานเชยงจงกลายเปนแหลงทองเทยวทนก

ทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาตมาเยอนตลอดทงป รวมถงการเกดขนของรานคาขายของท

ระลกและสนคา OTOP ในบรเวณโดยรอบหมบานเชยงและตามโรงแรมในตวจงหวดอดรธาน

เครองปนดนเผาบานเชยง เปนตวอยางของนวตกรรมโบราณทสะทอนถงความเจรญ

กาวหนาทางเทคโนโลยและพฒนาการทางศลปกรรมของวฒนธรรมบานเชยงไดเปนอยางด ดวย

คณลกษณะดานรปทรงและลวดลายทมเอกลกษณเฉพาะ สงผลใหเครองปนดนเผาบานเชยง

กลายเปนวตถทางวฒนธรรมททรงคณคา ควรแกการศกษาถงองคความรในการสรางสรรคงาน

ศลปกรรมสมยกอนประวตศาสตรจากลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง เพอเปนแรงบนดาลใจ

หรอแนวทางใหแกศลปนนกออกแบบในการสรางสรรคผลงานทมกลนอายของวฒนธรรมไทย

โบราณในงานออกแบบทรวมสมย

1

* องคการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาตi (องกฤษ:i United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) หรอiยเนสโกi(UNESCO) เปนทบวงการชำนญพเศษของสหประชาชาต กอตงโดยไดมการลงนามในธรรมนญขององคการ เมอวนทi 16 พฤศจกายนi พ.ศ. 2488และตอมาเมอวนทi4 พฤศจกายนiพ.ศ. 2489i(ค.ศ. 1946) หลงสงครามโลกครงท 2iประเทศสมาชกกอตง 20 ประเทศ ไดรวมมอกนใหสตยาบนธรรมนญองคการ (ทมา: http://th.wikipedia.org)

ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา6ศกษาวเคราะหถงลกษณะเดนของลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง เพอเปน

แนวทางในการออกแบบและการสรางสรรค

ขอบเขตการศกษา1. การวจยครงนนำเสนอแนวทางการประยกตใชลวดลายเครองปนดนเผาบาน

เชยงทตกแตงดวยวธการเขยนสเทานน

2. การวจยครงนทำการศกษาและเกบขอมลภาคสนามจากโครงการอนรกษมรดก

โลกบานเชยง / ศนย OTOP เครองปนดนเผาบานเชยง เลขท 88 หมท 13 ตำบลบานเชยง

อำเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน

ขนตอนการศกษา1. ศกษารวบรวมขอมลภาคเอกสารวชาการ บทความ และงานวจยทเกยวของ

2. ศกษารวบรวมขอมลภาคสนามในพนทชมชนบานเชยง ตำบลบานเชยง จงหวด

อดรธาน

3. นำขอมลภาคเอกสารและภาคสนามมาวเคราะหหารปแบบและลกษณะเดนของ

ลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง

4. นำภาพลายเสนทไดไปจดวางลงบนวตถสงของตาง ๆ เพอใหเกดมมมองใหมของ

การนำลวดลายโบราณไปประยกตใชในงานออกแบบ

5. สรป อภปรายผลการศกษา และขอเสนอแนะ

6 6

คำจำกดความทใชในการศกษา1. ลวดลาย หมายถง ลายตางๆ ทเขยน หรอแกะสลก ฝมอความสามารถทแสดงให

ปรากฏ (ราชบณฑตยสถาน 2542 : 992)

2. รปแบบ หมายถง ลกษณะโดดเดนทบงบอกเรองราวทเปนเอกลกษณเฉพาะ

กลม

3. บานเชยง (Ban Chiang) หมายถง วฒนธรรมของชนสมยกอนประวตศาสตรใน

บรเวณบางสวนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอประเทศไทย เปนชมชนทมการตงถนฐานแบบ

ถาวร และดำรงชพดวยการเกษตรกรรมในบรเวณทราบลม เปนเวลา 5,000 กวาปมาแลว และ

มการพฒนาทางวฒนธรรมสบเนองมาอกนบพนๆ ป (กรมศลปากร, พพธภณฑสถานแหงชาต

บานเชยง 2547 : 34)

4. เครองปนดนเผาบานเชยง (Ban Chiang Pottery) หมายถง ภาชนะเครองปนดนเผา

ทผลตในตำบลบานเชยง อำเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน ซงมรปทรงการปนและเขยนลายเสน

2

โคง ลายเชอกทาบ ลายกานขด กนหอย ลายรป เรขาคณต ลกษณะเดยวกบภาชนะเครองปน

โบราณทขดคนพบในบรเวณดงกลาว (กระทรวงพาณชย, กรมทรพยสนทางปญญา 2552 : 15)

5. มรดกโลก หมายถง มรดกอนทรงคณคาทมนษยไดรบจากอดตไดใชและภาคภมใจ

ในปจจบน และถอเปนพนธกรณในการทะนบำรงดแลรกษา เพอมอบใหเปนมรดกอนลำคาแด

มวลมนษยชาตในอนาคต มรดกทางวฒนธรรมและทางธรรมชาตทมความโดดเดนเปนเลศใน

ระดบสากล เมอไดรบการยอมรบใหเปนแหลง “มรดกโลก”i แลว ไมวาจะมทตงอยในขอบเขตดน

แดนของประเทศใด ถอไดวาเปนมรดกมนษยชาตทงปวงในโลก นคอนยามและความหมายของคำ

วาi"มรดกโลก"iซงอนสญญาคมครองมรดกโลกทางวฒนธรรมและทางธรรมชาต ไดใหรายละเอยด

และแนวทางการดำเนนงาน เพอใหบรรลถงวตถประสงคไวอยางชดเจน นอกเหนอไปจากการสง

เสรมใหนานาประเทศ มพนธะหนาทรวมกนในการคมครองสงวนรกษาแหลงมรดกโลกทงปวงไว

เพราะหากปราศจากความรวมมอนแลว คณคาอนโดนเดนเปนเลศของแหลงมรดกโลกทงหลาย

ยอมไมอาจดำรงอยได แตอาจถกทำลายจนเสอมคาและสญสลายไปในทสดนอกเหนอจากการให

ความคมครองแหลงมรดกโลกแลว อนสญญาฯ ยงสงเสรมใหประเทศภาคใหความคมครองรกษา

แหลงมรดกทางวฒนธรรม และทางธรรมชาตทมคณคาโดดเดนในระดบประเทศ และระดบทอง

ถนของตนอกดวย ทงนเพราะตระหนกดวา มรดกทางวฒนธรรมและทางธรรมชาตเหลานจะดำรง

เปนมรดกแหงอนาคตไดกดวยการสรางสรรค อนรกษและสบทอดของมวลมนษยชาตในปจจบน

นนเอง

6. OTOP ยอมาจาก ONE TAMBON ONE PRODUCT (OTOP) หมายถง โครงการ

หนงตำบล หนงผลตภณฑ ทจะสรางความเจรญแกชมชนใหสามารถยกระดบฐานะความเปนอย

ของคนในชมชนใหดขน โดยการผลตหรอจดการทรพยากรทมอยในทองถน ใหกลายเปนสนคาทม

คณภาพมจดเดนเปนเอกลกษณของตนเองท สอดคลองกบวฒนธรรมในแตละทองถน สามารถ

จำหนายในตลาดทงภายในและตางประเทศ โดยมหลกการ พนฐาน 3 ประการ คอ 1) ภมปญญา

ทองถนสสากล (Local Yet Global) 2) พงตนเองและคดอยางสรางสรรค (Self-Reliance-

Creativity) 3) การสรางทรพยากรมนษย (Human Resource Development) ผลตภณฑ ไมได

หมายถงตวสนคาเพยงอยางเดยวแตเปนกระบวนการทางความคดรวมถงการบรการ การดแลการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การรกษาภมปญญาไทย การทองเทยวศลป

วฒนธรรม ประเพณ การตอยอดภมปญญาทองถนการแลกเปลยนเรยนรเพอใหกลายเปน

ผลตภณฑทมคณภาพ มจดเดน จดขายทรจกกนแพรหลายไปทวประเทศและทวโลก

3

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

แหลงโบราณคดบานเชยง1. ความเปนมาและความสำคญ

แหลงโบราณคดบานเชยง เปนพนทเกาแกทางวฒนธรรมทสำคญแหงหนงของ

ประเทศไทยและของโลก กอนทมการขดคนทางโบราณคด บานเชยงเปนเพยงหมบานเลกๆ

แหงหนงในเขตพนทตำบลบานเชยง อำเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน ชาวบานไมไดสนใจเศษ

ภาชนะดนเผาลายเขยนสทกระจดการจายอยตามพนดนในหมบาน แตเมอนกโบราณคดนำไป

ตรวจวเคราะหอยางมระบบ อางองกบกระบวนการทางวทยาศาตร จงพบวาเปนศลปวตถทม

ความเกาแกยอนไปถงสมยกอนประวตศาสตรไทยเปนเวลา 5,600 ปมาแลว ดวยเหตนจงทำให

เกดการศกษาคนวาวจยทางโบราณคดอยางจรงจงขน นบตงแต พ.ศ. 2510 เปนตนมา

บานเชยงกลายเปนแหลงโบราณคดท สำคญและเปนทร จกในหมนกโบราณคด

นกวจย ตลอดจนนกวชาการอกหลากหลายสาขาทงไทยและเทศ มการดำเนนการศกษา

คนควาแบบบรณาการ ในลกษณะการวจยแบบสหวทยาการ จนเกดเปนโครงการความรวม

มอระหวางประเทศไทยและสหรฐอเมรกาขนใน พ.ศ. 2516 หลกฐานจำนวนมากทพบจาก

การขดคนทางโบราณคด เปนสงยนยนถงความเจรญรงเรองทางวฒนธรรม ภมปญญาความ

คดสรางสรรคของคนบานเชยงในอดต สะทอนใหเหนภาพวถชวตของชมชนเกษตรกรรมใน

ยคแรกเรมของไทย ทมพฒนาการทางสงคมทมแบบแผน และการสรางสรรคนวตกรรมตางๆ

ทแสดงถงความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย อยางการทำเครองปนดนเผาสำหรบใชสอยใน

ชวตประจำวนและเปนของอทศ สำหรบผท ลวงลบไปแลว ซงสะทอนถงความเชอหลงความ

ตายของคนสมยนน ตลอดจนรจกนำโลหะสำรดและเหลกมาผลตเปนเครองมอเครองใชและ

เครองประดบ การคนพบดงกลาวนนบวาเปนจดเปลยนทางความคดดานประวตศาสตรและ

โบราณคดเก ยวกบวฒนธรรมกอนประวตศาสตรในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตในยคน น

เปนอยางมาก ท เดมเช อวามความลาหลงกวาภมภาคอน ดวยเหตน จงทำใหการศกษา

โบราณคดกอนประวตศาสตรในประเทศไทยเปนไปอยางกวางขวางขนในเวลาตอมา

แหลงโบราณคดบานเชยง ไดรบการยกยองใหเปนพนทสำคญทางวฒนธรรมในฐานะ

มรดกของประเทศไทยและมรดกโลก จากองคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหง

สหประชาชาต (UNESCO) โดยการประกาศใหแหลงโบราณคดบานเชยงเปนมรดกโลกทาง

วฒนธรรม ลำดบท 359 เมอป พ.ศ. 2535

4

ภาพท 1 สญลกษณมรดกโลก พพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง

ภาพท 2 สญลกษณมรดกโลก หลมขดคนทางโบราณคดวดโพธศรใน

5

2. ภมประเทศและการตงถนฐานแหลงโบราณคดบานเชยง ตงอยในเขตพนทตำบลบานเชยง อำเภอหนองหาน จงหวด

อดรธาน พนทมลกษณะเปนเนนดนรปวงร ความยาวตามแนวทศตะวนออก-ทศตะวนตก

ประมาณ 1350 เมตร และกวางประมาณ 500 เมตร ใกลกบแหลงนำ 2 สายทไหลมาบรรจบกนคอ

หวยนาคำและหวยบาน ซงถอเปนพนททเหมาะแกการตงถนพำนกอาศยเปนอยางด

ดวยสภาพภมประเทศทมความเหมาะสมนเอง จงพบรองรอยหลกฐานของการใช

พ นท เพ ออย อาศยของกลมชนอยางตอเน อง ต งแตสมยกอนประวตศาสตรจนถงตนสมย

ประวตศาสตร จากนนจงถกทงรางไป จนกระทงเมอประมาณ 1,000 - 800 ปมาแลว จงมชมชน

เกดในพนทบรเวณนอกครงและทงรางไปอกชวงเวลาหนง

เมอเขาสสมยรตนโกสนทร หรอประมาณ 200 ปมาแลว มชาวไทพวนกลมหนงอพยพ

จากแขวงเชยงขวางของประเทศลาว เขามาตงถนฐานเปนหมบานขนบรเวณน โดยใหชอหมบานน

วา “บานเชยง” และสบเชอสายมาถงปจจบน

3. ประวตการคนควาทางโบราณคดบานเชยงพ.ศ. 25006นายบรรล มนตรพทกษ แพทยประจำตำบลบานเชยง มอบภาชนะดนเผา

ลายเขยนสสภาพสมบรณ จำนวน 3 ใบ ใหกบนายพรมม ศรสนาครว ครใหญโรงเรยนบานเชยง

(ประชาเชยงเชด) เกบรกษาไวทหองพกครใหญ หลงจากนน เรมมการรวบรวมภาชนะดนผาทพบ

ในหมบาน นำมาจดแสดงแกผทมาเยยมชม

พ.ศ. 25036นายพรหมม ศรนาครว มอบภาชนะดนเผาลายเขยนสทรวบรวมสวนหนง

ใหกบนายเจรญ พลเตชา หวหนาหนวยศลปากรท 7 ขอนแกน เพอใหกรมศลปากรนำไปศกษา แต

ยงขณะนนยงไมมการดำเนนการศกษา เนองจากการศกษาเรองกอนประวตศาสตรไทยยงไมเปนท

สนใจเทาทควร

พ.ศ. 2509jนายสตเฟน ยง นกศกษามหาวทยาลยฮารดวาด ประเทศสหรฐอเมรกา

เดนทางมาศกษาวถชวตของคนอสานทบานเชยง เพอเปนขอมลในการทำวทยานพนธ ขณะเดน

สำรวจบรเวณรอบๆ หมบาน ไดสะดดรากตนนนลมกบพน ทำใหสงเกตเหนเศษภาชนะดนเผาลาย

เขยนสจำนวนมากทกระจดกระจายอยตามพน จงเกบตวอยางไปใหศาตราจารยพเศษชน อยด

ภณฑารกษของกรมศลปากรตรวจสอบ จากการตรวสอบพบวาเปนโบราณวตถยคกอน

ประวตศาสตร สมยโลหะ ซงเปนโบราณวตถทไมเคยพบมากอนในประเทศไทย จงมความเหนวา

ควรมการขดคนทางวชาการเพอศกษาศกษาตอ และไดมการสงตวอยางภาชนะดนเผาอกสวนหนง

ไปตรวจสอบหาอาย ทมหาวทยาลยเพนซลวาเนย ประเทศสหรฐอเมรกาอกดวย

6

พ.ศ. 2510jกรมศลปากรดำเนนงานขดคนทางโบราณคดทบานเชยงเปนครงแรก

ดวยการขดหลมทดสอบ ผควบคมการขดคนคอ นายวทยา อนทโกศย และมการตรวจหาอายจาก

เศษภาชนะดนเผาทไดจากการขดคนดวยวธเทอรโมลมเนสเซนส ทมหาวทยาลยเพนซลวาเนย

ประเทศสหรฐอเมรกา ไดคาอาย 7,000 - 5,000 ปมาแลว ดวยเหตนบานเชยงจงกลายเปนแหลง

โบราณคดทเปนทร จกไปทวโลก และภาชนดนเผาลายเขยนสกลายเปนวตถลำคาและเปนท

ตองการของบรรดานกสะสมของเกาตงแตนนมา อนงในเวลาตอมา มขอมลเพมเตมวาภาชนะดน

เผาลายเขยนสมไดมอายเกาประมาณ 7,000 - 5,000 ปมาแลว แตมอายประมาณ 2,300 - 1,800

ปมาแลว

พ.ศ. 2515jกรมศลปากรดำเนนการขดคนทางโบราณคด เปนครงท 2 เพอศกษา

ขอมลในเชงลก โดยมนายนคม สทธรกษ นายพจน เกอกล และวพากษ ศรทตต เปนผดำเนนการ

ขดคน ตลอดจนผเชยวชาญตางๆ ไดแก ศาสตราจารยพเศษชน อยด ศาสตราจารยนายแพทยสด

แสงวเชยร และศาสตราจารยเกยรตคณปรชา กาญจนคม เขารวมศกษา ผลการศกษาในครงน

พบวาโบราณวตถททำจากโลหะสำรดเปนจำนวนมาก ทำใหบานเชยงเรมเปนทสนใจในฐานะ

แหลงโบราณคดยคสำรดแหงแรกของประเทศไทย

วนท 20 มนาคม พ.ศ. 2515 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ เสดจพระราชดำเนนทอดพระเนตรการขดคนทางโบราณคดทบานเชยง

ขณะนน การลกลอบขดหาโบราณวตถทบานเชยงเรมมากขน เกดความเสยหายตอ

หลกฐานทางโบราณคดเปนอยางมาก สงผลใหรฐบาลคณะปฏวตรางประกาศ ฉบบท 189 หามขด

คน เคลอนยาย หรอซอขายแลกเปลยนโบราณวตถ ในบรเวณบานเชยง และพนทใกลเคยง ซง

ประกาศใชในวนท 23 กรกฎาคม 2515 รวมถงมการแตงตงกลมทำงานวางแผนรกษาโบราณวตถ

ในทองทจงหวดอดรธาน และจดตงโครงการศกษาวจยวฒนธรรมสมยกอนประวตศาสตรบานเชยง

ซงดำเนนการขดคนทางโบราณคดในพนทใกลเคยงอกดวย

6 พ.ศ. 2516j กรมศลปากรทำการขดคนทางโบราณคดทบานเชยงตามโครงการศกษา

วจยวฒนธรรมสมยกนประวตศาสตรบานเชยงอยางตอเนอง และมการรวมมอทางวชาการระหวาง

ประเทศเพอแสวงหาองคความรใหมในแหลงโบราณคดบานเชยง

6 พ.ศ. 2517j กรมศลปากรกอตงโครงการโบราณคดภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เพอ

ศกษาแหลงโบราณคดบานเชยง ซงศกษาคนควารวมกบมหาวทยาลยเพนซลวาเนย ประเทศ

สหรฐอเมรกา โดยมนายพสฐ เจรญวงศ เปนผอำนวยการรวมฝายไทย และ ดร. เชสเตอร กอรแมน

เปนผอำนวยการรวมฝายสหรฐอเมรกา ในการศกษาครงน ถอเปนการศกษาโบราณคดในแนวทาง

ใหม ในแบบสหวทยาการ คอ การนำผเชยวชาญหลากหลายสาขาจากนานาประเทศมารวมขดคน

เพอใหไดขอมลทละเอยด ซงชวยในการวเคราะหตความวฒนธรรมบานเชยงใหชดมากขน รวมถง

การสงตวอยางโบราณวตถทขดพบไปศกษาวจยตอในสถาบนตางประเทศอกหลายแหงดวย

7

6 พ.ศ. 2518j กรมศลปากรจดตงพพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง เพอจดเกบรกษา

และจดแสดงโบราณวตถทไดจากขดคน ตลอดจนเปนแหลงความรทางโบราณคดประวตศาสตร

แกประชาชนชาวไทยไดศกษาคนควา

6 พ.ศ. 2521j พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร จดนทรรศการพเศษเรอง “โบราณคด

ทบานเชยง” เปนกจกรรมเนองในโอกาสทประเทศไทยเปนเจาภาพจดการแขงขนกฬาเอเชยนเกมส

เพอเผยแพรเรองราวของแหลงโบราณคดบานเชยงแกชาวไทยและเทศ

6 พ.ศ. 2523j กรมศลปากรรวมกบมหาวทยาลยโอทาโก ประเทสนวซแลนด ดำเนนการ

สำรวจและขดคนทางโบราณคดบรเวณลมนำสงครามตอนบน เพอศกษาขอบเขตการแพรกระจาย

ของวฒนธรรมบานเชยง ตามโครงการโบราณคดภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงมดร. อำพน กจงาม

และดร. ชารลส ไฮแอม เปนผอำนวยการขดคน j พ.ศ. 2525j มหาวทยาลยเพนซลเวเนยรวมกบสถาบนสมธโซเนยน ประเทศ

สหรฐอเมรกา จดนทรรศการเคลอนท เรอง “บานเชยง การคนพบยคสำรดทสาบสญ” โดยจดแสดง

โบราณวตถทขดพบและผลการศกษาแหลงโบราณคดบานเชยง ซงจดแสดงทตามรฐตางๆ ใน

อเมรกาเปนเวลา 4 ป ในสงคโปร 1 ป และกลบมาจดแสดงทไทยเปนการถาวรทพพธภณฑสถาน

แหงชาต บานเชยง ในปพ.ศ. 2530

6 พ.ศ. 2526j กรมศลปากรไดรบการสนบสนนจากมลนธจอหน เอฟ เคนเนด ในการ

ปรบปรงการจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงชาต บานเชยง เพอสรางอาคารจดแสดงเพม

6 พ.ศ. 2530j สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราช

นครนทร เสดจเปนประธานเปดงานในพธเปดพพธภณฑสถานแหงชาต บานเชยง อยางเปน

ทางการ เมอวนท 21 พฤศจกายน พ.ศ. 2530

6 พ.ศ. 2535j กรมศลปากรดำเนนการขดคนทางโบราณคดทวดโพธศรใน เพอเชอมตอ

หลมขดคน 2 หลมทเปดแสดงไวตงแตป พ.ศ. 2515 ใหเปนหลมเดยวกน และตกแตงหลมขดคน

ใหมความสมบรณขน และในปนน แหลงโบราณคดบานเชยง ไดรบยกยองจากคณะอนกรรมการ

มรดกโลกของการศกษา วทยาศาตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต หรอยเนสโก ใหเปนมรดก

ทางวฒนธรรมโลก ลำดบท 395

6 พ.ศ. 2546j กรมศลปากรทำการขดคนทางโบราณคดทหลมจดแสดงโบราณวตถวด

โพธศรใน เนองจากประสบปญหาเรองความชนในดนและมนำทวมขง สงผลใหโบราณวตถเกด

ความเสยหาย ซงเปนเรองเรงดวนทตองเกบโบราณวตถทจดแสดงมาอนรกษเปนการชวคราว

6 พ.ศ. 2549j กรมศลปากรทำการปรบปรงพพธภณฑสถานแหงชาต บานเชยง ตาม

โครงการปรบปรงแหลงโบราณคดประวตศาตรวฒนธรรมบานเชยง เพอเชอมโยงการทองเทยว

ภมภาคอนโดจน

6 พ.ศ. 2552j พระบาทสมเดจพระเจาอยหว โปรดเกลาโปรดกระหมอมพระราชทาน

นามอาคารจดแสดงหลงใหมวา “อาคารกลยาณวฒนา” เมอวนท 18 ตลาคม พ.ศ. 2552

8

6 พ.ศ. 2553j สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจพระราชดำเนน

ทรงเปดอาคารกลยาณวฒนา ในวนท 9 กมภาพนธ พ.ศ. 2553

วฒนธรรมสมยกอนประวตศาสตรทบานเชยง j จากการขดคนทางโบราณคดทำใหชอของ “บานเชยง” กลายเปนทรจกมากขน ในฐานะ

ชมชนสมยกอนประวตศาสตรทมอายเกาแกตงแต 5,600 - 1,800 ปแลว ทมการตงถนฐานอยางถาวร

ในรปแบบหมบาน ทำมาหาเลยงชพดวยการเพาะปลกขาว เลยงสตว มความเจรญกาวหนา

เทคโนโลย รจกการประดษฐเครองใชไมสอยไวใชภายในครวเรอนอยางภาชนะดนเผา มการผลต

เครองมอเครองใชและเครองประดบททำจากโลหะอยางสำรดและเหลก ตลอดจนการกำหนด

แบบแผนพธกรรมการฝงศพภายใตกรอบความเชอเรองภพหนา โดยการฝงภาชนะดนเผาทมรปแบบ

เฉพาะ ตลอดจนการอทศสงของตางๆ ลงไปใหแกผลวงลบ เพอแสดงความเคารพและความกตญญ

ตอผวายชนม หลกฐานทางโบราณคดทพบถอเปนตนทนทางวฒนธรรมทยงคงปรากฏและควรคาแก

การศกษาคนควาตอไป

1. สภาพแวดลอมj แหลงโบราณคดบานเชยงตงอยบนพนทราบขนบนไดเกาของแองสกลนคร บรเวณ

ตอนบนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จากการพบหลกฐานประเภทกระดกสตวบก สตวนำ เปลอก

หอยและเมลดพชทไดจากการขดคน แสดงถงสภาพแวดลอมและลกษณะอากาศในอดตเปนแบบ

มรสม คอมฤดฝนสลบกบฤดแลง ซงคลายคลงกบปจจบน

6 เมอประมาณ 5,000 ปมาแลว ซงเปนชวงคนกอนประวตศาสตรเรมเขามาตง

ถนฐานนน สภาพแวดลอมบรเวณน มลกษณะเปนลำหวย หนองบง และลมนำขงมากกวา

ปจจบน พชพนธธรรมชาตบรเวณใกลแหลงนำนาจะเปนลกษณะปาดบแลง หางออกไปเปนปา

โปรงประเภทปาเตงรง เมอมการตงถนฐานพนทปาจงถกหกลางถางพงใหเปนพนทปลกขาว ทำ

ใหพนทบรเวณปาทบกลายเปนปาเตงรงและทงหญาไปโดยปรยาย ตอมาเมอจำนวนประชากร

เพมขน เกดการขยายพนทเพาะปลกรวมทงการพฒนาเทคนควธการปลกขาว และพชพนธ

ตางๆ ตลอดจนการใชทรพยากรธรรมชาตจากแหลงนำทมอย อยางการจบสตวนำจำพวกป

ปลา หอย เพอเปนอาหาร

2. แบบแผนการตงถนฐาน6 ดวยลกษณะสภาพภมประเทศและสงแวดลอมทมลกษณะเปนเนนสงปานกลาง ม

แหลงนำธรรมชาต 2 สายมาบรรจบกน และมพนทโดยรอบเปนทราบลม เปนผลใหเวลาสชวงฤด

ฝนนำไมสามารถทวมได เนองจากเนนดนสงพนระดบนำ รวมถงดนในบรเวณใกลจดบรรจบของ

ลำหวย 2 สายเปนดนทมความอดมสมบรณ เพราะมตะกอนดนทมธาตอาหารพชมากมายถกนำ

นำพามาทบถมทกป

9

6 รอยหลมเสาบานทพบในการขดคนชวยใหทราบไดวา บานพกอาศยของคนบานเชยง

สมยโบราณสรางดวยไม มแผนผงเปนรปสเหลยมผนผา พนทพำนกหลบนอนสรางอยบนเสาสง

ทำใหมใตถนบาน สามารถใชประกอบกจกรรมอนๆ หรอคอกสตวเลยง (สรพล นาถะพนธ 2550 : 44)

3. วถชวตj 3.1 หาของปาลาสตว

j จากการขดคนทางโบราณคดทบานเชยงพบรองรอยของการบรโภคสตวปาเปนอาหาร

และการอทศเปนเครองเซนใหแกคนตาย รวมถงการนำกระดกสตวบางชนดมาทำเปนเครองมอ

เครองใช เครองประดบอกดวย หลกฐานประเภทกระดกสตวปาทพบมหลายชนด สวนใหญอาศย

อยในปาโปรงและทงหญา ไดแก เสอ กระทง ควายปา แรด กวาง ละอง ละมง เกง กระตาย ชะมด

พงพอน ฯลฯ และยงพบเครองใชในการลาสตวประเภทใบหอก ขวาน หวลกศร ไปจนถงกระสนดน

เผา นอกจากหลกฐานประเภทกระดกสตวปายงพบเปลอกหอยและกระดกสตวนำในชนดนระดบ

ลาง ซงสนนษฐานวา ในชวงแรกของการตงถนฐาน บรเวณโดยรอบชมชนบานเชยงเปนพนททม

แหลงนำทอดมสมบรณ เปนทอยอาศยของสตวนำและสตวครงบกครงนำซงกลายเปนแหลง

อาหารหลกอกแหงของชาวบานเชยงสมยโบราณ จากการขดคนพบกระดกสตวนำหลายชนด

ไดแก ปลาชอน ปลาชะโด ปลาสวาย ปลาเทโพ ปลาดก กบ เขยด หอย ตะพาบ เตา ฯลฯ และพบ

เครองมอจบสตวนำอยางเบด ตมถวงแห และฉมวก เปนตน จากหลกฐานประเภทกระดกและ

เครองมอเครองใชสมยโบราณทพบจากการขดคน แสดงใหเหนถงวถชวตของคนบานเชยงในอดต

ทนอกจากจะทำการเพาะปลกเพอยงชพเปนหลกแลว ยงมการลาสตวหาของปาควบคกนไป

6 3.2 การทำเกษตกรรม

j จากการคนพบปรมาณหลกฐานขาวจำนวนมากตงแตระดบดนชนลาง ทำใหนก

โบราณคดสนนษฐานวา พนทชมชนบานเชยงนาจะเปนชมชนเกษตรกรรมรนแรกในเอเชยตะวน

ออกเฉยงใตทรจกการเพาะปลกขาว ตงแตเรมมการตงถนฐานเมอประมาณ 5,000 กวาปมาแลว

นอกจากนยงพบกระดกสตวบางชนด ไดแก วว หม สนข ไก และควาย มลกษณะแตกตางจาก

กระดกสตวปาทพบ ซงอาจเปนผลจากการเปลยนแปลงลกษณะทางพนธกรรมทมนษยสมยนนนำ

สตวเหลานมาเลยงไวใชงานและบรโภค

4. คนบานเชยงjj จากการขดคนทางโบราณคด ในป พ.ศ. 2517 - 2518 โดยกรมศลปากรและ

มหาวทยาลยเพนซลวาเนย พบโครงกระดกจำนวน 123 โครง ซงมสภาพความสมบรณแตกตางกน

ซงคณะทำงานไดจดสงกระดกไปวเคราะหทมหาวทยาลยฮาวาย ประเทศสหรฐอเมรกา ซงใชเวลา

ศกษาวเคราะหถง 6 ป โดยการศกษาครงน มกระดกทสามารถศกษาได 112 โครง สามารถจำแนก

เพศได 93 โครง เปนเพศชาย 55 โครง และเพศหญง 39 โครง จากผลการศกษาทำใหทราบขอมล

ดานตางๆ เกยวกบคนสมยโบราณทบานเชยง ดงน

10

6 ลกษณะรปราง คนบานเชยงโบราณสวนใหญมรปรางสนทด ชวงขายาว กระดกและ

กลามเนอขาสมบรณแขงแรง ผชายมความสงระหวาง 162.5 - 172.5 เซนตเมตร สวนผหญงมสวน

สงประมาณ 147.5 - 155 เซนตเมตร

6 กะโหลกศรษะและโครงหนา กะโหลกศรษะของคนบานเชยงโบราณมขนาดคอน

ขางใหญ หนาผากกวางและสง สนควใหญ กระบอกตาเลกแคบ มโหนกแกมเดนชด ผชายจะ

มหนาผากกวางกวาผหญง ขณะทสวนปากของผหญงจะยนมากกวา

6 ฟน ฟนของคนบานเชยงโบราณมลกษณะเหมอนพลว ขนาดฟนของคนในสมยตนม

ขนาดใหญกวาฟนของคนสมยหลง แตมขนาดไมแตกตางจากฟนของคนสมยปจจบนมากนก พบ

คราบฟนในโครงกระดกบางโครง ซงสนนษฐานวา อาจเกดจากเคยวหมากหรอยาสบ

6 อาย อายเฉลยของคนบานเชยงโบราณประมาณ 31 ป แตคนในสมยแรกสวนใหญ

มอายอยราว 27 ป ขณะทคนสมยหลงมอายเฉลย 34 ป เนองจากสมยแรกพบโครงกระดกเดก

มากกวา สนนษฐานวานาจะมอตราการตายสงในวยแรกเกดและวยเดก ทำใหคาอายเฉลยตำกวา

ยคหลง สวนวยผใหญ มอตราการตายสงในชวงอายประมาณ 30 ปขนไป

6 โรคภยไขเจบ จากการศกษาวเคราะหโครงกระดกทพบในแหลงโบราณดคบานเชยง

พบเพยงกระดกทเกดจากโรคภยไขเจบทวไป เชน ภาวะเลอดผดปกต เหงอกอกเสบ ฟนผ เพดาน

โหว กระดกงอก เปนตน

5. วฒนธรรมการปลงศพของคนบานเชยง (สจตต วงษเทศ 2530 : 24)j การประกอบพธกรรมปลงศพ ถอเปนการเชอมความสมพนธทางสงคมใหมความ

แนนแฟน มนคง ประเพณการปลงศพ คอการประกอบกจกรรมทเกยวเนองกบความตาย ซงเปน

พธกรรมทสำคญทปรากฏในวถชวตของมนษยตงแตอดตมาจนถงปจจบน

6 การประกอบพธกรรมปลงศพของชมชนบานเชยงโบราณจะทำโดยการฝงผตายไวใน

แหลงหรอสถานทฝงศพทมการกำหนดเปนพนทสาธารณะรวมกน เชน ปาชา หรอ สสาน ซงถอ

เปนสถานททถกกำหนดวาเปนพนทศกดสทธในการประกอบพธ โดยไมมการแบงชนวรรณะของ

คนในหมบาน แตในบางกรณ กพบวามการฝงศพไวใตถนบาน หรอภายในบรเวณบานเชนกน

6 คนบานเชยงโบราณจะทำพธฝงศพผตายพรอมกบการฝงสงของเพออทศรวมไปดวย

ซงแสดงถง “ความเชอเรองชวตหลงความตาย” ทเชอวา

ผตายนนแททจรงยงไมตาย หากเปลยนสภาพไปสอกสถานทหนงทศกดสทธกวา จงตองจด

เตรยมภาชนะ ตลอดจนเครองใชไมสอย ทงทเปนของสวนตวผตาย และสวนทควรจะไดเพมขน

ตดตวไปดวย” และคตความเชออกอยางทเชอวา “ผตายยงไมตาย แตจะกลบฟนคนชวตขนมา

ในวนหนงวนใด จงจำเปนตองมเครองมอเครองใชไวทำมาหากน (สจตต วงษเทศ 2530 : 24)

6

11

6 สำหรบสงของอทศทพบในหลมศพ ไดแก ภาชนะดนเผา อาหาร เครองมอเครองใช

เครองประดบทสวมใสไวกบศพ ทงน พบวาปรมาณและประเภทสงของอทศในแตละศพนน ม

ความแตกตางกน ซงอาจเปนหลกฐานบงชถงสถานภาพทางสงคมของผตายเมอยงมชวตอย

นอกจากนยงพบวาปรมาณสงของอทศในสมยหลงมจำนวนมากกวาสมยแรก รวมไปถงแบบแผน

การจดวางภาชนะดนเผาลงในหลมฝงศพแตละสมยกมความแตกตางกน

6. อายสมย6 วฒนธรรมสมยกอนประวตศาสาตรทบานเชยง แบงออกเปน 3 สมยหลกๆ ไดแก

สมยตน สมยกลาง และสมยปลาย ตามลกษณะการฝงศพและภาชนะดนเผาทบรรจลงเปนเครอง

เซนในหลมฝงศพ โดยเรยงลำดบอายทเกาแกทสดคอสมยตนไปถงสมยปลายขนไปเปนลำดบชน

ทางวฒนธรรม สรปเปนตารางความสมพนธไดดงน (สรพล นาถะพนธ 2530 : 29)

ภาพท 3 ลกษณะการฝงศพในวฒนธรรมบานเชยง

ทมา:6 สมศกด รตนกล และคนอนๆ, มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage

(กรงเทพฯ : ฝายวชาการ กองโบราณคด, 2550), 36.

12

ตารางท 1 การฝงศพและรปแบบภาชนะดนเผาสมยตางๆ ของวฒนธรรมบานเชยง

อายสมย ลกษณะการฝงศพ ลกษณะของภาชนะดนเผา

สมยปลาย

Late Period

ราว

2,300-1,800

ปมาแลว

ฝงในลกษณะนอนหงายเหยยด

ยาว มการวางภาชนะดนเผาไว

บนศพ

ระยะแรกพบภาชนะลายเขยนสแดงบนพนส

นวล ระยะท 2 เรมมภาชนะเขยนลายสแดง

บนภาชนะผวสแดง ระยะสดทาย มภาชนะ

ฉาบนำโคลนสแดงแลวขดมนเพมขนมา

สมยกลาง

Middle Period

ราว

3,000-2,300

ปมาแลว

ฝงในลกษณะนอนหงายเยยด

ยาว มการทบภาชนะดนเผาให

แตกแลววางคลมบนศพ

ภาชนะมไหลเปนสนหกมม (carinated pot)

มทงแบบกนภาชนะแหลมและกลม ผว

ภาชนะสขาว บางครงมการตกแตงดวยลาย

ขดผสมกบลายเขยนสแดง ตอนปลายของ

สมยกลางเรมมการตกแตงภาชนะแบบนดวย

การทาสแดงทขอบปาก

สมยตน

Early Period

ราว

5,600-3,000

ปมาแลว

ฝงศพอยางนอย 3 แบบ คอ

1)ฝงในลกษณะนอนหงายเยยด

ยาว โดยมภาชนะดนเผาวางไว

บรเวณขาหรอศรษะ

2)ฝงในลกษณะวางศพงอเขา

บางครงมและไมมสงของฝงลง

ไปดวย

3)ศพเดกใสภาชนะดนเผาแลวฝง

ระยะท 1 ราว 5,600 - 4,500 ปมาแลว

ภาชนะดนเผาสดำมเชงเตยๆ ตกแตงดวยเสน

ขดเปนลายขด (หรอเสนคดโคง) และมลายกด

เปนจดหรอเสนสนๆ เตมระหวางเสนลายขด

สวนใหญตกแตงดวยวธดงกลาวเฉพาะครง

บนภาชนะ สวนครงลางตกแตงดวยเชอกทาบ


ภาชนะดนเผาตกแตงดวยเสนขดเปนลายขด

ในปรมาณหนาแนนกวาสมยแรก


ภาชนะแบบทรงกระบอก (Beaker) ปากผาย

เลกนอย และภาชนะตกแตงดวยลายเชอก

ทาบทงใบ มสวนคอภาชนะตงตรงและกน

ภาชนะกลม


ภาชนะทรงกลมตกแตงดวยลายเชอกทาบ แต

มการตกแตงดวยลายขดเปนเสนคดโคงผสม

กบการเขยนสเฉพาะบรเวณไหลภาชนะ หรอ

ทเรยกวาภาชนะแบบ “บานออมแกว”

13

7. ศลปกรรมและนวตกรรมในวฒนธรรมบานเชยงj รองรอยหลกฐานทแสดงถงความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยและการรบรในเรอง

ความงามทางศลปะของชมชนบานเเชยงสมยกอนประวตศาสตร มดงน

เครองปนดนเผา 6 จากการศกษาของดร. จอยซ ซ. ไวท (Joyce C. White) ทไดศกษารปแบบภาชนะดน

เผาทพบในหลมฝงศพสมยตางๆ ของบานเชยง พบวาภาชนะดนเผาวฒนธรรมบานเชยงมลกษณะ

รปทรงและการตกแตงลวดลายหลากหลายรปแบบและมการพฒนาตอเนองจนมรปแบบเฉพาะ

ของแตละสมยแตกตางกนดงน (สรพล นาถะพนธ 2550 : 36)

ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยตน อายราว 5,600 - 3,000 ปมาแลว ภาชนะดนเผามฐานเตยๆ ตกแตงดวยลายเชอกทาบและลายขดเปนเสนคดโคง

ภาชนะดนเผาขนาดใหญบรรจศพเดก และภาชนะรปทรงตางๆ ทตกแตงดวยลายขด

ปรมาณหนาแนนบรเวณไหลภาชนะ (สมศกด รตนกล 2550 : 38)

ภาชนะดนเผาลายเชอกทาบแบบทมสวนคอภาชนะสงและตงตรง (สมศกด รตนกล

2550 : 38)

ภาชนะดนเผารปทรงกระบอก มดานขางตรงเปนแนวดงหรอเกอบตรงเปนแนวดง

ภาชนะดนเผารปทรงตางๆ ตกแตงดวยลายเชอกทาบและมการปนเสนดนมาแปะ

ประดบเพมเตม เปนลายนนคลายงพนรอบทบรเวณชวงไหลภาชนะ

ภาชนะดนเผากนกลม ปากผาย ตวภาชนะตกแตงดวยลายเชอกทาบ สวนบรเวณไหล

ภาชนะตกแตงดวยลายขดผสมการเขยนสแดง

14

ภาพท 4 ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยตน

ทมา:6 สมศกด รตนกล และคนอนๆ, มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage

(กรงเทพฯ : ฝายวชาการ กองโบราณคด, 2534), 67-69, 74, 85, 88.

15

ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยกลาง อายราว 3,000 - 2,300 ปมาแลว6 ภาชนะดนเผาสขาว สวนไหลหกมมเปนสน (Carinated Pot) กนภาชนะแหลม บาง

ครงมการตกแตงบรเวณใตปากภาชนะดวยลายเสนขด และลายเขยนสแดง

6 ภาชนะดนเผาสขาว สวนบนคอดเวาเลกนอย แลวผายออกเปนสวนไหลโคง กน

ภาชนะกลม ตกแตงบรเวณปากภาชนะดวยการทานำดนสแดงหรออาจเปนการระบายดวยสแดง

ภาพท 5 ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยกลาง

ทมา: สมศกด รตนกล และคนอนๆ, มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage

(กรงเทพฯ : ฝายวชาการ กองโบราณคด, 2534), 120.

ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยปลาย อายราว 2,300-1,800 ปมาแลวภาชนะดนเผาตกแตงดวยลายเขยนสแดงบนผวสนวล

ภาชนะดนเผาตกแตงดวยลายเขยนสแดงบนผวสแดง

ภาชนะดนเผาตกแตงดวยการทานำโคลนสแดงและขดมน

16

ภาพท 6 ภาชนะดนเผาแบบเดนของบานเชยงสมยปลาย

ทมา: สมศกด รตนกล และคนอนๆ, มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage

(กรงเทพฯ : ฝายวชาการ กองโบราณคด, 2534), 122, 128, 142, 166.

17

ขนตอนการผลตเครองปนดนเผาบานเชยงj 1. การเตรยมดน (สจตต วงษเทศ 2530 : 58)j j ดนทใชในการทำเครองปนดนเผาบานเชยง คอ ดนเหนยวธรรมชาตผสมกบดนเชอซง

เปนดนเหนยวผสมแกลบและนำ ปนเปนกอนแลวนำไปเผาจนสกเอามาตำปนแลวรอน เอาสวนท

ละเอยดไปผสมกบดนเหนยวกอนปน สาเหตทตองผสมดนเชอเนองจากเตาเผาในสมยโบราณเปน

เตาพนบานทชาวบานกอขนเอง ซงใหความรอนและความแรงไมสมำเสมอ และไฟมกจะลกแรง

ทนท ทำใหภาชนะตองปรบตวมากกวาปกต ดนเชอซงเปนดนทสกแลวจะชวยยดเกาะไมใหภาชนะ

แตกราวเสยหาย

6 2. การขนรปภาชนะ (พสฐ เจรญวงศ 2530 : 35)6 การขนรปภาชนะนน จะเปนการขนรปภาชนะดวยมอ ซงเปนวธการดงเดมและเกาแก

ทสด ถอเปนจดเรมตนของพฒนาการทางเทคโนโลยทำภาชนะดนเผา กอนทจะมเครองมอชนด

อนๆ มาชวยทนแรงในสมยหลง การทำภาชนะดนเผาของชาวบานเชยงโบราณกเชนเดยวกน มวธ

การขนรป 2 วธหลก และใชสบเนองมาถงปจจบน คอ

j วธท 1 การขนรปดวยวธใชดนแผนและเสนดน (coil-and-slab technique) 6 เรมจากนำกอนดมาแผเปนแผนเรยบ จากนนนำดนทปนคลงเปนเสนยาวมาขดเปนวง

ตามขนาดทตองลงบนดนแผนเรยบ เมอขดเสนดนซอนกนจนไดขนาดสงตามตองการแลว กใช

อปกรณปนภาชนะดนเผาตเพอบบและรดดนแผนใหเปนสวนกนของภาชนะ และตบบเสนดนทขด

ไวใหเปนตวภาชนะสวนบนและปากภาชนะ

6 อปกรณทใชตขนรปเพอเปลยนเปนรปทรงภาชนะ ไดแก หนด ลกษณะเปนแทงดน

เผาคลายดอกเหด และ ไมลาย ซงเปนไมแผนสเหลยมผนผาขนาดเลกและบางมดามจบ ในการต

เพอขนรป จะใชหนดเปนทงรองอยดานใน และใชไมลายตหรอตบลงไปจากดานนอก ณ ตำแหนง

ทหนดรองอย หลงจากนนกขยบตำแหนงหนดและตำแหนงไมลายตเลอนไปทละนอยเรอยๆ การต

ขนรปภาชนะลกษณะนจะทำตอเนองไปจนกระทงดนถกบบและรดจนเปนเนอเดยวกน และไดเปน

รปทรงภาชนะตามทตองการ

18

ภาพท 7 วธการขนรปโดยใชหนดและไมลาย

ทมา: 6 พชร สารกบตร, เทคโนโลยสมยโบราณ (กรงเทพฯ : คณะโบราณคด มหาวทยาลย

ศลปากร, 2523), 245.

6 วธท 2 การขนรปดวยวธใชดนแผนและกอนดน (lump-and-slab technique)j การนำกอนดนมาแผเปนแผนเรยบกอน จากนนนำกอนดนวางทบลงบนดนแผน แลว

ใชมอบบเฉพาะกอนดนใหเปลยนเปนลกษณะคลายทอทรงกระบอกทมตรงกลางกลวง ถดไปกจะ

ใชหนดและไมลายตขนรปใหสวนดนแผนเปลยนเปนสวนกนภาชนะ และสวนดนทรงกระบอก

เปลยนเปนตวภาชนะและปากภาชนะ

6 3. การตากและการเผา (สจตต วงษเทศ 2530 : 57)j การตากแหง เมอขนรปภาชนะดนเผาเรยบรอยแลว หากมการตกแตงผวภาชนะดน

เผาทเปนลายขดขด ลายเชอกทาบ และลายกดประทบ ชางมกจะทำในขณะทดนยงไมแหง จาก

นนจงนำภาชนะไปผงใหแหงสนทกอนนำไปเผา

6 การเผาถอเปนขนตอนสำคญทสดในการทำเครองปนดนเผา อปกรณทสำคญคอ

“เตา” และเชอเพลง ไดแก ไม หรอพวกพช เชน หญา ฟาง มลววหรอมลสตวตากแหง เปนตน

6 เตาทใชเผาในสมยโบราณ มชอเรยกหลากหลาย ไดแก เตานอก หรอเตาเปด หรอเตา

ฟาง เปนตน เนองจากการเผาสวนใหญ จะเผากนกลางแจง (Open air firings) (พสฐ เจรญวงศ

2530 : 36) ตามพนทวางในหมบาน และใชฟางเปนเชอเพลงหลกในการเผา จงเปนทมาของการ

เรยกชอเตาทหลากหลายซงทงหมดน กคอ “เตาพนบาน” นนเอง

6

19

6 กรรมวธการเผาดวยเตาแบบน ประกอบดวย “หลกเตา” ททำหนาทเปนตะแกรงเตา

รองรบเครองปนดนเผาทจะเผา ทำหนาทยกพนเตาใหสงพนพนดน เพอชวยใหอากาศถายเทได

สะดวกและเปนสวนทใสเชอเพลงทง 4 ดาน สวนมากทำจากวสดทหางาย เชน ตนกลวยตดเปน

ทอนๆ มาทำหลกเตาแตจะใชไดเพยงครงเดยว หรอบางครงกใชกงไมหรอตนไมขนาดเลกแทน

โดยวางไขวกนเพอใหอากาศถายเทและทำใหอณภมสงขน รวมทงยงเปนเชอเพลงไปในตวอกดวย

ขนาดของพนทเตาทเผาแตละครงจะไมแนนอนขนอยกบจำนวนภาชนะทเผา โดยวางภาชนะควำ

ปากลงเหมอนกนหมด เพอใหความรอนเขาไปอบภายในภาชนะ ทำใหภาชนะสกเรวขนและม

โอกาสสกสมำเสมอถงเนอขางในมากขน เมอเผาจนสกทวทงเตาแลวจะปลอยทงไวใหภาชนะ

คอยๆ เยนตวลง จากนนนำภาชนะออกจากเตาและวางหงายปากขนเพอคลายความรอน

6 เครองปนดนเผาบานเชยงจะเผาทอณหภมประมาณ 600 - 800 องศาเซลเซยส ใช

ระยะเวลาประมาณ 45 นาทถง 1 ชวโมง ภาชนะกจะสกทว หรอไมเกน 1.30 ชวโมง ซงเปน

กรรมวธดงเดมทยงคงปรากฏในภาคตะวนออกเฉยงเหนอในปจบน

6 4. การตกแตงลวดลาย j การตกแตงลวดลายบนผวภาชนะดนเผาของคนบานเชยงในอดตจะมความคลายคลง

กบภาชนะดนเผาในทพบในชมชนโบราณแหงอนๆ ในบรเวณภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตใน

ยคใกลเคยงกน คอ มการตกแตงผวภาชนะใหงดงามตามความตองการและระบบความเชอในยค

นน รปทรงและวธการตกแตงลวดลายบนผวภาชนะมหลากหลายรปแบบ แตสำหรบการตกแตง

ลวดลายบนเครองปนดนเผาในวฒนธรรมบานเชยงทมชอเสยงมากทสดเปนทรจกของผคนและยง

คงทำกนสบมาจนถงปจจบน คอ “การตกแตงดวยวธการเขยนส” ซงรายละเอยดเกยวกบการ

ศกษาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงจะอยในสวนของงานศกษาและงานวจยทเกยวของ

งานโลหกรรมj สำรดj สำรด คอ โลหะผสมทมทองแดงเปนสวนประกอบหลกและดบกเปนสวนประกอบรอง

คนบานเชยงในอดตรจกการทำสำรด ตงแตประมาณ 4,000 ปมาแลว มการพบขดพบโบราณวตถ

ททำจากสำรดทงเปนเครองมอและเครองประดบ เชน ใบหอก หวขวาน หวธน เบด หวงคอ กำไล

ตลอดจนอปกรณสำหรบหลอมและหลอสำรด ไดแก เบาดนเผาปากจบ แมพมพททำจากหนทราย

ซงเปนหลกฐานทชวา คนบานเชยงในยคโบราณมความรในงานโลหกรรม โดยการหลออาวธสำรด

ขนใชเองจากแมพมพแบบประกบ รวมถงการหลอเครองประดบทมลวดลายละเอยด ดวยวธการ

ขบขผง ซงเปนกรรมวธทซบซอนกวาการหลออาวธ

6 สำรดทบานเชยงสวนใหญมดบกผสมประมาณรอยละ 10 - 15 ในระยะแรก ใชทำทง

เครองประดบและเครองมอเครองใชทวไป แตในระยะหลงเมอมการใชเหลกเปนเครองมออยาง

แพรหลาย สำรดจงเปนโลหะทนยมใชทำเครองประดบเปนหลก

20

6 นอกจากนยงพบวา มการทำสำรดชนดพเศษทผสมดบกมากกวารอยละ 20 ซงจะใหส

ออกเหลองคลายทองคำ แตมความเปราะมาก การขนรปสำรดชนดนตองใชวธการตขณะทเนอ

สำรดรอนแดง แลวชบลงนำทนท จงจะไดสำรดทแกรง ซงสะทอนใหเหนถงภมปญญาของคนบาน

เชยงโบราณทรจกคดคนและพฒนาเทคนควธการใหไดนวตกรรมรปแบบใหมเพอใชสอยในชมชน

6 เหลกj คนบานเชยงเรมเรยนรทจะใชเหลก เมอประมาณ 2,500 - 2,300 ปมาแลว ในชวง

แรกเหลกจดเปนโลหะทมคาสง และการนำมาใช ตองมความรทางโลหกรรมคอนขางสง เนองจาก

เปนแรทตองใชอณหภมสงในการถลงแยกสนแร ตอมาเมอชางเรมมความชำนาญชำชอง ในสมย

หลงเหลกจงกลายเปนวตถดบทใชทำเครองมอเครองใชทวไป เนองจากมความแขงแกรง คงทน

เหมาะทจะใชงานหนก แตไมนยมทำเครองประดบ

6 เครองมอเหลกทพบมากทบานเชยง ไดแก ใบหอก หวขวาน หวลกศร รวมไปถงเครอง

มอคลายเคยวและมด ทงหมดทำจากเหลกทไดจากการถลงสนแรเหลกดวยความรอนสงจนไดเปน

กอนแรเหลก แตกลบไมพบหลกฐานเกยวกบการถลงเหลกทบานเชยง ทำใหเกดขอสนนษฐานวา

คนบานเชยงนาจะนำเหลกทถลงมากจากทอน แลวมาจงมาผลตเปนเครองมอเครองใชเอง หรอ

อาจจะมาจากการแลกเปลยนคาขายกบชมชนอนในบรเวณใกลเคยง

การทอผาj จากการขดคนทางโบราณคดพบหลกฐานประเภทผาในหลมฝงศพ ซงอาจเปนเสอผา

ผตายหรอผาคลมศพ โดยพบเปนลกษณะเศษผาทตดกบเครองประดบหรอเครองมอทฝงรวมกบ

ศพ แลวตอมาเกดสนมจากโลหะซมเขาไปในเนอผา เมอผาสลายตวไปจงเหลอเพยงรอยประทบ

ของเศษผาอยบนสนมโลหะ เนองจากสนมซงกดกรอนโลหะซงเปนอนนทรยวตถกลบเปนตว

อนรกษ หรอเนอของอนทรยวตถอยางผาได

6 หลกฐานประเภทเศษผาและรอยประทบของผาทตดอยบนโบราณวตถ รวมถงกา

รพบแว ดนเผาจำนวนมาก ซงเปนอปกรณทใชในการปนดาย ทำใหเกดขอสนนษฐานวานาจะม

การทอผา เพอใชกนภายในชมชนบานเชยง ผาทพบสวนใหญจะทอมาจากเสนใยธรรมชาตอยาง

ใยกญชา และฝาย บางชนมการทอแบบผสมเสนใยสองชนดในผาผนเดยวกน โดยจะทอดวย

ลายขด มเสนพงและเสนยน เนอผามความหนาและหยาบ เสนดายทใชทอมขนาดไมสมำเสมอ

6 ในสวนของ “แวดนเผา” ทพบ กมรปทรงหลายขนาด ซงอาจเปนการแสดงถงขนาดท

แตกตางของเสนดายทปนเพอใชงาน

6 อยางไรกตาม ในการประดบตกแตงลายผานน นาจะเปนลกษณะของการพมพลาย

โดยใชแมพมพสลกลาย เนองจากการพบหลกฐานประเภทลกกลงสลกลายและตราประทบดนเผา

ทสนนษฐานวานาจะใชสำหรบทำลวดลายผา

21

ภาพท 8 6 การแสดงภาพตวอยางลวดลายจากลกกลงดนเผาและตราประทบดนเผา

ทมา:6 Johann Storable, Ban Chiang (Druck : Lind & Ahlfeldt OHG, c1984), 47.

22

การศกษาและงานวจยทเกยวของ6 ในการศกษาคนควาทางโบราณคดเกยวกบเรองภาชนะดนเผานน เพอใหทราบถงสภาพ

ความเปนอยของชมชน เนองจากเปนเครองใชทเปนปจจยขนพนฐานในการดำรงชพทเกยวเนองกบ

เรองปากทองของผคน ตงแตใชในการประกอบอาหาร ถนอมอาหาร ไปจนถงภาชนะใสอาหาร

เปนตน นอกจากนภาชนะดนเผายงมหนาทสำคญทางดานจตใจของผคนบานเชยงทใชเปนเครอง

อทศประกอบพธกรรมปลงศพของชมชนบานเชยงในอดต ภาชนะดนเผาจงเปนหลกฐานทางวตถ

วฒนธรรมท สะทอนถงภมปญญาทองถ นในดานนวตกรรมท มการพฒนาทางเทคโนโลยและ

กระบวนการสรางสรรคทมรปทรงและลวดลายทเปนเอกลกษณเฉพาะของวฒนธรรมบานเชยง

6 เพอเปนความรพนฐานในการศกษาลวดลายทตกแตงบนเครองปนดนเผา ผวจยจงนำ

เสนอความรเบองตนเกยวกบเครองปนดนเผาในประเดนดงตอไปน

ความหมายภาชนะดนเผา6 ภาชนะดนเผา หมายถง วตถทไดจากการนำดนเหนยวมาปนเปนรปทรงทตองการ

แลวนำไปเผาไฟ แลวกลายเปนวตถท มความแขงแรงทนทาน ในทศนะของนกโบราณคด

เครองปนดนเผา ถอเปนวตถสงเคราะหชนแรกทมนษยประดษฐขนในโลก ซง “ภาชนะดนเผา” ก

หมายรวมถงเครองปนดนเผาทเปนภาชนะใสสงของตางๆ ไดแก ถวย ไห ชาม โอง หรอหมอ

เปนตน หรอ “Pottery” ในภาษาองกฤษนนเอง (สวาง เลศฤทธ และคนอนๆ 2547 : 27)

รปทรงภาชนะดนเผา (อตถสทธ สขขำ 2547 : 72 - 73)j ในการศกษาทางโบราณคด พบวามผศกษาดานภาชนะดนเผาสมยกอนประวตศาสตร

หลายทานไดใหคำนยามชอเรยกแกรปทรงภาชนะดนเผาไวดงน

6 กระปก (Small Jar) มลกษณะทรงปอม เตย ขนาดเลกปากแคบ

6 จาน (Plate) มลกษณะปากกวางมากกวาสวนกน และขนาดเตย

6 ชาม (Bowl) มลกษณะปากกวาง เทากบหรอมากกวาความลกของตวภาชนะ

6 พาน (Plate and Bowl with Pedestal) ลกษณะทมความคลายกบจานและชาม แต

มฐานสง บานออก

6 หมอกนกลม (Pot) มลกษณะคอคอด ความกวางของสวนปากเทากบหรอนอยกวา

ความลกของภาชนะ หรอบางชนดอาจมากกวาความลกของภาชนะเลกนอย และมลกษณะกลม

6 หมอมฐาน (Pot with Pedestal) มลกษณะคลายหมอ มฐานสงและเตย ซงเปน

ลกษณะเดนของแหลงโบราณคดบานเชยง

6 กระโถนปากแตร (Chamber Pot) มลกษณะคลายหมอ แตปากผายกวางเทาลำตว

คอยาว และคอดมาก

6 กระโถนปากแตรมฐาน (Chamber Pot with Pedestal) มลกษณะคลายกระโถน

ปากแตร แตมฐาน

23

6 แจกน (Vase) มลกษณะคลายกบกระโถนปากแตร แตสวนระหวางคอตอกบลำตว

จะมความกวางและยาวมากกวากระโถนปากแตรและมฐาน

j ไห (Jar) มลกษณะปากผาย คอคอด ความกวางของสวนปากเทากบหรอนอยกวา

ความกวางของฐานภาชนะตรงกลาง ลำตวปองออก

6 อาง (Large Bowl) มลกษณะคลายทรงชามขนาดใหญ

สวนตางๆ ของภาชนะ6 การศกษาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง สามารถแบงการศกษาไดเปนสวนๆ

ตามลกษณะของภาชนะ ทงนเพอใหทราบถงความสมพนธระหวางบรเวณพนททเขยนกบลวดลาย

มรายละเอยดตามลำดบจากสวนบนสดถงสวนลางสด ดงน 6 ปาก (Rim) คอ ขอบนอกสดของภาชนะทตอกบคอภาชนะหรอสวนลำตวภาชนะ

6 คอ (Neck) คอ สวนของภาชนะทอยระหวางปากกบลำตว

6 ไหล หรอ บา (Shoulder) คอ สวนทตอระหวางคอและลำตวภาชนะ

6 ลำตว (Body) แบงไดเปน 2 สวน คอ ลำตวสวนบน (Upper Body) และสวนลาง

(Lower Body) บางรปแบบภาชนะ อาจปรากฏเปนสน (Carination) แบงกลาง

6 สน (Carination) คอ สวนทเปนมมนอกสดของสวนลำตวภาชนะ และแบงเปนสนท

ไหลหรอสวนบนลำตวภาชนะ สนทอยกลางลำตว และสนทสนทอยสวนลางของลำตวภาชนะ

6 กน (Bottom) คอ สวนลางสดของภาชนะเปนทสวนทตดกบลำตวภาชนะ สวนนใช

เปนทตงภาชนะ

6 ฐาน หรอ เชง (Pedestal) คอ สวนทตอจากกนภาชนะ เปนสวนทใชตงภาชนะเชน

เดยวกบกน 6

24

ภาพท 9 การเรยกชอสวนตางๆ ของภาชนะดนเผาประเภทตางๆ

ทมา: 6 พชร สารกบตร, เทคโนโลยสมยโบราณ (กรงเทพฯ : คณะโบราณคด มหาวทยาลย

ศลปากร, 2523), 239 - 240.

25

วธการตกแตงลวดลายเครองปนดนเผา (พชร สารกบตร 2523 : 114 - 116, 122)6 การตประทบหรอการกดลวดลาย (Impressed of Stamped Pattern) การนำเอา

วตถบางอยางมากดประทบหรอตลงบนภาชนะใหมลวดลายตามทกดประทบ สำหรบวตถใชเปน

แมพมพททำใหเกดลวดลายกมวตถหลากหลายชนด เชน เชอก เครองจกสาน เปลอกหอย ไม

ปลายแหลม กระดก ลกกลงดนเผาหรอแผนไมสลกลวดลาย เปนตน และวตถอนๆ เทาทจะหาได

ในสมยนน หรอแมแตนวมอหรอเลบคนเรากยงสามารถทำใหเกดลวดลายได

6 ลวดลายทใชเชอกกดกลงไปบนภาชนะ เรยกวา “ลายเชอกทาบ” หากเปนเครอง

จกสานจะเรยกวา “ลายเสอทาบ” จะมลกษณะซอนกนอยอยางไมเปนระเบยบ

6 ลวดลายทเกดจากแมพมพหรอแมแบบ จะสามารถเหนลวดลายทเกดขนซำๆ กนเปน

ระยะ ลวดลายแตละชวงทเกดขนจะเทากนหมด ลวดลายทเกดขนบนภาชนะจะตรงขามกบลาย

บนแมแบบเสมอ หากแมแบบลายเปนลายนน ลวดลายบนภาชนะกจะเปนหลม และเมอกดแบบ

ลงไป บรเวณรอบๆ ของลวดลายจะนนขน เนองจากแมแบบอดเขาไปแทนทนนเอง

6 นอกจากนลายทเกดจากนวมอ กถอวาเปนลวดลายทอยในกลมนเชนกน เชน การใช

นวมอ 2 นว คอนวโปงกบนวชบดหรอบบดน การใชนวมอกดลงไป หรอการใชเลบจกลงไปในเนอ

ดน เปนตน การทำลวดลายลกษณะนนอกจากจะเพอความสวยงามตามระบบความเชอแลว ยง

ชวยใหภาชนะมผวขรขระ เวลาจบถอไมตกหลนงาย

6 การขดขด (Incised Pattern or Engraving) การขดขดหรอการสกลาย คอการสราง

ลวดลายโดยใชวตถปลายแหลม เชน ไม กระดก หน หรอการทำวตถรปรางคลายหวขดขดลงบน

ผวภาชนะ มกจะทำในขณะทดนยงแหงหมาดๆ หรอจะทำขณะทดนแหงแลวกได แตลวดลายทได

จะมความแตกตางกน คอ หากขดขดในขณะทดนแหงหมาด จะสามารถทำลวดลายทมเสนคดโคง

หรอเปนคลนไดดกวา แตหากตกแตงภาชนะดวยการขดขดในขณะทดนแหงแลว ลายทไดมกจะ

ทำไดเพยงลวดลายทเปนเสนตรงๆ เทานน

6 การขด (Excised Pattern) การทำลวดลายดวยการขด จะใชเครองมอทมคม หนา

ตด หรอหนาตดโคง เชน สวเลบมอ เปนตน เปนเครองมอหนากวาง วธใชจะทำโดยการขดเอาเนอ

ดนขนมาจนเปนรองตามรปหนาตดเครองมอ ลวดทไดจะมลกษณะเดยวกบวธการขด-ขด แตกตาง

กนทการขดเปนการตดเอาเนอดนออก เมอใชแวนขยายสองจะเปนรองเปนวงโคงรปตวย (U) และ

ไมมดนทลนขนมาตามขอบ

j การแตงเตมดน (Applied decoration / Appliqué) การแตงเตมดนหรอการปนแปะ

ดน คอการตดแผนหรอกอนดนหรอเสนดนบนผวของภาชนะในขณะทยงหมาดๆ อย สวนมากจะ

ตดดนบนสวนไหลของภาชนะ อาจเปนรปดอกไมหรอตกตา หรอเปนหวง หรอเปนทอนยาว ๆ ทาบ

ตดบนผวภาชนะในลกษณะคลายเสนเชอกทาบอย และอนๆ ตามแตจะคดคนขน เปนการแสดง

ฝมอของผทำ จนเปนแบบอยางและเปนทนยมในลวดลายนนๆ ตอมา

j

26

j การเขยนส (Painting) การตกแตงภาชนะโดยใชสทไดจากแรธรรมชาตมาเขยน

ลวดลายลงบนภาชนะขณะทเนอดนแหงสนทแลว เนองจากหากเขยนขณะทเนอดนยงเปยกชน ส

จะซมเขาไปในเนอดน ทำใหสซด การเขยนสสามารถเขยนเปนลวดลายลงบนพนผวอยางเดยว

หรอจะผสมกบวธอนอยางการขดผว เขยนบนนำดนขนททาไว หรอเขยนสลงบนลวดลายทตอเตม

เปนตน

6 สทใชเขยน 6 เปนสจากธรรมชาตของดนเทศ หรอ “แรฮมาไทต” (Hematite) ทใหส

แดง ผสมกบยางไมหรอเลอดสตว เนองจากยางไมเปนสงทหาไดงายและเลอดสตวมสแดง ซง

กลมกลนกบสของแรทใชเขยน สวนวสดทใชเขยนลวดลายบนภาชนะดนเผาวฒนธรรมบานเชยง

ในสมยโบราณ สนนษฐานวา นาจะเปนพกนททำจากเปลอกไม หรอขนสตว เนองจากเปนวสดท

หาไดงาย โดยการนำเปลอกไมมาทบเปนพกนในการระบายสในเนอททตองการใหเปนสทบ และ

ใชพกนจากขนสตว หรอหางสตวในสวนทเปนเสนขนาดเลก เพอใหเกดความคมชด (ชลต ชย

ครรชต 2522 : 11 - 12)6

j หลายวธรวมกน เชน ขดขดแลวเขยนส

การศกษาคนควาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงทผานมาj ชน อยด (2515 : 26 - 28) จดแบงประเภทกลมลวดลายบนผวภาชนะดนเผา

วฒนธรรมบานเชยง ซงอยในยดสำรดถงยคเหลก ไวดงน

กลมลายเสนโคง

กลมลายกานขดและกนหอย ภาชนะทมลายกานขดบางใบคลายกบภาชนะลายเขยน

สวฒนธรรมควควเตน (Cucuteni) ของประเทศรเมเนย ซงมอายระหวาง 3539 ± 80 ป กอนค.ศ.

และ 3148 ± 60 ป กอนค.ศ.

กลมลายเรขาคณต ไดแก รปสามเหลยม รปยาวร รปวงกลม

กลมลายดอกไม

กลมลายรปสตว ไดแก กบ แยหรอกงกา ควาย กวาง

กลมลายอนๆ เชน ลายเสนขนาน ลายสามเหลยมซอน ลายเชอกควน ลายขนมเปยก

ปนซอน ฯลฯ

jj พสฐ เจรญงศ (2516 : 89 - 109) กลาวถงเครองปนดนเผาบานเชยงในประเดน

และมมมองทนาสนใจเกยวกบลวดลายบานเชยง ไวดงน

j นกโบราณคดศกษาเรองราวในอดตโดยวธการขดคนตามหลกการโบราณคด ภาชนะ

ดนเผาถอเปนหลกฐานทสำคญประเภทหนงทนกโบราณคดใชในการศกษาเรองราวของสงคม

วฒนธรรมในอดต ซงรวมถงวฒนธรรมบานเชยง ทมการขดพบภาชนะดนเผาจำนวนมากและมรป

ทรงทหลากหลายและมการตกแตงลวดลายทงดงาม โดยเฉพาะภาชนะดนเผาลายเขยนสแดงท

เปนทกลาวขวญกนมากในสมยนน เนองจากการตกแตงลวดลายทแปลกและสวยงาม รวมถง

27

ภาชนะดนเผาสดำลายขด หรอลายปนรปง กมความนยมไมนอยกวากน เนองจากมการเชอมโยง

กบคตความเชอของชาวจนทวา “ง” เปรยบเสมอน “มงกร” ซงเปนสตวมงคลทมความยงใหญ

กลายเปนของศกดสทธหรอการถอเคลดเรองโชคราง

6 ในการศกษาเกยวกบภาชนะดนเผา นกโบราณคดจะศกษาตงแตรปทรง เนอภาชนะ

เทคนควธการทำ การประดบตกแตงลวดลาย ตลอดจนการหาอายของภาชนะดนเผาดวยวธเทอร

โมลมเนสเซนต ซงเปนกระบวนการทางวทยาศาสตร เพอการตความเรองราวของสงคมวฒนธรรม

ในอดตนอกเหนอจากการศกษาการขดคนทางโบราณคด สำหรบภาชนะดนเผาบานเชยงทขดพบ

นน แบงออกเปน 2 ประเภท ใหญๆ คอ

1. แบบไมเขยนส แบงคราวๆ ได 5 ประเภท ไดแก

1.1 ภาชนะทรงกลมเหมอนบาตร มคอและไมมคอ

1.2 หมอกนกลมคอคอด ทรงสงและเตย

1.3 ภาชนะรปกระถางแบบตางๆ (กนตดและมเชง)

1.4 ภาชนะรปแจกนหรอพาน

1.5 ภาชนะทรงคนโทนำ

ภาพท 10 รปทรงภาชนะดนเผาทไมมลายเขยนส วฒนธรรมบานเชยง

ทมา:6 ชน อยด, วฒนธรรมบานเชยงในสมยกอนประวตศาสตร (พระนคร : กรมศลปากร,

2515), ภาพท 16 - 17.

28

ภาพท 11 รปทรงภาชนะดนเผาทไมมลายเขยนส วฒนธรรมบานเชยง


2515), ภาพท 18.

2. แบบเขยนส แบงคราวๆ ได 5 ประเภท ไดแก

2.1 แบบกระถาง

2.2 แบบแจกน

2.3 แบบพาน

2.4 แบบหมอกนกลม

2.5 แบบคนโทนำกนกลม

29

ภาพท 12 รปทรงภาชนะดนเผาทมลายเขยนส วฒนธรรมบานเชยง


2515), ภาพท 14 - 15.

6 รายละเอยดเกยวกบภาชนะแบบเขยนส มความนาสนใจในหลายประเดน โดยเฉพาะ

รปแบบลวดลายและการตความหมายในเชงสญลกษณโดยมมมองของนกโบราณคดในแงตางๆ

ดงน

1. การตความลวดลาย

1.1 ลายรปสตว ภาพสตวทพบ ไดแก ง กงกา หรอแย โดยเฉพาะภาพง พบอย

มากมาย เดมยงไมทราบแนชดวาเปนรปอะไร เนองจากเขยนดวยลายเสนงายเปนลกษณะของ

ภาพสญลกษณ ซงทำขนตงแตกอนจะทำลวดลายโดยการเขยนส วธการคอ การนำดนมาขดรอบ

หมอ แลวเวนสวนหวและหางไมใหตดกน หรอทำเปนเหลอมเอาไวใหเหนชดเจน นอกจากนผเขยน

ยงไดใหขอคดเหนเกยวกบลายรปสตวทนาสนใจไว ดงน

การตความเกยวกบความสมพนธของกบสงแวดลอม จากการพบชอนทเปนรป

งเหากำลงแผแมเบยเตรยมจะฉก ทำใหตความบรบทของสงแวดลอมไดคราวๆวา เปนพนทปา

และทงนา เนองจากงเหาเปนสตวบกทอยไดทงบนบกและในนำ โดยชอบอาศยอยบรเวณพงหญา

ทบและทงนา สวนกงกาหรอแยจะอาศยอยบรเวณปาโปรงมากกวา

ความหมายในเชงสญลกษณของลวดลายรปสตว โดยเฉพาะ “ลายง” ในแงตางๆ

วา งตวหนงอาจหมายถงงทงหมด หรอการบงบอกถงลกษณะของงอยางใดอยางหนง เชน การ

30

เลอยคดเคยวไปมา ความสมพนธกบตนไม หรอเปนสญลกษณของรากไมหรอกงไม การลอกคาบ

รวมไปถงวธการลาเหยอของง เปนตน

1.2 ลายเรขาคณต เชน ลายรปสามเหลยม วงกลม หรอตารางเหลยม โดยเฉพาะ

ลายสามเหลยมและวงกลมซงเปนลวดลายพนฐานทปรากฏเปนเสนชดแนวแน แสดงถงความเปน

ระเบยบ ความสมำเสมอ ตรงขามกบลายประกอบทใชเสนไมคมชดและเวนระยะไมไดสดสวน

“รปสามเหลยม” ในความหมายทางสญลกษณยงอาจแทนความคดตางๆ ไว เชน

จำนวนทงหมดทมอย 3 อยาง, สงใดสงหนงทเกดจาก 3 สงรวมกน (พระเจา 3 องคในรปเดยว), ไฟ

หรอ การบงบอกถงความสมพนธกบเทพเจาเบองบน, อวยวะเพศหญง และอนๆ เปนตน

สวน “วงกลม” อาจบงบอกถงววฒนาการจากรปไมเขาแบบสแบบแผนทมระเบยบ

และอาจเปรยบในแงของจตใจทเรมจากตำไปสสงหรอเจรญ นอกจากนลายวงกลมยงอาจหมายถง

จกรหรอดวงอาทตยอกดวย

1.3 ลายใบไมดอกไม อางตามคตจน หมายถง ความสข หากมหลายใบจะ

หมายถง กลมคน ลายกานขด ซงเปนลายทนาจะเรมมาจากลายวงกลมหรอลายรปตวเอส มความ

หมายในเชงสญลกษณทแสดงถงการโคจรของดวงดาว เชน พระจนทร บางทกเกยวพนกบง เชอวา

เปนสญลกษณของความฉลาดและความเปนนรนดร

2. ลกษณะลวดลายในวฒนธรรมบานเชยง แบงเปน 2 ประเภทหลกๆ คอ

2.1 ลายธรรมชาต ไดแก

ลายรปสตว เชน ง กงกาหรอแย ลายรปคน ลกษณะเปนรปลายเสนไมกเสน ไว

ผมทรงสวอน แขนขาและลำตวเขยนไมเตม ใชเสนวาดเคาโครงตอกนไปเรอยๆ จากคนหนงไปยง

อกคนหนงโดยรอบพนท

ภาพท 13 ลายง

ทมา: พสฐ เจรญวงศ, บานเชยง [Ban Chieng] (พระนคร : คณะโบราณคด มหาวทยาลย

ศลปากร, 2516), 139.

31

ภาพท 14 ลายกงกาหรอแย


ศลปากร, 2516), 140.

ภาพท 15 ภาพลายเสนคนผหญง ผมทรงสวอน


ศลปากร, 2516), 140.

2.2 ลายประดษฐ แบงออกเปน ลายเรขาคณต ลายใบไมดอกไม และลายกานขด

ซงประกอบดวย “ลายกนหอย” เชอกนวาลายกนหอยนนาจะพฒนามาจากลายทปรากฏอยบนนว

หวแมมอ และลายวงปไมหรอลายนำวน ซงประกอบอยในเครอของลาย ตลอดจนลายประกอบ

อน

32

ภาพท 16 ภาพลายเสนลายเรขาคณต


ศลปากร, 2516), 134.

ภาพท 17 ลายใบไม ดอกไม


ศลปากร, 2516), 140.

33

ภาพท 18 กลมลายกานขด

ทมา:6 พสฐ เจรญวงศ, บานเชยง [Ban Chieng] (พระนคร : คณะโบราณคด มหาวทยาลย

ศลปากร, 2516), 132 - 133, 135.

34

ภาพท 19 ลายประกอบทนาสนใจ เชน ลายดาว

ทมา:6 พสฐ เจรญวงศ, บานเชยง [Ban Chieng] (พระนคร : คณะโบราณคด มหาวทยาลย

ศลปากร, 2516), 138.

j ชลต ชยครรชต (2522 : 10 - 15, 24) วเคราะหลกษณะภาพเขยนสรปคนและสตว

บนภาชนะดนเผาในวฒนธรรมบานเชยงวา มทงรปภาพทเปนโครงรางและรปภาพทเหมอนจรง

รวมถงคตความเชอกบการเขยนภาพคนและสตว รายละเอยดมดงน

1. รปคน ลกษณะการเขยนรปคน

1.1 รปคนเขยนดวยลายเสนประกอบกนเปนรปรางโดยเขยนเสนรปนอก

(Outline) ตอเนองกนไปเปนรปผหญงจบกลม การเขยนภาพภาพลกษณะนจดอยในแบบ

Neomatomorphous Type

35

ภาพท 20 รปคนทเขยนดวยลายเสนตอเนองกนคลายรปผหญง

ทมา: ชน อยด, วฒนธรรมบานเชยงในสมยกอนประวตศาสตร (พระนคร : กรมศลปากร, 2515), ภาพท 20.

1.2 รปคนเขยนดวยลายเสน มแขน ขา และแสดงความกวางของสะโพก

ภาพท 21 รปคนทเขยนดวยลายเสนมแขน ขาแบะแสดงลกษณะความกวางของสะโพก

ทมา:6 ชลต ชยครรชต, “รปคนและสตวบนภาชนะดนเผาลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยง” (สาร

นพนธศลปศาสตรบณฑต สาขาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2522), รปท 2.

36

1.3 รปคนเขยนดวยลายเสนในลกษณะโปรงแสงแสดงใหเหนโครงรางภายใน

แบบ x-ray style

ภาพท 22 รปคนทเขยนในลกษณะโปรงแสงใหเหนโครงรางภายในทมา:6 ชลต ชยครรชต, “รปคนและสตวบนภาชนะดนเผาลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยง” (สาร


1.4 รปคนเขยนโครงรางภายนอกอยางคราวๆ และขดเสนตรงขนานกนเปนตารางภายใน

ภาพท 23 รปคนทเขยนโครงรางภายนอกอยางคราวๆ สวนภายในเขยนเปนตาตาราง



37

2. รปสตว

2.1 รปควาย (Water Buffalo) ลกษณะโครงรางระบายทบ มตวและเขา สดสวน

ไมเหมอนจรงตามธรรมชาต

ภาพท 24 ลายเขยนสบนภาชนะดนเผา รปควาย

ทมา:6 สมศกด รตนกล และคนอนๆ, มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage(กรงเทพฯ : ฝายวชาการ กองโบราณคด, 2534), 147.

2.2 รปแยหรอกงกา เปนรประบายทบเหมอนจรงบนชนสวนภาชนะ

ภาพท 25 รปแยหรอกงกา

ทมา: ชน อยด, วฒนธรรมบานเชยงในสมยกอนประวตศาสตร (พระนคร : กรมศลปากร, 2515),

ภาพท 13.

38

2.3 รปชางและคนขชาง เปนรประบายทบ

ภาพท 26 รปชางและคนขชาง

ทมา:6 ชลต ชยครรชต, “รปคนและสตวบนภาชนะดนเผาลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยง” (สารนพนธศลปศาสตรบณฑต สาขาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2522), รปท 7.

2.4 รปง เปนลายลกษณะรปง คลายงกำลงเลอย

ภาพท 27 รปง



39

2.5 รปปลา เปนรปโครงราง ไมเหมอนจรงตามธรรมชาต

2.6 รปกบ ปรากฏบนกระจาหรอทพพดนเผาเปนลายเสน

2.7 รปกวางและเกง รอบๆ ภาชนะดนเผาดานนอก ลกษณะเหมอนจรงตาม

ธรรมชาต

ภาพท 28 รปกวาง / เกง ภาชนะดนเผาจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง

3. รปภาพบนภาชนะกบความเชอถอ

6 การตความหมายของรปภาพสตวและคนทตกแตงบนผวภาชนะวา นาจะมความ

เกยวเนองกบความเชอของคนบานเชยงสมยโบราณไวดงน

“ง” เปนรปภาพทพบมากทสด ประเดนแรก ผศกษาตงขอสงเกตวา ในชมชนคงจะม

การพบเหนงเปนจำนวนมาก ความเคยชนในการพบเหนจงทำใหมการบนทกภาพงลงบนภาชนะ

ประเดนท 2 เปนขอสนนษฐานทนาสนใจคอ ความเชอทวา “งเปนสญลกษณของเพศชาย” ซงถอ

เปนกำเนดแหงมนษยชาต นอกจากนจากการขดคนยงพบวา มการฝงภาชนะดนเผาทมสญลกษณ

เพศชายบนภาชนะใหแกผตายทเปนหญงโสด เพอจะไดมความสขทางเพศอกดวย6

“กบ” เปนลายพบบนทพพดนเผา เชอวามฤทธอำนาจในการขอฝน หรอถงเปนเทพเจา

แหงสายนำทบางชนเผาของพวกอนเดยนแดงนบถอ หรอเชอกนวาเปนสตวทมความไวตอการ

เปลยนแปลงของสภาพอากาศ เนองจากอาศยอยใกลนำ เปนตน

“ปลา” มคตความเชอคลายกบกบ เปนสตวนำจดทหาไดงาย การเขยนรปปลาหรอกบ

จงนาจะหมายถง ความอดมสมบรณ การกนดอยด

“ควาย” เชอวาเปนตวแทน ความอดมสมบรณทางกสกรรม เนองจากการขดคนพบ

กระดควายและหลกฐานการปลกขาวนนเอง

“แยหรอกงกา กวาง” กเชนเดยวกน นาจะหมายถงความอดมสมบรณและความ

ตองการทจะมเพมขน

40

“ชาง” และ “คนขชาง” แสดงถงความสมพนธระหวางการใชงานของคนและสตว

6 ในสวนของภาพคนนน สวนใหญมลกษณะสดสวนไมถกตองตามธรรมชาต การเขยน

ภาพไมเหมอนจรง อาจมความเชอวา หากเขยนภาพคนเหมอนจรงแลว ภาพจะแทนคนคนนน

เปนการนำวญญาณชวรายมาสคนผนนและจะทำใหมอนเปนไปในทสด

6 ภาชนะดนเผาลายเขยนสทมรปสตวอยบนภาชนะ สวนใหญจะพบกระดกของสตว

เหลานนจากการขดคนทางโบราณคด จงเปนหลกฐานทสนบสนนวา เปนสตวทมชวตอยในสภาพ

แวดลอมของสงคมในชวงสมยนน รปสตวทเขยนบนภาชนะดนเผา อาจมาจากความเชอ ความ

กลว หรอความเคยชนในการพบเหน

j พเยาว เขมนาค (2534 : 67 - 95) ศกษาลวดลายบนผวภาชนะดนเผาวฒนธรรม

บานเชยง โดยอาศยรปแบบการจดลำดบอายสมยโดย จอยซ ซ ไวท ทจดทำไวเปนแบบเปรยบ

เทยบกบของท พบจากการสำรวจในกลางปพ.ศ. 2534 รวมกบภาชนะท จ ดแสดงไวใน

พพธภณฑสถานแหงชาต บานเชยง หลมขดคนวดโพธศรใน และภาพลายเสนภาชนะลายเขยนส

วฒนธรรมบานเชยงของอาจารยพสฐ เจรญวงศ ลวดลายภาชนะดนเผาทกลาวถงแบงออกเปน 3

สมยหลกๆ โดยเรยงตามลำดบอายสมยทเกาทสดขนมา คอ สมยตน สมยกลาง และสมยปลาย

ดงน

6

41

6 สมยตน เรมตงแต 5,600 - 3,000 ปมาแลว มระยะเวลา 2,600 ป และสามารถแบง

เปนสมยยอย 3 สมย

6 ในระยะเรมแรกของสมยตน ประมาณ 5,600 - 4,500 ปมาแลว มระยะเวลา 1,100 ป

เรมปรากฏลวดลายขด ขด กดประทบและการสกลายบนผวภาชนะ โดยขดเปนเสนคขนาน รปโคง

งอคลายลายกานขด และมการกดประทบลงไปภายในเปนรปหยกฟนปลา ลายเสนโคงตอกน ลาย

เสนขนานแลวทำเปนชองๆ ตอกน

ภาพท 29 ลวดลายบนผวภาชนะสมยตน อายประมาณ 5,600 - 4,500 ป

ทมา: 6 พเยาว เขมนาค, “ลวดลายบนผวภาชนะวฒนธรรมบานเชยง,” ศลปากร. 34, 5 (2534) :

70 - 71.

42

6 การตกแตงลกษณะน จะทำบนภาชนะดนเผาสดำ เทา และดำปนเทา เมอนำไป

เปรยบเทยบกบลวดลายในวฒนธรรมบานเชยงทพบในแหลงโบราณคดแหลงอน พบวามลวดลาย

ทแตกตางกน แตกรรมวธการทำนนเหมอนกน รปแบบลวดลายมความสลบซบซอนมาก คอ มทง

รปสเหลยม สามเหลยม ลายกานขด ผสมกนไป สวนใหญจะขดใหเปนรปราง แลวใชวธสก กด

ประทบตกแตงลวดลายใหเดนชด6

6 ระยะท 2 ของสมยตน คอประมาณ 5,000 - 4,000 ปมาแลว มระยะเวลา 1,000 ป

จดอยในสมยตนตอนกลาง การตกแตงลวดลายยงคงใชวธการเดม มการปนแปะหรอทำเปนเสน

คาดรอบตวภาชนะแลวกดเปนรอยบมทเสน แตปลายทงสองขางไมชนกน โดยปลายขางหนงโคง

ขนและอกขางหนงโคงลง ลกษณะเสนทคาดจะคลายงหรอเชอกมาพนรอบภาชนะ

ภาพท 30 การตกแตงลวดลายดวยวธปนแปะดนใหเปนเสนคาดรอบตวภาชนะและภาชนะดน

เผาททำเปนสนนนและปนแปะ

ทมา: พเยาว เขมนาค, “ลวดลายบนผวภาชนะวฒนธรรมบานเชยง,” ศลปากร. 34, 5 (2534) : 72.

43

6 ระยะท 3 ของสมยตน คอประมาณ 4,000 - 3,000 ปมาแลว มระยะเวลา 1,000 ป ใน

สมยตนตอนปลาย พบภาชนะทรงกระบอกมเชง มสนบรเวณชวงลาง ตกแตงดวยลายเขยนสท

ขอบปากดานใน และเรมพบภาชนะลายขดขด ผสมกบลายเขยนสเปนครงแรก วธการคอ ขดขดให

ไดลวดลายทตองการและเตมสลงในระหวางชองทขดขด จะทำใหไดลายทเปนสของภาชนะและส

แดงทเขยนลงไป

ภาพท 31 ลวดลายบนผวภาชนะดนเผาสมยตน 6


6 สมยกลาง คอประมาณ 3,000 - 2,300 ปมาแลว มระยะเวลา 700 ป ภาชนะสมยนม

ความประณตมากในเชงชาง คอเนอภาชนะจะบางและแกรงกวาสมยตน มรปรางแปลกตามากขน

มการตกแตงดวยลายเชอกทาบ โดยใชเชอกเสนเลกทใหลายประทบทละเอยดและเปนระเบยบ

มากขน ลวดลายทพบในสมยกลางเปนลวดลายทมความตอเนองหรอพฒนามาจากสมยตน คอ

การทำลายขดขดแลวเขยนส โดยเขยนลายขดขดใหเปนเสนรอบคอและตวภาชนะใหเปนเสน

44

ขนานทเสมอกน จากนนขดเปนรองในแนวเฉยงแลวเขยนสเตมลงบนชองวาง สวนใหญจะเขยน

บรเวณคอภาชนะ

6 ลวดลายทพบเดนชดมกเขยนขนบรเวณใตคอและไหลของภาชนะ โดยการขดใหเปน

ลายคขนานระหวางพนททงสองสวน ทำใหเกดพนทวางตรงกลาง แลวลงสบรเวณทวางทำใหเกด

ลวดลาย ซงเกดขนเพราะนำหนกของสแดงทบเปนตวคดภาพใหเดนขนมา

ภาพท 32 ลวดลายบนผวภาชนะสมยกลาง


6

6 สมยหลง คอประมาณ 2,300 - 1,800 ปมาแลว มระยะเวลา 500 ป จดวาเปนสมยท

มชอเสยงมากทสด เนองจากภาชนะทพบสวนใหญเปนภาชนะลายเขยนสแดงทมลวดลายสลบซบ

ซอนขน รปแบบของลวดลายยงคงตอเนองจากสมยกอน แตมการแตกลายละเอยดเพมเตมขนอก

เปนจำนวนมาก จงยากทจะกำหนดชอลายใหเขาใจไดอยางปจจบน จงอาศยรปแบบปจจบนเพอ

เทยบเคยง แตไมไดหมายความวาจะมความหมายเหมอนชอทเรยก เชน ลายวนคลายหวแมมอ

ลายกนขด ลายกนหอย เปนตน การเรยกชอนเปนเพยงการใหชอสญลกษณทสอใหเหนลกษณะ

ของลายเทานน

6 การสรางลวดลายบนผวภาชนะซงมทงสวนเวาและโคงของนน ทำไดไมงายเหมอน

แผนกระดาษเรยบๆ ชางเขยนจะตองแบงสวนของภาชนะออกเปนสวนๆ เพอทจะเขยนจดเรมตน

และจดลงทายของลายใหตอกน หรอการจบลายในแตละสวน ภาชนะแตละแบบจะถกกำหนด

ลายทแตกตางกนตามรายละเอยดและลกเลนในเชงชาง ดงนนรปทรงและลวดลายทเขยนลงไปจง

มความสมพนธควบคกน

45

ภาพท 33 ลกษณะลวดลายบนผวภาชนะสมยหลง


ภาพท 34 ลวดลายทคลออกจากตวภาชนะ


46

ภาพท 35 ภาพลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยงสมยปลาย

ทมา: พเยาว เขมนาค, “ลวดลายบนผวภาชนะวฒนธรรมบานเชยง,” ศลปากร. 34, 5 (2534) : 79.6

6 ชางสมยโบราณนำเอาลวดลายรปแบบงายๆ มารวมเขาเปนองคประกอบเดยวกนไดอยางสลบซบซอน ซอนเงอนปม และภาพลวงตาไว จนลวดลายเหลานเปนผลงานสรางสรรคท

วจตรงดงาม และพบวามลวดลายทคลายคลงกนเปนจำนวนมากในภาชนะดนเผาแตละใบ ซงสามารถตงขอสนนษฐานไดวา ลวดลายเหลานนอาจถกกำหนดขนในสงคมจนเปนทยอมรบรวม

กบจนตนาการความคดสรางสรรคของชางแตละคน ทำใหเกดรปแบบลวดลายทคลายคลงกนแตตางทรายละเอยดเพมเตม สะทอนใหเหนวาแมวาจะมรปแบบการสรางลวดลายทมความนยมใน

ชมชน แตในเชงสนทรยศาสตรชางเขยนแตละคนกไดสอดแทรกความคดสรางสรรคของตนไวในลวดลายทเปนพมพนยมในแบบเฉพาะตน ซงเปนขอสนนษฐานอกประการหนงวา นาจะมชาง

เขยนหลายคนหรอหลายหมบานททำสบทอดตอกนมา โดยมครหรอแมลายทเปนกฏเกณฑเดยวกน

6

47

ลกษณะเดนของภาชนะลายเขยนสบานเชยง6 การเขยนลายเสนโคงออนชอย แสดงถงการเคลอนไหวอยตลอดเวลา หากมองตาม

เสนแตละเสนจะพบความเปนระเบยบเรยบรอยทแฝงไวดวย เสนทวกวนจนหาทางออกไมได คอ

จะวนไปวนมาใหหลงทาง แตเมอคอยๆ เพงพจารณาไปทละเสนจะพบจดเรมตนและลงทาย ซง

เปนการเขยนลายทตอเนอง ไมขาดชวงและมการเขยนรายละเอยดลวดลายแทรกอยบรเวณพนท

วางอยางอสระ เชน วงกลม กากบาท รปคนหรอรปสตว เปนตน

ภาพท 36 ลวดลายทเขยนอยางอสระลงบรเวณชองวางระหวางรอยตอของลายหลก


6

ววฒนาการของลวดลายj ลกษณะลวดลายตงแตสมยตนถงสมยปลายเปนลวดลายแบบนามธรรม โดยยคตน

ซงเปนรปแบบนามธรรม เกดจากการมองลกทผานออกมาจากใจมากกวาสายตา ไมคำนงถงกฏ

เกณฑทางธรรมชาตมากนก ภาพประเภทนเปนทนยมกนมากในชมชนสมยกอนประวตศาสตร

โดยเฉพาะภาพเขยนสตามผนงถำ เพงผา ทพบในบรเวณพนทตางๆ ของประเทศ ตอมาในสมย

ปลายเรมปรากฏรปรางกงเหมอนจรงและเหมอนจรงของคน สตว และพชพรรณผสมกบรป

นามธรรม แตมจำนวนไมมากนก

j

48

การแบงลวดลายออกเปนสวนๆ ตามรปทรงภาชนะj การศกษาลวดลายภาชนะโดยการแบงตามสวนของภาชนะประเภทตางๆ เพอศกษา

ถงความสมพนธระหวางลวดลายกบบรเวณทเขยน

ปาก - คอ คอ จากสวนปากทกวางตำลงมาถงสวนทคอดเปนคอ

คอ - ไหล คอ บรเวณจากคอถงบรเวณทเหนอสวนทกวางทสดของตวภาชนะ

กลางตวภาชนะ ใชเสนแบงสวนทกวางทสดของตวเปนจดศนยกลาง ขนไปถงบรเวณ

ไหลและบรเวณตำลงมากอนถงกน

กน คอบรเวณตอจากกลางตวถงกนภาชนะ

กน - เชง คอ จากสวนกนแลวมฐานตอออกมา ใชเปนทตงหรอแทนขาตง

6 สำหรบภาชนะกนกลมไมมเชงหรอไมมสวนท 5 จะนบลวดลายทเขยนจากขางบนลง

มาจบทบรเวณสวนกลางของสวนท 4 โดยการเขยนเสนคาดรอบตวภาชนะ บางใบจะระบายสแดง

ทบลงในตรงสวนน เพอแสดงการสนสดของลาย แตถาเปนภาชนะทมเชง จะใชเสนคาดนนเปนตว

เชอมกบลายทจะเขยนลงบนเชงภาชนะ

6 บรเวณคอ หากเปนภาชนะประเภทคอหกออก จะมเสนคาดแบงใหลายจบลงเปน

สวนๆ ไป หากบรเวณปากและคอผายออก ตวและไหลเปนเสนโคง กจะทำลายตอจากปากลงมา

ถงตวเลย โดยไมมเสนคาดแบงตวเสมอไป

jลวดลายหลกในวฒนธรรมบานเชยงสมยปลายทพบ มดงน

ลายกนหอยทวนเขาวนออกจากจดศนยกลาง มท งรปวงกลมและวงร บางรป

เปนการวนเขาจดศนยกลางแลววนออก

ภาพท 37 ลายกนหอยทวนเขาวนออกจากจดศนยกลาง


6

49

ลายกนหอยมกานตอกน คอเขยนวนออกจากจดศนยกลางหลายรอบ แลวปลายเสน

จะสงออกไปวนเปนกนหอยเขาจดศนยกลาง บางรปกวนออก สามารถสรางรปตอไปไดอก

ภาพท 38 ลายกนหอยมกานตอกนทมา: พเยาว เขมนาค, “ลวดลายบนผวภาชนะวฒนธรรมบานเชยง,” ศลปากร. 34, 5 (2534) : 84.

6 ลายประแจจน คอ เสนโคงไปโคงมาอยางมระเบยบ ใชเปนเสนโครงหลกทจะเตมราย

ละเอยดของลวดลายตางๆ ลงไป

ภาพท 39 ลายประแจจน


6

50

6 ลายขอเกยว เกดจากเสนแนวนอนสองเสนขนานกน แลวเขยนเสนโคงทแตกออกมา

จากเสนนอนงอเขาหากน

ภาพท 40 ลายขอเกยว


1. ลายรปตว S ในวงกลม วงร และรปไข

ภาพท 41 - 42 ลายรปตว S ในวงกลม วงร และรปไข


51

6 ลายรปไขทบกนเปนลกโซ

ภาพท 43 ลายรปไขทบกนเปนลกโซ


6 ลายโคงแบบลกคลนใชเปนโครงสรางลาย เพอจะเตมรายละเอยดหรอลายแบบตาง ๆ

ลงไป

ภาพท 44 - 45 ลายโคงแบบลกคลนใชเปนโครงสรางลาย


6 แมลายหลกเหลาน ถกเขยนผสมผสานกนไป และตกแตงรายละเอยดเพมเตม จน

แทบไมหลงเหลอลวดลายหลกไวเลย และยงมแมลายหลกอกหลายแบบทนาสนใจ เปนแนวทางท

จะศกษาตอไป

6

52

รปทรงและการตกแตงลวดลาย6 จากการศกษากลมตวอยางภาชนะดนเผาลายเขยนสทฝงรวมกบโครงกระดกโครง

หนง ซงจดแสดงทหลมขดคนวดโพธศรใน ซงเปนกลมภาชนะลายเขยนสสมยปลาย จำนวน 17 ใบ

สวนใหญเปนภาชนะขนาดใหญ สงประมาณ 40-50 เซนตเมตร และขนาดเลกสดท 7 เซนตเมตร

ซงเปนภาชนะอาบนำดนสแดง สวนทเหลอเปนภาชนะลายเขยนสทงหมด มทงแบบมเชงและไมม

เชง ลกษณะการวางภาชนะเรยงซอนกนเปนแถวทงซายและขวา สภาพคอนขางมความสมบรณ

สามารถจำแนกรปทรงของภาชนะออกเปน 7 แบบ แตละแบบมการตกแตงลวดลายแตกตางกน

อยางชดเจนเปนไปตามรปแบบภาชนะแตละประเภท ดงน

6 แบบท 16 ภาชนะขนาดใหญผายออก คอสง กนกลมไมมเชง พบ 5 ใบ ตกแตง

ลวดลายจากปากถงไหล เหมอนกนทง 5 ใบ สามารถแบงลวดลายออกเปน 4 สวน โดยใชเสนตรง

หนาเขยนรอบภาชนะ แบงเปน 4 ชวง ดงน

6 ชวงท 16 ระบายสทบรอบปากทงภายนอกและภายใน

6 ชวงท 2 6 ขดเปนชองรอบคอภาชนะ

6 ชวงท 3 6 เขยนเปนเสนโคงงอไขวกน ซงมลายประเแจจนเปนหลก แบงลายออก

เปน 4 ชวงรอบคอ และ 4 ชวงนจะมเสนเชอมโยงถงกนตลอด

6 ชวงท 4 6 เขยนเปนชองทงปลาย เปนการจบลายโดยอสระ

53

ภาพท 46 ภาชนะลายเขยนสในหลมฝงศพแบบท 1 ทวดโพธศรใน บานเชยง ต.บานเชยง

อ.หนองหาน จ.อดรธาน


54

6 แบบท 26 ภาชนะแบบเดยวกบประเภทแรก แตคอสน พบ 5 ใบ ตกแตงลวดลาย

จากปากถงลำตวเหมอนกนทง 5 ใบ มลายตนแบบเดยวกน คอ ลายประแจจน ลายกานขด ลาย

เสนคขนาน ลายรปสามเหลยม และลายรปใบไมผสมกบรปตวเอส (S) และลายรปแอก โดยแบง

ลายออกเปนสวนๆ ดวยเสนหนาเขยนรอบตวภาชนะ ลายจะมาจบลงกบเสนรอบตวภาชนะเสน

สดทาย และระบายสทบลงบรเวณกน บางใบกไมมการระบายส

ภาพท 47 ภาชนะลายเขยนสในหลมฝงศพแบบท 2


6 แบบท 36 กระโถนปากแตร กนกลม ไมมเชง พบ 1 ใบ ทาสแดงทขอบปากดานใน 1 ใบ เขยนลายตงแตขอบปากจนถงกนภาชนะ แบงลายออกเปน 3 ชวง คอ ทคอ 2 ชวง และ

บรเวณลำตวชวงเดยว เสนแบงชวงเขยนรอบคอภาชนะ บรเวณกลางคอ 1 เสน บรเวณตอกบไหลอก 1 เสน แลวเตมจดทบเปนจดๆ ตอกนลงบนเสนแบงรอบคอภาชนะ

6 ชวงท 16 บรเวณจากปากลงมาทำเปนลายวงกลมซอนกน 2 ดาน แลวเชอมตอกนดวยลายเสนขนานตามแนวนอน 12 เสน เนนนำหนกใหเกดมตบรเวณขนานตอกบเสนวงกลม

6 ชวงท 26 ทำเปนลายเสนคขนาน 2 เสนรอบคอ 6 ชวงท 3 6 เปนลายกนหอยวนเขาหาจดศนยกลางทำอย 4 ดาน รอบตวภาชนะ ม

เสนเชอมตอกนทแยกออกมาจากเสนของลายกานขดดานนอก

55



6 แบบท 46 กระโถนปากแตร กนกลม มเชง พบ 3 ใบ มเชงครบสวน 1 ใบ ไมครบ

สวน 2 ใบ ใบทครบสวนแบงลายออกเปน 3 ชวง คอ ปากถงคอ ลำตว เชง

6 ชวงท 16 ปากถงคอเปนลายเสนคขนานรอบคอ จำนวน 28 เสน

6 ชวงท 26 ลำตวเขยนเปนลายกานขดวนเขาหาจดศนยกลางทง 4 ดาน

6 ชวงท 36 เชงเขยนเปนลายเสนคขนานรอบเชงภาชนะ จำนวน 12 เสน

6 สวนภาชนะทชำรด 2 ใบ ลายบางสวนจมอยในดน สวนทพนดนขนมากแตกหก แต

พอมองเหนลวดลายไดบาง คอลายกานขดวนจากปากเขาหากลางลำตวภาชนะผสมกบเสนโคง

ขนาน บรเวณรอยตอของลายกานขดมาเชอมกน บรเวณกนทำเปนเสนขนาน 5 เสนรอบกนภาชนะ

เชงทำเปนลายเสนโคงขนานและวงรคนดวยเสนขนาน 3 เสน แลวขดเปนเสนคลายกลบดอกไม

เรยงกนรอบเชงภาชนะ



56

6 แบบท 5 6 กระโถนมเชง พบ 1 ใบ ภาชนะรปทรงนจะพบเปนสวนมากจากการขด

คน แบงการเขยนลายออกเปน 3 ชวง คอ ปาก คอ ลำตว และเชงปากถงคอ

6 ชวงท 1 6 ปากถงคอ เขยนเปนเสนตงเปนแถว แถวละ 3 เสน เชอมดวยลายเสนค

ขนานตามแนวนอน 2 เสน และเชอมดวยเสนคขนานตามแนวนอน 2 เสนระหวางคอกบลำตว

6 ชวงท 26 ตวภาชนะ เขยนลายวนเขาหาจดศนยกลางแลววนออกทง 4 ดาน โดย

ใหเสนทวนออกไปวนเขาหาจดศนยกลางของรปอกดานหนง

6 ชวงท 36 เชง เขยนลายแบบเดยวกบตวภาชนะ


ทมา: พเยาว เขมนาค, “ลวดลายบนผวภาชนะวฒนธรรมบานเชยง,” ศลปากร. 34, 5 (2534) : 90.6

6 แบบท 6j แจกนกนชำรด 1 ใบ เรมเขยนลายตงแตปากลงมาถงกน ไมมเสนแบงตามแนวนอน แตงแบงการเขยนลายออกเปน 4 ดาน คอ ลายรปวงรซอนอยในกรอบสเหลยม

บรเวณมมของกรอบสเหลยมระบายสทบ เพอเนนใหลวดลายเสนเดนชดขน



6

57

6 แบบท 7j อางเคลอบนำดนสแดง 1 ใบ ไมมลวดลาย6

6



6 วธการเขยนลวดลาย เปนศกษาการเขยนลายจากตวอยางภาชนะดนเผาลายเขยนส แบบท 2 กนกลม คอสน รายละเอยดขนตอนดงน

6 ขนท 16 เขยนเสนแบงรอบตวภาชนะออกเปน 4 สวนดวยกน เสนแบงท 1 และ 2 ขนานกบรอบคอภาชนะ เสนท 3 บรเวณไหล และเสนท 4 ตำกวาลำตวลงมา ทำใหเกดพนททจะ

เขยนลาย 4 สวนดวยกน คอ พนทแรกอยระหวางเสนขอบปากถงเสนแบงท 1 พนททสองบรเวณเสนแบงท 1 และ 2 พนทท 3 บรเวณเสนแบงท 2 และ 3 พนทท 4 บรเวณเสนแบงท 3 และท 4 ซง

เปนเสนทจะตองมาจบลาย6 ขนท 26 แบงพนทรอบตวและคอออกเปน 4 สวน แลวเขยนลายเปนเสนวงเลบ

เปด วงเลบปด 3 แถว ใหเหลอมกน แถวบนตดขอบปากภาชนะ แถวลางตดเสนแบงท 1 เปนเสนทลายจะมาจบลง บรเวณพนทท 2 เขยนเปนเสนในแนวตงรอบคอภาชนะ พนทท 3 หยกเปนรป

สามเหลยมรอบคอภาชนะ พนทท 4 แบงกน แถวแรกจะตดกบเสนแบงท 3 แถวท 2 และ 3 จะอยกลาง สวนแถวท 4 จะอยตดกบเสนแบงสดทายคอเสนแบงท 4

6 ขนท 36 ลากเสนคขนานเชอมตอกนจากแถวบนถงแถวลาง เปนรปคลายตว S ในภาษาองกฤษทละตวๆ จนรอบภาชนะ ลายแบบนบางทานเรยกวา “ลายประแจจน” พนทสวนท 4

บรเวณลำตวกเขยนเชนเดยวกนกบพนทแรก ซงจะทำใหเกดโครงหลกของลายทจะเตมลายตกแตงเพมเตมตอไป

6 ขนท 46 ใสเสนโคงรปคลายแอกเขาไปในกรอบ ทงบรเวณพนทแรกและพนทท 4 สวนพนทท 3 ทำตารางใสลงไปในลายหยกสามเหลยม

58

ภาพท 53 ขนตอนการเขยนลายบานเชยง ขนตอนท 1 - 4


6

6

59

6 ขนท 5j เนนลาย โดยเขยนเสนโคงแบบวงเลบเปด - ปด ลงปลายเสนดานนอก

และตรงกลางรปแอกทงพนทแรกและพนททสอง

6 ขนท 66 ตกแตงลายละเอยด โดยเขยนเสนโคงขนานหลายๆ เสนตามแนวเสน

วงเลบเปด - ปด ของขนท 5 เปนการจบลาย และสแดงทเขยนลงไปนน เนนสพนของภาชนะใหเกด

ลวดลาย

ภาพท 54 ขนตอนการเขยนลายบานเชยง ขนตอนท 5 - 6


60

6 ผเขยนไดใหขอคดเหนเพมเตมเกยวกบการศกษาลวดลายในวฒนธรรมบานเชยงใน

ประเดนการพองกนของลวดลาย ไวดงน

6 ลายประแจจน คลายกบลายของจน ซงพบมาตงแตยคแรกๆ ตอมาในยคหลงได

พฒนากลายเปนลวดลายหลกในการเขยน เชนเดยวกบลายรปตว S ในวงกลมและรปไข ซงม

ความคลายคลงกบลายหยนหยง ทเปนตราประจำธงชาตเกาหล ซงไมไดเกดจากการลอกเลยน

จากธรรมชาต หากแตเปนการมองทะลผานธรรมชาตไปสรปแบบนามธรรม แลวนำมาเปน

สญลกษณของคกนทสรางใหเกดความเจรญงอกงาม และควรมการศกษาคนเพมเตมในประเดน

เรอง “ความงามทมความหมายแฝงอยในภาพลวดลายทวกวนบนภาชนะ” ตอไปในภายภาคหนา

j วชระ วชรภทรกล (2545) ออกแบบผลตภณฑแจกนทไดรบแรงบนดาลใจจาก

ลกษณะเดนของรปทรงและลวดลายในวฒนธรรมบานเชยง สรางสรรคเปนผลงานออกแบบชดแจกน

เซรามกสรปแบบใหม เพอการใชงานและการประดบตกแตง โดยเนนความงาม ความกลมกลน และ

การใชสอย

ภาพท 55 ผลงานการออกแบบออกแบบผลตภณฑแจกน ชด “สบสานวฒนธรรมบานเชยง”

ท มา: วชระ วชรภทรกล, “การออกแบบผลตภณฑแจกน ชด“สบสานวฒนธรรมบาน

เชยง” (วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาเครองเคลอบดนเผา คณะมณฑนศลป

มหาวทยาลยศลปากร, 2545), 73, ภาพท 56.

6 อตถสทธ สขขำ (2547 : 74 - 90) ศกษาถงรปแบบลวดลายเขยนสในวฒนธรรม

บานเชยงสมยปลายโดยอางองกบทฤษฎองคประกอบศลปะ เน องจากลวดลายเปนองค

ประกอบหนงของศลปะ ทจะนำพาไปสความเขาใจถงกระบวนการคด คานยม และพฤตกรรม

61

บางประการของมนษย โดยการจำแนกลวดลายท ทำการคล ออกมาตามข นตอนการเกบ

รวบรวมขอมลท อางองกบรปทรงของภาชนะดนเผาแบบตาง ๆ สามารถจดจำแนกรปแบบ

ลวดลายไดเปนกลมหลกๆ 4 กลม ดงน

1. กลมลวดลายรปรางเรขาคณต (Geometric Shape Designs) ลวดลายทมองคประกอบของเสนทไมปรากฏจดเรมตนของเสนนน อกนยหนง คอ

เสนแบบเรขาคณต (Geometric Line) ตางๆ รวมกน ปรากฏชดเจนวาเปนรปรางเรขาคณต ทงน

คณลกษณะทมกปรากฏรวมกบลวดลายรปรางอนๆ คอ การปรากฏของรปรางขนาดเลกอนๆ

ภายในลวดลายนทมลกษณะคลายรปรางทพบเหนในธรรมชาต และสงแวดลอม (Natural

Shape) เชน ลายใบไม ลายดอกไม ลายเมลดพช เปนตน

62

ภาพท 56 กลมลวดลายรปรางเรขาคณต

ทมา:j อตถสทธ สขขำ, “การศกษาและลำดบอายจากลวดลายบนผวภาชนะดนเผาในหลม

ฝงศพกลมวฒนธรรมบานเชยงสมยปลาย:กรณศกษาจากการขดคนหลมขดคนวดโพธศรใน

ตำบลบานเชยง อำเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน” (สารนพนธศลปศาสตรบณฑต สาขาโบราณคด

คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547), 77 - 83.

63

2. กลมลวดลายอสระแบบดลยภาพสมมาตร (Free - Hand Formal Balance Designs) ลวดลายทมองคประกอบของเสนทปรากฏจดเรมตน คอ เสนดงกลาวมความอสระ ม

ทศทางของเสนทไมแนนอนมาประกอบกน คลายลกษณะเสนแบบลายมอ (Calligraphic Line)

ตามทฤษฎศลปะทวไปในปจจบน แตมดลยภาพทสมมาตร การจดจำแนกจะใชเสนแกนสมมตใน

แนวตง (Vertical Axis) และเสนแกนสมมตในแนวราบ (Horizontal Axis) เปนเกณฑในการ

พจารณาองคประกอบของลวดลาย

ภาพท 57 กลมลวดลายอสระแบบดลยภาพสมมาตร




คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547), 84 - 87.

64

3. กลมลวดลายอสระแบบดลยภาพอสมมาตร (Free - Hand Informal Balance Designs)

ลวดลายทมองคประกอบของเสนทปรากฏจดเรมตน คอ เสนดงกลาวมความอสระ ม

ทศทางของเสนทไมแนนอนมาประกอบกน คลายลกษณะเสนแบบลายมอ (Calligraphic Line)

ตามทฤษฎศลปะทวไปในปจจบน แตมดลยภาพทอสมมาตร การจดจำแนกจะใชเสนแกนสมมต

ในแนวตง (Vertical Axis) และเสนแกนสมมตในแนวราบ (Horizontal Axis) เปนเกณฑในการ

พจารณาองคประกอบของลวดลาย

ภาพท 58 กลมลวดลายอสระแบบดลยภาพสมมาตร

ทมา:j อตถสทธ สขขำ, “การศกษาและลำดบอายจากลวดลายบนผวภาชนะดนเผาในหลมฝงศพกลมวฒนธรรมบานเชยงสมยปลาย:กรณศกษาจากการขดคนหลมขดคนวดโพธศรใน

ตำบลบานเชยง อำเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน” (สารนพนธศลปศาสตรบณฑต สาขาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547), 88.

65

4. กลมลายเสนตกแตง (Sub - Decorate Designs) ลวดลายขนาดเลกทอยระหวางลวดลายหลก และอาจจะเปนลายเสนททำหนาทเชอม

ตอระหวางลวดลาย มลกษณะเปนกลมลายเสนอสระทมปลายของทงสองขางตอกบลวดลาย และ

ไมตอกบลวดลาย คอลวดลายทเตมพนทวางของภาชนะระหวางลวดลายนนเอง แบงยอยเปน 2

กลมลาย ไดแก ลายเชอมตอ (Extend Line and Designs) ลายเสนขนาน (Hatch Line) รวมไป

ถงการลงสทบ (Solid Painted) ซงกเปนอกวธการในการเพมรายละเอยดการตกแตงลวดลาย โดย

การเขยนสทบดวยสแดง เทคนคการเขยนเปนเสนตรงทมมตความหนามากตลอดแนวราบของ

ภาชนะ

ภาพท 59 กลมลายเสนตกแตง




คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547), 89.

jj

66

ประยร อลชาฏะ กลาวถงรปแบบและเอกลกษณของลายบานเชยง ไวอยางนา

สนใจใน “หนงสอววฒนาการลวดลายไทย” ดงน

สงทขดพบมกเปนหมอดนมลายตางๆ ทงแบบทาบเชอก ขดลกลงบนผวหมอ กบลาย

เขยนส เฉพาะลายเขยนสนนปรากฏบนหมอบรรจกระดกคนตาย ลกษณะทรงสงซงคลายๆ จะ

เปนแบบแผนของโกศบรรจกระดกของสมยหลงตอมา อนมลกษณะสงและฝาครอบยอดเรยว

แหลม แสดงวาความคดนไดสบชวงกนมาโดยไมขาดตอน ซงเปนเรองนาพศวงนก

ลกษณะลายหมอบานเชยงเขยนดวยเสนโคงคดแปลกๆ กนไปไมซำแบบกน สวนใหญ

เปนรวขนานกน สทใชคอดนแดงผสมกบยางไมซงตดทนทานมาก แมฝงจมดนเนนนานหลาย

พนปจนบดนกไมลอก ทำใหนกถงแผนอฐทขดพบ ณ เมองอทอง สมยทวราวดมการเขยนสลง

บนนนดวยวธการเดยวกน เมอขดขนมายงคงเหนลายตางๆ ชดเจนอย ทงนเพราะวสดทใชเขยน

เปนดนธรรมชาต จงไมละลายสญหายไปแบบสวทยาศาสตรในสมยหลง

6 6 ลายบนหมอบานเชยงพอจำแนกตามลกษณะลายใหญๆ ได 2 ชนด ชนดแรกเปนลาย

รปขดกนหอยหรอมดหวาย ลายแบบนจะพบหนาตากวาลายแบบอน ชนดถดมาคอ มลายหก

มมเปนเสนแหลม บางทกเดนตวลายเปนเสนตรง ลกษณะเหลยมสนผดกบแบบแรกซงเปนเสน

โคงคดกน แบบสดทายเปนแบบอสระ เขยนตามใจชอบทงเสนตรงและเสนโคง แถมยงมหยก

เปนรปฟนปลาอกดวย

j j อยางไรกดลกษณะสวนใหญทยงคงเหนไดชดคอ แมศลปนจะเขยนเสนแบบเถาวลย

เกยวพนกนคลายแบบธรรมชาต จะอสระเสรอยางไรกยงคงลกษณะเสนรวขนานกนไวใหเหนได

ทกแหง ลายบานเชยงมอารมณแปลกๆ กนไป บางรปเขยนดวยเสนออนหวาน เบาฟองเหมอน

ฟองคลนหรออาจจะมวนตวคลายกอนเมฆ บางทกเขยนกายกนยงคลายขดเชอกหรอกองเชอก

6 6 เนองจากลายบานเชยงเปนผลตผลอสระจงไมซำแบบกน มทงลกษณะงามนมนวล

และดดน บางชนผเขยนประดษฐลายเสนรวรปทรงกนหอยทรงยาวร แตตรงกลางเวนวางไว

แลวเขยนเสนหยกๆ เหมอนฟนสตวรายทกำลงอาปากจะขบกด ทำใหผชมเกดอารมณคกคก

อยางนาประหลาด

6 6 อนศลปะลวดลายแบบนจะถอเปนแบบอยางพเศษประจำทองถนกใชท ดวยเรามกพบ

ศลปะเกาแกในทตางๆ ทวไป เชน หมอเขยนสทพบในอนโดนเซยกด ในจนกด หรอในแอฟรกาก

ด ลวนเขยนลายแบบเสนรวคลายคลงกน จะมผนแปรแตกตางกนไปบางกตรงโครงสรางของตว

ลายผดแผกกนตามรสนยมของเชอชาต เชน ลายของพวกอนเดยแดงบางเผากบลายของจนมก

จะมลกษณะเปนเหลยมสน แทนทจะเดนเปนเสนโคงอยางทพบในสยามประเทศของเราน ลาย

คดโคงเหลานเปนสงทไดรบความบนดาลใจมาจากธรรมชาต เชน ลายในตวสตว ตามพช หรอ

ตามปรากฏการณของธรรมชาตตางๆ (ประยร อลชาฎะ 2550 : 10 - 11)

67

งานวจยทเกยวของ

โครงการเบญจรงครวมสมยฯ* (เถกง พฒโนภาษ และ พม สทธคำ 2551 : 76 - 94)6 โครงการวจย “การออกแบบเครองเคลอบเบญจรงครวมสมยสำหรบการสงออกเพอ

ขยายโอกาสทางเศรษฐกจของชางฝมอในเขต อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม” โดย ผศ.ดร.เถกง พฒ

โนภาษ และผศ.พม สทธคำ ภาควชาการออกแบบอตสาหกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

j ทมาและความสำคญj เครองถวยเบญจรงค คอเครองถวยชามทเปนเครองปนดนเผาเคลอบ มการเขยนลาย

ดวยวธการลงยา ถวยชามเบญจรงคมการใชส 5 ส สำหรบเขยนลวดลายตาง ๆ แตทปรากฏใน

ปจจบนมการใชสตางๆ 3 - 8 ส สหลกทใช ไดแก สแดง สเหลอง สขาว สดำ สเขยวหรอสนำเงน

นอกจากนยงมสอน ๆเชน สมวง สแสด สนำตาล สวนเครองถวยเบญจรงคทมการแตมสทองเขาไป

เรยกวาลายนำทอง เบญจรงคถอเปนสนคาทไทยนำเขาจากตางประเทศตงแตสมยกรงศรอยธยา

ตอนปลาย และเปนทนยมเฟองฟอยางมากในสมยรชกาลท 2 และ รชกาลท 5 จนกระทงในสมย

รชกาลปจจบน (รชกาลท 9) มการทำเครองถวยเบญจรงคขนเองในเชงธรกจภายในประเทศ

6 ดวยเหตท ”อมพวา” เปนทพระราชสมภพของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลา

นภาลยและเปนนวาสสถานเดมแหงราชนกลในสกล ณ บางชาง เปนททราบกนดวา พระเจาอย

รชกาลท 2 ทรงสนพระทยและทรงอปถมภงานชางทงหลาย รวมทงเบญจรงคดวย ซงเปนทมาของ

โครงการวจยน นอกจากนอมพวายงมชางฝมอกระจดกระจายอยจำนวนมาก และยงไมมโรงงาน

ขนาดใหญมาสนบสนน จงเปนการสนบสนนชางฝมอเขามารวมในโครงการวจยนไดสะดวก

6 วธดำเนนการวจย6 โครงงานวจยชนนมวธการดำเนนการวจยแบบ Studio Research คอผวจยซงเปนนก

ออกแบบหรอศลปนทำการวจยผลงานทตนสรางขนมาเอง

j เมอโครงการเบญจรงครวมสมยสนสดลงในชวงปลาย พ.ศ. 2546 คณะผวจยยงคง

ดำเนนการวจยและพฒนาเพอสรางตนแบบเบญจรงครวมสมยอยางตอเนอง และมการผลกดนให

เปนธรกจของกลมชางเบญจรงคในอมพวา โดยคณะผจยไดตงสกลใหมของเบญจรงครวมสมยน

วา “นวรงค” เพอการขยายผลการวจยในการสงเสรมอาชพอยางยงยนแกคนในชมชนอมพวา

68

* โครงการเบญจรงครวมสมยฯ หมายถง โครงการวจยการออกแบบเครองเคลอบเบญจรงครวมสมยสำหรบการสงออก เพอขยายโอกาสทางเศรษฐกจของชางฝมอในเขตอำเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ซงเปนโครงการวจยในชดโครงการวจยเพอพฒนาผลตภณฑ การออกแบบบรรจภณฑ ระบบตนแบบและการถายทอดเทคโนโลยทเหมาะสม เพอเสรมสรางโอกาสทางเศรษฐกจชมชน เพอลดการนำเขาและสนบสนนการสงออก ประจำป พ.ศ. 2545 - 6 ของทบวงมหาวทยาลย และเปนหนงในเพยงสโครงการทไดรบการยกยองใหเปนโครงการวจยดเดน จากสำนกงานคณะกรรมการอดมศกษา เมอปพ.ศ. 2546 โดยคดเลอกจากโครงการวจยทงหมด 99 โครงการ ในชดโครงการเดยวกน

“นวรงค (เบญจรงครวมสมย)”“นวรงค (เบญจรงครวมสมย)” ผลงานของ ผศ.ดร.เถกง พฒโนภาษ และ อ.พม คงแสง

ไชย สทธคำ ภาควชาการออกแบบอตสาหกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาฯ เปนสง

ประดษฐทตอยอดจากโครงการวจย “การออกแบบเครองเคลอบเบญจรงครวมสมยสำหรบการ

สงออกเพอขยายโอกาสทางเศรษฐกจของชางฝมอในเขต อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม” โดยไดรบ

ทนจากทบวงมหาวทยาลย (ในขณะนน) จากแนวคดในการผลกดนใหเครองถวยเบญจรงคท

ผลตกนอยทกวนนออกไปสตลาดนานาชาต จงนำไปสการปรบเปลยนรปแบบเบญจรงคใหเปน

สงประดษฐ “นวรงค” โดยอาศยรากฐานทางศลปะและหตถกรรมจากจนและอนเดย ในการ

ผลตเบญจรงคแบบใหมเปนไปไดยากมาก เนองจากกระบวนการผลต ชางเบญจรงคมกไมยอม

เขยนลายตามแบบใหม เพราะตองเสยเวลาในการฝกนานมาก รวมทงชางเบญจรงคมกไมกลา

เปลยนแปลงสสนของเบญจรงค เพราะการผสมสใหมๆ ทำใหสมประสทธการหดตวของสเหนอ

เคลอบเปลยนไป ทำใหสเหนอเคลอบหลดหรอกะเทาะออกจากเคลอบ เกดเปนตำหนบนชนงาน

เบญจรงค

i ผวจยไดดำเนนการวจยเพอพฒนาเบญจรงค โดยคดคนกระบวนการทเอออำนวยให

นกออกแบบเขามามสวนรวมในการพฒนาหตถกรรมเบญจรงคตงแตเรมตนกระบวนการ ใน

ขณะเดยวกนกพฒนารปแบบผลตภณฑเบญจรงคขนใหม ทงในแงรปทรง ลวดลาย และสสน

จนกลายเปนเบญจรงครวมสมย โดยอาศยขอมลทางการตลาดในระดบนานาชาต คณะผวจย

ไดดำเนนการพฒนารปแบบของเบญจรงครวมสมยอยางตอเนอง สงผลใหไดผลงานสงประดษฐ

เบญจรงคในรปแบบใหมทเรยกชอวา “นวรงค” จำนวนมาก

อ.ดร.เถกง พฒโนภาษ ไดเผยถงจดเดนของสงประดษฐ “นวรงค” วา เปนเทคนคการ

ผลตใหมโดยใชเทคโนโลยท เหมาะสม คอคอมพวเตอรกราฟกอยางงาย ผสมผสานกบ

เทคโนโลยการพมพรปลอกเซรามกส ซงนำไปใชรวมกบการใชฝมอในการลงสของชางเบญจรงค

เทคนคการผลตใหมนชวยใหนกออกแบบสามารถเขามามสวนรวมในการพฒนาสนคาไดอยาง

มประสทธภาพและตรงกบรสนยมของกลมลกคานานาชาตทงในยโรปและอเมรกา โดยไม

จำเปนตองใชชางฝมอใหมทกครงทเปลยนแบบหรอเปลยนลวดลาย

i “นวรงค” จงเปนผลงานประดษฐทชวยสรางศกยภาพใหมใหสนคาเบญจรงคในการ

ขยายตลาดไปสกลมผซ อกลมใหมในตางประเทศ ชวยสรางทศทางใหมในการออกแบบ

เบญจรงค ผลงานเบญจรงครวมสมยนไดถกนำไปใชเปนสวนหนงของการฝกอาชพใหคนรนใหม

ในชมชนอมพวา จ.สมทรสงคราม นอกจากนยงมศกยภาพในการสงออกทสงมาก จากความ

พยายามในการพฒนาใหเบญจรงคตามแบบโบราณ ปรบเปลยนใหมใหมความรวมสมยยงขน

ทงในแงรปทรง ลวดลาย และสสนโดยใชเทคโนโลยทเหมาะสมเขามาประยกตกบความตองการ

ของชางฝมอเบญจรงค ทำใหผลงานนวรงค (เบญจรงครวมสมย) ไดรบรางวลผลงานประดษฐ

คดคน ประจำป 2549 รางวลชมเชย จากสภาวจยแหงชาต (จฬาสมพนธ ปท 49 ฉบบท 15 วน

จนทรท 24 เมษายน 2549)

69

สรปผลการวจย6 ผลของโครงการเบญจรงครวมสมย สามารถสรปได 2 ประการ

6 ประการแรก คณะผวจยไดนำเสนอกรรมวธการผลตเบญจรงคทถกปรบปรงใหม โดย

นำเอารปลอกเซรามกเขามามสวนชวยใหนกออกแบบสามารถเขามามสวนรวมในกระบวนการ

พฒนารปแบบเบญจรงคใหมไดอยางมประสทธภาพยงขน และอาจสงผลใหสามารถทำให

หตถกรรมเบญจรงคกลบมามพฒนาการอยางตอเนองไดอกครง

ภาพท 60 กระบวนการออกแบบเบญจรงคทปรบปรงขนใหม โดยอาศยคอมพวเตอรกราฟกมาประยกตเขากบกระบวนการผลตลวดลายดวยรปลอกเซรามกส แลวจบลงดวยการ

ลงสดวยฝมอชางเบญจรงคทมา : เถกง พฒโนภาษ และ พม สทธคำ, “จากอมพวา สฟลอเรนซ : โครงการเบญจรงครวมสมย”

ในอมพวา : วารสารวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 76 - 94. (กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551), 85.

6 ประการทสอง คณะผวจยเสนอวาทกรรมใหมวาดวยเบญจรงค ซงเปดโอกาสใหนก

ออกแบบมอสระในการสรางสรรคเบญจรงคแบบใหมๆ มากขนแทนทวาทกรรมหลกวาดวยเบญจรงคทมลกษณะตายตวตามแบบแผนของโบราณจงไมเออตอความคดสรางสรรค วาทกรรม

ใหมนสงผลใหคณะผวจยสามารถสรางตนแบบเบญจรงครวมสมยและนวรงคใหสอดคลองกบรสนยมของกลมเปาหมายในประเทศตะวนตก แตยงคงรกษากลนอายแบบตะวนออกเอาไวได

และทสำคญทสดกคอ กระบวนการคดและวจยอนปรากฏจากโครงการเบญจรงครวมสมยฯ เปนการนำรองความคดทอาจชแนวทางในการพฒนารปลกษณของหตถกรรมไทยประเภทอนๆ ได

อกมากมายในอนาคต

70

ทฤษฎทเกยวของ

6 ทฤษฎทใชศกษาควบคไปกบการพฒนาลวดลายเขยนเครองปนดนเผาบานเชยงใน

ครงน คอ

ทฤษฎการออกแบบลวดลายการออกแบบลวดลาย หมายถง การแสดงออกซงความแปลกใหม ดวยจด เสน รป

ราง รปทรง และส เพอประโยชนใชสอย และความงามตามวตถประสงคของการสรางผลงานประ

เภทนนๆ (พนาลน สารยา 2549 : 5)

การออกแบบลวดลาย หมายถง การจดระบบความคดผานกระบวนการสรางสรรค

เปนลวดลายตางๆ โดยอาศยองคประกอบของการออกแบบประยกตใหเขากบวสด เทคนควธการ

และรปแบบของงานทจะออกแบบอยางมชนเชง (ออยทพย พลศร 2545 : 2)

จากหลกฐานทางโบราณคด เชอกนวา มนษยรจกการถายทอดความงามมาเปนเวลา

ชานาน โดยอาศยประสบการณและสงแวดลอมรอบตว ซงศกษาไดจากลวดลายสมยกอน

ประวตศาสตรทประดบตกแตงบนวตถสงของตางๆ ซงอาจเกดจากความบงเอญ อยางเชน

ลวดลายนวมอหรอลายมอเกดจากโคลนหรอเขมาควนทพบตามผนงถำหรอผนผาตางๆ หรอ

ลวดลายทเกดจากวตถธรรมชาตตางๆ ทถกใชเปนแมพมพเพอสรางลวดลาย เชน ใบไม กงไม

เปลอกหอย เปนตน ในเวลาตอมาเมอมนษยมววฒนากาทางสงคม วถชวตทมความผนแปรไปตา

มระบบสงเศรษฐกจ ความเชอ อทธพลศาสนา รวมไปถงความเจรญกาวหนาในศาสตรตางๆ สงผล

ตอกระบวนการความคดสรางสรรคทางศลปะ ซงรวมถงการสรางสรรคลวดลายทเกดขนในแตละ

ยคสมยทมเอกลกษณในแตละสงคมชมชน

องคประกอบพนฐานของการออกแบบลวดลาย จด (Point) เปนองคประกอบแรกทนกออกแบบควรพจารณา เพราะเปนสงเรมตน

ของการกอรางเปนเสน รปราง และรปทรงตางๆ

เสน (Line) เกดจากจดหลายๆ จดตอเนองกนมลกษณะของความยาว และทศทางท

แตกตางกน ขนอยกบการกำหนดรปแบบเพอนำไปใชใหเกดลวดลายทตองการ ซงเสนลกษณะ

ตางๆ จะใหความรสกทแตกตางกนไป (พนาลน สารยา 2549 : 64 -65)

71

เสนตง (Straight Lines) คอ เสนตรง มทศทางแนวดง ใหความรสกมนคง แขงแรง

เทยงตรง

ภาพท 61 ลกษณะลายเสนตรง

เสนนอน (Horizontal Lines) คอ เสนตรง มทศทางแนวราบขนานกบพน ใหความรสก

ราบเรยบ สงบนง

ภาพท 62 ลกษณะลายนอน

เสนทแยง (Diagonal Lines) คอ เสนตรง มทศทางแนวเฉยงเอยงใหความรสก

เคลอนไหว ไมหยดนง

ภาพท 63 ลกษณะลายเสนแทยง

72

เสนตดกน (Cross Lines) คอ เสนตรง 2 เสนตดกนอาจเปนเสนตรงทศทางแนวเฉยง

ตดกน หรอเสนตรงทศทางแนวตงกบแนวนอนตดกน หรอเสนตรงทศทางแนวเฉยงกบแนวตงตด

กนใหความรสกรนแรงประสานกน

ภาพท 64 ลกษณะลายเสนตดกน

เสนโคง (Curved Lines) คอ เสนสลบขน - ลง สง - ตำ หรอโคงทศทางตามตงหรอ

แนวนอน ใหความรสกนมนวล ออนไหว

ภาพท 65 ลกษณะลายเสนโคง

เสนขดเกลยว (Spiral Lines) คอ เสนโคงมทศทางเปนวงกลมตอขยายขนาดขนเรอยๆ

ใหความรสกมนงง หมนเวยน

ภาพท 66 ลกษณะลายเสนขดเปนเกลยว

73

เสนหยก (Zigzag Lines) คอ เสนตรงทมทศทางแนวตง แนวเฉยง สลบขน - ลง สง -

ตำ ใหความรสกตนเตน รวดเรว เราใจ

ภาพท 67 ลกษณะลายเสนหยก

รปราง (Shape) คอ รายละเอยดทเกดจากเสนทลากไปทศทางใดๆ โดยไมทบเสน

เดมตามตองการและกลบมายงจดเรมตน กอใหเกดพนทลกษณะตางๆ ขน มลกษณะ 2 มต ซง

แบงเปนลกษณะใหญๆ ดงน (ออยทพย พลศร 2545 : 68)

รปรางธรรมชาต (Realistic of Shape)

รปรางเรขาคณต (Geometric of Shape)

รปรางอสระ (Free of Shape)

รปทรง (Form) ลกษณะของรปทรง 3 มต แสดงใหเหนถงความสงหรอความลกเพม

จากการรบร 2 มตในรปราง แบงรปแบบใหญเชนเดยวกบรปราง (ออยทพย พลศร 2545 : 41)

รปแบบลวดลาย (ออยทพย พลศร 2545 : 48)

1. ลวดลายธรรมชาต คอ ลวดลายทสรางขนโดยอาศยรปแบบจากธรรมชาตเปนสอ

หรอแรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงาน ซงอาจจะเหมอนจรงหรอตดทอนบางสวน แตยงคง

ลกษณะธรรมชาตอย

2. ลวดลายเรขาคณต คอ ลวดลายทยดรปแบบรปทรงเรขาคณตเปนหลกในการ

ออกแบบ ซงสรางสรรคไดทงผลงาน 2 มต และ 3 มต

3. ลวดลายอสระ คอ ลวดลายทเปนไปตามแนวคดของผออกแบบอยางอสระไมตด

ยดกบรปทรงธรรมชาตหรอเรขาคณต มกเนนลายทลนไหลไปตามจนตนาการ

74

หลกการออกแบบลวดลาย (ออยทพย พลศร 2545 : 53 - 72)

j การสรางแบบจากแมลาย (Motif) คอ การออกแบบรปทรงใดรปทรงหนงทม

ลกษณะเงยบงายขนเพยง 1 รป แตสามารถผกเปนลวดลายอนๆ ตอไปไดอก มหลากหลายวธดงน

6 1. การเรยงลำดบ (Translation in steps) เปนการนำลวดลายตนแบบมาเรยงลำดบ

ในลกษณะของการซำของรปราง (Repetition)

6 2. การสลบภาพซายขวา (Reflection about a line) เปนการวางลวดลายตนแบบ

ลกษณะสะทอนผานกระจกเงา ภาพทไดจะกลบซายเปนขวา

ภาพท 68 การสรางแบบจากแมลายดวยการเรยงลำดบและการสลบภาพซายขวา

ทมา : ออยทพย พลศร, การออกแบบลวดลาย (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2545), 54.

75

6 3. การหมนรอบจด (Rotation about a point) เปนการวางลายตนแบบรอบ

จดศนยกลางจดหนง ในลกษณะของภาพหมน อาจวางซำกน 2 - 8 ชนซงจะใหลกษณะแตกตางกน

ออกไป

ภาพท 69 การหมนรอบจดทมา : ออยทพย พลศร, การออกแบบลวดลาย (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2545), 54.

6 4. การสลบซายขวาและหมนรอบจด (Reflection and rotation) เปนการนำลาย

ตนแบบวางสลบซายขวาตามลำดบหลกการท 2 และนำมาวางรอบจดศนยกลางตามหลกการท 36

ภาพท 70 การสลบซายขวาและหมนรอบจด


76

6 5. การสลบซายขวาและเรยงลำดบ (Reflection and translation) เปนการนำลาย

ตนแบบวางสลบซายขวาตามลำดบหลกการท 2 และนำมาเรยงลำดบอกครงตามหลกการท 1

ภาพทไดจะมลกษณะเหมอนภาพสะทอนจากผวนำ หรอกระจก

ภาพท 71 การสลบซายขวาและเรยงลำดบ

ทมา : ออยทพย พลศร, การออกแบบลวดลาย. (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2545), 55.6

6 6. การหมนรอบจดและเรยงลำดบ (Rotation and translation) เปนการนำตนแบบ 2 ชน มาวางรอบจด แลวนำมาเรยงลำดบกนอกครงหนง ภาพทไดจะไมเหมอนกบภาพสะทอน

จากกระจก เพราะรปทรงจะตรงขามกนหมด6

ภาพท 72 การหมนรอบจดและเรยงลำดบ


6

77

6 7. การเรยงลำดบสลบจงหวะ (Reflection and alternate translation) เปนการนำ

แบบมาเรยงลำดบ และสะทอนกลบลงดานลางในลกษณะสลบฟนปลา ซงจะใหลวดลายทแตก

ตางกนออกไปจากการเรยงลำดบตามปกต

6

ภาพท 73 การเรยงลำดบสลบจงหวะ

ทมา : ออยทพย พลศร, การออกแบบลวดลาย (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2545), 56.6

6 8. การผสมระหวางเรยงลำดบ สลบซายขวา และหมนรอบจด (Reflection, rotation and translation) เปนการออกแบบลวดลายโดยผสมผสานหลกกรดงกลาวขางตน เพอสรางเปน

ลวดลายขนใหม

ภาพท 74 การผสมระหวางเรยงลำดบ สลบซายขวา และหมนรอบจด


jj การใชจงหวะ (Rhythm) ถอเปนหลกสำคญของการสรางลวดลาย เพราะการจด

จงหวะทดจะชวยใหผลงานออกแบบดเปนระเบยบ เรยบงาย และนาสนใจ ซงลกษณะของการเกด

จงหวะนน ม 2 ลกษณะ ดงน

6 ลกษณะแรก เกดจากการซำของหนวยหรอการสลบกนของหนวยกบชองไฟ

6 ลกษณะทสอง เกดจากการเลอนไหลตอเนองของเสน รปทรง นำหนก หรอส

6 จากการมวธการทงสอง สามารถนำมาสรางเปนลวดลายไดหลากหลายวธ ดงน

78

6 1. การซำจงหวะเทากน คอ การกำหนดหนวยตงแต 2 หนวยขนไป ใหมระยะหาง

ระหวางหนวยเทาๆ กน หรอเปนการกำหนดชองไฟใหมชองวางระหวางหนวยเทาๆ กนเปนจงหวะ

นนเอง ซงหนวยดงกลาวสามารถเลอกไดหลายทาง เชน เสน รปราง ส หรอลกษณะผว เปนตน

ภาพท 75 การซำจงหวะเทากนของเสน รปราง ส และลกษณะผว

6 2. การซำจงหวะไมเทากน คอ การจดจงหวะของหนวยใหมชองไฟ หรอรปแบบของ

หนวยใหแตกตางกน ทำใหลวดลายดแปลกตา มการเคลอนไหวและนาสนใจ

ภาพท 76 การซำจงหวะไมเทากนของเสน

79

ภาพท 77 การซำจงหวะไมเทากนของรปราง

6 3. การซำจงหวะสลบกน คอ การจดจงหวะทมรปแบบอยางนอยสองชดขนไป ใหม

ลกษณะทแตกตางกน จดวางสลบกนซงจะมระยะหางเทากนหรอไมเทากนกได

ภาพท 78 การซำจงหวะสลบกนแบบระยะหางเทากน

6 4. การซำจงหวะโดยการเนนหรอพก คอ การกำหนดหนวยทตองการขนตงแตหนง

หนวยขนไปแลวจดวางจงหวะใหมระยะหางเทาๆ กน โดยมการเนนใหเกดความแตกตางขนใน

หนวยนนๆ ดวยวธการตางๆ เชน การทำใหคานำหนกทจดเนนตางจากจดอนๆ การใชลกษณะผว

ใหเกดความแตกตาง หรอการใชส เปนตน

ภาพท 79 การซำจงหวะโดยการเนนหรอพก

80

6 5. การซำจงหวะโดยสรางความแตกตาง คอ การกำหนดหนวยทมความแตกตางกน

ตงแต 2 หนวยขนไปมาจดวางในลกษณะซำๆ กน แตมรปแบบทแตกตางกน ซงสามารถสรางใน

ลกษณะแนวเดยวหรอเปนชดกได

ภาพท 80 การซำจงหวะโดยสรางความแตกตาง


6 6. การจดจงหวะแบบตอเนอง คอ การจดจงหวะของหนวยแตละชนดใหมความตอ

เนองกน ทำใหเกดความเชอมโยงเปนอนหนงอนเดยวกน ซงอาจเปนลำดบขนของเสน ส รปทรง

หรอนำหนกโดยไมมชองวางมาคน บางครงเกดความรสกถงการเคลอนไหวขนในตวลาย

ภาพท 81 การจดจงหวะแบบตอเนองจากเสนและรปราง


jj

81

j 7. การจดจงหวะแบบทบซอน คอ การจดจงหวะของหนวยแตละหนวยใหมลกษณะ

ทบซอนโดยเสนระยะหางเทากนหรอไมเทากนมประกบในทศทางทตางกน เชน จากบนลงลางหรอ

ซายไปขวา เปนตน ทำใหลวดลายมลกษณะหลากหลายขน

6

ภาพท 82 การจดจงหวะแบบทบซอน


6 8. การจดจงหวะแบบลนไหล คอ การจดจงหวะของหนวยใหมความตอเนองลนไหล

ไปในทศทางเดยวกน ทำใหเกดความรสกเคลอนไหวขนในตวลวดลาย

ภาพท 83 การจดจงหวะแบบลนไหล


6

82

6 9. การจดจงหวะแบบเปลยนทศทาง คอ การจดปรบเปลยนทศทางของรปรางรปทรง

ใหแปลกไปจากกลม ซงอาจจะเปลยนทศทางจากซายไปขวา หรอบนลงลาง เปนตน

ภาพท 84 การจดจงหวะแบบเปลยนทศทาง

j การใชรปและพน คอ การสรางลวดลายโดยคำนงถงความสมพนธของรปและพนใหมความประสานกลมกลนกนจนแยกไมออกวาสวนไหนเปนรปสวนไหนเปนพน ทำใหลวดลายม

ความกลมกลนกบผลงานทออกแบบ

ภาพท 85 การใชรปและพน

j การใชการลดหลน คอ การจดวางหนวยในการสรางลวดลายใหมลกษณะลดหลน

กนไปโดยใชรปแบบทซำๆ กน มาจดวางใหเกดการลดหลนดวยขนาดจากใหญไปหาเลกหรอเลก

ไปหาใหญ สลบกนแลวแตลกษณะของผลงาน ซงในการลดหลนนอาจจะใชคานำหนกสชวยให

เกดมตเพมขนกได

j

83

j การใชตาราง คอ การจดลวดลายใหอยภายในกรอบของตารางหรอเกดจากการ

เชอมตอระหวางกลมของตาราง โดยการกำหนดตารางเปนรปสเหลยมจตรส หรอสเหลยมผนผา

กได

ภาพท 86 การใชตาราง

j การใชความใกลชด คอ การจดวางหนวยตางๆ ทตองการใหดเหมอนวาแตละหนวย

เปนของกนและกน จะขาดหนวยใดหนวยหนงมได ลวดลายโดยรวมจงมลกษณะเปนกลมไม

กระจดกระจายไปคนละทศละทางทำใหมเอกภาพและเกดการรบรโดยรวมไดเปนอยางด

j การใชหลกการตอลวดลาย คอ การจดวางระบบของลายใหสอดคลองกบพนทวาง

โดยมการวางแผนอยางละเอยดถถวน เพอความเหมาะสมกบผลงานทตองการออกแบบ

j

84

บทท 3

วธดำเนนการวจย

6 การศกษาวจยครงน เปนงานวจยเชงคณภาพโดยการรวบรวมขอมลเชงประวตศาสตร

และวเคราะหองคความรในงานศลปกรรมสมยกอนประวตศาสตรของประเทศไทยจากลวดลาย

เคร องป นดนเผาบานเชยง โดยการผนวกความร ทางศลปะการออกแบบและเร องราวทาง

วฒนธรรมประวตศาสตร เพอเผยแพรองคความรตนแบบของงานหตถกรรมไทยสมยโบราณททรง

คณคาใหเปนทร จกอยางกวางขวาง และเปนการสรางแรงบนดาลใจหรอแนวทางใหแกนก

ออกแบบและศลปนในแตละสาขาไดนำลวดลายโบราณสมยกอนประวตศาสตรในประเทศไทยไป

ประยกตใชในเชงสรางสรรค ขนตอนการศกษาคนควาวจยมรายละเอยดดงน

การรวบรวมขอมลj แหลงขอมลทใชในการศกษา แบงออกเปน 2 ประเภท คอ

6 1. ขอมลภาคเอกสาร ไดแก หนงสอ บทความ สารนพนธ วทยานพนธ เพอศกษา

ถงทมาและความสำคญของวฒนธรรมสมยกอนประวตศาสตรทบานเชยง การตกแตงลวดลาย

บนเครองปนดนเผาบานเชยง โครงการวจยทเก ยวของ ตลอดจนทฤษฎศลปและหลกการ

ออกแบบลวดลาย

6 2. ขอมลบคคล ไดแก นกโบราณคดสมยกอนประวตศาสตร อาจารย นกวชาการ

ตลอดจนผเชยวชาญทองถน ไดแก ชางปนและชางเขยนลายเครองปนดนเผาบานเชยง

การดำเนนงานภาคสนาม6

6 การเกบขอมลในพนชมชนบานเชยงและพนทใกลเคยง คอ “หมบานคำออ” ในตำบล

บานเชยง จงหวดอดรธาน เพอศกษากระบวนการผลตและการตกแตงลวดลายเครองปนดนเผา

บานเชยง ตลอดจนการประยกตใชลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในการตกแตงสนคาหรองาน

ออกแบบผลตภณฑตางๆ ของชมชนบานเชยงในปจจบน

การวเคราะหขอมลนำขอมลภาคเอกสารและภาคสนามมาวเคราะหหารปแบบและลกษณะเดนของ

ลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง

85

การสงเคราะหขอมล6 จดรปแบบลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง โดยอางองกบทฤษฎศลปและหลกการ

ออกแบบลวดลาย ตลอดจนโครงการวจยทเกยวกบการพฒนาลวดลายโบราณในงานออกแบบ

สรางสรรค

การพฒนาลวดลายj นำตวอยางลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงแตละรปแบบมาคล คลายเปนภาพ

ลายเสน เพ อนำเสนอเปนแนวทางการประยกตใชลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในงาน

ออกแบบตกแตงดานตางๆ

6

86

บทท 4

การวเคราะหขอมล

ลวดลายทตกแตงบนเครองปนดนเผาบานเชยง จดเปนงานออกแบบลวดลายลงบน

งาน 3 มต หรอการออกแบบงานประตมากรรมลอยตว ซงสามารถมองเหนไดรอบดาน ทเกดจาก

กระบวนการปนดนเพอขนรปเปนภาชนะ ลวดลายทปรากฏมความออนชอยสวยงามไปตามสวน

โคงเวาของภาชนะแตละแบบ และยงเปนหลกฐานสำคญทแสดงถงพฒนาการดานศลปะของ

ประเทศไทยอกทางหนง

การผลตเครองปนดนเผาบานเชยงในปจจบน6 ขนตอนการทำเครองปนดนเผาบานเชยงในปจจบนยงคงยดแนวทางและกรรมวธการ

ผลตดงเดม ตงแตการเตรยมดน การขนรป การตากและเผา รวมไปถงการตกแตงลวดลาย โดย

การศกษาครงนมงเนนเฉพาะการทำเครองปนดนเผาลายเขยนสเทานน เนองจากเปนผลตภณฑท

เปนทรจกและมชอเสยงของชมชนบานเชยง กระบวนการผลตเครองปนดนเผาบานเชยง มดงน

6 การเตรยมดน วตถดบสำคญคอ

1. ดนเหนยวสดำ เปนดนธรรมชาต หลงการเผาทอณหภมประมาณ 700 - 800 องศา

เซลเซยส จะใหสนำตาลแดงทำเปนเนอดนปน (Bodies) เนองจากในเนอดนปนมธาตเหลก

ออกไซดผสมอยมากเปนดนทขดมากชมชนบานเชยงและชมชนใกลเคยงทเปนสายแรเดยวกน

2. ดนเชอ หรอ หวเชอ เปนดนททำใหเกดสนำตาลเขม คอ ดนเหนยวผสมกบแกลบ

ขาวทปนเปนกอนกลมๆ เผาใหแหงแลวปนผสมกบดนเหนยวธรรมชาต (ในขอท 1) เพอใหดนม

ความเหนยวขณะทเผาจะไดไมแตกหกงาย (นำไปใชงานตกแตงลวดลาย)

ภาพท 87 ดนทใชสำหรบขนรปภาชนะ

j

87

การชนรป อปกรณทใชขนรป ไดแก หนดและไมลาย

ภาพท 88 หนด

ภาพท 89 ไมลาย (ไมต)

6 การขนรป ม 2 วธ

6 1. การขนรปดวย “มอ” ซงเปนวธการแบบโบราณดงเดม โดยการนำกอนดนมาแผเปน

แผนเรยบกอน จากนนนำกอนดนวางทบลงบนดนแผน แลวใชมอบบเฉพาะกอนดนใหเปลยนเปน

ลกษณะคลายทอทรงกระบอกทมตรงกลางกลวง ถดไปกจะใชหนดและไมลายตขนรปใหสวนดน

แผนเปลยนเปนสวนกนภาชนะ และสวนดนทรงกระบอกเปลยนเปนตวภาชนะและปากภาชนะ วธ

นนยมใชกบงานชนใหญทมปรมาณนอย

88

ภาพท 90 การขนรปดวยมอ

ภาพท 91 การตกแตงภาชนะใหไดรปทรงดวยไมต

6 2. การขนรปดวย “แปนหมน” โดยใชไฟฟาเปนตวทนแรง เปนวธทนยมใชทำภาชนะ

ขนาดเลก จำนวนการผลตสง

ภาพท 92 การขนรปดวยแปนหมน

89

j การตากแหงและการเผาj เมอขนรปและปนภาชนะเสรจ ชางจะนำภาชนะขนาดตางๆ ตากไวบรเวณใกลๆ กบ

พนทททำภาชนะดนเผา แตเดมจะเผากลางแจง ซงใชฟางขาวหรอเศษไมขนาดเลกๆ เปนเชอเพลง

หลก ตอมาพฒนาเปนเตาดนทกอขนแบบงายๆ เพอความสะดวกในการเผาและเมอเขาฤดฝนกยง

สามารถทำงานได

6 ลกษณะเตาเผา เปนเตาดนกออฐแบบงายๆ พนทและขนาดของเตาขนอยกบเงนทน

และความตองการจำนวนการผลตของชางปน ซงจะมโครงสรางทแตกตางกน ดานหนาเปนทวาง

ภาชนะสำหรบเผา ภายในจะรองดวยเศษเหลกและเศษภาชนะดนเผา มทใสฟนอยบรเวณดาน

ขาง และมปลองเพอระบายความรอนอยดานบน

ภาพท 93 เตาเผากอดนแบบดงเดม

90

พฒนาการลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงj เครองปนดนเผาทพบในหลมขดคนนอกจากจะสะทอนเรองราวความเชอทางสงคม

และความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยของชมชนโบราณในสมยกอนประวตศาสตรทบานเชยง

แลว ลวดลายทปรากฏบนเครองปนดนเผายงแสดงถงพฒนาการดานศลปกรรมและการเขาถง

ความงามทชางเขยนถายทอดผานลายเสนทมความออนชอย ตลอดจนความชำนาญในเชงชางท

สามารถรางโครงลายและผกลวดลายบนวตถทมสวนเวาโคงไดอยางกลมกลนและแมนยำ

6 จากการจดลำดบชนดนทางวฒนธรรม ตามหลกวชาการโบราณคดทวา โบราณวตถท

พบในชนดนทอยลกทสดคอ สงของทมอายมากทสดนน สามารถแบงอายสมยของชมชนบานเชยง

สมยกอนประวตศาสตรออกเปน 3 สมย ไดแก สมยตน สมยกลางและสมยปลาย ซงอางองกบ

ลกษณะการฝงศพและสงของทพบในหลมฝงศพ โดยเฉพาะโบราณวตถประเภทเครองปนดนเผา

ทพบเปนจำนวนมาก ซงมความหลากหลายทงรปทรง ลวดลาย และวธการตกแตง แสดงถงการ

พฒนาทางสนทรยศาสตรดานการออกแบบลวดลาย จากลวดลายพนฐานพฒนาไปสลวดลายทม

เอกลกษณเฉพาะของชมชน สามารถแบงรปแบบและลกษณะเดนของลวดลายเครองปนดนเผา

บานเชยงในแตละสมย ไดดงน

6 สมยตน อายราว 5,600 - 3,000 ปมาแลว แบงเปนสมยยอยได 4 ระยะ พบการ

ตกแตงลวดลายหลากหลายวธ ไดแก การขด - ขด การกดประทบ การสก การเขยนส และการ

ผสมผสานหลากหลายวธรวมกน

6 การขด - ขด โดยใชวสดปลายแหลม เสนคขนาน รปโคงงอคลายลายกานขด และม

การกดประทบลงไปภายในเปนรปหยกฟนปลา ลายเสนโคงตอกน ลายเสนขนานแลวทำเปนชองๆ

ตอกน การตกแตงลกษณะน จะทำบนภาชนะดนเผาสดำ เทา และดำปนเทา รปแบบลวดลายม

ความสลบซบซอนมาก คอ มทงรปสเหลยม สามเหลยม ลายกานขด ผสมกนไป สวนใหญจะขดให

เปนรปราง แลวใชวธสก กดประทบ ตกแตงลวดลายใหเดนชด

6 การกดประทบ คอการนำวตถมากดประทบหรอตลงบนภาชนะใหมลวดลายทกด

ประทบ การตกแตงดวยวธนในวฒนธรรมบานเชยง มกใชวสดทหาไดในทองถนในสมยนน อยาง

เชน เชอก เสอ หรอแมกระทงนวมอหรอเลบคนเราทำใหเกดลวดลาย ลวดลายทใชเชอกกดบน

ภาชนะ จะเรยกวา “ลายเชอกทาบ” หากเปนเครองจกสานจะเรยกวา “ลายเสอทาบ” จะมลกษณะ

ซอนกนอยอยางไมเปนระเบยบ การตกแตงวธนจดเปนลวดลายเดนของระยะแรกเรมของสมยตน

โดยจะตกแตงบรเวณสวนลางของภาชนะและสวนบนตกแตงดวยลายเสนขดเปนเสนโคงบนผว

ภาชนะแบบมเชง ฐานเตย (Short ring foot) (สรพล ดำรหกล 2540: 49) และภาชนะทรงกระบอก

(Beaker) ทตกแตงดวยลายเชอกทาบทงใบในระยะท 3 ของสมยตน (สรพล ดำรหกล 2540: 53)

6 การปนแปะ การปนดนเปนเสนคาดรอบตวภาชนะแลวกดเปนรอยบมทเสน แตปลาย

ทงสองขางไมชนกน โดยปลายขางหนงโคงขนและอกขางหนงโคงลง ลกษณะเสนทคาดจะคลายง

หรอเชอกมาพนรอบภาชนะ

91

6 หลากหลายวธรวมกน ไดแก การใชวธการขด - ขด การเขยนส และการกดประทบ

บนภาชนะใบเดยว พบในระยะสดทายของสมยตน เรยกวาภาชนะแบบ ”บานออมแกว” (สรพล

ดำรหกล 2540: 53) ซงเปนภาชนะแบบเดนอกประเภทของสมยตน มลกษณะกนกลม บรเวณไหล

ภาชนะตกแตงดวยลายขดเปนเสนโคงผสมกบการเขยนสแดง และตกแตงสวนทอยใตลงมาดวย

ลายเชอกทาบ 6

6 สมยกลาง อายราว 3,000 - 2,300 ปมาแลว มการตกแตงดวยการขด-ขดผสมการ

เขยนส ลวดลายทพบเดนชดมกเขยนขนบรเวณใตคอและไหลของภาชนะ โดยการขดใหเปนลายค

ขนานระหวางพนททงสองสวน ทำใหเกดพนทวางตรงกลาง แลวลงสบรเวณทวางทำใหเกด

ลวดลาย ซงเกดขนเพราะนำหนกของสแดงทบเปนตวคดภาพใหเดนขนมา ตอนปลายของสมย

กลางเรมพบการตกแตงดวยการทาสแดงทบรเวณปากภาชนะ (สรพล ดำรหกล 2540: 53)

6 สมยปลาย อายราว 2,300 - 1,800 ปมาแลว ลวดลายมการพฒนาตอเนองจากสมย

ตนและสมยกลาง แตรายละเอยดทสลบซบซอนมากขน นยมตกแตงดวยวธการเขยนสแดง

6 จะเหนวา ลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงมการตกแตงหลากหลายวธ ซงแตละวธ

จะไดลกษณะของลวดลายทแตกตางกน แสดงใหเหนถงการพฒนาในทางสนทรยศาสตรดานการ

ตกแตงทรจกนำเอาวตถดบทมอยมาใชใหเกดประโยชนในทางสรางสรรค

92

ตารางท 2 ลกษณะของลวดลายทไดจากวธการตกแตงแบบตางๆ

วธการตกแตง ลกษณะลวดลายทได

ขดขด

กดประทบ

ปนแปะ

เขยนส

หลายวธผสม

93

อตลกษณของลายเครองปนดนเผาบานเชยง 1. เครองปนดนเผาลายเขยนสแดง “สแดง” ถอเปนเอกลกษณของเครองปนดนเผา

บานเชยง ในสมยโบราณไดจาก “ดนเทศ” ทมสวนผสมของ “แรฮมาไทต” ทใหสแดง ชางเขยน

สมยโบราณจะขดกอนดนเทศขนมาจากใตดน แลวนำมาฝนใหไดเปนผงผสมกบยางไมหรอเลอด

สตว เพอใหสตดทนนาน จะเหนวาลวดลายบนผวภาชนะดนเผาบานเชยงโบราณทขดคนพบนน

แมมอายมากกวาพนปสสนของลวดลายบนผวภาชนะกยงคงสภาพสมบรณเปนสวนใหญ ปจจบน

เทคโนโลยเจรญกาวหนาชางเขยนลายยคใหมไดปรบเปลยนมาใชสฝนผสมกาว Latex ในการ

เขยนลวดลายแทน เนองจากหาซองาย และสะดวกในการเตรยมงาน

ภาพท6 94 กอนดนเทศทมสวนผสมของแรฮมาไทตทใหสแดง

ภาพท 95 สแดงทไดจากสฝนผสมกาว Latex

94

2. เขยนดวยเสนโคงเปนหลก แสดงถงการเคลอนไหว วกวน มความตอเนองของ

ลวดลาย ทแฝงความเปนระเบยบเรยบรอยไว และมการเขยนละเอยดในพนทวางอยางอสระ

3. ลายกนหอย เปนลายทรจกและนยมนำไปประยกตใชมากทสด เนองจากเปนลาย

พนฐานในการเรยนรการเขยนลายสำหรบผทสนใจ และยงเปนลายสญลกษณของลายบานเชยง

อกดวย

ภาพท 96 แกวสกรนลายรปทรงและลายกนหอยบานเชยง

ภาพท 97 ลายกนหอยทเปนลายตกแตงบนพนกระเบอง

95

รปแบบของลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงลายเขยนสแบงตามลกษณะของลวดลาย ไดเปน 3 กลม ดงน

1. ลายธรรมชาต ลวดลายทไดรบแรงบนดาลใจจากธรรมชาตหรอสงแวดลอมรอบ

ตวมนษย ไดแก

1.1 ลายรปคน

1.2 ลายพชพรรณ ไดแก ลายใบไมดอกไม / ลายกานขด ทพฒนามาจากลาย

กนหอย / ลายวงปไม

1.3 ลายสตว ซงมทงสตวเลยงและสตวปาทนำมาทำเปนอาหาร ไดแก ควาย ง

กงกา หรอแย กวาง / เกง และลายกนหอย

2. ลายเรขาคณต

3. ลายอสระ ลวดลายทเกดจากจนตนาการความคดสรางสรรคทชางเขยนลายสมย

โบราณไดถายทอดออกมาเปนลวดลายเสนโคงทมความออนชอย วจตรบรรจงในลกษณะศลปะ

แบบนามธรรม สามารถตความไดหลากหลายขนอยกบจนตนาการ ประสบการณและรสนยมของผ

พบเหน ไดแก ลายเรขาคณตและลายสรางสรรคอสระตางๆ เชน ลายคดโคงรป S เปนตน

การนำลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงมาประยกตใชในปจจบนj 1. การจำลองรปทรงและลวดลายของเครองปนดนเผาบานเชยงสมยโบราณเพอเปน

ของฝากของทระลก

ภาพท 98 เครองปนดนเผาจำลองแบบโบราณ

96

ภาพท 99 ของทระลกบานเชยง

6 2. การนำเอารปทรงและลวดลายมาประยกตใชในงานและผลตภณฑตางๆ เพอ

พฒนาเปนสนคา OTOP ประจำชมชน

ภาพท 100 รปทรงและลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในงานออกแบบเครองประดบเงน

97

ภาพท 101 รปทรงและลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในงานออกแบบตกแตง

ภาพท 102 ลวดลายกนหอยในงานออกแบบลายผา

98

การพฒนาลวดลายเขยนสเครองปนดนเผาบานเชยงj สบเนองจากโครงการวจย “การออกแบบเครองเคลอบเบญจรงครวมสมยสำหรบการ

สงออกเพอขยายโอกาสทางเศรษฐกจของชางฝมอในเขต อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม” และ

ประดษฐกรรม “นวรงค” ซงเปนสงประดษฐตอยอดของผศ.ดร.เถกง พฒโนภาษ และผศ.พม สทธ

คำ ภาควชาการออกแบบอตสาหกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย นบ

เปนตวอยางกรณศกษาทเปนแนวทางในการพฒนาลวดลายจากงานศลปกรรมไทยโบราณ เพอ

สรางศกยภาพใหมใหสนคาเบญจรงคในการขยายตลาดไปสกลมผซอกลมใหมในตางประเทศ

และการสรางทศทางใหมในการออกแบบเบญจรงคทมความรวมสมยทงในแงรปทรง ลวดลาย

และสสนโดยใชเทคโนโลยทเหมาะสมเขามาประยกตกบความตองการของชางฝมอเบญจรงค

6 การพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในครงน ไดยดแนวทางเดยวกบงาน

วจยเบญจรงครวมสมยขางตน โดยการคดลอกลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงโบราณมาเปน

ภาพลายเสนและออกแบบเปนโครงลายใหมทอางองกบหลกการออกแบบลวดลาย และนำภาพ

ลายเสนหรอโครงลายทไดไปจดวางบนวตถสงของทหลากหลาย เพอเปนแนวทางในการนำ

ลวดลายโบราณไปประยกตใชในงานออกแบบ จำนวน 15 ลวดลาย แบงเปน 3 กลม ไดแก

6 1. กลมลายธรรมชาต จำนวน 10 ลาย ไดแก

1.1 ลายคน จำนวน 2 ลาย

1.2 ลายพชพรรณ จำนวน 4 ลาย ไดแก ลายใบไม 1 ลาย ลายวงปไม 1 ลาย

และลายกานขด 2 ลาย

1.3 ลายสตว จำนวน 4 ลาย ไดแก ควาย กวาง/ เกง กงกา/ แย และง

6 2. กลมลายเรขาคณต จำนวน 2 ลาย

6 3. กลมลายอสระ จำนวน 3 ลาย

6

ขนตอนการพฒนาลวดลายเขยนส6 ขนท 1 คดลอกลวดลายเขยนสเครองปนดนเผาบานเชยง

6 ขนท 2 คลคลายลวดลายมาเปนภาพลายเสน เพอนำมาสรางเปนแมลาย (Motif)

6 ขนท 3 นำแมลาย (Motif) ทไดมาสรางเปนลวดลายใหม (Pattern) ตามหลกการ

ออกแบบลวดลาย

6 ขนท 4 นำลวดลายทไดไปตกแตงบนวตถประเภทตางๆ

6

6

99

ภาพท 103 ขนตอนการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงเพอประยกตใชในงานตกแตง

100

ภาพท 104 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายคน

6

101

ภาพท 105 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายคน

6

102

ภาพท 106 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายใบไม

6 6

103

ภาพท 107 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายวงปไม

104

ภาพท 108 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายกานขด

105

ภาพท 109 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายกานขด

106

ภาพท 110 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : ควาย

107

ภาพท 111 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : เกง / กวาง

108

ภาพท 112 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : กงกา / แย

109

ภาพท 113 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : ง

110

ภาพท 114 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายกนหอย

111

ภาพท 115 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายเรขาคณต

112

ภาพท 116 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายเรขาคณต6

113

ภาพท 117 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายอสระ6

114

ภาพท 118 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายอสระ6 6

115

ภาพท 119 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายอสระ6

116

ความหมายบางประการในลวดลายเขยนส6 ลวดลายเขยนสท ตกแตงบนผวภาชนะดนเผาบานเชยงในสมยกอนประวตศาสตร

นอกจากจะถกสรางสรรคขนเพอความสวยงามแลว ในบางลวดลายยงมความหมายเชญสญลกษณ

แฝงไวอกดวย

ลายรปคน ซงมลกษณะสดสวนไมถกตองตามธรรมชาต สะทอนถงความเชอทวา หาก

เขยนภาพเสมอนจรงแลว จะเปนการนำพาวญญาณชวรายมาสคนผนนและทำใหมอนเปนไปในทสด

ลายพชพรรณ ไดแก ลายใบไมดอกไม ตามคตความเชอของจน หมายถง ความสข

หากมหลายใบจะหมายถงกลมคน กลมลายกานขดทพฒนามาจากลายกนหอย ทหมายถง การ

โคจรของดวงดาว ความฉลาด และ ความเปนนรนดร

ลายรปสตว พบวามการเขยนลายรปสตวทงสตวเลยงไวใชงานและสตวปาทนำมาทำ

เปนอาหาร ลายรปสตวถอเปนขอมลทชวยในการตความทางโบราณคดเกยวกบสภาพแวดลอม

และวถชวตของคนสมยโบราณไดเปนอยางด นอกจากนลายรปสตวบางชนดยงเกยวโยงกบความ

เชอบางประการ เชน ลาย “ง” ทมเชอกนวา “งเปนสญลกษณของเพศชาย” ซงเปรยบเสมอน “การ

กำเนดแหงมนษยชาต” หรอ “ควาย” ทเปนตวแทนแหงความอดมสมบรณทางเกษตรกรรม รวมถง

รปสตวปาบางชนดอยาง “กงกาหรอแย และ “กวาง” ทมความหมายดานความอดมสมบรณและ

อาจหมายถงความตองการอาหารทเพมมากขนอกดวย

ลายเรขาคณต ไดแก รปสามเหลยม วงกลม หรอลายตารางเหลยม ซงเปน

ลวดลายพนฐานทปรากฏเปนเสนคมชดแนวแน แสดงถงความเปนระเบยบและความสมำเสมอ

ของการเวนระยะ “รปสามเหลยม” ถกตความไวหลากหลาย เชน เปนสญลกษณของ ไฟ

อวยวะเพศหญง และอนๆ “วงกลม” มความหมายในเชงนามธรรมทหมายถง ววฒนาการการ

เขาสแบบแผนทเปนระเบยบ หรอจตใจทเจรญแลว หรอเปนสญลกษณของดวงอาทตย เปนตน

6 อยางไรกด การตความหมายเชงสญลกษณในลวดลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยง

สวนใหญเปนการตความโดยมมมองของนกโบราณคดทอางองกบหลกฐานประเภทอนๆ ทได

จากการขดคนทางโบราณคดควบคกนไป ซงเปนเพยงขอมลสวนหนงในการศกษาคนควาเกยว

กบเรองความหมายเชงสญสญลกษณเทานน

117

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

6 การศกษาเรองราวทางสงคมวฒนธรรมประวตศาสตร เปนอกวถทางของการสงสม

องคความรเพอเปนวตถดบทางความคดสำหรบนกออกแบบ ศลปน และนกสรางสรรค เชนเดยว

กบการศกษาลวดลายโบราณบนผวภาชนะดนเผาในวฒนธรรมบานเชยงในครงน เพอใหทราบ

ถงทมาและความสำคญในคณคาของงานศลปะสมยกอนประวตศาสตรของประเทศไทยทมอต

ลกษณเฉพาะ ควรคาแกการอนรกษ สบสาน และเผยแพรใหเปนทรจกในวงกวางขน โดยการ

พฒนาองคความรตนแบบดวยการนำเอาลวดลายโบราณมาประยกตใชในทศทางใหมๆ ทมความ

หลากหลายและเหมาะกบยคสมย

สรปผลการวจย6 จากการศกษาและขดคนทางโบราณคดทบานเชยง พบหลกฐานประเภทตางๆ ท

แสดงถงความเจรญดานทางสงคมและเทคโนโลยของชมชนบานเชยงในอดต ซงเปนชมชน

เกษตรกรรมสมยกอนประวตศาสตรของประเทศไทยท มการต งถ นฐานเปนหลกแหลง ม

โครงสรางทางสงคมในระบบเครอญาต วถชวตทผกพนกบความเชอ และการประดษฐคดคน

นวตกรรมตางๆ เพอใชสอยและอำนวยความสะดวกในชวตประจำวน

6 เครองปนดนเผาลายเขยนสบานเชยงจดเปนประดษฐกรรมหนงทสำคญ ทแสดงถง

ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยและงานศลปกรรมในวฒนธรรมบานเชยงไดเปนอยางด

นอกจากจะเปนวตถทใชเปนภาชนะใสอาหารและบรรจสงของตางๆ ในสมยโบราณแลว ยงม

ความสำคญทางจตใจ ทคนบานเชยงสมยโบราณใชเปนสงแทนใจแสดงความหวงหาอาลยแก

บคคลสำคญและญาตพนองทลวงลบไปแลว โดยการตกแตงลวดลายทวจตรบรรจงลงบน

เครองปนดนเผาทใชเปนเครองอทศหรอเครองเซนใหแกผวายชนม

6 ลกษณะลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง แบงตามการจดลำดบอายทางวฒนธรรม

ไดเปน 3 สมย ไดแก สมยตน สมยกลาง และสมยปลาย โดยสมยตนเปนสมยทเกาแกทสด

ลวดลายทปรากฏตงแตสมยตนถงสมยปลายเปนลวดลายแบบนามธรรม เรมจากการตกแตงดวย

ลายเสนพนฐานอยางลายเสนโคง เสนตรง หรอเสนหยก ซงเปนองคประกอบพนฐานของการ

ออกแบบลวดลาย ตอมาในสมยปลายเรมปรากฏลวดลายทมรปรางกงเหมอนจรง เชน รปคน สตว

และพชพรรณผสมกบเสนและรปรางพนฐานตางๆ สำหรบกรรมวธการตกแตงลวดลายมหลาก

หลายวธ ไดแก การขด - ขด การกดประทบ การขด การปนแปะ การเขยนส และหลากหลายวธ

ผสมกน เชน การขด - ขดผสมการเขยนส เปนตน

118

j ลกษณะเดนของลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง คอ ลวดลายทตกแตงดวยวธการ

เขยนสแดง เขยนดวยเสนโคงเปนองคประกอบหลก มความออยชอย และมระเบยบของการจด

จงหวะลวดลาย การเขยนลวดลายบนผวภาชนะดนเผาเรมมมาตงแตสมยตนตอนปลายและม

ความตอเนองมาถงสมยปลายของวฒนธรรมบานเชยง ทลวดลายเรมมความสลบซบซอนมากขน

6 ลวดลายทพบ แบงไดเปน 3 กลม คอ กลมลวดลายธรรมชาต ไดแก ลายคน ลายสตว

และลายพชพรรณ กลมลวดลายเรขาคณต และกลมลวดลายอสระ ทเกดจากจนตนาการความคด

สรางสรรค รสนยม และความซาบซงในสนทรยศาสตรความงาม พฒนาไปสลวดลายทมอต

ลกษณทางวฒนธรรมทมแบบแผน และมความโดดเดนจนกลายเปนเอกลกษณของงานศลปะ

บานเชยงในเวลาตอมา โดยเฉพาะ “ลายกนหอย” ซงลวดลายทไดรบความนยมและเปนทรจก

มากทสด และยงเปนลวดลายทถกนำไปประยกตใชในงานตางๆ เพอสอถงอตลกษณทาง

วฒนธรรมของชมชนบานเชยงอกดวย

อภปรายผล6 การวจยครงนมผลการวจยตรงตามวตถประสงคในการศกษาโดยศกษาทฤษฎและ

งานวจยอนๆ ทเกยวของ นำมาวเคราะหเปนแนวทางในการศกษาวจยครงน พบวาผลการวจยม

ความสอดคลองกบวจยอนๆ ในเรองการนำลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงมาตอยอดในเชง

สรางสรรคโดยนำเอาหลกการออกแบบมาเปนเครองมอในการพฒนาสรางสรรค เพอแนวทางหรอ

แรงบนดาลใจใหแกนกออกแบบ ศลปน และนกสรางสรรคดานตางๆ ไดนำลวดลาย

เครองปนดนเผาบานเชยงไปประยกตใช และเปนอกวถทางหนงในการเผยแพรองคความรดงเดม

และภมปญญาทองถนของชาตใหเปนทรจกในวงกวางมากยงขน

จากผลการศกษาพบวา ปจจบนเครองปนดนเผาลายเขยนสบานเชยง นอกจากจะ

เปนสนคาทเปนทงของฝากและของทระลกของผมาเยอนแลว ยงเปนสนคา OTOP ประจำทองถน

ของชมชนบานเชยง นอกจากนยงมการหยบเอาคณลกษณะเดนของเครองปนดนเผาทงรปทรง

และลวดลายมาพฒนาและนำไปประยกตใชในงานออกแบบและผลตภณฑตางๆ ของชมชน เพอ

สรางมลคาใหกบสนคาและส อถงเอกลกษณในงานศลปกรรมสมยกอนประวตศาสตรใน

ประเทศไทยอกทางหนง

ขอเสนอแนะ6

6 การตอยอดการพฒนาลวดลายจากงานศลปกรรมโบราณประเภทอน ในแนวทางการ

ผนวกองคความรทางวฒนธรรมกบหลกการออกแบบ เพอใหไดผลงานสรางสรรคทรวมสมย เปน

วถทางหนงในการเผยแพรลวดลายในงานศลปกรรมดานตางๆ ททรงคณคาของชาตใหเปนทรจก

มากขน

119

บรรณานกรม

ภาษาไทยกฤษฎา พณศร และ ปรวรรต ธรรมปรชากร. ศลปะเครองถวยในประเทศไทย. กรงเทพฯ : แอคม

พรนตง, 2533.

คณะกรรมการจดนทรรศการ “ศลปโบราณวตถบานเชยง”. หนงสอภาพภาชนะดนเผาลายเขยนส

6 ทบานเชยง (Ban chiang). กรงเทพฯ : โรงพมพอกษรสมพนธ, 2520.

ชลต ชยครรชต. “รปคนและสตวบนภาชนะดนเผาลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยง”. สารนพนธ

ศลปศาสตรบณฑต สาขาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2522.

ชน อยด. วฒนธรรมบานเชยงในสมยกอนประวตศาสตร . พระนคร : กรมศลปากร, 2515.

เถกง พฒโนภาษ และ พม สทธคำ. “จากอมพวา สฟลอเรนซ : โครงการเบญจรงครวมสมย”.

ในอมพวา : วารสารวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

76 - 94. กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.

ประยร อลชาฎะ. ววฒนาการลายไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2550.

พชร สารกบตร. เทคโนโลยสมยโบราณ. กรงเทพฯ : คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร,

2523.

พเยาว เขมนาค. “ลวดลายบนผวภาชนะวฒนธรรมบานเชยง”. ศลปากร. 34, 5 (2534) : 60-95.

พพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง. นำชมพพธภณฑสถานแหงชาต บานเชยง. กรงเทพฯ :

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จำกด (มหาชน), 2553.

________. โบราณศลปวตถชนเยยมในพพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง จ.อดรธาน =

Masterpieces in the Ban Chieng National Museum, Udon Thani. กรงเทพฯ:

พพธภณฑ, 253-?.

พสฐ เจรญวงศ. บานเชยง [Ban Chieng]. พระนคร : คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร,

2516.

________. มรดกบานเชยง. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2530.

พนาลน สารยา. การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2549.

วชระ วชรภทรกล. “การออกแบบผลตภณฑแจกน ชด”สบสานวฒนธรรมบานเชยง.” วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเครองเคลอบดนเผา คณะมณฑนศลป

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย ศลปากร, 2545.

สวาง เลศฤทธ และคนอนๆ. มรดกจากอดต. กรงเทพฯ : ศลปบรรณาคารม, 2547.

สจตต วงษเทศ. บานเชยง. กรงเทพฯ : ศลปวฒนธรรม, 2530.

120

สจตต วงษเทศ และคนอนๆ. เครองปนดนเผาและเครองเคลอบกบพฒนาการทางเศรษฐกจและ

สงคมของสยาม. กรงเทพฯ : บรรษทเงนทนอตสาหกรรมแหงประเทศไทย, 2528.

สด แสงวเชยร และ วฒนา สภวน. “แหลงอนๆ ของประเทศไทยทพบเครองปนลายเขยนสบานเชยง”.

เมองโบราณ. 2, 4(2519) : 72-84.

สภาณ เทยนสวรรณ. “การออกแบบคมอลวดลายซงประยกตจากพนธไม.” ศลปนพนธ ศลป

ศาสตรบณฑต สาขาการออกแบบนเทศศลป มหาวทยาลยศลปากร, 2524.

สรพล ดำรหกล. บานเชยง มรดกโลกทางวฒนธรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภา, 2540.

สรพล นาถะพนธ. บานเชยง. กรงเทพฯ : งานเผยแพร สำนกงานเลขานการกรม กรมศลปากร,

2530.

________. มรดกโลกบานเชยง = Ban Chiang : a world heritage in thailand. กรงเทพฯ : กรม

ศลปากร, 2550.

สมศกด รตนกล และคนอนๆ. มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage. กรงเทพฯ :

ฝายวชาการ กองโบราณคด, 2534.

________. มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage. กรงเทพฯ : ฝายวชาการ กอง

โบราณคด, 2550.

องคณา บญพงษ. ชมชนบานเชยง. พมพครงท 2. อดรธาน : โรงพมพนเรศวร, 2553.

อตถสทธ สขขำ. “การศกษาและลำดบอายจากลวดลายบนผว ภาชนะดนเผาในหลมฝงศพกลม

วฒนธรรมบานเชยงสมยปลาย: กรณศกษาจากการขดคนหลมขดคนวดโพธศรใน

ตำบลบานเชยง อำเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน.” สารนพนธศลปศาสตรบณฑต

สาขาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547.

ออยทพย พลศร.การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2545.

ภาษาตางประเทศAhn Sang-Soo. Korean motifs. Seoul, Korea : Ahn Graphics & Book Publisher, 1986.

Cole , Drusilla. Patterns : new surface design. London : Laurence King, 2007.

Humbert, Claude, chosen and introduced. Ornamental design : a source book with 1000

illustrations. New York : Viking Press, 1970.

Kuchler, Susanne. Pacific pattern. London : Thames & Hudson, 2005.

Miyazaki, Ami, Moriyam ,Shinpei. Patterns in graphics. Tokyo : PIE Books, 2010.

Phillips, Peter. Repeat patterns : a manual for designers, artists and architects. London :

Thames and Hudson, c1993

Savoir, Lou Andrea. Pattern design : applications and variations. Singapore : Page One,

2007.

Strebel, Johann. Ban Chiang. Druck : Lind & Ahlfeldt OHG, 1984.

121

Thai ceramics through the ages. Bangkok : Fine Arts Department, 1978.

Viction:ary. Fashion unfolding : uncover the power of graphics in fashion. Hong Kong :

viction:workshop, 2007.

122

ภาคผนวก

ภาคผนวก กเอกสารราชการ

125

126

127

128

129

130

ภาคผนวก ขรายนามผใหสมภาษณขอมลภาคสนาม

รายนามผใหสมภาษณระหวางวนท 19-20 พฤศจกายน พ.ศ. 2553 และ วนท 4-5 ธนวาคม พ.ศ. 2553

1. อาจารยเสรม ธำมรงครตน อาย 76 ป ปราชญแหงชมชนบานเชยง 6

2. อาจารยเบญจลกษณ ธำมรงครตน อาจารยและวทยากรศนยการเรยนรศลปะบานเชยง

3. อาจารยชมพร สทธบญ อดตอาจารย และผนำกลมงานพฒนาลวดลายบานเชยง

4. คณทศพร ศรสมาน หวหนาพพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง

5. คณสภทรธนน สทธบญ วทยากรและพนกงานประจำพพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง

6. คณละไม นชชาชน อาย 53 ป ชางปน

7. คณบญโฮม สทธนง อาย 57 ป ชางปนอาวโส แหงบานคำออ

8. คณแสงดาว สทธนง อาย 34 ป ชางปน ลกคณปาบญโฮม

9. อาจารยพนม สทธบญ อาจารยชางเขยนลาย

10. คณกตตเชษฐ ธาตชย ชางปนและชางเขยนลาย

11. คณปาลต บำรงด อาย 16 ป นกเรยนผสบทอดการเขยนลายบานเชยง

12. คณพยอม สอนศร อาย 50 ป แมคาขายของทระลกบานเชยง

13. คณวนย กาศวเศษ อาย 60 นกทองเทยว

14. คณนพวรรณ กาศวเศษ อาย 58 ป นกทองเทยว

15. คณจารวรรณ ปญโญใหญ อาย 27 ป นกทองเทยว

16. คณวทต กอประเสรฐศร อาย 24 ป นกทองเทยว

17. คณภทราย วฒนพานช อาย 24 ป นกทองเทยว

132

ประวตผวจย

ชอ-สกลj j วลภา กาศวเศษ

เกดวนทj j 5 มถนายน 2523

ทอยj j j 65 ถนนดนสอ แขวงบวรนเวศ เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200

6 6 6 โทรศพท 082 577 0660

ประวตการศกษาjj พ.ศ. 25366 ระดบอนบาล - ประถมศกษา โรงเรยนอนบาลวดปรนายก

6 พ.ศ. 25426 ระะดบมธยมศกษา โรงเรยนสตรวทยาjj พ.ศ. 25466 ระดบปรญญาตร เกยรตนยมอนดบ 2 สาขาโบราณคด คณะโบราณคด

6 6 6 มหาวทยาลยศลปากร

6 พ.ศ. 25546 ระดบปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป

6 6 6 บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ประวตการทำงานj พ.ศ. 25476 สำนกพมพชองเปด (Void Publication) / ผชวยบรรณาธการสำนกพมพ

6 6 6 ชองเปดและเวบไซตนตยสาร art4d

6 พ.ศ. 25496 ศนยสรางสรรคงานออกแบบ

6 6 6 Thailand Creative and Design Center: TCDC / ผนำชมนทรรศการ

j พ.ศ. 2550-536 สำนกพมพลายเสน (Li-Zenn Publishing) / นกออกแบบสงพมพ

6 พ.ศ. 25546 บรษท บานานา สตดโอ (Banana Studio) / นกออกแบบสงพมพ

133

Documents

˘ ˇˆ ˙ ˝˛ - หอสมุดสาขา วัง ... · รูปคนที่เขียนด้วยลายเส้นต่อเนื่องกันคล้ายรูปผู้หญิง