พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

โดย นางสาวออนตา ยวนเกด

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2557 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

โดย นางสาวออนตา ยวนเกด

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2557 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

DEVELOPMENT AND CHANGES IN THE CRAFTING OF RUEA PHRA BOK IN KANCHANADIT DISTRICT, SURATTHANI PROVINCE

By Miss Aonta Yuankoet

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Arts Program in Cultural Resource Management

Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2014

Copyright of Graduate School, Silpakorn University

สำนกหอ

สมดกลาง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน ” เสนอโดย นางสาวออนตา ยวนเกด เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม

……........................................................... (รองศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ผชวยศาสตราจารย ดร.มณวรรณ ผวนม คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารยสภาภรณ จนดามณโรจน) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (รองศาสตราจารยชนญ วงษวภาค) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.มณวรรณ ผวนม) ............/......................../..............

สำนกหอ

สมดกลาง

ง

53112342 : สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม ค าส าคญ : ชกพระ / ประเพณชกพระ-ทอดผาปา / เรอพระ

ออนตา ยวนเกด: พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ: ผศ.ดร.มณวรรณ ผวนม. 215 หนา.

การวจยศกษานเปนการวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคเพอ (1) ศกษาและรวบรวมภมปญญา

ทปรากฏในการท าเรอพระบก (2) ศกษาพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบก (3) เสนอแนวทางทเหมาะสมในการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน โดยวเคราะหจากเอกสาร การสมภาษณเชงลกกบผทเกยวของในการท าเรอพระบก ชางผท าเรอพระบก หนวยงานทมสวนสนบสนนการท าเรอพระบก การเกบขอมลภาคสนามโดยการสงเกตแบบไมมสวนรวมในการท าเรอพระบก

ในพนทอ าเภอกาญจนดษฐมการสบทอดประเพณชกพระมานานนบรอยป เรมจากประเพณชกพระทางน าในชมชนบานสะทอน ต าบลทาทอง มการท าเรอพระน าแหพระพทธรปไปตามล าคลองเพอใหชาวบานไดรวมท าบญ นยวาเปนการรบเสดจพระพทธองคทเสดจกลบจากสวรรคชนดาวดงส เมอครงเสดจไปแสดงพระอภธรรมโปรดพทธมารดาตามพทธต านาน ตอมาจงมการท าเรอพระบกขนในพนทอนๆของอ าเภอ ซงสนนษฐานวาเกดขนในชวงสมยรชกาลท 6 และยงคงสบทอดมาจนถงทกวนน

การท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐปรบเปลยนไปตามบรบทของสงคมแตละยคสมย มการพฒนารปแบบมาเปนการท าบษบกวางบนรถยนตขนาดตางๆ ประดษฐรปทรงหลากหลายมากขนและลวดลายทปรากฏบนเรอพระใหมความวจตรตระการตามากขน วสดอปกรณทใชในการท าเรอพระบกเปลยนจากอปกรณทสามารถหาไดงายในทองถนเปลยนมาเปนวสดทหาซอไดในทองตลาดเพอความสะดวกในการใชงานและมอายการใชงานไดยาวนานขน ทงนขนอยกบภมปญญาเชงชางและฝมอของชางแตละคนวาแสดงออกมาอยางไร

บทบาทของชางท าเรอพระในทองถนก าลงเปลยนไป การประกวดเรอพระบกในงานประเพณชกพระท าใหเรมมวดทจางชางมาท าเรอพระบก การท างานจงผกขาดกบทมชางท าเรอพระทจางมา ขาดความรวมมอจากชาวบานเชนแตกอน ขาดการถายทอดและการเรยนรภมปญญาเชงชางในการท า เรอพระบกระหวางคนในชมชน ซงอาจท าใหภมปญญาแขนงนสญหายไปในทสด

การอนรกษประเพณชกพระใหคงอยตอไปนนควรมการอนรกษภมปญญาเชงชางท าเรอพระบกควบคกนไปเพอใหคนในชมชนไดตระหนกถงรปแบบและคณคาของเรอพระบกและภมปญญาเชงชางทปรากฏในการท าเรอพระบกอยางแทจรง เพอเปนแนวทางการอนรกษทยงยน ยงความภาคภมใจใหกบคนในทองถนสบไป สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ลายมอชอนกศกษา........................................ ปการศกษา 2557 ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

จ

53112342: MAJOR: CULTURAL RESOURCE MANAGEMENT KEY WORD: CHAK PHRA / CHAK PHRA FESTIVAL / RUEA PHRA AONTA YUANKOET: DEVELOPMENT AND CHANGES IN THE CRAFTING OF RUEA PHRA BOK IN KANCHANADIT DISTRICT, SURATTHANI PROVINCE. THESIS ADVISOR: ASST.PROF. MANEEWAN PEWNIM, Ph.D. 215 pp.

The objectives of this qualitative research are: (1) to study and collect, the local

wisdom in the crafting of Ruea Phra Bok (land ceremonial Buddha image carriages); (2) to study the development and changes in Ruea Phra Bok craft; (3) to recommend suitable measures for the conservation and promotion of Ruea Phra Bok craft local wisdom in Kanchanadit District, Surat Thani Province. Documentary research and field data from non-participant observation as well as in-depth interview with boat makers and involved parties in the organizing of Ruea Phra Festival were analyzed. The research findings are as follows:

Chak Phra (pulling of ceremonial Buddha image carriages) tradition has existed for hundreds of year. The villagers of Ban Sa-thon in Tha Thong Subdistrict of Kanchanadit District were the first group to launch Chak Phra Festival to make merits. The festival came from an episode in Buddha’s life when he descended from Tavatimsa Heaven after preaching to his mother. It is speculated that the land version of this festival began in the reign of King Rama VI, spread to other areas in the district, and continues to this day.

The making of Ruea Phra Bok at Kanchanadit district has changed with the changing social contexts of each period. The carriage designs and patterns have become more elaborate and varied while being adapted to motor vehicles. Simple materials found locally have been replaced by synthetic materials bought from markets for convenience of crafting and longer use period. However, the beauty of each boat reflects the local wisdom and skills of craftsmen.

Nowadays, the roles of local Ruea Phra Bok craftsmen are changing. After the introduction of Ruea Phra Bok contest in Chak Phra Festival, several Buddhist temples began hiring teams of professional craftsmen to make the boats. This results in these craftsmen taking over the crafting of Ruea Phra Bok boats and breaking the ties with local villagers who used to help with the project on a volunteer basis, which has been the primary means of transferring of Ruea Phra Bok local wisdom and craftsmanship in the past. The new development may cause this local wisdom to eventually disappear.

It is recommended that Ruea Phra Bok local wisdom be conserved along with the Chak Phra Festival. Local craftsmanship associated with Ruea Phra Bok should be revitalized and handed down to the younger generation in each community. In this way, they will be proud of their local wisdom and keenly aware of the values of their own tradition.

Program of Cultural Resource Management Graduate School, Silpakorn University Student's signature ........................................ Academic Year 2014 Thesis Advisor's signature .......................................

สำนกหอ

สมดกลาง

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไปไดดวยด เนองจากไดรบความกรณาจาก ผชวยศาสตราจารย ดร.มณวรรณ ผวนม อาจารยทปรกษาวทยานพนธทคอยใหค าปรกษา ค าแนะน าซงเปนประโยชนอยางยงในตอผวจย ตลอดจนคอยก าลงใจตลอดระยะเวลาการท าวจย รวมทงรองศาสตราจารยสภาภรณ จนดามณโรจนประธานกรรมการสอบวทยานพนธ และรองศาสตราจารยชนญ วงษวภาคผทรงคณวฒทสละเวลาตรวจสอบวทยานพนธ พรอมทงใหค าชแนะ ขดเกลาเนอหา รปแบบการน าเสนอท าใหวทยานพนธฉบบนมความถกตองและสมบรณยงขน ผศกษาขอกราบขอบพระคณในความกรณาของทกทานอยางสง

ขอกราบขอบพระคณทานศาสตราจารยสายนต ไพรชาญจตร มอบโอกาสใหไดรบการศกษาในสาขาวชานและกราบขอบพระคณ คณาจารยหลกสตรการจดการทรพยากรวฒนธรรมทกทานทคอยใหความร ค าแนะน าและก าลงใจตลอดการศกษานบเปนประสบการณทมคาและเปนก าลงใจทดยงแกผศกษา

ขอกราบขอบพระคณวรตน วตะภรณ คณศวกร แจงอกษร และคณสคนธ รงแดงทสละเวลาบอกเลาขอมลเชงลกใหแกผศกษาและขอขอบพระคณชาวอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธานทกทานทใหความเมตตา เอนดและสละเวลาใหขอมลแกผศกษาจนส าเรจลลวงดวยด

สงทขาดเสยไมไดเลยคอก าลงใจและความชวยเหลอจากครอบครว คณพอราชย คณแมพวงรตน พไอศกา นองรวงไท ยวนเกด ขอบพระคณ คณณฐพล นมะกล และคณเอกศกด ยอดระบ าทคอยใหชวยเหลอในการลงพนทหาขอมลทกครง ขอบคณพนองผองเพอนชาว CRM โดยเฉพาะเพอนๆ CRM 3 ทคอยใหความชวยเหลอแกไขปญหาในทกๆดานขอบคณส าหรบก าลงทมใหกนเสมอมา ทนผศกษาไมเคยรสกโดดเดยวเลย

คณคาหรอประโยชนอนเกดจากวทยานพนธเลมน ผศกษาขอนอมบชาแดพระคณบดา มารดา คณาจารยทกทาน ทใหการสนบสนนและก าลงใจเสมอมา ขณะเดยวกนหากเกดความผดพลาดประการใด ผศกษาขอนอมรบไวแตเพยงผเดยว

สำนกหอ

สมดกลาง

ช

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................ ง บทคดยอภาษาองกฤษ ....................................................................................................... จ กตตกรรมประกาศ .............................................................................................................. ฉ สารบญตาราง .................................................................................................................... ฌ สารบญภาพ ...................................................................................................................... ญ บทท 1 บทน า ...................................................................................................................... ทมาและความส าคญของปญหา ........................................................................ 1 ค าถามในการศกษา .......................................................................................... 5 วตถประสงคในการศกษา .................................................................................. 5 ประโยชนทไดรบจากการศกษา .......................................................................... 5 ขอบเขตการศกษา ............................................................................................. 5 ค านยามศพทเฉพาะ ......................................................................................... 6 กรอบแนวคดในการศกษา ................................................................................. 7 2 แนวคดและวรรณกรรมทเกยวของ ............................................................................. แนวคดภมปญญาทองถน .................................................................................. 8 แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม............................................................... 24 เอกสารและงานวจยทเกยวของ .......................................................................... 34 3 ระเบยบวธวจย ......................................................................................................... การศกษาขอมลเอกสาร..................................................................................... 69 การศกษาภาคสนาม ......................................................................................... 70 เครองมอทใชในการวจย .................................................................................... 74 การวเคราะหและการน าเสนอขอมล ................................................................... 74

4 พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน ..................................................................................................

ขอมลทวไปของอ าเภอกาญจนดษฐ .................................................................... 75

สำนกหอ

สมดกลาง

ซ

บทท หนา ความเปนมาและความส าคญของประเพณชกพระ .............................................. 84 ภมปญญาทปรากฏในการท าเรอพระบก ............................................................. 99 พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ ........... 112

5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ ............................................................................ สรปผลการศกษา .............................................................................................. 140 อภปรายผลการศกษา ....................................................................................... 153 ขอเสนอแนะ ..................................................................................................... 164 รายการอางอง .................................................................................................................... 165 ภาคผนวก ........................................................................................................................ 174 ภาคผนวก ก การท าเรอพระบก ......................................................................... 175 ภาคผนวก ข กจกรรมตางๆ เนองในประเพณชกพระ ............................................ 197 ประวตผวจย ...................................................................................................................... 215

สำนกหอ

สมดกลาง

ฌ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 แหลงทมาของขอมลเอกสารทศกษา ........................................................................ 68 2 ประเดนค าถามการสมภาษณ .................................................................................. 74 3 แสดงประเพณส าคญของอ าเภอกาญจนดษฐ ............................................................ 82 4 แสดงเสนทางการคมนาคมของอ าเภอกาญจนดษฐ .................................................. 84 5 ต าแหนงตางๆบนเรอพระบกทนยมประดบดวยลวดลายไทย .................................... 106 6 พฒนาการและการเปลยนการท าเรอพระบก ในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน ..................................................... 143 7 แนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบก ในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน .................................................. …152

สำนกหอ

สมดกลาง

ญ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 แผนทอ าเภอกาญจนดษฐ ..................................................................................... 76 2 บรรยากาศจดงานชกพระในอดต ........................................................................... 89 3 บรรยากาศการชกพระบกในอดต ........................................................................... 93 4 องคประกอบบนเรอพระบก ................................................................................... 94 5 การท าพธสมโภชเรอพระเพอความเปนสรมงคล ...................................................... 101 6 การชวยกนท าเรอพระบกของวดเขาพระนมแสดงถงพลงความศรทธา ...................... 112 7 ภาพเรอพระบกแบบโบราณ................................................................................... 113 8 ภาพเรอพระบกแบบโบราณ................................................................................... 113 9 ภาพเรอพระบกแบบโบราณ................................................................................... 114 10 ภาพเรอพระบกแบบมลอ ...................................................................................... 117 11 ภาพเรอพระบกทเรมมาใชการวางบษบกบนรถยนต ................................................ 117 12 ภาพเรอพระบกของต าบลเสวยด อ าเภอทาฉาง จงหวดสราษฎรธาน ........................ 118 13 ภาพเรอพระบกทตกแตงบนรถยนตขนาดใหญ ........................................................ 120 14 ภาพเรอพระบกในยคปจจบน ................................................................................ 120 15 ภาพความรวมแรงรวมใจกนท าเรอพระบกของวดกงตาก ......................................... 128 16 ภาพการท าเรอพระบกของวดสนธ ......................................................................... 134 17 องคประกอบบนเรอพระบก ................................................................................... 176 18 องคประกอบบนเรอพระบก ................................................................................... 177 19 องคประกอบบนเรอพระบก ................................................................................... 178 20 โครงรถยนตทน ามาประกอบเรอพระบก ................................................................. 179 21 การท าเรอพระบก ................................................................................................. 180 22 การรางลวดลาย ................................................................................................... 181 23 การตกแตงเรอพระบก ........................................................................................... 182 24 การตดลวดลาย .................................................................................................... 183 25 การตกแตงเรอพระบก ........................................................................................... 184 26 การท าสเรอพระบก ............................................................................................... 185

สำนกหอ

สมดกลาง

ฎ

ภาพท หนา 27 งานตกแตงเรอพระบก ........................................................................................... 186 28 บทบาทของพระกบการท าเรอพระบก ..................................................................... 187 29 การท าเรอพระบกของคนในชมชน ......................................................................... 187 30 การวางแผนท างานรวมกบชาง .............................................................................. 188 31 รางวลการนตความสามคคของชมชนวดกงตาก ...................................................... 188 32 เรอพระและพระลากโบราณของวดดอนยา ............................................................. 189 33 โรงเกบเรอพระบก ................................................................................................. 190 34 อดตชางท าเรอพระบก .......................................................................................... 191 35 เรอพระบกรปทรงตางๆ ......................................................................................... 192 36 เรอพระบกรปทรงตางๆ ......................................................................................... 192 37 เรอพระบกรปทรงตางๆ ......................................................................................... 193 38 เรอพระบกรปทรงตางๆ ......................................................................................... 193 39 เรอพระบกรปทรงตางๆ ......................................................................................... 194 40 เรอพระบกรปทรงตางๆ ......................................................................................... 194 41 การคมพระ .......................................................................................................... 199 42 ภาพเรอพระทยอยเดนทางมายงบรเวณทวาการอ าเภอ ........................................... 201 43 ชาวบานทอยบรเวณตลาดมารอท าบญและออกมาชวยลากเรอพระ ......................... 202 44 บรรยากาศการซอมร าหนาขบวนเรอพระบก ........................................................... 204 45 ภาพขบวนแหในวนงานชกพระ .............................................................................. 205 46 ภาพเรอพระบกทมาจอดรวมกนบรเวณหนาทวาการอ าเภอกาญจนดษฐ .................. 207 47 ภาพเรอพระบกทมารวมพธสมโภชสวนกลาง .......................................................... 208 48 ภาพผมารวมสมโภชเรอพระสวนกลาง ................................................................... 209 49 ภาพพธสมโภชเรอพระบกบรเวณหนาส านกงานเทศบาลต าบล ................................ 209 50 ชาวบานมารวมพธสมโภชเรอพระภายในบรเวณวด ................................................ 210 51 คณยายมณฑา บญช เจาของสตรขาวตมลกโยนวดทาไทร ...................................... 212 52 ขนตอนการท าขาวตมลกโยนวดทาไทร ................................................................... 213 53 ขนตอนการท าขาวตมลกโยนวดทาไทร ................................................................... 214

สำนกหอ

สมดกลาง

1

บทท 1 บทน า

ทมาและความส าคญของปญหา

ชกพระหรอลากพระเปนประเพณทางพทธศาสนากระท ากนหลงจากวนมหาปวารณาหรอวนออกพรรษา 1 วน ซงตรงกบวนแรม 1 ค าเดอน 11 โดยพทธศาสนกชนพรอมใจกนอาราธนาพระพทธรปขนประดษฐานบนบษบกทวางอยเหนอเรอ รถ หรอลอเลอน แลวแหแหนชกลากไป ตามล าน าหรอตามถนนหนทาง ทองถนใดอยรมน าหรอมล าคลองกมการชกพระทางน า ถาหางไกลล าคลองกมการพระทางบก (สธวงศ พงศไพบลย, 2542: 6794) เพอใหพทธศาสนกชนไดสกการบชาและถวายภตตาหารแดพระสงฆ ประเพณนสนนษฐานวาเกดขนในประเทศอนเดยตามลทธศาสนาพราหมณทนยมเอาเทวรปแหแหนในโอกาสตางๆ เชน การแหเทวรปพระอศวร การแห เทวรปพระนารายณ เปนตน ตอมาชาวพทธจงน าเอาประเพณนมาปรบใหเขากบพทธต านาน (วเชยร ณ นครและคณะ, 2521: 210) วาพระพทธองคทรงกระท ายมกปาฏหารยปราบเดยรถย ณ ปามะมวง กรงสาวตถซงเปนฤดพรรษาพอด พระองคเสดจไปจ าพรรษา ณ ดาวดงส ดวยมพระประสงคจะแสดงธรรมโปรดพทธมารดา ซงขณะนนจตเปนเทพสถตอย ณ ดสตเทพพภพ แลวเสดจกลบมนษยโลก ในวนขน 15 ค า เดอน 11 ชาวเมองตางปลาบปลมจงมารบเสดจและอญเชญ พระพทธองคขนประทบบษบกทเตรยมไวแลวแหแหนไปยงทประทบของพระพทธองค จากเหตการณครงนนจงเกดเปนประเพณชกพระสบมา เมอเลยสมยพทธกาลและมการสรางพระพทธรปขน พทธศาสนกชนจงน าพระพทธรปมาแหแหนสมมตแทนพระพทธองคจนกลายเปนประเพณสบตอกนมา (อดม เชยกวงศ, 2545: 57)

ประเพณชกพระนเกดขนในอนเดยมาชานาน ตอมาไดถายทอดมายงประเทศไทยโดยเฉพาะภาคใตไดรบประเพณปฏบตนอยางกวางขวาง (อดม เชยกวงศ, 2545: 58) โดยมหลกฐานยนยนจากจดหมายเหตของภกษชาวจนชอ “ อจง” ไดจารกผานเมองนครศรธรรมราชเพอไปยงประเทศอนเดย ในพทธศกราช 1272 ตามจดหมายเหตนเรยกชาวเมองหนงวา “เหอหลง” ในจดหมายเหตตอนหนงไดบนทกเลาถงประเพณชกพระของชาวนครนครศรธรรมราชไววา “พระพทธรปศกดสทธองคหนงมคนแหแหนน ามาจากวดโดยประดษฐานบนรถ มพระสงฆ และฆราวาสหมใหญแวดลอมมา มการตกลองและบรรเลงดนตรตางๆ มการถวายของหอมดอกไม และถอธงชนดตางๆ ททอแสงในกลางแดด” จากหลกฐานในจดหมายเหตของภกษอจงน

สำนกหอ

สมดกลาง

2

ท าใหนกวชาการบางคนเชอวาประเพณลากพระในภาคใตมมาแลวตงแตสมยศรวชย เนองจากชวงสมยนนพนทภาคใตอยภายใตอารยธรรมศรวชย (วเชยร ณ นคร, 2521: 210)

ประเพณชกพระ-ทอดผาปา ของจงหวดสราษฎรธาน เปนประเพณทเกดขนมาตงแตอดตซงไมมหลกฐานยนยนไดอยางชดเจนวาเกดขนเมอใด เชอวาเกดขนมายาวนานเนองดวยพนทจงหวดสราษฎรธานเคยเปนดนแดนทมความเจรญรงเรองมาตงแตโบราณ มหลกฐานใหเหนชดเจนในสมยอาณาจกรศรวชย ซงมศนยกลางความเจรญของอาณาจกรศรวชย คอทตงของอ าเภอไชยาในปจจบน มความเจรญรงเรองในทกดาน โดยเฉพาะดานพระพทธศาสนา มการตงถนฐานของผคนหนาแนนเปนแหลงอารยธรรมทมอทธพลตอเมองอนๆ ตอมาความเจรญไดกระจายไปยงพนทอนๆ ประเพณชกพระจงไดแพรขยายไปจนทวพนทจงหวดสราษฎรธาน ปจจบนยงคงมการจดงานประเพณชกพระในหลายพนทไดแก อ าเภอไชยา อ าเภอทาฉาง อ าเภอพนพน อ าเภอกาญจนดษฐ อ าเภอเกาะสมย อ าเภอเกาะพะงน อ าเภอเวยงสระ อ าเภอเมอง สวนอ าเภออนๆ แมไมไดมการจดงานประเพณชกพระในอ าเภอ แตลวนมสวนรวมในงานประเพณชกพระทงสนคอสงเรอพระเขารวมงานประเพณชกพระททางอ าเภอเมองจดขน ซงปจจบนถอวาเปนงานประเพณทส าคญ และยงใหญทสดของจงหวดสราษฎรธาน(ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน, 2557: 10)

เรอพระ คอเรอ รถ หรอลอเลอนทประดษฐตกแตงเปนรปเรอ วางบษบกหรอชาวใตเรยกวา “นม” “ยอดนม” หรอ “นมพระ” ส าหรบอาราธนาพระพทธรปขนประดษฐานใชส าหรบ ชกลากในวนเทศกาลออกพรรษาถาใชทางน าเรยก “เรอพระน า” ถาใชทางบกเรยก “เรอพระบก” จะใชรถหรอลอเลอนมาประดษฐตกแตงใหเปนรปเรอ(สธวงศ พงศไพบลย, 2542: 6632) เรอพระเปนสญลกษณในงานประเพณชกพระของชาวใต จดท าขนเพอแสดงออกถงความเลอมใส ศรทธาในพทธศาสนาของชาวบาน ถอเปนหวใจส าคญในงานประเพณชกพระททกๆวดจะตองเตรยมการท าเรอพระลวงหนาใหสวยงามไมนอยหนาเรอพระจากวดอนๆ เรอพระเปนงานศลปกรรมทผสมผสานทงงานดานสถาปตยกรรม ปะตมากรรมและจตรกรรม ลวนเกดจาก ภมปญญาของชางพนบานแตละทองถนทสรางสรรคผลงานขน ในแงของความสนทรยะทางศลปะตางๆ การจดท าเรอพระในอดตนน เปนการระดมความศรทธาของบรรดาชางศลปะเขามารวมกนท าเรอพระอยางสดฝมอ สวนบรรดาชาวบานจะเปนผใหการสนบสนนทงดานปจจยและก าลงใจ งานศลปะในเรอพระจงเปนงานทสะทอนถงภมปญญาของชางพนบาน เปนการแสดงออกอยางอสระและเกดจากความกลมเกลยวสามคคของคนในหมบาน เปนการอนรกษศลปะและประเพณอยางแทจรง (สญญา วชรพนธ, 2535: 144)

สำนกหอ

สมดกลาง

3

คณคาของเรอพระนนครอบคลมคณคาดานศาสนา ดานการอนรกษ สงเสรม สบทอด ประเพณซงเปนเอกลกษณทองถน มคณคาดานอนรกษ สงเสรมสบทอดและพฒนาภมปญญา เชงชางและมคณคาดานประวตศาสตร ประเพณชกพระและการท าเรอพระท าใหทราบถงพฒนาการของประเพณและผลงานศลปะทชาวบานปฏบตสบทอดกนมาตงแตอดต ซงเปนหลกฐานทางดานวชาการทศกษาเรองราวของมนษยในทองถนนนๆ มคณคาดานเศรษฐกจและการสงเสรมการทองเทยว (สมเกยรต ภมศรไพบลย, 2541: 118 - 119)

อ าเภอกาญจนดษฐเปนอ าเภอทมการจดท าเรอพระสงเขารวมงานประเพณ ชกพระ-ทอดผาปาทอ าเภอเมองจดขนมากทสดของจงหวดสราษฎรธาน ในชวง 4 ปทผานมามเรอพระบกประมาณปละไมต ากวา 30 ล าและไดรบรางวลจากการประกวดเรอยมาซงสะทอนถง ภมปญญางานชางทองถนในการท าเรอพระบกและแสดงใหเหนถงแรงเลอมใสศรทธาในพทธศาสนาอยางแทจรงของชาวอ าเภอกาญจนดษฐ ในอดตการท าเรอพระของอ าเภอกาญจนดษฐเปนการรวมมอกนระหวางชมชนและวดจดท าเรอพระเชนเดยวกบพนทอนๆ ใครมความสามารถดานใดกมาชวยงานดานนน แกนน าผท าเรอพระไดแก พระสงฆหรอผมความรความช านาญดานศลปะ เชน นายหนงตะลง ชางกอสราง เปนตน การถายทอดความรและการเรยนรการท าเรอพระเกดขนระหวางท างาน การสบทอดการท าเรอพระเกดขนในกลมผทสนใจมาชวยงานท าเรอพระ ผทเขามาชวยท าเรอพระบก มาดวยความศรทธากจะไดรบความร ทกษะเชงชางแขนงตางๆ เชนการแกะสลกไม การวาดภาพส ตดตวไปดวย

ปจจบนการท าเรอพระบกของอ าเภอกาญจนดษฐนนนยมการลงทนสรางเรอใหมในราคาสงเพอเกบไวใชไดอก 3-5 ป ในปถดไปจงน ามาขดลางเปลยนส ตกแตงเพมเตมเลกนอย เพอความสะดวกและเรมมแนวโนมเปลยนไปเชนเดยวกบในพนทอนๆ เชน ในจงหวดตรงเรม มการเปลยนแปลงวตถประสงคไปสธรกจมากขน มการแขงขนเพอใหไดมาซงรางวล ในการประกวดความสวยงามของเรอพระโดยการจางชางจากภายนอกทองถนมาชวยในการท าเรอพระ (นฤดล จตสกล, 2554: 3) ปจจบนการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐนนมชางท าเรอพระพนบานนอยมาก เนองจากหลายวดตองการสงเรอพระเขาประกวดประเภทสวยงาม จงมการจดจางชางจากตางถนในทนหมายถงชางทมาจากภาคกลางบาง ภาคเหนอบางเขามาท าเรอพระ โดยบางคนเหนวางานศลปกรรมจากฝมอชางตางถนมความประณต ความแปลกใหม วจตรตระการตาและจะน ามาซงเงนรางวลและชอเสยงของวดนนเอง

สภาพเศรษฐกจกสงผลกระทบตอการท าเรอพระในอ าเภอกาญจนดษฐเชนกน เนองจากปจจบนชาวบานสวนใหญตองออกไปท างานตางถนผทมความรทางชางกตองออกไป

สำนกหอ

สมดกลาง

4

ประกอบอาชพไมมเวลามาชวยท าเรอพระไดอยางเตมทเหมอนในอดต เมอการท าเรอพระไมมรายไดชาวบานจงจ าเปนตองหาเลยงปากเลยงทองกอน บางวดจงจ าเปนตองใชวธการจางชาง ท าเรอพระเพอความสะดวก งานท าเรอพระจงผกขาดกบทมชาง ขาดการปฏสมพนธระหวางในชมชน เมอไมมผใหญมารวมตวกนเยาวชนรนใหมกไมมเชนกน กระบวนการถายทอดภมปญญาในการท าเรอพระจงคอยๆเลอนหายไป อกทงปจจบนนเยาวชนในพนทไมพรอมทจะเรยนรการท าเรอพระ เพราะใชเวลานาน มรายละเอยดมาก ยากจะหาคนมาเรยนมาฝกท า อกทงสมยนมสงดงดดความสนใจจากเยาวชนมากมายกวาสมยกอนนก (วรตน วตะภรณ, 2555) การพฒนารปแบบเรอพระกมการเปลยนแปลงตามยคสมย มเทคโนโลยสมยใหมเขามาเพอความสะดวกรวดเรว เชนการท าทงโครงสรางเรอพระ และลวดลายประดบตกแตงดวยไฟเบอรกลาส เปนตน เนนการใชงานไดคงทนมากขนแตท าใหงานชางฝมอทองถนทปรากฏบนเรอพระลดนอยลงเชนกน

นอกจากนยงพบวาทผานมาไมมการรวบรวมขอมล ขนตอนการท าเรอพระเกบไว ไมวาจะเปนหนวยงานทเกยวของหรอชางท าเรอพระเองกไมมการบนทกเกบไ ว เนองจากการท า เรอพระเปนการท าดวยความช านาญ หากมผสนใจมาเรยนรการท าเรอพระกใชวธการบอกเลาและลงมอท าผเรยนตองมความตงใจท าอยางตอเนองเพราะโอกาสเรยนรมเพยงปละครงเทานน

ผศกษาเหนวาการพฒนาการทองเทยว มสวนท าใหเกดการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐอยางมาก แมเปนการดทมการพฒนารปแบบและเทคโนโลยในการสรางสรรคเรอพระบกมากขน แตขณะเดยวกนกมผลกระทบตอคณคาภมปญญา ตลอดจนฝมองานชางศลปกรรมของทองถนตนเอง ซงไมควรจะมองขามสงเหลานไป ควรมการอนรกษทกษะ ภมปญญาการท าเรอพระบกใหด ารงอยสบไป ผศกษาจงเลอกศกษาและหาแนวทางการอนรกษภมปญญาในการท าเรอพระบกของอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน เนองจากเหนวาอ าเภอกาญจนดษฐมความตงใจทสงเรอพระเขารวมงานประเพณประจ าปอยางตอเนอง และสวนใหญยงคงใชวสดธรรมชาตในการท าเรอพระ บางวดยงคงไวซงงานชางทองถนแมไมสวยงาม ใหญโตพอทจะแขงขนกบขบวนเรอพระจากวดอน แตกแสดงใหเหนถงแรงเลอมใสศรทธาอยางแทจรง หากมการรณรงคสงเสรมใหหนมาใชภมปญญาการท าเรอพระบกของคนในทองถนอยางจรงจง หรอหากมสนบสนนจากภาครฐในการสรางทมท าเรอพระบกรวมกบชาวบานซงนาจะมความเปนไปไดสงทจะกระตนใหชาวบานหนมาใหความส าคญกบการท าเรอพระบกและท าใหเกดความสามคคในชมชน เปดโอกาสการเรยนรสบทอดฝมอทกษะเชงชางในการท าเรอพระบกและเปนการสงเสรมประเพณทองถนไดอกดวย

สำนกหอ

สมดกลาง

5

ค าถามในการศกษา พฒนาการการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธานทผานมาเปน

อยางไร ภมปญญาการท าเรอพระบกมอะไรบาง แนวทางทเหมาะสมในการอนรกษและสบสาน ภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธานควรเปนอยางไร

วตถประสงคในการศกษา

1. เพอศกษาและรวบรวมภมปญญาทปรากฏในการท าเรอพระบกในอ าเภอ กาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

2. เพอศกษาพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบก ในอ าเภอ กาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

3. เพอศกษาแนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

ประโยชนทไดรบจากการศกษา

ไดทราบถงภมปญญาทปรากฏในการท าเรอพระบก และทราบถงเหตปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงปญหา อปสรรค ในการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน เพอสรางความตระหนกและหาแนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธานไดอยางเหมาะสมตอไป

ขอบเขตการศกษา

ศกษาขอมลในแงมมตางๆ ของการท าเรอพระบก ในฐานะทเปนสญลกษณของงานประเพณทางพทธศาสนา เพอหาแนวทางทเหมาะสมส าหรบการอนรกษภมปญญาการท า เรอพระบกของอ าเภอกาญจนดษฐใหคงอยคประเพณชกพระตอไป โดยมขอบเขตในการศกษาดงน

1. ขอบเขตดานพนท 1.1 พนทอ าเภอกาญจนดษฐ ศกษาการท าเรอพระบกของวด 4 แหง คอ วดทาไทร วดพทธเจดย วดกงตาก และวดเขาพระนม ซงเปนตวแทนของวดทยงคงด ารงการท าเรอพระบกของชางทองถนไว

1.2 พนทจดงานประเพณชกพระ ทอดผาปาในเขตอ าเภอเมองสราษฎรธานตงแตบรเวณหนาศาลาจงหวดสราษฎรธาน ถนนดอนนก ถนนชนเกษม ถนนรมแมน าตาปบรเวณสะพานนรศ ซงเปนจดแสดงขบวนเรอพระทกล าของจงหวดสราษฎรธาน

สำนกหอ

สมดกลาง

6

2. ขอบเขตดานประชากร ประกอบดวย 2.1 ผใหขอมลดานภมปญญาท าเรอพระ ไดแก ชางท าเรอพระ และอดตชาง

ท าเรอพระในเขตอ าเภอกาญจนดษฐ 2.2 ผใหขอมลดานประวตความเปนมา พฒนาการการท าเรอพระบกในอ าเภอ

กาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน ไดแก ปราชญชาวบาน ผน าทองถน รวมถงพระสงฆ เจาอาวาสวดตางๆทมการสบทอดการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

2.3 หนวยงานทเกยวของและผทมบทบาทในการจดท าเรอพระบกของ อ าเภอกาญจนดษฐ 3. ขอบเขตดานเนอหา ในดานเนอหา ผศกษามงศกษาประเดนตางๆ ดงตอไปน

3.1 การศกษาประวตความเปนมาของประเพณชกพระ ความส าคญและพฒนาการในการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

3.2 รวบรวมองคความรภมปญญาการท าเรอพระบก รปแบบ ลวดลาย วสด ทกษะเชงชาง ความเชอในการท าเรอพระทงในอดตและปจจบน

3.3 ศกษารปแบบการถายทอดความรการสบสานการท า เรอพระบก ศกษาความเปลยนแปลง ปญหาและอปสรรคในการสบสานภมปญญาในการท าเรอพระ เพอหาแนวทางการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกตอไป

ค านยามศพทเฉพาะ

ชกพระ ในบางพนทของภาคใตทเรยก “ลากพระ”หรอ “แหพระ” เปนการจ าลองเหตการณครงทพระพทธองคเสดจกลบจากสวรรคชนดาวดงสขน โดยการอญเชญพระพทธรปขนประดษฐานบนเรอพระแลวชกลากไปในพนทตางๆใหชาวบานไดรวมท าบญ

ประเพณชกพระ-ทอดผาปา ประเพณส าคญของจงหวดสราษฎรธานทจดขน ในชวงเทศกาลออกพรรษาของทกปทปฏบตสบตอกนมานบรอยป ปจจบนมการจดงานยงใหญเปนงานประจ าป โดยเรมงานกอนวนวนแรม 1 ค า เดอน 11 4 วน 4 คนและหลงจากวนแรม 1 ค า เดอน 11 อก 4 วน 4 คนรวมเปน 9 วน 9 คน

เรอพระ ในบางพนท เรยก “เรอพนมพระ” หรอ “รถพนมพระ” ในทนใชค าวา “เรอพระ”เนองจากเปนค าทชาวสราษฎรธานใชในทกพนทมาตงแตโบราณ หมายถง พาหนะทสรางขนโดยมบษบก (หรอชาวใตเรยก “พนมพระ” หรอ “นมพระ”) วางตรงกลางเพออญเชญพระพทธรปขนประดษฐาน เรอพระเปนศนยกลางขบวนแหเรอพระใหประชาชนไดรวมท าบญ

สำนกหอ

สมดกลาง

7

ถาใชทางน าเรยก “เรอพระน า” ถาใชทางบกเรยก “เรอพระบก” เรอพระถอเปนหวใจส าคญของงานประเพณชกพระ

กรอบแนวคดในการศกษา

แผนภมท 1 แสดงแนวคดในการศกษาเพอหาแนวทางการอนรกษและการสบสาน การท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

การท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

ศกษาภมปญญาในการท าเรอพระบก

ความเชอในการท าเรอพระบก

รปแบบ/ วสดอปกรณในการท าเรอพระบก

ลวดลายบนเรอพระบก

พระบก ชางท าเรอพระบกและการถายทอด

ภมปญญาการท าเรอพระบก

ศกษาความเปนมาและพฒนาการการท าเรอพระบก

ศกษาสภาพการณการท าเรอพระบกในปจจบน

แนวคดภมปญญาทองถน แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม

แนวทางการอนรกษและการสบสานการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

สำนกหอ

สมดกลาง

8

บทท 2 แนวคดและวรรณกรรมทเกยวของ

บทนเปนการศกษาขอมลทรวบรวมจากการคนควา แนวคด ทฤษฎ และงานวจยท

เกยวของ เพอน ามาใชเปนแนวทางในการศกษาเรองพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน โดยศกษาจากหนงสอ บทความทางวชาการ งานวจย งานวทยานพนธ สอประเภทตางๆ ทงสอสงพมพและสออเลกทรอนกสทปรากฏทงในหองสมดและบนอนเตอรเนต ซงขอมลทน าเสนอในบทนแบงออกเปน 3 หวขอดงน

1. แนวคดภมปญญาทองถน 2. แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม 3. เอกสารและงานวจยทเกยวของ

แนวคดภมปญญาทองถน การศกษาเรองพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอ

กาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน จ าเปนตองศกษาแนวคดภมปญญาทองถน เพอท าความเขาใจ ในความหมาย ลกษณะ ประเภทของภมปญญา รวมไปถงคณคาความส าคญของภมปญญาทองถน เพอน ามาวเคราะหลกษณะของภมปญญาซงมความส าคญในฐานะทรพยากรวฒนธรรม และหาแนวทางการอนรกษตอไป โดยศกษาประเดนตางๆดงน

1. ความหมายของภมปญญา ภมปญญา หมายถง ความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความชดเจนท

กลมชนไดจากประสบการณทสงสมไวในการปรบตวและการด ารงชพ ในระบบนเวศ หรอสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสงแวดลอมทางสงคม-วฒนธรรม ทไดมพฒนาการสบสานมาภมปญญาเปนความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความชดเจนทเปนผลของการใชสตปญญาปรบตวกบสภาวะตางๆ ในพนททกลมชนนนตงหลกแหลงถนฐานอย และไดแลกเปลยนทางวฒนธรรมกบกลมชนอน จากพนทสงแวดลอมอน ทมการตดตอสมพนธกนแลวรบเอาหรอปรบเปลยนน ามาสรางประโยชนหรอแกปญหาไดในสงแวดลอมและบรบททางสงคม -วฒนธรรมของกลมชนนน ภมปญญาจงมทงภมปญญาอนเกดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจาก

สำนกหอ

สมดกลาง

9

ภายนอก และภมปญญาทผลตใหมหรอผลตซ าเพอการแกปญหาและการปรบตวใหสอดคลองกบความจ าเปนและความเปลยนแปลง (เอกวทย ณ ถลาง, 2540: 11-12)

ซงสอดคลองกบสายนต ไพรชาญจตร (2550: 76) ทใหความหมายของค าวา ภมปญญาวา หมายถง ระบบความร ความเชอ ความสามารถทางพฤตกรรม หรอทกษะในการแกไขปญหาของมนษย ในการจดระบบความสมพนธระหวางมนษย กบมนษยดวยกนทงในระดบปจเจกกบปจเจก ระดบกลมกบกลม ระหวางมนษยกบธรรมชาตกายภาพและระหวางมนษยกบสงเหนอธรรมชาตใหอยในสภาวะสมดลเปนปกตอยเสมอ

สวนภมปญญาทองถน หรอภมปญญาชาวบานนนคอมรดกทางวฒนธรรมทสบตอกนมาตงแตอดตกลายเปนวถชวตประจ าวนของตนเองและชมชนตลอดมา โดยเรยนรผานกระบวนการขดเกลาทางสงคมกลายเปนรากฐานของชวตและสงคม ซงเปนพนฐานการด ารงชวตและการพฒนาทยงยน วฒนธรรมของสงคมทมาจากรากเหงาของภมปญญา ขณะเดยวกนภมปญญาทองถนกมลกษณะทเปนพลวตซงเกดจากการปรบตวภายใตบรบททางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอมของชมชนและสงคมนนๆ ชดความรของภมปญญาทองถนจงมความหลากหลายมต เชน ความรผานค าสอนทางศาสนาและความเชอตางๆ เรองเลาผานต านานวถการด ารงชวตซงเปนประสบการณตรงของผคนนนเอง (เอกรนทร พงประชา และคณะ, 2555: 31)

ในขณะท กมลทพย คงประเสรฐอมร (2548: 149) กลาวถงภมปญญาทองถนวาหมายถง ความรของชาวบานทสรางขนจากประสบการณ และความเฉลยวฉลาดของแตละคน ซงไดจากการเรยนรมาจากพอ แม ปยา ตายาย ญาตพนอง หรอผมความรในหมบานทองถนตางๆ เปนความรท เกยวของกบการด าเนนชวต เปนแนวทาง หลกเกณฑ วธปฏบ ตท เกยวกบความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว ความสมพนธกบคนอน ความสมพนธกบผลวงลบไปแลว สงศกดสทธ และธรรมชาต ความรทเปนภมปญญาม 3 ลกษณะ คอ เปนความรทเปนคณธรรม สอนใหเปนคนด สอนใหเดกเคารพผใหญ มความกตญญ มความเอออาทร มน าใจตอผอน ความรทสอนใหเคารพธรรมชาต รจกพงพาอาศยธรรมชาต เคารพสงศกดสทธและผลวงลบไปแลว และความรความสามารถทบรรพบรษไดสรางสรรคและถายทอดมาให เชนเดยวกบ เทดชาย ชวยบ ารง (2554) ทกลาวถงภมปญญาทองถนในแงของความรวาหมายถง ความรของคนในทองถน ซงไดมาจากประสบการณและความรเรมของคนในทองถน รวมทงความรทสงสมมาแตบรรพบรษ สบทอดจากรนสรนระหวางการสบทอดมการปรบ ประยกตและเปลยนแปลง พฒนา สญสลายหายไปบางและเกดเปนความรใหมตามยคสมย หรออาจกลาวไดวาภมปญญาทองถน เปนการใชภมปญญาหรอความรในทองถน เพอการพฒนาทองถน ซงเปนความรชดใหม

สำนกหอ

สมดกลาง

10

สอดคลองกบวระศกด จลดาลย และคณะ (2549) ไดใหความหมายของค าวา ภมปญญาทองถน ไววาหมายถง องคความร และความสามารถของชาวบานทสงสมสบทอดกนมา ทงทเปนรปธรรมและนามธรรมของชาวบานในทองถน ซงชาวบานในทองถนรบร เชอถอ เขาใจรวมกนและเกดจากประสบการณดวยตนเอง ประสานกบความรใหมๆ น ามาใชให เกดประโยชนและสามารถน ามาแกปญหาในการด ารงชวตของแตละทองถนได

ภมปญญาทองถนเปนความรทพฒนาขนมาใบบรบททางกายภาพ และวฒนธรรมของการปฏสมพนธระหวางคนกบระบบนเวศชดหนง การท าลายระบบนเวศชดหนง เชน การปรบเปลยนถนทอยทท ากน หรอการอพยพชาวเขาลงจากดอย จงอาจเปนการท าลายองคความรและภมปญญาทมคณคามหาศาลใหสญหายไป ภมปญญาทองถนพฒนาและสบตอกนมาบนพนฐานของสมพนธภาพอนแนบแนนระหวางชมชนกบธรรมชาต ภมปญญาทองถนไมสามารถด ารงอยและพฒนาสบตอไปได หากถกตดขาดจากรากเหงาทงในดานของธรรมชาตและวฒนธรรม ภมปญญาทองถนวางอยบนหลกการพนฐานทวา ความรมไดเปนสมบตของใครคนใดคนหนงโดยเฉพาะ หากแตความรเปนของชมชน (ยศ สนตสมบต, 2544: 48)

กลาวไดวาภมปญญาทองถนหมายถง องคความรทสงสมกนมาจากรนส รนผานความเชอ พฤตกรรมและการอยรวมกนของคนในสงคมนนๆ ซงมการปรบเปลยน พฒนาตลอดเวลาเพอท าใหสามารถแกไขปญหาทเกดขนในการด ารงชวตในขณะนน ภมปญญาทองถนมความหลากหลายเนองจากสภาพแวดลอมในแตละทองถนแตกตางกนไป จงไมสามารถน าองคความรทไดไปใชแกไขปญหาไดดเหมอนกนในทกทองถนแตสามารถดดแปลงมาใชไดทงนประสบการณการเรยนรของแตละคน และสภาพแวดลอมแตละทองถนดวย 2. ทมาของภมปญญาทองถน

ภมปญญามกระบวนการเกดจากการสบทอด หรอ ถายทอดองคความรทมอยเดมในชมชนในทองถนตางๆ แลวพฒนาเลอกสรร ปรบปรงองคความรเหลานนจนเกดทกษะ และความช านาญทสามารถแกไขปญหาและพฒนาชวตไดอยางเหมาะสมกบยคสมยแลวเกด ภมปญญา(องคความรใหม)ทเหมาะสม และสบทอดพฒนาตอไปอยางไมสนสด (พระครวนยธรประจกษ จกกธมโม, 2545: 24) ภมปญญาชาวบานมขนเพอการปรบเปลยนสภาพทรพยากรและองคความรทมอยเดมใหเพมพนคณคาขนอยางเหมาะสมกบบรบทตางๆของสงคมหรอชมชนของตน ท าใหประโยชนตอกลมชนมากกวาตอปจเจกชนสามารถขยายผลอยางกวางขวางและตอเนอง คนสวนใหญสามารถรบเอาภมปญญานนๆเขาสวถด าเนนชวต ภมปญญาชาวบานททรงคณคา

สำนกหอ

สมดกลาง

11

และสบทอดกนยาวนานจะคอยๆซมซบเขาสนสยการคดและการกระท าจนกลายเปนจรยวตรปกตของคนรนหลง

ยศ สนตสมบต (2544: 55-56) ไดแบงองคประกอบของภมปญญาทองถนออกไดเปน 4 ระดบ ดงตอไปน

1. องคความรในเรองอาหารและยา เปนความรเชงเทคนคคอองคความรในเรองของอาหารและยา ซงมกจะไดรบการถายจากยายไปสแม แมมาสลก หรอบคคลพเศษบางคน เชน หมอสมนไพร คนทรง ฯลฯ อาจมความรพเศษเกยวกบคณสมบตและฤทธทางยาของพชสมนไพรบางชนด รวมทงอาจมความรในเรองของเวทยมนตคาถาและเทคนควธในการรกษาพยาบาล ซงมทงการใชสมนไพรและคาถาอาคมรวมกน

2. องคความรในเรองของระบบการผลตและจดการทรพยากร องคความรในเรองเหลานมลกษณะซบซอนและพฒนาขนมาจากความรเชงเทคนคในดานอาหารและยา เชน การคดเลอกและเกบรกษาสายพนธพชส าคญๆ และพชอนๆ ทจ าเปนตอการด ารงชวต องคความรเกยวกบการสรางระบบการจดการน า องคความรเกยวกบการจ าแนกประเภทของทดนและผนปา เพอการใชประโยชนและการอนรกษ เปนตน 3. ภมปญญาพนบานทปรากฏในรปความเชอ พธกรรม จารตประเพณและวถปฏบตการ เปนการสรางแบบแผนและบรรทดฐานเพอการอยรวมกนของชมชน มกแสดงออกมาในรปของความเชอ พธกรรมและการสรางจารตประเพณ เปนภมปญญาทองถนทเกยวกบการจดการทรพยากรซงการผสมผสานรวมกนระหวางหลกการทเปนเหตผล กบการใชความเชอและพธกรรมมาเปนมาตรการในการออกกฎระเบยบของชมชน จงพบวากลมชาตพนธตางๆ จะมกฎระเบยบ จารตประเพณ วถปฏบต ตลอดจนความเชอและพธกรรมทเกยวของกบการจดการทรพยากรในลกษณะทแตกตางและหลากหลายกนออกไป 4. วธคด ความเชอและพธกรรมของชมชน ผานกาลเวลาหลายชวอายคนจนตกผลกกลายเปนวธคดและแสดงออกในรปของระบบคณคาทางวฒนธรรม ความเคารพแกศกดศร อตลกษณ และความหลากหลายทางวฒนธรรมของกลมชาตพนธ ซงมวถชวตขนบธรรมเนยมประเพณ ระบบการผลตและการจดการทรพยากรทแตกตางกนไป 3. ลกษณะของภมปญญาทองถน

เสร พงศพศ (2529: 145-146) แบงภมปญญาออกเปน 2 ลกษณะคอ ลกษณะทเปนนามธรรม เปนโลกทศนชวทศน เปนปรชญาในการด าเนนชวต เปนเรองทเกยวกบการเกด แก เจบ ตาย คณคาและความหมายของทกสงในชวตประจ าวน และลกษณะทเปนรปธรรม เกยวกบเรองเฉพาะดานตางๆเชน การท ามาหากน การเกษตร หตถกรรม ศลปะ ดนตร และอนๆ

สำนกหอ

สมดกลาง

12

ภมปญญาเหลานสะทอนออกมาใน 3 ลกษณะ ทสมพนธกนอยางใกลชด คอ ความสมพนธระหวางคนกบโลก สงแวดลอม สตว พช ธรรมชาต ความสมพนธกบคนอนๆทอยรวมกนในสงคมหรอในชมชน ความสมพนธกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาต สงทไมสามารถสมผสไดทงหลาย ทงสามลกษณะนคอสามมตของเรองเดยวกนคอชวตของชาวบาน สะทอนออกมาถงภมปญญาในการด าเนนชวตอยางมเอกภาพเหมอนสามมมของสามเหลยม ภมปญญาจงเปนรากฐานในการด าเนนชวตของชาวบาน

ในขณะท สญญา สญญาววฒน (2535: 77-78) กลาวถงลกษณะส าคญของภมปญญาวา มอย 5 ลกษณะดวยกนคอ ภมปญญาเปนความรเรองเกยวกบเรองใดๆหรอหนวยงานใดๆ เปนขอมล เปนเนอหา สาระเกยวกบเรองนนๆ เชน ความรเกยวกบครอบครว ความรเกยวกบมนษยเกยวกบผหญง ผชาย เปนตน ภมปญญาเปนความเชอเกยวกบเรองใดๆ ของสงคมนนมความเชออาจยงไมม ขอพสจน ภมปญญาทเปนแนวทางในการแกปญหา หรอปองกนปญหาในหนวยสงคม ภมปญญาทางวตถในสงคม เชนเครองใชสอยในครอบครว ภมปญญาทางพฤตกรรม ในสงคม เชน การปฏบตตนของคนในครอบครว จนท าใหครอบครวสามารถด ารงอยได

ส าหรบภมปญญาทองถน ประเวศ วะส (2536: 21-23) เสนอวาภมปญญาทองถนมลกษณะส าคญ 3 ประการคอประการแรก มความจ าเพาะของทองถน สงสมจากประสบการณหรอความชดเจนจากชวตและสงคมในทองถนหนงๆ แตอาจเอาไปใชในทองถนทแตกตางกนไมได หรอไดไมด ประการทสอง มความเชอมโยงหรอบรณาการสงกลาวคอ เปน ภมปญญาทมาจากประสบการณจรง จงมความเปนบรณาการสง ทงในเรองของกาย ใจ สงคม และสงแวดลอม เชน ความคดเรองแมธรณ แมคงคา แมโพสพ พระภมเจาทรกขเทวดา เปนการเชอมโยงธรรมชาตกบจตใจของคนเพอใหเกดประโยชน โดยสรางความสมพนธทใหคนเคารพธรรมชาต คนเราถาเคารพอะไรยอมไมท าลายสงนน ประการท สาม คอ มความเคารพผอาวโส ภมปญญาทองถนใหความส าคญแกประสบการณ จงมความเคารพอาวโส เพราะผอาวโสมประสบการณมากกวา ขณะท ยศ สนตสมบต (2542: 51) ไดกลาวถงลกษณะของภมปญญาทองถนมความใกลเคยงกบความรทางดานวทยาศาสตร คอผานการพสจนทดลอง ผานกระบวนการคดสรร ปรบปรง และพฒนาอยางเปนระบบ แตพบขอแตกตางจากวทยาศาสตร ใน 2 ประการคอ ประการแรกคอ ภมปญญาทองถนมลกษณะจ าเพาะประจ าทองถน เปนความรท เกดจากการปฏสมพนธและการพงพาอาศยกนระหวางมนษย สตว พช พลงตามธรรมชาต ดวงวญญาณ ทดน แหลงน า และลกษณะภมประเทศเฉพาะพนท ภมปญญาทองถนเกดจากความเขาใจอยางชดเจนในระบบความสมพนธทเกดขน สามารถปรบใหเกดประโยชนในการอยรวมกน

สำนกหอ

สมดกลาง

13

อยางยงยน ขอแตกตางประการท 2 คอ ภมปญญาทองถนมลกษณะจ าเพาะของภมปญญาทองถนเกยวพนเชอมโยงอยางแนบแนนกบสงคมและสทธของชมชนกลาวคอ ภมปญญาทองถน ประกอบขนบนเครอขายความสมพนธทางสงคมระหวางกลมคน ครอบครว เครอญาต และชมชนกบสงมชวตกลมอน ทด ารงอยรวมกนภายในระบบนเวศนทองถนชดนน ในขณะทความรทางวทยาศาสตรซงมลกษณะเปนสากลทวไปมากกวา อาจจะไมสามารถน ามาใชเพอพฒนาและจดการทรพยากรภายในระบบนเวศทองถนหนงไดเสมอไป 4. ความส าคญของภมปญญาทองถน

ภมปญญาทองถนถอเปนความรทางวฒนธรรมทมคณคาอยางยง เพราะเปนรากฐานของสงคมทมการสงสมสบทอดกนมา เปนความรทอยกบตวคนและแผนดน สะทอนถงวถการด าเนนชวต ไมวาจะเปนดานปจจยส ในดานศลปวฒนธรรม ประเพณ ความเชอตางๆ ซงเกดจากการปรบชวตใหสมพนธกบสภาพแวดลอม ระบบวธคดในการจดระบบความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาต และคนกบสงเหนอธรรมชาตอยางชาญฉลาด (เอกวทย ณ ถลาง, 2546: 1-2)

ภมปญญาทองถนถอเปนทนทางสงคมและวฒนธรรมท ทรงคณคาของไทย ภมปญญาทองถน เปนวฒนธรรมทแสดงถงความเปนไทย เปนองคความรทมคณคาและความดงามทจรรโลงชวตและวถชมชนใหอยรวมกบธรรมชาตและสภาวะแวดลอมไดอยางกลมกลนและสมดล เปนพนฐานการประกอบอาชพและเปนรากฐานการพฒนาทเรมการพฒนาเพอการพงพาตนเอง การพฒนาเพอการพงพาอาศยซงกนและกน และการพฒนาทเกดจากการผสมผสานองคความรสากลบนฐานภมปญญาเดม เพอใหเกดเปนภมปญญาใหมทเหมาะสมกบยคสมย รวมทงมคณประโยชนในการท าใหชาตและชมชนผานพนวกฤตและด ารงความเปนชาตหรอชมชนได จงกลาวไดวา ภมปญญาทองถนไมไดมคณคาเพยงตอทองถนเทานน หากแตยงเออประโยชนตอการวางแผนพฒนาประเทศอยางยงยนและสรางสรรคอกดวย (เทดชาย ชวยบ ารง, 2554: 40-41) 5. การถายทอดและการเรยนรภมปญญาทองถน

การถายทอดภมปญญาทองถนเปนเรองของชาวบานรนหนงถายทอดสชาวบานอกรนหนงดวยวธการตางๆทแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอมของแตละทองถน ทงทางตรงและทางออมโดยอาศยศรทธาทางศาสนา ความเชอเรองผสางตางๆ รวมทงความเชอบรรพบรษเปนพนฐานในการเรยนร จงนบไดวา พธกรรมทางศาสนา พธกรรมตามธรรมเนยมประเพณของทองถนตางๆ นบวาเปนกระบวนการทคอยเปนคอยไปตามธรรมชาตของแตละชมชน ขณะท

สำนกหอ

สมดกลาง

14

รปแบบการถายทอดภมปญญาทองถนจะมหลากหลายเชนกน (เอกรนทร พงประชาและคณะ, 2555: 30-31)

การถายทอดภมปญญาทองถนนน สามารถ จนทรสรย (2536:150-151) ไดจ าแนกไว 2 วธคอ วธการแรกการถายทอดภมปญญาแกเดก เดกโดยทวไปมความสนใจในชวงเวลาสนในสงทใกลตว กจกรรมการถายทอดตองงายไมซบซอน สนกสนาน และดงดดใจ เชน การละเลน การเลานทาน การลองท าตามตวอยาง เปนตน เปนการสรางเสรมนสยและบคลกภาพทสงคมปรารถนา และมงเนนจรยธรรมทเปนสงควรท าและไมควรท า วธการทสองคอการถายทอดภมปญญาแกผใหญ ผใหญถอวาเปนผทผานประสบการณตางๆมาพอสมควรแลว และเปนวยท างาน วธการถายทอดสามารถท าไดหลายรปแบบ เชน วธบอกโดยตรงหรอบอกเลาโดยผานพธสขวญ พธกรรมทางศาสนา เปนตน หรอการลงมอประกอบอาชพตามอยางบรรพบรษ ซงมการเชอมโยงประสบการณมาโดยตลอด

เอกวทย ณ ถลาง (2540: 46-49) กลาวถงกระบวนการเรยนรตามธรรมชาตของมนษยกอใหเกดการพฒนาภมปญญาไวดงน 1. การลองผดลองถก ในสมยบรรพกาลมนษยเรยนรทจะด ารงชวตใหอยรอดดวยการลองผดลองถก จากประสบการณของการลองผดลองถก สะสมความรความเขาใจของตนไว แลวถายทอดใหแกลกหลานของตน ความรและประสบการณเหลานไดรบการทดสอบตลอดเวลาในการด าเนนชวตจรง เมอปจจยเปลยนไป สถานการณเปลยนไป กตองใชปญญาแกไขปญหาใหมๆจดจ าความคดและวธปฏบตนนตอไป มนษยจงมการสงสมภมปญญาในการด ารงชพไวมากขน 2. การลงมอกระท าจรง มนษยเรยนรดวยการลงมอกระท าจรงในสถานการณและสงแวดลอมทมอยจรง การเรยนรและสะสมประสบการณตางๆไวในสถานการณจรง ปฏบตจรงแลวสงตอไปยงรนหลานแบบคอยเปนคอยไป กลายเปนแบบธรรมเนยมหรอวธปฏบต 3. การสาธตวธการ การสงสอนดวยการบอกเลา และการสรางองคความรไวเปนลายลกษณ เปนการถายทอดการเรยนรจากการท าจรงสงตอถงคนรนหลง โดยไมมวธการแบบตายตว จะปรบเปลยนตามเหตและปจจยทอยในการรบรของผเปนเจาของวฒนธรรม 4. การเรยนรโดยพธกรรม ในเชงจตวทยา พธกรรมมความศกดสทธ และมอ านาจโนมนาวใหคนทมสวนรวมรบเอาคณคาและแบบอยางพฤตกรรมทตองการเนนเขาไวในตว โดยใชศรทธา ความขลง ความศกดสทธของพธกรรม เปนการสรางกระแสความเชอและพฤตกรรม

สำนกหอ

สมดกลาง

15

ทพงประสงค แมจะมภมปญญา ความรอบรอย เบองหลงพธกรรม จะไมมการเนนย าภมปญญาเหลานนแตจะเนนผลทเกดตอส านกของผมสวนรวมเปนส าคญ 5. ศาสนา สถาบนศาสนามอทธพลตอการเรยนรของหมคนทอยรวมกนเปนหมเหลา ศาสนาเปนหลกในการหลอหลอมบมเพาะทงความประพฤตสตปญญาและอดมการณ ถอเปนการศกษาทเปนองครวมและมอทธพลตอชวตของคนทนบถอศาสนานนทงทางตรงและทางออมและเปนกรอบในการพฒนาสงคม 6. การแลกเปลยนความรประสบการณ การแลกเปลยนความร ประสบการณ กบคนตางวฒนธรรมท าใหกระบวนการเรยนรขยายตว มความคดใหม ผสมกลมกลนบาง ขดแยงบาง ท าใหเกดการเรยนรหลากหลาย การกระจายเครอขายและการขยายตวของเรยนรท าใหสงคมไทยกลายเปนสงคมแหงการเรยนรและมเครอขายแหงการเรยนรทมภมปญญาทงเกาใหมใหพจารณามากมาย 7. การผลตซ าทางวฒนธรรม ในการแกปญหาทงทางสงแวดลอม เศรษฐกจและสงคมมผเลอกเฟนเอาความเชอ ธรรมเนยมปฏบตในสงคมประเพณมาผลตซ าทางวฒนธรรมใหตรงกบฐานความเชอเดม จดเปนกระบวนการเรยนรแบบหนงทเกดขนตลอดเวลาในสงคมไทยทมทงไดผลและไมไดผล สรางสรรคและไมสรางสรรค 8. ครพกลกจ า เปนการเรยนรทมมาแตเดม ในท านองแอบเรยน แอบเอาอยาง เฝาสงเกตแลวรบมาเปนของตนเปนการเรยนรแบบธรรมชาตนสยมนษย เปนการหาความรทมประสทธภาพทางหนง 6. การศกษาและการพฒนาภมปญญาทองถน

สามารถ จนทรสรย (2536: 156-159) น าเสนอแนวทางการศกษาและเผยแพรภมปญญาชาวบานไดแก การท าความเขาใจเรองภมปญญาชาวบาน โดยศกษาหาความรท าความเขาใจ จากนนไปศกษาดงาน พบปะสนทนากบปราชญชาวบาน เพอด าเนนการสงเสรม พฒนาฟนฟ สบทอดเกยวกบภมปญญาทองถนตอไป การเกบรวบรวมขอมลภมปญญา โดยการสบคน สอบถาม ขอความรวมมอจากชาวบานเพอน าขอมลทไดมาวเคราะห จดระบบส าหรบเผยแพร คนควาวจยเชงลกตอไป การสงเสรมใหมการวจย เพอใหเกดความรความใจในรากเหงาภมปญญาแตละดานของทองถนอยางแทจรง การสงเสรมเผยแพร โดยการรวบรวมองคความรทเหมาะสม แลวเลอกสรรทเหมาะสมในแตละประเดน น ามาจดท าสอเพอเผยแพรตามโอกาสทเหมาะสม เพอสงเสรมใหชาวบานน าความรภมปญญาเหลานนไปประยกตใหทนสมย และเพอใหเหนถงศกดศรของปราชญชาวบานไทย การสนบสนนภมปญญาใหชาวบาน โดยยอมรบในความ

สำนกหอ

สมดกลาง

16

มภมปญญาชาวบาน ในศกยภาพ ใหมอสระในการตดสนใจ ไมบงการ ไมครอบง าชาวบาน ยกยองและใหก าลงใจสนบสนนกจกรรมทชาวบานท าดวยความเคารพในความคดของชาวบาน การประสานแผนเพอสรางเครอขายการด าเนนงาน โดยการประสานงานกบหนวยงานภาครฐและเอกชนใหมการรวมมอในการศกษาขอมล หาความรดานภมปญญาจากปราชญชาวบาน สนบสนนใหมการศกษาดงานแลกเปลยนความร แลกเปลยนประสบการณระหวางชาวบาน สรางเครอขายใหมการเชอมโยงสบทอด ปรบประยกตรวมก าลงกน ตามศกยภาพของปราชญแตละดาน แตละทองถน โดยหนวยงานทเกยวของควรใหการสนบสนนอยางจรงจง

การพฒนาภมปญญาทองถนนน เทดชาย ชวยบ ารง (2554: 69-70) กลาวถงเทคนคการยกระดบภมปญญาทองถนสการพฒนาเชงสรางสรรค ม 4 เทคนคหลกไดแก การอนรกษ คอ การรกษาสงทเหลออยเพยงเลกนอยใหคงอยสบตอไป การฟนฟ คอ การน าสงทสญหายไปแลวใหกลบมาอก การประยกต คอการน าสงเดมมาปรบใชใหเหมาะสมกบยคสมย การสรางใหม คอการคดคนสงใหมจากฐานความรดงเดม

กระบวนการยกระดบภมปญญาทองถนสการพฒนาทองถนอยางสรางสรรคโดยเนนวเคราะหประเดนตางๆดงน

1. วเคราะหขอมลพนฐานซงเปนบรบทของพนท เชน ประชากร รายได อาชพ การศกษา เปนตน

2. วเคราะหชมชนในพนททจะท าการพฒนา โดยวเคราะหหนวยทางสงคมวาประกอบดวยอะไรบาง แตละองคประกอบมสถานการณและบทบาทอยางไร วเคราะหสถาบนทางสงคม วาแตละหนวยมบทบาทและศกยภาพเพยงใด วเคราะหโครงสรางทางสงคม เพอศกษาความเกยวพนของแตละภาคสวนในพนท

3. วเคราะหภมปญญาและสถานการณภมปญญาและสถานการณทองถน 4. วเคราะหปญหาและศกยภาพพนทวามจดแขง จดออน โอกาสและอปสรรคของ

พนท 5. วเคราะหโอกาสในพนท วามโอกาสพฒนาอยางไร จะน าภมปญญาตวไหนมาใช

ในการพฒนา ซงสอดคลองกบทพชรนทร สรสนทร (2550: 95-97) ทกลาวถงสาระของ

การศกษาและวเคราะหชมชนวาควรประกอบดวยประวตความเปนมาของชมชน ลกษณะทางกายภาพ เชน สภาพทางภมศาสตร ลกษณะทางสงคมประชากรเปนตน วฒนธรรมประเพณ โครงสรางทางสงคม และควรท าควบคกบการสบคนขอมลดานภมปญญาทองถน ควรใหความ

สำนกหอ

สมดกลาง

17

สนใจกบเปาหมายของการจดเกบและน าขอมลไปใชในกระบวนการเรยนรของชมชน เพอเปนแนวทางในการพฒนา ภมปญญาทองถนและสงคมตอไป 6. การอนรกษภมปญญาทองถน กระบวนการในการอนรกษทนภมปญญาทองถนของไทย ประกอบดวย การคนควาวจยศกษาและรวบรวมขอมลภมปญญาทองถนในดานตางๆในทกระดบ เพอใหทราบอดตทเปนมาและสถานการณในปจจบน การอนรกษ โดยปลกจตส านกใหคนในทองถนตระหนกถงคณคา และความส าคญของภมปญญาทองถนตางๆ สงเสรมการจดกจกรรมตางๆ ทสรางจตส านกของคนในทองถนรวมกนอนรกษภมปญญาทเปนเอกลกษณของทองถน การฟนฟภมปญญาทก าลงจะหายไปหรอทสญหายไปแลวมาท าใหมคณคาและมความส าคญตอการด าเนนชวตในทองถน การพฒนา รเรมสรางสรรคและปรบปรงภมปญญาใหเหมาะสมกบยคสมยและเกดประโยชนในชวตประจ าวน การถายทอดภมปญญาใหแกคนในสงคมไดรบร ใหเกดความรความเขาใจแลวน าไปใชประโยชนไดอยางเหมาะสม ผานสถาบนครอบครว สถาบนการศกษาและการจดกจกรรมทางวฒนธรรมตางๆ และสนบสนนจดกจกรรมทางวฒนธรรมและสงเสรมภมปญญาทองถนอยางตอเนอง สงเสรมและสนบสนนการพฒนาศกยภาพของชาวบานปราชญทองถนแสดงศกยภาพและพฒนาความรอยางเตมท รวมทงสงเสรมใหมโอกาสไดรบการยกยองและประกาศเกยรตคณ และการเผยแพรแลกเปลยน โดยสงเสรมและสนบสนนกจกรรมใหเกดการเผยแพรแลกเปลยนภมปญญาและวฒนธรรมอยางกวางขวางดวยสอและวธการตางๆระหวางกลมชนและทองถนตางๆ อยางกวางขวางรวมทงประเทศอนๆทวโลก (เทดชาย ชวยบ ารง, 2554: 47- 48) 7. ภมปญญาเชงชางในฐานะทรพยากรวฒนธรรม

ผลงานทมนษยสรางขนในคร งแรกนนลวนเปนงานชางท งสน เพราะมวตถประสงคเพอประโยชนใชสอยเปนประการแรก ไมเนนเรองความงาม มนษยสมยแรกๆ จงมกจะสรางผลงานขนจากการสงเกตธรรมชาตแวดลอม เชน รวาดนเหลวเมอถกแดดไดรบความรอนจะแขง หรอตามบรเวณทกอไฟ ดนจะแขงกวาทอน มนษยจงน าเอาดนมาปนเปนภาชนะ เพอประโยชนใชสอย โดยไมไดค านงถงความงาม มงหวงแตประโยชนใชสอยเปนประการส าคญ ตอมาเมอถงสมยกรกนกคดหลายทานไดรวบรวมความคดเหนก าหนดทฤษฎการชางขนเปนครงแรก ทฤษฎชางนกลาววา การท “บคคลใดสามารถแกไขปญหาไดส าเรจ ประสบการณจากการแกปญหานนสามารถจะน าไปแกปญหาตอๆไปได” ตามทฤษฎดงกลาวเปนการกลาวถงขบวนการท างานชางเทานน แตความงดงามทางศลปกรรมทปรากฏอยในสงคมไทยทกวนนลวนเปน ผลงานทเกดจากการสรางสรรคของชางฝมอทมความเชยวชาญในการท างานศลปะแขนงตางๆ (โครงการสบสานมรดกวฒนธรรมไทย, 2542: 17)

สำนกหอ

สมดกลาง

18

ค าวา “ชาง” พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายไววา เปนค านามหมายถงผช านาญในการฝมอหรอศลปะอยางใดอยางหนง พระยาอนมานราชธนไดเรยบเรยงค าอธบายของศาสตราจารยศลป พระศรถงความหมายของชางฝมอไววา ชางฝมอ (Artisan) หมายถงผผลตศลปกรรมทงามนาดนาใชสอย เครองประดบชวตของเราใหอยดกนด ผลตกรรมหรอสงทท าขนเปนอาชพของชางฝมอนเรยกวาศลปะ เปนผลเกดจากฝมอความสามารถและความรคาของชางฝมอผนนเฉพาะตวเปนคนๆไป ไมใชผลตกรรมทเกดจากเครองจกร เชน การสลกโลหะ การแกะสลกไม การทอผา วชาชพทวาดวยการชาง เชน ชางทอง ชางถม ชางไม ชางรก ชางประดบมก ชางประดบกระจก เปนตน สวนค าวา ศลปน (Artist) นนหมายถง ผสรางศลปกรรมทเปนวจตรศลปไดแกกว นกดนตร สถาปนก จตรกร และประตมากร เปนผทมประสาทความรสกไว มความนกเหนและมฝมอ สามารถสรางศลปกรรมทท าใหผดผฟง เกดความรสกสะเทอนใจได (พระยาอนมานราชธน, 2515: 31-32)

ประเดนความแตกตางระหวางงานชางและงานศลปะอาร สทธพนธไดวเคราะหไววา 1. งานทถอเปนงานชางนน สวนมากวธการท างาน และผลสอดคลองกน เพราะ

ปกตแลววธการท างานจะแบงไปตามล าดบขน จากงายไปจนถงยากตามรปของงานนนๆ ซงผดกบศลปะตรงทเหตผลและผลอาจจะไมสอดคลองกน อาจสลบขนตอนของการท างานไมเปนไปตามล าดบ ทงนเพราะศลปนมเสรภาพในการทจะสรางสรรคงานใหมได ตามทตนคด ตนมอารมณ และความรสก

2. ในดานของการท างานชางนน นายชางในแขนงใดกตาม จะคดถงวางานเมอเสรจแลวจะมประโยชนแกบคคลอนมากนอยเพยงใด รปรางเปนอยางไร ซงผดกบศลปะตรงท ศลปนผสรางจะเรมแกปญหาตอเนองไปตามความรสกของตนเอง และศลปนไมสามารถเดาไดวา งานนนจะงามหรอไมงามในสายตาคนอน และไมค านงวาจะใชเวลานานเทาไหร

3. ในสวนทเกยวของกบความสมพนธของวตถดบ และผลตผลของงานชางนน มความสมพนธเกยวโยงกนเปนอนมาก ผลตผลอยางหนงกลายเปนวตถดบของอกชางหนง และเปนผลตผลของอกชางหนง เชน ชางตดไมมวตถดบคอตนไม เมอตดแลวเปนผลของชางตดไม คอไดซงและซงกลายเปนวตถดบของชางไมสบตอไป ส าหรบศลปะนนความสมพนธของวตถดบและผลตผล อาจจะไมมความสมพนธกบงานของศลปนคนอนๆเลย เมอเสรจกเปนผลตผลใชได

4. ในสวนทเกยวของกบเวลาท างานของงานชางและศลปะมความแตกตางกน งานชางมก าหนดเวลาในการท างานของงานชางและศลปะมความแตกตางกน งานชางมก าหนดเวลาในการท างานและมจ านวนมาก ตองผลตตามความตองการของคนสวนรวม สวนงาน

สำนกหอ

สมดกลาง

19

ศลปะไมมเวลาในการท างานแนนอน ศลปนท าตามอารมณและความตองการสวนตว ผลงานจงมนอยและราคาสง ในประเดนความมงหมายทตางกนของงานชางและศลปะตางกน คองานชางนนเดมมงประโยชนใชสอยเปนประการแรก โดยผสรางจะตองค านงถงตลาดและเศรษฐกจเปนประการส าคญ งานใดทท ากนสบตอกนมาในทองถน พยายามทจะน าเอาวตถในทองถนมาท า และใชเครองมอธรรมดา เรยกวางานชางพนเมอง และถามงความงามหรอมงเพอสนองความตองการของสงคม ทางพธการทางศาสนา หรออภนหาร เรยกวา ศลปะพนบาน ส าหรบค าวา ชาง นน สวนใหญมกจะท าดวยเครองมอธรรมดา ถาใชเครองจกร เรยกชอตางกนไป เชน อตสาหกรรมศลป ศลปะอตสาหกรรม หตถศกษาและอาชวศกษาเปนตน (อาร สทธพนธ, 2519: 6-7)

7.1 คณลกษณะของชาง วทย พณคนเงน (2503: 77-81) กลาววาผเปนชางตองมนสยความชอบมาตงแตเดก มลกษณะประจ าตนทธรรมชาตสรางขน มสมาธแนวแนทจะบรณะ ตกแตง และสรางสรรคดวยใจบรสทธ งานชางเปนงานทหนกมากเพราะตองใชมอ ความคด จตใจ มความประณตบรรจงและกลาตดสนใจ งานชางเปนอาชพทตองใชฝมอและความช านาญเปนพเศษ ผทเปนชางตองมความ มานะ อดทน ใจเยนและมความหวานละมนละมอม เพอสรางเสนหเขามดใจประชาชน ชางมแนวคดกวางไกลและมอสระเสรของตนเอง สงส าคญทสดคอชางเปนผก าเอาวฒนธรรมของชาตไว ชางถอวาตนเปนคนของชาตส านกอยเสมอวา ตองเปนชางทงการกระท าและจตใจ ตองส ารวมตนอยอยางผมศลโดยถอหลก 3 ประการคอ ประการแรกคอ ครอาจารย ไดแกผประสาทวชาให โดยเฉพาะชางไทยถอวา พระวษณกรรม เปนบรมครแกการชาง การไหวครและการครอบครเปนการระลกถงพระคณครอาจารยทประสทธประสาทวชาให ประการทสอง ผใหก าเนด พอแมญาตผใหญรนบพการ และชาต ชางไทยจะหวงแหนและรกแผนดนเกด สรางสรรคงานศลปกรรมไทยเพอแสดงความรกชาต ประการสดทายคอ สงสกการะ หมายถง พระมหากษตรยและศาสนา ชางไทยเคารพสกการะพระมหากษตรยเทากบผครองโลก หรอสรวงสวรรคอยางพระอศวร เหนไดจากการประดบประดาทงในการกอสราง การเขยน การปนและการแกะสลก ส าหรบสงสกการะในทางศาสนา พระพทธศาสนาฝงแนนอยในสายเลอดงานศลปกรรมในทางศาสนาจงเปนหนาทของชางไทย

จากการศกษาขอมล พบวามนกวชาการหลายทานกลาวถงลกษณะเฉพาะของชางฝมอซงสามารถสรปไดเปน 2 ลกษณะคอ 1. ชางแตละคนจะมเครองมอซงท าขนตามถนดมออยางทเรยกวา “ของคมอ” ชางแตละคนมกจะมเครองมอทตนเองถนดผดกน เชนคมสว บางคนชอบใหเผลมาก บางคน

สำนกหอ

สมดกลาง

20

เผลนอย บางคนชอบสลกพนชองวางลายจนทะลออกแลวแกะตวลายใหโดดเดนดเปนการโลดโผน แตบางคนสลกอยางพนๆ ซงจะแตกตางกนไปตามภมปญญาและฝมอของแตละคน 2. คนเปนชางเมอพบเหนอะไรมาแลวพยายามบอกใหคนอนไดร โดยการระบายออกในการวางรปหรอดดแปลงปรงแตงแกไข ตลอดจนน ามาปรบใหเขากบงาน เมองานเสรจกจะหาขอต าหนเพอแกไขเมองานเสรจกหางานใหมอกโดยไมซ าวธเดม 7.2 ประเภทของชาง ในสงคมไทยมชางลกษณะตางๆ อยจ านวนมาก ผรและนกวชาการจงมความเหนทแตกตางกนในเรองประเภทของชาง เชน ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช ไดแบงประเภทของชางออกไดเปน 3 ประเภทคอ

ชางหลวงหรอชางทางราชการ เปนชางทสงกดอยตามกรมกองตางๆ มหนาทกอสรางสถานทตางๆทตองอาศยฝมอชางทกชนด เชน พระเมร หรอ พลบพลา ตลอดจนงานกอสรางทใชเปนการถาวร เชน พระอารามหลวง ปราสาทราชวง เปนตน ชางศาสนา ไดแกชางทอยในสมณเพศ หากจะมปรากฏชอเพยงนามของทานทมชอเสยงจรงๆเปนทจดจ าในวดททานสรางศลปกรรมไว เนองจากการสรางศลปกรรมของชางพระนน ทานสรางเปนพทธบชา ไมมการยดตดในการลงชอไวในผลงาน สวนชางเชลยศกดนนเปนชางทไมประสงคจะเขารบราชการ ตองการการท ามาหากนเปนอสระ จงมการปดบงชอเสยงฝมอของตนเปนความลบ หากคนทวไปรวาชางเชลยศกด คนไหน ฝมอด มศลปะชนสง ชางคนนนจะถกเกณฑเขารบราชการในทสด ในขณะท วบลย ลสวรรณ กลาวถงงานชางเพมเตมอกประเภทหนงคอ ชางพนบานพนเมอง ชางเหลานเปนชางทมความช านาญในการชางตามแบบพนบานพนเมองของตน ชางพนบานพนเมองมกจะไดรบ การถายทอดวชาชางมาจากบรรพบรษของตน และปฏบตงานอยในทองถนของตนนนเอง (วบลย ลสวรรณ, 2529: 16)

ในขณะทกรมศลปากร (2537: 27) จ าแนกประเภทของชางไว 2 ประเภทใหญตามลกษณะผลตกรรมไดแก 1. ชางประเภทชางท าของใช โดยทวไปเรยกวา “ชางฝมอ” หมายถงผมฝมอ มความช านาญในการสรางท าสงของเครองใชตางๆ ใหเปนไปตามวตถประสงคของผตองการใชสงของนนๆ การท ามความสมพนธกบการใชสอยในชวตประจ าวน แบงยอยออกเปน 2 พวกคอ

ชางหตถกรรม คอผทใชฝมอท าการกอสรางสงตางๆ จ าพวกเครองอปโภคทมความส าคญแกความตองการใชส าหรบความเปนอย การงานประจ าวนและการท าอาชพตางๆ อาท ชางปนหมอ ชางท าเกวยน ชางจกสาน ชางทอเสอ ชางตมด เปนตน

ชางหตถศลป คอ ผทตองใชฝมอท าการสรางสงของตางๆ ทงจ าพวกเครองอปโภคทจะใชสนองความตองการเปนพเศษกวาปกต ใชส าหรบพธกรรม หรอใชในโอกาส

สำนกหอ

สมดกลาง

21

เทศกาลตางๆ ทมความตองการเปนพเศษกวาปกต ใชส าหรบพธกรรม หรอใชในโอกาสเทศกาลตางๆ ทมความตองการความสวยงามเปน “ศลปลกษณะ” เปนทพงตาแก ผเปนเจาของและผรวมใชพอสมควร อาท ชางสลกกระดาษ ชางแทงหยวก ชางทอผา ชางเครองเขน ชางหลอเตาปน เปนตน

2. ชางประเภทชางท าของชม ชางประเภทนมกไดรบการขนานนามวา “ชางสปป” หรอปจจบนเรยกวา “ศลปน” เปนชางทมฝมอในการสรางสรรคสงตางๆ ขนอยางมศลปะ สรางใหเปนสงสวยงามควรเปนของชมมากกวาของใช อาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอ

ชางประณตศลป คอผทใชฝมอสรางสรรคสงตางๆ ใหเปนไปตามวตถประสงคส าหรบการตกแตง เพมพนความสวยงามใหมขนแกเครองทจะใชในโอกาสพเศษ ใชในเทศกาล ใชส าหรบพธกรรม อาท ชางท าเครองสด ชางท าดอกไม ชางเยบบายศร ชางสะดง ชางรก ชางโลหะรปพรรณ เปนตน

ชางวจตรศลป คอผทใชฝมอท าการสรางสรรคสงตางๆ ใหเปนไปตามวตถประสงค เพอแสดงออกซงความงามทางศลปะโดยมไดค านงถงประโยชนใชสอย อาท ชางเขยนจตรกรรม ชางปน ชางสลกไม เปนตน

หากกลาวถงงานชางฝมอแตละทองถนมความแตกตาง ทงนขนอยกบวสดทใชคณสมบตของวสดแตละชนดอาจขนอยกบลกษณะภมประเทศแตละภาค วสดบางประเภทอาจเหมาะสมทจะใชท าสงของประเภทหนงเทานน งานฝมอในแตละทองถนจงแตกตางกนไป ประเภทของงานชางจะมมากหรอนอยขนอยกบวสดทใชผลตเปนส าคญ งานชางฝมอกจะมหลายประเภทไปดวย ทงนขนอยกบจ านวนชางผผลต ทน เครองมอ การขนสง และตลาดควบคไปดวย

วเชยร ณ นครและคณะ (2524: 86-87) แบงประเภทของงานชางฝมอพนบานเปน 2 ประเภทดงน

1. แบงประเภทตามลกษณะการใช การแบงประเภทในลกษณะนถอเอาประโยชนจากการใชสอยจากงานฝมอนนๆ เปนหลกส าคญในการแบง ซงจ าแนกไดหลายอยาง ไดแก งานชางฝมอทใชเปนพาหนะทงทางบกและทางน า งานชางฝมอทใชในการท าไร ท านา งานชางฝมอซงเปนเครองจบสตว สวนมากเปนเครองมอจกสาน งานชางฝมอซงใชสอยประจ าวน งานชางฝมอเกยวกบการพกผอนหยอนใจ งานชางฝมอซงเกยวกบพธทางศาสนาและการศกษาเลาเรยน งานชางฝมอทเปนอตสาหกรรมในครวเรอน

2. แบงประเภทตามวสดทน ามาใชผลต การแบงประเภทตามลกษณะนถอเอาวสดทน ามาใชเปนหลกส าคญในการแบง จ าแนกออกไดหลายประเภทคอ เครอง

สำนกหอ

สมดกลาง

22

หนง เครองปนดนเผา เครองไม เครองไมไผและหวาย เครองรก เครองหลอ เครองทอ-ยอม เครองโลหะ

7.3 ความหมายของภมปญญาเชงชาง ปจจบนมการกลาวถงภมปญญาเชงชางมากขน ดวยการใหความส าคญและเลงเหนถงคณคาและมลคาทเกดจากจากชางฝมอมากขน ศภชย สงหยะบศย (2544) กลาวถงภมปญญาเชงชางวาเปนภมปญญาทเกดจากการจดการดานการชาง เพอใหสามารถสรางสรรคผลงานไดบรรลเปาหมายทตองการ

ธรศกด วงศค าแนน (อางถงในวระศกด จลดาลยและคณะ, 2549: 13-15) ไดใหความหมายในสวนของภมปญญาชาวบานเชงชาง หรอเทคนควทยาชาวบาน โดยตงประเ ดนการศกษาตามองคประกอบของเทคนควทยาพนบาน ดงน

1. การศกษาเครองมอชาง งานชางหรองานประดษฐ มกมเครองมอเครองใชพนบาน ซงเปนผลงานจากการคดคนของชาวบาน มมากมายหลายอยางลวนมคณคาและม ความส าคญนาสนใจ เครองมอชาวบานหลายรายการเปนพนฐานของการประดษฐใหมๆในปจจบนเชน ขวาน มการพฒนามาตงแตยคหนจนถงปจจบน การศกษาเครองมอเครองใชตางๆ ในวชาการเทคนควทยาถอวาเปนเทคนควทยาแบบรปธรรม

2. ศกษาภมปญญาชาวบาน เปนองคประกอบทท าใหเกดผลงานชางของชาวบานภมปญญาเปนองคประกอบในลกษณะของนามธรรม อาจแยกออกเปนหลายลกษณะ ไดแก ความร ความคด กระบวนการ ขนตอน แผนงาน

3. ศกษาวสดชาง ศกษาถงวตถดบทจะน ามาประดษฐเปนผลงาน ใชวสดอะไร ศกษาแหลงวสด ความแขงแรงทนทานใชงานไดดเพยงใด

4. ศกษาดานพลงงาน หมายถง อ านาจลกลบของธรรมชาตทจะกอใหเกดกระบวนการหรอปฏกรยาอาการท างาน หมายถงพลงงานแรงงานตางๆ ไดแก แรงงานจากคน สตว แรงดดกลบของวสด แรงธรรมชาต แรงน า แรงลม แรงโนมถวงของโลก ไฟ แสงอาทตย พลงไอน า พลงควนไฟ

ภมปญญาชาวบานเชงชาง จงมความหมายเดยวกบเทคนควทยาพนบานและภมปญญา โดยการสรางสรรคใหเกดผลงานทสบทอดตามรองรอยของวฒนธรรมทองถนโดยผสมผสานกบสงใหม เพอใหเกดประโยชนแกสงคมในยคปจจบนและอนาคต

7.4 คณลกษณะทเปนภมปญญาเชงชาง งานชางฝมอทปรากฏยอมตองอาศยความรความช านาญ กระบวนการคดแบบและการประดษฐสรางโดยการปรบแปรวสดทรพยากรทองถนดวยเทคนควธตางๆ เปนการแกปญหาอยางหนงเพอใหบรรลวตถประสงค ไมวา

สำนกหอ

สมดกลาง

23

จะเปนดานคณคาดานประโยชนใชสอย หรอดานความงามความพงพอใจ ทงนตองเกดจากความช านาญ ความรสก รสนยม คานยม และลกษณะเฉพาะตวทโดดเดนในเชงชางทงหมดอนถอวาเปนภมปญญา การปรบแปรวสด เทคนควธในการประดษฐสรางรวมทงการแกปญหาทเปนกระบวนการทตองใชภมปญญา การศกษาวเคราะหภมปญญา จงสามารถวเคราะหและประเมนไดจากคณลกษณะ 4 ประการ คอ คณลกษณะดานการใชสอย คณลกษณะดานการออกแบบและเทคนควธ คณลกษณะดานความงาม และคณลกษณะดานความเปนเอกลกษณเฉพาะถน (มโน พสทธรตนานนทและคณะ, 2539: 22) 7.5 องคประกอบของภมปญญาเชงชาง

อษณย เสอด (2549: 36) กลาวถงองคประกอบทมอทธพลตอการสรางงานของชางไทยวามดงตอไปน 1. เทคนควทยาในเชงชาง เทคนควทยาเชงชางประกอบดวย 2 สง คอ เครองมอและวสดชาง กระบวนการและขนตอนการท างาน งานชางนนมความสมพนธระหวางวธการท างานและผลผลต ชางตองรวาควรใชวสดอะไรและใหความส าคญในการปฏบตงานเปนขนตอนกอนหลงและการฝกฝน 2. คตความเชอ คตความเชอของชางไทย คอมความเชอในอ านาจศกดสทธของชางเชน การนบถอพระวษณกรรมเปนบรมครแหงการชางเพอใหเกดความศกดสทธ และเปนทยดเหนยวทางใจ การบชาเครองมอชาง เชอในครอาจารย ผใหก าเนดและสงสกการะ 3. พนฐานดานจตใจของชางไทย พนฐานดานจตใจของชางไทยคอ มความสนใจและรกทจะสบทอด เหนคณคาในวชาชางของตน มอปนสยและเจตคตในการท างานของชางซงประกอบดวย ความเฉลยวฉลาด ชางสงเกต มสมาธในการท างาน มานะพากเพยร อดทน ใจเยน ละเอยดรอบคอบ รจกแกไขขอผดพลาด เปนตน และชางควรมคณธรรมจรยธรรมทใชเปนหลกในการด าเนนชวตซงไดแก การรจกวางตนใหส ารวม มความซอสตยเทยงตรง ด ารงตนอยางสมถะ มน าใจตอผ อน รจกเสยสละความสขสวนตนเพอสวนรวม รจกพอ รจกละ รจกวาง และการเปนคนกตญญตอผมบญคณ เปนตน

สรปไดวาภมปญญาในการท าเรอพระบกมความส าคญในฐานะเปนทรพยากรวฒนธรรมอยางหนง ซงมลกษณะเปนองคความรทสะสมขนมาจากประสบการณ ผานการสรางสรรค ลองผดลองถก ถายทอดจากรนสรนจากบรรพบรษสลกหลาน และพรอมพฒนาตามยคสมยตามสภาวะแวดลอม มคณคาและเอกลกษณเฉพาะถนแตกตางกนออกไป ขนอยกบปจจยรอบดาน ภมปญญาการท าเรอพระบกมลกษณะเปนนามธรรมทถายทอดออกมาผานชางฝมอส

สำนกหอ

สมดกลาง

24

กระบวนการท าเรอพระบกเพอใชเปนสญลกษณแสดงความสมพนธระหวางคนกบระบบความเชอ และความสมพนธของคนในชมชน การศกษาแนวคดภมปญญาทองถนนนสามารถประยกตใชเพอเปนหากรอบแนวทางการอนรกษภมปญญาในการท าเรอพระบกตอไปไดอยางเขาใจและชดเจนยงขน

แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม

แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนกรอบหลกในการศกษาเรองพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน โดยศกษาประเดน ความหมายและคณคาของทรพยากรวฒนธรรม รวมไปถงกระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม เพอท าความเขาใจกบการประเมนคณคา และขนตอนการจดการทจะน าไปสการอนรกษตอไป ซงมรายละเอยดการศกษาดงน

1. ความหมายของทรพยากรวฒนธรรม ทรพยากรทางวฒนธรรม คอ ผลตผลของวฒนธรรม หรอลกษณะตางๆ ของ

ระบบวฒนธรรม ทมคาหรอเปนตวแทน หรอสามารถสอถงวฒนธรรมตางๆ ได ดงนน ทรพยากรทางวฒนธรรมจงรวมถงซากสงของทมนษยท าขน แหลงโบราณคด โบราณสถาน ศาสนสถานเสอผาอาภรณ เอกสารทางประวตศาสตร จารก ภาษา ศาสนา ประเพณ พธกรรม ความเชอ ภมปญญาพนบานตางๆ นอกจากนยงรวมถงสงของทมนษยไมไดท าขน แตมความหมายทางใดทางหนงตอมนษย เชน ซากสตว ซากพช ละอองเรณ แหลงน า ดน และหน ทมนษยน ามาใชประโยชน (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 14)

ทรพยากรวฒนธรรมเปนสวนหนงของระบบวฒนธรรมทงหมดในสงคมมนษย ทงทเปนวฒนธรรมทางวตถ สงกอสรางทจบตองมองเหนได และเปนความหมาย ความร ภมปญญา ความเชอ กฎระเบยบแบบแผนเพอการปฏบต จนตภาพ ความรสกนกคด ศลปะและการแสดงออกทไมสามารถจบตองได ซงเปนสงทสามารถจดการใหเกดประโยชนในการด ารงชวตของมนษยในแตละสงคม แตละยคสมยได ทรพยากรวฒนธรรมในสงคมปจจบนประกอบดวยสงทเปนมรดกตกทอดจากอดต และสงทมการสรางสรรคดดแปลงขนมาใหมเพอใชประโยชนในการแกปญหาดานตางๆในชมชนแตละสงคม ทรพยากรวฒนธรรมดงกลาวทสามารถพบเหนและศกษาไดในปจจบนประกอบดวย ทรพยากรทางโบราณคด ภมปญญาทองถน และศลปวฒนธรรมหรอทรพยากรวฒนธรรมทแสดงออก เชน ศลปะ วรรณกรรม ดนตร การละเลน การแสดง ปรมปราคต นทาน ขนบธรรมเนยม ความเชอ ฯลฯ ( สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 13-14)

สำนกหอ

สมดกลาง

25

ทรพยากรทางสงคมวฒนธรรมเปนผลของการกระท าของสมาชกสงคม ตงแตอดตเรอยมาจนถงปจจบน ผลของการกระท าทผคนในอดตสรางสรรคไวเหลออยในรปของสถานท วตถ และนทานต านานทเลาขานผานประเพณค าบอกเลา ทรพยากรในลกษณะนอยในความดแลของวด ชมชน กรมศลปากร และเอกชน ทรพยากรทางสงคมวฒนธรรม อกสวนหนงไดรบการสบทอดจากอดตและปรบปรนโดยผคนรนหลงมรดกทรพยากรทางสงคมวฒนธรรมเชนนมกมทงสวนทเปนวตถโดยตรง เชน ภมปญญาในเรองตางๆ อกทงบรรทดฐานการด าเนนชวต และพธประเพณความเชอทงหลาย ทอาจเรยกรวมๆ วาเปนทรพยากรทางสงคมวฒนธรรมทยงมชวต มนษยในแตละทองถนตางกมทรพยากรทางสงคมวฒนธรรมแตกตางกนไป ทงนเปนผลเนองมาจากการปรบตวตอสภาวะแวดลอมโลกทหลากหลาย เพราะมนษยอยเปนกลมสงคม สอสารกนดวย ภาษาทาทาง ภาษาพดและภาษาเขยน ซงเปนอปกรณส าคญในการอบรมบมนสยคนตางรนตางวย ใหไดเรยนรและสบทอดการกระท าของกนและกน คนรนใหมสามารถสรางท าสงตางๆ ตอยอดจาก ผลงานของบรรพบรษ จงท าใหนบวนทรพยากรทางสงคมวฒนธรรมจะเพมทงปรมาณและคณภาพมากขน ( ชนญ วงษวภาค, 2547: 77-78)

2. คณคาของทรพยากรวฒนธรรม คณคาของทรพยากรวฒนธรรมอาจมการประเมนแตกตางกนไปตามพนฐานทาง

สงคม-วฒนธรรม ทางประวตศาสตร ทรพยากรโบราณคด ทรพยากรวฒนธรรมทกประเภทมคณคา หรอมประโยชนในปจจบน หรออนาคต มนกวชาการหลายทานระบถงคณคาดานตางๆไวดงน

วลเลยม ด ไลป (William D. Lipe, 1984: 2-10) ระบถงคณคาของทรพยากรวฒนธรรม 4 ประการคอ

1. คณคาทแสดงนยของอดต (associative / symbolic value) ทรพยากรวฒนธรรมทกประเภทโดยเฉพาะทเปนสงกอสรางและเปนวตถสงของ เปนหลกฐานทใชยนยนเรองราวในอดตไดดวยตวของมนเอง และหากเปนความรภมปญญาทแปลและสกดไดทรพยากรวฒนธรรมประเภทวตถสงของทสอดคลองและรบรองกบความรทแปลไดจากทรพยากรวฒนธรรมทเปนนามธรรมท าใหคณคาทเปนนย เปนสญลกษณ และเปนความทรงจ าของอดตทมพลงสงในการสอสารถงคนสมยปจจบนใหเขาใจอดตไดโดยงาย

2. คณคาทางวชาการ (informational value) ทรพยากรวฒนธรรมมคณคาในฐานะตวแทนของอดตในตวของมนเองแลว ยงเปนแหลงขอมลในการศกษาวจยเพอสบหาเรองราวในอดตไดอยางถกตอง เชนการวจยทางโบราณคด ประวตศาสตรสถาปตยกรรม ภมปญญาชาวบาน เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

26

3. คณคาดานความงามหรอสนทรยะ (aesthetic value) คณคาดานความงาม ถกตาตองใจของวตถทางวฒนธรรมนนเปนเรองทคอนขางซบซอน บางครงความงามนนอาจถกก าหนดดวยปจจยตางๆไดแก แบบแผนและเปนความงามทเปนประเพณนยมในสงคมหรอในชวงเวลาทวตถนนถกสรางขน

4. คณคาทางเศรษฐศาสตร (economic value) ทรพยากรวฒนธรรมถกน าเขากระบวนการสรางมลคาเชงปรมาณการเงนตามกระแสของโลกสมยใหม คณคาทางเศรษฐศาสตรของทรพยากรวฒนธรรมอาจเกดจากมลคาของสงกอสราง หรอวตถสงของทสามารถใชใหเกดประโยชนตอการตอบสนองความตองการพนฐานของคนปจจบนได เชนเดยวกบในปจจบน ภมปญญาทมมลคาทางเศรษฐศาสตร เชน ความรเรองยา อาหาร งานศลปะ ฯลฯ กลายเปนทรพยากรวฒนธรรมทตองจดสทธบตรหรอลขสทธปองกนการละเมดหรอท าซ าเพอการคา จนท าใหคณคาและมลคาเกอบจะกลายเปนเรองเดยวกนในทางเศรษฐศาสตรทนนยมอตสาหการ (สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 25-27)

นอกจากนมการใหคณคาทางวฒนธรรมของทรพยากรวฒนธรรม ซงหมายถง สงทผคนในปจจบนใหความส าคญ อาจแตกตางกนไปในแตละสงคม แบงออกเปน 3 กลมยอยไดแก

1. คณคาเชงอตลกษณ (identity value) เปนกลมคณคาทมความสมพนธและความผกพนดานอารมณความรสกกบทรพยากรวฒนธรรม ความผกพนนนอาจรวมไปถงความเกาแก คณลกษณะบางประการ ประเพณ ความหลง หรอความทรงจ า ต านาน ความรสก ศาสนา จตวญญาณ และสญลกษณอาจมนยส าคญทางการเมอง ชาตนยม รกพวกพอง

2. คณคาเชงศลปะหรอเทคนค (relative artistic or technical value) เปนคณคาทขนอยกบความเปนมาทางประวตศาสตรสามารถพสจนไดดวยวธทางวทยาศาสตร เชนลวดลาย โครงสราง หนาทการใชสอย ทกษะฝมอ เปนตน

3. คณคาเชงจ านวนทหายาก (rarity value) หมายความวาทรพยากรบางอยางทมลกษณะคลายกนเชนประเภทเดยวกน รปแบบเดยวกน อายสมยเดยวกน อาจมจ านวนไมเทากน มจ านวนไมมากหรอเปนของหายาก (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 50-51)

การประเมนคณคาเปนกระกระบวนการหนงของการอนรกษมรดกวฒนธรรมดงท วฑรย เหลยวรงเรอง (2552: 32-33) กลาวถงกระบวนการด าเนนการอนรกษทรพยากรวฒนธรรมวาควรศกษาเพอตระหนกถงคณคามรดกวฒนธรรมนนใหถองแท แลวท าการประเมนคณคาในแตละดานเชน คณคาทางสนทรยภาพ คณคาทางประวตศาสตร คณคาทางโบราณคด คณคาทางศลปกรรม คณคาทางสถาปตยกรรม คณคาทางวทยาการและการศกษา คณคาในเรองขนาด

สำนกหอ

สมดกลาง

27

โครงสรางและวสด โดยจดล าดบความส าคญ ประเมนศกยภาพมรดกทางวฒนธรรมทเกยวของกอนการอนรกษมรดกวฒนธรรมนนตอไป

3. กระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม ธนก เลศชาญฤทธ (2554 : 63-68) กลาวถงเปาหมายและกระบวนการจดการ

ทรพยากรวฒนธรรมไววา เปาหมายส าคญของการจดการทรพยากรวฒนธรรมควรชดเจนและสอดคลองกบคณคาและความหมายของทรพยากรวฒนธรรมกอนด าเนนการขนตอไป คอการคนหา การรกษา รวมถงการใชคณคาและความหมายของทรพยากรวฒนธรรมเพอตอบความสนองความตองการของสงคม ชมชน และความเปนมนษย อาจแบงไดดงน

1. เพอใหไดขอมลเกยวกบทรพยากรวฒนธรรมส าหรบการวางแผนและการปองกน ตองไดขอมลทสมบรณหรอมากทสดเทาทจะหาไดกอน

2. เพอปกปองทรพยากรวฒนธรรม และท าใหเกดประโยชนตามความเหมาะสม รวมไปกบการอนรกษและการสงวนรกษาเพอไมใหทรพยากรเสอมสภาพหรอสญหายกอนเวลาทควร

3. เพอใหประชาชนหรอสาธารณชน สามารถเขาถงแหลงทรพยากรวฒนธรรมไดอยางเทาเทยม 4. เพอใชทรพยากรวฒนธรรมในการใหการศกษาเกยวกบอดต ท าใหตระหนกถงคณคาของทรพยากรวฒนธรรมเองดวย

โดยทวไปกระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรมประกอบดวย การประเมนความส าคญหมายถงการประเมนความส าคญบนพนฐานการวเคราะหหลกฐานและคณคาตางๆของทรพยากรวฒนธรรมนน การวางแผนการจดการ เปนการก าหนดแผนระยะยาวและผลลพธทคาดวาจะไดรบ และกระบวนการก าหนดรายการการจดการตามขอเสนอแนะและล าดบความส าคญของทรพยากรทประเมนไวในขนตอนแรก

นอกจากนยงมนกวชาการหลายทานน าเสนอกระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรมทหลากหลายออกไปดงน

สายนต ไพรชาญจตร (2548: 24-25) ใหความหมายของการจดการทรพยากรวฒนธรรมไววา กระบวนการหรอชดของการกระท าใดทเกยวของกบทรพยากรวฒนธรรมในอดตของชมชนทรวมเรยกวามรดก แหลงโบราณคด เมอง และชมชนโบราณ โบราณวตถ ศลปวตถ รวมทงภมปญญา ประเพณ ความร ความเชอ ฯลฯ ทเกยวของกบทรพยากรทางโบราณคดทมอยในชมชนหรอทเกยวของกบชมชน ซงมจดมงหมายในการพฒนาคณคา พฒนาจตใจ ซงเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

28

เปาหมายสงสดของการพฒนาชมชน กระบวนการในการจดการทรพยากรทางดานโบราณคดนน ประกอบไปดวยกจกรรม 8 ลกษณะคอ

1. การศกษาวจยหรอการสรางความร เพอใหเกดความรทแทจรงเกยวกบทรพยากรทางโบราณคด ทงในเชงกายภาพ คณลกษณะทางนามธรรม ประวตศาสตรประโยชนใชสอยในอดต ศกยภาพ คณคาและขอจ ากดของทรพยากรทางโบราณคดตอชมชนปจจบนในระดบตาง ๆ

2. การประเมนคณคาและศกยภาพของทรพยากรทางโบราณคด ท าใหสามารถทราบวาทรพยากรทางโบราณคดชนดตาง ๆ มคณคาทางดานใดบางและมคณสมบตเหมาะสมตอการตดสนใจทจะอนรกษหรอพฒนาตอไปหรอไม อยางไร

3. การบรรกษ หมายถง การคงสภาพทางกายภาพและ คณคาของทรพยากรทางโบราณคด เพอประโยชนในการศกษา หรอการทองเทยว โดยใชเทคนควธตาง ๆ ทเหมาะสมในสภาพแวดลอมของทรพยากรวฒนธรรมแตละประเภท แตละแหง รวมไปถงการสรางและกฎเกณฑขอหามตางๆ ทจะท าใหทรพยากรวฒนธรรมคงอยและถกใชประโยชนอยางเหมาะสมและนานทสด

4. การด าเนนกจกรรมธรกจชมชนทเกยวเนองกบทรพยากรวฒนธรรม ซงในปจจบนเปนกจกรรมทปฏเสธไมไดวามความจ าเปนทตองเขามาเกยวของในกระบวนการจดการ เนองจากเราอยในกระแสการพฒนาแบบทนนยม ทมการคดเรอง ก าไร ขาดทน อยตลอดเวลา และการจดการตองมคาใชจายตลอดเวลา กจกรรมเชงธรกจจงมความส าคญในการจดการทรพยากรวฒนธรรม ซงสามารถสรางรายไดโดยการจดพมพหนงสอ ภาพโปสการด จดท าของทระลก การจดเกบคาธรรมเนยมบรการน าชม เปนตน

5. เผยแพรความร ขอมล ประสบการณเรองทรพยากรใหแกสาธารณชน ถอเปนกจกรรมส าคญในกระบวนการเรยนรและใหการศกษา

6. การบงคบใชกฎ ขอบงคบ ขอบญญต ซงเปนขอตกลงของชมชน กลม สมาคม องคกรประชาชน หรอขอก าหนดโดยรฐ แตการบงคบใชตองด าเนนในรปแบบทเอออ านวยตอการจดการทรพยากรวฒนธรรมอยางยงยนและเปนคณตอทงชมชนและตวทรพยากรวฒนธรรม

7. การฟนฟ ผลตซ า และสรางใหม เปนการสรางความหมาย คณคา และก าหนดบทบาท หนาทใหมใหกบทรพยากรทางโบราณคดทมอยแตอาจจะไมไดท าหนาทดงเดมทเคยเปน และมการน าเอาทรพยากรโบราณคดนนมาปรบปรงและพฒนาเพอใชประโยชนในบทบาทใหม เพอใชแกปญหาทชมชนทเผชญอย หรอสรางประโยชนใหมแกชมชน

สำนกหอ

สมดกลาง

29

8. การสรางเครอขายขยายความรวมมอ ในการจดการทรพยากรวฒนธรรมจ าเปนตองแสวงหาความรวมมอจากกลม ชมชน องคกรตาง ๆ ทงภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน โดยสรางเครอขายการจดการทรพยากรวฒนธรรมทกอใหเกดความชวยเหลอเกอกลกน ชวยใหการจดการเกดประโยชนอยางกวางขวางและยงยน

รศม ชทรงเดชและคณะ (2552: 8-14) ใหความหมายของการจดการมรดกวฒนธรรมไววา มรดกวฒนธรรมจะถกน ามาจดการ 2 รปแบบทส าคญดงน

1. การจดการความร ซงใชวธการคนควาวจยดวยตนเอง หรอประมวลและสงเคราะหจากผอน จากนนจงน าความรทไดมาเผยแพรใหเปนทเขาใจแกสาธารณะในรปแบบหนงสอ สารคด ภาพยนตร นทรรศการหนงสอน าชม หนงสอทองเทยว การจดแสดงภายในพพธภณฑ เปนตน สามารถแบงการจดการความรเปนดานตางๆดงน

1.1 การจดการภมปญญาทองถน ซงเปนความรทแตกตางออกไปในแตละพนทมการเชอมโยงของภมปญญาทองถนกบมตทางสงคมและสทธของชมชนอยางแนบแนน ระบบความรดงกลาวเกดจากการสรางสรรคใหเหมาะสมกบระบบนเวศจนเปนความคดอยางเปนระบบและมการถายทอดจากอดตสปจจบน

1.2 การจดการความรวฒนธรรม ซงเปนการศกษาภมปญญาวฒนธรรมของมวลมนษยกลมตางๆ เพอใหเกดความเขาใจซงกนและกน รวมทงการจดกจกรรมเพอเสรมสรางความแขงแกรงใหกบวฒนธรรม

1.3 การจดการความรภมทศนวฒนธรรม ซงเปนการจดการหรอพฒนาดานสภาพแวดลอมควบคไปกบทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรวฒนธรรมโดยเนนไปทการจดการทรพยากรทมอยอยางมประสทธภาพ

2. กระบวนการจดการทางกายภาพ ซงใหความส าคญกบการจดการภมทศนของมรดกวฒนธรรมทเปนวตถเชน โบราณสถาน หมบาน เปนตน ใหมความเปนระบบระเบยบ โดยมวตถประสงคใหเปนแหลงเรยนร และเปนแหลงรกษามรดกวฒนธรรมในพนทนนๆ

ในการจดการทรพยากรวฒนธรรมทเปนความรสอดคลองกบแนวคดของ Dave Snowden ทวาการจดการความร เพอปรบปรงประสทธผลของการตดสนใจในองคกร และการสรางนวตกรรม ทงนมการจดการความร 3 ประเภทคอ

1. Content Management คอสงทเรารและบนทกสงทรนนอยางเปนระบบ เปนการจดการเอกสารในลกษณะโครงสรางทเปนระเบยบเปนการสราง Best Practices ซงตองอาศยระเบยบวนย เวลาและทรพยากรทพอเพยงจงจะสามารถท าใหเกดขนได

สำนกหอ

สมดกลาง

30

2. Narrative Management คอสงทเรารและน ามาพดหรอเลาสกนฟง การน าเสนอแบบเลาสกนฟงนไมเนนวาจะเปนเชงคณภาพหรอปรมาณแตเปนเหมอนการเลานทาน โดยเหนวาการเลาเปนสงส าคญ และถอวาเปนเสมอนสนทรพยเชงความร (Knowledge Assets)

3. Context Management คอสงทเราร พดและน าไปเขยน ประกอบดวยปจจยส าคญ คอ Social Network Stimulation ซงเปนกจกรรมทกระตนใหเกดการเรยนรโดยเครอขายทางสงคม เพราะเปนการไหลเวยนของความรภายในกลมคนทประสงคจะรวมตวกนเองมากกวาบงคบใหรวมกลมกน (พรทพย กาญจนนยตและคณะ, 2546: 8)

สรปไดวาการจดการทรพยากรวฒนธรรมคอกระบวนการศกษา คนหา การรกษา การพฒนารวมถงการใชคณคาและความหมายของทรพยากรวฒนธรรมเพอตอบความสนองความตองการของสงคม ชมชน โดยมเปาหมายเพอปกปองทรพยากรวฒนธรรมใหคงอยและกอเกดประโยชนกบผคนในชมชน สรางความตระหนกถงคณคาของทรพยากรวฒนธรรมนนๆ ภมปญญาการท าเรอพระบกเปนทรพยากรวฒนธรรมทส าคญ เปนองคความรทใชสรางสรรคเรอพระบกซงเปนสญลกษณในการขบเคลอนของประเพณชกพระใหคงอยตอไปได หากมกระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรมทด สอดคลองกบความเปนมา ความหมาย ความส าคญของประเพณชกพระและความตองการของชมชนได นอกจากจะอนรกษงานฝมอการท าเรอพระบกของทองถนไวแลวและยงสามารถดงเอาทกษะ องคความรนนมาใชในการสรางความสามคคในชมชนและสรางรายไดใหกบคนในชมชนไดอกดวย

4. การอนรกษทรพยากรวฒนธรรม การศกษาแนวคดการอนรกษทรพยากรวฒนธรรม เพอศกษาแนวทางการอนรกษ

กระบวนการการอนรกษทรพยากรวฒนธรรมซงเปนสวนส าคญทจะท าใหภมปญญาในการท าเรอพระบกมการสบทอดองคความร ทกษะตางๆใหคงอยกบทองถนไดนานทสด ซงมนกวชาการหลายทานใหความส าคญกบการอนรกษและใหแนวทางในการอนรกษทรพยากรวฒนธรรมไวดงน

การอนรกษ หมายถง กระบวนการทมวตถประสงคทจะสบทอดมรดกวฒนธรรมตางๆทเหมาะสมอยางมระบบและถกตองตามหลกการ (อดม เชยกวงศและคณะ, 2548: 38)

เสร พงศพศ (2536: 44-49) กลาวถงการอนรกษมรดกวฒนธรรมในวถชาวบานวา วฒนธรรมพนบานไมใชโบราณวตถ เครองใชไมสอยเกาแก เครองดนตร หรอการฟอนร าเทานนแตเปนวถชวตทรวบเอาระบบคณคาและทศนะอกแบบหนง กระบวนการเกยวกบวฒนธรรมพนบานควรเออประโยชนแกผเปนเจาของเปนอนดบแรก ปจจยทส าคญทสดคอใหชาวบานมสวนรวมอยางแทจรงในกระบวนการทงหมด การมสวนรวมคอการใหโอกาสชาวบานไดมสวนในการ

สำนกหอ

สมดกลาง

31

ก าหนด การตดสนใจ การวางแผนและการด าเนนการ เชน การแหบงไฟ แหเทยนพรรษา ถาชาวบานมบทบาทในการจดสรรประโยชนทเกดจากการจดงานนน เหมอนทเคยจดกนในหมบ านอยแลว พวกเขาจะแสดงออกอยางเปนธรรมชาตมากกวา ไมใชการแสดงเพราะเปนสวนหนงของประเพณทพวกเขาท ากนอยแลว การอนรกษงานประเพณตางๆ การละเลน ดนตร การฟอนร า ศลปหตถกรรม การสนบสนนทถกตองไมใชการเกณฑใหคนมาเทยวปละครง เพอการทองเทยว แตเปนการใหความส าคญและเหนคณคาอยางสม าเสมอตอเนอง สงทรฐควรสนใจอนรกษมากทสดคอ “ภมปญญาชาวบาน” และ “ปราชญชาวบาน” และวถแบบพนบานโดยการสงเสรมสนบสนนอยางถกวธ ใหผน าชาวบานมสวนรวมและบทบาทส าคญในการพฒนาทองถน ในกระบวนการเรยนร การศกษา สาธารณสข การจดการชมชน ใหการยอมรบ ยกยองเปนคร เปนผน า การอนรกษเชนนจะท าใหชาวบานภมใจในมรดกทางวฒนธรรมของตน

ธนก เลศชาญฤทธ (2554: 177-188 ) กลาวถงการอนรกษและการปองกนทรพยากรวฒนธรรมอยางยงยนวาควรมหลกการเบองตนอยางนอย 2 ประการดงน

1. ทรพยากรวฒนธรรมเปนทรพยากรรวม (shared resource) ทผคนทกภาคสวนควรไดรบผลประโยชนอยางเทาเทยมละยตธรรม หลกการนจะสรางความรก ตระหนกถงความส าคญ และหวงแหนทรพยากรวฒนธรรมรวมกน ดงนน การพทกษรกษาทรพยาก รวฒนธรรมอยางยงยน จงเปนการอนรกษและปองกนการสญหาย เสอมสลายและการท าลายทรพยากรวฒนธรรมไดในระยะยาว

2. ทรพยากรวฒนธรรมมความหลากหลาย (diversity) ทงในแงของประเภทประวตศาสตรความเปนมา บทบาท หนาท ความส าคญ จตวญญาณและกายภาพ ดงนน การอนรกษและการพทกษรกษาทรพยากรวฒนธรรมอยางยงยนจงควรค านงถงความหลากหลายของทรพยากรวฒนธรรมไว

เพอใหบรรลหลกการ 2 ประการขางตน ควรก าหนดมาตรการและวธการอนรกษ การพทกษรกษาทรพยากรวฒนธรรมอยางยงยน ซงมหลายวธ ไดแก

1. การลด ละ เลก ควรชวยกนสงเสรมใหชมชนใสใจสงแวดลอมทางวฒนธรรมในชมชนของตนเองมากขน รวมทงปรบทศนคตและการปฏบตบางอยางทไมสรางสรรคตอชมชนและทรพยากรวฒนธรรมของชมชน

2. การรกษาจตวญญาณและบคลกของทรพยากร ทรพยากรวฒนธรรมแตละประเภทอาจมองคประกอบทางจตวญญาณ (spirit) และบคลก (character) ทแตกตางกน เชน

สำนกหอ

สมดกลาง

32

สถานทหรอพธกรรมศกดสทธ ภาษาพนบาน ฯลฯ จงควรมงเนนทการรกษาจตวญญาณ ส านกหรอความเปนตวตนของทรพยากรวฒนธรรมนน

3. การสงวนรกษาและการบรณปฏสงขรณ วธการอนรกษทรพยากรวฒนธรรม โดยเฉพาะทเปนวตถ ควรเนนทการซอมแซมมากกวาการแทนท โดยตองด าเนนการโดยผเชยวชาญในสาขาทเกยวของ หากจ าเปนตองมการดดแปลงสวนใดสวนหนงตองประเมนผลกอนวา ผลลพธกอใหเกดประโยชน เพมคณคา หรอรกษาความหลากหลาย จตวญญาณ และบคลกเดนของทรพยากรวฒนธรรมนนไวได

4. การออกกฎหมายควบคม การออกกฎหมายควบคม หามปราม และประณามผทมสวนเกยวของกบการคาโบราณวตถ เปนทางเลอกหนงในการอนรกษและการพทกษรกษาทรพยากรวฒนธรรม

5. การก าหนดจรยธรรมหรอจรรยาบรรณ ในแวดวงการจดการทรพยากรวฒนธรรมในปจจบนมการก าหนดขอปฏบตทางจรยธรรมหรอจรรยาบรรณ ส าหรบผปฏบตงานดานการบรหารจดการทรพยากรวฒนธรรม การประทวง โดยบคคล องคกร หรอตวแทนระดบชาตรวมไปถงกจกรรมเสรมสรางความรดานมรดกวฒนธรรมใหแกสาธารณชน เพอเปนมาตรการและยทธวธในการปกปองและสงวนรกษาทรพยากรวฒนธรรม

6. การมสวนรวมของผคนฝายตางๆ การมสวนรวมของสาธารณชน (public participation ) เปนสวนส าคญในกระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม เนองจากการมสวนรวมมประโยชนตอการจดการวฒนธรรมหลายประการ เชน สรางส านกความเปนเจาของรวมกน สรางวฒนธรรมการบรหารจดการทโปรงใส ชวยลดความขดแยง เปนตน การมสวนรวมของสาธารณชนแบงออกไดหลายรปแบบ เชนการมสวนรวมแบบตวแทน การมสวนรวมแบบเงยบๆ การมสวนรวมแบบสรางแรงจงใจ และการมสวนรวมแบบปฏสมพนธ และผคนสวนตางๆ สามารถมสวนรวมไดหลายลกษณะเชน การแสดงความคดเหน ใหค าปรกษาหารอ การใหก าลงใจ การอทศเวลาการบรจาคสงของการรวมวางแผนงาน เปนตน

7. การรกษาสมรรถนะการรองรบของทรพยากร ทรพยากรวฒนธรรมหลายอยางมความเปราะบางและเสยงตอการสญหาย หรอหมดไปจากโลก จงตองชวยกนรกษาสมดลหรอสมรรถนะการรองรบของทรพยากรวฒนธรรมและทรพยากรธรรมชาต เชน การจ ากดจ านวนนกทองเทยวในแหลงทรพยากรวฒนธรรมตามความเหมาะสม ฤดกาล ความสนใจ และการแบงพนทใชงาน เชน พนทอนรกษ พนทพฒนา พนทส าหรบการน าเสนอและการสอความหมายทรพยากรวฒนธรรม ฯลฯ นอกจากนควรใหความส าคญในการจดท าแผนการอนรกษและฟนฟ

สำนกหอ

สมดกลาง

33

สภาพแวดลอมซงเปนสวนประกอบส าคญทชวยรกษาจตวญญาณ บคลก และความหลากหลายของทรพยากรวฒนธรรม

8. การสรางพนธมตร ควรรวมมอกนสรางพนธมตรทงระดบทองถน ระดบชาต และระดบนานาชาตเพอชวยสงวนรกษาและเผยแพรความรเกยวกบทรพยากรวฒนธรรม อกทงยงชวยลดความขดแยงระหวางกลมหรอผคนตางวฒนธรรมชวยสรางสนตในการอยรวมกนอกดวย

9. การสรางของเลยนแบบ การท าเลยนแบบ การท าปลอม หรอการท าจ าลอง อาจถกมองในแงบวกมากกวาแงลบ เนองจากบางครงนกทองเทยวไมตองเดนทางไปถงสถานทจรงซงเขาถงล าบาก และบางครงการท าของเลยนแบบชวยลดปญหาการลกลอบขดหาของเกาและการโจรกรรมโบราณวตถ

อดม เชยกวงศและคณะ (2548: 39- 41) กลาวถงแนวทางการอนรกษและการพฒนามรดกทางวฒนธรรมซงมหลกใหญตามมรดกทางวฒนธรรมดงน

มรดกวฒนธรรมทมคณคาทางประวตศาสตร อาจมแนวทางอนรกษเรองราวของประวตศาสตรใหคนรนหลงไดรบร โดยสรางสงใหระลกถง เชน การสรางอนสาวรย

มรดกวฒนธรรมทมคณคาทางศลปกรรม ซงคนรนใหมอาจไมสามารถเทยบฝมอกบคนรนเกาได สามารถอนรกษและพฒนาโดยการใหคงสภาพดงเดมไว และหากรรมวธใหมความคงทนถาวรยงขน

มรดกวฒนธรรมทมคณคาทางศลปะ สามารถพฒนาเปนแหลงทองเทยวทางศลปกรรมเพอเศรษฐกจของทองถนได การอนรกษอาจท าไดโดยการขดแตง ตอเตมเพอประโยชนทางการศกษา แตตองแสดงใหรวาสวนใดเปนสวนเดมและควรมความกลมกลนรกษาสนทรยภาพเดมไว

มรดกวฒนธรรมทมคณคายงบางประการ จะสรางใหมขนแทนของเดม เชน การกอสรางพระธาตพนมขนใหม เนองจากองคเดมพงทลายลง เปนตน

การอนรกษและพฒนามรดกทางวฒนธรรม ตองมการประชมหลายฝาย ด าเนนการตามหลกวชาการและความตองการของประชาชน หากท าไมถกวธดงกลาวอาจเปนการท าลายมากวาการสรางสรรค ซงวธทจะท าใหคนในทองถนรจกการอนรกษและการพฒนาวฒนธรรมไดแก การสงเสรมเผยแพรวชาการดานวฒนธรรมพนบานอยางตอเนอง เพ อใหเหนความส าคญในทองถนตน ดวยการประชาสมพนธระดบทองถนทกรปแบบ การสงเสรมใหมการจดตงแหลงขอมล และพพธภณฑทองถนเพอกระตนใหมการเกบรวบรวมมรดกวฒนธรรมของทองถนตน การใหความรแกชาวบาน เพอใหเหนคณคาและความส าคญของวฒนธรรมในทองถน

สำนกหอ

สมดกลาง

34

ใหเขาใจ ตระหนก รกและหวงแหนวฒนธรรมนน การสงเสรมใหมการจดตงองคกรทางวฒนธรรม และการสนบสนนใหประชาชนจดกจกรรมทางวฒนธรรม โดยการสอดแทรกความรดานวชาการและแนวทางการอนรกษและพฒนา รวมทงสงเสรมใหฟนฟวฒนธรรมพนบานทจะสญหายไปดวย นอกจากนการอนรกษทรพยากรวฒนธรรมยงไดรบความสนใจจากภาครฐมากขน

กลาวไดวาการอนรกษ คอ การบ ารงรกษา ความร หรอสงทดงามไว และการรกษาสงท เหลออยเพยงนอยใหคงอยสบไป เชน ประเพณตางๆ และคณคาหรอการปฏบตตนเพอความสมพนธอนดกบคนและสงแวดลอม การอนรกษยงหมายถงการรจกใชทรพยากรทมอยอยางฉลาดและประหยด และใหเกดประโยชนสงสดดวย ทงนกระบวนการอนรกษนนควรใหความส าคญกบบทบาทเจาของทรพยากรวฒนธรรมนน และอาศยความรวมมอจากทกภาคสวนและใหความส าคญกบการท างานเปนเครอขายมากขนเพอขยายผลของการอนรกษ การอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกเชนกน การอนรกษ ภมปญญา ทกษะเชงชาง องคความรในการท าเรอพระบกนนจ าเปนตองอาศยความรวมมอจากหลายฝายเพอสรางความตระหนกรวมกนถงความส าคญของภมปญญาของทองถนตน และสรางความภาคภมใจใหกบชางฝมอในทองถนมากขน เพอประโยชนสงสดในการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

จากการศกษาเอกสารพบวางานวจยทเกยวของกบการศกษาเรองพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกนสามารถแบงออกเปน 2 ประเดนหลกดงน

1. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการอนรกษภมปญญาทองถน 2. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบประเพณชกพระและเรอพระบกในจงหวด

สราษฏรธาน 1. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการอนรกษภมปญญาทองถน เปนการศกษางานวจยทเกยวของกบการอนรกษ ฟนฟ กระบวนการถายทอด

ความรภมปญญา โดยแบงเปน 2 สวนคองานวจยทเกยวของกบการอนรกษภมปญญาเชงชางแขนงตางๆเชนชางทอผา ชางปน ชางตเหลก เปนตน และงานวจยทเกยวของกบการอนรกษ ภมปญญาดานงานชางประดษฐสงตางๆทมความส าคญกบงานประเพณทองถนเชน ชางแกะสลกเทยนพรรษา ชางท าหนากากผตาโขน เปนตน ซงงานวจยทปรากฏสวนใหญแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางภมปญญาทองถนกบคนในชมชนและความตระหนกถงภมปญญาทองถนของตน ดงเชนตวอยางงานวจยตอไปน

สำนกหอ

สมดกลาง

35

ศภกร มณภาคและคณะ(2548) ท าวจยเรองโครงการฟนฟภมปญญาทองถน สงทอพนบาน เพอพฒนาอาชพของชมชนบานดอยเตา อ าเภอดอยเตา จงหวดเชยงใหม เปนงานวจยทตองการฟนฟภมปญญา พฒนากระบวนการทอผาทหายไปจากชมชนกวา 30 ป ซงถอวาเปนลวดลายมรดกเกาแกของต าบลดอยเตา และพฒนากลมทอผาของตนใหเปนแหลงของ ภมปญญา น ามาซงรายไดเสรมใหกบคนในชมชนโดยอยบนพนฐานของสงคมแหงการเรยนรรวมกน โดยด าเนนการรวมกนระหวางองคการบรหารสวนต าบลดอยเตา นกวชาการ ชาวบาน โดยใชวธวจยแบบมสวนรวม รวบรวมขอมลจากการสมภาษณ พดคยกบผสงอาย ฝกอบรมเชงปฏบตการรวมกบกลมทอผาทมประสบการณ และนกวชาการทเชยวชาญจดเวทแลกเปลยนความร และประสบการณ รวมกนวเคราะหสรปขอมล ผลการศกษา พบวา สงทอพนบานของชมชนบานดอยเตา เปนผาทอทมลกษณะเฉพาะซงเปนลวดลายมรดกทสบทอดตอเนองกนมายาวนาน ทงดานส โครงสรางของผา และลวดลายผา ทงหมด 7 ลาย ลายเกลดเตา ลายไกล (ลายเกย) ลายซงแซง ลายยกมก ลายสอง ลายดดอกนอย และลายดดอกใหญ ซงองคความรและภมปญญามอยในผอาวโสเปนสวนใหญ ไมมการถายทอดสคนรนปจจบน หรอเยาวชน งานวจยชนนท าใหเกดการรวบรวมองคความรดานตวบคคล ทมความรและทกษะในการถายทอดขอมล ทกษะและเทคนค การส ารวจความถกตอง การบนทกอยางเปนระบบ ดานการพฒนาอาชพกลมทอผาบานดอยเตา ทมวจยและสมาชกด าเนนการจดตงกลมทอผาดอยเฒา ไดน าผาลายไกลไปจดทะเบยนลขสทธภมปญญาของกลมทอผา ขยายเครอขายการผลตไปยงกลมทอผาในทองถนใกลเคยง และถายทอดใหกบเยาวชนในทองถน โดยรวมกบโรงเรยนชมชนบานดอยเตา ชาวบานและสมาชกสามารถคดค านวณการใชฝาย คดค านวณตนทน ก าหนดราคาขายได ขยายเครอขายทางดานการตลาดและก าลงผลตไปยงหมบานอนได สามารถใหค าตอบและอธบายใหกบลกคาทเขามาซอได

กานดา เตะขนหมาก (2533) ท าการวจยเรอง กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผามดหมของผทรงภมปญญาไทพวนบานปกหน อ าเภอบานหม จงหวดลพบร ผลการวจยกลาวถงวธการสบทอดภมปญญาการทอผามดหมไทพวนหนปก แบงเปน 3 ลกษณะ คอ การสบทอดในครอบครว ผทรงภมปญญาสวนใหญใชวธการสบทอดดวยวธเดยวกนกบทไดเรยนรมาจากแม ยา ยาย คอลงมอท าจรงสบทอดใหบตรหลาน ญาตพนองผานกระบวนการทางครอบครว การท ากจกรรมรวมกนท าใหเกดการเรยนรตามไปดวย การสบทอดโดยกระบวนการกลม เปนวธทเหมาะสมกบการสบทอดในปจจบน เนองจากปจจบนเกอบทกคนเปนสมาชกของกลมทอผา และเนนการทอผามดหมเพอการจ าหนาย มการรวมกลมกนแบงงานกนท างาน การ

สำนกหอ

สมดกลาง

36

แลกเปลยนกนเรยนร การใหค าแนะน าชวยใหค าชแนะจนสามารถมนใจและท าเองได และการสบทอดผานระบบการศกษา อบรม โดยผทรงภมปญญาการทอผามดหมไทพวนหนปกไดรบเชญเปนวทยากรบรรยายและสาธตการทอผามดหมในขนตอนตางๆ

วระศกด จลดาลยและคณะ (2549) เสนองานวจยเรอง การจดการความร ภมปญญาทองถนวฒนธรรมการทอผาของชมชนไทยโส อ าเภอโพนสวรรค จงหวดนครพนม เพอศกษาบรบทดานวฒนธรรมการทอผา กระบวนการถายทอดภมปญญาการทอผา และแนวทางการน าเสนอภมปญญาการทอผาของชมชนไทยโสมาพฒนาเพอสรางมลคาเพมเปนสนคาทางวฒนธรรม โดยใชการวจยเชงปฏบตการแบบชมชนมสวนรวม คณะผวจยแบงกจกรรมเปน 6 กจกรรมเพอใหชมชนไดรวมกนสะทอนภาพในอดต รวมคด วเคราะหเกยวกบภมปญญาทองถนวฒนธรรมการทอผาของชมชนไทยโส ซงชาวไทยโสทกภาคสวนไดเขารวมกจกรรมเพอใหไดมาซงขอมล และรวมกนตรวจสอบขอมลตางๆใหสมบรณ เพอเปนรวบรวมเปนฐานขอมลดานการทอผา ผลวจยพบวา ระยะเวลา 40 ปทผานมา การปลกฝาย ปลกคราม และการปลกมอนเลยงไหมเลอนหายไปจากชมชนไทยโส เนองจากการขยายพนทในการท านา การสรางบานพกอาศยมากขนอนเนองจากการเพมของจ านวนประชากร สงผลใหประเพณ “ลงขวงเขนฝาย”ไดเลอนหายไปพรอมๆกน ประกอบกบการคมนาคมทดขน มพอคาแมคาน าเสนฝายจากโรงงานมาจ าหนายในพนทมากขน ชาวบานมทางเลอกการน าเสนใยสงเคราะห และสยอมเคมมาเปนวตถดบทดแทนเสนฝายเขนและสยอมธรรมชาต ท าใหขาดการถายทอดภมปญญาดานการผลตเสนฝายเขน ประกอบกบครอบครวชาวไทยโสในปจจบน นยมสงบตรหลานไปเรยนนอกพนท ท าใหการถายทอดภมปญญาดานการทอผาสบตรหลานลดนอยลง การด าเนนการวจยทนาสนใจขนตอนหนง ซงทมวจยเรยกวา การคนความรภมปญญาทองถนดานการทอผาชาวไทยโสใหกบชมชน คอการรวบรวมขอมลทไดมาจดเกบและเผยแพร โดยใชสอรปแบบตางๆทสามารถเขาถงงายและจดเวทแลกเปลยนเรยนรในกระบวนการจดการความร ผทเขารวมกจกรรมไดแกสมาชกกลมทอผาพนบาน ผน าชมชน พฒนาชมชน นกวชาการทองถน ผแทนจากองคการบรหารสวนต าบล และเยาวชน นอกจากนยงมกจกรรมการคนหาเอกลกษณของลายผาไทยโส ต าบลโพนจาน เปนกจกรรมทท าใหเกดการแลกเปลยน ระดมสมอง เพอคนหาชอ และวเคราะหความหมายลายผาไทยโส ในกลมครภมปญญา และสตรผทอพนเมองชาวไทยโส โดยมครภมปญญาจ านวนมากในชมชนไทยโสซงเปนผคดคนและสบทอดภมปญญาการออกแบบลายผาไทยโสแตดงเดม กจกรรมนท าใหสตรผทอผาพนเมองรนใหม เกดความตระหนกและเลงเหนถงความส าคญของลายผาดงเดมซงมความหมายซอนเรน และไดเรยนรถงการทอผาดวยวญญาณ และชวตของหญงสาวชาวไทยโส กจกรรมการยก

สำนกหอ

สมดกลาง

37

ยองครภมปญญา และการจดการประกวดผาทอไทยโสลายดงเดม ชาวไทยโสตางพากนน าผาทเปนมรดกตกทอดจากบรรพบรษเขาประกวด ท าใหเยาวชนหนมาตระหนกถงการทอผาดงเดม และท าใหครภมปญญาเกดความภมใจ ปลาบปลมทเหนลกหลาน หนมาใหความส าคญกบการสบทอดวฒนธรรมการทอผาทสงสมกนมา

เอกรฐ อนตะวงศา (2545) ท าการวจยเรองการถายทอดความรอาชพชางปนสงหในจงหวดเชยงใหม ผลการวจยพบวาแรงจงใจในการเรยนรอาชพชางปนสงห เกดจากสภาพแวดลอมการคลกคล เปนสงกระตนใหอยากสรางผลงานของตนเอง แรงจงใจจากการไดรบการสนบสนนจากผใหญในครอบครว แรงจงใจความสนใจสวนตว แรงจงใจดานเศรษฐกจ เนองจากมตลาดรองรบผลผลตและแรงจงใจจากความตองการใชเวลาวางใหเปนประโยชน วธการถายทอดผถายทอดจะถายท าใหดและใหผเรยนท าตามทละขนตอนเปนการสอนตวตอตว จนกวาจะเขาใจและท าตอไปไดเอง และปญหาและอปสรรคทพบในถายทอดอาชพชางศลป คอชางปนสงหทมประสบการณไมมโอกาสทจะไดแสดงผลงานใหคนรนหลงไดเหนและจดจ าเปนแบบอยางเนองจากสภาพสงคมความเปนอยเปลยนไป ชางปนสงหบางทานจะถายทอดความรใหเฉพาะเครอญาต หากไมมผสนใจกไมไดถายทอดความรใหแกบคคลผอนๆ ชางปนสงหบางทานละเลยสงส าคญทเปนเอกลกษณดงเดม มการดดแปลง แตงเตมรปแบบมากเกนไป ท าใหการถายทอดศลปะพนบานผดเพยนไป นอกจากนปญหาดานสภาพแวดลอมทางสงคมเปลยนไป ศลปะพนบานไมไดรบการสนบสนนอยางตอเนอง

ยพา เรองพม (2549) ไดศกษาเรอง การสบทอดชางฝมอ : โองลายมงกรของจงหวดราชบร พบวาในการท าโองมงกรประกอบดวยชางฝมอหลกคอ ชางปน ชางต ชางเขยนลายและชางคมเตา ชางแตละคนไมจ าเปนตองมใบประกอบวชาชพชาง สวนใหญใชความช านาญซงเกดจากการฝกฝนปฏบต วธการเรยนรสวนใหญเปนการเรยนรเกดจากคนในครอบครวมเพยงบางสวนจากคนภายนอกครอบครว ลกษณะการเรยนรเปนการเรยนรดวยตนเองซงเกดจากความสนใจสวนบคคล กระบวนการเรยนรเกดจากการสงเกตการณจากการเปนลกมอช วยงานชาง เรยนรจากการแกปญหาทพบในกระบวนการผลตและสามารถแกปญหานนได และการเรยนรแบบครพกลกจ า ปจจยทสงผลกระทบตอการสบทอดของชางฝมอในกระบวนการผลตโองลายมงกรของจงหวดราชบร การสบทอดของชางจ ากดอยในวงเครอญาตและคนในทองถน การสบทอดไมมแบบแผน ทงนขนอยกบการสอนและความใสใจของผเรยน องคความรในการผลตโองอยทตวคน ซงมหลายขนตอน การเรยนรงานของชางจะใชเวลามากกวาการเรยนรอาชพอน เทคนคตางๆอยกบการสงเกตและความใสใจของคนท า ไมมการบนทกเปนลายลกษณอกษร สวนปจจยภายนอก

สำนกหอ

สมดกลาง

38

กระทบตอการสบทอดกระบวนการของชางฝมอผลตโองมงกรคอ การปรบเปลยนวถชวต ปจจบนไมจ าเปนตองใชโองกกเกบน าเหมอนในอดต สงผลใหการผลตโองมงกรลดลง รวมทงนโยบายของภาครฐและเอกชนในจงหวดราชบรไมเปนระบบและไมเกดความตอเนอง ท าใหการประกอบอาชพชางฝมอในกระบวนการท าโองมงกรลดลง

วราล นลนนท (2553) ท าการศกษาเรอง การตเหลก : แนวทางการอนรกษและพฒนาภมปญญาการตเหลกอสาน โดยศกษาในพนทบานเสอโกก อ าเภอวาปปทม จงหวดมหาสารคาม และบานมวงหวาน อ าเภอน าพอง จงหวดขอนแกน ผลการศกษาพบวา เดมกลมชางทตเหลกในภาคอสานไมใชชางในทองถนแตเปนกลมทยายถนฐานมาจากทอนน าเอาวชาตเหลกตดตวมาดวย การถายทอดภมปญญาการตเหลกใหแกลกหลานทมาชวยงาน เมอเกดความช านาญจงแยกออกมาประกอบอาชพของตนเอง ซงรปแบบการใชงานและคณภาพของผลตภณฑท าใหไดรบความนยม แตในปจจบนทง 2 หมบานตางลงทนและจ าหนายผลตภณฑกนเองทงปลกและสง โดยขาดตลาดรองรบอกทงไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสงคม กลาวคอคนรนใหมในชมชนไมเหนความส าคญของอาชพตเหลก โดยมองวาเปนงานหนก การตเหลกสวนใหญเนนในรปแบบโรงงานอตสาหกรรมเนนปรมาณการผลตมากกวาคณภาพ ภมปญญาการตเหลกจงเรมสญหายเนองจากไมมผสบทอด ผวจยงานชนนน าเสนอแนวทางการอนรกษและพฒนา ภมปญญาการตเหลกวาควรไดรบการสนบสนนจากภาครฐและเอกชนทงในดาน วสดอปกรณ กระบวนการตเหลก รปแบบการใชงาน คณภาพของผลตภณฑ แรงงาน ทน และการตลาด ในดานการตลาดควรจ าหนายผลตภณฑในรปแบบกลมสหกรณเพอใหมอ านาจการตอรองทางการตลาด

อรรฆรตน ตาเมองมล (2551) ท าการศกษาเรอง การถายทอดความรอาชพชางประกอบรถมาในจงหวดล าปาง พบวาสภาพแวดลอม การเปนลกมอทกวน การไดรบความสนบสนนจากผใหญในครอบครว ความสนใจสวนตว เปนแรงจงใจในการประกอบอาชพชางประกอบรถมา การถายทอดความร เปนแบบการดแบบบอยางการปฏบตจรงของผถายทอด แลวทดลองท าตาม การเรยนรเกดจากการปฏบตจรงสะสมความรโดยการฝกปฏบตอยางตอเนองเปนระยะเวลา 1 ปขนไป ฝกฝนจนเกดความช านาญ ทงนขนอยความสามารถ ความใสใจของแตละคน นอกจากนยงพบวาปญหาและอปสรรคในการถายทอดไดแก ขาดโอกาสในการแสดงผลงาน ชางทมประสบการณสวนใหญเปนผสงอาย ไมไดฝกรนใหมขนมา การถายทอดความรใหเฉพาะเครอญาตและผทรบการถายทอดขาดความพยายามในการฝกฝน อกทงในเรองรปแบบมการดดแปลงลวดลายรปทรง ละเลยการรกษาเอกลกษณดงเดมไว ขาดการสนบสนนจากภาครฐและ

สำนกหอ

สมดกลาง

39

เอกชน รวมทงตนทนของวตถดบในการประกอบรถมามราคาสงท าใหปจจบนงานประกอบรถมา มนอยลง

จากการศกษาเอกสารงานวจยขางตนพบวา การอนรกษฟนฟภมปญญาทองถนนน ตองท าความรจกกบภมปญญาดานตางๆจากอดต สบคน รอฟน ผานผอาวโส ปราชญชาวบาน เพอกระตนในคนในยคปจจบนตระหนกถงความส าคญ และความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาตทมความเกยวเนองมาแตอดต เพอใชภมปญญาทองถนเปนเครองมอแกไขปญหาของชมชนนอกจากนยงพบวา งานวจยสวนใหญมงเนนไปทการใหความส าคญกบทรพยากรบคคลผเปนแกนน าในการรอฟนภมปญญาตางๆ ดวยวธการแตกตางกนไป กระบวนการสบทอดงานชางแขนงตางๆ ซงสวนใหญเปนการถายทอดความรจากบรรพบรษมาสรนลกหลาน เปนงานถายทอดความรภายในครอบครวผานความ เชอ ประเพณพธกรรม การเรยนรภมปญญาตางๆ สวนมากเปนแบบครพกลกจ า การลงท าจรงเรยนรจากการลงมอปฏบตแลวจงพฒนารปแบบ ภมปญญาเหลานนสกระบวนการสรางรายได สรางชอเสยงและรายไดสตนเองและชมชน

นอกจากนยงมการศกษาเกยวกบชางประดษฐส งตางๆทมความส าคญกบประเพณทองถนของไทยหลายชน โดยมากศกษาถงปญหาทสงผลกระทบตอการสบสานภมปญญา ทกษะเชงชางและศกษาแนวทางการอนรกษภมปญญาเหลานนดงงานวจยตอไปน

ฉลาด จกรพมพ (2550) ท าการวจยเรอง ประเพณแหปราสาทผง : การอนรกษและพฒนาภมปญญาพนบานเพอสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม ภาคอสานตอนบน จากการศกษาพบวาปญหาการใชภมปญญาพนบานในอนรกษและพฒนาการจดงานประเพณแหปราสาทผง ไดแก ขาดแคลนชางท าปราสาทผง ชางอาวโสในปจจบนมนอยลง สขภาพไมด ไมมเวลามาใหค าแนะน า สวนชางรนใหมขาดความช านาญในการท างานตองคอยรบค าชแนะจากชางอาวโส การขาดแคลนงบประมาณในการท าปราสาทผง ตลอดจนงบประมาณคาใชจายในกจกรรมตางๆของการจดงานประเพณแหปราสาทผงไมเพยงพอ ดานการประชาสมพนธงานยงไมครอบคลมทกสอ เนองจากมงบประมาณจ ากด ในภาคประชาชนยงขาดความรวมมอและการมสวนรวมจากประชาชนในชมชนเนองจากภาระหนาทหรอการประกอบอาชพท าใหไมสามารถ เขามามสวนรวมไดเตมท ขาดการประสานงานทมประสทธภาพระหวางหนวยงานหลกทรบผดชอบกบหนวยงานสนบสนนอนๆทเกยวของทงภาครฐและเอกชน รวมทงยงขาดความรความเขาใจดานการอนรกษและพฒนาภมปญญาทองถนตลอดจนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอกดวย

สำนกหอ

สมดกลาง

40

พงศทร พนจวฒน (2548) ท าการศกษาเรอง ศลปกรรมทองถน : กรณศกษาหนากากผตาโขน อ าเภอดานซาย จงหวดเลย จากการศกษาพบวา หนากากผตาโขนเปน ภมปญญาดานศลปกรรมทท าจากวสดธรรมชาตคอไมไผ โคนกานมะพราวและไมนนผสมผสานกบลวดลายสสนทงดงามดวยเทคนคการท าทตางกน ใชแสดงรวมในกจกรรมประเพณบญหลวงทรวมเอาบญพระเวสและบญบงไฟเขาดวยกน เพอใชเลนถวายผบรรพชนหรอผเจานาย ตลอดจนการรวมแหพระเวสสนดรและนางมทรเขาเมอง รปแบบและลวดลายหนากากผตาโขนยคดงเดมการใชหวดนงขาวทมผานการใชงานมาแลว ในชวงแรกนยมคว าปากหวดลง ยดตดกบหนากาก แตไมเปนทนยมจงปรบมาเปนรปแบบทใชหวดหงายปากขนเพอยดตดกบหนากาก ตกแตงโคนกานมะพราวท าใบหนาจะมขนาดเลกสน จมกมลกษณะสนใกลเคยงจมกของคน ฟนเปนรปตารางสเหลยม ไมมลวดลายใชการทาสเรยบๆ โดยใชสจากธรรมชาตเชนสขาวจากปนหรอขเถา สด าจากเขมาไฟ หรอสเหลองจากขมน ใชเชอกปอจากกระสอบท าเปนเสนผม สวนผาใชคลมศรษะดานหลงและล าตวท าดวยเศษผาตางๆ ตอมาในยคสมยกลาง พ.ศ. 2531 รปแบบจะใชหวดทท าขนใหม ปากกวางกวาในทองตลาด ใบหนาท าดวยโคนมะพราวเนนความยาวมากขน จมกดดแปลงใหยาวและโคงงอคลายงวงชาง สวนฟนจะเขยนแบบเพมรปคลายหยดน าเรยกวา เขยว มการผสมผสานระหวางการเขยนสกบการปะตด การเขยนสผสมกบการแกะสลก ลวดลายอสระเปนลายไทยบาง ลวดลายตวอกษรบาง รปสตวบางผสมผสานกน จนถงยคสมยปจจบนมการท ารปแบบหลากหลายมากขนมการเปดรานจ าหนายหนากากผตาโขนโดยเฉพาะหนากากผตาโขนมความส าคญดานระบบแนวคดความเชอ ระบบรฐศาสตร ระบบเศรษฐกจ กลาวคอหนากากผตาโขนมบทบาทตอการด าเนนชวตของคนในพนทเปนอยางมาก เพราะมความเชอวาการจดท าหนากากผตาโขนเขารวมแสดงในงานทกปเมอเสรจแลวจะเปนการปลอยผสาง และยงปลอยทกขโศกใหไหลไปตามแมน าดวย การท าหนากากผตาโขนมความสมพนธทคนในทองถนแตละคน แตละหนวยงานจะเขาใจและทราบบทบาทของตน มการแบงงานกนโดยไมมความขดแยง ความส าคญในระบบเศรษฐกจ หนากากผตาโขนมสวนสรางรายไดใหแกชมชนทงในรปแบบ ของจรงและของทระลก

องกลย สมคะเนย (2553) ท าการศกษาเรองรปแบบการถายทอดภมปญญาทองถนการท าเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน จากการศกษาพบวารปแบบการถายทอด ภมปญญาทองถนการท าเทยนพรรษามองคประกอบส าคญ 3 สวนคอ

1. คานยมและวฒนธรรม ประเพณ โดยหลกคอความเชอมนศรทธาในพทธศาสนา การสบทอดขนบธรรมเนยมทเกยวของกบพทธศาสนา ประเพณบญเดอน 8 การเผยแพร

สำนกหอ

สมดกลาง

41

วฒนธรรม การสงเสรมภมปญญาทองถน การมสวนรวม ความสามคค ความเสยสละ ความภาคภมใจ ความเปนเอกลกษณ การสงเสรมการทองเทยว การสงเสรมใหมอาชพและสรางรายได

2. องคความรเกยวกบการท าเทยนพรรษา เนอหาความรเกยวกบการท าเทยนพรรษา ไดแกประเภทเทยนพรรษา วตถดบทใชในการท าตนเทยนพรรษา เครองมอและอปกรณในการท าเทยนพรรษา และลายเทยน

3. วธการถายทอดการท าเทยนพรรษา โดยรปแบบการถายทอดการท าเทยนแบงเปน 3 รปแบบคอ การถายทอดโดยการศกษาในระบบ ถายทอดโดยการสรางความตระหนกระดมสมองและทบทวนความรเดม ประเมนผลกอนการเรยน ใหความรทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต การถายทอดการศกษานอกระบบ เปนการถายทอดโดยการสรางความตระหนกและการสราง จตวญญาณใหเหนความส าคญของการท าเทยนพรรษา บรรยากาศและสาธตท าใหดเปนตวอยาง ใหผเรยนลงมอปฏบตจรงตามความสนใจ และการถายทอดตามอธยาศย โดยการศกษาจากสอ สงพมพ การสงเกต พดคยซกถาม ทดลองท า การปฏบตจรงตามความสนใจ

นายอดยเดช ตนแกวและคณะ (2553) ไดศกษาเรอง ภมปญญาทองถนในงานศลปวฒนธรรมการท าเทยนพรรษาอยางยงยนดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในจงหวดอบลราชธาน : กรณศกษาชมชนวดศรประด วดพระธาตหนองบวและวดทงศรเมอง ผลการศกษาพบวา การท าเทยนมการเนนการอบรมเรองคณธรรม ความซอสตยสตจรต กรยามารยาท รวมถงการฝกใหเปนคนมจตส านกสาธารณะ ประหยดมธยสถ และรจกประมาณตน การท าเทยนสวนใหญเปนแรงงานคนในชมชน พระ เณรในวดชวยท าดวยความสมครใจ ไมมคาตอบแทนใดๆ มการวางแผนงบประมาณโดยการน าขอมลเกาเปนฐานเพอพจารณาการวางแผนในการท าเทยนจากงบประมาณทมในนน มการค านวณปรมาณวสดอปกรณเครองมอ คาแรงงาน ซงอยภายใตหลกความพอประมาณ แรงงานไดรบคาแรงทเหมาะสม มการคนหาวธการผลต หรอวสดอปกรณขนมาใชเองเพอเปนการลดตนทนการผลต เชนปจจบนมการน าปนปาสเตอรมาใชเปนตวหนและเอาขผ งมาหลอหนพลาสเตอรอกครงหนง มการผลตเครองมอขนมาใช เองซลอรถจกรยานยนตใชแลว น ามาใชเปนมดตดลาย ใชเศษเหลกจากวสดตางๆ มาท าเปนเหลกเผาไฟ หรอ มการน าผงซกฟอกมาใชในขนตอนการลางขผงเพอแยกขผงออกจากเศษวสดปลอมปน และพบวาในปจจบนมศนยการเรยนรเทยนพรรษาศรประด ซงไดรบการรบรองจากกระทรวงศกษา โดยถอเปนการเรยนรตามอธยาศย มโครงการรบสมครอาสาสมครเยาวชนเพอสบสานศลปวฒนธรรมการท าเทยน มหลกสตรภมปญญาทองถนทางดานการท าเทยนพรรษา โดยใหจดการเรยนการสอนในโรงเรยนในจงหวดอบลราชธานไดแก โรงเรยนบาลสาธตศกษา สงกดจฬาลงกรณราช

สำนกหอ

สมดกลาง

42

วทยาลย จงหวดอบลราชธาน มขอเสนอแนะจากผ เกยวของใหความคดเหนวา ควรสรางพพธภณฑการเรยนรเทยนพรรษาประจ าจงหวด เปดกวางใหประชาชนหรอหนวยงานตางๆ ทมความพรอมจดท าเทยนพรรษาสงเขาประกวด มจดตงชมรมหรอสมาคมชางท าเทยน เพอเปนศนยในการพฒนาและแกปญหาเกยวกบชางท าเทยนใหเปนระบบมากขน ลดภาวะดานการแขงขนเพอมงหวงชยชนะและรางวลจากการประกวดใหนอยลง แตไปเนนการสบสานศลปวฒนธรรมการท าเทยน ใหมคณภาพและถกตองตามประเพณและลดขนาดของเทยนพรรษาใหเลกลงหรอเพมความหลากหลายของประเภทขนาดของตนเทยนทสงเขาประกวด จะไดมการท าเทยนเขาประกวดมากขน

บษบา กตจนทโรภาส (2554) ท าการศกษาเรอง เทยนพรรษา : รปแบบการจดการเพอสรางความรวมมอในการสบสานประเพณแหเทยนพรรษาของชมชน จงหวดอบลราชธาน เปนงานวจยเชงคณภาพโดยศกษาประวตความเปนมาของประเพณแหเทยนพรรษาในจงหวดอบลราชธาน ศกษาสภาพการเปลยนแปลงของประเพณแหเทยนพรรษาและปญหาความรวมมอของชมชนในการสบสานประเพณนและสรางรปแบบการจดการความรวมมอของชมชนในการสบสานประเพณแหเทยนพรรษา ผลการศกษาพบวากอนพทธศตวรรษท 25 ชาวบานแตละบานท าเทยนพรรษาถวายพระสงฆเปนของตน ตงแตเปนเทยนเลมเลกขนาดยาวรอบศรษะ ตอมาพฒนาเปนการมดรวมเทยนเลมเลกแลวพนกระดาษส แลวจงพฒนาเรอยมาเปนการหลอเทยนพรรษาดวยรางไม เรมท าลวดลายลงบนเทยนพรรษา การหลอเทยนดวยพมพสงกะสและการแกะสลกตนเทยน ซงยงคงความเชอทวาแสงแหงเทยนเปรยบเสมอนแสงแหงปญญา การเปลยนแปลงในปจจบนพบวามการน าเทคโนโลยมาใชในการประดษฐตนเทยน เพอหวงชนะผลการประกวด ในการสบสานประเพณแหเทยนในทกๆดานรวมทงการพฒนางานแหเทยนพรรษาเพอการทองเทยวสงผลกระทบทางลบ ทงดานความเชอ การท าเทยน การแหเทยนและการสบสานงานประเพณแหเทยนพรรษา ในดานความเชอชาวบานขาดความเชอมนในการท าบญดวยเทยนพรรษา ละเลยการท าเทยนไปถวายวด การท าเทยนเปนการท าเพอการประกวด การแหเทยนผรวมกจกรรมไมไดท าตามความศรทธา ดานการสบสานทงความร ศลปะ งานชางขาดแคลนก าลงคน ดานการสรางรปแบบการจดการเพอใหเกดความรวมมอของชมชน พบวา ทางรฐบาลใหอสระแกแตละชมชน ในการสรางรปแบบทจะกอใหเกดความรวมมอดานตางๆเชน การสบทอดภมปญญาการท าเทยนพรรษา การแหเทยนโดยใชภมปญญาพนบานคอ การใชเครองดนตรพนบาน การแตงกาย การฟอนร า ตลอดจนการสรางเครอขายกลมเทยนพรรษาและการเผยแพรองคความรดานพทธศาสนาแกประชาชน

สำนกหอ

สมดกลาง

43

สนอง อปลา (2546) ศกษาเรองพฒนาการประเพณผตาโขน อ าเภอดานซาย จงหวดเลย พบวา ประเพณผตาโขน อ าเภอดานซาย จงหวดเลย เปนการละเลนทเกดจากความเชอเรองวญญาณบรรพชน สบสายมาจากการละเลนปเยอ ยาเยอของหลวงพระบาง ปรบเปลยนผสมผสานใหเปนการละเลนทมรปแบบเปนเอกลกษณเฉพาะถน และพฒนาการไปตามยคสมยโดยแบงเปน 3 ยคคอยคดงเดม กอนปพ.ศ. 2500 เปนการปรบประยกตการละเลนปเยอ ยาเยอ เปนการผสมความเชอระหวางพราหมณ พทธ ผ ซงไดรบการถายทอดมาจากหลวงพระบาง ใหเปนรปแบบของตนเอง เรยกวาผตาโขนใชละเลนเพอบวงสรวงบชาผเจานายและแหพระ มการท าหนากากผตาโขนจากวสดอปกรณในทองถน น ามาสวมใสละเลนเตนฟอนหยอกลอผคนพรอมอาวธคอดาบหรองาว ทกคนทเลนจะตองน าหนากากผตาโขน และอปกรณไปทงลอยแมน าตามความเชอโบราณ ยคท 2 คอยคแสวงหา ระหวางป พ.ศ. 2500-2530 ประเพณผตาโขนพฒนาไปพรอมกบการเตบโตทางเศรษฐกจ และเพอสงเสรมการทองเทยวมการพฒนาประเพณผตาโขนตาม 3 แนวคด คอแนวอนรกษ แนวคดบรณาการ และการสรางสรรคเพอผลทางเศรษฐกจ ยคนท าใหประเพณผตาโขนเปนทรจกมากขน ยคท 3 พ.ศ. 2530-2546 เปนยคทการทองเทยวแหงประเทศไทยบรรจใหประเพณผตาโขน อ าเภอดานซาย อยในแผนการทองเทยว ชาวบานกปรบตวตอบสนองการทองเทยว มการจดการแสดงการละเลนผตาโขนใหนกทองเทยวชม มการจดฉากการแสดง มการประกวด ผเลนผตาโขนจงม 2 กลมทงกลมผละเลนตามพธกรรมและผละเลนเพอการแสดง พฒนาการของประเพณผตาโขนแตละยคไดกอใหเกดผลกบวถชมชนในทกดาน ทงดานศาสนา สงเสรมใหวดเปนสวนกลางในการละเลนของชมชน ดานสงคมมสวนอบรมขดเกลาคนในชมชนในการอยรวมกน ดานวฒนธรรมมสวนในการอนรกษวฒนธรรมทองถน ในดานเศรษฐกจงานประเพณผตาโขนสามารถสรางรายไดจากการวาจาง การขนสง การจ าหนายสนคาทระลกสงใหเกดการทองเทยวดานอนๆ อยางตอเนอง

จลดษฐ อปฮาต (2553) ศกษาเรองยทธศาสตรการพฒนางานศลปหตถกรรมการประดษฐหนากากผตาโขนของชมชนอ าเภอดานซาย จงหวดเลย ผลการศกษากลาวถงปญหาการพฒนางานศลปหตถกรรมการประดษฐหนากากผตาโขนของชมชนอ าเภอดานซาย จงหวดเลย 5 ดานไดแก ปญหาดานรปแบบหนากากผตาโขน มความผดเพยนไปจากเอกลกษณของทองถนคณคาลดลงซงอดตแฝงดวยความศกดสทธและคณคาของหนากากทเกดจากความเชอ รากเหงาของวฒนธรรมและประเพณพธกรรมมาจากบรรพบรษ ปญหาดานองคความรหรอเทคนควธทางศลปะ เนองจากการสบทอดภมปญญาทองถนการท าหนากากผตาโขนเปนวถสบตอกนมาเพอใชประกอบขบวนแหในประเพณผตาโขนเทานน เรยนรและถกถายทอดมาจากครอบครวไมมทฤษฎ

สำนกหอ

สมดกลาง

44

วชาการรองรบและความงามทางดานศลปะ ปญหาดานวสดอปกรณและเครองมอประดษฐ เปลยนจากการผลตเพอประกอบขบวนแหในประเพณเปนผลตในเชงธรกจ ซงตองเพมปรมาณของรปแบบหลากหลายเพอใหดงดดความสนใจของลกคา ความตองการวสดอปกรณวตถดบกเพมขน จนตองมการน าเขาวตถดบจากทองถนอนหรอจ าเปนตองใชวตถดบอนๆทดแทนเชน พลาสตก โฟม ใยสงเคราะหท าใหความประณตและคณคาดานศลปกรรมลดลง ปญหาดานการตลาดเปนอกปญหาหนงคอขาดการวางแผนการตลาดอยางเปนระบบ และขาดเครอขายทงภายในและภายนอกชมชนเพอผลตและจ าหนายรวม และปญหาเงนทนในการผลต ขอมลดงกลาวจลดษฐวเคราะหยทธศาสตรออกเปน 3 ยทธศาสตร ไดแกยทธศาสตรการสรางศนยเรยนร ยทธศาสตรการประชาสมพนธ และยทธศาสตรการสรางเครอขายเพอการพฒนางานศลปหตถกรรมการประดษฐหนากากผตาโขนของชมชนอ าเภอดานซาย จงหวดเลย งานทศกษาเกยวกบการเขาสอาชพชางเชนงานของ ชยวชต ทนพรม (2548) ทศกษาเรองกระบวนการเรยนรการเขาสอาชพชางท าบงไฟ จงหวดยโสธร การศกษาพบวาชางท าบงไฟในจงหวดยโสธร ไดรบความรถายทอดมาจากบคคลในครอบครวเกดจากประสบการณจากทเหนแบบอยางมากอน การสงสอนเปนแบบลงมอปฏบตจรง การเรยนรจงเปนแบบคอยเปนคอยไป ปจจยทท าใหเกดการตดสนใจไปประกอบอาชพชางท าบงไฟคอรายไดทดคมคาเปนอาชพเสรมทสรางรายไดทด และทกษะการท าบงไฟทดจะไดรบการยอมรบจากสงคม

จากการศกษาเอกสารงานวจยขางตนท าใหเหนพฒนาการของงานชางประเภทตางๆ ทมปรบตวตามยคตามสมย และการพฒนาทกษะเชงชาง การถายทอดองคความรภมปญญาทมรปแบบหลากหลาย รวมทงปญหาทมผลกระทบตอการพฒนาและการอนรกษการสบสานงานชางทหลายทองถนก าลงประสบอยเชนกน เพอน ามาเปรยบเทยบ วเคราะหและหาแนวทางการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐไดอยางเหมาะสมตอไป

2. เอกสารทเกยวของกบประเพณชกพระและเรอพระบกในจงหวดสราษฏรธาน เอกสารในกลมนแบงออกเปน 2 กลมคอ การศกษาขอมลความเปนมาของ

ประเพณชกพระ การจดงานประเพณ และการท าเรอพระบกในพนทอนๆและการศกษาในพนทจงหวดสราษฎรธานดงน

2.1 เอกสารทเกยวของกบประเพณชกพระและเรอพระในพนทอนๆ การศกษาเอกสารเกยวกบประเพณชกพระและเรอพระพบวาเอกสารสวนใหญ

เปนต าราและสารานกรมซงมนกวชาการหลายทาน เชน ประทม ชมเพงพนธ สธวงศ พงศไพบลย ภญโญ จตตธรรม สเมธ ชมสาย ณ อยธยา เปนตน ไดกลาวถงประวตความเปนมาของประเพณ

สำนกหอ

สมดกลาง

45

ชกพระในภาคใตและบรรยากาศในประเพณชกพระของแตละทองทซงไมแตกตางกนมากนก สามารถแบงเปนหวขอตางๆและมรายละเอยดดงน

2.1.1 ประเพณชกพระของชาวใต การลากพระหรอชกพระของชาวใต เปนการสมมตและการสมโภช

เฉลมฉลองตามเหตการณในพทธประวต โดยวธอญเชญพระพทธรปเรยกวา “ พระลาก” (พระปางอมบาตร หรอพระปางประทานอภย) ขนประดษฐานบนบษบก ซงถาเปนทางบกบษบกจะตงอยบนพาหนะท าเปนรปเรอหรอพญานาคเรยกกนวา “นมพระ” (พนมพระ) แสดงวาเดมประเพณน นาจะเกดจากการแหทางน ามากอน ชกลากแหแหนไปยงต าบลตางๆ ใกลเคยง ถาเปนการชกพระทางน าหรอทางเรอเรยกวา “เรอพระ” คอการเอาเรอหลายล ามาเทยบเรยงขนานผกตดกนเปนแพขนาดใหญ ประดบตกแตงอยางปราสาทมณฑปวจตรงดงาม แหแหนมเครองดนตรประโคมไปตามแมน าล าคลอง ทะเลสาบ ท าใหเกดประเพณการละเลนตางๆตามมาอก เชน การเลนเพลงเรอ การประชนปด (ตะโพน) การประชนโพน(กลอง) การแขงเรอ และการประกวดประชนอนๆ ตลอดจนการสรางพระพทธรปขนใหม เพอใชในงานประเพณเปนตน (ประทม ชมเพงพนธ 2548: 220-221)

นบตงแตครงภกษชาวจนชอ อจง ไดจารกผานคาบสมทรมลายเพอไปศกษาศาสนาในอนเดย ใน พ.ศ. 1214-1238 กไดเหนประเพณการลากพระของชาวใต “โฮลง” (ตนมาลงหรอตามพรลงค) จงบนทกไววา “พระพทธรปศกดสทธองคหนงมคนแหแหนน ามาจากวดโดยประดษฐานบนรถหรอบนแครมพระสงฆและฆราวาสหมใหญแวดลอมมา มการตกลองและบรรเลงดนตรตางๆ มการถวายของหอมดอกไมและถอธงชนดตางๆ ททอแสงในกลางแดด พระพทธรปเสดจไปสหมบานดวยวธดงกลาวนภายใตเพดานกวางขวาง” จากหลกฐานในจดหมายเหตของภกษอจงนท าใหนกวชาการบางคนเชอวาประเพณลากพระในภาคใตมมาแลวตงแตสมยศรวชย

ประเพณลากพระของชาวใตในสมยกรงศรอยธยา เปนประเพณททงสถาบนศาสนาและสถาบนกษตรยถอเปนเรองส าคญยง ปรากฏในเรองประทวนตราใหแกพระครอนทโมฬคณะปาแกว หวเมองพทลงใน พ.ศ. 2242 วา “แลเมอครงคณะปาแกวแตกอนมพระครอนดบ 6 องค ไดชวยการพระราชพธตรศสารทแลงานลากพระถวายพระราชกศล” และขอความอกตอนหนงวา “แลราชการเมองซงเปนพนดแกขนหมนกรมคณะปาแกวมหนาทเมองเสนหนงพระราชพธตรศสารทแลงานลากพระเจาเมองจะไดเบยดเสยดเอาขาพระไปใชราชการนอกนนหามได ” เมองนครศรธรรมราชปลายสมยกรงศรอยธยาในรชกาลพระเจาอยหวบรมโกศ แมแตผตกลองในงานลากพระกถอวาส าคญ จงมแจงไวในท าเนยบขาราชการตกเปนพระอยการไววา “ขนรนไภรถอศกด

สำนกหอ

สมดกลาง

46

นา 200 พนกงานตกลองแหพระ” ต าแหนงนมมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทร ซงปรากฏในท าเนยบขาราชการเมองนครศรธรรมราชครงรชกาลท 2 วา “ขนรนไภรถอศกดนา 200 พนกงานตกลองแหพระ” เชนกน

ประวตความเปนมาของประเพณชกพระเลากนในเชงพทธต านานวา หลงจากพระพทธองคทรงกระท ายมกปาฏหารยปราบเดยรถย ณ ปามะมวง กรงสาวตถแลว ไดเสดจไปจ าพรรษา ณ ดาวดงส เพอโปรดพทธมารดาจนสนสมยพรรษาแลวเสดจกลบมามนษยโลก พระอนทรจงนมตบนไดทอดจากสวรรคลงสมนษยโลก ทใกลนครกสสะ เปนบนไดทองเบองขวา บนไดแกวอยกลาง และบนไดเงนอยดายซาย พระพทธองคเสดจบนไดแกว (มนยยะเปนปรชญาวา เลอกเดนทางสายกลางหรอมชฌมาปฏปทา) พทธศาสนกชนทราบก าหนดนจากพระโมคคลลานะวาพระพทธองคจะเสดจถงประตนครกสสะในเชาตรของวนแรม 1 ค า เดอน 11 ตางปลาบปลมยนดพากนไปรอรบเสดจ พรอมดวยเตรยมภตตาหารไปถวายอยางลนหลามจนไมอาจเขาไปถวายถงพระพทธองคไดทวทกคน ผทไมสามารถเขาไปใกลไดจ านวนมากนนตางมศรทธาแรงกลา จงใชใบไมหอภตตาหารแลวยนตอกนบาง โยนบาง ปาบาง ตามต านานวาดวยแรงอธษฐานและอภนหารแหงพระพทธองค ภตตาหารเหลานนไปตกในบาตรของพระพทธองคทงสน ( คอทมาของการน าเอาขาวเหนยวมาหอดวยใบกะพอเปน 3 มมคลายขาวตมลกโยนทภาษาถนเรยกวา “ตม”)

เมอเลยพทธกาลมาแลวและมการสรางพระพทธรปขน พทธศาสนกชนจงน าเอาพระพทธรปมาแหแหนสมมตแทนพระพทธองค กระท ากนในวนแรม 1 ค า เดอน 11 ของทกปสบมาเปนประเพณชกพระ อปมาเหมอนไดรวมรบเสดจและรวมถวายภตตาหารแดพระพทธองคดวยตนเอง ไมวาจะหางไกลกนดวยเวลาและสถานทเพยงใด

จากพระพทธประวตตอนทกลาวมาแลวนนในภาคอนๆ ของประเทศไทยลวนเกดเปนประเพณ “ ตกบาตรเทโว” หรอเรยกวา “ตกบาตรเทโวโรหนะ” การทเกดเปนประเพณลากพระหรอชกพระขนในภาคใตและกลายเปนประเพณส าคญยง จงนาจะเปนเพราะมคตนยมดงเดมอยางอนเปนพนฐานอยดวยและเหตเหมาะสม คอ ในเดอน 11 นนเปนชวงทภาคใตเรมเขาสฤดฝน ประชาชนสวนใหญประกอบเกษตรกรรม สงทปรารถนาพองกนจงไดแกการขอใหฝนตกตองตามฤดกาล งานบญประเพณน จงมงขอฝนเพอการเกษตรจนเกดเปนคตความเชอวาการลากพระหรอชกพระท าใหฝนตกตองตามฤดกาล คตความเชอดงกลาวเหนไดชดจากความเชอทวา “เมอพระหลบหลง (เรอพระกลบวดเสรจเรยบรอย) ฝนจะตกหนก” ความเชอนมหลกฐานปรากฏอยในรายงานพระวจตรวรสาสนขาหลวงพเศษตรวจราชการเมองสงขลาและพทลง ร.ศ.114 (พ.ศ. 2438) วา “อนง ราษฎรชาวเมองสงขลานยมนบถอในการแหพระถงระด เดอน 11 ชวนกน

สำนกหอ

สมดกลาง

47

อาราธนาพระพทธรปลงมาตงแหไปตามถนนทกๆป ถอกนวาท าใหไรนาบรบรณ แตการทเปนมาแลว มกจะเกดเหตววาทกนเสมอทกๆราย” และเพราะเหตทมกววาทกนขน “ผวาราชการเมองจงออกกฎหมายประกาศหามใหเลกการลากพระเสยตลอดเมองสงขลาหลายปมาแลว แตราษฎรยงมความปรารถนาอยเสมอครงขาพระพทธเจาไปคราวน ตางคนตางมารองขออนญาตทจะลากพระดงทเคยไดมาแตกอน อางวาทท านาไมบรบรณมาหลายปแลวนนกเพราะไมไดแหพระ”

พระพทธรปทนยมใชในพธลากพระ ไดแก ปางเสดจลงมาจากดาวดงส บางทองถนกใชปางอมบาตร โดยถอตามคตทมาของประเพณดงกลาวมาในตอนตน แตมหลายทองถนนยมใชปางหามสมทร บางแหงใชปางหามญาตและบางแหงใชปางคนธารราษฎรซงเปนปางขอฝนทใชในพธพรณศาสตรของกลาง (ท าในเดอน 9 เพราะฤดท านาของภาคกลางเรวกวาภาคใต เปนพระคนธารราษฎรแบบยนตามทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหหลอขนมลกษณะผาอทกสาฏกตวดชายคลมพระพาหาขางหนง เสดจยนอยบนหวกลมทฐานมขนอฒจนทรลงไป 3 ขน) อนนยอมบงถงความเชอของชาวภาคใตทวาการลากพระท าใหฝนตกตองตามฤดกาลท าใหนาไรสมบรณไดชดยงขน บางวดใชพระพทธรปปางอนทมประวตส าคญพเศษของวดนนๆ ทชาวบานมความเชอถอพเศษกม ถอวาปางใดกเปนตวแทนพระพทธเจาเหมอนกน ทใช 2 องคหรอ 3 องคกม

เมอศรทธาวาการลากพระท าใหฝนตกตามฤดกาล กเกดการผสมผสานกบคตทวานาคเปนผใหน าแกมนษยโลก ดวยเหตนตกแตงรถ เรอพระหรอลอเลอนทใชส าหรบ ลากพระจงนยมท าใหรปพญานาค

2.1.2 ประเภทของการลากพระ 2.1.2.1 ลากพระน า การลากพระทางน า หรอ “ลากพระน า” ออกจะสนกกวา”

ลากพระบก” เพราะสภาพการณเออตอกจกรรมอนๆมากกกวา เชน สะดวกในการชกลาก งายแกการรวมกลมกนจดพายเรอ เพราะแตละกลมมลกษณะเปนเอกเทศ ทาทายตอการแขงขนประกวดประชนกนผนกก าลงกนไดสะดวก มกจกรรมเชอมโยงอนไดหลากหลายกวา เชน การแขงเรอพายเรอ การแยงเรอพระ การเลนเพลงเรอ เปนตน ดวยเหตน หากทองถนทมสภาพภมประเทศเอออ านวยใหสามารถท าไดทงทางบกและทางน า ทองถนนนมกจะเลอก “ลากพระน า”

การลากพระทางเรอ มกเปนวดทตงอยรมแมน าล าคลอง ชาวบานแถบนนมเรอมาก วธนเปนการลากไมตรงตามฤดกาลเสยโดยมาก เพราะจะตองคอยใหถงฤดน ามาก เพราะฉะนนการลากพระทางเรอนเพอตองการท าบญและรนเรงมากกวาทท าใหถกตองตามลทธธรรมเนยมทมมา (พรหมมาณพ, 2524: 21)

สำนกหอ

สมดกลาง

48

2.1.2.2 ลากพระบก การลากพระทางบก มกเปนวดซงตงอยทดอน ไมมแมน าล า

คลองกใชวธลากทางบก การลากพระทางบกนมมากลากกนชกชมและตองท าตามฤด (พรหมมาณพ, 2524: 21)

การลากพระทางบก หรอ “ลากพระบก” แตโบราณนยมใชลอเลอน เรอพระจงหนก ตองอาศยคนลากเปนจ านวนมากจงตองมเชอกลากเปน 2 สาย สายหนงส าหรบผหญงอกสายส าหรบผชาย เมอลากเฮฮากนไป สายเชอกกเบยดเสยดกนเขาไป บางครงผชายจะแกลงกระทบสายผหญงผหญงทหลกไมดลมลงบาง พวกผชายทเปนญาตพนองเกดไมพอใจจงมกเกดววาทกนขน การววาททบตกนจงมกจะเกดคกบเปนประเพณลากพระ จนพดลอกนวาถาปใดลากพระแลวไมไดววาททบตกนบางกเปนการลากพระทไมสมบรณแบบ

แมการลากพระทางน า กมเหตใหววาทกนได เชน แยงเรอพระกนแลวพดเยาะเยยถากถางกน แกลงพายเรอเขาเบยดใหเรอล าอนลม แกลงพยน าใสผหญงใหเสอผาเปยกปอน เปนตน

การกอเหตววาทในวนลากพระทแปลกและมทงทางบกและทางน ากคอ เตรยมการนดแนะไวลวงหนาเพอยกพวกไปกนในวนลากพระ เปนทนายนดทปจจบนไมคอยมเหตการณววาทกนในวนลากพระ

2.1.3 การเตรยมการลากพระ เมอเดอน 9 ผานไปแลว หลายวดตงใจแนวแนวาจะรวมประเพณ

ลากพระในเดอน 11 กจะเรมเตรยมการหมโพนเพอใช “คมโพน” และใชประโคมในวนพธรวมทงใหชาวบานน าไปประชน หรอแขงขนกบของวดอนการหมโพนมกรรมวธทซบซอนทงในการขดและขงหนงใหตงเตมท ตองใช เวลานานแรมเดอน บางวดมพธไสยศาสตรประกอบดวย ตองใชผช านาญการเรองนโดยตรง แตละวดจะตองมโพน 2 ใบ ใชเสยงทม 1 ใบ เสยงแหลม 1 ใบวดใดโพนเสยงดแขงขนชนะ ชาวบานกพลอยไดหนาชนชมยนดกนไปนานเปนแรมป

เมอใกลวนลากพระประมาณ 7 หรอ 3 วน ทกวดทจะลากพระในปนนกจะเรมคมโพน เพอปลกใจชาวบานใหกระตอรอรนรวมพธลากพระ และอาจน าไปทาทายแขงขนกบวดใกลเคยง พรอมกนนนภกษสามเณรและอบาสกทมฝมอทางชางกจะชวยกนจดตกแตงเรอพระและ “นมพระ” (บษบก) ซงตองท ากนอยางสดฝมอ

ในสวนของชาวบานกจะเตรยมการตกแตงเรอพาย ท เรยกวา เรอเพรยว เตรยมสรรหาฝพาย ซอมพายเรอแขงเตรยมเครองแตงตวตามทไดก าหนดตกลงกน

สำนกหอ

สมดกลาง

49

สงททกครอบครวจะตองกระท ากคอ การเตรยม “แทงตม” เตรยมหาใบกระพอและขาวสารขาวเหนยว เพอน าไปท าขนมตม “แขวนเรอพระ” เปนพทธบชา ดงปรากฏในบทเพลงกลอมเตมวา

“...พไปเหอ ไปบานหวนอนสกเดยว ไปซอสารเหนยว แทงตมลากพระ โถกโถกแพงแพง แมอแดงกะไมละ แทงตมลากพระ ไมละสกหนเดยว” การแทงตม เรมจากการเตรยมหายอดกะพอไวใหพรอมกอนถงวนชก

พระ 1-2 วน น าสารขาวเหนยวแชใหออนตวผดดวยน ากะทใหพอเกอบสก (บางรายนยมแทรกถวดวย เรยกวา “ตมใสถว” ในกรณนตองเตรยมถวเหลองหรอถวด าตมใหสกเสยกอน เมอผดขาวเหนยวเขากบน ากะทจนทวแลวจงคอยผสมถวลงไป คลกเคลาใหเขากนดแลวตกใสภาชนะวางทงไวใหเยน) จงน ามาหอดวยใบกะพอหอเปนรป 3 มมคลายกระจบ แตละลกมขนาดโตประมาณ 2-3 ค า การหอตองรจกวธมวนขอดปลายใบกะพอขนรปมมแรกส าหรบยดขาวเหนยวใส รวธการพนหอ การสอดซอนปลายโคนใบและดงปลายเพอใหรดรปทรงเปน 3 มมสวยงาม เรยกวธหอตมใหไดตามแบบนนวา “แทงตม” เมอแทงตมเสรจจะตองน าไปนงใหสกอกขนหนง

เมอถงวนขน 15 ค า เดอน 11 บรรดาทายกทายกากจะพรอมกนอญเชญพระพทธรปส าหรบใชลากพระมาท าพธสรงน า เปลยนผาทรงแลวสมโภช ในคนนนจะตองเรงเตรยมเรอพระใหเสรจ

2.1.4 วนลากพระ เมอถงเชาตรของวนแรม 1 ค า เดอน 11 จะอาราธนาพระพทธรปขน

ประดษฐานบนบษบกเหนอเรอพระ นมนตพระภกษในวดนนทงหมดขนนงประจ าเรอพระ พรอมทงอบาสกและศษยวดทตดตามและประจ าเครองประโคม ซงมโพน ซอง โหมง ฉง ฉาบ แลวชาวบานกจะชวยกนลากเรอพระออกจากวดตงแตเชาตร ถาเปนการลากพระทางน ากจะใชเรอพายลาก ถาเปนการลากพระทางบกกจะใชคนเดนลากแลวแตกรณ

ขณะทลากเรอพระไป ใครจะมารวมแขวนตมบชาพระหรอรวมลากตอนใด กไดโดยเฉพาะการลากพระน า เมอจะมการน าตมไปแขวนบชาพระ เรอพายหรอแจวจะเขาไปชดเรอพระทล าใหญกวาและก าลงถกลากอยไมได ดงนนเมอเขาใกลพอสมควรกจะใชวธ “ซดตม” ไปยงเรอพระใหคอยรบ ซงอาจเปนมลเหตทกอใหเกดกฬาซดตมขนมา

สำนกหอ

สมดกลาง

50

เกอบทกทองถนนยมก าหนดใหมจดนดหมายเพอใหบรรดาเรอพระทงหมดในละแวกใกลเคยงกนไปชมนมในทเดยวกนในเวลากอนพระฉนเพล ใหพทธศาสนกชนไดมโอกาส “แขวนตม” และถวายภตตาหารแกพระภกษสามเณรไดทวทกวดหรอมากทสดเทาทจะท าได จงกอใหเกดการประกวดประชนกนขนโดยปรยาย เชน การประกวดเรอพระ การแขงเรอพาย การเลนเพลงเรอตอบโตแกล ากน การประกวดเรอเพรยวประเภทตางๆ เชน มฝพายมากทสด แตงตวสวยงามมากทสด หรอตลกขบขนหรอมความคดรเรมด มการแขงขนการตโพนประเภทตดง ตทน ตทาพลกแพลง ลลาการตสวยงาม เปนตน และมการคดหากจกรรมแปลกมาเสรม เชน กฬาซดตม แขงกฬาทางน า จดหามหรสพมาแสดง ฯลฯ เมอเครองสนกมมาก การตระเตรยมกเสยเวลาและใชทนมาก การทจะลากพระกนเพยงวนเดยวไมจใจ บางแหงขยายออกเปน 2 วนหรอ 3 วน

ตามปกตหลงจากพระฉนเพลแลว ทายกทายการวมสนกสนานกนพอสมควร ตกเยนกจะลากเรอพระของวดตนแยกยายกนกลบวด ถาวดใดเรอพระสวยงามเปนทภมใจของชาวบานถนนนๆ เปนพเศษอาจจะแหแหนไปอวดชาวถนอนหรออาจจะถกชาวถนอนแยงไปตอรองเรยกคาไถ จนเปนเหตใหตองลากตอวนรงขนกม

การลากพระบก บางวดใชรถยนตมาดดแปลงตกแตงเปนเรอพระ ชวงใดคนลากมนอยหรอตองการประหยดแรงหรอประหยดเวลากจะใชเครองยนตแทน

เรอพระแตละวดจะไดตมกลบวดเปนจ านวนมากจนไมอาจจะแจกจายใหหมดสน จงตองปลกรานขนาดใหญยางตมเหลานนเพอไมใหบดเสยเปลา ท าใหตมมรสอรอยแปลกออกไปและเกบไวไดนานกวา เปนทมาของ “ตมยาง”

ประเพณลากพระไดปรบเปลยนแตงเตมตางออกไปจากเดมหลายอยาง เชน นยมใชเรอหางยาวแทนเรอเพรยวเมอหาเรอขนาดใหญท าเรอพระไดยากข น จงเปลยนจากทเคยใชเรอ 2 หรอ 3 ล าผกขนานกน ลดลงเปนเรอล าเดยว มรถยนตแทนลอเลอน มการตกแตงบษบกหรอ “นมพระ” ดวยวสดสมยใหม บางวดดดแปลงบษบกเปนรปมณฑปบาง เปนรปคลายโกศทรงเหลยมกม จ าลองรปอโบสถหลงคาซอนมจตมขกม บางวดน าเอากลองยาวมาประกอบขบวนแห มการตงกลองรบเงนอนโมทนา มเครองขยายเสยงเชญชวน บางทองถนจดงานบนเทงอนๆ ประกอบดวย เชนมการประกวดนางงาม เปนตน ประชาชนทอยใกลตลาดนยมซอตมจากตลาดแทนการท าเองมากขน ซงปรากฏการณท านองนพบมากขนในประเพณพนเมองทกอยางและทกทองถน (สธวงศ พงศไพบลย, 2542: 6794-6804)

สำนกหอ

สมดกลาง

51

2.1.5 ประเพณชกพระในพนทอนๆ 2.1.5.1 งานชกพระวดนางช

งานชกพระวดนางช ฝงธนบร ในอดตเคยเปนงานทยงใหญทสด แมกระทงในระหวางสงครามโลกครงท 2 ขณะทงานเทศกาลตางๆถกงดหมด ญปนกไมสามารถหามงานนได สงทแตกตางจากประเพณชกพระในภาคใตคอ งานชกพระของทนเปนงานชกพระบรมสารรกธาต งานเรมดวยชาวบานน าเรอมาชมนมกนททาวด เมอพรอมแลวกแหเปนขบวนตามพระบรมสารรกธาตออกไป ตามรายทางมเรอชาวบานมารวมขนมากขนเรอยๆจนเปนขบวนอนยาวเหยยด ขบวนออกจากคลองดานหรอคลองวดนางชเลยวเขาคลองบางกอกใหญ ออมไปทางขวามอเรอยๆ จนเขาคลองชกพระและคลองบางกอกนอย ไปหยดทวดไกเตยขนไปเลยงพระทนน แลวจงลองขบวนตอไปจนออกแมน าเจาพระยา เพอวกเขาคลองดานกลบไปยงวดนางชตามเดมอก จะเหนวาเปนการลองขบวนเรอไปทางขวามอตลอดเวลากลาวคอเปนการวนในลกษณะทกษณา แตชาวบานเรยกวา “แหออมเกาะ”

งานชกพระวดนางชเคยเปนงานเทศกาลประจ าปทางน าทสนกสนานและมโหฬารทสดเหนไดจากเรอทชมนมรวมตวกน แตเรอทมมากทสดไดแก “เรอเลน” เรอประเภทนมรปรางเรยวยาว ตรงหวเรอมแพรแดงเปนแมยานางผกอย สวนฝพายเปนผหญงและตวพายทาสลวดลายเตะตา ปกตชาวบานเกบเรอเลนไวใตถนบานตามรมคลองดาน จะน าออกมาใชเฉพาะในงานชกพระเทานน ในขบวนชกพระมเรอเลนรวมกนทงสนประมาณ 200 ล า มฝพายและผนงไปดวยในราว 1,800 คน นอกจากนมเรอมาด เรอชะลา และเรออนๆซงมาจากทองถนตางๆ อกประมาณ 50 ล า มฝพายรวมกนในราว 1,000 คน ตลอดจนเรอปพาทยและเรอส าหรบพวกฟอนร าประมาณ 10 ล า เรอทส าคญทสดในงานคอ “เรอพระ” ล าเรอตกแตงอยางสวยงาม มบษบกอยตรงกลางเพอประดษฐานพระบรมสารรกธาต แตกอนมเรอพาย 20 ล าลากน าหนา แตปจจบนใชเรอกลไฟแทน หรอเรอพระเปนเรอกลไปเสยเอง ผคนทแจวเรอในขบวนทงหมดมจ านวนหลายพนคน ทงนยงไมนบผทพายเรอตดตามระหวางทาง หรอพวกทจอดคอยดงานสองฟากคลอง

ขณะทขบวนเรอแหไปตามคลอง มการเลนลเก แสดงกายกรรม รองร าท าเพลง และล าตดอยในเรอ สงทนาอศจรรยทสดคอการแสดงกรรมบนเกาอสง 1 เมตรวางอยบนเรอล าเลกนดเดยวเรยกวา “ เรอโอ” ผแสดงนงหรอยนอยบนเกาอขณะทพาย เรอโอนยาวประมาณ 2 เมตร กวางเพยงเมตรเดยว หากจอดอยเฉยๆ จะเอยงคว าไปขางๆ ผทจะพายตองมความช านาญจรงๆ เรอทมการแสดงอนๆ กเปนเรอขนาดเลกดวยกนทงสน แตไมเคยปรากฏวาเรอล าไหนเคยลมเลย (สเมธ ชมสาย ณ อยธยา, 2529: 63-68)

สำนกหอ

สมดกลาง

52

2.1.5.2 ชกพระเดอนหา วดทรายขาว (สรงน าพอทานสแกว) วดทรายขาว ตงอยต าบลทรายขาว อ าเภอโคกโพธ จงหวด

ปตตาน ผคนอาศยอยรวมมาดวยความรก นบเปนเวลายาวนานรวมศตวรรษ กลายเปนชมชนตวอยางทบอกกลาวเรองราวความสมานฉนทของชาวบานในพนทไดเปนอยางด พอทานสแกวอดตเจาอาวาส วดทรายขาว ซงเปนผหนงทไดชวยสรางความสมพนธใหชาวบานในพนทมความเขาใจซงกนและกน เดมเปนคนไทย อยทเมองไทรบร ซงขณะนนเปนสวนหนงของประเทศไทย ครงแรกทานไดเดนทางเขาอาศยอยกบผน าชมชนบานทรายขาวมาชวยท าไร ท าสวนอยทควนพระ และไดแตงงานกบผหญงไทยมสลม บานควนลงงา มบตรชาย 1 คน ดวยเหตใดไมทราบแนชด ทานไดกลบมาบวชเปนพระทวดทรายขาว ขณะบวชเปนพระภกษ ทานประพฤตปฏบตอยในศลอยางเครงครด และมความเขมงวดในการอบรมสงสอนใหประชาชนบานทรายขาวหนมาประกอบอาชพตงอยในศลธรรม เลกท าตวอนธพาล ท าใหทกคนรก เคารพและเกรงกลว นอกจากทานไดท านบ ารงพระพทธศาสนาแลว ทานยงรวมมอรวมใจกบผน าศาสนาอสลามบานควนลงงา ชวยกนสรางวดและมสยด อนน ามาซงความสมพนธของคนภายในชมชนเสมอมา

ประเพณลากพระเดอนหาในปจจบนไดรวมกนบนน าตกทรายขาว 3 อยางดวยกน คอ ลากพระสรงน าพอทานสแกว รดน าขอพระผใหญ ศลปะการแสดง การละเลน เชน ชกมวยทะเล สละ ดนตรไทย และร าไทย เปนตน เพมสสน ความสนกสนาน สามารถดงดดประชาชนบรเวณใกลเคยงเขามารวมงานขนมาอกครง กลายเปนสญลกษณบอกเรองราว ความสมพนธ สามคคของชมชนแหงนผานประเพณไดเปนอยางด แมดานพธกรรมชาวไทยมสลมไมสามารถเขารวมในพธการสรงน าได แตจะมการชวยเหลอในดานการจดเตรยมงาน อ านวยความสะดวก และเขารวมกจกรรมอนๆ ไดแก การแขงขนชกมวยทะเลชาวบานเรยกวา ชกมวยน าตก มทงลกหลานไทยพทธ และไทยมสลม เขารวมการแขงขน จงมกองเชยรเดนทางมาพรอมกบการจดเตรยมอาหารการกนแบบครอบครว พรอมกบเชยรบตรหลานในการชกมวย ท าใหบรรยากาศความสมพนธไดกลบคนมาสชมชนบานทรายขาวไดเปนอยางด (ประสทธ รตนมณ, 2552: 43-46)

2.1.5 ผลทไดรบจากประเพณชกพระ เปนการนอมระลกถงพระพทธเจาและการท าบญตามประเพณ

ชาวบานไดรบความสนกสนาน บนเทงใจ ไดแสดงความเออเฟอเผอแผตอกน เชนการแบงขนมตมใหแกกน ไดแสดงความมน าใจนกกฬา และชาวบานไดแสดงออกซงศลปะ(ภญโญ จตตธรรม, ม.ป.ป.: 46) นอกจากน พระราชรตนกวเจาคณะจงหวดสราษฎรธาน (พ.ศ.2506) ไดกลาวถงเมอกลาวถงประโยชนของการแหไวในหนงสอทระลกงานแหพระ-ทอดผาปา จงหวดสราษฎรธาน

สำนกหอ

สมดกลาง

53

ประจ าป 2506 วาการแหคอขบวนทเคลอนไปพรอมดวยการตกแตงๆอยางครกครน เคลอนไปเปนขบวนเปนพวกเปนหมมากๆ เชน การแหพระ แหกฐน แหพมผาปา แหเทยนพรรษา แหนาค แหศพ ฯลฯ โดยความรสกของคนทวๆไปวา การแหนเพอความสนกสนานครกครนอยางเดยวเทานน แตการแหนนยงมประโยชนอยอกหลายประการไดแก

1. เพอความสนกเพลดเพลน ในขบวนแหนมคนหมมากมารวมขบวนกน แลวมเครองประดบตกแตงตางๆเปนเครองสวยงามแปลกหแปลกตา เปนการบ ารงจตใจของผไดเหนไดยน สมองและรางกายไดรบการบ ารงโดยธรรมชาตไปดวย เวนแตบางทานลมตวแสดงอาการขาดกรยามารยาททด อาจท ารายกนดวยกายและวาจา ไมไดผลตามความมงหมาย จงตองระมดระวงมารยาทของผเขารวมขบวนแหดวย

2. เพอเชดชวตถทจดขบวนแหนน เพอประกาศใหคนทงหลายผเขาขบวนแหและดขบวนแหนน รจกคณคาของสงทแหไปนน เชนแหพระพทธรป เพอจะใหรวาพระพทธรปนเปนรปเปรยบเหมอนพระพทธเจา ผเขาขบวนแหพระพทธรปนควรส านกในพทธวจนะ ค าสอนของพระพทธเจา แลวถอปฏบตตามไมเพยงแตดใหมความสนกเพลดเพลนในการแหพระพทธรปนเทานน

3. ส าหรบการแหทเปนอวมงคล เชน การแหศพ กมความหมายทเชดชเกยรตคณของผทลวงลบไปแลว ใหเหนวาแมผนนกลายเปนศพไปแลว ยงมคนเคารพนบถอแหแหนไปสถานทเผาและฝง อาจจะเปนตวอยางของผทยงมชวตอย จะไดเอาอยางผ ทตายนน ประพฤตตนใหเปนประโยชนแกผอน จนเปนทเคารพของคนทงหลาย (พระราชรตนกว, 2506: 7- 9)

2.1.6 เรอพระ เรอพระ คอ เรอ หรอรถ หรอลอเลอนทประดษฐตกแตงใหเปนรปเรอ

แลววางบษบกซงเรยกวา “นม” หรอ “ยอดนม” หรอ “นมพระ” ส าหรบอาราธนาพระพทธรปประดษฐาน ใชส าหรบชกลากในวนออกพรรษา ถาใชลากทางน าเรยกวา “เรอพระน า” ซงจะใชเรอจรงๆมาประดษฐตกแตง ถาใชลากทางบกเรยกวา “เรอพระบก” จะใชรถหรอลอเลอนมาประดษฐตกแตงใหเปนรปเรอ (สธวงศ พงศไพบลย, 2542: 6667) เรอพระเปนองคประกอบของประเพณลากพระทส าคญ ชาวบานพระสงฆ สามเณร จะชวยกนตกแตงบษบกและเรอพระเพออวดฝมอทางศลปะกนอยางวจตร ซงนบวาเรอพระเปนผลงานทางศลปะชนส าคญของประเพณชกพระ(เปรมจตร ชนะวงศ, 2521: 37) เปนศลปะของชาวบานในชมชนทรวมกนสรางผลงานทาง ภมปญญาในการด าเนนชวต เพอสนองคณดานจตใจ นบเปนสมบตล าคาของชมชน ชาวบานม

สำนกหอ

สมดกลาง

54

ความเชอถอและศรทธาในพระลากซงนบถอวาเปนสงศกดสทธทสามารถใหทงคณและโทษตอผคนในการบนบานศาลกลาวได (พยงค พรหมชาต, 2549: 31)

2.1.6.1 ประเภทของเรอพระ เรอพระม 2 ประเภท คอเรอพระน าและเรอพระบกไดแก

1. เรอพระน า เรอพระน าจะใชเรอส าปนหรอเรอส าหรบลากจง ขนาดบรรจประมาณ 3-5 เกวยนสมยกอนนยมใชเรอ 2 ล า ผกขนานกนทใชถง 3 ล ากม ปจจบนนยมใชเพยงล าเดยว (เพราะหาเรอประเภทนไดยากและจ านวนเรอเพรยวทชกลากมนอยลง) ในกรณทใชเรอเกนกวา 1 ล า จะใชไมกระดานปทาบขวางแคมเรอและผกรดเชอมโยงอยางมนคงแนนหนาตรงจดเลยกงกลางไปทางหวเรอประมาณ 2 ใน 5 สวนจะวางบษบกหรอยอดพนมเพอประดษฐานพระพทธรป ประมาณสวนท 3 และ 4 หลงบษบกจะท าเปนหลงคาประทนทมหนาตางหรอท าเปนหลงคาอยางเรอกญญาส าหรบภกษสามเณรและผใหญทตดตามปรนนบตนง สวนหวไมมหลงคา ใชเปนทวางเครองประโคม ซงม โพน (กลองทด) 2 ใบเปนหลกอาจมโหมง ฉง ฉาบ ประกอบ สวนทายของล าเรอเปนทส าหรบคนถอทายเรอและเดกๆ เรอพระทกล า (ใชเรอจรงกล ากรวมเรยกวา 1 ล า) จะตองมเชอกสมอ หรอลากขนาดใหญทยาวพอประมาณ ผกตดไวทงดานหวดานทายเพอใหเรอเพรยวชกลาก หรอลากแขงขน (สธวงศ พงศไพบลย, 2542: 6667)

2. เรอพระบก เรอพระบกนนถาเปนแบบโบราณจะท าเปนรปเรอใหคลายเรอจรงมากทสด แตจะตองพยายามใหมน าหนกนอย จงมกใชไมไผสานหรอเสอกระจดมาตกแตงตรงสวนพนเพอนงและวางบษบกและสวนทผกเชอกชกลาก แลวใสเลอนหรอลอเพอใชชกลากสะดวก ปจจบนน ารถประดษฐตกแตงเปนเรอพระบก การตกแตงเรอพระบกมกแตงหวและทายเรอเปนรปพญานาค อาจท าเปนพญานาค 5 ตว หรอ 7 ตว ใชกระดาษสเงนสทองหรอกระดาษสสะทอนแสงสตางๆ ท าเปนเกลดนาคสะทอนแสงระยบระยบไปทงล า (สธวงศ พงศไพบลย, 2542: 6667)

2.1.6.2 การตกแตงเรอพระ การตกแตงเรอพระ หรอภาษาถนเรยกวาการแตงยอดนม

หรอนมพระ ค าวา “นม” คอ “นมะ” แปลวาการนอบนอม การเคารพ การไหวนมสการ ค าวา”ยอดนม” คอยอดทประดษฐานสงทควรกราบไหวบชาคอพระพทธรปซงเปนสงแทนพระพทธเจา สวนค าวา “นมพระ” หมายความวา มนสการพระ ไหวพระ การแสดงคารวะตอพระ การตกแตงเรอพระ หรอนมพระจงท ากนอยางประณตสวยงามสดฝมอ ซงจะท ากนแตเนนๆ เพราะตองใชความประณตมาก ผท าสวนมากเปนชางประจ าวด หรอทางวดพยายามหาชางทดทสดในละแวกหมบาน

สำนกหอ

สมดกลาง

55

มาชวยกนท า โดยชวยกนออกแบบเมอท าโครงเสรจ จงตดกระดาษ และแกะฉลกระหนกลายไทยดวยกระดาษส และกระดาษทองเกรยบตดดวยแปงเปยก การใสลวดลายกระหนกตางๆและสสนจะสวยงามขนอยกบชาง นอกจากการตกแตงสวนยอดนมแลวยงมสวนประดบตกแตงอนๆเชน มานแหวก ผาหอยรมประดบลายหรอลกปดรอบๆทเสาทงส ทกสวนประดบอยางสวยงามทสดเทาทท าไดเพราะชาวบานทไปงานจะสนใจดวานมพระของวดใดสวยกวาจะเปนทชนชมของชาวบานในแถบวดนนดวย ฉะนนการท าเรอพระ ชาวบานจ ามาชวยกนท า ผท าอทศเวลาและท าดวยความตงใจจรง เพอแสดงฝมอและแรงศรทธา โดยมไดหวงผลตอบแทนแตอยางใดนอกจากความภมใจ ((ภญโญ จตตธรรม, ม.ป.ป.: 34-35)

2.1.7 การละเลนในประเพณชกพระ 2.1.7.1 การแขงเรอ ประเพณการแขงเรอเกดขนเพอตองการใหเกดความ

สนกสนาน และเนองดวยมธรรมชาตอ านวยจงเหมาะแกการแขงขนกฬาทางน า การจดแขงเรอในล าน าตาปจดขนมาเปนเวลานาน นกแขงเรอแตงตวมาเปนชดๆ แบบและสเหมอนกนทงล า ลกษณะการเลนเดมใชเรอยาวประมาณ 10 วา ใชคนพายนงสลบกนซายขวาประมาณ 10-20 คนตามกตกาทตกลงกน เรมแขงกนในวนงานประเพณชกพระและตดสนแพชนะกนในวนนน ถายงไมหมดกเพมเวลาการแขงขนเปน 2 วน เมอมประชาชนมากขนทกป คระกรรมการกองกฬาแขงเรอเหนสมควรใหวางกตกาเพอเปนแนวทางในการปฏบตรวมกนเพอความถกตองและความเปนระเบยบเรยบรอยและเปนธรรมกบทกฝาย

2.1.7.2 การรองเพลงเรอ เพลงเรอเปนเพลงทเลนควบคกบการชกพระในอ าเภอเกาะ

พะงน จงหวดสราษฎรธานกลาวกนวามมารวม 100 ป ผเลนเพลงเรอคอทกคนในล าเรอพาย ซงใชลากจงเรอพระจากวดไปยงจดนดหมาย เรอพายแตละล าจะแตงตวดวยเสอผาสเดยวกน มแมเพลงคนหนงเปนผวา ทเหลอเปนลกคคอยรบตามทวงท านองของเพลงเรอ เนอรองเพลงเรอบทหนงๆ ม 4 วรรค วรรคท 1,3 ม 8 ค า วรรคท 2, 4 ม 6-7 ค า ค าสดทายของวรรคท 4 ตองใชอกษรต า สงและรบสมผสดงตวอยางเนอรองเพลงเรอ

“แรกเรมเดมทประเพณชกพระ ระยะเวลามานานเหลอ(ลกครบ 2 เทยว) ชาวพะงนรจกเรองชกเพลงเรอ สบเนอตกทอดตลอดมา (ลกครบ 2 เทยว) คนแกคนเฒาเคยเลาประวต งานนเขาจดนานหนกหนา ถานบ พ.ศ.ตดตอกนมา กะวาไมนอยกวารอยป”

สำนกหอ

สมดกลาง

56

การเลนเพลงเรอจะเรมสนกเมอตางพายเรอลากจงเรอพระถงจดนดหมายแลว เรอเพลงบทแรกๆ จะวาชมเรอพระกอนแลวจงชมโฉมเกยวพาราสและโตตอบกนอยางสนกสนาน ไมถอเพศวย บางกความาขวางปาใสกนอยางสนกสนาน (รตน ยนนาน, 2526: 49-51)

2.1.7.3 แขงโพน แขงโพน แขงตะโพน หรอชนโพน เปนประเพณอยางหนง

ของชาวปกษใต ทเชอกนวาเกดขนพรอมๆ กบประเพณชกพระ เพราะเปนการปฏบตทเกยวของตอเนองกนกอนทจะมการชกพระ ในวนแรม 1 ค า เดอน 11 อนเปนวนออกพรรษา ในชวงปลายเดอน 10 วดตางๆ จะเตรยมการชกพระ ตงแตการท าบษบกหมโพน และเรมคมโพนกอนเพอเปนการประกาศใหชาวบานรวาทางวดจะจดใหมการชกพระตามประเพณทเคยปฏบตกนมาเหมอนทกๆป แตเนองจากวดสวนมากจะอยในละแวกเดยวกน เสยงโพนทตดงออกไปไกล บางครงชาวบานกไมรวาเปนเสยงโพนของวดใด จงท าใหวดตางๆ แขงเสยงโพนกนวา โพนของวดใดเสยงดงกวากนในระยะแรกกตแขงกนภายในวด นานๆ เขากคอยขยบขยายน าโพนมาประชนกน ภายนอกวด ตามกลางทงกลางนาหรอสถานททเตรยมไว ในวนชกพระกจะมโพนประจ าเรอพระไวคอยตใหสญญาณเปนการคมการลากเรอพระ วาตองการใหลากชาหรอเรว เพราะเรอพระใชเชอกเสนใหญๆ มขนาดไมนอยกวา 30 เมตร เสยงโหรองของผคนทมาลากพระท าใหไมสามารถวงสงงานดวยปากเปลาไดทวถง จงตองใชโพนตเพอใหสญญาณเพราะเสยงดงไปไกลไดยนทวถงกน เชนถาจะใหลากเรว กตรวใหถ ถาจะใหลากชากตจงหวะชาในบางครงเมอชาวบานจากหลายวดลากพระมารวมกน กมกจะมการแขงโพนกน ตอจากนนกจะเปนการแขงขนการซดตมเปนตน จากเหตการณอนนจงท าใหเกดมการแขงโพนขนเรามกจะพบมากในหมบานแถบชนบท

การแขงโพน แบงได 2 อยาง คอ การแขงขน (ตทน) การแขงขนแบบนไมคอยนยมเพราะตองใชเวลานาน แขงขนแบบนไมคอยนยมเพราะตองใชเวลานาน แขงขนจนผตมอออนหรอผดหมดแรงจงจะตดสนได การแขงเสยง การแขงแบบนเปนทนยมกนมากในปจจบน เพราะใชเวลาสนๆ กสามารถคดเลอกผชนะได

การแขงโพน สวนมากจะเรมในปลายเดอน 10 และสนสดในวนแรม 1 ค า เดอน 11 ซงเปนวนชกพระ จะแขงขนกนไหน สถานทใด แลวแตคแขงขนจะตกลงกนและนยมแขงขนในเวลากลางคน ถาหากมโพนหลายค การแขงขนจดเปนคๆ โดยแตละฝายใชผตคนเดยว โดยเรมจากการตลองเสยงวา โพนใบไหนเสยงใหญ และใบไหนเสยงเลกกรรมการจดไวเปน 2 ชด ส าหรบควบคมมใหผเขาแขงขนเปลยนคนตชดหนง และเปนกรรมการฟงเสยง ซงมราว

สำนกหอ

สมดกลาง

57

3-5 คนอกชดหนง กรรมการชดหลงนจะอยหางจากทตไมต ากวา 150 เมตร เพอฟงเสยงและตดสนวาโพนลกใดดงกวากน (สนท พลเดช, สธวงศ พงศไพบลย และจรน ศร, 2542: 5571-5577)

2.1.7.4 หลกโพน หลกโพน เปนการละเลนโดยเอาโพนมาตโตตอบแขงขน

ระหวางวดเพอซกซอม และใหเกดความสนกสนานกอนวนชกพระ ค าวา “หลก” หมายถงดกหรอจบ หลกโพนจะเลนกนในเวลากลางคน ตงแตขน 1 ค า ถงขน 15 ค า เดอน 11 ของทกป ในการเลนหลกโพนผเลนจะแบงงออกเปน 2 ฝาย โดยยดเอาวดเปนการแบงเขต ใครอยใกลวดไหนกยดเอาวดนนเปนฝายของตน เมอถงคนวนแขงขน ผเขาแขงขนทง 2 ฝายจะเอาโพนวดทจะตในวดชกพระมาใสรถลาก (รถท าขนเองเลอยไมใหเปนแวนท าลอ ตวรถท าขนแบบงายๆ ดวยไมพอจะวางโพนได 2 ใบ แลวผกเชอกลาก) วดละ 2 ใบ ใบเสยงแหลมเรยกวา “หนวยตง” ใบเสยงทมเรยกวา “หนวยทอม” มคนลาก 1 หรอ 2 คน อก 2 คน คอยตโพนอยขางหลงคนละใบ โดยมสมาชกคนอนๆ เดนตามหลงคนตโพนแตละฝายไปเปนขบวน เมอถงเวลาเลนหลกโพนผเลนทง 2 ฝายจะตโพนออกจากวด เดนเขาหากนโดยทฝายหนงฝายใดตขนกอน อกฝายหนงกจะตโตตอบรบกนเปนจงหวะ การเลนหลกโพนมหลกการอย 2 อยาง คอ

หลกจบคนตโพน เมอ 2 ฝายตเขาหากนอยในระยะพอทจะมองเหนซงกนและกนได ตางฝายตางกหยดต สมาชกในขบวนของแตละฝายกจะเตอนคนตโพนฝายตนใหหลบซอน และขณะเดยวกนกคอยดกจบคนตโพนของฝายตรงขามดวย ถาตางฝายตางมองไมเหนซงกนและกน ฝายใดฝายหนงกจะตขนกอน 2-3 ครง เปนการหลอกลอ แลวรบหลบหาทซอนอยางรวดเรวไมใหอกฝายหนงเหนไดวาตโพนอยทใด ถาฝายไหนโผลใหเหนกอนใหอกฝายหนงจบไดถอวาแพ หลกเสยงโพน ทง 2 ฝายจะตโพนใหมจงหวะเหมอนกน ตสลบกนฟงแลวใหเหมอนกบวาอยฝายเดยวกน เชน ตโพน 2 ใบ 8 จงหวะ ฝายแรกจะต “ ตงทอม ตงทอม ตงตง ทอมทอม” อกฝายหนงกตองตอก 4 จงหวะใหเขากนวา “ตงตงทอมทอม” ถาตผดจงหวะไปจากนถอวาแพ

การเลนหลกโพนจะมคนส าคญอยคนหนง คอคนกอนวนชกพระในวนออกพรรษา จะมการแขงขนถอเอาแพชนะกนในคนนน เมอแขงขนแลวฝายใดแพจะเลยงฝายชนะดวยอาหารคาวหวานในวดของฝายผแพในวนแรม 1 ค า หลงจากพระกลบสวดแลว เพอความสนกสนานและสามคคกนทง 2 ฝาย การเลนหลกโพนน ปจจบนหาดไดยาก (สนท พลเดช, สธวงศ พงศไพบลย และจรน ศร, 2542: 5571-5577)

2.1.7.2 ซดตม ซด ตม เปนกฬาพ น เมองท น ยม เลนในเทศกาล

ออกพรรษา มประวตเกยวเนองกบประเพณชกพระซงจดในวนแรม 1 ค า เดอน 11 กฬาซดตมม

สำนกหอ

สมดกลาง

58

เฉพาะจงหวดพทลง เทานน และมเพยงบางต าบล เชนต าบลต านาน ชะรด ทาแค รมเมอง เปนตน ในสมยรตนโกสนทรตอนนนกเคยปรากฏวาเจาบานผานเมองไดคดเลอกผมฝไมลายมอในการซดตมไปแสดงการซดตมถวายหนาพระทนงหลายครง การซดตม เรมดวยการเตรยมอปกรณในการซดตมเขาจะท าลกตมส าหรบปาดวยขาวตากผสมทราย หอดวยใบตาลโตนดหรอใบมะพราวมาสานแบบตะกรออยางแนนหนา ขนาดเทากบก าปนพอเหมาะมอ อาจจะใชหวายสอดภายนอกอกชนหนงเพอใหนานและคงทนยงขน หลงจากนนกน าลกตมไปแชน าเพอใหขาวตากพองตวมน าหนกเพมขนอก เมอปาถกฝายตรงขามจะท าใหเจบ การปาบางครงกอาจท าใหเลอดตกยางออกได สวนสนามหรอเวทในการซดตมปลกยกพนสงประมาณ 1 เมตร กวางดาน 1-2 เมตร หางกนประมาณ 6-8 เมตร หรออาจจะใชพนดนธรรมดากได

การเปรยบค จะเอาคนทมลกษณะรปร างความแขงแรงและความช านาญทพอสกนได หรออาจจะใหคนทมฝมอมาสกนได คตอสจะยนบนเวทหนหนาเขาหากน หางกนประมาณ 6-8 เมตร โดยมกรรมการเปนผก าหนด การปาหรอซดตมจะผลดกน เชน ปาคนละ 3 ครง โดยมลกตมวางขางหนาฝายละประมาณ 25-35 ลก การแตงกายจะนงกางเกงหรอนงผาโจงกระเบนกได บางคนอาจจะมมงคลสวมหวมผาประเจยดพนแขนเชนเดยวกบนกมวย กอนลงแขงขนกมการรายคาถาอาคม ลงเลขยนตทตมเพอใหแคลวคลาดจากลกตมฝายตรงกนขาม

ผทจะเปนนกซดตมไดนนตองเปนคนใจกลาสายตาด เมอคตอสปามาดวยความเรวและแรงนน ตองมความสามารถในการหลบหลกหรอรบลกตมไวโดยไมใหถกตว หรอใชเทาถบลกตมใหกระเดนออก ถารบดวยมอตองก าลกตมบางสวนอยในมอ หากรบดวยมอเปลาอาจท าใหมอเคลดได จะเหนวาการซดตมหรอปาตมนนเตมไปดวยความสนกสนานตนเตน โดยเฉพาะเสยงเชยรจากผดการซดตมจงตองอาศยศลปะ ไหวพรบและความวองไวเปนอนมาก ผใดปาหรอซดถกคตอสมากกจะเปนฝายชนะ กฬาซดตม นากจากจะจดขนในเทศกาลชกพระแลวอาจจะใหมในวดทอดกฐนและสงกรานตไดดวย กฬาประเภทนใหความสนกและสงเสรมความมน าใจเปนนกกฬาไดอยางด (พทยา บษรารตน, 2542: 2236 )

2.1.7.6 ซดหลด ซดหลด หรอ ซกโคลน เปนการเลนทางน าอยางหนง

ค าวา”หลด” ทใชในทนเปนภาษถนใต หมายถงโคลนตม หมายถงการเลนโดยเอาโคลนตมขวางปาใสกน มกเลนโดยเอาโคลนตมขวางปาใสกน มกเลนกนในโอกาสทมการปฏบตประเพณลากพระทางน า แหลงทนยมเลนกนมากคอทอ าเภอปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช ซงเปนแหลงทมการ

สำนกหอ

สมดกลาง

59

จดงานประเพณลากพระน าทมชอเสยงแหงหนงในภาคใต การเลนซดหลดในประเพณลากพระน า จะเลนกนในโอกาสทมการชกลากเรอพระไปทบรเวณปากแมน าหรอบรเวณใกลเคยงทสองฝงมโคลนตมมาก ผเลนมทงผชายและผหญง แตสวนใหญจะเปนผชาย ผเลนมกจะเตรยมตวไปเลน โดยสวมใสเสอผาเกาๆ พรอมทจะเปยกน าและเปรอะเปอนโคลนตม ผชายบางคนกเปลอยทอนบน แลวตางกชกชวนญาตมตรจ านวนหนงลงเรอล าเดยวกน ซงสวนใหญจะเปนเรอพายล าไมใหญนก แลวรวมกนพายชกลากเรอพระรวมกบเรอล าอน หรอรวมขบวนแหตดตามเรอพระไปจนถงบรเวณดงกลาวเรอพระจะจอดอยทนนชวงหนง ในระหวางนนผเลนกจะเลนกจะเลนซดหลดกนโดยเรมจากการแบงฝายซงม 2 ลกษณะคอ การแบงฝายโดยถอเอาผทรวมมาในเรอล าเดยวกนเปนฝายหนงๆ การแบงฝายในลกษณะนจงมกจะมเพยง 2 ฝาย หรออาจมากกวานนเลกนอยในกรณทมเรอหลายล าการแบงฝายทง 2 ลกษณะนเปนการแบงโดยประมาณเทานนไมไดเครงครดวาแตละฝายตองมจ านวนเทากน มกถอเอาความสนทชอบพอในกลมผเลนเปนส าคญ เมอแบงฝายเสรจแลวกเรมเลน “ซดหลด” กน โดยผเลนแตละคนจะลงยนขางๆ เรอของตน ซงเปนทๆ มโคลนตมมาก ใชมอตกโคลนตมขนมาปนเปนกอนเทาทจะสามารถท าไดและใหมขนาดพอเหมาะมอแลวขวางปาใสฝายตรงขาม ผเลนอกฝายหนงกพยายามหลบหลกและขวางปาโคลนตมโตตอบ ถาเหนระยะหางเกนไปกจะเลอนเรอเขามาใกลกนในระยะทเหมาะสมแกการเลน ผใดถกฝายตรงขามปาโคลนตมตดเปรอะตามตวโดยเฉพาะทใบหนา กจะถกเยยหยนเปนทสรวลเสเฮฮาในหมเพอนฝงทงจากฝายตรงขามและฝายตนเอง เลนกนไปเชนนเรอยๆ จนเบอกจะบอกเลกกนเอง ซงสวนมากจะเลกเลนเมอไดเวลาจะชกลากเรอพระกลบในเวลาตอนเยน (พรศกด พรหมแกว, 2542: 2238)

2.1.8 งานวจยทเกยวของกบประเพณชกพระในภาคใต สวนเอกสารทเปนงานวจยพบวาสวนใหญเปนการศกษาเรองการจด

งานประเพณและศกษาการท าเรอพระ จากการศกษาขอมลพบวามงานวจยทกลาวถงประเพณชกพระทมการศกษาและกลาวถงมากสวนใหญเปนงานศกษาในพนท อ าเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน ดวยเปนประเพณทจดยงใหญในพนท 3 ชายแดนใตและไดรบความสนใจจากทงชาวไทยพทธและมสลม งานทน าเสนอมหลายแงมมเชนงานของ วภารตน ออนแกว (2554) ศกษาเรอง ขนบธรรมเนยมประเพณชกพระของเทศบาลต าบลโคกโพธ อ าเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน ผลการศกษาพบวา ประเพณชกพระของชาวต าบลโคกโพธมมานานตงแตกอนป พ.ศ. 2490 โดยเรมจากการทชาวบานชวยกนท าพนมหามออกรบผลไมมาถวายพระในวนออกพรรษา ตอมามจ านวนผลไมมากขนจงเปลยนมาเปนวธลาก ตอเตมยอดพนมดวยดอกไมใบไมทองถน เรยกวา “พนมเรอพระ” หลงจากป พ.ศ. 2490 มการจดงานประเพณชกพระจะมเรอพระของแตละหมบานมาชมนม

สำนกหอ

สมดกลาง

60

กนหนาทวาการอ าเภอโคกโพธ เพอประกวดความสวยงามของเรอพระ ดานความเชอนนชาวบานเชอวาการอาราธนาพระพทธรปมาประดษฐานบนเรอพระนนตองจดเทยนสองดหนาพระพทธรปกอนถาหนาพระดขรมยงไมยกมาตองคอยจนกวาจะมใบหนาอมเอบ โดยมการตฆองประโคมมาดวย เมอประดษฐานองคบนบษบกตองวางใหพอดหนาพระควรตรงกบหวเชอกทใชชกลาก หากตงไมถกต าแหนง หนาพระกมต าเกนไปท าใหเรอพระไมเดน ถาหนาพระเงยเกนไปเรอจะเรวจนอาจแลนทบคนลากไดซงเปนความเชอทชาวบานไดยดถอปฏบตมาเพอใหเกดความสบายใจในการลากพระ

การท าเรอพระของชาวโคกโพธนนคอการน าลอเลอนมาประดบตกแตงเปนรปเรอมสวนประกอบส าคญ 3 สวนคอ สวนแรกคอฐานของเรอพระเปนฐานไมสเหลยมยาวประมาณ 3-5 เมตร กวาง 1-2 เมตร สง 1.5 เมตร สวนทสองคอบษบกตดกบฐานเรอพระท าดวยโครงไมภายนอกท าเปนเสาบษบกประดบตกแตงดวยการน ากระดาษสมาสอดกบกระดาษทองแดงทฉลลายเปนลวดลายไทยแบบตางๆ สวนทสามยอดบษบกเปนรปสเหลยมเรยวมลกษณะเปนยอดใหญอยบนสดและมยอดลอมสเหลยมเปนยอดเลกชนละ 4 ยอด ปจจบนนยมท าเปน 9 ยอด ประดบยอดดวยกระดาษเงน กระดาษทองฉลเปนลายไทย ปลายยอดบษบกแตละยอดจะประดบดวยธงชาตผนเลกและธงพระธรรมจกร

สมปอง มกดารตน (2554) เขยนบทความเรอง สสนของความศรทธา : เรอพระโคกโพธในปจจบน เปนอกหนงบทความทกลาวถงความเปนมาของประเพณชกพระพนทอ าเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน ซงจดขนเปนประจ าทกป มประชาชนชาวไทยพทธและไทยมสลมในละแวกใกลเคยงใหความสนใจและเยยมความงามของเรอพระเปนจ านวนมาก เปนงานประเพณชกพระทใหญทสดใน 3 จงหวดชายแดน สมปองกลาวถงววฒนาการของเรอพนมพระ ทคนแกคนเฒาเลาใหฟง ใหเหนถงความแตกตางทงรปแบบของเรอพระ การจดงานประเพณชกพระ จากอดตจนถงปจจบนผานยคน าเสนอคอยคการเปลยนแปลง ในป พ.ศ. 2502 นายอ าเภอโคกโพธไดประกาศใหเปนประเพณประจ าอ าเภอ ยคเสอม ในป พ.ศ. 2523 อ าเภอโคกโพธเปดใหพอคาประมลจดงาน ภาคสวนสนก ในงานมผไมประสงคดขวางระเบดบรเวณโรงมโนราหเฉลมทอง แฉลมจนท าใหประชาชนไดรบบาดเจบเปนจ านวนมาก ท าใหประเพณชกพระลมเลกไป 2 ป ยคเรมฟนฟ ในป พ.ศ. 2525 ไดมการฟนฟการจดงานประเพณชกพระขนอกครง โดยจดมหรสพแทบทกชนด เชญดาราทมชอเสยงในขณะนนมาในงานดวย จนมาถงยคประสานใจ ในป พ.ศ. 2528 นายอ าเภอโคกโพธไดรบผดชอบจดงานทงหมด โดยไดจดแบงกนทกสวนราชการ เรอพระจากทกวดและมเรอพระจากตางอ าเภอเขามารวมจนถงปจจบน บทความนมงเนนไปทการท าเรอพระในปจจบน โดยถงขนตอนการท าเรอพระประเภทสวยงามและการแกะลวดลาย ตงแต

สำนกหอ

สมดกลาง

61

การใชไมเนอออนมาท าโครงสรางของเรอพระ ซงประกอบดวย 3 สวนคอ สวนฐานเรอ สวนอกเรอ และสวนยอดเรอ ไปจนถงขนตอนการตกแตงเรอซงมเอกลกษณทสอดสลายกนกเรอพระโดยการน ากระดาษสตางๆมาตดเปนเสนเลกๆตดตามชองวางของแบบภาษาชางเรยกวา สอดส ชางตองมสมาธ เพอไมใหเกดความผดพลาด นอกจากนยงมงานของวระศกด จนทรสงแสง (2547) ไดเรยบเรยงบทความเรอง ชกพระโคกโพธ พทธประเพณกลางอสลาม ในบทความกลาวถงประวตประเพณชกพระ และบรรยากาศการจดท าเรอพระและประเพณชกพระ กลาวถงประเพณชกพระโคกโพธเปนงานใหญประจ าปของจงหวดปตตานเปนงานทคนในจงหวดและคนในพนทโดยรอบรอคอย ลกหลานคนโคกโพธ ไปอยตางถนพากนกลบมาเยยมบานในเทศกาลน เปนบรรยากาศสนกสนานจนเกดค าพดของคนใตวา “สนกเหมอนงานชกพระ” บทความนยงตงค าถามถงมปจจยอะไรทค าช การด ารงอยของประเพณชกพระโคกโพธ ถอเปนพทธประเพณเดยวทยนยงอยไดกลางดนแดนของอสลามมกชน วระศกด ไดใหความส าคญในเรอง เรอพระโคกโพธทกลาวไดวาแลนผานกาลเวลาเปนรอยๆป โดยการสมภาษณผเกยวของกบการท าเรอพระ ไมวาจะเปนพระ พระสงฆทใหความส าคญกบฟนฟการท าเรอพระ ชางท าเรอพระ นกวชาการทองถน โดยสรปไดวาเรอพระโคกโพธเกดจากการหลอมรวมความสามคคและความกลมเกลยวในหมชาวพทธรวมมอรวมแรงชวยกนท าโดยไมหวงผลก าไร ชางท าเรอพระเองกเตมใจถายทอดภมปญญาโดยไมมขอแมใด ถอวาทกฝายท าดวยก าลงศรทธาในพทธศาสนาอยางเหนยวแนน

การศกษาเอกสารทเกยวกบการท าเรอพระ พบวามการศกษาขนตอนการท าเรอพระ และวเคราะหคณคางานศลปะแขนงตางๆทปรากฏขนบนเรอพระ มการน าเสนอหลายแงมมในหลายพนทเชนกน ซงประโยชนตอการศกษาในอยางยง เชนงานของ สมเกยรต ภมศรไพบลย (2541) ศกษาเรอง ศกษาการท าเรอพระในจงหวดสงขลาโดยมงเนนศกษาเรองขนตอนและวธการท าเรอพระ รปแบบ เนอหา ลวดลาย และคณคาของเรอพระ สมเกยรต วเคราะหวาเรอพระมคณคาดานศาสนา คณคาดานอนรกษ สงเสรมประเพณ คณคาดานอนรกษ สงเสรม สบทอด และพฒนาภมปญญาเชงชาง คณคาดานการปลกฝงจรยธรรม คณคาดานสงคมสมพนธ คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานเศรษฐกจและการสงเสรมการทองเทยว การท าเรอพระในจงหวดสงขลาในอดตนนไมไดยดหลกเกณฑอะไรมากมายนก เปนการท าเรอพระขนเพอรกษาประเพณ รปทรง ลวดลาย สสนและวสดทท าท ากนงายๆไมพถพถนมากนก ชวงลางของเรอพระจะใชไม 2 ทอนเปนทรองรบบษบก พฒนามาเปนใชลอไมและพฒนารปแบบทใชในปจจบนเปนโครงรถยนต สวนรปทรงของล าเรอ ชาวบานเรยกวา “แมเรอ” ท าเปนสเหลยมใช

สำนกหอ

สมดกลาง

62

ไมไผสานเปนลวดลายตางๆ ท าเปนแผงปดทง 4 ดาน สวนบษบกวางตรงกลางล าเรอตกแตงดวยกระดาษสเงน กระดาษสทองตอกลาย ประดบดวยผามานและลกปด

ปจจบนการท าเรอพระในจงหวดสงขลาพฒนารปแบบ รปทรง สสน ลวดลาย ยดหลก เกณฑในการประกวด รปแบบเรอพระจงออกมาคลายๆกนเปนการเอารปแบบราชรถมาดดแปลงผสมผสานกบรปแบบดงเดมกลายเปนรปแบบใหม การท าเรอพระในจงหวดสงขลาเรมจากการวางแผนเพอแบงหนาทเปนแผนกตางๆ แลวจงออกแบบโครงสรางภายนอกและภายใน จดเตรยมวสดอปกรณ เชน โฟม ส กาว โครงรถ เปนตน แลวจงเรมท าตงแตโครงสราง แกะลวดลาย พมพลวดลาย ระบายสลวดลาย และประกอบตกแตงจนเสรจ เนอหาทปรากฏเปนเรองราวเกยวกบพทธประวต เรองนรก สวรรค มนษย เรองสตวปาหมพานต และปรศนาธรรม ตกแตงสวนตางๆดวยลายไทยผสมผสานตามแนวคดของชางทองถน

นอกจากนสมเกยรตไดกลาวถงปญหาการท าเรอพระในจงหวดสงขลา การเปลยน แปลงทางดานเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนความเจรญทางเทคโนโลยการสอการ ท าใหการท าเรอพระในจงหวดสงขลากเปลยนแปลงไป ทงขนตอนการท าและวธการท า รปแบบ ลวดลาย แตเดมการท าเรอพระชาวบานจะเปนผท าทกขนตอนตงแตการออกแบบ การจดหาวสดอปกรณ จนส าเรจเปนรปเรอพระ แตในปจจบนชาวบานอาจมสวนรวมในขนตอนใด ขนตอนหนงเทานน รปแบบ และลวดลายไดรบการออกแบบใหมกแตกตางไปจากเดมตามความช านาญการของชางประดษฐและมกจะยดเอาหลกเกณฑของการประกวดเรอพระททางจงหวดสงขลาก าหนดขนเปนหลกหรอแนวทางในการด าเนนการ สมเกยรต ยงมขอเสนอแนะเกยวกบรปแบบของเรอพระ เปนรปแบบทคลายกนยดตดรปแบบ สสน ทท าสบตอกนมา ทกคนค านงถงเงนรางวลมากเกนไป ผมสวนเกยวของควรชแจงใหผท าเรอพระไดทราบ ใหชางกลาแสดงออก คดคน รปแบบใหม มความหลากหลาย แตดานเนอหายงคงเดม

พยงค พรหมชาต (2549) ศกษาเรองทศนศลปและความเชอทปรากฏในเรอพระ เมองนครศรธรรมราช ผลการศกษาพบวางานทศนศลปทปรากฏในเรอพระ ประกอบดวยงานจตรกรรม ประตมากรรมและสถาปตยกรรม ส าหรบงานจตรกรรมทปรากฏม 2 ลกษณะจตรกรรมไทยแบบประยกต เนนเรองราวพทธประวต สอดแทรกภาพวถชวต สตวหมพานต และจตรกรรมไทยแบบประเพณเปนศลปะแบบอดมคตทเกยวของกบศาสนาเปนลกษณะการเขยนรปพระพทธรป รปเทวดา รปสตวหมพานต ประตมากรรมทปรากฏในเรอพระเพอเคารพบชาไดแกพระลากซงเปนฝมอสกลชางนครศรธรรมราช จากเทคนคการปน การหลอและแกะสลกวสดทนยมใชคอส าฤทธหรอโลหะผสม และไม ส าหรบประตมากรรมเพอประดบตกแตงทปรากฏอยในเรอพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

63

ไดแก รปทรงพญานาค พญาหงส และพญาครฑ เพอประดบตกแตงและปกปดสวนงานทไมเรยบรอยของโครงสรางเรอพระดวยรปทรงลวดลายแบบตางๆเชน ลวดลายกนกสามตว ลายกระจงตาออย ลายกระจงใบเทศ เปนตน ดานสถาปตยกรรม เกดจากองคประกอบหลก 3 สวน คอแผนผง โครงสรางเรอน และรปทรงลกษณะอาคาร โดยปรากฏรปทรงเรอพระทงหมด 5 รปทรงไดแก รปทรงแบบดงเดมหวลงคค แบบพญานาคค แบบพญานาคราช แบบสพรรณหงส แบบพญาครฑ สวนสถาปตยกรรมแบบบษบก ประกอบดวย เรอนยอด ซมเรอนแกว ฐานปทม บนไดทพย เรอนมา เรอ คาน เสา ก าแพงแกว รอด และดานป ส าหรบวสดทใชในปจจบนมทงวสดทหาไดทองถนเชน ไม ผลไม ทราย ปนขาว ปนน าออย เถาวลย และวสดทหาไดจากทองตลาดทวไป เชนกาวหนงควาย กาวลากเทกซ ไฟเบอรกลาส กระจกส เปนตน ทงหมดน เปนการถายทอด ภมปญญาออกมาเปนรปธรรมตามมโนภาพของผสราง ซงเกดจากความเลอมใสศรทธาในพทธศาสนาทงสน

ความเชอทปรากฏบนเรอพระ มความเชอเกยวกบพระพทธเจา เทวดา สวรรค บญ สตวหมพานต นอกจากนยงพบวา พทธศาสนกชนเชอวา การบรจาคท าบญกบเรอพระ เปนการท าบญตอหนาเบองพระพกตรพระพทธรปจะไดบญกศลโดยตรง การสะสมบญไวมากๆ เมอตายไปแลวจะไดไปเกดบนสวรรค และเชอวา เมอลากพระกลบวดจะเกดฝนตกถกตองตามฤดกาล และชอวาพระลากบนดาลในสงเหนอธรรมชาต เชน บนดาลใหสงทสญหายกลบคน บนดาลใหผคนทไมมบตรไดมบตรและธดา

การท าเรอพระ เมองนครศรธรรมราชมการบรณะและจดท าใหมขนทกป รปแบบเรอพระจะมลกษณะคลายคลงกน โดยมองคประกอบหลกไดแก ลกษณะ แบบแปลน วสด รปทรง ลวดลายและการประดบตกแตงออกมาเหมอนกน แตสภาวะทางเศรษฐกจและการเมองทขาดความมนคงสงผลกระทบตอการสรางสรรคเรอพระ ทงยงมการน าเอาลวดลายศลปะแบบตะวนตก ลายหลยสมาตกแตงเรอพระ ซงเปนเรองทไมสมควร ผเกยวของควรตระหนกวาเรอพระคอคณคาภมปญญาในเชงชางของทองถน ควรสรางบรรทดฐานของชางและความเขาใจของภาครฐ

วจตรา อตมมณยและคณะ (2555) เขยนบทความเรอง กระบวนการมสวนรวมในการสบทอดภมปญญาขบวนแหเรอพระ ชมชนบานเขาแกว จงหวดสงขลา กลาวถงความเปนมาของเรอพระชมชนบานเขาแกว ต าบลเขารปชาง อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา และกระบวนการมสวนรวมในการสบทอดทอดภมปญญาเรอพระของชมชนบานเขาแกวทมมาตงแตกอน พ.ศ. 2484 เกดจากคนในชมชนรวมกนคดรวมกนท า เรมจากการประชมครงแรกชวงกอน

สำนกหอ

สมดกลาง

64

เขาพรรษาโดยเจาอาวาสนดหมาย คณะชาง พระ ชาวบานและผน าชมชนรวมกนปรกษาหารอถงการคดท าเรอพระ รปแบบเรอพระ เงนทน ตลอดจนพดคยถงปญหาทเกดขนปกอน บทความยงกลาวถงความส าคญในการท าเรอทมตอชมชน เพราะเรอพระเปนจดรวมพล เมอมปญหาจ านวนชางไมเพยงพอ ผใหญบานจะคอยประชาสมพนธผานเสยงตามสายวาขณะนขาดชางอะไร ชาวบานทพอมฝมอดานนนจะเขามาชวย คนทไมรจกกนกมาพบปะกนในงานชวยท าเรอพระ เปนการสรางความสามคคในชมชน มชวงหนงทชมชนเคยหยดท าเรอพระ ท าใหปฏสมพนธของคนในชมชนลดลง เดกในชมชนเรมไมรจกประเพณชกพระ ชมชนบานเขาแกวจงกลบมาสงเสรมการท าเรอพระและถายทอดความรในเรองการท าเรอพระ โดยความมน าใจของชางรนเกาทเปดใจใหเดกรนใหมไดศกษา ฝกฝมอ และเปนชางสบทอดภมปญญาเรอพระใหอยคชมชนบานเขาแกว

สญญา วชรพนธ (2535) ไดศกษาเรอง วฒนธรรมทปรากฏในประเพณลากพระเดอน 11 ของชาวสงขลา มวตถประสงคเพอการศกษาประวตความเปนมา องคประกอบและขนตอนวธการเกยวกบประเพณลากพระของชาวสงขลา ศกษาว เคราะหวฒนธรรมของชาวสงขลาทปรากฏในงาน และศกษาสภาพและความคลคลายของประเพณลากพระเดอน 11 ในปจจบนของชาวสงขลา ผลการศกษาแบงออกเปน 2 ประเดน คอประเดนประวตความเปนมาของประเพณลากพระในจงหวดสงขลา และประเดนวฒนธรรมทปรากฏในประเพณน ปรากฏวาประเพณดงกลาวสะทอนเหนถงวฒนธรรมของชาวไทยภาคใตและชาวสงขลา ตงแตสมยอดต และมความคลคลายเปลยนแปลงมาจนถงปจจบนไดเปนอยางด ไดแก วฒนธรรมดานความเชอ ศาสนา เศรษฐกจ สงคม การละเลนพนบานและวฒนธรรมดานอนๆ ซงวฒนธรรมดงกลาวสะทอนใหเหนการด าเนนชวต และวฒนธรรมของชาวสงขลาในประเดนทศกษาอยางชดเจน นอกจากนสญญาไดตงขอสงเกตทนาสนใจคอ ประเพณลากพระทเกดกอน พ.ศ. 2525 ลกษณะวฒนธรรมตางๆ ทปรากฏในประเพณลากพระสวนใหญเปนไปแบบพนบาน มเปาหมายเพอสงคมสวนรวมดวยความศรทธา ความเสยสละ ความจรงใจ และจรงจง มการหวงผลในการรวมประเพณเพยงเพอความสนกสนานและความเปนสรมงคลเปนหลก หลงจาก พ.ศ. 2525 ทางราชการโดยเทศบาลเมองสงขลารบผดชอบการสงเสรมใหมเทศกาลลากพระขนทกปท าใหเกดความคลคลายเปลยนแปลงในวฒนธรรมทปรากฏในประเพณลากพระเปนอยางมาก เชน การน ารปแบบศลปะจากสวนกลางเขามาใชทดแทนศลปะแบบพนบานมากขน การท าเรอพระมงเพอเศรษฐกจมากกวาความศรทธาและความสนกสนานรวมกนโดยสงคมสวนรวม การรวมมอจากประชาชนในฐานะเปนเจาของวฒนธรรมประเพณลดลง สวนใหญเปนหนาทของวดและนายทนเปนผท าเรอพระ โดยมทางราชการเปนผรบผดชอบจดงานประเพณ

สำนกหอ

สมดกลาง

65

มบทความของ วมล ด าศร เขยนความเรอง ประเพณลากพระเมองปากพนง บทความกลาวถงความเปนมาในการจดงานประเพณลากพระ การแขงเรอ การรองเพลงเรอซงการเลนเพลงเรอไมมการสบทอดกนอยางตอเนองและเลอนหายไปตามการเปลยนแปลงของสงคมอ าเภอแตทางเทศบาลเมองปากพนงพยายามอนรกษและพฒนาสบสานและสงเสรมประเพณนใหอยคลมน าปากพนงไดอยางนาชนชม โดยมการสงเสรมใหจดประเพณลากพระตงแตป 2526 จนถงปจจบน มการประกวดเรอพระ การแขงขนเรอเพรยวชงถวยพระราชทานสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร การประกวดเรอแจว การแขงขนเรอแจว มวยทะเล มหรสพตางๆอยางครบครน

นอกจากนมงานวจยทศกษาแนวทางการดงภมปญญาในประเพณชกพระเขาสกระบวนการศกษาในระบบไดแกรฐศาสตร สขสวสด (2550) ไดศกษาเรองการพฒนาหลกสตรทองถนเพอถายทอดภมปญญาชาวบานเรอง ประเพณลากพระ ชนประถมศกษาปท 5 โรงเรยนบานบางดาน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาสงขลา เขต 1 โดยตงความมงหมายไวคอ ศกษาขอมลพนฐานส าหรบการพฒนา สราง ทดลองและประเมนผลการทดลองใชหลกสตรทองถนเพอถายทอดภมปญญาชาวบานเรอง ประเพณลากพระส าหรบนกเรยนชนประถมศกษาปท 5 โรงเรยนบานบางดาน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาสงขลา เขต 1 ผลการศกษาพบวาชาวบานมความสนใจ โดยเฉพาะการน าปราชญทมความร ความสามารถ ในเรองประเพณลากพระมาถายทอดใหกบนกเรยน ปราชญชาวบานเองมความยนด เหนดวยทโรงเรยนและชมชนมสวนรวมในการจดการเรยนรรวมกนไดมากขน ฝกใหนกเรยนตระหนกและเหนคณคาในศลปวฒนธรรมของชมชนทองถนของตนเอง เกดความภาคภมใจในทองถนตนเอง

นฤดล จตสกล (2554) ไดศกษาเรอง แนวทางการจดการเรยนการสอนศลปะในหลกสตรทองถน เรอง เรอพนมพระ โดยมวตถประสงคแนวทางการจดการเรยนการสอนศลปะในหลกสตรทองถน เรอง เรอพนมพระในดานวตถประสงค เนอหาสาระ กจกรรมการเรยนการสอน ครผสอน สอการเรยนการสอน แหลงการเรยนร และการประเมนผล ประชากรทใชในการศกษา คอผอ านวยการโรงเรยน ครศลปะ ศกษานเทศก และ ปราชญทองถนท าเรอพนมพระ โดยรวบรวมองคความรเกยวกบการท าเรอพนมพระ และความคดเหนเรองเรอพนมพระ วเคราะหแตกประเดนไดอยางละเอยดตามประเดน ประวตความเปนมา วตถประสงคความส าคญ แนวคดในการสราง ประโยชนและคณคา องคประกอบ กระบวนขนตอนในการสราง เอกลกษณเฉพาะในการสราง ความหมายทมาของรปทรงทใช การเลอกสทใชในการสราง การเกบบนทกลวดลาย ตนแบบของลายทใช การพฒนารปแบบ ลวดลายหรอวธการสรางของเรอพนมพระ รวมไปถง

สำนกหอ

สมดกลาง

66

ความเหมาะสมในการบรรจเรองเรอพระลงในหลกสตรทองถน รปแบบการจดการเรยนการสอนเกยวกบเรอพนมพระ ระดบชวงชนของผเรยนในหลกสตรทองถน เรอง เรอพนมพระ จากขอมลท าใหเกดขอเสนอแนะส าหรบผทมสวนเกยวของกบการจดการศกษา และหนวยงานทมความเกยวของ คอ ควรมการจดอบรมไดแก ผอ านวยการ ครผสอน รวมถงศกษานเทศก โดยใหความรเกยวกบเรองแนวทางการจดการเรยนการสอนในหลกสตรทองถน เรอง เรอพนมพระ รวมถงใหความรเกยวกบภมปญญาในทองถนเกยวกบเรองพนมพระใหมความชดเจนมากยงขน ควรมการส ารวจ รวบรวม เกบขอมลในทองถน เกยวกบเรองเรอพนมพระ เพอจดท าเปนหลกสตรทองถนทมความชดเจนมากยงขน ส าหรบแนวทางในการน าไปใชจดการเรยนการสอนในระบบการศกษาของโรงเรยนในชมชนและทองถนอยางเปนมาตรฐานและมประสทธภาพสงสดในการจดการศกษา ควรสนบสนนใหคนในชมชนและทองถน เขามามบทบาทในการจดการเรยนการสอนเกยวกบเรองเรอพนมพระมากยงขน เพอประโยชนในการอนรกษ สบทอดภมปญญาเรอพนมพระ ควรสงเสรมการบนทกองคความรเกยวกบภมปญญาเรองเรอพนมพระในทองถน โดยจดท าเปนเอกสาร หนงสอ ต ารา ตลอดจนแบบเรยน เพอน าไปใชจดการเรยนการสอนในระบบการศกษา

2.2 เอกสารทเกยวของกบประเพณชกพระและเรอพระในพนทจงหวด สราษฎรธาน

พบวาเอกสารสวนใหญเปนเอกสารงานวจยจากการศกษางานในกลมพบวาในพนทจงหวดสราษฎรธานมการศกษาเรองประเพณชกพระไมมากนก แตมความหลากหลายในลกษณะของขอมลทน าเสนอดงน

งานของ รตน ยนนาน (2526) ท าการศกษาเรองประเพณชกพระของจงหวดสราษฏรธาน โดยศกษาประวตความมาของประเพณชกพระ ขนตอนและวธการชกพระในพนทอ าเภอเมอง อ าเภอเวยงสระ อ าเภอเกาะสมย อ าเภอไชยา และอ าเภอกาญจนดษฐ ของจงหวดสราษฏรธาน เปนการศกษาขอมลการเอกสารและค าบอกเลาของคนในพนทแตละอ าเภอ ท าใหเหนภาพบรรยากาศประเพณชกพระในอดตไดด มงานวจยเกยวกบเรองนปรากฏอกครงใน ป 2537 สากล สขสวสด ท าการศกษาเรอง ศกษาประเพณลากพระของจงหวดสราษฎรธาน งานชนนนอกจากจะศกษาองคประกอบ ขนตอนวธการของประเพณลากพระ ยงมงเนนศกษาวเคราะหวฒนธรรมทปรากฏในประเพณลากพระของจงหวดสราษฎรธานอกดวย โดยวเคราะหประเดนนออกเปน วฒนธรรมดานความเชอและศาสนา วฒนธรรมดานศลปกรรม วฒนธรรมดานการละเลนพนบานและกฬา วฒนธรรมดานการคมนาคม นอกจากนสากลยงมขอเสนอแนะในแนวคดการสงเสรมอนรกษประเพณลากพระ วาควรเนนถงความส าคญของการมสวนรวมของชาวบาน การจดงาน การสรางเรอพระ การรวมงานศลปะ และกจกรรมทางศาสนาอนเกยวกบประเพณลากพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

67

ใหมากทสด ควรสงเสรมใหชาวบานในทองถนไดมโอกาสใชภมปญญาในการสราง ประดษฐ ตกแตงเรอพระใหมากทสด สากลใหความเหนวาทางการไมควรเขาไปก าหนดรปแบบ ศลปะ สสน หรอสาระอนๆ เพราะจะท าใหชาวบานขาดอสระทางความคดและท าใหไมอยากรวมพธดงกลาว แตทางราชการควรใหการสนบสนนเงนทน วสดอปกรณ และใหการชวยเหลอดานอนตามททองถนตองการ

ตอมามงานของ ธรศกด ทองนยพราหมณ (2549) ซงมงเนนศกษาไปทเรอพระโดยตรงคอศกษาเรอง การศกษาลวดลายประดบทปรากฏบนเรอพนมพระในเทศกาลชกพระ สราษฎรธาน ป 2549 โดยรวบรวมขอมลจากเรอพระทงหมด 15 ล า วเคราะหดาน ลวดลายวสด เทคนควธการ และฝมอชาง ผลการศกษาพบวา ลวดลายทปรากฏบนเรอพนมพระสวนใหญไดรบอทธพลมาจาก ลายไทยในงานศลปะ เชน ลายกนก ลายกระจง ลายหนากระดาน และลายอนๆ ทชางไทยใชในการประดบตกแตง ศาสนสถานหรอสถาปตยกรรมไทย โดยใชเทคนควธการท าดวยการ ระบายส เขยนลวดลาย แกะฉลไม โดยชางฝมอในทองถนและจากทองถนอน โดยบคคลเหลานลวนสรางผลงานเรอพนมพระขนดวยความรกและศรทธาในพทธศาสนาทงสน

นอกจากนมงานศกษาทเกยวบทบาทของภาครฐกบประเพณชกพระของ ภาพมล สไหม (2553) ซงศกษาเรอง การสงเสรมประเพณชกพระของเทศบาลต าบลวดประด อ าเภอเมองสราษฎรธาน จงหวดสราษฎรธาน ผลการศกษาพบวา การท าเรอพระของชาวต าบลวดประด อ าเภอเมองสราษฎรธาน มทงเรอพระบกและเรอพระน าขนอยกบท าเลทตง สวนเรอพระของเทศบาลต าบลวดประด (วดสนทรนวาส) นนเปนเรอพระทมความสวยงามโดยการใชปนปนแบบโบราณ เปนทสะดดตาของผพบเหนโดยมากจะจ าลองมาจากเรอพระทนง เชน เรอพระทนง อนนตนาคราช เรอพระทนงนารายณทรงสบรรณ ซงตองอาศยความช านาญของผท า

เทศบาลต าบลวดประดมบทบาทในการสงเสรมในหลายดานเพอสงเสรมใหประเพณชกพระอยคกบคนรนหลงเชน ในวนสมโภชเรอพระจดใหมการแสดงธรรมเทศนาเกยวกบประเพณชกพระ เพอใหผมารวมงานไดมความร เกยวกบประเพณชกพระวาเกยวของกบ พทธประวตและมวธปฏบตอยางไร เปนตน ในการสงเสรมดานการท าเรอพระนนไดสงเสรมใหมการพฒนารปแบบเรอพระใหมเอกลกษณเฉพาะ จากการสนบสนนดานงบประมาณในการท าเรอพระของเทศบาลต าบลวดประดท าใหเรอพระของวดสนทรนวาส ไดรบรางวลชนะเลศตดตอกนป ตอมาทางวดไดมอบใหเรอพระของวดอยในความดแลของเทศบาล และตงแตป 2550 เปนตนมา เรอพระของเทศบาลไดรบเกยรตจากคณะกรรมการจดงานประเพณชกพระทอดผาปาและแข งเรอยาวของจงหวดสราษฎรธานใหเปนเรอพระน าขบวนอกดวย

สำนกหอ

สมดกลาง

68

ภาพมลไดตงขอเสนอแนะใหเทศบาลควรจดตงพพธภณฑหรอจดตงศนยการเรยนเพอจดแสดงเรองราวตางๆ การบรรจหลกสตรการเรยนการสอนในชนเรยน รวมถงการจดท าสอเผยแพร ประชาสมพนธเพอถายทอดองคความรและภมปญญาทองถนทเกยวของกบประเพณชกพระใหคงอยตอไป จากการศกษาเอกสารเกยวกบประเพณชกพระและการท าเรอพระในพนทอนๆและในจงหวดสราษฏรธาน ท าใหทราบถงประวตความเปนมา ความส าคญของประเพณ ชกพระทม ตอวถชวตของชาวใต และพบวาแตละพนทพบปญหาใกลเคยงกน เนองจากเปลยนแปลงของเวลา เทคโนโลยทเปลยนไป เวลาทหมดไปกบการหาเลยงชพ บรบทชมชนกบการท าเรอพระบกเพอเขารวมประเพณชกพระจงเปลยนไป การท าเรอพระบกนนเปลยนไปทงขนตอนการท าและวธการท า รปแบบ ลวดลาย จ านวนชางฝมอทลดนอยลงเพราะชางฝมอมอายมากขน และขาดการสบทอดความความร ควรสงเสรมใหมการรวบรวมขอมลภมปญญา ทกษะเชงชางในการท าเรอพระบกใหไดมากทสด เพอการอนรกษทรพยากรวฒนธรรมและสงเสรมประเพณทองถนทยงยนสบตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

69

บทท 3 ระเบยบวธวจย

การศกษาเรองพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอ

กาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน มวตถประสงคเพอรวบรวมภมปญญาทปรากฏในการท า เรอพระบก ศกษาพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบก และศกษาแนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน โดยใชวธการศกษาเชงคณภาพซงประกอบดวยการวจยเอกสารและการศกษาภาคสนามในการรวบรวมขอมล ซงมรายละเอยดดงน

การศกษาขอมลเอกสาร

ศกษาจากหนงสอ บทความ วารสาร งานวจย และเอกสารทเกยวของกบแนวคดทฤษฎทเกยวกบภมปญญา การถายทอดภมปญญาและการจดการทรพยากรวฒนธรรมทเปน ภมปญญาเชงชาง ตลอดจนรวบรวมขอมลเกยวกบประวตความเปนมาของงานประเพณชกพระในภาคใตและในพนททศกษา ศกษาประเภทของเรอพระ รปแบบเรอพระบกตงแตอดตจนถงปจจบน เพอเปนขอมลในการก าหนดขอบเขตและวธการศกษา และน าไปสการวเคราะหเปรยบเทยบกบขอมลทไดจากการศกษาภาคสนามตอไป ส าหรบแหลงทมาขอมลเอกสารผศกษาไดสบคนจากหอสมดและหนวยงานตางๆเพอใหไดขอมลครบถวน ดงน

ตารางท 1 แสดงแหลงทมาของขอมลเอกสารทศกษา ล าดบ แหลงทมาของขอมลเอกสารทศกษา

1. หอสมดมหาวทยาลยศลปากร 2. หอสมดจฬาลงกรณมหาวทยาลย 3. หอสมดแหงชาต เทเวศร กรงเทพมหานคร 4. หอสมดมหาวทยาลยราชภฎสราษฎรธาน 5. สถาบนทกษณคด มหาวทยาลยทกษณ จงหวดสงขลา 6. ขออนเคราะหขอมลจากส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน 7. สออนเตอรเนต

สำนกหอ

สมดกลาง

70

การศกษาภาคสนาม ด าเนนการศกษาและรวบรวมขอมลภาคสนามใน 2 พนทคอพนทอ าเภอเมองและ

อ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน โดยเกบขอมลการท าเรอพระและกจกรรมทสบเนองในประเพณชกพระของอ าเภอกาญจนดษฐ รวมไปถงส ารวจปญหาทเกดขนและเกบบรรยากาศการจดงานประเพณชกพระ-ทอดผาปาจงหวดสราษฎรธานในอ าเภอเมอง เพอเปนขอมลในการวเคราะหและหาแนวทางการอนรกษตอไป ระยะเวลาในการลงพนท ตงแตเดอนตลาคม พ.ศ. 2555 ถง เดอนตลาคม พ.ศ. 2557 โดยมวธการเกบขอมลภาคสนามดงน 1. การสงเกตการณแบบมสวนรวม เพอรวบรวมขอมลดานตางๆในการจดงานประเพณชกพระผศกษาไดแบงพนทการสงเกตการณแบบมสวนรวม 2 พนทดงน อ าเภอกาญจนดษฐ ส ารวจบรรยากาศการจดงานประเพณชกพระบรเวณหนาทวาอ าเภอกาญจนดษฐและเขารวมพธสมโภชเรอพระททางเทศบาลต าบลกาญจนดษฐจดขนตงแตตนจนจบพธการ รวมไปถงเขาพบหนวยงานทเกยวของกบการจดงานเพอทราบถงนโยบายและปญหาทเกดขนระหวางการจดงาน ระหวางตลาคม พ.ศ. 2555 ถง ตลาคม พ.ศ. 2557 อ าเภอเมอง ไดเขารวมส ารวจบรรยากาศการจดงานประเพณชกพระ-ทอดผาปาจงหวดสราษฎรธานในฐานะนกทองเทยว โดยส ารวจรปแบบเรอพระบก ขบวนแหเรอพระบกและภาพรวมบรรยากาศในวนงานตงแตบรเวณจดจอดเรอพระบกเพอเตรยมขบวนแห บรเวณถนน ดอนนก หนาศาลากลางจงหวดสราษฎรธาน จนตลอดเสนทางเคลอนขบวนแหเรอพระบก ถนน ชนเกษมถงบรเวณจดจอดรวมเรอพระเพอใหประชาชนมารวมท าบญกนถนนรมแมน าตาป บรเวณสะพานนรศ วนท 31 ตลาคม 2555, 20 ตลาคม 2556 และวนท 10 ตลาคม 2557 2. การสงเกตการณแบบไมมสวนรวม เปนการส ารวจการท าเรอพระของวดตางๆ ในอ าเภอกาญจนดษฐโดยเลอกพนทแบบเจาะจงซงเปนวดทไดรบค าแนะน าจากส านกงานเทศบาลต าบลกาญจนดษฐใหสงเกตการณการท าเรอพระของคนในชมชนและเปนฝมอของคนในทองถน โดยไดสงเกตการณการขนตอนการท างาน จ านวน 4 วด คอ วดกงตาก วดเขาพระนม วดทาไทร วดสนธ และเลอกศกษาแบบไมเจาะจงเพอดการท างานทวไปของวดตางๆ ทมการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐเพอศกษาขอมลรปแบบเรอพระบก วสดอปกรณ ขนตอนการท า ลกษณะการท างานของชางหรอกลมชาวบานผท าเรอพระบก และบทบาทของผทเกยวของในการท าเรอพระบก เชน วดวงไทร วดเสมาเมอง เปนตน รวมไปถงส ารวจการเตรยมการดานตางๆของงานประเพณชกพระดวย

สำนกหอ

สมดกลาง

71

3. การสมภาษณ ใชวธการสมภาษณอยางไมเปนทางการ ในลกษณะการพดคยสอบถามขอมลทวไป เปดใหผใหขอมลบอกเลาขอมลอยางเตมทโดยไมก าหนดเวลาในการสมภาษณ ในประเดนประวตความเปนมาประเพณชกพระ บรรยากาศการจดงานในอดตและปจจบน การท าเรอพระของแตละวดรวมไปถงความเชอเกยวกบเรอพระ และสมภาษณเชงลกหลงจากไดขอมลประเดนตางๆมาบางแลวเพอใหขอมลทละเอยดและถกตองยงขนในประเดนรปแบบ ลวดลายของเรอพระ ทงในอดตและปจจบน ขนตอนการท าเรอพระ การเลอกวสดอปกรณ ทกษะเชงชางทปรากฏในการท าเรอพระบก ความเชอเกยวกบประเพณชกพระและการท าเรอพระบก รวมไปถงนโยบายการด าเนนงานประเพณชกพระ และรปแบบการใหการสนบสนนการท าเรอพระบกอกดวย โดยแบงเปนการสมภาษณกลมผรโดยตรง (Key informant) และกลมผเกยวของ (Casual Informants) ดงน การสมภาษณแบบเจาะลกกบกลมผร (Key Informant) เปนกลมผใหขอมลองคความรเกยวกบการท าเรอพระบกทงในอดตและปจจบนแบงออกเปน 3 กลม คอ 1. ผทเคยท าเรอพระบกในอดตของอ าเภอกาญจนดษฐซงเปนผใหขอมลการท าเรอพระบกรปแบบดงเดมจ านวน 4 ทาน ประกอบดวย 1. พระครโอภาส รตนากร เจาอาวาสวดพวง เจาคณะต าบลชางขวา 2. คณประจวบ เจยมสกล ปราชญชาวบาน อดตชางท าเรอพระ 3. คณสคนธ รงแดง ครสอนดนตรไทย อดตชางท าเรอพระ 4. คณนคม ดอกแยม ไวยาวชกรวดคหา อดตชางท าเรอพระ 2. ผทเปนชางท าเรอพระในอ าเภอกาญจนดษฐทมประสบการณไมนอยกวา 10 ปจ านวน 6 คน ประกอบดวย 1. คณเชวงศกด ศรยงค ชางท าเรอพระส านกสงฆแมโมกข 2. คณวรตน วตะภรณ ชางท าเรอพระวดทาไทร 3. คณสมพนธ แสงจนทร ชางท าเรอพระวดทาไทร 4. คณโยธน เพงรตน ชางท าเรอพระวดพทธเจดย 5. คณสมพร ไกลผล ชางท าเรอพระวดเขาพระนม 6. คณศวกร แจงอกษร ชางรบจางท าเรอพระวดตางๆในจงหวด สราษฎรธานและจงหวดใกลเคยง 3. กลมชางทท าเรอพระบกในทนไมไดเปนผทมอาชพชางประกอบดวย 3 กลม 3.1 กลมชางพระทท าเรอพระวดสนธ 4 รป

สำนกหอ

สมดกลาง

72

1. พระจกรพนธ ทปปญโญ 2. พระเสว พทธสโล 3. พระสมพร วตธมโม 4. พระสทน สทนโน 3.2 ตวแทนกลมผท าเรอพระบกของกงตาก 4 ทาน 1. คณนพนธ บระชด รองนายกเทศมนตรต าบลชางซาย 2. คณอทย ณมณ ผชวยท าเรอพระบก 3. คณโกเมศ หนศรแกว ผชวยท าเรอพระบก 4. คณศภเศรษฐ พฒด า ผชวยท าเรอพระบก 3.3. ตวแทนกลมผท าเรอพระบกของวงไทร 6 ทาน 1. คณสมชาย ปลอดมสก ทมดแลการท าเรอพระวดวงไทร 2. คณอทย ทอยอย ผชวยท าเรอพระบก 3. คณบญเลศ ใจซอสตย ผชวยท าเรอพระบก 4. คณสนน เหลยมกองแลง ผชวยท าเรอพระบก 5. คณคมรมย สองวหค ผชวยท าเรอพระบก 6. คณหนเจยด ด าสอย ผชวยท าเรอพระบก การสมภาษณกลมผเกยวของ (Casual Informants) ซงไมใชผรเกยวกบการท าเรอพระโดยตรง แตสามารถใหขอมลประวตความเปนมาประเพณชกพระ การจดงานชกพระในอดตและปจจบน นโยบายการด าเนนงานประเพณชกพระ และรปแบบการใหการสนบสนนการท าเรอพระบกและทศนคตเกยวกบการท าเรอพระบกในพนท แบงออกเปน 3 กลมดงน

1. ผทมความรเรองความเปนมาของประเพณชกพระ ซงเปนพระจากวดในเขตอ าเภอกาญจนดษฐ จ านวน 5 รป 1. พระสมพร ฐตญาโณ เจาอาวาสวดเขาพระนม เลขาธการเจาคณะต าบลทาทอง

2. พระครประสตธรรมคณ เจาอาวาสวดประสพ 3. พระใบฎกา ไพโรจน ธรรมวโร เจาอาวาสวดสนธ 4. พระม เตชะปณโย เจาอาวาสส านกสงฆเขาวงศ 5. พระครสงฆรกษสจนต ทปธมโม เลขาธการคณะสงฆ ภาค 16

สำนกหอ

สมดกลาง

73

2. ผทมสวนเกยวของในการจดงานประเพณชกพระจ านวน 10 ทานไดแก 1. คณภาวตา ฐานะกาญจน รองผอ านวยการส านกการศกษาเทศบาล

นครสราษฎรธาน 2. คณพระเดช เกดอดม นายกเทศมนตรต าบลกาญจนดษฐ 3. คณเอนก ปทมพงศา ประธานสภาวฒนธรรมอ าเภอ 4. คณกฤษ สกลพนธ นายกเทศมนตรต าบลชางขวา 5. คณอดม รกษจนดา รองนายกเทศมนตรต าบลกาญดษฐ 6. คณนภาพร เพงชน นกวชาการประชาสมพนธ 7. คณธรรมรตน สองแกว นกวชาการศกษา 8. คณสเทพ แพรตน ผใหญบาน หม 1 ต าบลชางขวา 9. คณขจร เศวตเวช ผใหญบาน หม 4 บานไสใน

10. คณธนาธช ชมวาระ ผใหญบาน หม 2 บานดอนยา 3. ผทมสวนเกยวของกบการท าเรอพระบกและการเตรยมการเขา

รวมงาน ประเพณชกพระ ทวไปจ านวน 12 ทานไดแก 1. พระพลอตพโล รกษาการเจาอาวาสวดเสมาเมอง 2. พระครวนยทร สมชาย อตวโร วดนกรประสาท

3. คณเสกสรรค ชยเดช ผดแลเรอพระบกวดเขานางเภา 4. คณหอม เตยพานชย คนดแลเรอพระ 5. คณราตร แสงจนทร ผชวยท าเรอพระ 6. คณสทศ แสงจนทร ผชวยท าเรอพระ 7. คณณฐพงศ นยะกจ ผชวยท าเรอพระ 8. คณชชวาล แพเพชรทอง ผชวยท าเรอพระ 9. คณธรรมรตน วงหวน ชางประจ าวดประสพ

10. คณวญญา พรหมเยน ผดแลการร าหนาขบวนเรอพระ 11. คณชยณรงค พมพด ชางท าไฟบนเรอพระ/ขบรถ(เรอพระ)

12. คณมณฑา บญช เจาของสตรขาวตมลกโยนวดทาไทร

สำนกหอ

สมดกลาง

74

เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการศกษาครงน คอแบบสมภาษณเชงลก เพอรวบรวมขอมลศกษาในประเดนภมปญญาทเกยวของกบความเปนมาของประเพณชกพระบก พฒนาการของการท าเรอพระบก รปแบบ วสดอปกรณท าเรอพระบก ลวดลายบนเรอพระบก เปนตน ซงมลกษณะเปนค าถามปลายเปดประกอบดวยประเดนค าถามดงน

ตารางท 2 ประเดนค าถามการสมภาษณ ประเดนค าถามการสมภาษณส าหรบชางท าเรอพระ

1. รปแบบเรอพระบก วสดอปกรณการท าเรอพระ ขนตอนตกแตงเรอพระบก 2. พฒนาการการท าเรอพระบก 3. กระบวนการท าเรอพระบก 4. พฒนาการการท าเรอพระบก 5. การถายทอดและการเรยนภมปญญาการท าเรอพระบก 6. ปญหาและอปสรรคในการท าเรอพระบกและการสบสานการท าเรอพระบก

ประเดนค าถามการสมภาษณส าหรบปราชญชาวบานและหนวยงานทเกยวของประเพณชกพระและการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

1. ประวตความเปนมาประเพณชกพระในอ าเภอกาญจนดษฐ 2. การเปลยนแปลงประเพณชกพระและรปแบบเรอพระในฐานะสญลกษณในประเพณชกพระ 3. แนวทางการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

นอกจากนยงมเครองมอบนทกขอมล โดยใชเครองบนทกเสยง เพอชวยบนทกขอมลระหวางการสนทนารวมกบการจดบนทกขอมลดวยปากกา ใชการถายภาพเพอบนทกขนตอนการท าเรอพระบกและภาพบรรยากาศสวนตางๆในงานประเพณชกพระเปนเครองมอประกอบการสมภาษณ การสงเกตการณและเกบขอมลทสมบรณยงขน การวเคราะหและการน าเสนอขอมล รวบรวมขอมลทศกษามาจากเอกสารทเกยวของและการศกษาขอมลภาคสนาม การสงเกตการณ การสมภาษณ มาแยกแยะออกเปนประเดนทตองการศกษาและน ามาวเคราะหเชอมโยงกบวตถประสงคและกรอบแนวความคด เพอใหเหนแนวทางการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกและน าเสนอผลการศกษาในรปแบบบรรยายพรรณนาในการเขยนรายงานพรอมภาพประกอบ เพอใหไดความสมบรณครบถวนของขอมลทศกษา

สำนกหอ

สมดกลาง

75

บทท 4 พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

จงหวดสราษฎรธาน ใบบทนเปนการน าเสนอขอมลทเกยวกบความเปนมาและความส าคญของประเพณชก

พระ พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธานเปนการรวบรวมขอมลจากการเกบขอมลภาคสนาม การสงเกตการณ การสมภาษณ รวมไปถงขอมลจากการศกษาเอกสาร เอกสารวชาการ บทความ วทยานพนธ ผลงานวจยและสออนเตอรเนต เพอใหไดขอมลครอบคลมทกดาน และน าไปวเคราะห หาแนวทางอนรกษ ภมปญญาการท าเรอพระบกตอไป โดยจะแบงเนอหาออกเปน 3 หวขอดงน

1. ขอมลทวไปของอ าเภอกาญจนดษฐ 2. ความเปนมาและความส าคญของประเพณชกพระ 3. ภมปญญาทปรากฏในการท าเรอพระบก 4. พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

ขอมลทวไปของอ าเภอกาญจนดษฐ 1. ทตง อ าเภอกาญจนดษฐตงอยทางทศตะวนออกของจงหวดสราษฎรธาน หางจากตว

จงหวดตามทางหลวงแผนดนหมายเลข 401เปนระยะทาง 18 กโลเมตร มพนททงหมด 873.539 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 616,875 ไร (ส านกงานสาธารณสขอ าเภอกาญจนดษฐ, 2557)

2. อาณาเขตตดตอ อ าเภอกาญจนดษฐตงอยทางทศตะวนออกของจงหวดสราษฎรธาน มอาณาเขต

ตดตอกบพนทขางเคยงดงตอไปน ทศเหนอ ตดตอกบ อาวไทย

ทศใต ตดตอกบ อ าเภอบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน อ าเภอสชลและอ าเภอนบพต า จงหวดนครศรธรรมราช

ทศตะวนออก ตดตอกบ อ าเภอดอนสก จงหวดสราษฎรธาน ทศตะวนตก ตดตอกบ อ าเภอเมองและอ าเภอบานนาสารจงหวดสราษฏรธาน

สำนกหอ

สมดกลาง

76

ภาพท 1 แผนทอ าเภอกาญจนดษฐ ทมา: Google Map, อ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน, เขาถงเมอ 19 พฤศจกายน 2557,

เขาถงไดจาก https://www.google.co.th/maps/place/@9.081449,99.5544066,11z/data =!4m2!3m1!1s0x30547548cede7cf7:0x30223bc2c3680b0!5m1!1e4.

3. ลกษณะภมประเทศ พนทโดยทวไปเปนทราบสลบลกคลนลอนลาดเลกนอยจนถงลกคลนลอนชน ม

แนวเทอกเขาอยทางตอนใตและทศตะวนออกเฉยงใตของอ าเภอ ซงเปนเขตปาสงวนแหงชาต ทางดานเหนอของอ าเภอเปนพนทแถบชายทะเลทตดตอกบอาวบานดอนซงเปนทปาชายเลน เหมาะสมตอการเพาะเลยงสตวน า ตอนกลางเปนทราบลมเหมาะแกการท านาและเพาะปลก ตอนในสดเปนทราบสงและปาเขาเหมาะแกการท าสวนยางพาราและสวนผลไม (ส านกงานสาธารณสขอ าเภอกาญจนดษฐ, 2557)

สำนกหอ

สมดกลาง

77

กาญจนดษฐมแมน าล าคลองสายสนๆ และมขนาดเลก จะใหญเฉพาะตอนปลายกอนออกทะเล แมน าทส าคญไดแก แมน าทาทอง หรอเรยกอกชอหนงวา แมน าทาทองอแท ยอดน าเกดจากเขาเหมองเกด ในเขตอ าเภอกาญจนดษฐ ไหลผานต าบลทาอแท ต าบลชยคราม ต าบลทาทอง ไหลไปลงอาวบานดอนทต าบลทาทองใหม อ าเภอกาญจนดษฐ ตอนปากน ากวาง 80 เมตร ยาว 32 กโลเมตร มน าตลอดทงป ใชเปนเสนทางคมนาคมตงแตบานขอศอก ต าบลทาอแทลงไป บรเวณลมน าทาทองนเปนทตงของเมองทาทองโบราณหรอเมองกาญจนดษฐ

คลองทาทองใหม ตนน ามาจากในต าบลทงกง ไหลผานต าบลทงกง ต าบลทาทองใหม ไปออกทะเล ทอาวบานดอน ตอนปากแมน ากวาง 60 เมตร ยาว 11 กโลเมตร มน าตลอดทงป ใชคมนาคมไดเฉพาะตอนใกลออกทะเล คลองทาทองใหมเดมมชอวา คลองทาเพชร ตอมาเมองทาทองยายมาตงทนจงเปลยนเรยกชอใหมตามชอเมอง

คลองกะแดะ ยอดน าเกดจากเขาชองลมใต ในต าบลชางซาย อ าเภอกาญจนดษฐ ไหลไปทางตะวนตกเฉยงเหนอเลกนอย ผานต าบลปารอน ต าบลกรด ต าบลกะแดะ ไปออกทะเลในต าบลพลายวาส หางจากปากน าบานดอนไปทางทศตะวนออก 11 กโลเมตร กวาง 10 เมตร ยาว 38 กโลเมตร มน าตลอดทงป ใชคมนาคมไดสะดวกตงแตบานกะแดะหรอตวอ าเภอ กาญจนดษฐลงไป ท งสองฝ งคลองมบานเรอนหนาแนน ท งบานสวนและบานประมง เนองจากอาวมปลาและกงเคยชกชมมาก ตอนปากคลองจงเตมไปดวยหมบานชาวประมง เมอถงฤดแลงล าคลองน าแหงขอดเปนตอน ในปจจบนล าคลองตนเขนขนมาก (ประทม ชมเพงพนธ; สธวงศ พงศไพบลย, 2542: 297-298)

สภาพทางภมศาสตรซงมผลตอวฒนธรรมภาคใตอยบร เวณกงกลางของ เสนทางเดนเรอของจนกบอนเดย การเดนทางตดตอระหวางจนกบอนเดยจะตองผานภาคใตหรอคาบสมทรไทย จงท าใหภาคใตมโอกาสรบวฒนธรรมจากแหลงอารยธรรมทงสองมาแตโบราณ ในสวนอ าเภอกาญจนดษฐมความสมพนธกบการกอก าเนดและววฒนาการของวฒนธรรมอยางเดนชด กลาวคอ มแมน าทาทอง คลองทาทองใหม คลองกะแดะ ไหลผานอ าเภอกาญจนดษฐ เปนสงทมอทธพลทางวฒนธรรมอยางส าคญของพนทน เคยเปนทตงชมชนมาแตโบราณอยใกลทะเล สามารถตดตอคาขายกบเมองอนๆ ไดสะดวก โดยเฉพาะทราบลมแมน าทาทองถอเปนแหลงอารยธรรม ตดตอกนกบบรเวณอ าเภอขนอมจงหวดนครศรธรรมราช (ชวน เพชรแกว และคณะ, 2528: 7)

4. ประวตความเปนมา เมองกาญจนดษฐถอไดวาเกดจากเมองทาทองโดยตรง กลาวคอแหลงชมชน

โบราณทอยบรเวณอาวบานดอนตอนใต หรออาวกาญจนดษฐอย 2 แหง คอ

สำนกหอ

สมดกลาง

78

บรเวณทราบลมคลองกะแดะ รวมถงล าคลองบรเวณใกลเคยงดวย อาท คลองทาทองใหม และคลองอนๆ สองฝงคลองเปนพนทราบ ท านาเพาะปลกไดบาง บรเวณนเคยเปนทตงชมชนมาแตโบราณ อยใกลทะเลสามารถตดตอคาขายกบเมองอนๆไดสะดวก และตดตอใกลชดกบชมชนทอยแถบแมน าทาทอง

บรเวณทราบลมแมน าทาทอง บรเวณนมพนทในการเพาะปลกจ านวนมาก และถอวาเปนแหลงอารยธรรมตดตอกบบรเวณอ าเภอขนอม จงหวดนครศรธรรมราช ถอเปนแหลงชมชนใหญ มความส าคญทางประวตศาสตรทงของเมองนครศรธรรมราชและเมองสราษฎรธาน

มการกลาวถงเมองทาทองในต านานเมองนครศรธรรมราช อาท “...เมอพระพนมวงแลนางสะเดยงทองแลศรราชา ออกมาสรางเมองนครดอนพระนน และพระพนมวงแลนางสะเดยงทองกมาตงบานอยจงสระ อยนอกเมองดอนพระ สรางปาเปนนา สรางนาทงเขน สรางนาทาทอง สรางนาไชยคราม สรางนากะนอม สรางนาสะเพยง สรางนาตระขน สรางนากรอง แลใหนายรกนายราชนายเขยวไปอยสรางนาเมองไชยา...”

“…พระพนมวงแลนางสะเดยงทองมลก 3 คน เจาศรราชา 1 เจาสนตรา 1 เจากมาร 1 แลเจาศรราชาเอานางสนหลานพระพนมวงเปนเมย ขนไปสรางนามในเมองสรอเลา แลเจากมารเอานางจนทรหลานพระพนมวงขอเปนเมย อยต าบลด าถะหมอทาทอง สรางนาทงเอน แลเจาสนตราไสอนทราราชาขอเอาเปนเมย ตงบานแทบทะเลตระหนอม สรางนาศรชน สรางนาสะเพยง...” มการล าดบความส าคญในประวตศาสตร 3 ประการ เกยวกบเมองกาญจนดษฐหรอเมองทาทองไดแก

ประการแรก เรองชอเมองสะอเลา (หรอ สรอเลา – สะอเลา-อเลา) เปนเมอง 12 นกษตรของนครศรธรรมราช เดมมผเขาใจวาเปนเมองสงขลา แตจากขอความในต านานขางตนและในต านานฉบบอนระบไวชดเจนวา เมองสะอเลาคอเมองทาทองอแท หรอกาญจนดษฐ

ประการทสอง เรองเกยวกบอายหรอระยะเวลาของการตงเมองทาทอง จากเหตการณการสรางเงนตรานโมส าหรบเมองทาทองกลาวในต านานวา พระพนมวงและนางสะเดยงทองออกมาเปนเจาเมองนครศรธรรมราชและสรางเมองนครดอนพระเมอพทธศกราช 1588 แตระยะเวลาทเมองนครศรธรรมราชสรางเงนตรานโมกประมาณพทธศกราช 1600-1800 ดงนนการน าเงนตรานโมมาสรางใชในเมองทาทอง ซงแตกตางจากเรองระยะเวลาเลกนอย ประกอบกบหลกฐานทางโบราณคด เชน รปแบบศลปกรรมสกลชางของพระพทธรปทคนพบในบรเวณเมองทาทองทงหมด จงสนนษฐานไดวา เมองทาทองมมาแลวตงแตราวพทธศตวรรษท 18-19

สำนกหอ

สมดกลาง

79

ประการทสาม เมองกาญจนดษฐหรอเมองทาทอง มความส าคญทสดในบรรดาเมอง 12 นกษตร มฐานะเปนเมองลกหลวงชนเอก จงไดแตงตงใหเจาศรราชาไปปกครองเพอคอยควบคมดแลการขยายชมชน สรางปาแถบชายฝงทะเลตะวนออก นบตงแตเมองกาญจนดษฐ - ขนอม-สชล-ทาศาลา-นครศรธรรมราช ซงถอวาเปนบรเวณหวใจในการเพาะปลกท านามาแตโบราณ

เมองทาทอง ตงอยรมฝงขวาของแมน าทาทอง (ทาทองอทย) ต าบลทาทอง มเรองเลาถงการเกดเมองทาทองวา สมยกอนมตนสะทอนขนอยเปนดงบรเวณรมฝงแมน าทาทอง ตอมามชายคนหนงชอนายมาก ชาวเมองนครศรธรรมราช ไดอพยพครอบครวพรอมสมครพรรคพวกมาตงบานเรอนท ามาหากนทบานสะทอนเปนพวกแรก ตอมานายมากมฐานะร ารวย เนองจากพนทไรนาสมบรณดจงมผอพยพตามอยเพมขนเรอยๆ จนกลายเปนหมบานทคนรจกมาก จงเปลยนชอบานสะทอนเปน บานทาทองซงมความหมายวาทแหงนนเปนทาเรอเปนตลาดคาขายตดตอและเปนแหลงท ามาหากน เจรญรงเรองมเงนมทอง เมอมประชาชนอาศยอยหนาแนนมากขนกลายเปนต าบลใหญ เจาเมองนครศรธรรมราชจงยกฐานะขนเปนเมองใหชอวาเมองทาทอง แตงตงพระวสตรสงครามราชภกด มาเปนผรกษาราชการ

ในระยะทเมองทาทองเจรญรงเรอง มผสรางวดวาอารามและพระพทธรปขนมากมาย โดยเฉพาะรมฝงขวาของแมน าทาทอง มวดตงอยเรยงรายตลอดล าน า เชน วดประสพ วดเสมา วดขนน เปนตน โบราณศลปวตถ โบราณสถานส าคญ เชน พระพทธรป เจดย โบสถ วหาร และอนๆเทาทส ารวจพบ เปนฝมอชางพนเมอง มอายไมต ากวาสมยอยธยาทงสน

ในพนทเพาะปลกท านาทมมาแตโบราณ คอ ต าบลทาอแท ต าบลชลคราม ต าบลชยคราม ต าบลทาทอง วดและถ าตางๆซงมพระพทธรปศลาทราย เกา ซงมลกษณะคลายคลงกบทพบทางแถบเมองไชยา เมองพนพน แสดงวามชมชนกระจายอยทวไปตามแหลงเกษตรกรรม ตามทมค ากลาวของชาวพนเมองวา “…บานนาสารแร บานทาอแทวดเกา อาวบานดอนปลา...” เพราะในต าบลทาอแทมวดเกาจ านวนมาก วดและศาสนสถานในเมองทาทองเกาทรดโทรมลงเพราะสงครามและการยายทตงเมองกลาวคอ

ในป พ.ศ.2328 สมยรชกาลท 1 พระเจาปะดงกษตรยพมาแตงกองทพยกมาตเมองปกษใตของไทย ตงแตชมพร หลงสวน ไชยา ทาทอง ตลอดถงนครศรธรรมราช เมองทาทองคงถกท าลายเสยหาย ผคนอพยพหนหายไปมาก เมอสงครามสงบผปกครองเมอง ยายเมองทาทองไปตงทรมคลองกะแดะ (บานกะแดะ) คอบรเวณทตงตวอ าเภอกาญจนดษฐในปจจบน ผรงเมองทตงใหมชอนายสม ซงตอมาไดเลอนบรรดาศกดเปน “หลวงวเศษ” สวนเมองทาทองเกากยงมผคนพลเมองอย แตกซบเซาลงมาก

สำนกหอ

สมดกลาง

80

ตอมาเมอในราว พ.ศ. 2336 ไดยายเมองไปตงใหมทซายรมคลองทาเพชร (ปจจบนอยในเขตต าบลบางกง อ าเภอเมองสราษฏรธาน) ตอมาคลองทาเพชรไดเปลยนชอเปนคลองทาทองใหม ตามชอเมองซงคนทวไปนยมเรยก “ทาทองใหม” มวดส าคญอยคนละฟากคลองคอวดทาไทรอยฝงขวาและวดทาทองใหมอยฝงซาย (ปจจบนชาวบานยงคงเรยกทาทองเกา ทาทองใหม) ตอมาหลวงวเศษไดเลอนบรรดาศกดเปนพระวสตร ปกครองเมองทาทองจนถงแกกรรมเมอ พ.ศ.2375 บตรชายพระวสตรไดปกครองเมองแทน มบรรดาศกดเปนพระพทกษสนทร

สมยรชกาลท 3 เจาพระยานครศรธรรมราช (นอย) ไดสงบตรชายชอ พม มาปกครองเมองทาทองใหม ซงตอมาไดบรรดาศกดเปน พระยากาญจนดษฐ มนองชายเปน พระยาศรสพรรณดษฐ (เสม) เปนผชวย ราวพ.ศ. 2375 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหเจาพระยานคร (นอย) เจาเมองนครศรธรรมราชพาชางออกมาตงกองตอเรอรบและเรอพระทนงทเมองทาทองถวายพระบาทสมเดจฯ พระนงเกลาเจาอยหว เปนเรอก าปนแปลง ขนาดยาว 11 วา จ านวน 31 ล า มแจวกรรเชยง 2 กาบและมเสาแลนใบเรอพระทนงทเมองทาทองน เรอทเจาพระยานคร (นอย) ใหสรางโรงอตอเรออยขางบนฝงคลอง เมอตอเสรจแลวจงถอยลงมายกเสาขางลางตอทเมองทาทองเกาและตอทบานดอนรมฝงแมน าตาปอกแหงหนง เหตทมาตงโรงอตอเรอทนคอเหนอแมน าล าคลองมไมตะเคยนทองส าหรบใชตอเรอมาก ลวนเปนไมขนาดใหญไดขนาดตามตองการ และปรากฏวาแถบเมองไชยากกเปนแหลงตอเรอมชอมาแตโบราณดวย อตอเรอทบานดอนเปน อหลวง ตอมาภายหลงใหคนจนเชารบจางตอเรอสบมา โดยเสยคาเชาอใหแกเมองกาญจนดษฐ

รชกาลท 4 เมอเจาพระยานคร (นอย) ถงแกอสญกรรม จงโปรดเกลาฯ ใหยายเมองทาทองไปตงทบานดอน (คอสถานทตงศาลากลางจงหวดและตลาดใหญประจ าเมอง สราษฎรธานปจจบน) เนองจากทรงเหนวา ท าเลสถานทตงและความเจรญจ านวนผคนทบานดอนดกวามาก อาคารบานเรอนหนาแนนและเปนศนยรวมการคาขายการคมนาคม ทรงเหนเปนการสมควรทจะเปลยนชอเมองใหมเสยดวย จงพระราชทานนามวา “เมองกาญจนดษฐ” โดยคงรปศพทความหมายเดมไว พรอมทงยกฐานะเปนเมองจตวา ขนตรงตอกรงเทพ พระราชทานบรรดาศกดใหนายพมเปนพระยากาญจนดษฐบดเปนเจาเมองดแลปกครองบ าบดทกขบ ารงสข อาณาประชาราษฎรตางพระเนตรพระกรรณสบไป พระยากาญจนดษฐบด (พม) มบตรชายท าหนาทเปนผชวยคนหนง ชอหลวงพพธสพรรณภม (จ าเรญ) ตอมาไดเลอนเปนพระยากาญจนดษฐบด ผวาราชการเมองกาญจนดษฐสบแทนบดา

รชกาลท 5 เมอ พ.ศ. 2440 กระทรวงมหาดไทยจดระเบยบการปกครองทองทเปนมณฑลเทศาภบาลตามพระราชด ารคอ โปรดเกลาฯ ใหรวมเมองชมพร เมองหลงสวน

สำนกหอ

สมดกลาง

81

เมองไชยา และเมองกาญจนดษฐ ตงเปนมณฑลหนงเรยกวา มณฑลชมพร ตงศาลาวาการมณฑลอยทเมองชมพร และตอมา พ.ศ. 2442 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรวมเมองไชยากบเมอง กาญจนดษฐเขาเปนเมองเดยวกนอกเรยกวา “เมองไชยา” ตงศาลากลางเมองไชยาทบานดอน ชอเมองกาญจนดษฐจงถกยบลงโดยปรยาย

รชกาลท 6 เมอมการเปลยนแปลงจดระเบยบการปกครองทองทใหมเปนอ าเภอ จงหวด อ าเภอกาญจนดษฐ หรอเมองทาทองเดม ไดยกตงขนใหมเปนอ าเภอ เรยกอ าเภอกาญจนดษฐ แตยายกลบไปตงทรมฝงซายคลองกะแดะ ทบานกะแดะอนเปนทตงเมองเกาอกครงและคงอยสบมาจนกระทงทกวนน(ประทม ชมเพงพนธ; สธวงศ พงศไพบลย, 2549: 297-298)

5. ระบบเศรษฐกจ สภาวะเศรษฐกจและการบรการคอนขางซบเซาเนองจากตงอยใกลตลาดบานดอน อ าเภอเมอง และการคมนาคมสะดวก การบรการสวนใหญอยในตวอ าเภอเมอง ระบบเศรษฐกจของอ าเภอกาญจนดษฐขนอยกบการเกษตรและการประมงเปนหลก ประชาชนสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม ประมาณรอยละ 85 ของจ านวนประชากร โดยหลกคอการท าสวนยางพารา พชรองไดแก ปาลมน ามน มะพราว กาแฟ สวนผลไม ฯลฯ การประมงเปนอาชพทสรางรายไดและชอเสยงใหแกอ าเภอกาญจนดษฐ และจงหวดสราษฎรธาน สรางรายไดใหกบชาวบานใน ต าบลทาทองใหม ต าบลพลายวาส ต าบลตะเคยนทอง ต าบลกะแดะ และต าบลทาทอง ซงเปนพนตดทะเลอาวไทยทมความอดมสมบรณมความยาวถง 26 กโลเมตร มศกยภาพในการเพาะเลยงสตวน า โดยเฉพาะหอยนางรม การเลยงกงกลาด า การเลยงหอยแครง และการเลยงหอยแมลงภ ซงมการเลยงมากทสดในจงหวดสราษฏรธาน สรางรายไดปละนบพนลานบาท นอกจากนยงมอาชพเกยวเนองไดแก กจการอนบาลลกกง กจการคาอาหารสตวน า กจการโรงงานแปรรปสตวน า โรงน าแขง เปนตน การเลยงสตวในอ าเภอกาญจนดษฐ มทงทเปนอาชพหลกและอาชพเสรมโดยเกษตรกรทเลยงเปนอาชพหลกสวนใหญจะเปนการเลยงสกร และการเลยงไกเนอ ซงไดรบการสนบสนนจากภาคเอกชน ในดานเงนทน พนธสตว อาหารสตว และจดหาตลาดรองรบ

ดานอตสาหกรรม อ าเภอกาญจนดษฐไมมโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญอตสาหกรรมสวนใหญจะเกยวเนองกบการเกษตรและการประมง และเปนอตสาหกรรมขนาดเลก (ส านกงานสาธารณสขอ าเภอกาญจนดษฐ, 2557)

6. ระบบความเชอ ประชาชนสวนใหญ รอยละ 94 นบถอศาสนาพทธ รองลงมานบถอศาสนาอสลาม และครสต รอยละ 5.67 และ 0.33 ตามล าดบ ศลปวฒนธรรมและประเพณ

สำนกหอ

สมดกลาง

82

อ าเภอกาญจนดษฐมประวตความเปนมายาวนาน และมความเจรญรงเรองมาแตอดต จงมโบราณสถานโบราณวตถหลายแหง ซงแสดงถงรองรอยของความเจรญแตอดต ทส าคญๆ ไดแกวดถ าคหา ซงเปนถ าขนาดใหญสามารถเขาไปชมไดสะดวก ภายในมพระพทธรปอยเปนจ านวนมาก ทส าคญคอ พระพทธไสยาสนองคหนงกออฐถอปน ยาวประมาณ 4 วา นอกจากนนยงมพระนอนวดเขาพระนม พระพทธรปหนศลาแลงวดอทยาราม พระโพธสตวอวโลกเตศวร (ส านกงานสาธารณสขอ าเภอกาญจนดษฐ, 2557) ประเพณทส าคญของอ าเภอกาญจนดษฐไดแก ประเพณปใหม ประเพณวนจบปจบเดอน ประเพณท าบญวนเขาพรรษา ประเพณรบ-สงตายาย ประเพณชกพระ ชาวบานจะท ากจกรรมตางๆรวมกนดงน

ตารางท 3 แสดงประเพณส าคญของอ าเภอกาญจนดษฐ ประเพณ กจกรรม

ประเพณปใหม วนปใหมของทกป มการตกบาตรขาวสารอาหารแหงบรเวณหนาทวาการอ าเภอกาญจนดษฐ

ประเพณวนจบปจบเดอน วนแรม 15 ค าเดอน 5 และขน 1 ค า เดอน 6 ของทกป วนนชาวบานหยดท านา ท าไร เตรยมอาหารและการละเลนพนบานอยางสนกสนาน ชาวบานเชอกนวาเปนวนวางของเทวดา

ประเพณท าบญวนเขาพรรษา กอนวนเขาพรรษา 2-3 วน ชาวบานจะแหเทยนรอบหมบานเพอใหคนในหมบานรวมท าบญเทยนพรรษา

ประเพณรบ-สงตายาย วนแรม 1 ค าและแรม 15 ค าเดอน 10 ชาวบานจะท าขนมลาขนมกรบ ขนมดซ า ขนมไขปลาขนมพอง ส ารบคาวหวาน ดอกไมธปเทยนไปท าบญทวด อทศสวนกศลใหญาตทลวงลบไปแลวในวนสงตายายชาวบานจะน าอาหารสวนหนงไปวางไวทปะตวดหรอโคนตนไม เพอใหเปรตทไมมญาตมารบเอาไปเรยกวา ชงเปรต

ประเพณชกพระ ในชวงเดอนสบเอดของทกป มการท าเรอพระและท าบญฉลองสมโภชเรอพระบกบรเวณหนาทวาการอ าเภอ

สำนกหอ

สมดกลาง

83

7. ระบบการเมองการปกครอง อ าเภอกาญจนดษฐประกอบดวยองคกรปกครองสวนทองถน 2 รปแบบ ไดแก

เทศบาลต าบล 5 แหงประกอบดวย 1. เทศบาลต าบลกาญจนดษฐ 2. เทศบาลต าบลทาทองใหม 3. เทศบาลต าบลชางซาย 4. เทศบาลต าบลชางขวา 5. เทศบาลต าบลกรด องคการบรหารสวนต าบล 9 แหง ประกอบดวย 1. องคการบรหารสวนต าบลทาทองใหม 2. องคการบรหารสวนต าบลทาทอง 3. องคการบรหารสวนต าบลทงกง 4. องคการบรหารสวนต าบลพลายวาส 5. องคการบรหารสวนต าบลปารอน 6. องคการบรหารสวนต าบลตะเคยนทอง 7. องคการบรหารสวนต าบลทาอแท 8. องคการบรหารสวนต าบลทงรง 9. องคการบรหารสวนต าบลคลองสระ

องคกรปกครองสวนทองถน 2 รปแบบตางมนโยบายอนรกษศลปวฒนธรรมทองถนไว โดยใหการสนบสนนในหลายรปแบบ ซงจะเหนไดอยางชดเจนในงานประเพณชกพระนนเอง

8. การคมนาคม ในอดตมการสญจรทางน าอาศยแมน าทาทอง คลองกะแดะ ปจจบนมเสนทางการคมนาคมหลกเปนถนน ใชรถยนต ส าหรบเสนทางคมนาคมระหวางต าบลและหมบานสวนใหญ จะเปนถนนลาดยางสลบถนนลกรงเชอมตอกน ซงมกประสบปญหาดานการคมนาคมในชวงฤดฝน เนองจากเสนทางไดรบความเสยหายจากอทกภย ถนนทงหมดในอ าเภอกาญจนดษฐประกอบดวย จ านวนถนนลาดยาง 114 สาย ระยะทางประมาณ 150 กโลเมตร ถนนลกรง 239 สายระยะทางประมาณไมต ากวา 300 กโลเมตร ถนนคอนกรต 123 สาย ระยะทางประมาณ 100กโลเมตร (ส านกงานสาธารณสขอ าเภอกาญจนดษฐ, 2557) ซงมรายละเอยดเสนทางคมนาคมตดตอระหวางอ าเภอและจงหวด รวมทงการคมนาคมภายในอ าเภอ มเสนทางคมนาคมดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

84

ตารางท 4 แสดงเสนทางการคมนาคมของอ าเภอกาญจนดษฐ ทางหลวง หมายเลข

ชอสายทาง ระยะทาง (กโลเมตร)

ผานพนท

401 ตดตอเทศบาลเมองสราษฎรธาน-ตอเขตอ าเภอดอนสก

32.36 ทาทองใหม, ตะเคยนทอง, กะแดะ, พลายวาส, ทาอแท

4010 แยกทางหลวงหมายเลข 401-บานกรด บรรจบทางหลวงหมายเลข 401

23.77 กะแดะ, กรด, ปารอน, ทาอแท

4143 บานกงตาก-บานกรด 25 ชางซาย, ปารอน, กรด 4177 แยกทางหลวงหมายเลข 401-ปาก

น าทาทอง-พระพทธบาท 27.1 กะแดะ, พลายวาส, ทาทอง,

ทาอแท 4177 กาญจนดษฐ-ปากน ากะแดะ 2.75 กะแดะ

ทมา: พระมหาบญโฮม ปรปณณสโล, ขอมลเกยวกบอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน, เขาถงเมอ 19 พฤศจกายน 2557, เขาถงไดจาก http://www.watthasai.net/kandit_story.htm.

ความเปนมาและความส าคญของประเพณชกพระ

1. ประเพณชกพระในภาคใต ประเพณชกพระของชาวใต เปนการสมมตและการสมโภชเฉลมฉลองตาม

เหตการณในพทธประวต โดยวธอญเชญพระพทธรปยน “ พระลาก” ขนประดษฐานบนบษบก ซงถาเปนทางบกบษบกจะตงอยบนพาหนะท าเปนรปเรอหรอพญานาค(ไมมลอ) เรยกกนวา “นมพระ”(พนมพระ) แสดงวาเดมประเพณนนาจะเกดจากการแหทางน ามากอน ชกลากแหแหนไปยงต าบลตางๆ ใกลเคยง ถาเปนการลากพระทางน าหรอทางเรอเรยกวา “เรอพระ” คอการเอาเรอหลายล ามาเทยบเรยงขนานผกตดกนเปนแพขนาดใหญ ประดบตกแตงอยางปราสาทมณฑปอยางวจตร แหแหนมเครองดนตรประโคมไฟตามแมน าล าคลอง ทะเลสาบ ท าใหเกดประเพณการละเลนตางๆตามมาอก เชนการเลนเรอเพลง การประชนปด (ตะโพน) การประชนโพน(กลอง) การแขงเรอ และการประกวดประชนอนๆ ตลอดจนการสรางพระพทธรปขนใหม เพอใชในงานประเพณ เปนตน (ประทม ชมเพงพนธ, 2548: 220-221) ประเพณชกพระนเขามาในภาคใตของไทยแตครงสมยโบราณ โดยมหลกฐานยนยนจากจดหมายเหตของภกษชาวจนชอ อจง ไดจารกผานเมองนครศรธรรมราชเพอไปยงประเทศอนเดย ในพทธศกราช 1272 ตามจดหมายเหตนเรยก

สำนกหอ

สมดกลาง

85

ชาวเมองหนงวา “เหอหลง” ในจดหมายเหตตอนหนงไดบนทกเลาถงประเพณชกพระของชาวนครนครศรธรรมราชไววา “พระพทธรปศกดสทธองคหนงมคนแหแหนน ามาจากวดโดยประดษฐานบนรถ มพระสงฆและฆราวาสหมใหญแวดลอมมา มการตกลองและบรรเลงดนตรตางๆ มการถวายของหอมดอกไมและถอธงชนดตางๆ ททอแสงในกลางแดด” (วเชยร ณ นคร, 2521: 210) จากหลกฐานในจดหมายเหตของภกษอจงนท าใหนกวชาการบางคนเชอวาประเพณลากพระในภาคใตมมาแลวตงแตสมยศรวชย เนองจากชวงสมยนพนทภาคใตอยในวฒนธรรมศรวชย

ประเพณลากพระของชาวใตในสมยกรงศรอยธยา เปนประเพณททงสถาบนศาสนาและสถาบนกษตรยถอเปนเรองส าคญยง ดงปรากฏในเรองประทวนตราใหแกพระครอนทโมฬคณะปาแกว หวเมองพทลงใน พ.ศ. 2242 วา “แลเมอครงคณะปาแกวแตกอนมพระครอนดบ 6 องค ไดชวยการพระราชพธตรศสารทแลงานลากพระถวายพระราชกศล” และขอความอกตอนหนงวา “แลราชการเมองซงเปนพนดแกขนหมนกรมคณะปาแกวมหนาทเมองเสนหนงพระราชพธตรศสารทแลงานลากพระเจาเมองจะไดเบยดเสยดเอาขาพระไปใชราชการนอกนนหามได ” เมองนครศรธรรมราชปลายสมยกรงศรอยธยาในรชกาลพระเจาอยหวบรมโกศ แมแตผตกลองในงานลากพระกถอวาส าคญ จงมแจงไวในท าเนยบขาราชการตกเปนพระอยการไววา “ขนรนไภรถอศกดนา 200 พนกงานตกลองแหพระ” ต าแหนงนมมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทร ดงปรากฏในท าเนยบขาราชการเมองนครศรธรรมราชครงรชกาลท 2 วา “ขนรนไภรถอศกดนา 200 พนกงานตกลองแหพระ” เชนกน (สถาพร ดงขนทศ, 2536: 3)

2. ความเปนมาของประเพณชกพระ อ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน ประเพณชกพระของจงหวดสราษฎรธาน เปนประเพณทยงใหญของจงหวด เชอ

วาเกดขนมายาวนาน เนองดวยพนทจงหวดสราษฎรธาน ในปจจบนเปนดนแดนทมความเจรญมาแตโบราณมหลกฐานชดเจนใหเหนมาตงแตสมยศรวชย เปนแหลงอารยธรรมทส าคญแหงหนงใน เอเชยรอาคเนย โดยปรากฏหลกฐานทางโบราณคดมากมาย ทงโบราณสถาน โบราณวตถ และรองรอยการตงถนฐานเปนชมชน จงเชอวานาจะมประเพณชกพระมาตงแตสมยศรวชย ซงมศนยกลางอยทตงอ าเภอไชยาในปจจบน ตอมาจงกระจายไปยงพนทอนๆจนทวพนทจงหวด สราษฎรธาน สอดคลองกบทอาจารยธรรมทาส พานช ไดเขยนไวในหนงสอพทธนคมสารวา “งานแหพระของเมองไชยาเรา เปนวฒนธรรมศรวชยทยงเหลออยในเมองไชยา และชาวไชยารกษาเอาไวตลอดเวลาพนกวาป...” (อรณ เวชสวรรณ, 2550: 113) ทงยงมผรหลายทานลงความเหนวาประเพณชกพระเรมมมาตงแตสมยศรวชย ซงธรรมกราชไศเลนทรวงศทรงชกชวนราษฎรใหมแหพระพทธรปขนเปนครงแรก เดมมพธชกพระทางน าในวนแรม 1 ค า เดอน 11 และมพธชกพระทาง

สำนกหอ

สมดกลาง

86

บกในวนแรม 8 ค า เดอน 11 การชกพระทางน ามตลอดมา การชกพระทางบกหยดขาดตอนไประยะหนง ทางการเพงฟนฟขนใหมเมอ พ.ศ. 2503 ในสมยนนมนายประพนธ ณ พทลง ผวาราชการจงหวดสราษฎรธาน เปนประธานจดงาน เพอใหถกตองตามพทธประวต และเพอจะไดจดงานใหญประจ าป จงไดเปลยนวนชกพระทางบกจากวนแรม 8 ค า เดอน 11 มาเปนวนแรม 1 ค า เดอน 11 พรอมกนกบวนชกพระทางน า การจดงานประเพณชกพระ-ทอดผาปาในพนทอ าเภอเมองนนไมมหลกฐานยนยนวาเกดขนเมอใด จากการบอกเลาของผสงอายในอดตนนมการชกพระเฉพาะทางน าซงจดตดตอมาตลอด มการชกพระทางบกระยะหน งกหยดไปจนทางการมาฟนฟ ใหม เม อ พ.ศ. 2503 ในสมย นายประพนธ ณ พทลง ผวาราชการจงหวดสราษฎรธาน เปนประธานจดงานจดใหมการลากพระทางบกขนอกครง และมการจดตดตอจนถงทกวนน (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน, 2557: 7-24) นายมานต มานะทต อดตนายกพทธสมาคม จงหวดสราษฎรธาน ไดกลาวถงแหพระ-ทอดผาปา จงหวดสราษฎรธาน ในหนงสอทระลกงานแหพระ-ทอดผาปา จงหวดสราษฎรธาน ประจ าป 2506 วา ในคนวนขน 15 ค าตอกบวนแรม 1 ค า เดอน 11 ตงแตเวลาประมาณ 1.00 น. ตามหนาอาคารบานเรอนและรานคาเกอบทกแหง เจาของอาคารจะเรมจดพมผาปาหนาบานของตน บานทมก าลงมากกจดอยางสวยงาม โดยจดตามพทธประวตปางตางๆเชน ปางปฐมเทศนา ปางแสดงธรรมโปรดพทธมารดา ปางมารวชย ฯลฯ มภาพเขยนภาพปน และวตถตกแตงตามแบบศลป ผมทนทรพยนอยกจดเรยบๆตามก าลง โดยใชพมไมททางการน ามาแจกจายใหปกไวทหนาบาน แลวใชวสดตามทม สงทขาดไมไดในการจดพมผาปาคอ ผา 1 ผนหอยไวกบพมไมส าหรบภกษจะไดชกเปนผาบงสกลกบปนโตอาหารคาวหวาน 1 เถา ดวยเหตทพมผาปาในวนนมปนโตอาหารคาวหวานนบวาพเศษผดจากพมผาปาททอดในวนอนๆ บางท จงมผนยมเรยกผาปาในวนออกปรมพรรษานวา “ ผาปาขาวสก” ในคนนนเกอบทกหนาบาน จะมพมผาปาเรยงรายเปนทวแถว มไฟฟาประดบ แสงไฟเรองรองทวๆ ฝงถนนและ 2 ฝงล าน าตาป มคนหนมสาว มกจะเทยวเดนชมพมผาปากนจนสวาง

เวลาเชามดภกษประมาณ 500 รป (เทาจ านวนพมผาปา) จะจารกอยางสงบจากวดตางๆ ตรงไปยงพมผาปาตามสลาก ประมาณ 6.30 น. จะมสญญาณ เรมพธถวายพมผาปา ประชาชนในทองถนนซงก าลงขวกไขวชมพมผาปาจะหยดลงนง รถเรอตางๆจะหยดอยกบท ทกคนจะพนมมอตรงไปยงพมผาปาทดานหนาของตน ในขณะเดยวกนเจาหนาทกองศาสนพธจะน ากลาวบชาพระรตนตรย ทางสถานวทยกระจายเสยงประชาสมพนธเขตสราษฎรธาน เจาหนาทน า

สำนกหอ

สมดกลาง

87

กลาวถวายผาปา ภกษชกผาปาแลวอนโมทนา เปนอนเสรจพธ สวนเจาของพมผาปาอนกด าเนนการเชนเดยวกน โดยถอทางวทยกระจายเสยงเปนหลก

เวลาประมาณ 8.30 น. จะเรมพธแหเรอ พระเมอภกษสงฆกลบจากชกผาปาฉนเชาเสรจแลว ทานผเปนสมภารจะท าพธโดยจบปลายเชอกทผกอยหวรถ ดงพอรถเรมเคลอน กมอบใหผรวมพธซงเปนฆราวาสพารถไปสมโภช โดยมพระสงฆนงมาบนรถและเรอพระดวย ผเลอมใสแยงกนอาสาพวงจงเรอพระจะเคลอนไปชาๆ ตามถนนและตามบางตางๆ ฆองกลองในเรอพระจะประโคมเปนจงหวะประกาศใหรวาจะมเรอพระผานมา อบาสก อบาสกาทอยรมถนนและรมบางตางพากนลงมาท าบญตกบาตรทเรอพระเรยกกนวา “ตกบาตรเทโว” ซงยอมาจากค าวา “เทโวโรหณะ” หมายถงวนทพระพทธเจาเสดจลงจากดาวดงสเทวโลก

ในวนนนบางเกอบทกบาง ถนนเกอบทกสายทพงเขาสตวเมองสราษฎรธาน จะมรถหรอเรอพนมพระแลนผานมาพรอมดวยเสยง ฆอง กลอง ดงกระหม เพราะเปนเสยงแหงบญกศล เรอพระมาจอดรอรวมกนอย ณ สถานทกองศาสนาพธก าหนดไว เมอถงเวลา 8.30 น. เรอพระบกจะเคลอนขบวนเปนทวแถว ทกคนมแตรนกเรยนน าหนา ขบวนนกเรยนตามหลง แหไปตามถนนสายตางๆ ในเขตเทศบาลเมองสราษฎรธานแลวไปจอดอยทหนาศาลากลางจงหวดซงเปนบรเวณงาน ตอจากนนขบวนเรอพระน า ซงมเรอแตรนกเรยนน าขบวนจะแลนทวนน าจากหนาตลาดลางมาจอดเรยงรายอยกลางน าหนาศาลากลางเชนกน เยนวนงานกองศาสนพธ จะอญเชญพระพทธรปประจ าเรอและประจ ารถทกองค มาทโรงพธสงฆแลวพระสงฆเจรญพทธมนตสมโภช รงขนถวายภตตาหารทโรงพธสงฆ เพลวนนนและตอไปอก 3 วน กองศาสนพธจดภตตาหารเชาเพลไปถวายภกษทมากบเรอพระ เมอถงวนสดทายของงานจงท าพธน าเรอพระกลบวด

ค าบอกเลาของพระครสงฆรกษสจนต ทปธมโม ผชวยเจาอาวาสวดพฒนารามและด ารงต าแหนงเลขาธการภาค 16 กลาวถงบรรยากาศงานชกพระในอดตวาเมอกอนเรยกวางานลากพระ หรองานเดอน 11 บางปเทศบาลเปนผจด บางปจงหวดเปนผจด เมอกอนจดงานเหมอนมหกรรมแสดงสนคา มรถไตถง มมหรสพ งานลากพระเปนงานยงใหญประจ าป มการแสดงสนคาราคาถก มสวนสนก คนทอยตางอ าเภอเมอมางานชกพระตองได หมอ ไห ถวย ถงกะละมงตดไมตดมอกลบไป คอมาเทยวดวยและมาซอขาวของเครองใชเขาบานปละครงจากงานประเพณชกพระ (พระครสงฆรกษสจนต ทปธมโม, 2557)

ปจจบนงานประเพณชกพระ-ทอดผาปาและแขงเรอยาวชงถวยพระราชทานของจงหวดสราษฎรธานเกดขนดวยความรวมมอของทกภาคสวนทรวมกนสนบสนนการจดงาน โดยมเทศบาลนครสราษฎรธานเปนเจาภาพหลกในการด าเนนการ จดขนบรเวณรมเขอนแมน าตาป

สำนกหอ

สมดกลาง

88

สะพานนรศ และสนามขางโรงแรมวงใตอ าเภอเมอง จงหวดสราษฎรธาน อยางยงใหญ ตามค าขวญทวา “เทยวเมองรอยเกาะ เลาะคลองรอยสาย ไหวพระรอยวด มหศจรรยเมองคนด” ปลกกระแส “เมอถงงานบญเดอนสบเอด คนสราษฎรธานไมวาอยทไหนจะตองกลบมารวมงานบญเดอน สบเอดทสราษฎรธาน ” ตลอดจนเปนการสรางแมเหลกดงดดการทองเทยวใหคกคก โดยไดมการก าหนดเสนทางการทองเทยวใหกบนกทองเทยว ถง 5 เสนทางในจงหวดสราษฎรธาน เพอเชอมโยงและดงดดนกทองเทยว ใหเดนทางเขามาในจงหวดสราษฎรธาน ปจจบนไดมการจดรปแบบงานเปน 5 โซนคอ

โซนท 1 มการประกวดเรอพระ ชงถวยพระราชทานสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ซงมหนงเดยวในโลก นอกจากนยงมการสบสานประเพณ สงเสรมการทองเทยวดานศลปะ วฒนธรรม การแสดงขบวนเรอพระบกจากวดนบรอยในตอนเชา– บาย และการแสดงแสงสเสยงเรอพระน าในตอนกลางคน

โซนท 2 พมผาปา (รอยวด 1,000 พม มหศจรรยเมองคนด) มการประกวดพมผาปาชงถวยพระราชทานสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทมหนงเดยวในโลก (บรเวณถนนหนาเมอง) โดยจะมพมประกวดชงถวยพระราชทานฯ และมพมเมอง หรอพมหลวง ทใหญทสดในโลกจดบรเวณถนนพมผาปา เพอใหนกทองเทยวและประชาชนไดรวมท าบญ บรเวณศาลหลกเมอง นอกจากนมการจดพมผาปาตวอยาง 4 มต โดยถนนพมผาปาจะมการชกพมผาปาเชาวนแรม 1 ค า เดอน 11 พรอมกนทวเมอง

โซนท 3 ถนนสายวฒนธรรมและสายน าตาป มการจดขบวนแหเรอพระ หรอชกพระทางน าลองมาตามแมน าตาป เพอใหประชาชนรมฝงแมน าไดรวมนมสการ การแขงขนเรอยาว ชงถวยพระราชทานสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมารประเภท 50-55 ฝพายและประเภท 30 ฝพาย และการแขงขนเรอยาวชงถวยนายกเทศมนตรนครสราษฎรธานประเภท 20ฝพายและประเภท 8 ฝพาย ในตอนกลางคนจะมการแสดงแสง ส เสยง บนพนน าแมน าตาป มการจดพลเปนประจ าทกคน นอกจากนบนถนนสายวฒนธรรม จะมอาคารแสดงหนง 3 มต โดยจะแบงออกเปน 3 หอง หองแรกกลาวถงประวตความเปนมาของจงหวดสราษฎรธาน หองทสองจะเลาขานต านานงานชกพระจงหวดสราษฎรธาน และหองสดทาย เรองพระพทธเจาโปรดพระมารดาสงานประเพณชกพระของสราษฎรธาน

โซนท 4 ทจอดเรอพระบก บรเวณถนนดอนนก ถนนสายนตงอยบรเวณหนาศาลากลางจงหวดสราษฎรธาน คนวนขน 15 ค า เดอน 11 จะมรถพระบกกวา 100 วด มาจอด

สำนกหอ

สมดกลาง

89

เพอใหประชาชนและนกทองเทยวไดมาท าบญ และถายภาพ กอนเทศกาลออกพรรษาจะเรมขนในเชาวน แรม 1 ค า เดอน 11

โซนท 5 ขบวนแหเรอพระบก ฉลองถวยพระราชทานฯ ประกอบการแสดงแสงส เสยง บรเวณถนนอ าเภอ หนาโรงเรยนเมองสราษฎรธาน (Bigmap, 2557)

จากความรวมมอของเทศบาลนครสราษฎรธานรวมกบองคการบรหารสวนจงหวดสราษฎรธาน และการทองเทยวแหงประเทศไทย การจดประเพณชกพระ-ทอดผาปามความยงใหญขนทกปและไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากทกภาคสวนกระตนใหหนวยงานทองถน หนมาใหความส าคญกบการสบสานประเพณนมากขน

ภาพท 2 บรรยากาศจดงานประเพณชกพระในอดต ทมา: ฝายเลขานการโครงการมหศจรรยวฒนธรรมศรวชย ศลปไทย ศลปถน กจกรรมสานศลป

แผนดนเกด, ชกพระ-ทอดผาปาจงหวดสราษฎรธาน ศรทธา สามคค ความสข (สราษฎรธาน: ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน, 2557),10.

ประเพณชกพระของอ าเภอกาญจนดษฐนนมทงประเภททางน าและทางบก

เนองจากสภาพภมประเทศทตดทงแมน าและภเขา การจดประเพณชกพระมมาแลวนบรอยปซงมความเปนมาและบรรยากาศของงานประเพณชกพระดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

90

จากการสมภาษณพระอาจารยสมพร ฐตาญาโณเจาอาวาสวดเขาพระนมและคณครสคนธ รงแดง กลาวถงประเพณชกพระทางน าเปนท านองเดยวกนวา มการจดประเพณชกพระทางน าในอ าเภอกาญจนดษฐมาแลวนบรอยป ในพนทบานทาสะทอน ต าบลทาทอง โดยมประสพ วดดอนยาง วดเขาพระนม และวดจนทาวาสเปนผรเรมท าเรอยมา ชาวบานจะมารวมแรงรวมใจกนท าเรอพระ เมอถงวนแรม 1 ค าเดอน 11 จะมการท าพธสมโภชเรอพระบนบก ชาวบานมาตกบาตรท าบญ เวลาประมาณ 9-10 โมง กแหไปตามทตางๆใครทนกสนกกขนไปอยบนเรอ มการท าขนมตมส าหรบผทไปกบเรอพระไดกนระหวางทางและแจกจายแกผมาท าบญ จากนนกชกลากเรอพระไปยงจดตางๆ โดยจะหยดททาน าทมชาวบานมารอท าบญ และไปจอดบรเวณปากน าบานสะทอนซงเปนศนยกลางเพอท าพธสมโภชเรอพระอกครงโดยมพระสงฆประจ าเรอ 2-3 รป คอยใหศลใหพรแกผมาท าบญ มการจดงานมหรสพ โดยมากจะจดขนใน 1-2 วนและมการประกวดเรอพระดวยเชนกน มรางวลเปนตะเกยง น ามน ขาวสาร น าตาล หรอสงทจ าเปนตองใชในวด เปนตน เรอพระจะแยกยายไปจอดบรเวณจดตางๆเพอใหชาวบานรวมท าบญ เชนไปจอดบรเวณศาลเจาบานปากกะแดะ 1 คนกจะมชาวบานมาท าพธสมโภชเรอพระคอกลางคนพระจะสวดพทธมนต เจรญคาถา ตอนเชาชาวบานกมาตกบาตร มความเชอวาเหมอนไดตกบาตรกบพระพทธเจา จากนนยายไปทอน 2-3 คน เรอพระจงกลบถงวด บรรยากาศสมยกอนเตมไปดวยความสนกสนาน มผมารวมงานมากมายทงจากในพนทและพนทใกลเคยง ประเพณชกพระทางน าของบานสะทอนเรมหมดไปเมอประมาณ พ.ศ. 2510-2520 เมอการคมนาคมสวนใหญเปลยนมาเปนทางบก ชาวบานจงหนมาท าเรอพระบกขนแทน (พระอาจารยสมพร ฐตาญาโณ, 2556 ) ปจจบนวดทาไทรในต าบลทาทองทมการท าเรอพระน าโดยไดรบการสนบสนนจากเทศบาลนครสราษฎรธานและส านกงานการทองเทยวแหงประเทศไทยใหการสนบสนนการท าเรอพระน าเพอรวมนงาน

ความเปนมาของประเพณชกพระทางบก ในอ าเภอกาญจนดษฐก านนชม พฒนาเจรญรวมกบชาวบานผรเลาวา สนนษฐานวาประเพณชกพระทางบกนนคงเอาแบบอยางจากจงหวดนครศรธรรมราช ในสมยรชกาลท 6 ขนผดงแดนกะแดะ ซงเปนก านนอยในสมยนนเปนผน าความคดทท าเรอพระบกขนมา สมยนนจะลากเรอพระบกจากวดไปตวอ าเภอ ซงมวดดอนยา วดเขากมแปและวดสนธเปนวดแรกๆทท า กอนถงวนลากมการคมเรอพระตลอด 15 วน มการสมโภชเรอพระทวด 1 คน ตอนเชาของวนชกพระจะมการท าบญตกบาตร แลวจงลากไปทอ าเภอ สมโภชเรอพระทอ าเภอ 1 คน เชามการตกบาตรอกครงหนง จงชกลากเรอพระกลบวด (รตน ยนนาน , 2526: 37) การละเลนในสมยนน ระหวางชกลากเรอพระไปนนมการรองเพลงไปตามภาษาพนบานอยางสนกสนาน เชน “...เอา สาละปา เฮโล เฮโล ไอไหรกลม กลม หวนมสาวๆ ไอไหร

สำนกหอ

สมดกลาง

91

ยาวๆ ไขชาวดอนยา...” เมอไปถงจะมการตอยมวยกนระหวาง 2 วด เปนทชนชอบชาวบานแถบนน จะมการลากเรอพระแขงกนวาใครถงจดนดหมายกอนจะไดดมวยกอน (เอนก ปทมพงศา, 2557) ประเพณชกพระทางบกมการขาดหายเปนชวงๆเนองจากมเหตทะเลาะเบาะแวงกนบอยระหวางผมารวมงานชกพระดวย วดดอนยากลบมารอฟนการท าเรอพระอกครงหนงประมาณป พ.ศ.2470 ซงมหลกฐานปรากฏ ในหนงสอ “ค ากลอนวดดอนยา” เขยนถงพระอธการเควจ จนทสโร อดตเจาอาวาสวดดอนยา วาเปนผรเรมท าเรอพระอกครงหนงเรอพระวดดอนยาลากไปท าพธสมโภชเรอพระ ณ ทวาการอ าเภอกาญจนดษฐเพยงล าเดยว หลายปตอมาจงมหลายๆวดรวมประดษฐบษบกทรงบนรถเปนขบวนแหพระไปสมโภชทศาลากลางจงหวดจนปททานถงแกมรณภาพนน ตอนทานอาพาธอย ทานยงมสตคอยเรอพระของทานกลบวด แลวทานกจากโลกนไปดวยอาการสงบ เปนทมาของค าขวญของวดดอนยาวา “หลวงพอเควจเรมเรองเรอพนมพระ งามสงาพระศลายวง ปวงประชาสามคค (ธนธช ชมวาระ, 2557)”

ปจจบนในพนทอ าเภอกาญจนดษฐมวดทท าเรอพระบกประมาณ 35 วดมารวมประเพณชกพระจากจ านวนเรอพระบกทวจงหวดสราษฎรธานทงหมดประมาณ 120 วด ซงถอวาเปนอ าเภอทสงเรอพระบกเขารวมประเพณชกพระมากทสดในจงหวดสราษฎรธานและไดรบมอบหมายจากทางเทศบาลนครสราษฎรธานใหดแลเรองการจดขบวนเรอพระบกเปนประจ าทกป (นภาพร เพงชน, 2556)

3. วตถประสงคของการสรางเรอพระ ตามความเชอในศาสนาพทธ ซงเชอวาเรอพระเปนพาหนะทพระพทธเจาใชลง

มายงโลกมนษย บางกเชอวาเมอครงพระพทธเจาเสดจลงมาโปรดโลกมนษย และไดอญเชญพระพทธเจาขนประทบบนบษบก (เรอพระ)แหไปรอบๆตวเมองเพอเปนสรมงคลกบบานเมองซงตวบษบกประดบดวยดอกไมและลวดลายตางๆเพอความสวยงาม นอกจากนยงมเรองเลากนวา เดมทมการสรางพนมพระเพอรบผลไมจากชาวบานทน ามาถวายพระในวนออกพรรษา ตอมาผลไมทชาวบานน ามาถวายมจ านวนมากจนหามกนไมไหวจงเปลยนมาท ารถลากแทน ตกแตงรถดวยดอกไม ใบไมทองถนตอเตมยอดพนมแลว เรยกเรอทลากไปบนดนวา “พนมเรอพระ”(สมปอง มกดารตน, 2554: 57) อยางไรกตามการสรางเรอพระจะตองสรางดวยความมนคงแขงแรง และจะตองมความสวยงามดวย เรอพระสวนใหญสรางจากคตความเชอทางพระพทธศาสนาอยางเดยวกน คอพระพทธองคเสดจจากดาวดงสมายงโลกมนษยทเมองสงกสสะ ดงนนจะเหนวาเรอพระน าจงเปรยบเสมอนเมองๆหนง มก าแพง มประตเมอง มการประดบตกแตงดวยธงทวและสงประทบอนๆ เพอเปนการรบเสรจพทธองค ประเพณลากพระมความเกยวพนกบวถ

สำนกหอ

สมดกลาง

92

ชวตของทองถน โดยเฉพาะดานการเกษตร ดงนนน าจงเปนสงส าคญตอคนในทองถนทประกอบอาชพเกษตรกรรม การสรางเรอพระในสวนฐานมกน าเอานาคมาเปนรปลกษณของความสมบรณของน าในการท าเกษตรอยางเพยงพอ เพราะชาวไทยเชอวานาคใหน าสามารถบนดาลใหฝนตกตองตามฤดกาลได (สากล สขสวสด, 2537: 83 )

4. ความส าคญของเรอพระ เรอพระเปนศลปวตถ เปนสงทคนในทองถนมความมงมนสรางสรรคดวยความ

บรสทธ และมอดมคตทกอใหเกดเปนรปทรง เนอหา เทคนค วสดและความเชอทปรากฏในเรอพระ ซงเปนผลตภณฑทงดงามซงเกดจากความรดงเดมของภมปญญาชาวบานโดยผสมผสานกนระหวาง จตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม หตถกรรมพนบานและวสดในทองถน ทควรคาแกการสงเสรมสบทอด อนรกษ ภมปญญา ศลปะ วฒนธรรมเปนมรดกทองถนตาม ยคสมยใหคงอยควบคกบชมชน คณคาและความส าคญของเรอพระ นอกจากการสรางเพอใชประกอบพธในประเพณชกพระแลว เรอพระยงแสดงออกถงเอกลกษณเชงชางทองถนทปรากฏเปนผลงานศลปะทองถนเกดเปนลวดลายอนวจตรบรรจงบนเรอพระ เปนการแสดงถงความเฟองฟของศลปกรรมทองถนทบงบอกถงววฒนาการของสงคมในแตละทองถน เปนคณคาทางปญญาทมการสบทอดมาตงแตสมยโบราณ ซงสามารถสงเกตไดจากลวดลาย วสดกรรมวธทปรากฏ ซงจะบงบอกถงคณคาและความเปนเอกลกษณทเปนแบบเฉพาะตวของชาง นอกจากนน เรอพระยงเปนสอกลางเปนศนยรวมจตใจของคนในชมชนใหเกดความรวมแรงรวมใจของคนในชมชนในการเขามามสวนรวมในการสรางเรอพระ สงเสรมใหเกดความรกความสามคคในชมชน (พยงค พรหมชาต , 2549: 30) สอดคลองกบความคดเหนของสมเกยรต ภมศรไพบลย (2541: 118-119) ทศกษาเรองการท าเรอพระในจงหวดสงขลา ไดกลาวถงคณคาของเรอพระครอบคลมดานตางๆไดแก คณคาดานศาสนา คณคาดานอนรกษสงเสรมประเพณ คณคาดานอนรกษสงเสรมสบทอดและพฒนาภมปญญาเชงชางซงแสดงใหเหนถงความสามารถของชางในทองถนทมารวมกนสราง คณคาดานปลกฝงจรยธรรม คณคาดานสงคมสมพนธ คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานเศรษฐกจและการสงเสรมการทองเทยว

กลาวโดยสรป คณคาและความส าคญเรอพระนนนอกเหนอจากมความส าคญในฐานะสญลกษณในงานประเพณชกพระ ทสรางเพอประดษฐานพระพทธรปเปนพทธบชาแสดงความเสอมใจศรทธาในพทธศาสนา ยงมคณคาและความส าคญในฐานะทเปนจดศนยรวม ภมปญญาเชงชางทองถน ฝมองานศลปกรรมของคนในทองถนและยงเปนสอกลางทดงใหคนในชมชนชมมาพบปะสงสรรค มการสานสมพนธในรปแบบชมชนสามคคอกดวย

สำนกหอ

สมดกลาง

93

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 3 บรรยากาศการชกพระบกในอดต (ก) การจดงานชกพระบกในอดต (ข) การชกลากเรอพระขามทงนา (ค) ภาพเดกก าลงชกลากเรอพระแบบดงเดม

ทมา: สเมธ ชมสาย ณ อยธยา,น า บอเกดแหงวฒนธรรมไทย (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2529), 65-68.

สำนกหอ

สมดกลาง

94

5. องคประกอบของเรอพระบก

ภาพท 4 แสดงองคประกอบของเรอพระบก ทมา: ผศกษาประมวลจากการเกบขอมลภาคสนามป พ.ศ. 2555 – พ.ศ. 2557

จากภาพแสดงองคประกอบส าคญของเรอพระบกทพบเหนไดในปจจบนประกอบดวย บษบก พระลาก เครองประดบตกแตง ฉตร เครองดนตรประกอบเรอพระ บาตร และปายค าขวญ ปายผสนบสนน ปายชอวด ซงมรายละเอยดดงตอไปน

1. บษบก นมพระหร อบษบก นบ เป นส วนส าคญท ส ดของ เ ร อพระ จะม การ

ประดษฐประดอยกนอยางสดฝมอ หลงคาบษบกนยมท าเปนรปจตรมข หรอท าเปนจตรมขซอน รปทรงชะลด งามสงาสะดดตาตกแตงดวยหางหงส ชอฟา ใบระกา ตวล ายอง กระจง ฐานพระ บวปลายเสา คนทวย เปนตน เสาบษบก มลายแทงหยวก หรอใชกระดาษสแกะลวดลายปดอยางประณตงดงามทกสวน ยอดของบษบกจะเรยวชะลดสมสวนปลายสดมกใชลกแกวฝงเมอตองแสงแดดจะทอแสงงามระยบ จากปลายยอดบษบกจะมธงราวท าดวยผาหลากส ผกหอยโยงไปยงสวนตางๆของประทนหวและทายเรอ นอกจากเพอความสวยงามแลว ยงชวยพยงใหบษบกทรงตวอยไดอยางมนคง (สธวงศ พงศไพบลย ,2542:6667)

สำนกหอ

สมดกลาง

95

“บษบก” ตามความหมายขอองศพทฝายอนเดย หมายถง สงทท าดวยดอกไม มรากศพทมาจากค าวา “บษป” หรอบษบา ซงแปลวา ดอกไม สวนบษบกของไทยหมายถงเรอนยอดขนาดเลก บางแหงเรยกวา ซมยอด บษบกนสามารถเคลอนทได มขนาดใหญตงแตคนสามารถเขาไปนงไดคนเดยวจนถงขนาดเลกทคนไมสามารถเขาไปไดเลย ท าหลงคาซอนกนตงแต 3-5 ชน ผงบษบกสวนมากเปนสเหลยมจตรสหรอสเหลยมยอมมไมสบสอง

บษบกมสวนสมพนธกบมณฑปและปราสาท รปทรงของสถาปตยกรรมทง 3 ตามคตชางไทยสรางเปนเรอนยอด คอหลงคาซอนกนเปนชนๆ ปลายสดมยอดแหลม ชนของหลงคานจะคอยๆลดขนาดตามล าดบ ทรงของหลงคาเรอนยอดทง 3 น จะมลกษณะเรยวขนไป ซงเปนลกษณะทชางเรยกกนวา “ทรงจอมแห” เพราะคลายกบทรงของแห เครองมอส าหรบทอดจบปลา เวลาตากจะใชวธแขวนเอากนแหซงมสายชกรอกขนสง แลวใชไมยาวพอประมาณถางปากแหทมตะกวลกโซรอยอยใหถางออก ท าใหเกดเปนรปสามเหลยมสองดานของแหจะทอดเปนเสนออนชอยขนไปบรรจบกน เสนของรปของหลงคาเครองยอดจงเรยกวา “ทรงจอมแห”

ปราสาท มณฑป และบษบกของไทยเปนเรอนยอดเหมอนกน ในภาษาบาลมค าเฉพาะใชเรยกอาคารทมยอดซอนกนหลายชนวา “กฎาคาร” บรรดาเรอนยอดทงหลายของอนเดยจงถกเรยกวากฎาคารทงสน มความแตกตางกนหลายประการ ไดแก แผนผงจ านวนชนของหลงคา และขนาด

มณฑปในศลปะไทยหมายถง เรอนยอดขนาดใหญ มแผนผงอาคารเปนรปสเหลยมจตรส มชนหลงคาซอนกน 7 ชน มกใชเปนทประดษฐานปชนยะวตถในทางพทธศาสนา เชน พระพทธรปขนาดใหญ พระพทธบาทจ าลอง พระธาตเจดย หรอพระไตรปฎก เปนตน

ปราสาท ตามแบบไทยหมายถงเรอนยอดขนาดใหญซงมมขยนออกไปจากตวอาคาร อาจจะเปนมขเดยว ตรมข หรอจตรมขกได สวนชนหลงคาของปราสาทม 2 ประเภท คอ 7 ชน และ 5 ชน แบบทม 7 ชน เรยกวา “มหาปราสาท” แบบทม 5 ชนเรยกวา “ปราสาท” มฐานะรองลงมาจากมหาปราสาท เมอเปรยบเทยบลกษณะของปราสาทและมณฑปลกษณะของบษบก จะเหนวาปราสาทเปนเรอนยอดทมขนาดใหญทสด รองลงมาคอมณฑปและบษบกตามล าดบ

ความส าคญของบษบก ในสมยแรกๆ บษบกของไทยคงสรางตามคตแบบอนเดย คอสรางดวยดอกไมใบไมเปนซมหรอจอมขนไปอาจจะใชในพธศพ เชน ตกแตงพระศพของพระมหากษตรย หรอศพของบคคลชนสงหรออาจใชในพธอนทเปนมงคลกได เชน งานแหรปเคารพในพธทางศาสนา ระยะนบษบกคงไมมความหมายลกซงมาก คงเปนซมดอกไมธรรมดาซง

สำนกหอ

สมดกลาง

96

ท าขนเพอบชาสงศกดสทธ หรอเพอประดบตกแตงใหเกดความสวยงามเทานน (ฉวงาม มาเจรญ, 2538: 58-60)

สมยตอมาความส าคญของบษบกมเพมขน นอกจากจะใชบชาและประดบตกแตงแลวยงใหความส าคญกบสงทอยในซมบษบกนนดวย วสดทใชจงเปลยนไปตามล าดบความส าคญ คอเปลยนจากดอกไมเปนกระดาษ ผา ไม โลหะจนในทสดกมการประดบดวยเพชรพลอยมคา หรอแกะสลกดวยฝมออนงามวจตร เมอถงยคทสรางดวยถาวรวตถเปนรปรางทแนนอนแลว ความส าคญของบษบกกเปลยนไปคอเรมน าบษบกมาใชกบบคคลซงยงมชวตอยเปนผทมเกยรตยศ อ านาจ และบญญาธการเหนอคนทงปวง คอพระมหากษตรย กลาวคอ ตามความเชอของชาวไทยเชอกนวาพระมหากษตรยเปนสมมตเทพ สงของเครองใชตลอดจนทสถตแหงเทพเจา ตองมลกษณะใหญโตงดงามเปนพเศษงดงามเหนอกวาสามญชนอยางไร ปราสาทราชวงกตองใหญโตงดงามเปนพเศษตามนน เปรยบเสมอนสวรรคหรอวมานแหงเทพเจา สงตางๆในพระราชวงตองแสดงความเปนเทพของพระมหากษตรยเชนกน เชนพระราชบลลงกทประทบของพระมหากษตรยเวลาเสดจออกวาราชการ มลกษณะจ าลองมาจากวมานมหลงคาเครองยอดงดงามประดบประดาดวยลวดลายกระหนกตางๆ คอพระทนงบษบก นอกจากนพระราชยานทใชเมอพระมหากษตรยเสดจพระราชด าเนนไปไหนตองจ าลองตามแบบวมานในอดมคตเชนกน เพอเทดพระเกยรตแหงพระมหากษตรย ท าใหเกดเปนบษบกพระราชยาน (คานหาม) บษบกราชรถ และเรอพระทนงบษบก บษบกกลายเปนสวนส าคญในการแสดงยศและอ านาจของบคคลยงขน ผใดไดนงในเรอนบษบกนบวามเกยรตสงสด หลกฐานทเกยวบษบกของไทยปรากฏในสมยอยธยา มเอกสารประวตศาสตรหลายฉบบกลาวถง บษบกพระราชยาน ราชรถ และเรอพระทนง แตบษบกอนเนองดวยพระมหากษตรยเหลานนไมเหลอถงปจจบน

บษบกยงมสวนแสดงความส าคญเกยวกบกจพธทางศาสนาดวย คอ เปนทประดษฐานพระพทธรป พระบรมสารรกธาต พระไตรปฎก (ท าเปนตยอด) และวางผาไตรในพธทอดกฐน ในกรณทใชเปนทประดษฐานพระพทธรปนน จะเลอกเฉพาะพระพทธรปองคทส าคญเทานน เชนทปรากฏในปจจบนไดแก พระพทธมหามณรตนปฏมากร (พระแกวมรกต) และพระพทธสหงค เปนตน

นอกจากนยงมบษบกธรรมมาสนใชในการแสดงธรรมเทศนา มลกษณะเปนบษบกทมขนาดใหญ คนสามารถเขาไปนงไดและมบนไดนาคส าหรบขนลง ทแทนส าหรบเหยยบขนบนไดบางแหงท าเปนรปสตว สตวเหลานอาจแสดงถงสญลกษณของปา การทพระขนนงเทศน

สำนกหอ

สมดกลาง

97

บนบษบกธรรมมาสน จงคลายกบการเทศนอยบนยอดเขาในปา และเปนเครองแสดงถงการเทศนของพระพทธเจาดวย (ฉวงาม มาเจรญ, 2538: 61-64)

การท าบษบกเพอประดษฐานพระลาก จะวางอยสวนกลางของล าเรอพระบกเปนสงทชางท าเรอพระบกทองถนใหความส าคญมาก กลาวคอตองมขนาดใหญโดดเดนสวยงามแลเหนแตไกล เหนไดวาในปจจบนขนาดของบษบกเปลยนไปมการดดแปลงใหเขากบรปแบบเรอพระจนบางครงท าใหขนาดสดสวนของบษบกไมโดดเดนใหญโตเชนในอดต การท าบษบกสวนใหญใชเปนไมเนอแขงประกอบขนเองไมนยมใชแบบส าเรจรป เนองจากชางจะตองเปนออกแบบและสรางใหมความกลมกลนกบเรอพระ ทงยงสามารถถอดแยกสวนไดเพอจะถอดเกบไวใชในปถดไปได (วรตน วตะภรณ, 2555) (ดภาคผนวก ก)

2. พระลาก พระพทธรปทน ามาประดษฐานประจ าเรอพระเรยกวา “พระลาก” สวนมากสงไมเกน 1 เมตร เปนพระพทธรปยนปางตางๆ พระพทธรปทอญเชญขนประทบบนบษบกนน มชาวบานมความเชอลางตางๆ มาแตโบราณ กลาวคอ ถาพระพทธรปมพระพกตรหมองคล าจะมเรองราวววาทกน ถาพระพทธรปผองใส ขาวปลาอาหารจะสมบรณด (สมพงษ เกรยงไกรเพชร: 2515, 505)ในอ าเภอกาญจนดษฐสวนใหญนยมใชพระลาก เปนพระพทธรปปางอมบาตรโดยถอเอาเหตการณตอนทเมอพระพทธองคเสดจลงมาถงประตเมองสงกสสะแลว มหาชนไดพรอมใจกนน าภตตาหารถวายพระพทธองค และสวนใหญจะเปนพระพทธรปเกาแกของทางวดซงจะน ามาประดษฐานบนบษบกใหประชาชนทวไปไดมโอกาสสกการะ(พระสมพร ฐตญาโณ, 2555) (ดภาคผนวก ก)

3. เครองประดบตกแตง เครองประดบตกแตงเรอพระบกทนอกเหนอจากงานลวดลายไทยทปรากฎ

ยงมสงประดบทน ามาตกแตงเรอพระบก เพอใหสอถงคตความเชอและสงเสรมใหเรอพระบกมความสมบรณและสวยงามยงขน ซงแตละสวนนนชางจะแสดงฝมอใหสอดคลองกลมกลน สวยงามทงล าเรอ สงทจ าเปนตองมในการประดบตกแตงเรอพระบกทพบเหนในปจจบนไดแก

3.1 ฉตร คอ เครองสง ฉตรและฉตรทอง รปรางคลายรมทซอนกนขนไปเปนชนลดหลนกนไปตามล าดบ ม 3, 5, 7ชน หรอ 9 ชนตามล าดบ เปนเครองแสดงเกยรตยศ บารมหรออ านาจของพระพทธองค ประดบบนเรอพระสองขางดานซายฉตรทองและดานขวาฉตรเงน ทงสองขางของพดแทรกและบงสรย

3.2 พดโบก คอ เครองสงชนดหนง มคนส าหรบคนโบกลมถวายพระพทธเจา เพอแสดงถงความเยนสงบประดบบนเรอพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

98

3.3 พดแทรก คอ เครองสงรปทรงกลมเปนแฉก 12 แฉก สวนบนเปนลายดอกคลายกบมงกฎครอบหรอคลายจามร ใชในเรอพระ พดส าหรบพระพทธเจาทใชบงแสงอาทตยบงตะวนทกลางก าแพงแกวตรงหนาพระลาก เดมทใชพดแทรก 2 ดาม เปนพดทมยอด ปจจบนใชเพยงดามเดยว และบงสรย คอ เปนเครองสงรปทรงพดคลายบงแทรก ขอบมนไมหยก ใชบงดวงอาทตย หรอดวงตะวน เปนลวดลายพมทรงขาวบณฑในเรอพระ (พยงค พรหมชาต, 2549: 129-134)

การท าฉตร พดโบก พดแทรก บงสรย มทงรปแบบทจดซอมาและท าขนเองแตชางท าเรอพระสวนใหญเลอกท าเองเพราะสามารถควบคมแบบใหสวยงามและเขากบสวนตางๆบนเรอพระ โดยมากจะไมมาฉลลายแบบเดยวกบทปรากฏบนเรอพระ (ดภาคผนวก ก)

4. เครองดนตรประกอบเรอพระ ประกอบดวย โพน ฆอง โหมง หรอ ฉง ฉาบ รปแบบของการบรรเลงแบงเปน

2 แบบดวยกน คอการตปะโคมกอนลากพระ เพอบอกกลาวใหชาวบานรวามการท าเรอพระ ชาวบานทอยใกลๆ กจะมาชวยกนตกแตงเรอพระบาง และการตประโคมบนเรอพระ เปนการน าเครองดนตรไวดานหลงบษบก เพอตประโคม ในขณะทลากพระไปตามทองถนน ชาวบานเมอไดยนเสยงกลองกออกมาลากพระโดยมความเชอวาจะไดบญ เชาวนลากพระกลบวด กจะประโคมตลอดทางจนถงวด (ดภาคผนวก ก) ในอดตชาวบานจะรวมกนท าโพนใชในงาน จะเรมท ากนในเดอน 10 โดยชาวบานจะไมทมขนาดใหญทสดเทาทจะหาได โพนใหญจะเสยงดงด เมอไดไมทตองการน ามาเจาะใหตรงกลางใหกลวง ใชไมคานค าโดยรอบ 4-8 อน ขนเปนรปกลองแตงรปใหสวยงามแลวหมกบหนงววหรอหนงควายทดองกบมะเฟองแช หรอน าสมและหวขาไว 2-3คนท าใหหนงหยอน (พระสมพร ฐตญาโณ, 2555) แลวน ามาหมกลองทละดาน ดานหนงใชเวลาหมประมาณ 10-15 วน ใชเชอกผรมหนงดงลงขางลาง แลวใชไมงดเชอกใหตง เดกๆชวยตหนงสวนทหมใหตงขน ดานหนาหนงใชน าสมราดใหเปยกอยเสมอ เพอตใหหยอนใหหนงขยายตวแลวขนใหตงขนเรอยๆจนไดตามตองการจงใสลกสก แลวตดหนงทขอบใหเรยบรอยทง 2 ดาน การหมโพนสวนมากจะเสรจกอนถงลากพระ 2-3 วน (ภญโญ จตตธรรม,ม.ป.ป.: 31-32) การประโคมกลองในอดตถอเปนกศโลบายอยางหนงคอใหชวยกนตกลองใหหนงทหมขยายตวไดเตมทเพอสามารถใชงานไดทนวนชกพระ แตปจจบนเปนการซอแบบส าเรจรปเปนสวนใหญ จะหาซอจากจงหวดพทลงซงยงมการท าโพนกนอย (วรตน วตะภรณ, 2557)

5. บาตร บาตรเปนสวนหนงของเรอพระมาตงแตอดต ในอดตจะท าบญเรอพระดวย

ขนมตม ปจจบนเมอมการท าขนมตมนอยลง ผคนทวไปท าบญดวยการใชเงนใสบาตรแทน จาก

สำนกหอ

สมดกลาง

99

การสงเกตการณโดยมากเรอพระแตละล าจะมบาตรตดตงอยโดยรอบ เพอใหประชาชนไดรวมท าบญอยางทวถง (ดภาคผนวก ก)

6. กงลอธรรมจกร เปนองคประกอบทชางท าเรอพระออกแบบใหมขนบรเวณสวนหนงสวนใด

ของเรอพระเนองจากธรรมจกรเปนสญลกษณแทนพระพทธศาสนา หมายถงพระธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงธรรม คออรยมรรคมองค 8 และแสดงถงลอทสามารถหมนไปไดเปรยบเสมอนพระธรรมค าสอนทสามารถหมนด าเนนไปเพอประโยชนกบสตวโลก ทไดฟงพระธรรม (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน, 2557: 55) (ดภาคผนวก ก)

7. ปายค าขวญ พทธภาษต ปายค าขวญ ปายพทธสภาษตเรมมมาในยคหลงเปนน าเอาค าขวญและพทธ

สภาษตแตละพนท มาประดบเปนสวนหนงเรอพระบก เพอใหคตขอเตอนใจกบผพบเหนเปนกระบวนการถายทอดทางจรยธรรมของพระพทธศาสนาผานเรอพระบก(ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน, 2557: 55) โดยแตละวดจะออกแบบปายเพอใหเขากบแบบเรอพระบก และเลอกค าขวญพทธสภาษตใหเขากบยคสมย

8. ปายชอวดและผสนบสนน เปนปายทขาดเสยไมไดในปจจบน มการออกแบบใหเขากบรปแบบเรอพระ

บกและตงสงเดนอยบนสวนหนาและสวนหลงของเรอพระ เพอเปนการใหเกยรตแกผสนบสนนใน

การท าเรอพระบก (ดภาคผนวก ก)

9. ตวโครงสรางเรอพระบก การท าเรอพระบก นยมใชโครงสรางตวถงรถยนตตามขนาดทตองการ น ามา

เสรมโครงสรางดวยเหลกหรอไมเพอเพมพนท ปพนดวยไมกระดานหรอบางวดตอโครงสรางขนมา

ใหม และยกขอบดานขางเปนรปพญานาคบาง รปแบบเรอสพรรณหงสขนอยกบจนตนาการของ

ชางซงปจจบนมรปแบบหลากหลายมากขน และขนาดทใหญขนอกดวย

ภมปญญาทปรากฏในการท าเรอพระบก เรอพระบกสะทอนถงภมปญญาทหลากหลาย ไมวาจะเปนดานความเชอ วถชวต

ทกษะภมปญญาในเชงชาง ในสวนนจะกลาวถงภมปญญาปรากฏในการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ ซงไดแกความเชอในการท าเรอพระบก รปแบบเรอพระบกและวสดอปกรณในการท า

สำนกหอ

สมดกลาง

100

เรอพระบก ลวดลาย ขนตอนการท าเรอพระบกรวมไปถงชางท าเรอพระบก การสบสานและการถายทอดความรการท าเรอพระบกซงแตละสวนมรายละเอยดดงน

1. ความเชอในการท าเรอพระบก จากการศกษาพบวาความเชอในการท าเรอพระของอ าเภอกาญจนดษฐนนไมม

การประกอบพธกรรมกอนการสรางเรอพระเหมอนกบหลายๆพนทในภาคใต แตมความเชอแฝงในสวนตางๆดงน

1.1 ความเชอเกยวกบพทธศาสนา จากการจ าลองพทธประวตด วยความเช อวาการตกบาตรหนาลอ

เปรยบเสมอนการตกบาตรกบพระสมมาสมพทธเจาดวยตนเอง หรอความเชอเรองอานสงสผลบญในการลากพระ ผทรวมขบวนชกพระจะไดรบอานสงสมาก ในอดตชาวกาญจนดษฐเชอวาผทชกพระไปในวนแรกจะตองชกพระกลบวดดวยถงจะไดรบอานสงสผลบญอยางมาก ( สเทพ แพรตน, 2557) ความเชอเกยวกบการท าดไดด ท าชวไดชว ดงจะเหนไดจากภาพวาดตกแตงเรอพระทสอถงนรก สรรค เชอวานรก สวรรคมจรง หรอการสอหลกธรรมค าสอนในรปกงลอธรรมจกร เปนการประกาศใหทราบวาดนแดนทมกงลอธรรมเปนดนแดนพทธศาสนา และแฝงไปดวยคตธรรมทางพทธศาสนาคอมรรคมองคแปด เปนหลกค าสอนส าคญของพทธศาสนา

1.2 ความเชอเกยวกบสงเหนอธรรมชาต เชอเรองพญานาค ตามคตนยมในเรองคตนยมของชาวใต เปนปจจยทชวย

ใหพชพนธสมบรณ เชอวานาคใหน า นอกจากนยงมความเชอวาเมอเทศกาลชกพระเสรจสนลงแลว จะยางเขาฤดฝนชาวใตเชอวา “พอพระหลบหลง” (ชกพระกลบวด) ฝนจะตกหนก พรอมทจะปกด ากลาไดจงถอวาประเพณชกพระเปนการขอฝนไปดวย เรอพระจงนยมท าเปนพญานาค นอกจากนในอดตยงมความเชอวาการชกพระผานทนาของใครถอวาไดอานสงสมากทงยงเชอวาเสนทางทเรอพระผานนน ขาวจะงอกงามดอกดวย ( พระครโอภาส รตนากร, 2557)

การน าเรอพระออกจากวด บางวดมการบอกกลาวสงศกดสทธเพอความเปนสรมงคล การสมโภชเรอพระเชนกน เพอความสรมงคลแกชาวบานทมารวมงานสมโภช หรอพธเปดตาพญานาคชวยใหเรอพระ เดนทาง-ไปกลบอยางปลอดภย (พระจกรพนธ ทปปญโญ, 2556)

1.3 ความเชอเกยวกบครชาง จากการศกษาพบวาไมมการท าพธไหวครหรอไหวเรอพระกอนเรมท าเรอ

พระอยางเปนทางการ มเพยงการบอกกลาวระลกถงพระคณครตามแบบชางแตละคนกอนลงมอท าเรอพระเทานน โดยเฉพาะในปจจบนถอเอาฤกษสะดวกในการเรมสรางเรอพระ ซงแตกตางจากพนททมการท าเรอพระในจงหวดใกลเคยง (นคม ดอกแยม, 2557)

สำนกหอ

สมดกลาง

101

ภาพท 5 การท าพธสมโภชเรอพระเพอความเปนศรมงคล ทมา: Pra [นามแฝง], งานฉลองเรอพระวดนกรประสาท, เขาถงเมอ 15 ธนวาคม 2557, เขาถงได

จาก http://secound-hand-eleotronics.blogspot.com/ 2. รปแบบ วสดอปกรณในการท าเรอพระบก จากการศกษาขอมลภาคสนามพบวาปจจบนเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐม

รปแบบทหลากหลายมากขน โดยสามารถแยกไดตามรปทรง และลกษณะการตกแตงไดดงน 2.1 รปทรงเรอพระบก รปทรงของเรอพระบกทสามารถพบเหนในอ าเภอ

กาญจนดษฐแบบดงเดมจะมรปทรงพญานาค ในปจจบนพบวามรปทรงเรอพระหลากหลายยงขนทพบเหนสวนใหญไดแก รปทรงพญานาค รปทรงเรอสพรรณหงส รปทรงครฑ ซงมลกษณะดงน

2.1.1 รปทรงพญานาค ตามความเชอเกยวพญานาคของชาวภาคใตนน ปรากฏอยในความ

เชอและขนบธรรมเนยมประเพณมากมาย ซงจะสอถงสญลกษณเกยวกบน า ซงท าใหเกดความอดมสมบรณ เปนเครองอปโภคบรโภค เปนสงช าระลางมลทน นอกจากนยงใชพญานาคเปนสญลกษณแทนเครองสดจองน าขามมหาสมทร น าชวตขามไปสฝงแหงความเจรญ ชาวใตเชอวานาคหรอพญานาคเปนผใหน าเปนปจจยทางเกษตรกรรม ปรากฏเปนสญลกษณรปแบบตางๆสบ

สำนกหอ

สมดกลาง

102

ตอกนมา และมคตการน ารปนาคหรอพญานาคมาใชเปนยานพาหนะในลกษณะของเครองประดบตกแตงมาตงแตอดตเชนทนครศรธรรมราชมผพบเครองส ารดรปนาค 5 เศยรยอดแหลมเปนเปลวไฟซง สแตนลย เจ. โอ. คอนเนอร กลาวไวในเรอง “ตามพรลงคกบอาณาจกรขอม” วาเปนชนสวนทใชในการประกอบราชรถ มอายราวปลายปพทธศตวรรษท 16 หรอ พทธศตวรรษท 17 และยอรจ โกรสลเยร ไดศกษาเปรยบเทยบกบภาพราชรถและเสลยงทนครวดซงเปนภาพสลกหน และลงความเหนวาเปนสวนประดบทปลายยอดของไมคาน โดยสวมไวทปลายไมเพอใหทอประกายแวววาว เพมความสงางามแกราชรถมากขน คตการน ารปนาคมาประดบตกแตงพาหนะนยงนยมมาถงปจจบน ประเพณชกพระของชาวใตนอกจากจะท าตามความเชอและศรทธาตามพทธประวตแลว ยงเชอวาจะท าใหฝนตกตองตามฤดกาล ถอวาเปนการขอฝนโดยปรยายดวยเหตนจงนยมท าเรอพระเปนรปพญานาค (สธวงศ พงศไพบลย, 2542: 3679-3686) (ดภาคผนวก ก)

2.1.2 รปทรงครฑ จากการศกษาพบวามการน ารปแบบครฑน าหนาเรอพระบก สนนษฐาน

วาจะเปนการประยกตแบบจากรปครฑทพระราชพาหนะ ซงมการน ารปครฑมาเปนโขนเรอไดแก เรอครฑเหนเหจ มโขนเรอพระเปนพญาครฑสแดงยดนาค เรอครฑเตรจไตรจกร มโขนเรอเปนรปพญาครฑสชมพยดนาค และเรอนารายณทรงสบรรณรชกาลท 9 มโขนเรอเปนรปนารายณทรงครฑ โดยสวนใหญครฑในงานศลปกรรมจะปรากฏในอรยาบทและเรองราวระหวางครฑกบพระนารายณและครฑกบกบนาค คตความเชอเรองพระมหากษตรยเปนอวตารของพระนารายณ และครฑเปนพาหนะของพระนารายณงานงานศลปกรรมจงนยมน าครฑไปใชกบสถาปตยกรรมงานเครองใชเกยวกบพระมหากษตรย เพอแสดงความเคารพเทดทนเสมอนเปนองคสมมตเทพ นอกจากนครฑยงเปนสญลกษณสอถงอ านาจและความรงเรองอกดวย (ฉตรภรณ จนดาเดช, 2552: 74-82) (ดภาคผนวก ก) 2.1.3 รปทรงเรอสพรรณหงส

การท าเรอพระบกเปนรปเรอสพรรณหงสนนสนนษฐานวาจะมาจากการประยกตใชกบเรอพระบกคอเรอพระทนงซงมโขนเรอเปนรปหงส พบวาในปจจบนการท าเรอพระบกรปทรงสพรรณหงสนมากขน นอกจากนยงพบวาในปจจบนมการท าเรอพระเปนทรงอนๆอก เชน ชาง หรอทรงตามแบบไวชยนตราชรถ อกดวย อยางไรกตามจากการสมภาษณชางทองถนหลายยงคงยดรปแบบทรงเดมคอพญานาคตามความเชอดงเดม โดยกลาววาเรอพระอยางไรเสยงกควรจะเปนรปพญานาค แตอาจจะมการเพมจ านวนพญานาค เพอใหดยงใหญมากขน (ดภาคผนวก ก)

สำนกหอ

สมดกลาง

103

3. รปแบบการตกแตง จากการศกษาพบวาลกษณะการตกแตงเรอพระบก โดยทวไปม 3 เทคนคคอ งาน

เขยนภาพส งานฉลลายไม และงานแกะสลกซงมรายละเอยดดงน 3.1 งานเขยนภาพส รปภาพทน ามาตกแตงจะมสวนใหญเกยวของสมพนธกบพทธศาสนา เชน

เปนเรองราวทางพทธประวต คตความเชอทางพทธศาสนา พทธชาดก ความเชอเกยวกบเรองนรก สวรรค ภาพสตวในปาหมพานต เปนตน หลกการเขยนภาพโดยทวไปสงทตองค านงถงคอ เสนตองมความออนชอยสม าเสมอและชดเจน รวมถงการตดเสนคมชด การวดรปทรงของตวกระหนกและลวดลายควรใหไดสดสวน และมขนาดพอเหมาะสมพนธกน การใหจงหวะลวดลายไดแก การวางตวลายหรอชองไฟ พนทวาง ใหเหมาะสมพอด การออกแบบลวดลายตองสอดคลองเปนเรองราวเดยวกน ส าหรบสทเลอกใชชางสวนใหญใชสทโดดเดน มองเหนแตไกลไดอยางชดเจน เรอพระน าและเรอพระบกจะใหรายละเอยดไมเหมอนกน การเขยนภาพในเรอพระบกนนตองอาศยความละเอยดมากกวาเรอพระน าเพราะชาวบานไดมองเหนความสวยงามของภาพวาดอยางใกลชด สวนเรอพระน านน ลวดลายทใชมขนาดใหญ และคมชด รายละเอยดนอย เนนทการมองเหนจากระยะไกล (วรตน วตะภรณ, 2555) การเขยนภาพบนพนไมหากมความขรขระตองใชกระดาษทรายกอน หากมรอยแตกตองอดดวยขเลอยผสมกาวอดลงไปทงไวใหแหงแลวขดดวยกระดาษทรายชนดขดไมแลวขดใหละเอยดตงแตกระดาษเบอรหยาบไปจนถงกระดาษทรายเบอรละเอยด แลวเขยนภาพไดหากไมตองการโชวลายไมกลงสรองพนกอนได (ดภาคผนวก ก)

3.2 งานฉลลายไม เรอพระสวนใหญในอ าเภอกาญจนดษฐเปนงานฉลไมสาเหตทมการเปลยน

มาใชไมฉลลายเพราะไมแผนงายตอการขนลาย ฉลลวดลายไดงาย และสามารถเกบไดนาน (โยธน เพงรตน, 2557) ขนาดของไมอดทใชมขนาด 10 มม. 6 มม. และ 4 มม. โดยเลอกใชไมขนาด 10 มม. เพอท าลวดลายชนลางสด และลดหลนขนาดไมซอนเปนลายตางๆบางลงเรอยๆ เพราะไมอดยงบางยงมความออนตว ฉลลวดลายไดงาย (วรตน วตะภรณ, 2555) จากการศกษาเอกสารเพมเตมพบวา ชางไทยแตโบราณไดสรางสรรคผลงานทใชเทคนควธการฉลลายหลากหลายรปแบบ คาดวาจะเกดขนพรอมๆกบงานแกะสลกไม เนองดวยกอนแกะสลกไมรายละเอยดตางๆ ตองฉลพนหลงออกกอน โดยแยกระหวางตวภาพหรอลวดลายและพนหลงออกจากกนอยางชดเจน งานศลปกรรมไทยแบบโบราณทใชวธการฉลรวมอยดวย เชน งานฉลลวดลายปดทอง งานหนงใหญและหนงตะลง งานชางเยบผาลายทองแผนลวด เปนตน ลวดลายฉลทปรากฏในงานศลปกรรม สามารถสงเกตลวดลายได 2 ลกษณะดงน ลกษณะลวดลายแบบลายตด

สำนกหอ

สมดกลาง

104

คอ ตวลวดลายทงหมดจะเชอมโยงตดตอเนองกนตลอด ลกษณะลวดลายแบบลายขาด (นฤทธ วฒนภ, 2554: 9-22) (ดภาคผนวก ก)

จากลกษณะดงกลาวจะเหนไดชดเพยง 2 สวน คอ ลวดลายและพนหลงเทานน หากวสดทใชมความบาง จะมลกษณะเปนภาพ 2 มต แตหากวสดมความหนามากๆ กจะเกดเปนภาพ 3 มต ในการฉลลายไมนนชางท าเรอพระสามารถคดลอกลวดลายไปใชงานได กรณทตองการชนงานเพยงชนเดยวสามารถเขยนลายเองได แตหากตองการคดลอกลวดลายสามารถน าลวดลายทตองการมาถายเอกสาร ยอ ขยาย ตามตองการแลวน าไปปดผนกลงบนชนงาน จากนนท าการฉลตามลายเสน

3.3 งานแกะสลกไม ปจจบนในอ าเภอกาญจนดษฐมเพยงวดกงตากทยงคงอนรกษการท า

เรอพระบกดวยเทคนคการแกะสลกไม โดยใชไมชนมาแกะสลกลวดลายออกเปนชนๆแลวยดประกบกบโครงเรอโดยเลอกไมเนอออนในพนท เชนไมสตตบรรณ มาตดเปนชนๆวาดลวดลายลงบนไมแลวจงแกะสลกตามแบบมาตรฐานทวไปคอใชสวซงมขนาดและหนาของสวแบบตางๆ เปนเครองมอในการแกะสลก ท าใหเกดลวดลายซงตองใชคอนไมในการตอกและใชสวท าการขด การปาดและการแกะลวดลาย ท าใหเกดความงามตามรปแบบทตองการ แลวจงน าไปท าสในขนตอนตอไป อปกรณทใชในการแกะสลกของวดกงตากจดหาจากจงหวดล าปางและเรยนรวธการแกะสลกไมจากชางฝมอในชมชนกนเองจนเกดความช านาญและไดรบรางวลกลบมาเสมอเพราะเปนงานทยงคงอนรกษฝมอดงเดมไว หาชมไดยาก (นพนธ บระชด, 2555) (ดภาคผนวก ก)

4. วสดอปกรณในการท าเรอพระบก วสด อปกรณท าเรอพระบก แบงเปนสวนโครงสรางและงานตกแตงซงมดงน 4.1 โครงสรางประกอบดวย โครงรถยนตตงแต 4 ลอขน ซงมพวงมาลยบงคบ

แลวอาจน ามาตดเครองยนต คทซภายหลงโดยชางเฉพาะทาง อปกรณสวนนโดยมากทางวดจะเปนผจดหา บางวดเมอตองการเปลยนโครงรถคนใหมจะน าไปบรจาคใหวดใกลเคยงหรอทรจกกน

4.2 วสดอปกรณส าหรบท าบษบก โดยมากจะใชไมเนอแขง สวนมากใชขนาด 1” X 2” ทงนขนอยกบการออกแบบและขนาดของบษบกทตองการ วสดอปกรณสวนนขนอยกบการตกลงระหวางชางกบผจางวาใครจะเปนคนจดหา

4.3 วสดอปกรณการตกแตง หากเปนงานฉลลายไมหรองานภาพจะใชไมกระดานอดขนาด ความหนาตงแต 4 มม. 6 มม. และ 10 มม. โดยเลอกใชไมขนาด 10 มม. ส าหรบงานชนลางทตองการความแขงแรง ลดหลนความหนาของไมเพอความงายในการฉลลายและความสวยงามโดยมากจะประกบการฉลลายไมควรหนาเกน 3 ชน หากเปนไมทใชส าหรบการ

สำนกหอ

สมดกลาง

105

แกะสลกส าหรบการแกะเปนชนเพองานตกแตง จะใชไมเนอออน เชน ไมสตตบรรณ ไมหลมพอ หรอไมเนอออนทหาไดงายในทองถน

4.4 สทใช มการใชสอะครลค และสฝน ส าหรบพนทกวางตองใชเทคนคการพนสแอรบรช เพอความรวดเรวและพนผวเรยบ สทเลอกใชโดยสวนใหญจะใช สทอง สแดง สขาว สน าเงน สเหลอง โดดเดนแตไมฉดฉาดจนเกนไป สอถงความศรทธาในพทธศาสนาไดด

4.5 อปกรณเครองมอชาง โดยทวไปประกอบดวย คอน แมกยง ตะป เลอยเลอยจกซอว สวาน สวแบบตางๆ สวหนาตรง ใชส าหรบตอกเดนเสนแนวตรง มหลายขนาด สวหนาโคงใชตอกสวนเสนทเปนเสนโคงและใชปาดแตงแกะลาย สวปากเสยว ซงเปนอปกรณเหลานทางชางจดหามาดวยตนเองหรอบางวดจะจดเตรยมไวใหกม

5. ลวดลายบนเรอพระ ชางท าเรอพระจะใชลวดลายไทยมาตรฐานโดยใชแมแบบจาก กนก 3 ตว ผกลาย

ใชในสวนตางๆของเรอพระ ลวดลายกนกลายไทยทน ามาใชประดบตกแตงเรอพระ ไดแก ลายประจ ายาม ลายกระจงตาออย ลายกระจงพนปลา ลายกระจงปฏภาณ ลายบวคว า-บวหงาย ลายกาบพรหมศร ลายกระจงรวน ลายกามป ลายดอกจนทน ลายนองสงห ลายพมขาวบณฑ ลายเทพประนม ลายรวงผง ลายคางคาว ลายเครอเถาว ลายเปลวเพลง เปนตน ลายสวนใหญเปนลายทชางทองถนดแบบอยางจากงานศลปะภายในวด ซมประต หนาตาง พระอโบสถ หอระฆง เปนตน ซงขนอยกบชางวาจะน ามาประยกตใชกบสวนใดของเรอพระ ซงลายไทยเหลานนยมใชประดบสวนตางๆของเรอพระบก ดงตารางตอไปน ตารางท 5 แสดงต าแหนงตางๆบนเรอพระบกทนยมประดบดวยลวดลายไทย

ลายไทยทนยมใช ต าแหนงทนยมประดบดวยลวดลายไทย

ลายประจ ายาม ประดบสวนหนากระดาน เชน เสา เพดาน บษบก ตวเรอ ลายกระจงตาออย ประดบสวนฐานของบษบก หลงคาบษบก ลายกระจงพนปลา ประดบสวนหลงคาบษบก ลายกระจงปฏภาณ ประดบสวนฐานของบษบก บวคว า-บวหงาย ประดบสวนฐานของบษบก หลงคาบษบก กาบพรหมศร ประดบเสาบษบกทง 4 ดาน ใหชวงตอระหวางฐานกบเสาของบษบก กามป ประดบสวนหนากระดาน เชน เสา เพดาน บษบก ตวเรอ ลายดอกจนทน ประดบบรเวณหลงคา เสา ฐาน หนากระดานของบษบก กนกนองสงห ประดบสวนหลงของนาค เสา หลงคาของบษบก

สำนกหอ

สมดกลาง

106

ตารางท 5 แสดงต าแหนงตางๆบนเรอพระทนยมประดบดวยลวดลายไทย(ตอ)

ลายไทยทนยมใช ต าแหนงทนยมประดบดวยลวดลายไทย

พมขาวบณฑ ประดบฐาน หลงคาบษบก รวงผง ประดบเปนคนทวยระหวางเสากบหลงคาของบษบก คางคาว ประดบสวนมมของบษบกชวงเสากบชวงหลงคา ลายเครอเถาว ประดบหนาซมประตของเรอพระและหนาจวของหลงคาบษบก ลายเปลวเพลง ประดบหางนาค

6. ขนตอนการท าเรอพระ จากการศกษาขอมลการท าเรอพระในเขตอ าเภอกาญจนดษฐพบวา ปจจบนเรอ

พระทมารวมประเพณชกพระนน ปละ 30-40 ล า เปนเรอทท าขนมาใหมนนประมาณปละ 1-2 ล าเทานน เรอพระทท าใหมจะใชงบประมาณ 70,000 บาทขนไปจนถงหลกแสน มอายการใชงาน 3-5 ป หากบางวดตองการจะท าเรอพระล าใหมและเรอพระล าเกายงอยในสภาพด ทางวดจะบรจาคใหวดหรอส านกสงฆในละแวกใกลเคยง หรอจ าหนายออกไป ส าหรบการขนตอนการท าเรอพระโดยทวไปมล าดบขนตอนดงน

6.1 เมอใกลวนงาน โดยสวนใหญจะนบเอาวดเขาพรรษาเปนวดเรมเตรยมงาน ทางวดจะประชมรวมกบผน าชมชน ผใหญบาน กรรมการวดและผทเกยวของ เรองการท าเรอพระวาปนจะใชรปแบบใด ท าเรอพระใหมหรออยางไร โดยมากเจาอาวาสจะเปนผตดสนใจเพอหาขอสรปวาปนเรอพระของทางวดจะออกมาเปนรปแบบใด พรอมทงเรองงบประมาณและความพรอมของชาง

6.2 เมอไดขอสรปและไดขนาดเรอพระทตองการจงจดท าแบบราง และปรกษาหาขอสรปอกครง วาเลอกใชโทนสแบบใด เลอกใชวสดอะไรบางในการโครงสรางและการตกแตง เปนตน

6.3 จดหาอปกรณซงไดแก จดหาโครงสรางทจะน ามาท าเรอพระ เชนโครงรถยนต รถ 6 ลอ รถกระบะ เปนตน อปกรณเครองมอชาง เชน คอน เลอย สว ตะป เปนตน หรออปกรณท าโครงสรางของเรอเชน เหลก ไม อปกรณตกแตงเชน ไม ส ผา แปรงทาส กระดาษ ดนสอ กาว เปนตน

6.4 เมอไดโครงสรางจงเรมงานโครงสรางเรอพระ ปจจบนมกใชการขนโครงเหลกเชอมใหไดตามขนาดรปแบบทตองการ โครงรถทใชบางวดซอโครงรถเกามาในหลกหมนเกบไว

สำนกหอ

สมดกลาง

107

ใชไดอกหลายป โดยรองานตกแตงเหลอเพยงโครงสราง หากตองการตดตงเครองยนตตองหาชางเฉพาะทาง คาใชจายประมาณ 20,000 -30,000 บาท เมอไดโครงทตองการจงใชไมตปดโครงสรางเตรยมการตกแตงตอไป

เรองโครงสรางของเรอพระนนเปนการรวมกนระหวางองคประกอบ 2 สวนหลกคอตวเรอ และบษบก ชางแตละคนจะมเทคนคไมเหมอนกน การเลอกรปแบบของตวเรอและบษบกไมเหมอนกน สงทชางตองค านงถงมากทสดคอสดสวนทสมดลกน เชนชางเขยว เลาวาเรอพระล าแรกหวเรอหนก เรอพระเลยวไมได สวนหวเรอแตก จงคนพบเทคนคใหมวา “ท ายงไงกไดใหหวเรอเบา บษบกทจะอยตรงกลาง ควรถอยประมาณ 1 ศอกไมใหเรอมด หมายถงไมใหหวเรอหนก” ( วรตน วตะภรณ, 2555) วธค านวณขนาดของบษบกนนขนอยกบสายตาและความช านาญของชาง เชนถาล าเรอ 12 เมตร ความสงของบษบกไมเกน 5 เมตร เพอความสมดล (ศวะกร แจงอกษร. สมภาษณ, 2557) “ ในการท าบษบกนนชางจะตองรจกปรบเปลยน เราเอาจากหนงสอมาไมไดทงหมด ตองมาดดแปลงใหเหมาะสมกบขนาดล าเรอของเรา” (โยธน เพงรตน, 2557)

จากนนจงท าบษบก สวนของบษบกนนควรก าหนดสดสวนใหเหมาะสมกบขนาดของเรอพระ การเลอกใชแบบยอดบษบกหรอพนมพระแบบใดนนขนกบความถนดของชางแตละคนทจะสรางสรรคผลงานออกมา บางวดทมชางมากพอกแยกกนท าระหวางโครงเรอพระและบษบก เทคนคส าหรบเรอพระยอดบษบกทตองท าใหพบไดเนองจากตองหลบกงไมและสายไฟ กตดบานพบสปรงไวตรงกลางยดดวยหนงยางตามแบบภมปญญาชาวบานเพองายตอการควบคม หลบหลกสงกดขวาง บางครงทการเดนทางจากวดไปรวมงาน อาจตดตนไม มนจะพบไดแลวดดกลบเหมอนเดม(โยธน เพงรตน, 2557; ศวะกร แจงอกษร, 2557) (ดภาคผนวก ก)

6.5 ตกแตงเรอพระและบษบกตามแตทกษะของชางแตละวดวาเลอกใชวธ ใด ทกษะทพบเหนในอ าเภอกาญจนดษฐสวนใหญจะเปนงานฉลลาย และมงานแกะสลกไมซงมใหเหนนอยมาก แลวจงประกอบลวดลายเขากบตวเรอพระและบษบก

6.6 ประกอบสวนประกอบตางๆของเรอพระเขาดวยกน แลวจงเกบสตามตองการ บางชนสวนท าสมาเรยบรอยแลวจงน ามาประกอบกบตวเรอ ทงนขนอยกบความเทคนคของชางแตละคน

6.7 เมอเรอพระเสรจแลวจงเปนงานของชางไฟทจะประดบไปตกแตงเรอพระ โดยการตดตงไฟบนเรอพระบกนน ชางจะเปนชางไฟโดยเฉพาะ โดยเลอกไฟมาจากทางรานเพอทดลองไฟดกอน แลวใหผเกยวของชวยกนเลอกสของไฟ ควรค านงถงความเหมาะสมในการเลอกส

สำนกหอ

สมดกลาง

108

ของแสงไปเพอสอถงความศรทธา เลอมใสในพทธศาสนา ไมฉดฉาดจนเกนไป เมอตดตงไฟเสรจจงทดลองไฟทงคนอกครง หลอดไฟทใชเสรจในปนกจะน ากลบมาใชในงานตางๆของวดไดอกดวย (ชยณรงค พมพด, 2556)

6.8 หลงจากนนจะเปนงานตกแตงผา สวนใหญจะเปนงานของแมบานหรอผน าชนชนฝายหญงมาชวยกนตดแตงกอนน าเรอพระออกไปท าพธสมโภชเรอพระประมาณ 1-2 วน

6.9 ในกรณทใชเรอล าเกาจากปกอน เมอถงวนเขาพรรษากประชมหารอเชนกนจากนนจงน าเรอพระทเกบไวออกมาท าความสะอาด จงปรบเปลยนโครงสรางหรอเปลยนสขนอยกบขอตกลงกนในทประชม หากมการน าเรอพระเกาของปกอน กลบมาใชจะมทงการเปลยนรปแบบโครงสรางภายนอกแลวใชรถคนเดม หรอเปลยนส ตกแตงเพมเตม หรอบางวดไดรบเรอเกาของวดอนทน ามาบรจาค กตองมการน ามาดดแปลงหรอเปลยนส เปลยนการตกแตง ทงนลวนใชเทคนคเชงชางทงสน ในกรณทมการเปลยนโครง อาจตองค านงองคประกอบของเรอพระใหครบถวน และไมท าใหเรอพระเสยสมดล (โยธน เพงรตน, 2557)

เนองจากการท าเรอพระบกในปจจบนจะค านงถงการประกวดมากขน เนนการท าตามเกณฑการใหคะแนนจากเอกสารทประกาศโดยเทศบาลนครสราษฎรธาน โดยเนน ในเรองความคดสรางสรรค มการปรบปรงและพฒนารปแบบแปลกใหมกวาเดม รจกใชศลปะในการน าภมปญญาชาวบานมาใชอยางเหมาะสมสามารถน าวสดเหลอใช วสดธรรมชาตหรอวสดสงเคราะหมาตกแตง ประกอบใหเหมาะสมสวยงามมความกลมกลน เปนธรรมชาตอยางชดเจน การใชศลปะสลบซบซอนเหมาะสมมากยงขน (ดภาคผนวก ก) มผลท าใหรปแบบของเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐเปลยนแปลงไป

7. ชางท าเรอพระ การสบสานและการถายทอดความรการท าเรอพระบก จากการศกษาพบวาการเรยนรวธการท าเรอพระบกสวนใหญ เกดจากการ

ถายทอดความรภายในชมชน คนทมาชวยท าเรอพระบางคนไมมความรทางดานชางหรองานศลปะ แตมาเพราะอยากรวมท าบญ ท าถวายเปนพทธบชา มาเรยนรแบบครพกลกจ า มประสบการณจากการลงมอท าจรง ชางบางคนกลาววาดการท าเรอพระบกตงแตเดก เรมจากมาวงเลน มาชวยหยบจบอะไรไดกชวยท าสวนนน แลวคอยๆมาฝกเขยนลายเสนบาง ฝกการแกะสลกบางเมอมประสบการณมากขนจงมาดเรองโครงสรางและภาพรวมของเรอพระ ชางทท าเรอพระในสมยกอนสวนใหญเปนผทมความรดานศลปะ เชนนายหนงตะลง ชางกอสราง มาเปนแกนน าในการท าเรอพระและชวยกนสอนระหวางทมาชวยกนท าโดยไมมการหวงวชากน (สคนธ รงแดง, 2557) ส าหรบการเรยนรในการท าเรอพระของเดกสมยใหมมใหเหนนอยมาก แตชางหลายคนกลาววาถา

สำนกหอ

สมดกลาง

109

มคนมาชวยท าเรอพระกจะสอนใหตามแตความสนใจของผนน เดกทมความสนใจและตงใจท างานออกมาไดด ชางจะเรยกมาชวยงานประตมากรรมทวดเพราะฝมอทางชางนนตองอาศยการฝกฝนบอยครง จงสามารถน ามาประยกตใชกบงานท าเรอพระบกไดด (ศวกร แจงอกษร, 2557)

แรงบนดาลใจในการมาท าเรอพระของชางแตละคนแตกตางกนไปจากการศกษาสรปไดวามแรงบนดาลใจ 3 สงดวยกนคอ

ความคนเคย เกดจากความคนเคยและความชอบความสนใจสวนบคคล ความคนเคยคอการทเหนพอแม ญาตผใหญมาชวยท าเรอพระตงแตเดก จงตามมาท าบางและเกดเปนความคนเคยกบการท าเรอพระและการท างานเปนหมคณะ เชนชางเขยว ชางท าเรอพระวดทาไทรกลาววาการท าเรอพระท ามาตงแตบรรพบรษ เหนมาตงแตเดกมาชวยคนในครอบครวท า พรสวรรคงานชางคงตดมาเปนกรรมพนธ และเรยนรเอาจากการดงานของเรอพระทอนเรอยๆเพอมาปรบใชกบงานตนเอง (วรตน วตะภรณ ,2555)

ความคนเคยท าใหเกดกระบวนการถายทอดความรทดอยางหนงเชนในกรณของชางสมพนธ แสงจนทร ถงแมวาจะเปนชาวอยธยาแตมามครอบครวอยอ าเภอกาญจนดษฐเปนเวลานาน ใชความรดงเดมยดอาชพเปนชางฝมอท าซมประวด ท าโบสถ ประจ าอยวดทาไทร และเรมท าเรอพระทวดทาไทร เรมตงแตเขยนแบบเรอพระ ท าแบบปนกบปนน าออย จนมาถงแบบฉลลาย อาศยความสามารถในท างานศลปะทมอยแลว ท าลวดลายไทย การท าเรมเขยนแบบในกระดาษไข ใหทางเจาอาวาสและผเกยวของ สรปแบบ ซงแบบและลวดลายบนเรอพระสวนใหญกอางองมาจากพทธประวต แลวจงจดหารถ การแบงงานกนท า คนเขยนแบบ ตดเสน ชวยจกซอวอปกรณตางๆทางวดเปนคนจดหาใหชางสมพนธกบชางเขยวจะคอยประสานงานและคมการท าเรอพระทงหมด การถายทอดความรของชางสมพนธเปนไปในลกษณะการสอนกนภายในครอบครว (คณสมพนธ แสงจนทร, 2557) เชนภรรยาและหลานๆ คณราตร แสงจนทร เลาวาเปนแมบานของชางสมพนธและมาชวยงานท าเรอพระกวา 10 ปแลวเรมจากฝกการลอกลายลงไปบนกระดาษ และชวยงานเยบตดผาทประดบตกแตงเรอพระ สวนหลายชายทมความรความชอบในงานศลปะกมาชวยงานภายในวดและชวยท าเรอพระเชน สพจน แสงจนทร อาย 36 ป ชวยท าเรอพระประมาณ 4-5 ป เลาวาปกตมาท างานหลอลายปนปนของวด เมอใกลถงวนงานชกพระจงมาชวยท าเรอพระ รบผดชอบในสวนฉลลายไม โดยอา(ชางสมพนธ แสงจนทร) เปนคนเขยนลวดลาย และตนเปนคนฉลลายตาม และชกชวนเพอนรนเดยวกนมาชวยท ากน บางคนกชวยลงสตดเสนไดบาง แตกไมมากขนอยกบความชอบของแตละคน ลกษณะการเรยนรจากอาซงเปนชางท าอยแลว ท าใหดแลวท าตามฝกฝนจนมความช านาญพอสมควร (สพจน แสงจนทร, 2557) ชางสมพนธ แสง

สำนกหอ

สมดกลาง

110

จนทร มชอเสยงเปนทยอมรบในการเขยนแบบเรอพระ ดวยลวดลายไทยอยางวจตรตระการตา มหลายวดทไดแบบเรอพระ และเรยนรงานฉลลายไมจากชางสมพนธ แสงจนทร

ความชอบสวนบคคล หมายถงความชอบในงานศลปะบนเรอพระและบรรยากาศ การจดงานประเพณชกพระทดงดดคนมาสนใจเรยนรการท าเรอพระเชนคณลงประจวบ เจยมสกล ทเลาวาตนมาท าเรอพระบกดวยความชอบทฝงใจในวยเดก เนองจากสมยเดกๆ มขบวนลากเรอพระบกจากวดสนธผานมา แมของคณตาไมอนญาตใหออกไปด ไดยนเพยงเสยงกลองดงคกคก เสยงประโคมเรอพระดงกกกอง คนร าครนเครง คนเมากมมาก คณตาไดแตยนมองดเรอพระบกจากระยะไกล มองเหนแค ธง ยอดพนมพระไกลๆ และเกบมาวาดภาพใชจนตนาการเพมเตม องคประกอบบนเรอพระประกอบดวยเครองดนตรประโคมไมกชน มกลอง มฆอง คนตกลองกอยกนบนเรอ มบษบกมมานแหวก ตกแตงดวยตนกลวย ตนออย ขางๆเรอพระบกวาดรปคตสอนใจบาง รปมวยไทยบาง การละเลนพนบานบาง ภาพสวรรค-นรกบางและพฒนาแบบมาเรอยๆ

เดมคณตาประจวบเปนครสอนประเพณ ศลธรรม สอนมารยาทไทย สอนทวไป หากมเวลาวางชวงทมการท าเรอพระ กจะมาชวยท าเรอพระ คณตาเรมหดเขยนลายไทยจากหนงสอลายไทยทหลวงพอจากวดปาเลไลย อ าเภอไชยา สงซอมาใหจากกรงเทพฯ และซอแบบลายไทยมาเรยนดวยตวเอง ฝกเขยนลายไทย ฝกตดกระดาษ ฉลลาย ฝกท าไปเรอยๆ เชน สมยสงครามดอกไมสดไมม ลงไปเขยนลายไทยหนาโลงแทนดอกไม รวมถงเมอบวชเรยนกพระอาจารยสอนการตอลวดลาย การเขยนปายบาง กน าประสบการณจากการฝกฝนการมาใชกบการท าเรอพระบกไดทงสน (ประจวบ เจยมสกล, 2555)

ในกรณทพฒนาจากความคนเคยมาเปนความชอบจนสามารถตอยอดไปสการเรยนรดานงานชางและงานศลปะในระบบแลวน ากลบมาใชพฒนารปแบบเรอพระกมเชน ชางโยธน เพงรตน ทมาชวยท าเรอพระของวดพทธเจดยตงแตเดกๆ เกดชอบในงานศลปะจงไปศกษาตอดานศลปะเลาวามโอกาสมาชวยท าเรอพระสมยทพระอาจารยสรพล อาพสโร เปนเจาอาวาสวดพทธเจดย และอาจารยสรพล เปนอาจารยคนแรกทสอนท าเรอพระบก สมยกอนเจาอาวาสจะท าเรอใหมขนทกป และไดรบรางวลทกป อาจารยเปนผรเรมท าเองโดยมชาวบานในหมบานมาชวย เมอมโอกาสมาท าเรอพระกมความชอบดานศลปะขนไปเรยนตอวทยาลยอาชวะศกษาเพอเรยนดานศลปกรรมและไปเรยนตอทวทยาลยเพาะชาง ชางโยธนรวมกบเพอนอก 2 คน คอ ชางชชวาล แพเพชรทอง ชางณฐพงศ นยะกจ ชวยกนท าทกอยางดแลตงแตงานโครงสรางและงานตกแตง ชางโยธนมาชวยท าเรอพระของวดพทธเจดย เพราะความชอบและความผกพนกบทางวด (โยธน เพงรตน, 2556) เชนเดยวกบ ชางศวกร แจงอกษร พนเพเปนคนกาญจนดษฐ เคยชวยท าเรอพระบกเมอสมยท

สำนกหอ

สมดกลาง

111

ยงเปนเดก จงสนใจดานศลปะและไดไปศกษาดานศลปกรรม หลงศกษาจบจากวทยาลยเพาะชางกกลบมางานประตกรรมของวดตางๆ และกลบมาชวยท าเรอพระในทองถน รวมไปถงรบจางท าเรอพระบกทงในจงหวดสราษฎรธานและจงหวดนครศรธรรมราช พรอมทมงานอกประมาณ 4-5 คนอกดวย (ศวกร แจงอกษร, 2556) ปจจบนชางศวกร มชอเสยงเปนทยอมรบในการท าเรอพระมวดหลายวดทเรยกใชทมชางท าเรอพระบกของชางศวกร แมจะรบงานท าเรอพระครงหนงหลายวดพรอมกน ตองจดสรรเวลาใหด เพราะตองลงไปดแลงานดวยตวเองทงหมด

ความศรทธา ความศรทธาเลอมใสในพทธศาสนาความตองการอนรกษประเพณชกพระไวท าใหชาวบานหลายคนมาชวยท าเรอพระและกลายเปนชางท าเรอพระประจ าของวดในชมชนไปโดยปรยาย เชนครเชวงศกด มอาชพคณครสอนวชาการเกษตร โรงเรยนบานแมโมกข แตมความสนใจเรองการท าเรองการท าเรอพระ เลาวามความตองการอนรกษประเพณชกพระไวคชมชนของตน จงไปดการท าเรอพระจากวดดอนยา วาท ากนอยางไร แลวน ากลบมาท าทส านกสงฆแมโมกข เมอป 2524 และเปนแกนน าท าเรอพระบกของส านกสงฆแมโมกขและในบางปท าเรอพระบกของวดกาญจนารามดวย การเรยนรวธการท าเรอพระของครเชวงศกด ศรยงค เปนลกษณะครพกลกจ า ดวยการไปชวยท าเรอพระ และสงเกตการณการท าเรอพระบก และใชวธลองผดลองถกในการท าเรอพระบกจนเกดความช านาญ และท างานดวยใจรกงานศลปะและดวยเสอมใสศรทธาในพทธศาสนา แมมชาวบานมาชวยกนท ากจะคงอยดแลตงแตขนตอนการคดแบบ การท าแบบ ตลอดจนกระทงถงวนงานกคมเรอพระดวย เนองจากหากเกดขอขดของจะไดแกไขทนควน เรองรายไดทครเชวงศกดกลาวถงจงเปนเรองของเงนท าบญทจะเขาวดในแตละป ไมใชรายไดจากการท าเรอพระ (เชวงศกด ศรยงค, 2557)

เชนเดยวกบกรณของชางสมพร ไกลผล เรยกตวเองวาผน าชาวบานมาชวยท าเรอพระมากกวา ลงสมพรรวบรวมสมครพรรคพวกมาชวยท าเรอพระของวดเขาพระนมเปนเวลารวม 10 ปแลว วธการท างานคอทางวดจะจดหาตนแบบและหาโครงสรางเรอพระมาใหทนใชรถ 4 ลอชงานไดประมาณ 3 ป โดยถอดแบบเรอพระบกออกมาจากรปบาง ขยายขนาดจนไดรปตามทตองการ จงชวยการลอกลายลงบนไมอด ใครมเครองไมเครองมออะไรกชวยกนน ามาใช ชวยกนตดแตงไม ชวยกนประกอบโครงสราง เมอเสรจงานโครงสรางกจะชวยกนตกแตง ท าส ตามตองการ ลกษณะการเรยนรของชางทน เรยนรแบบครพกลกจ า เรยนกนจากการท างาน ใครถนดท าอะไรกท าแบบนน ใครไมถนดกมาคอยดคอยฝกท าบอยๆ ทกษะจะดขนเอง เรอพระของทนไมไดสงเขาประกวด เมอถามวาท าไมไมท าประกวดบาง ลงสมพรบอกวาตองใชงบประมาณอกมาก ทางวดเราสงเขารวมประเพณกพอแลว ( สมพร ไกลผล, 2556)

สำนกหอ

สมดกลาง

112

ภาพท 6 แสดงการชวยกนท าเรอพระบกของวดเขาพระนมแสดงถงพลงความศรทธา พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

1. พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จากการศกษาขอมลพบวาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐโดยผศกษา

แบงออกเปน 3 ยค ตามยคทมการเปลยนแปลง รปแบบเรอพระบก ลวดลาย วสดอปกรณการท าเรอพระบกทเปลยนไป ซงแตละยคมรายละเอยดดงน

1.1 การท าเรอพระบกยคดงเดม (กอนพ.ศ.2470) ไมปรากฏหลกฐานแนชดวาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐเกดขน

ตงแตเมอไหร ก านนชม พฒนาเจรญรวมกบชาวบานผรเลาวาสนนษฐานประเพณชกพระทางบกนนคงเอาแบบอยางจากจงหวดนครศรธรรมราช ในสมยรชกาลท 6 โดยขนผดงแดนกะแดะ ซงเปนก านนอยในสมยนนเปนผน าความคดทท าเรอพระขนมา (รตน ยนนาน, 2536: 37) ลกษณะเรอพระบกในสมยนนใชไมตนทหาไดในทองถนแกะเปนลกษณะตวพญานาค 2 ตว ท าเปนฐานวาง เปนเรอพระบกขนาดใหญ ไมปรากฏลกษณะการตกแตงสวนอนๆของเรอพระบกวาเปนเชนไร การ

สำนกหอ

สมดกลาง

113

ท าเรอพระบกเรมขาดหายเพราะมเหตทะเลาะเบาแวงกนบอยในวนงานชกพระ กระทงมการกลบมามการอกฟนฟการท าเรอพระอกครงในป พ.ศ. 2470

ภาพท 7 ภาพเรอพระบกแบบโบราณ ทมา: สถาพร ดงขนทศ, ประเพณชกพระ (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2536),2.

ภาพท 8 ภาพเรอพระบกแบบโบราณ ทมา: สเมธ ชมสาย ณ อยธยา,น า บอเกดแหงวฒนธรรมไทย (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2529), 67.

สำนกหอ

สมดกลาง

114

ภาพท 9 ภาพเรอพระบกแบบโบราณ ทมา: ภญโญ จตตธรรม,ขนบธรรมเนยมประเพณ คตชาวบานอนดบ 12 (สงขลา: มงคลการพมพ, ม.ป.ป.).

1.2 การท าเรอพระบกยคฟนฟ (พ.ศ.2470-2530) พ.ศ.2470 วดดอนยากลบมารอฟนการท าเรอพระบกอกครงหนง มหลกฐาน

ปรากฏ ในหนงสอ “ค ากลอนวดดอนยา” เขยนถงพระอธการเควจ จนทสโร อดตเจาอาวาสวดดอนยา วาเปนผรเรมตงแตเรอพระประดษฐขนดวยไม ออกแบบยอดพนมเรอพระบกเอง ลกพระในวดรวมแรงกนท ากนเอง แหพระดวยแรงคนจบเชอก เรอพระลากไปท าพธสมโภชเรอพระบรเวณหนาทวาการอ าเภอกาญจนดษฐเพยงล าเดยว ลกษณะเรอพระบกในยคนยงคงเปนการใชไมทหาไดในทองถนเชน ไมหลมพอ ไมตะเคยน ไมยางทงตนมาแกะสลกเปนตวพญานาคท าเปนลากเลอน 2 ขาง ตวยดโครงคขนานกน ปพนดวยไมไผหรอไมกระดานส าหรบการตดตงบษบกและการตกแตงอนๆ ดานขางใชไมไผสานหรอไมกระดานกนขนเปนฝา เรอพระลกษณะนพบเหนไดในพนททมการลากเรอพระผานทงนา (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน,2557:46) การท าเรอพระบกยคนเนนการใหความส าคญกบบษบกใหมขนาดใหญ ลกษณะโดดเดน โดยมฐานทวางบษบก (รานมา) ท าดวยโครงไมหนา 3 นวx 3 นว ขนาด 3 X 3 เมตร สงประมาณ 1.5 - 2 เมตร ผนงท าดวยไมไผ

สำนกหอ

สมดกลาง

115

สานเปนลายลกฟก หรอ ลายลกแกว แลวน าไปยดตดโครงดวยการแหลเชอกมดใหแนนซงการแหลเชอกจะท าใหโครงแขงแรงมาก ไมโยกเอยง สวนตวบษบกท าฐานประมาณ 1 X 1 เมตร ตงเสาสอบเขาใหมซมยอดดานขางเหลอออกมาดานละประมาณ 10 เซนตเมตร แบบหลงคาบษบกลดหลนเปนชนขนอยกบการออกแบบ สวนยอดบษบกดแบบจากแบบทรงยอดเจดย ยอดมณฑป ยอดพระธาตทมชอเสยงเคยพบเหน เชน พระบรมธาตไชยา พระบรมมหาธาตนครศรธรรมราช เปนตน โดยไมจ ากดความสงของยอดบษบกเนองจากสมยกอนไมมสายไฟฟา สวนเชอกทน ามาใชลากเรอพระบกนนในยคน ชาวบานจะชวยกนไปตดหาหวายในปา แลวน ามารวมกนทวดชวยกนตใหแบนแลวน ามาชวยกนควนจนกลายเปนเกลยวเชอก น ามาผกตดส าหรบลากเรอพระบกซงสามารถใชงานไดนาน มความทนทานดเยยม (พระครโอภาส รตนากร, 2557)

ลกษณะการตกแตงเรอพระใชวสดธรรมชาตเชน การน าไสมนเทศซงมลกษณะคลายโฟมในยคปจจบน มาตดใหเปนแวนๆ แลวน ามารอยสลบกบดอกไมรอยเปนอบะเรยกวา “ดอกไมไหว” น ามารอยประดบตกแตงบษบกเพอความสวยงาม มมานแหวกประดบบษบก ตวเรอพระบกตองมฉตร 5 ชน 2 ขาง (พระสมพร ฐตญาโณ, 2555; สคนธ รงแดง, 2557) โดยมากจะท าดวยไมไผ ตดเปนรปใบโพธ รอยเรยงรอบตวฉตร เพอถงเวลาลากพระจะไดยนเสยงไมกระทบกนแตไกล มการตกแตงดวยรวธงหลากส นอกจากนยงประดบตกแตงดวยตนกลวย ตนไมออย ตบเตาราง ดวยความเชอเรองความอดมสมบรณนนเอง (ประจวบ เจยมสกล, 2555) ปจจบนเรอพระแบบนไมมใหเหนแลวในอ าเภอกาญจนดษฐ แตในจงหวดสราษฎรธานยงคงพบเหนไดในอ าเภอทาฉางยงคงมใหเหนในการลากพระเดอนหาซงเปนการลากผานทองนาเชนในอดต

พ.ศ. 2510- พ.ศ.2520 เมอเรมมถนนหนทาง เรมมการท าเรอพระบกกนเพมมากขน รปแบบเรอพระเรมเปลยนมาเปนลอไมโดยใชไมเนอแขงมาเลอยตดแวนขนาดใหญท าเปนลอไมเชอมตอลอ 4 ดานดวยโครงเหลก แลววางโครงไมเพอรองรบบษบกอกท ตอมามการเปลยนเปนใชลอเกวยน รถกระบะ 4 ลอ และรถ 6 ลอ ตามล าดบ ยคแรกทเปลยนเรอพระมาเปนรถยนต มการท าบษบกวางบนหลงกระบะตกแตงดวยดอกไมใบไมเพอความงามแลวน าออกไปรวมงานชกพระไดเลย (สมชาย ปลอดมสก, 2557)

ตอมามการตกแตงเรอพระบกโดยการใชไมสตตบรรณมาเลอยใหบางแลวแกะสลกเปนตวพญานาคตดขางตวรถ เรอพระบกสมยนอาจมพญานาคดานเดยวกมเนองจากเรองของน าหนกเพราะสมยกอนใชแรงคนลากเองทงหมด การค านวณขนาดสดสวนกมองดวยสายตา ค านวณการเองใหมความสมดล สวยงามและงายตอการลาก (สเทพ แพรตน, 2557) และมการตกแตงดวยเครองจกสาน ใบตอง เรมมการใชศลปะการเขยนภาพลงบนแผนไมเพอประดบ

สำนกหอ

สมดกลาง

116

ตกแตงตวรถของชาวบาน (พระครวนยธร สมชาย อตวโร, 2555) การเขยนภาพสวนใหญจะเปนภาพนรก สวรรค ภาพพทธประวต ภาพชาดก ภาพคตสอนใจ ภาพการละเลนพนบาน เชน การชกมวยไทย เปนตน (ประจวบ เจยมสกล, 2555)

พ.ศ. 2521- พ.ศ. 2530 มการเปลยนแปลงเรองงานตกแตง นอกจากการแกะสลกแลวยงมการใชเทคนคตอกกระดาษ ลกษณะการตอกกระดาษนนคลายกบงานแกะหนงตะลง คอการใชกระดาษส หรอ กระดาษเงน กระดาษทอง น ามาพบเปนทบซอนกนไปมาแลววาดลายไทยลงไปตามตองการ วางสวหรอเหลกปลายแหลมลงบนลายทวาดบนกระดาษแลวใชคอนตอกใหตามเสนขอบลวดลายทเขยนไว แลวใชมดปลายแหลมแกะตามเสนลายทวาดไว แลวลอกออกน าไปตดบนกระดาษอกชนหนง หากตองการใหลวดลายโดดเดนกน าไปทบซอนบนกระดาษอกสหนง แลวน าไปตกแตงเรอพระ วธการตอกกระดาษนในอดตใชในการประดบตกแตงสถานท เมอมงานมงคล เพอสรางบรรยากาศใหสดใสมชวตชวา ปจจบนการตกแตงเรอพระบกดวยวธตอกกระดาษไมมใหเหนแลวเนองจากการใชกระดาษมอายการใชงานสน หากเจอฝนหลายวนเขาจะเสยหาย การตกแตงแบบนจงหายไปโดยปรยาย (สคนธ รงแดง, 2557)

นอกจากนมการใชไมกระดานอดแผนบางมาตดใหเปนรปพญานาค แลวน าแผนสงกะสมาตดใหเปนเกลดพญานาคแลวใชตะปตอกตดกบตวไมแลวยดตด 2 ขางของรถ ใชสทาตกแตงเพมเตม ท าใหมลกษณะโดดเดนเมอกระทบกบแสงแดด และมองเหนคลายเกลดพญานาคแวววาว เมอโดนแสงแดดจะสองประกายระยบระยบ (พระครโอภาส รตนากร,2557)

การท าเรอพระบกในยคนเจาอาวาสวดเปนผทมบทบาทมาก เมอประกาศวาปนจะมการท าเรอพระบก กมการเรยกประชมกนทวด เมอเรมเขาพรรษากลงมอท าเรอพระ บางครงพระสงฆทมาบวชเรยนมฝมอทางชางจะเปนหวเรยวหวแรงในการท าเรอพระ สวนชางทเปนหวเรยวหวแรงในการท าเรอพระอกคนหนงคอ นายหนงตะลงรบหนาทหวหนาชาง ซงมความรดานศลปะ การแกะสลกลวดลาย การวาดภาพ ลกษณะการท างานเปนการไหววาน ชกจงคนในหมบานมาชวยกนท าเรอพระบก ซงจะมทงเดกและผใหญ มการเรยนรแบบท าใหด และใหลงมอปฏบตจรง รนเดกๆกชวยหยบจบอปกรณ รอยอบะตกแตงเรอพระบก รนผใหญจะชวยท างานโครงสร าง ตดไม แกะสลกไม สวนชาวบานทไมสามารถมาชวยงานท าเรอพระได จะเปนฝายจดหาวสดอปกรณ เชน หาไม หาหวายมาท าเชอก และหงหาอาหารส าหรบชางท าเรอพระบกทงหลายเรยกวาชวงทมการเรอพระบกนน ชาวบานใชเวลาสวนใหญมารวมตวกนทวด อยางครกครนสนกสนาน (สคนธ รงแดง, 2557; พระครโอภาส รตนากร, 2557)

สำนกหอ

สมดกลาง

117

ภาพท 10 ภาพเรอพระบกแบบมลอ ทมา: สธวงศ พงศไพบลย, “ เรอพระ,” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต 14 (2542): 6635.

ภาพท 11 ภาพเรอพระบกทเรมมาใชการวางบษบกบนรถยนต ทมา: สถาพร ดงขนทศ, ประเพณชกพระ (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2536), 17.

สำนกหอ

สมดกลาง

118

ภาพท 12 ภาพเรอพระบกของต าบลเสวยด อ าเภอทาฉาง จงหวดสราษฎรธาน ทมา: ฝายเลขานการโครงการมหศจรรยวฒนธรรมศรวชย ศลปไทย ศลปถน กจกรรมสานศลป

แผนดนเกด, ชกพระ-ทอดผาปาจงหวดสราษฎรธาน ศรทธา สามคค ความสข (สราษฎรธาน: ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน, 2557), 34.

1.3 การท าเรอพระบกยคปจจบน (พ.ศ.2531-ปจจบน) พ.ศ. 2531 ยคนเปนยคทการทองเทยวแหงประเทศไทยเขามามบทบาทในการ

สงเสรมประเพณชกพระของจงหวดสราษฎรธานใหยงใหญมากขน เพอรณรงคการทองเทยวไทยท าใหเกดการปรบปรงรปแบบเรอพระบกมากขน เรมมการน า พดโบก พดแทรก มาตกแตงเรอพระ เปรยบเสมอนขบวนเสดจของพระมหากษตรยมากขน การฉลไมมาประกบลายใหมเรอพระบกใหนนมความวจตรงดงามมากขน เรมมการเปลยนแปลงรปแบบเรอพระจากพญานาค เปนรปแบบเรอสวรรณหงส มการสรางเรอพระบกขนาดใหญขน มการตโครงสรางครอบตวรถเปนรปพญานาค 5 เศยร 9 เศยร เปนตน (วรตน วตะภรณ, 2555)

พ.ศ. 2549 จากงานวจยของอาจารยธรศกด ทองนยพราหมณ ทศกษาเรองการศกษาลวดลายทปรากฏบนเรอพนมพระในเทศกาลชกพระสราษฎรธาน ป 2549 พบวาเรอพระบกทไดรบรางวลจากการประกวด ซงมาจากอ าเภอกาญจนดษฐ 3 ล า คอวดถนนสวรรณประดษฐ ไดรบรางวลชนะเลศ ประเภท ข 2 วดคหาไดรบรางวลชนะเลศ ประเภท ค 3 วดหวหมาก ไดรบรางวลรองชนะเลศ 1 เปนการตกแตงเรอพระดวยการวาดลวดลายบนไมกระดาน

สำนกหอ

สมดกลาง

119

แลวฉลลายทวาด เพมความสวยงามมากขนดวยการทบซอนลายหลายชน และระบายเพมเตม ซงเปนลกษณะทวไปของเรอพระบกยคน แตมเรอพระบกของวดคหาทท าใหเหนความแตกตางออกไปคอ มการใชเทคนคหลอลวดลาย การแกะโฟม และมการตดสตกเกอรใสทบ มการใชสตกเกอรสะทอนแสง นอกจากนงานชนนยงพบการเปลยนแปลงของเทคนคการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ เชน มการเขยนลวดลายไทยประยกตดวยเสนทโคงกวาปกต มการเขยนลวดลายสตวหมพานต บนเรอพระบก มเทคนคการแกะไมผสมโฟโตบอรด มการใชสตกเกอรลายมก มการใชเทคนคปนปน เปนตน ซงยคนเรมมการเขามาของชางจากตางถนอกดวย

พ.ศ. 2555– ปจจบน จากการส ารวจเบองตนพบวาเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐไมมรปแบบการแกะสลกดวยโฟมแลว เมอสมภาษณพระเสว พทธสโล ผทรวมท าเรอพระบกของวดสนธท าใหทราบวา เนองจากมการขอความรวมมอจากพระเทพพพฒนาภรณ เจาอาวาสวดทาไทรและเจาคณะจงหวดใหวดในอ าเภอกาญจนดษฐรวมกนใชวสดธรรมชาต งดการใชโฟม ในการท าเรอพระบกของตนซงไดรบความรวมมอเปนอยางด (พระเสว พทธสโล,2555) ปจจบนมพฒนารปแบบงานชางเรอยมาจนมการน ารปแบบศลปกรรมอยางภาคกลางเขามาใช เชน รปแบบบษบกเกรน หรอแบบเวชยนตราชรถ และใชภมปญญาเชงชางมาดดแปลงสดสวนใหสมดลกบขนาดของรถทใช รปแบบเรอพระบกมหลากหลายมากขนนอกจากพญานาคแบบเดมมการปรบเปลยนเรอพระบก รปแบบพญาครฑ ชาง พระราห ฯลฯ มบางวดใชเทคนคการหลอไฟเบอรเปนลวดลายไทยและน ามาประกบตดกบเรอพระเพอความสะดวกแตจะขาดความละเอยดออน ปราณต หรอมการใชเทคนคปนปนซงเปนงานชางจากทองถนภาคอนเสยมากเชนกน (วรตน วตะภรณ, 2555) จากการสงเกตพบวา หากเปนเรอพระบกจากฝมอชางตางทองถนทมารบจางท าเรอพระจะพบวาจะมขนาดใหญ รปแบบทแปลกใหมอลงการ น าเทคนคการสรางแปลกใหมมาใช หากเปนเรอพระบกทมาจากฝมอชางทองถนสวนใหญจะเปนเรอพระบกขนาดกลาง ทงนขนอยกบงบประมาณการท าเรอพระบกของแตละวดดวย

จากการศกษาพบวาผดแลรบผดชอบการท าเรอพระในปจจบนมกจะเปนความรวมมอกนระหวางวดกบองคกรปกครองสวนทองถน ดวยเหตผลนโยบายการอนรกษวฒนธรรมทองถนและมวดเปนฐานทรวมตวของคนในทองถน ท าใหมการสนบสนนเรองเงนทนท าเรอพระมากขน ในขณะเดยวกนรปแบบเรอพระบกทเปลยนไปเพอใหมความสวยงามทดเทยมเรอพระบกจากวดอนๆ ท าใหการลงทนท าเรอพระบกสงกวาในอดตมาก ทนในการท าเรอพระบกจงเปนอกหนงปญหาททกฝายตองรวมหาทางแกไขตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

120

ภาพท 13 ภาพเรอพระบกทตกแตงบนรถยนตขนาดใหญ ทมา: สถาพร ดงขนทศ, ประเพณชกพระ (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2536),8.

ภาพท 14 ภาพเรอพระบกในยคปจจบน

สำนกหอ

สมดกลาง

121

2. สภาพการณการท าเรอพระบกในปจจบนในอ าเภอกาญจนดษฐ 2.1 สภาพการณการท าเรอพระบกในปจจบนในอ าเภอกาญจนดษฐ

การท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐในปจจบนนนม 2 ลกษณะคอ การสรางเรอพระบกขนใหมและการน าเอาเรอพระบกล าเกาของปกอนกลบมาใชซงมรายละเอยดดงน

2.1.1 การสรางเรอพระบกล าใหม ในปจจบนนนพบวาแตละปจะพบเหนการท าเรอพระบกขนใหมปละ

2-3 ล า เทานน และจากการสมภาษณพระใบฎกา ไพโรจน ธรรมวโร เจาอาวาสวดสนธและนคม ดอกแยม ไวยาวชกรวดคหา ผดแลเรองการท าเรอพระบก กลาวในท านองเดยวกนวา เกยวกบการท าเรอพระบกขนใหม 1 ล านนท ใชระยะเวลานาน 5-6 เดอนและคาใชจายสง ส าหรบงบประมาณการท าเรอพระบกในปจจบนอยทหลกแสนบาท การท าเรอพระขนใหมอาจเปนการใชโครงรถเกาซงหาซอไดทวไปหรอซอในราคาถกจากวดอนทตองการสรางเรอพระล าใหมทงหมดจงขายโครงรถเกาแลวจงจางชางมาตดตงเครองยนต เกบไวใชไดนาน 5-7 ป หากมงบประมาณเพยงพอควรลงทนท าเรอพระใหมทโครงสรางแขงแรงสามารถเกบไวใชไดนาน(พระใบฎกา ไพโรจน ธรรมวโร เจาอาวาสวดสนธ; นคม ดอกแยม ไวยาวชากร, 2557) สวนเรองรปทรงของเรอพระบก ปจจบนหนมาใชวธการฉลลายไมเพราะเปนวสดทหาไดงายและทนทานสามารถเกบไวใชไดหลายป ปจจบนจงพบเหนเรอพระบกรปทรงเดมจากปกอนมาดดแปลง ตกแตงเพมเตม เปลยนสเรอพระ มากขน (วรตน วตะภรณ, 2556)

2.1.2 การน าเรอพระบกล าเกามาใช จากการศกษาสถานการณทวไปพบวาสวนใหญจะเปนการน าเรอ

พระเกาของปกอนมาใช จากการสมภาษณพระครโอภาสรตนกร เจาอาวาสวดพวง กลาวถงการน าเรอพระเกามาใชเพราะการท าเรอพระใหมนนใชเงนลงทนมาก คาใชจายสงจ าเปนตองน าล าเกามาใช มทงลกษณะการท าใหมดวยใชรปทรงเรอพระแบบเดม มาตกแตงเพมเตมและการดดแปลงรปทรงเพอใหเหมาะสมกบเกณฑการประกวดมากขน มความสวยงามมากขน การน าเรอพระบกล าเกามาใชนน บางวดทท าสญญาวาจางชางท าเรอพระไดท าสญญาไวลวงหนาแลววาจะเปนผท าการตกแตงเพมเตมใหในปตอไปหรอในบางกรณปตอมาทางวดและชาวบานจะน ามาดดแปลงกนเอง (พระครโอภาสรตนกร , 2557) จากการสมภาษณผใหญสรตน แพรตน ผดแลการท าเรอพระวดคหากลาววาจะมการประชมกนกอนวาปนจะท าเรอพระบกขนใหมหรอไม หากตกลงการใชล าเดมและสภาพของเรอพระบกนนยงคงใชงานไดด จะมการปรกษาหารอกนหาขอบกพรองของปกอน และหาขอสรปรวมกนวาจะปรบปรงสวนไหน บางปกท าสใหม หลงจากนนจงมการจดเตรยมอปกรณตกแตง สาเหตส าคญทเลอกใชเรอล าเดมคอการประหยดงบประมาณ หากใชเรอล าเกาท า

สำนกหอ

สมดกลาง

122

สใหมจะใชงบประมาณ 20,000 ถง 30,000 บาท ในขณะทการท าเรอพระบกขนใหมใชงบประมาณ 100,000 บาทขนไป วดและผเกยวของสวนใหญจงเลอกเสยเงนครงเดยวในการท าเรอพระบกขนใหมเพอการใชงานไดหลายป (สรตน แพรตน, 2557)

2.1.3 สภาพการณการท าเรอพระบก มการใชบรการของชางจากตางถนทมาท าในงานศลปกรรมในวด

ตางๆ ทมารบงานท าเรอพระโดยเฉพาะในชวง 10 ปทผานมา (วรตน วตะภรณ, 2555) มากขน และมแนวโนมจะมากขนเรอยๆเนองจากสภาพสงคมทเปลยนไป ชาวบานตองท ามาหากนตางถนมากขน ไมมเวลามาท าเรอพระเหมอนในอดต หลายวดจงเลอกใชบรการจางชางท าเรอพระมากขน เนองจากสะดวกและมผลงานเรอพระทสวยงามมากขน โดยหลงจากการตกลงเร องรปแบบและราคาแลวกใหสทธทมชางในการด าเนนงาน จนแลวเสรจ(พระครโอภาสรตนกร, 2557) ในขณะทบางวดตองการเลอกจางท าเรอพระจากภาคกลางหรอภาคอสาน เพราะตองการเหนงานแปลกใหมมากขนและรบเอาเทคนคใหมๆมาใชในการท าเรอพระบกในปตอไปเชนการท าเรอพระบกของวด วงไทร ซง สมชาย ปลอดมสก ผดแลการท าเรอพระของวดวงไทร กลาววาเรอพระบกล าปจจบนของวดวงไทรไดวาจางชางจากอยธยามาท า เนองจากการท าโครงสรางเรอพระบกนนชาวบานเองไมสามารถท าไดและเพอใหไดเรอพระบกล าใหมทสวยงามแปลกตามากขน โดยขณะทชางก าลงท าเรอพระจะชกชวนชาวบานทมทกษะทางชางและมฝมอการเรอพระอยบางมาดการท างานเรอยๆ เพอศกษาวธการสรางผลงานของชางจากทอนบาง ปถดไปกไมตองจางชางจากทอน คนในชมชนสามารถดดแปลงท ากนเองได(สมชาย ปลอดมสก, 2557)

ส าหรบการท างานของชางฝมอในทองถนพบเหนไดนอยลง จากการสมภาษณผใหญสเทพ แพรตน และ นคม ดอกแยม ไวยาวชกรวดคหา ผดแลการท าเรอพระวดคหากลาวถงประเดนนสอดคลองกนวา เนองจากสภาพเศรษฐกจในปจจบนชาวบานอาจจะตองแยกยายออกไปท างานตางถนมากขน โดยเฉพาะผทมฝมอดานชางและดานศลปะนนเมอในทองถนไมมงานรองรบจงจ าเปนตองออกไปท างานทอน ชาวบานเองกไมมเวลาเหมอนเมอกอนตองท ามาหากนเลยงดปากทอง ตางจากเมอกอนทท านาท าไร เมอมเวลาวางกสามารถเขามาชวยงานทวดไดมากกวาปจจบน เปนสวนหนงทท าใหการท าเรอพระบกโดยฝมอชางทองถนลดนอยลง

2.2 การเปลยนแปลงและปญหาทเกดขนในการท าเรอพระบก ปจจบนการท าเรอพระในอ าเภอกาญจนดษฐเปลยนไปจากอดตมากซงม

ปจจยทเกยวของดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

123

2.2.1 วตถประสงคการท าเรอพระเปลยนไป เนองจากอดตการท าเรอพระเปนการแสดงความศรทธาตอพระ

สมมาสมพทธเจาแตปจจบนนอกเหนอจากการแสดงศรทธาของพทธศาสนกชนแลวยงเปนการท าเรอพระเพอหารายไดเขาวดและเพอสงเสรมการทองเทยว ผลชนะการประกวดจงเปนทตองการของหลายวดและอาจเกดปญหาได เนองจากเรอพระบกล าใดทไดรบรางวลชนะจะไดตงขบวนจอดแสดงในแถวหนา ชาวบานทมาท าบญเขาถงไดสะดวกกวาเงนท าบญอาจจะไดมากกวา หรอบางครงผลการตดสนออกมาคานสายตาคนสวนใหญกเปนท าลายก าลงใจชางในทองถนไดเชนกน เชน เรอพระบกจากบางวดไมไดรบรางวลมา 2 ป ขายเรอตอใหอกวดหนง วดนตกแตงเพมอกเลกนอยและไดรบรางวลในปตอมา ซงเปนทคานสายตาคนทวไปกมปรากฏบาง หรอมขอครหาวาหากเรอพระจากวดใดมเจาอาวาสดงๆ กมโอกาสไดรางวลสงปญหาเชนนยงมพบเหนบาง (ธนธช ชมวาระ, 2557) 2.2.2 ขาดการเรยนรและการถายทอดองคความรการท าเรอพระ กระบวนการท างานเปลยนไป ปจจบนวดสวนใหญใหสทธขาดในการท าเรอพระกบชางทจางมา ชาวบานไมมเวลาวางเหมอนเมอกอน การรวมตวกนท าไดยากขน เมอไมมการรวมตวกนท าเรอพระเหมอนในอดต การเรยนรและการถายทอดองคความรในการท าเรอพระกขาดหายไป (สคนธ รงแดง, 2557)

2.2.3 ขาดแคลนชางฝมอในการท าเรอพระ เนองจากชางรนเกาไมมเวทใหแสดงฝมอ หลายวดจงเลอกใชบรการชางท าเรอพระทมาจากตางถน สวนชางทมฝมอในทองถน หากไมรบจางท าเรอพระกจ าเปนตองออกไปประกอบอาชพตามความถนดของตน บางครงชางในชมชนมอยบาง แตวดกไปจางคนจากตางถนมาท าเรอพระกม อาจท าใหชางฝมอในทองถนเกดอาการนอยใจไดเชนกน (โยธน เพงรตน, 2556)

2.2.4 ชางท าเรอพระขาดความรความเขาใจในประเพณดงเดม สงเกตไดจากรปแบบเรอพระทเปลยนไปแมเปนการพฒนารปแบบใหมความวจตรตระการตามากขน เนองจากการท าเรอพระสวนใหญในปจจบนหวงผลในการประกวดเรอพระ โดยค านงถงเฉพาะเกณฑททางผจดงานก าหนดไววาเรอพระทเขาประกวดนนตองมรปทรงสวยงามเฉยฉาย มความละเอยดวจตรงดงาม มการปรบปรงและพฒนารปแบบใหแปลกใหมกวาเดม การใชศลปะทสลบซบซอนเหมาะสมมากขน ชางท าเรอพระจงตองพยายามพฒนารปแบบใหทดเทยมเรอพระล าอน เรอพระทกล าพยายามจะสรางความอลงการซงเปนทมาของการใชงบประมาณหลกแสนตอเรอพระ 1 ล า แตอาจจะมองขามความเชอดงเดมทชาวบานปฏบตสบตอกนมา ( วรตน วตะภรณ,2555 ; ศวกร แจงอกษร, 2557)

สำนกหอ

สมดกลาง

124

2.2.5 ขาดแคลนทนในการท าเรอพระบก ปญหาขาดแคลนทนในการท าเรอพระเปนปญหาสบเนองไปถงการอนรกษประเพณชกพระเนองจาก เรอพระเปนสญลกษณของประเพณน บางปสภาพของเรอพระเกาเกนไปจ าเปนตองท าขนใหม แตทางวดไมงบประมาณเพยงพอ เงนทไดจากการท าบญในประเพณชกพระปกอน หมดไปกบการซอมแซมบรณะวดเปนสวนใหญ แมวาจะไดรบเงนสนบสนนจากองคกรบรหารสวนทองถน แตหากเศรษฐกจไมดชาวบานไมก าลงทรพยมาท าบญชวยเหลอ บางวดกไมสามารถท าเรอพระเขารวมงานประเพณททางจงหวดจดขนได ( สคนธ รงแดง, 2557; พระใบฎกา ไพโรจน ธรรมวโร, 2557)

2.2.6 ขาดการปฏสมพนธกนในชมชน ดวยสภาพเศรษฐกจและสภาพสงคมทเปลยนไป ตางคนตางตองออกไปประกอบอาชพไกลบานแยกยายกนท ามาหากนการตดตอปฏสมพนธในชมชนจงขาดหายไปตางจากในอดต เมอชมชนไมมการปฏสมพนธการรวมตวกนในการท าเรอพระบกกท าไดยากขนความรสกหวงแหนเรอพระบก หวงแหนชางฝมอ รวมไปถงการถายทอดฝมอทกษะความรในการท าเรอพระกหมดไปดวย เพราะการเรยนรการท าเรอพระบกในสมยกอนเกดจากการเรยนรในการมารวมตวกนชวยท าเรอพระบกทวด คนทมฝมอทางการชางจะคอยสอนคนทมาชวยงานเกดการถายทอดทกษะความรกนเรอยมา ซงปจจบนอาจพบเหนการรวมตวแบบนนไดยากเตมท (วรตน วตะภรณ, 2557)

3. บทบาทของผทเกยวของในการท าเรอพระบกในสภาพการณปจจบน ปจจบนมผเกยวของในการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐประกอบดวย

ผเกยวของทงระดบจงหวดและระดบทองถนดงแผนภมดงตอไปน

แผนภมท 2 แสดงผเกยวของในการท าเรอพระในอ าเภอกาญจนดษฐ

ผเกยวของในการท าเรอพระในอ าเภอกาญจนดษฐตามแผนภมขางตนมบทบาทในการท าเรอพระบกตามล าดบดงน

องคกรปกครองสวนทองถน

วด ชมชน ชางท าเรอพระบก

สำนกหอ

สมดกลาง

125

3.1 บทบาทองคกรปกครองสวนทองถน 3.1.1 สนบสนนงบประมาณในการท าเรอพระบกและจดกจกรรม

ประเพณชกพระ จากการศกษาพบวาบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถนใน

อ าเภอกาญจนดษฐทเกยวของในการท าเรอพระมหนาทหลก คองานสนบสนนเงนทนในการเรอพระบกและจดกจกรรมงานประเพณชกพระและมบางหนวยงานทรวมมอท าเรอพระบกกบวดและชมชนดวย

ส าหรบการจดงานประเพณชกพระในอ าเภอกาญจนดษฐ เปนหนาทของเทศบาลต าบลกาญจนดษฐ ซงมหนาทรบผดชอบการจดขบวนเรอพระซงไดรบมอบหมายจากทางเทศบาลนครสราษฎรธาน เนองจากอ าเภอกาญจนดษฐใหความรวมมอในการสงเรอพระบกเขารวมประเพณททางจงหวดจดขนทกปอยางสม าเสมอและมจ านวนเรอพระบกทเขารวมขบวนมากกวาอ าเภออนๆ นอกจากนเทศบาลต าบลกาญจนดษฐยงมหนาทหลกในการจดพธสมโภชเรอพระของอ าเภอกาญจนดษฐ กลาวคอการจดงานท าบญฉลองเรอพระบกรวมกนทงอ าเภอกาญจนดษฐและอ าเภอใกลเคยง

เทศบาลต าบลกาญจนดษฐ ถอเปนศนยกลางการจดงานสงเสรมประเพณชกพระทอดผาปาในเขตกาญจนดษฐ เพอรองรบเรอพระบกจากวดตางๆภายในอ าเภอและอ าเภอใกลเคยงทมารวมพธสมโภชและใหประชาชนไดเขามารวมท าบญ และมวตถประสงคหลกเพอใหประชาชนไดรวมสบสาน วฒนธรรมประเพณทองถน สงเสรมใหประชาชนในชมชนไดมโอกาสมารวมในกจกรรมประเพณชกพระและทอดผาปา เพอสรางความสามคคกลมเกลยวและมสวนรวมในการท ากจกรรมรวมกนของประชาชน โดยทางเทศบาลต าบลกาญจนดษฐ รบผดชอบดแลจดงานสมโภชเรอพระของอ าเภอกาญจนดษฐขนเปนเวลา 2 วน บรเวณลานหนาทวาการอ าเภอกาญจนดษฐ วนแรกมงานมหรสพตางๆ มการออกรานขายของ วนท 2 คอวนขน 15 ค าเดอน 11 เวลาประมาณ 10.00 น. เรอพระของแตละวดทลงทะเบยนไวจะทยอยเดนทางมารวมตวกนบรเวณงาน โดยการน าขบวนของต ารวจและเจาหนาทจากเทศบาล ระหวางทางจะมการรองร าท าเพลงสนกสนานครกครนดงดดประชาชนทอยระหวางเสนทางทเรอพระลากผานใหมารวมท าบญและเดนทางมารวมงาน แตละปจะมเรอพระประมาณ 30-40 ล าจากทกต าบลในอ าเภอกาญจนดษฐและอ าเภอใกลเคยงมารวมงานน โดยไมจ าเปนตองเปนวดทสงเรอพระเขาประกวด วดใดทตองการเขารวมงานกลงทะเบยนกบทางเทศบาลไว ทางเทศบาลจะอ านวยความสะดวกในการเคลอนขบวนเรอพระจากวดถงบรเวณจดงานใหเปนไปดวยความสะดวก ชวงค าของวนนจงจดพธสมโภชเรอพระขน

สำนกหอ

สมดกลาง

126

ส าหรบการเตรยมงานในสวนนเทศบาลต าบลกาญจนดษฐ จะท าการนดประชมกบผน าชมชนผใหญบาน คณะผบรหารสวนตางๆทเกยวของเพอปรกษาหารอและชแจงรปแบบการจดงานแตละป การเตรยมการลวงหนาประมาณ 1 เดอน โดยมงบประมาณแยกเปน 2 สวน ใหเงนสนบสนนวดในเขตเพอท าเรอพระและ งบประมาณในการจดงานสมโภชเรอพระ 100,000 บาท ครอบคลมถงการประชาสมพนธ การเตรยมสถานท จดเตรยมน าขบวนเรอพระ และอนๆ (นภาพร เพงชน, 2556 )

การจดงานสมโภชเรอพระทเทศบาลต าบลกาญจนดษฐจดขน มขอดอกประการหนงคอ ประชาชนทไมสามารถเดนทางไปรวมท าบญในงานททางจงหวดจดขน กสามารถเดนทางมารวมท าบญประจ าปทนไดสะดวก เปนการสนบสนนใหพระสงฆในพนทมสวนรวมงานสมโภชและดงประชาชนเขามาชวยงานเยอะขน (ดภาคผนวก ข)

จากการสมภาษณคณกฤษ สกลพนธ ท าใหทราบวาองคกรปกครองสวนทองถนใหความส าคญกบการอนรกษวฒนธรรมทองถนตามนโยบายคอรกษาวฒนธรรมทองถนไว ผบรหารเองใหความส าคญในเรองการสบสานประเพณ โดยเฉพาะอยางยงเยาวชนรนหลง ปจจบนหลายองคกรสวนทองถนใหความส าคญเรองนมากขน โดยมการจดงานจดกจกรรมเนองในประเพณชกพระ ตอนกลางวนหอตม มชาวบานมาชวยกน ผเฒาผแกทอยใกลสามารถมาชวยงานในตอนกลางได เปนการท าบญรวมกนและไดรบความรวมมอจากชาวบานเปนอยางด (ดภาคผนวก ข)

นอกจากนยงมสวนในการดแลเรองงบประมาณในการท าเรอพระซงแตละวดในพนทดแลจะไดรบเงนสวนการท าเรอพระเทาๆกน เชนไดรบเงนสนบสนนการท าเรอพระ 100,000 บาทเทากนทกต าบล แตละวดจะไดเงนมากนอยขนอยกบจ านวนวดสวนปกครองนนดวย

สวนเรองกระบวนการท าเรอพระนนจะมสวนกองชางเขาไปดแลวาทางวดตองการชางสาขาอะไรในงานสถาปตยกรรมหรอไม หรอตองการแบบเรอพระ หรอขาดเหลอวสดอปกรณในการเรอพระสามารถปรกษาทางกองชางได(กฤษ สกลพนธ, 2557) หรอบางครงมการจดจางชางท าเรอพระใหกบทางวดดวยโดยเปนด าเนนผท าสญญาวาจางให (ศวกร แจงอกษร, 2557) และดแลเรองการน าขบวนเรอพระ ตดแตงกงไมอ านวยความสะดวกระหวางการลากพระไปยงจดนดหมาย จดงานสมโภชเรอพระเพอเปนสรมงคลและเพอความสะดวกแกชาวบานทไมสามารถเดนทางไปรวมท าบญในเมองได ดแลเรองเคลอนยายเรอพระ รบสงชาวบานทจะรวมขบวนแหในตวอ าเภอเมองตลอดจนวนกลบ

สำนกหอ

สมดกลาง

127

นอกจากนจากการศกษาภาคสนามยงพบวาเกดการเปลยนแปลงขนกลาวคอ ในป พ.ศ. 2557 มการตดงบประมาณสนบสนนการท าเรอพระบกลง ท าใหองคกรปกครองสวนทองถนรวมถงทางวดเองเปนกงวลวาจะการท าเรอพระบกจะขาดหายไปในทสดกเปนได

3.1.2 บทบาทในการท าเรอพระบกกบชาวบาน จากการศกษาในอ าเภอกาญจนดษฐพบวามเทศบาลต าบลชางซาย

ทรบผดชอบการท าเรอพระบกของวดกงตากอยางเตมตวนอกเหนอจากการสนบสนนดานงบประมาณ จากการสมภาษณคณนพนธ บระชด รองนายกเทศมนตรต าบลชางซายกลาวถงการท าเรอพระบกรวมกบชาวบานวา ตนเองมความรดานศลปะโดยศกษาดานนมาเมอมโอกาสไดมารวมงานกบเทศบาลต าบลชางซายจงน าความรมาใชในการท าเรอพระของวดกงตาก ซงเหนวาชาวบานยงมความสามคครวมแรงรวมใจกนตลอดมาเชนในอดต ชาวบานมความสามารถทางการชางหลายคนหลายดานมารวมตวกน ส าหรบการท างานรวมกบชาวบานนนเรมตงแตกระบวนการประชมปรกษาหารอสรปรปแบบของเรอพระ การจดซอจดหาวสดอปกรณ ซงเรอพระบกของวดกงตากนนมลกษณะเดนคอเปนงานแกะสลก เครองมอชางในการแกะสลกทางเทศบาลต าบลชางซายสนบสนนการจดซอจากจงหวดล าปางเพอใหไดเครองมอทครบและมคณภาพเทยบเทาชางแกะสลกไมมออาชพ เมอถงเวลาท างานชาวบานจะมารวมตวกน โดยม ก านน ผใหญบาน และคนในชมชนผลดเปลยนกนมาชวยท าเรอพระบกตามก าลงและความสามารถของตน ปจจบนพบวามวยรนมาชวยงานมากขนเนองจากการท าเรอพระบกของทนมคนมาชวยกนจ านวนมากเกดความครกครนทงยงไดรวมกนท าบญอกดวยชวงไหนตรงกบชวงปดเทอมกจะพบเหบเดกๆมาชวยกนท าเรอพระมากขน การทเรอพระบกของวดกงตากไดรบรางวลหลายป นอกจากเปนผลของการอนรกษงานฝมอแกะสลกไมไวยงเปนผลจากความสามคคของคนทองถนอกดวย

จากการศกษาขอมลในพนทพบวาองคกรปกครองทองถนสวนใหญจะรบผดชอบในเรองงบประมาณและการจดเตรยมเรองรบสงชาวบานทจะไปรวมขบวนแหเรอพระบก สวนในเรองของการดแลการท าเรอพระบกนนยกใหเปนเรองของชาวบานและวดเปนสวนใหญ มเพยงเทศบาลต าบลชางซายทด าเนนการท าเรอพระรวมกบวดและชาวบานใหเหนอยางชดเจน

สำนกหอ

สมดกลาง

128

ภาพท 15 แสดงความรวมรวมใจกนท าเรอพระบกของวดกงตาก

3.2 ชมชนกบการท าเรอพระบก จากการศกษาพบวาการท าเรอพระในอ าเภอกาญจนดษฐนน ยงคงเรมขน

จากวดในชมชน ปรกษาหารอกบผน าชมชน ผใหญบาน ก านนเชนในอดต เพยงแตปจจบนอาจมไมกชมชนทชาวบานนนรวมแรงรวมใจ เสยสละเวลามาชวยท าเรอพระไดดงเดม ในการศกษาครงนผศกษาเลอกตวอยางการท าเรอพระบกทยงคงมการรวมตวของชาวบานแตมลกษณะการท าเรอพระทแตกตางกน 3 วด ไดแก วดกงตาก วดวงไทร และวดเขาพระนม

3.2.1 วดกงตาก วดกงตาก ตงอยท หม 4 ต าบลชางซาย อ าเภอกาญจนดษฐ การท าเรอพระบกของวดกงตากล าแรกสรางขนเมอ พ.ศ. 2518 โดยผใหญบานในสมยนนเปนหวเรยวหว

สำนกหอ

สมดกลาง

129

แรงเปนผสราง เรอพระบกล าแรกของทนใชเกวยนมาท าโครงสรางแลววางบษบกทประดษฐานพระพทธรป หลงจากนนกพฒนารปแบบมาเรอยๆ ปจจบนเรอพระบกจากวดกงตากไดรบการสนบสนนอยางดทางเทศบาลต าบลชางซาย พรอมทงชาวบานทนมความสามารถในทางชางกนคนละดานใครถนดดานใดกท าดานนน บางคนเขยนลายได กเขยนลาย บางคนแกะสลกไดกมาแกะสลกไม

กอนทจะมาเปนเรอพระบกทมลกษณะงานแกะสลกแบบเรอพระบกล าปจจบนน เรอพระบกของวดกงตากพฒนารปแบบมาจนถงแบบทตกแตงดวยการใชไมอดฉลลายเหมอนเรอพระบกของหลายๆวด จงคนหารปแบบทแตกตางและเปนการอนรกษชางฝมอดานการแกะสลกไวดวยจงเรมมาแกะสลกไมชนประกอบตกแตงเรอพระบกขน เรอพระบกของวดกงตากไมไดกระท าอยางตอเนอง เนองจากมปจจยหลายประการเชนเรองของเศรษฐกจ แตเรมกลบมาท าอยางตอเนองเปนปท 5 แลว โดยใชโครงสรางรถ 6 ลอจดเปนเรอพระบกขนาดใหญ และเรมท าเรอพระเปนรปแบบเรอสพรรณหงสเพราะตองการใหมความแปลกใหม

การท างานกเรมจากวางแผนท าโครง ก าหนดตวเรอเปนหลก ก าหนดลาย ใครมความรความสามารถดานใดกมาชวยกนท าเรอพระทวด ไมทใชในการแกะสลกกหาไมเนอออนในพนทมาใชเชนไมหลมพอ ไมตนตนเปด ตดไมเปนชนๆแลวมาแกะสลกทละชน เมอท าตวรถ ท าโครงสรางก าหนดวาท าเปนรปอะไร ประกอบโครง ยารอยตอเกบความเรยบรอยของงานโครงสราง โดยใชเวลาในการท าโครงสรางเรอประมาณ 1 เดอน แลวจงพนส เมอสแหง จงน าลวดลายทแกะสลกไวตดกบตวเรอโดยแมกยง แลวคอยลงสจรงเพมสสนจดตางๆ ซงงานสวนนจะมชาวบานเขามาชวยกนตลอดทงวน ( นพนธ บระชด, 2555 )

การถายทอดความรการท าเรอพระบกของทนคอการมานงด ชวยกนด เรยนรดวยการลงมอท า ไมจ ากดอายหรอเพศ สรางบรรยากาศในการเรยนรใหนาสนใจสามารถดงดดเยาวชนมาชวยท าเรอพระไดพอสมควรเชน ศภเศรษฐ พฒด า กลาววาบานของตนอยในละแวกนเมอถงชวงท าเรอพระถาวางกจะเขามาชวยทวด เรมจากชวยหยบจบอะไรไดกชวย ผใหญกเปดโอกาสใหเรยนรงานชางท าไปดไปสนกดและไดท าบญอกดวย ( ศภเศรษฐ พฒด า, 2555)

ความส าเรจของวดคอการทชาวบานมาชวยกน ชาวบานทนจะผลดเปลยนกนท าอาหารมาแจกแกผทชวยเรอพระ รวมไปถงการจดขบวนแหของทวด ชาวบานจะออกแรงและก าลงทรพยจนชมชนวดกงตากไดรบรางวลแทบทกปและเปนทกลาวถงเรองความสามคคของคนในชมชนอยางยง ( อทย ณมณ, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

130

3.2.2 วดวงไทร วดวงไทร ตงอยท หมท 1 ต าบลปารอน อ าเภอกาญจนดษฐ จงหวด

สราษฎรธานเรมท าเรอพระขนมาเมอ พ.ศ. 2519 และเรมเขาประกวดป พ.ศ.2529 เปนตนมา เปนตวแทนต าบลปารอนจะเขาประกวดทกป และไดรบรางวลเรอยมาบางปเปนรางวลความสวยงามของเรอพระบก บางปเปนรางวลความสวยงามพรอมเพรยงของขบวนแห

เดมทชาวบานเรมท าเรอพระกนเอง เรอพระล าแรกท าเปนรปหงส ไมไดสงเขาประกวดเปนการท าเรอพระบกเพอไปรวมงานประเพณประจ าปเทานน ใชวธการวาดภาพตดกระบะสองฝงมบษบกตามรปแบบดงเดม วางบนทายกระบะตอมาเมอกมการเปลยนรปแบบใหสวยงามใชเทคนคการฉลลายไมตามทนยมท าเชนในปจจบน จงมการจางชางทท าเรอพระจากวดอนท าใหในครงแรก ปตอมากน ามาดดแปลงตกแตงใหม ทงนขนอยกบงบประมาณในแตละปดวย สวนใหญจะจางชางมาท าในเรองของโครงสรางสวนงานตกแตงกใชทมชางในชมชนชวยกนท าเรอยมา

การท าเรอพระแตละปเรมจาก มการประชมในชมชนชวงเขาพรรษา กมการประชมกนระหวางกรรมการวด วาจะเรมท าเรอพระขนในชวงใดและชวยเสนอความคดเหน วาปนเปนรปแบบไหน การพฒนารปแบบกชวยกนดตวอยางจากวดอนๆ แลวมารวมเสนอความคดกน ใชความคดสรางสรรคกนเองในชมชนชวยกนคด และการแบงงานกนในชมชนกแบงวาฝายไหนดแลเรองขบวนเรอพระ ฝายไหนดแลเรอพระ ฝายทดแลเรองเรอพระจะชวยท าเรอพระตามความถนดของแตละคน เชน ตกแตงส ดแลเรองไฟประดบตกแตงเรอพระ และสวนทเปนงานดอกไมสดและงานตกแตงผา ระหวางการท างานหากสวนใดตดปญหาขดของเรองใดกจะนดกรรมการวดมาประชมเพอหาขอสรปอกครง ชางทเปนแกนน าหลกในการท าเรอพระเปนประจ าทกปไดแก นายสมชาย ปลอดมสก นายอทย ทอยอย นายบญเลศ ใจซอสตย นายสนน เหลยมกองแลง นายคารมย สองวหค และนางหนเจยด ด าสอน ทชวยดแลเรองงานดอกไมสดและงานตกแตงผา

ลกษณะการเรยนรและการถายทอดความรภมปญญาการท าเรอพระของทนคอการท าสบทอดกนมาจากรนปยาตายาย มารนพอ บางคนมาชวยท าเรอพระบกเปนเวลากวา 20 ป รวมถงการเรยนรจากชางทวาจางมาท าแบบเรอพระบกใหครงแรกโดยการมาเปนลกมอและดแลการท างานของชางทวาจางมาบอยๆ และหวงใหเดกรนใหมทจะเขามารบหนาทกรรมการวดไดท าหนาทสบทอดตอไป

สวนชาวบานทวไปกจะคอยถามแกนน าชางวาเรมท าเรอพระบกกนเมอไหร เมอวางจากการท าสวนท าไรจะมาชวยเหลอเทาทท าได รวมไปถงการหงหาอาหารส าหรบผ

สำนกหอ

สมดกลาง

131

ทมาชวยท าเรอพระบกดวย สวนผทมหนาทดแลเรองขบวนกจะชกชวนหาสมาชกมาร าหนากลองยาว ผถอปาย ถอธง ลกบานไหนหนาตาด รปรางใกลเคยงกนกชวยกนบอกตอชกชวนมารวมกจกรรม แลวนดกนมาซกซอมกนกอนวนงานประมาณ 1-2 สปดาห ชาวบานทนจะชวยออกคาใชจายส าหรบเรองการแตงกาย เครองแตงหนาท าผมของทมขบวนแหเรอพระอกดวย (สมชาย ปลอดมสก, 2557)

3.2.3 วดเขาพระนม วดเขาพระนม ตงอยทหมท 1 ต าบลทาทอง อ าเภอกาญจนดษฐ วด

เขาพระนมเปนวดเกาแกมอายนบรอยป การท าเรอพระบกของวดเขาพระนมมพฒนาการมาจากการท าเรอพระน ามากอนเมอมการคมนาคมทางบกเกดขนทางวดจงเปลยนมาเปนท าเรอพระบกขนแทน

จากการสมภาษณคณสมพร ไกลผล อาย 60 ปผน าชาวบานท าเรอพระบกของวดเขาพระนม พบวาคณสมพรไดรวบรวมสมครพรรคพวกมาชวยท าเรอพระบกของวดเขาพระนมเปนเวลารวม 10 ปแลว วธการท างานคอทางวดจะจดหาตนแบบและหาโครงสรางเรอ หาแบบเรอพระมาหาจากหนงสอบาง อนเตอรเนตบางแลวจงถอดแบบออกมาจากรปหรอขยายขนาดจนไดรปตามทตองการ จงชวยการลอกลายลงบนไมกระดานอดเพอเลอย ฉลเปนรปแบบทตองการตอไป วสดอปกรณทใชเปนเครองมอทชาวบานน าตดมอกนมาเอง ผทมาชวยท าเรอพระบกของทนสวนใหญมทกษะทางชางมาแลว หลงจากเลกงานจงมารวมตวกนทวด ชวยกนตดแตงไมบาง ชวยกนประกอบโครงสราง เมอเสรจงานโครงสรางกจะชวยกนตกแตง ท าสตามตองการ การตกแตงเรอพระบกของทนยงคงใชเทคนคแบบดงเดมคอการตดไมเปนรปทรงพญานาคประกบทง 2 ขางของตวรถ แลวจงตดแผนสงกะสท าเปนเกลดคอยๆตดประดบบนล าตวของพญานาคจะไดเรอพระทมแสงวบวาว และตนทนในการท าไมสงมากนก (สมพร ไกลผล, 2555)

เรอพระบกของวดเขาพระนมไมไดสงเขาประกวด เมอถามวาท าไมไมท าเรอพระสงประกวดบาง คณสมพรกลาววาตองใชงบประมาณอกมาก เราเพยงสงเขารวมประเพณเพอการอนรกษประเพณดงเดมไวถงแมเรอพระบกของทนไมไดสงเขาประกวดกจ าเปนจะตองมองคประกอบครบถวนตามทก าหนด เนองจากปจจบนมเรอพระบกจากทอนตกแตงเรอพระบกอยางงายมารวมขบวนเพยงเพอหวงเงนท าบญเทานน ไมมคนสนใจความเปนมาและความหมายทแทจรงของประเพณชกพระ ทางจงหวดจงตงมาตรฐานไวตรงกนโดยก าหนดใหเรอพระบกจากทกวดทตองการรวมขบวนชกพระททางจงหวดจดขนใหมองคประกอบครบถวนซงประกอบดวย บษบก มการตกแตงธง ฉตร ไมมากหรอนอยเกนไป และควรมปายตามทก าหนดเพอไมใหผอนอาศยชวงเวลานเขามาหาเงน (สมพร ไกลผล, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

132

ลกษณะการเรยนรของชางทน เรยนรแบบครพกลกจ า เรยนกนจากการท างาน ใครถนดท าอะไรกท าแบบนน ใครไมถนดกมาคอยดคอยฝกท าบอยๆ ทกษะจะดขนเอง ชมชนอนๆในพนทอ าเภอกาญจนดษฐ ถงแมไมมชางฝมอจ านวนมากทเปนแกนน าในการท าเรอพระ แตมชาวบานทใชเวลาวางจากการท างานเขามาทวดเพอชวยท าเรอพระในสวนของงานตกแตงเรอพระ ยงคงมใหเหนในหลายชมชนเชนชมชนทท าเรอพระบกของส านกสงฆไสไน ชมชนทเรอพระบกของวดคหา ชมชนทเรอพระบกของวดปากค ชมชนวดเขาพระนม หรอชาวบานทมาชวยชางพระสงฆของวดสนธ

อยางไรกตามผน าชมชนตองมบทบาทในการท าเรอพระตงแตขนตอนแรกจนเสรจสนงานไมวาปนนเรอพระจะจางชางมากจากขางนอก หรอชาวบานชวยกนท าขนมาไมควรปลอยใหเปนหนาทรบผดชอบของทางวดเพยงล าพง (ธนธช ชมวาระ, 2557)

3.3 บทบาทของวดกบการท าเรอพระบก ตงแตอดตจนถงปจจบนวดยงคงเปนจดศนยกลางในการท าเรอพระของชาว

อ าเภอกาญจนดษฐ ในอดตเมอหลงจากชวงเทศกาลเขาพรรษาไมนาน ทางวดใดทประสงคท าเรอพระเขารวมประเพณ ผน าชมชนกจะเขามาประชมกนวาจะท าเรอพระ อยางไร รปแบบไหน โดยการตดสนใจเปนของเจาอาวาสวด เมอถงเวลาท าเรอพระ ทางวดจะตกลองเรยกวาการ “คมพระ” เพอประกาศใหชาวบานไดรวามการท าเรอพระ ชาวบานจะมารวมตวกนทวดตามแตเวลาอ านวย แลวชวยงานกนจนมดค า ในสมยทยงไมมไฟฟาทวถง เวลากลางคนชาวบานไดยนเสยงกลอง มองเหนแสงไฟจะมารวมตวกนทวดเพอชวยท าเรอพระบาง เตรยมของท าขนมตม เปนการพบปะสงสรรคกนในชมชนอยางครกครนสนกสนาน ( สคนธ รงแดง, 2557)

แกนน าหลกในการท าเรอพระคอเจาอาวาส และพระสงฆในวด เชน พระอธการเควจ จนทสโร อดตเจาอาวาสวดดอนยา และ พระอาจารยสรพล อาพสโร อดตเจาอาวาสพทธเจดย ทเปนผออกแบบสรางสรรคเรอพระบกดวยตนเอง พระลกวดกจะชวยกนท าตามแตถนด เปนแบบอยางในการสบทอดภมปญญาการท าเรอพระและสบทอดประเพณชกพระ ใหชาวบานในชมชนปฏบตตามสบทอดกนมา ในปจจบนการท าเรอพระบกเปนหนาทของชางท าเรอพระเปนสวนใหญแตยงคงท ากนในวดและโดยมากเจาอาวาสยงเปนผดแลการท าเรอพระหลกเชนเคย

ในปจจบนพนทอ าเภอกาญจนดษฐพบวามทมการท างานรวมระหวางพระกบชาวบาน ยงคงมใหเหนบาง แมบทบาทของพระสงฆไมมากเหมอนในอดต แตยงคงมวดทพระท าหนาทชาง ท าเรอพระบกทกขนตอน ผศกษาน าเสนอตวอยางการท าเรอพระบกจากวดสนธทมชางพระชวยกนท าเรอพระแทบทกขนตอนดวย

สำนกหอ

สมดกลาง

133

3.3.1 วดสนธ วดสนธตงอยท หมท 4 ต าบลกะแดะ อ าเภอกาญจนดษฐ จงหวด

สราษฎรธาน ชางท าเรอพระบกของวดสนธ น าทมโดย พระจกรพนธ ทปปญโญ พระเสว พทธสโล พระสมพร วตรมโม พระสทน สทนโน ซงพระจกรพนธ ทปปญโญ น าความรดานศลปะและงานชาง ซงทานไดน าสวนทศกษามาใชในการท าเรอพระบกของวดสนธ ซงเรอพระบกวดนมเอกลกษณทโดดเดน คอลวดลายมลายเสนทเปนเอกลกษณเหมอนกนทงล าเรอ เอกลกษณ เรอพระบกของวดนคอครฑ

ขนตอนการท างาน เรมตนปรกษาหารอ เจาอาวาสเปนคนก าหนดวาเปนแบบไหน แนวไหน แนวความคดหลก บางปอาจมมาจากสวนกลาง เชนมเพมธงพทธยนต หากเรอพระทสงประกวดตองกรอกใบสมครและจดองคประกอบบนเรอพระใหครบตามกก าหนดของฝายจดงาน เมอสรปแบบไดแลวจงลงมอท างาน ท าโครงสรางเรอหากเปนเรอล าใหม เขยนลวดลาย และลงสตอไป พระทนมความถนดกนคนละดาน จงไดท างานตามความถนด ระยะเวลาทใชในการท าเรอพระ ขนอยกบวาเปนเรอพระทท าขนใหมหรอเรอพระเกามาดดแปลงใหม ถาเปนเรอพระบกทท าขนใหมตองใชเวลาประมาณ 3-6 เดอน หากเปนเรอพระเกาน ามาตกแตงกใชเวลาประมาณ 1-2 เดอน เรอพระของทนซอโครงรถมาตอจากวดอนซงจะไดราคาถกลง ซอโครงรถประมาณ 40,000 บาท น ามาใชงานไดประมาณ 3-4 ป เมอเรมซอมแซมท าเรอพระ พระจะตกลอง หรอเรยกวาคมพระ เพอประกาศใหชาวบานรวาใกลวกชกพระแลว ทางวดเรมท าเรอพระแลว ชาวบานจะรกนใครมความพรอมดานไหนจะมาชวยทางวดได

สวนชาวบานจะมาชวยท าอาหาร มมาชวยงานบางแตสวนใหญชาวบานตองท างานรบจางออกไปนอกบาน จะมาชวยไดในชวงเยน นอกนนกเตรยมขบวน งานคนลากเรอพระ สวนในเรองงบประมาณไดเงนสนบสนนมาประมาณ 20,000 บาท เงนทเหลอกเปนกวดบาง เงนทไดจากการบอกบญญาตโยมบาง

นอกจากนจากการศกษาภาคสนามผศกษาไดส ารวจการท าเรอพระของวดอนๆในอ าเภอทมการท าเรอพระบกในชวงเวลาทผศกษาไปเกบขอมลพบวามวดเสมาเมองซงตงอยหมท 3 ต าบลทาทอง มการท าเรอพระบกโดยลกพระภายในวดรวมแรงกนท าเรอพระบกขน พระพลอตพโล รกษาการเจาอาวาสกลาววาเดมวดนเปนวดราง มญาตโยมนมนตมาประจ าวดอยทน และก าลงพฒนาวด โดยใชฝมอพระชางทมชวยกนท า เมอถงชวงประเพณชกพระ ทางวดจงตองการท าเรอพระบกขนเปนปแรกเพอรวมสบสานประเพณดงกลาว และอยากท าใหแปลกแตกตางจงท าเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

134

รปชาง อยากจะสอออกไปเนองจากเหนวาในอดตทมชางจ านวนมาก และเปนเมองทอดมสมบรณ พระชางทนจะท างานโครงสราง งานเหลกทงหมด อาจจะจางชางมาเขยนรปซงเปนชางฝมอทอยในละแวกน เงนทนสวนใหญของทนไดมาจากญาตโยมซงใหการสนบสนนเปนอยางด

จากขอมลเบองตนท าใหเหนวาบทบาทของวดในอ าเภอกาญจนดษฐในสวนทเกยวของกบการท าเรอพระบกมการเปลยนแปลงไปมากพอสมควร วดยงคงเปนศนยกลางของชมชนในการท าเรอพระบก แตลดบทบาทของการเปนแหลงประสทธประสาทวชาทางการชางเชนในอดต อยางไรกตามนเปนขอมลสวนหนงทศกษาถงการเปลยนแปลงทเกดในปจจบนน าไปส การว เคราะหถงปญหาและเพอหาแนวทางการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกของ อ าเภอกาญจนดษฐตอไป

ภาพท 16 การท าเรอพระบกของวดสนธ

3.4 บทบาทของชางท าเรอพระกบการท าเรอพระบก ผลการศกษาบทบาทการท างานของชางท าเรอพระบกทรบจางท าเรอพระบก

โดยทวไปพบวาชางท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐนน หากไมใชชางทเปนชางอาชพกจะใชเวลาวางหลงจากเลกงานมารวบตวกนเพอท าเรอพระ สวนใหญจะใชเวลาหลงจากวนเขาพรรษาขนอยกบการตกลงกนเมอเรมงานกมการคมพระ เปนทรโดยทวกนวาวดนจะท าเรอพระบก หาก

สำนกหอ

สมดกลาง

135

เปนชางทรบจางท าเรอพระกจะมขนตอนการท างานอกรปแบบหนงเนองจากตองจดสรรเวลาเพอรบงานไดมากขนจากการศกษาพบวากระบวนการท างานรบจางท าเรอพระนนมขนตอนดงน

1. เรมจากการท าแบบไปน าเสนอกบเจาอาวาสวด หรอ ปจจบนมการจดจางโดยองคกรบรหารสวนทองถน แบบทท าใหเลอกนนขนอยกบการตกลงในขนแรกวา ปนจะใชเรอพระขนาดเทาไหร แบบเรอพระทน ามาเสนอสวนใหญเปนงานเขยนสและงานฉลไม ซงราคาจะแตกตางกนไปตามลกษณะการตกแตงเรอพระ

2. สรปแบบและวสดทใชในการตกแตงเรอพระ ส าหรบเรองจดเตรยมวสดอปกรณท าเรอพระขนอยกบการตกลง วาเปนหนาทของวดหรอเปนหนาทของชาง สวนราคาคาแรงนนขนอยกบขนาดของล าเรอ โดยทวไปราคาประมาณ 200,000 บาทขนไปตอหนงล า ขนอยกบทางผจางวาอยากไดรปแบบเรอพระแบบใด ความยากงายของการท าลวดลาย เรอพระขนาดเทาไหร คางวดในการจายเงน อาจจะแบงเปน 4 งวดคอหลงจากเซนสญญา 1 ครง เรมงานโครงสราง 1 ครง เรมงานตกแตง 1 ครง และหลงจากเรอพระเสรจเรยบรอยแลว

3. ก าหนดเวลาท างาน ถาหากเปนเรอทท าขนใหมตงแตขนตอนแรกใชเวลาประมาณ 4-6 เดอน หากเปนงานตกแตงเพมเตมจากเรอพระล าเดมกใชเวลาประมาณ 2-3 เดอน

4. จดท าแบบรางขนาดเทาล าจรงเขยนลวดลายเพอจดท าองคประกอบตกแตงและลงมอท าโครงสรางเรอพระตอไป ส าหรบเรองโครงสรางเรอพระ โดยมากผวาจางจะเปนผจดหาเนองจากโครงสรางเรอ 1 ล านน (ประมาณราคาท 20,000-40,000) สามารถเกบไวใชได 3-5 ป

5. เมอท าโครงสรางเรอพระเสรจ จงมาเรมงานตกแตง เมอตกแตงเรอพระเสรจกจะตดตงไฟบรเวณเรอพระ

6. ชางมหนาทตองสงมอบงานใหกบผวาจางกอนวนงานประมาณ 2 สปดาห เพอใหทางวดหรอผเกยวของมาท าการตกแตงผา และทดลองการเลยว การวงของเรอพระบก และใหชาวบานจะเขามาชวยตรวจงานตกแตงอาจจะชวยทาสดแลความเรยบรอย ตรวจหาสวนทตกหลนอกครงหนง หากตดขดปญหาอะไรจะไดแกไขไดทนทวงท

7. ส าหรบการจดสรรเวลาเพอรบงานท าเรอพระของชางนนขนอยกบประสบการณของชาง ใน 1 ป ชางสามารถรบงานไดถง 3-5 ล า เนองจากมทงงานท าใหมทงล า และ งานตกแตงเปลยนแปลงแบบเรอพระล าเดม อาจจะมการท าสญญาไวลวงหนาตงแตเรมท าเรอพระล าใหมวาจะกลบมาซอมแซมแบบกป ในสวนใดบาง (ศวกร แจงอกษร, 2557)

สำนกหอ

สมดกลาง

136

การเรยนรของชางท าเรอพระบกรบจางสวนใหญเปนผทความรดานศลปะหรอทกษะชางกอสราง แลวน าความรทมประยกตใชเพอสรางรายไดในชวงทมประเพณ ชกพระ ส าหรบการเรยนรของชางทองถนเปนการเรยนรแบบครพกลกจ าใชการสงเกตการท างานและการฝกฝน เพมพนทกษะ สวนการเรยนรทกษะระหวางชางท าเรอพระบกทเปนชาวบานดวยกนนนกใชการเดนทางไปดงานวดใกลเคยง ในต าบลเดยวกน ชางแตละวดผลดเปลยนกนไปแลกเปลยนความคดเหนสอบถามเทคนคตางๆกนเปนระยะ (สคนธ รงแดง, 2557) ปจจบนมการศกษาดแบบจากเรอพระของตางอ าเภอบาง ดแบบจากทางอนเตอรเนตบาง มการเรยนรหลากหลายมากขนตามเทคโนโลยสมยใหม แตอยางไรกตามชางทองถนดวยกนเองควรท าความรจกกนไว ความสามคคกนในกลมชางตองม (วรตน วตะภรณ , 2556)

4. ความคดเหนจากผเกยวของในการท าเรอพระบกเพอเปนแนวทางในการอนรกษการท าเรอพระบก

จากผลการศกษาพบวามผเสนอแนะแนวทางการอนรกษการท าเรอพระบกจากผเกยวของในการท าเรอพระบกซงประกอบดวยผน าชมชน ก านน ผใหญบาน หนวยงานทดแลการท าเรอพระบก ตลอดจนชางท าเรอพระบก ซงเปนขอเสนอแนะทนาสนใจในหลายประเดน ทงนขอเสนอแนะทงหมดลวนเกดจากการคลกคลและมสวนรวมในขนตอนการท าเรอพระบก ท าใหพบเหนปญหาและมขอเสนอแนะในการอนรกษการท าเรอพระบกประเดนตางๆดงน

4.1 ความคดเหนดานความรวมมอของชมชน วรตน วตะภรณ ชางท าเรอพระวดทาไทร ใหความคดเหนวาควรใหคนชมชน

เขามามสวนรวมในการท าเรอพระและรจกประเพณชกพระมากขน สนบสนนใหเดกรนใหมเรยนรการท าเรอพระเพราะเปนสวนหนงของงานประจ าจงหวด ใหเดกรนใหมเขาหาวด เมอเขาหาวดกจะรวางานเทศกาลใดมกจกรรมใดบาง การท าเรอพระตองท าอยางไงบาง(วรตน วตะภรณ, 2555) ซงสอดคลองกบความคดเหนของ เสกสรร ชยเดช ผน าอาสาพฒนาชมชน ผดแลเรอพระบกของวดเขานางเภาไดแสดงความคดเหนเกยวกบการถายทอดการท าเรอพระบกของเดกรนใหมวา อยากใหเดกรนใหมๆไดมาศกษาดงานศลปะบนเรอพระ มาเรยนรการท าเรอพระบกของวดใกลบานของตนใหมากขนเพราะการท าเรอพระบกเปนงานประณต แฝงไปดวยภมปญญาเชงชางหลายแขนง อกทงชางรนเกาก าลงจะหมดไป จงอยากใหมคนรนใหมมาเรยนรมากขน ทงการแกะสลก การฉลลายไม การเขยนลวดลาย เพอเปนการอนรกษภมปญญาทองถนไมใหหายไป(เสกสรร ชยเดช, 2557) เชนเดยวกบเอนก ปทมพงศา ประธานสภาวฒนธรรมอ าเภอกาญจนดษฐ เสนอความคดในการอนรกษการท าเรอพระบกวา อยากเนนใหเยาวชนเขามามสวนรวมในการท าเรอพระบกมากขน(เอนก ปทมพงศา, 2557)

สำนกหอ

สมดกลาง

137

พระม เตชะปณโย เจาอาวาสส านกสงฆเขาวงศ ผดแลการท าเรอพระบกของส านกสงฆเขาวงศทมาเขารวมงานประเพณชกพระ เสนอความคดเหนเกยวกบความสามคคในชมชนวา การอนรกษงานประเพณชกพระบกหรอการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกกตาม ตองสรางพลงมวลชนซงเปนเรองยาก การท าเรอพระบกนนเปนเรองของความสามคค อยากใหวยรนเขามามบทบาทชวยท าเรอพระบกมากขน เปนการอนรกษลวดลายไทย ภมปญญาทกษะเชงชาง และเปนการอนรกษประเพณไทยใหตกทอดไปถงลกหลาน (พระม เตชะปณโย, 2557) สอดคลองกบสมพนธ แสงจนทร ชางท าเรอพระวดทาไทร เสนอความคดเกยวกบการท าเรอพระบกวาทผานมาคนในชมชนยงมสวนรวมในการท าเรอพระไมมากนก ควรมการระดมมวลชนมากกวาทเปนอย (สมพนธ แสงจนทร, 2557)

สเทพ แพรตน ผใหญบานหม 1 ต าบลชางขวาผดแลการท าเรอพระของวดคหา แสดงความคดเหนเกยวกบการฟนฟการท าเรอพระแบบเดมวา อยากใหหลายฝายเขามาใหความรกบชมชน มการเขามาท าประชาคมกบชาวบานมากขน อยากใหสถาบนการศกษาเขามามสวนรวมกบชมชนมากขนเหมอนทปจจบนเรมมสถาบนการศกษาเขามาท าประชาคมมากขน ชาวบานมการรวมตวกนงายขนเพยงมการแจงลวงหนา ในฐานะผน าชมชนยนดประสานงานทกดาน (สเทพ แพรตน, 2557)

นภาพร เพงชน นกวชาการประชาสมพนธ ส านกเทศบาลต าบลกาญจนดษฐ รบผดชอบดแลการจดงานสมโภชรถพนมพระ เสนอความคดเหนถงเรองการรวมมวลชนเพอใหมการท าเรอพระบกเขารวมงานประเพณมากขน ทางองคกรปกครองสวนทองถนควรสนบสนนงบประมาณการท าเรอพระอยางตอเนองและทวถง (นภาพร เพงชน, 2556)

กลาวโดยสรปไดวาหลายฝายค านงถงความส าคญของพลงมวลชนในการอนรกษประเพณชกพระและการอนรกษการท าเรอพระบกโดยเนนใหความส าคญของเยาวชนรนใหม ใหหนมารวมกนท าเรอพระบกมากขน สนใจเรยนรงานศลปะบนเรอพระบกและความส าคญกบประเพณชกพระมากขน

4.2 ความคดเหนดานอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกแบบดงเดม อดม รกษจนดา รองนายกเทศมนตรเทศบาลต าบลกาญจนดษฐ ได

เสนอความคดเหนทางการอนรกษวสดอปกรณทองถน โดยกลาววาแมวาการเลอกใชวสดตองเปลยนไปตามยคสมยและการใชประโยชน แตควรยดรปแบบดงเดมหรอใกลเคยงของเดมใหมากทสดเพอเปนการอนรกษภมปญญาทองถน (อดม รกษจนดา, 2557)

สำนกหอ

สมดกลาง

138

พระอาจารยสมพร ฐตญาโณ เจาอาวาสวดเขาพระนม และด ารงต าแหนงเลขาธการเจาคณะต าบลทาทอง เนองจากวดเขาพระนมเปนวดเกาแกมการท าเรอพระบกแบบดงเดมจงเสนอความคดเหนวาควรมคนทมความรชดเจนเรองการท าเรอพระบก เพอเปนการถวายเปนพทธบชา ปจจบนวตถประสงคการท าเรอพระอาจเปลยนไปบางท าใหรปแบบเรอพระเปลยนไป เชนในอดตเนนความส าคญไปทความโดดเดนของบษบกมากกวาในปจจบน ควรมการท าบนทกวธการท าเรอพระบกแบบดงเดมไวเพอใหตระหนกถงคณคาดงเดมของเรอพระบกไว (พระอาจารยสมพร ฐตญาโณ, 2555)

สคนธ รงแดง อดตชางท าเรอพระวดจนทาวาส ไดใหขอเสนอความคดเหนเกยวกบการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบก วาอยากใหมการใหความส าคญการการท าเรอพระแบบดงเดม หรอมการชกพระในหมบานเชนในอดตเพอใหผสงอายไดรวมท าบญอยางทวถง ไมควรค านงถงการทองเทยวมากเกนไป (สคนธ รงแดง, 2557)

4.3 ความคดเหนดานการสงเสรมชางฝมอท าเรอพระบกทองถน ผใหญขจร เศวตเวช ซงท าหนาทดแลการท าเรอพระบกของส านกสงฆบาน

ไสไนไดแสดงความคดเหนในประเดนนวา ควรใหความส าคญกบชางในทองถน ปจจบนโดยมากจะมการใชบรการชางท าเรอพระจากขางนอกทองถนท าใหชางทมฝมอในทองถนไมมโอกาสแสดงฝมอ บางครงไมเลงเหนความสามารถของคนในทองถนตน หากจะมการจดจา งควรเลอกใหโอกาสกบคนในพนท (ขจร เศวตเวช, 2557)

ขณะทประจวบ เจยมสกล ปราชญชาวบานและอดตชางท าเรอพระ เสนอความคดเหนเกยวกบการท าเรอพระของชางรนใหมวา อยากใหชางรนใหมวางองคประกอบใหครบตามทควรจะเปน ตองมความเขาใจพทธประวตกอนท าเรอพระ (ประจวบ เจยมสกล, 2557)

เชนเดยวกบ ศวกร แจงอกษร ชางท าเรอพระ เสนอความคดเหนทสอดคลองกบชางท าเรอพระหลายทานทเปนไปในแนวเดยวกนคอ กรรมการควรเปนผทมความรดานศลปะโดยตรงเพอเปนก าลงใจในการท างาน ชางจะมความคดไมอยกบท ชางจะมความคดพฒนาไปเรอยๆ หากกรรมการยงยดตดกบรปแบบเดมๆ ชางทมฝมอกขาดก าลงใจ เพราะความจรงแลวงานไมไดมความแตกตางกนมากนกเพราะเราใชลายไทยเหมอนกน เรองความอลงการวดไหนมงบประมาณมากกยอมท าไดอลงการไดมากกวาเปนเรองท าธรรมดา (ศวกร แจงอกษร, 2557)

ธนธช ชมวาระ ผใหญบานหม 2 ซงดแลการท าเรอพระวดดอนยาเสนอความคดเกยวกบการท าเรอพระบกวา เนองจากประเพณชกพระเปนประเพณทสบตอกนมายาวนาน อยากใหมสบตอกนเรอยไป แตอยากใหมลมตของการท าเรอพระ กลาวคอ หากเปนเรอ

สำนกหอ

สมดกลาง

139

พระบกทประกวดควรชแจงระบใหชดเจนวาเรอประกวดขนาดน ควรจดท าอยในงบประมาณเทาไหร หรอควรก าหนดไปใหใชชางพนบานเพอก าหนดใหชางไดใชภมปญญาพนบานไดอยางเตมท (ธนธช ชมวาระ, 2557)

4.4 ความคดเหนเกยวกบการจดหาเงนทนส าหรบการท าเรอพระบก เชวงศกด ศรยงค ขาราชการบ านาญและชางท าเรอพระของส านกสงฆแม

โมกข ไดแสดงความคดเหนเรองเงนทนการท าเรอพระบกวาสวนใหญการท าเรอพระบก สวนใหญจะประสบปญหาเรองเงนทน อยากใหมการเขามาใหการสนบสนนการท าเรอพระบกอยางตอเนองเพอใหเรอพระบกทกวดไดมโอกาสสบสานประเพณชกพระดวยกน (เชวงศกด ศรยงค, 2557)

นคม ดอกแยม ไวยาวชกรวดคหา อดตชางท าเรอพระวดคหาไดเสนอความคดเหนเกยวกบการท าเรอพระบกวา ควรมการสนบสนนใหมการเรยนรเรองศลปะในการท าเรอพระบกมากขน และควรมการสนบสนนเงนทนในการท าเรอพระจากหนวยงานทเกยวของอยางตอเนอง (นคม ดอกแยม, 2557)ในขณะทพระใบฎกา ไพโรจน ธรรมวโร เจาอาวาสวดสนธ ไดเสนอความคดเหนเกยวกบเงนสนบสนนการท าเรอพระบกของแตละวด วาหากไมมการสนบสนนอยางตอเนองอาจท าใหบางวดไมไดท าเรอพระบกเขารวมขบวนแหเรอพระททางจงหวดจดขน ท าใหประเพณชกพระขาดหายไปในทสด (พระใบฎกา ไพโรจน ธรรมวโร, 2557)

อยางไรกตามความคดเหนขางตนเปนสวนหนงทสามารถน าไปใชในการไปวเคราะห หาแนวทางการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบกตอไป

จากผลการศกษาท าใหทราบวาการท าเรอพระบกของชาวกาญจนดษฐนนเกดขนจากความเลอมใสศรทธาในพทธศาสนา การสรางเรอพระเพอถวายเปนพทธบชาคอความเชอของหลายคน ในอดตสภาพความเปนอยเออตอการมารวมกลมกนท าเรอพระบก โดยมวดเปนศนยกลาง ท าใหเกดการถายทอดองคความรในการท าเรอพระบกอยางตอเนอง แตในปจจบนการท าเรอพระบกเปลยนไปเนองจากสภาพเศรษฐกจและสงคมเปลยนไป การตอนรบการทองเทยวยอมสงผลกระทบตอการท าเรอพระเชนกน หลายฝายตองการแขงขน ชงเงนรางวลและถวยรางวล โดยมการวาจางชางท าเรอพระจากตางถนมากขน เปนการลดบทบาทการท าเรอพระบกของคนในทองถนลงไป นานวนเขาภมปญญาการท าเรอพระบกอาจสญหายจากทองถนได จงควรตระหนกและหาแนวทางอนรกษภมปญญาแขนงนสบไป

สำนกหอ

สมดกลาง

140

บทท 5 สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ

การศกษาเรองพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอ

กาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน ผศกษาไดสรปผลการศกษา อภปรายผลการศกษา พรอมทงขอเสนอแนะเพอการน าไปใชในการศกษาวจยครงตอไป โดยมล าดบการน าเสนอดงตอไปน

1. สรปผลการศกษา 2. อภปรายผลการศกษา 3. ขอเสนอแนะ

สรปผลการศกษา การศกษาเรองพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกนน เพอใหไดทราบ

ถงภมปญญาทปรากฏในการท าเรอพระบก เหตปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลง ปญหา อปสรรคทเกดขนในการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน สามารถสรป ตามวตถประสงคไดเปน 3 ประเดนดงน

1. ศกษาและรวบรวมภมปญญาทปรากฏในการท าเรอพระบกในอ าเภอ กาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

การศกษาขอมลภาคสนามผนวกกบการศกษาขอจากเอกสารทเกยวของท าใหทราบถงภมปญญาและคณคาในการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐดงน

ภมปญญาทปรากฎในการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวด สราษฎรธานไดแก ความเชอในการท าเรอพระบก รปแบบ วสดอปกรณในการท าเรอพระบก ลวดลายบนเรอพระ ชางท าเรอพระ การสบสานและการถายทอดความร ภมปญญาการท าเรอพระบก การท าเรอพระบกไมมรปแบบตายตว หรอมาตรฐานการสรางแบบแผน แตสงทชางทองถนค านงถง คอเรองของโครงสรางโดยเนนเรองการใหความส าคญของโครงสรางทแขงแรง ค านงถงการเคลอนไหวของเรอพระบก มการใชภมปญญาแกไขปญหาทเกดขนได เชนปญหายอดบษบกตดสายไฟฟา เปนตน เนนความสวยงาม สมสดสวน และความโดดเดนของบษบก มองคประกอบของเรอพระครบถวนตามก าหนด ชางควรมความเขาใจในเรองราวของพทธประวตและความส าคญของเรอพระบก สทเลอกใชควรเปนสทสอถงความเลอมใสในพทธศาสนา โดยมากใน

สำนกหอ

สมดกลาง

141

พนทอ าเภอกาญจนดษฐจะเลอกใชเรอพระบกส แดง ขาว น าเงน ทอง เหลอง ไมใหสฉดฉาดจนเกนไป สงทควรค านงถงอกประการหนงคอ การเลอกใชไฟประดบตกแตงเรอพระบกนน ควรค านงถงแสงทสอถงความศรทธา สขาว สเหลองนวล กเพยงพอไมควรมลกเลนมากเกนไปท าใหเหนการลดลงของความศรทธาในการสรางเรอพระบกได

ภมปญญาในฐานะของทรพยากรวฒนธรรมเหลาน สามารถระบถงคณคาของทรพยากรวฒนธรรม 4 ประการ ตามแนวคดวลเลยม ด ไลป (William D. Lipe, 1984: 2-10) ไดดงน

คณคาทแสดงนยของอดต (associative/ symbolic value) ความเชอในการสรางเรอพระวาเปนราชยานพาหนะในการรบเสดจพระพทธองคทเสรจกลบจากสวรรคชนดาวดงสตามพทธต านานนนยงยดถอปฏบตสบทอดกนมาเปนประเพณทส าคญของชาวใต ซงความเชอดงกลาวสอดคลองกบวถชวตใตมาเนนนาน ทงความเชอเรองพญานาคกบความอดมสมบรณและความเชอเรอง บญ บาป นรกสวรรค ทแฝงการในศลปะบนเรอพระบก ลวนควรคาแกการอนรกษไวทงสน

คณคาทางวชาการ (informational value) องคความรในการท าเรอพระบก ซงเรอพระบกเปนงานศลปกรรมทประกอบดวยเทคนคดานสถาปตยกรรม จตรกรรม ประตมากรรมอกทงรปแบบ ลวดลายไทยบนเรอพระบก ซงประยกตใชใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมแตละยคสมย ผานฝมอชางในทองถน ควรศกษารวบรวมขอมลไวเพอการอนรกษตอไป

คณคาดานความงามหรอสนทรยะ (aesthetic value) งานฝมอเชงชางทปรากฏเปนรปธรรมอยบนเรอพระบก แสดงออกถงความสามารถของชางท าเรอพระ และสามารถสรางความประทบใจแกผพบเหน ดงดดความสนใจนกทองเทยวไดเปนอยางด กระตนในเกดความสนใจในการศกษาเรองศลปะแกผพบเหนได เปนการสงเสรมความเปนไทยอกดวย

คณคาทางเศรษฐศาสตร (economic value) จากการศกษาพบวา ฝมอเชงชางของชางท าเรอพระนนก าลงเปนทตองการและสามารถสรางรายไดทดทเดยว หากชางในทองถนใหความสนใจศกษาฝกฝนอยางจรงจง สามารถสรางรายไดใหตนเองจากการท าเ รอพระจากการรบจางท าเรอพระในทองถนของตนและจงหวดใกลเคยงไดเปนกอบเปนก าในระยะเวลา 3-5 เดอนตอป ทงนขนอยกบการจดการรบงานและประสบการณการท างานของชางแตละคนดวย

2. ศกษาพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

จากการรวบรวมค าสมภาษณของผทรงคณวฒหลายทานซงใหความรดานประวตความเปนมาและการเปลยนแปลงการของรปแบบเรอพระบกและการท าเรอพระบกในชวงเวลา

สำนกหอ

สมดกลาง

142

ตางๆของอ าเภอกาญจนดษฐผนวกกบผลการศกษาเอกสาร งานวจยเกยวกบประเพณชกพระในจงหวดสราษฎรธาน ผศกษาไดประมวลพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน โดยใชการเปลยนแปลงของรปแบบ รปทรงเรอพระบกทเหนไดชดเปนเกณฑในการแบงยคของการท าเรอพระ ซงแบงออกเปน 3 ยค คอ ยคแรกคอยคดงเดมกอนพ.ศ.2470 ยคท 2 คอยคฟนฟ พ.ศ.2470-2530 และยคท 3 คอยคปจจบน พ.ศ.2531 ปจจบน โดยมรายละเอยดพฒนาการและการเปลยนแปลงดงทแสดงไวในตารางท 6

สำนกหอ

สมดกลาง

143

ตารางท 6

พฒนา

การและการเป

ลยนแ

ปลงการท า

เรอพระบ

กในอ

าเภอก

าญจน

ดษฐ จงหว

ดสราษฎ

รธาน

การท าเร

อพระบก

ยคดงเดม (ก

อนพ.ศ.2

470)

ชวงเว

ลา

รปแบ

บเรอพระ

การตกแ

ตง

การถายทอ

ดภมป

ญญาการท า

เรอพระบ

ก

กอนพ

.ศ.

2470

ใชไม

ทงตน

มาแก

ะเปน

รปพญ

านาค

ลกษณ

ะเปน

ลาก

เลอน

ลกษณ

ะคลา

ย หน

วนท

ใชลา

กขาว

ของช

าวปก

ษใต

เนนค

วามโ

ดดเดนท

ความ

สวยง

าม และ

ขนาด

ของ

บษบกท

ใหญโด

ดเด

นมอ

งเหนแ

ตไกล

ประด

บตกแ

ตงดว

ยตนไ

มกลว

ย ออ

ย ตามค

วามเชอ

เรองความอ

ดมสม

บรณ

เนนก

ารถา

ยทอด

ท าใหดจ

รง เรยน

รแบบ

ลงมอ

ปฏบต

จรง

การท

าเรอ

พระเปน

หนาท

ของพ

ระโด

ยม

ชาวบ

านมา

ชวย

การท าเร

อพระบก

ยคฟน

ฟ (

พ.ศ.

2470

-253

0)

ชวงเว

ลา

รปแบ

บเรอพระ

การตกแ

ตง

การถายทอ

ดภมป

ญญาการท า

เรอพระบ

ก

พ.ศ.

2470

ลก

ษณะค

ลายย

คแรกทน

าไมมา

ตดเปนร

ปพญาน

าคเนนค

วามโดด

เดนท

บษบก

ใชไมไผสานเปน

ลายล

กแกวหรอล

กแกว

ตกแต

งฐาน

บบษบ

ก ตก

แตงดวย

ตนไม

ดอกไม ไสมน

เทศม

าตด รอยเปน

อบะ

การท าเรอพร

ะบกย

งคงเปน

หนาท

ของพ

ระโดยม

ชาวบ

านมา

ชวยเปน

ลกมอ

สำนกหอ

สมดกลาง

144

ตารางท 6 พ

ฒนา

การและการเป

ลยนแ

ปลงการท า

เรอพระบ

กในอ

าเภอก

าญจน

ดษฐ จงหว

ดสราษฎ

รธาน

(ตอ)

การท

าเรอพร

ะบกย

คปจจ

บน (พ

.ศ.2

531-ปจ

จบน)

ชวงเว

ลา

รปแบ

บเรอพระ

การตกแ

ตง

การถายทอ

ดภมป

ญญาการท า

เรอพระบ

ก

พ.ศ. 25

10 -

พ.ศ. 25

20

เปลย

นเปน

ใชลอ

ไม ลอ

เกวย

น รถก

ระบะ

4 ลอ

และรถ

6 ลอ รองรบบ

ษบก

ตามล

าดบ

ใชไม

เนออ

อนตด

เปนแ

ผนบา

งแลว

แกะส

ลกเปนรปพ

ญาน

าคตด

2 ขางของ

รถ ต

กแตง

ดวยด

อกไม

สด ใบต

อง

เครองจกส

าน เข

ยนภา

พส

การท าเรอพร

ะยงคงเป

นหนา

ทของพร

ะโดย

มชาวบ

านมา

ชวยเปน

ลกมอ

พ.ศ. 25

21 -

พ.ศ.

2530

เหลอ

เพยงการใชรถ

4 ลอ

และรถ

6 ลอ ร

องรบบษ

บก

ใชวธกา

รแกะ

สลก แล

ะการเทคน

คการ

ตอกก

ระดาษ ใชกระด

าษสแ

ละกระด

าษองกฤ

ษสเงน

สทอ

ง

การท าเร

อพระยงคงท า

กนทว

ด นา

ยชางใหญ

ทชวย

ท าเรอ

พระบ

ก มก

จะเปนช

าวบา

นทม

ความ

รดาน

ศลปะ

เชนน

ายหล

งตะลง

สำนกหอ

สมดกลาง

145

ตารางท 6 แส

ดงพฒ

นาการและการเป

ลยนแ

ปลงการท า

เรอพระบ

กในอ

าเภอก

าญจน

ดษฐ จงหว

ดสราษฎ

รธาน

(ตอ)

การท

าเรอพร

ะบกย

คปจจ

บน (พ

.ศ.2

531-ปจ

จบน)

ชวงเว

ลา

รปแบ

บเรอพระ

การตกแ

ตง

การถายทอ

ดภมป

ญญาการท า

เรอพระบ

ก

พ.ศ. 25

31

ใชรถ

6 ลอ ท า

โครงสราง

เปนรปท

รงพญ

านาค

การฉลไมม

าประกบ

ลายใหม

เรอพร

ะบก

ใหนนม

ความ

วจตร

งดงา

มมาก

ขน

ประด

บตกแ

ตงดวยเครองสงมา

กขน

การท าเรอพร

ะบกย

งคงท าก

นทวด

บทบ

าทขอ

งชางพร

ะลดล

ง การท า

เรอพร

ะเปน

หนาท

ของชางทอ

งถน

พ.ศ. 25

49

มการเ

พมรป

แบบ

โครงสรางเปนแ

บบรป

เรอสพ

รรณหงส

เรมมก

ารใชเท

คนคหล

อลาย

การ

แกะโฟม

และ

มการตด

สตกเกอ

รใสท

บ มก

ารใชสต

กเกอ

รสะท

อนแส

ง

หนวยองคก

รสวน

ทองถนม

บทบา

ทมากขน

ในกา

รจดก

ารเรอ

งท าเรอพร

ะบก มก

ารจด

จาง

ชางจ

ากทอ

งถนอ

นมาก

ขนเพอห

วงผล

จาก

การประกวด

พ.ศ. 25

55 –

ปจจบ

น

การน

ารปแ

บบศล

ปกรรม

อยางภา

คกลา

งเขาม

าเปน

แบบ

เชน รปแบ

บบษ

กเกรน หร

อแบบ

เวชย

นตราชรถ รป

แบบพ

ญาค

รฑ

ชาง พ

ระราห เพมข

น

มการเพมเทค

นคกา

รหลอ

ไฟเบอรเปน

ลวดล

ายไทยแ

ละน า

มาปร

ะกบต

ดกบ

และก

ารใชเท

คนคป

นปนแ

บบศล

ปะจากภ

าคกล

าง

สำนกหอ

สมดกลาง

146

จากตารางขางตนแสดงใหเหนถงพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ มการเปลยนแปลงตามยคสมยและมการพฒนาทางเทคโนโลยการสรางและตกแตงเรอพระบกซงมวตถประสงคเพอสงเขาประกวดและสงเสรมการทองเทยว มการเปดรบการท าเรอพระบกจากชางตางถนมากขน ท าใหศรทธาในการสรางเรอพระเพอสงเสรมประเพณดงเดมอาจลดคณคาลง ควรสงเสรมใหมการตระหนกถงความส าคญในสวนนมากขน กอนทการเปลยนแปลงของสงคมจะกลนกลายภมปญญาในการสรางเรอพระบกทองถนใหหมดไปในทสด 3. เสนอแนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

สภาพการณการท าเรอพระบกในปจจบนสวนใหญเปนการน าเรอเกาจากปกอนกลบมาใชคอเรอพระ 1 ล า อาจใชโครงสรางเดมได 3-5 ป น ามาท าความสะอาด และตกแตงเพมเตม จากการศกษาพบวาชมชนทชาวบานประกอบอาชพท าไรท าสวนเปนสวนมาก และชมชนยงมชางฝมออยจะมเวลามารวมตวกนเพอชวยกนท าเรอพระ มากกวาในพนททชาวบานประกอบอาชพอนๆ ส าหรบชางท าเรอพระบกในทองถนสวนใหญเปนผทคลกคลกบวดมานาน มประสบการณชวยท าเรอพระมากอน และมความชอบในดานศลปะ หากเปนชางรนกอนท าการศกษาเรยนรดวยตนเองบางไดรบการถายทอดความรจากบรรพบรษบาง และฝกฝนทกษะจากการมาชวยงานทวด สวนชางในสมยใหมอาศยความชอบและประสบการณการชวยท าเรอพระตงแตเดก ศกษาเลาเรยนดานศลปะจากระบบการศกษาในมหาวทยาลย และน าความรทไดกลบมาพฒนารปแบบเรอพระใหมความงามยงขน อยางไรกตามพบวาปจจบนมการใชบรการชางท าเรอพระทมาจากตางถนมากขนและมแนวโนมวามากขนเรอยๆ ชางจากตางถนสวนใหญเปนชางทมาท างานศลปะภายในวดอยแลวมฝมอในการท างานศลปกรรมไทย เมอถงชวงทมการท าเรอพระจงมารบงานท าเรอพระอกดวย

การท างานของชางรบจางท าเรอพระโดยมากจะใชทมงาน 3-5 คนในการท าเรอพระ การรบงานท าเรอพระมากนอยเพยงใดขนอยกบการจดการของชาง หากเปนการท าเรอใหมทงหมดชางจะรบงานเรอพระประมาณ 1-3 ล าตอป หากเปนเรอพระทตกแตงใหมเพมเตมกประมาณ 5 ล าตอป สนนราคาทล าละ 100,000 บาทขนไป ทงนขนอยขนาดของล าเรอและความยากงายของลวดลาย และเทคนคการตกแตง การท าสญญาวางจางมทงการเซนสญญาระหวางชางกบวด และชางกบหนวยงานทสนบสนนการท าเรอพระ การจายคางวดในการท าเรอพระขนอยกบการตกลงของชางกบผวาจาง ทงนชางจะดแลในชวยงานท าเรอพระและตกแตงทงหมดยกเวน

สำนกหอ

สมดกลาง

147

การจดหารถยนตและการตกแตงผา ชางจะสงงานลวงหนากอนวนงานประมาณ 2 สปดาหเพอใหทางวดและผเกยวของตรวจเชคทงรปแบบและการใชงานเพอใหมเวลาในการแกไขไดทนทวงท

บทบาทของพระชางยงใหเหนบางแตนอยมาก พระชางทเหนสวนใหญมความรในท างานศลปะอยแลวจงน าความรมาใชถวายเปนพทธบชาแดองคพระสมมาสมพทธเจา วดยงเปนศนยรวมในการท าเรอพระ มบทบาทในการวางแผนงาน แตบทบาทการการท าเรอพระสวนใหญเปนหนาทผน าชมชน หนวยงานสวนทองถนและชางท าเรอพระ ฉะนนการรวมตวของชมชนขนอยกบผน าชมชนดวย จากการศกษาพบวาชมชนทผน าชมชนลงมามบทบาทในการท าเรอพระดวยจะสามารถดงมวลชนมารวมกนท าเรอพระไดมากขน

ในสวนของปญหาตางๆ ทเปนอปสรรคในการสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกนนพบวาสภาพเศรษฐกจสงผลทงในเรองของการจดสรางเรอพระและก าลงคนทจะมาชวยท าเรอพระ ชาวบานไมมเวลาเหมอนเมอกอน ชางทมความรดานงานศลปะกเชนกนอาจตองไปท างานทอน ไมมเวลามาชวยท าเรอพระ ปญหาขาดพลงมวลชน การขาดพลงชมชนนนสวนหนงอาจมาจากสภาพเศรษฐกจของแตละชมชนและความเขมแขงของผน าชมชน การรวบรวมพลงมวลชนนนเปนเรองยาก แตสามารถท าไดทงนผน าชมชนอาจมการใชนโยบายหรอกศลโลบายเพอดงดดความสนใจของชาวบานใหหนมาใหความส าคญกบการท าเรอพระมากขน ปญหาขาดแรงจงใจของชาง หมายรวมถงการทไมมผใหญในชมชนมารวมมอกนท าเรอพระบกเชนสมยกอน เยาวชนรนใหมกไมมแรงจงใจในการมาชวยท าเรอพระ ไมเกดบรรยากาศการแลกเปลยนการเรยนร ไมมการปฏสมพนธของคนในชมชนเทาทควร รวมไปถงชางท าเรอพระเองไมมรายไดจากการท าเรอพระ ไมมชอเสยงเปนทรจก การตดสนการประกวดไมเปนธรรม ลวนเปนสงท บนทอนก าลงใจชางท าเรอพระทงสน ปญหาการขาดการบนทกขอมล แมวาเรอพระของอ าเภอกาญจนดษฐจะมจ านวนมากและไดรบรางวลแทบทกป แตไมมการเกบบนทกขอมล รปแบบ หรอขอมลชางพนถนไว การเขาถงขอมลตางๆท าไดยาก การเรยนรจงเกดขนตอเมอลงมอท า ซงเกดขนเพยงปละครง อาจท าใหผสนใจพลาดโอกาสศกษาท าความเขาใจประเพณชกพระและรปแบบ ขนตอนการท าเรอพระบกได

ในสวนของการอนรกษและการสบสานการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน เมอน าขอมลทไดจากการศกษาพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกทพบวาการอนรกษและการสบสานการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ ในปจจบนยงไมมการจดการภมปญญาการท าเรอพระบกอยางเปนระบบ ความรตางๆ สงสมอยกบตวชาง และมแนวโนมวาความรภมปญญาการท าเรอพระบกจะหายไปในทสด มาประมวลเขากบขอคดเหน

สำนกหอ

สมดกลาง

148

ความตองการและขอเสนอแนะของชาง พระ ผน าชมชนและหนวยงานทเกยวของกบการอนรกษวฒนธรรมและการจดงานประเพณชกพระ-ทอดผาปาของอ าเภอกาญจนดษฐ และน ามาวเคราะหตามแนวทางการอนรกษภมปญญาชาวบานของเสร พงศพศ (2536) ทเนนใหชาวบานมสวนรวมในการการก าหนด การตดสนใจ การวางแผนและการด าเนนการ และแนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรมของสายนต ไพรชาญจตร (2548) ผศกษาจงน าเสนอแนวทางในการอนรกษและการสบสานการท าเรอพระบก ในอ าเภอกาญจนดษฐ 3 แนวทาง ดงน

1. สงเสรมการสรางความตระหนกถงคณคาภมปญญาการท าเรอพระบก การเปลยนแปลงของสภาพสงคมในพนทอ าเภอกาญจนดษฐ ท าใหการม

ปฏสมพนธของคนในชมชนและการรวมแรงรวมใจกนท าเรอพระบกลดลง รวมทงมการเปดรบเทคโนโลยสมยใหมมาใชและเปดใหชางจากทอนเขามารบจางท าเรอพระ สงผลใหชาวบานตระหนกถงคณคาของการท าเรอพระบกนอยลง ควรมแนวทางในการสรางความตระหนกถงคณคาภมปญญาการท าเรอพระบกดงน

1.1 สงเสรมใหมการท ากจกรรมรวมกนภายในชมชน สงเสรมใหชาวบานมสวนรวมในการท าเรอพระบกมากขน โดยผน า

ชมชนอาจเปนผทมบทบาทมากทสด ควรกระตนจตส านกของคนในชมชนใหรสกเปนเจาของเรอพระบกของวดในชมชนตน ควรใหความส าคญกบความสามคคและการใชภมปญญาของคนในชมชนมากกวาผลการประกวดเรอพระ

1.2 สงเสรมใหสถาบนการศกษามบทบาทในการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระบก

สงเสรมใหสถานศกษาในชมชนเขามามบทบาทในการท าเรอพระบก อาจมการน านกเรยนนกศกษาดงานศลปะและฝมอชาง หรอมรายวชาทเกยวของกบศลปะบนเรอพระและประเพณชกพระ หรอชวงเยนอาจใหเดกเขามาชวยท าเรอพระ สรางความผกพนและความหวงแหนผลงานของตน โดยสงเสรมใหเยาวชนมความใกลชดกบวดมากขน เพอดงดดใหเยาวชนมความสนใจในประเพณชกพระและมโอกาสไดชวยท าเรอพระ มโอกาสเรยนรงานศลปะเพอฝกใหมสมาธและรจกการท างานรวมกบผอน และอาจคนพบความชอบความสามารถในดานศลปะกเปนได

1.3 สงเสรมใหชาวบานมใหความรเรองประเพณชกพระและการท าเรอพระบกมากขน การตระหนกถงคณคาของภมปญญาการท าเรอพระบกนน เบองตนตองสรางความรใหกบชาวบานใหเหนคณคาและความส าคญของวฒนธรรมในทองถน ควรมการ

สำนกหอ

สมดกลาง

149

ประชาสมพนธกจกรรมตางๆเนองในวนชกพระ ประกาศเชญชวนใหชาวบานมสวนรวมในการประชมการท าเรอพระบกของวดในชมชนของตนสามารถแสดงความคดเหนหรอซกถามขอมลการท าเรอพระบกจากผเกยวของอนๆได อกทงหนวยงานราชการควรมการจดท าองคความรเกยวกบประเพณชกพระของทองถนจากอดตจนถงปจจบน เพอกระตนเตอนคนในชมชนเหนถงคณคาของประเพณดงเดมมากกวาการทองเทยวหาความสนกสนานเพยงอยางเดยว

1.4 สงเสรมใหมการพฒนารปแบบเรอพระบกบนพนฐานประเพณดงเดม

แมจะมววฒนาการการสรางสรรค รปแบบ ลวดลาย ดวยวสดและเครองมอททนสมย กควรอยบนพนฐานขนบธรรมเนยมประเพณและความเชอดงเดม เชนไฟทใชประดบประดาบนเรอพระควรจะมแตพอด สวยงามใหความรสกเหมอนสรวงสวรรค ไมใชการใชไฟกระพรบวบวบจนคลายหองคาราโอเกะ ตเพลงเคลอนท เปนตน เรองนผเกยวของตองมความเขาใจตรงกนทงชางท าเรอพระ ชมชน และกรรมการตดสนการประกวดเรอพระ

2. แนวทางการสงเสรมการสบสานงานชางท าเรอพระบกของทองถน สงทท าใหเกดการเปลยนการท าเรอพระบก สงทมองเหนชดเจนทสดคอเรอง

ของเศรษฐกจ เมอเศรษฐกจไมด วดหลายวดอาจไมมทนในการท าเรอพระจงไมท า ชาวบานไมมเวลามาชวยท าเรอพระกเพราะเศรษฐกจไมด เมอวดไมท าเรอพระ กไมมชางท าเรอพระ ภมปญญาการท าเรอพระคอยเลอนหายไป ปญหาการขาดแคลนชางท าเรอพระบกนนวเคราะหไดวาเกดจากประเดนปญหาตางๆไดแก

ปญหาสภาพเศรษฐกจ พบวาสภาพเศรษฐกจมผลกระทบทงในเรองของการจดสรางเรอพระและก าลงคนทจะมาชวยท าเรอพระ จากการศกษาในหลายพนทกลาวเปนเสยงเดยวกนวา ชาวบานกตองมาหากนไมมเวลาเหมอนเมอกอน ชางทเปนงานศลปะกเชนกนอาจตองไปท างานทอน ไมมเวลามาชวยงาน

ขาดพลงมวลชน การขาดพลงชมชนนนสวนหนงอาจมาจากสภาพเศรษฐกจของแตละชมชนและความเขมแขงของผน าชมชน ผน าชมชนอาจมการใชนโยบายหรอกศลโลบายเพอดงดดความสนใจของชาวบานมาใหความส าคญกบการท าเรอพระมากขน

ขาดแรงจงใจ แรงจงใจในทนหมายความรวมถงชางท าเรอพระเองไมมรายไดจากการท าเรอพระ ไมมชอเสยงเปนทรจก การตดสนการประกวดเรอพระบกทคานสายตาของคนทวไป รวมไปถงการทไมมผใหญในชมชนมารวมมอกนท าเรอพระเชนสมยกอน เยาวชนรนใหมก

สำนกหอ

สมดกลาง

150

ไมมแรงจงใจในการมาชวยท าเรอพระ ไมเกดบรรยากาศการแลกเปล ยนการเรยนร ไมมการปฏสมพนธของคนในชมชนเทาทควร

ขาดการบนทกขอมล แมวาเรอพระบกของอ าเภอกาญจนดษฐจะมจ านวนมากและไดรบรางวลแทบทกป จากการศกษาพบวาแตไมมการเกบบนทกขอมล รปแบบ หรอขอมลชางพนถนไว ขาดการจดบนทกสถตผลงานทไดรบรางวล การเขาถงขอมลตางๆท าไดยาก อาจท าใหผสนใจพลาดโอกาสศกษาท าความเขาประเพณชกพระและรปแบบ ขนตอนการท าเรอพระได

จากปจจยปญหาดงกลาวมแนวทางทสบสานงานชางท าเรอพระบกของทองถนเพอใหการถายทอดภมปญญาการท าเรอพระบกยงคงอยสบไปดงน

2.1 สรางโอกาสใหชางทองถน การสนบสนนใหชางฝมอทมในทองถนไดการแสดงฝมอการท าเรอพระ

มากขน อาจมการวางแผนรวมกนระหวางชาง และวด เพอจดท าแผนงานชางสามารถรบงานท าเรอพระไดหลายวดเพอรบรายไดทเขามาในชวงน คาใชจายในการท าเรอพระกระจายสชางท าเรอพระในทองถน ใหเงนหมนเวยนในทองถน ควรเปดโอกาสใหชางท าเรอพระใชภมปญญาสรางสรรคไดสรางผลงานเรอพระไดอยางเตมท เรองนควรไดรบความรวมมอจากทกฝาย เชนควรมทนสนบสนนการท าเรอพระเพอสงเสรมวฒนธรรมประเพณประจ าทองถนไว และหากมการประกวดความสวยงามของเรอพระ ควรก าหนดเงนทนการท าเรอพระบกทสงประกวดวาเรอขนาดใดควรใชงบประมาณเทาใด ชางท าเรอพระจะไดใชความสามารถ เทคนค ภมปญญาในการสรางสรรคอยางเตมท ชางท าเรอพระจงมแรงจงใจในการแสดงผลงาน หากไมมขอก าหนดทชดเจน เรอพระทมทนทรพยมากกวากจะตกแตงไดวจตรตระการตามากกวาและมกจะไดรบรางวลชนะการประกวด

2.2 สงเสรมการใหความส าคญกบชางอาวโส ควรใหความส าคญกบชางทมฝมอท าเรอพระรนเกา เพราะทานเหลานน

เปนผทมความส าคญทท าใหประเพณชกพระสบทอดมาไดจนทกวนน จากการสมภาษณอดตชางท าเรอพระหลายทานพบวาทานอยากใหชางรนใหมไดแสดงฝมอเตมททง นไมควรลมความส าคญทแทจรงของเรอพระวาเปนมาอยางไร ถงอยางไรผมผลงานการท าเรอพระในอดตควรไดรบการยกยองและไดรบเชญมาถายทอดองคความรใหคนในทองถนไดทราบ เชนอาจมการจดเวทเสวนาถงประเพณชกพระ ภมปญญาการท าเรอพระบก เพอดงดดความสนใจของคนใหทองถน แลกเปลยนประสบการณระหวางชาง 2 ยค เปนการสงเสรมการเรยนรและการถายทอดภมปญญาการท าเรอพระจากรนสรนอยางตอเนอง และสามารถสรางภาคภมใหกบชางอาวโสไดอกดวย จากขอคดเหน

สำนกหอ

สมดกลาง

151

ของผใหญสเทพ แพรตน ทกลาววาตอนนมหนวยงานจากภาคสวนตางๆเขามาจดเวทเสวนาในชมชนมากขน ชาวบานเรมใหความรวมมอและใหความสนใจกบกจกรรมดงกลาว จงไมยากหากใชเวทท าความเขาใจในการสบสานงานภมปญญาการท าเรอพระ (สเทพ แพรตน, 2557) ทงควรจดกจกรรมตางๆควรไดรบการสงเสรมจากองคกรปกครองสวนทองถน ก านน ผใหญบาน ผน าชมชน อยางจรงจงและตอเนองเพอสงตอการอนรกษประเพณชกพระไวดวย

2.3 สงเสรมใหมการบนทกองคความรในการท าเรอพระบก การอนรกษความรภมปญญาการท าเรอพระบก ควรมความรวมมอของ

ทกฝายเชนหนวยงานทางวฒนธรรมอ าเภอ องคกรบรหารสวนทองถน จดท าขอมลความรในตวชาง อาจสงเกตการท าเรอพระของชางทองถนแตละคน หรอสอบถามขอมลจากชางอาวโส เพอเกบเปนฐานขอมลไวเพองายตอการถายทอดองคความร การดดแปลงใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมตอไป ควรมบนทกขอมลการใชเลอกวสดทองถนในการท าเรอพระบก การสงเสรมใหกลบมาใชวสดในทองถนและเทคนควธการเชนในอดตเพอลดตนทน เชนการใชงานจกสานมาประกอบตกแตงเรอพระบกเหมอนในอดต เปนการแสดงใหเหนภมปญญาในการเลอกใชวสดไดเตมท

2.4 เผยแพรความร ขอมล ประสบการณการท าเรอพระบก ชางท าเรอพระควรมความพรอมและเตมใจในการถายทอด ทกษะตางๆ

แกชาวบานทมาชวยงานและผสนใจศกษาขอมลเพอเปนพนฐานในการอนรกษตอไป ในขณะเดยวกนภาครฐ ควรมการเผยแพรขอมลการท าเรอพระบกในพนท สามารถสรางมาตรฐานและเอกลกษณของเรอพระบกประจ าทองถนของตนได

3. แนวทางการสงเสรมการมสวนรวมของผเกยวของกบการอนรกษและการสบสานการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

ปญหาการเปลยนแปลงรปแบบเรอพระเพอรองรบการทองเทยวและการค านงถงรางวลการประกวดเรอพระบก เพราะฉะนนการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระของชางฝมอทองถนควรไดรบการสนบสนนจากภาคสวนของการทองเทยวดงเชนการทองเทยวแหง ประเทศไทย จงหวดสราษฎรธาน ไดสนบสนนเงนทนในการท าทนแพใหแกวดทตองการอนรกษการท าเรอพระน าไว ส าหรบการท าเรอพระบกนน คณภาวตา ฐานะกาญจน รองผอ านวยการส านกการศกษา เทศบาลนครสราษฎรธาน ผดแลการจดงานประเพณชกพระทอดผาปา กลาวถงการอนรกษภมปญญาการท าเรอพระของชางในจงหวดสราษฎรธาน วาทางจงหวดสราษฎรธานจดใหมการประกวดเรอพระ มวตถประสงคเพอกระตนใหชมชนตางๆมสวนรวมและสวนแสดงทกษะเชงชางในการท าเรอพระของตน แตกลบกลายเปนการดงเอาชางฝมอชางตางถนเขามามากขน

สำนกหอ

สมดกลาง

152

อยางไรกตามทางจงหวดมกฎเกณฑการใหคะแนนการประกวดเรอพระบกในการอนรกษภมปญญาทองถนทงดานวสดอปกรณทองถนและฝมอชางทองถน (ภาวตา ฐานะกาญจน, 2557)

อยางไรกตามการเขามาของการทองเทยวเปรยบเสมอนดาบสองคม กลาวคอการทองเทยวเปนการสงเสรมประเพณทองถนและการรบเอาความเจรญของเทคโนโลยใหม การสรางสรรคผลงานรปแบบใหม เพอดงดดนกทองเทยวท าใหการมองเหนคณคาของ ภมปญญาทองถนลดลง การทองเทยวแหงประเทศไทยควรรวมมอกบฝายจดงาน ก าหนดขอบเขตการท าเรอพระใหชดเจนยงขน ผศกษามความเหนสอดคลองกบความคดเหนของชางหลายทานถงขอก าหนดงบประมาณในการสรางเรอพระบกเขาประกวด วาเรอพระขนาดใด ก าหนดเงนลงทนในการตกแตงไวเทาไหร เพอเปดโอกาสใหวดทมงบประมาณจ ากดไดสรางสรรคเรอพระเพอเขารวมประเพณได เปดใหชางไดใชทกษะภมปญญาในการเลอกวสด อปกรณทเหมาะสม เปนการสงเสรมการทองเทยวและการอนรกษประเพณทองถนใหยงยนไปพรอมกน

อกประเดนส าคญภาครฐและภาคเอกชนควรใหการสนบสนนทนในการท าเรอพระอยางตอเนอง จากผลการศกษาพบวาบางวดไมมการท าเรอพระบกเขารวมงานประเพณชกพระ เนองจากการขาดทนทรพยในการท าเรอพระ ท าใหขาดโอกาสการสรางสรรคผลงานจากชางฝมอทองถนขาดการถายทอดองคความรในการท าเรอพระบกท าใหกระทบตองานประเพณชกพระ หากมหนวยงานใหการสนบสนนเงนทนการท าเรอพระบกอยางตอเนองเพอสงเสรมใหทกวดมก าลงในการจดท าเรอพระ สามารถสรางสรรคผลงานเรอพระบกไดเปนประจ าทกปจะเปนการขบเคลอนใหประเพณชกพระใหอยคกบชาวกาญจนดษฐสบตอไป

ตารางท 7 แนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน

สงเสรมการสรางความตระหนกถงคณคาภมปญญาการท าเรอพระบก ปญหาทพบ แนวทางการแกไขปญหา

ขาดการปฏสมพนธของคนในชมชน การรวมแรงรวมใจกนท าเรอพระบกลดลง เปดรบชางจากทอนเขามารบจางท าเรอพระมากขน ชาวบานตระหนกถงคณคาของการท าเรอพระบกนอยลง

สงเสรมใหมการท ากจกรรมรวมกนภายในชมชน สงเสรมใหสถาบนการศกษามบทบาทในการอนรกษ ภมปญญาการท าเรอพระบก สงเสรมใหชาวบานมใหความรเรองประเพณชกพระและการท าเรอพระบกมากขน สง เสรมใหมการพฒนารปแบบเรอพระบนพนฐานประเพณดงเดม

สำนกหอ

สมดกลาง

153

ตารางท 7 แนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน (ตอ)

แนวทางการสงเสรมการสบสานงานชางท าเรอพระบกของทองถน ปญหาทพบ แนวทางการแกไขปญหา

ปญหาสภาพเศรษฐกจ ขาดพลงมวลชน ขาดแรงจงใจในการสรางสรรคผลงาน ขาดการบนทกขอมลตางๆเกยวกบการท าเรอพระบก

สรางโอกาสใหชางทองถนไดแสดงฝมอ สงเสรมการใหความส าคญกบชางอาวโส สงเสรมใหมการบนทกองคความรในการท าเรอพระบก เผยแพรความร ขอมล ประสบการณการท าเรอพระบก

แนวทางการสงเสรมการมสวนรวมของผเกยวของกบการอนรกษและการสบสานการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ

ปญหาทพบ แนวทางการแกไขปญหา เกดผลกระทบจากการสงเสรมการทองเทยว

ควรมขอก าหนดชดเจนในการท าเรอพระเขารวมประกวด ก าหนดขนาด วสด งบประมาณของเรอพระบกแตละขนาดใหชดเจนยงขน

ขาดเงนทนสนบสนนการท าเรอพระบก

สนบสนนเงนทนในการท าเรอพระบกในทองถนอยางตอเนองเพอเพมโอกาสการถายทอดภมปญญาการท าเรอพระและเพอการด ารงอยของประเพณชกพระสบไป

อภปรายผลการศกษา

เมอน าผลการศกษาเรองพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระในอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน ไปวเคราะหเปรยบเทยบกบแนวคดและงานการศกษาเกยวกบภมปญญาพนบานประเภทอนๆ จะเหนวามประเดนทนาสนใจในดานการจดการทรพยากรวฒนธรรมทเปนภมปญญาพนบานอย 3 ประการ คอ เรอพระบกในฐานะทเปนภมปญญาพนบาน ปจจยทางวฒนธรรมและสงคมทมผลตอการเปลยนแปลงของภมปญญาพนบาน และบทบาทของชางในการถายทอดและสบสานภมปญญาพนบาน ซงสามารถน ามาอภปรายผลไดดงตอไปน

1. เรอพระบกในฐานะทเปนภมปญญาพนบาน เรอพระบกเปนศลปวตถ เปนสงทคนในทองถนมความมงมนสรางสรรค คณคาและ

ความส าคญเรอพระนน นอกเหนอจากมความส าคญในฐานะสญลกษณในงานประเพณชกพระทสรางเพอประดษฐานพระพทธรปเปนพทธบชาแสดงความเลอมใสศรทธาในพทธศาสนาแลว ยงม

สำนกหอ

สมดกลาง

154

คณคาและความส าคญในฐานะทเปนศลปวตถทรวบรวมเอาภมปญญาเชงชางทองถน ฝมองานศลปกรรมของคนในทองถนและยงเปนสอกลางทดงใหคนในชมชนมาพบปะสงสรรค มการสานสมพนธในรปแบบชมชนสามคคอกดวย สงเสรมใหเกดความรกความสามคคในชมชน การท าเรอพระเปนการเปดโอกาสใหคนเขามาในวด ใกลชดพระสงฆ ไดเรยนรพทธประวต เรยนรธรรมะ ฟงค าสงสอนของพระสงฆโดยทางออม ซงนบวาเปนการสบทอดพทธศาสนาใหยนยาวตอไป

เรอพระเปรยบเสมอนผลตผลแหงภมปญญา เพราะเรอพระนนแฝงไวดวย ความเชอ ทกษะเชงชาง ความคดความสามารถของชาง สอดคลองกบความหมายของภมปญญาท เอกวทย ณ ถลาง(2540) กลาววา ภมปญญา หมายถง ความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความชดเจนทกลมชนไดจากประสบการณทสงสมไวในการปรบตวและด ารงชพในระบบนเวศ หรอสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสงแวดลอมทางสงคมวฒนธรรม ทไดมพฒนาการสบสานกนมา

การท าเรอพระบกสะทอนถงลกษณะภมปญญาดงท เสร พงศพศ (2529) กลาวไววาม 3 ลกษณะ ทสมพนธกนอยางใกลชด คอ ความสมพนธระหวางคนกบโลก สงแวดลอม สตว พช ธรรมชาต ความสมพนธกบคนอนๆทอยรวมกนในสงคมหรอในชมชน ความสมพนธกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาต สงทไมสามารถสมผสไดทงหลาย ทงสามลกษณะนคอสามมตของเรองเดยวกนคอชวตของชาวบาน ภมปญญาจงเปนรากฐานในการด าเนนชวตของชาวบาน จากการสงเกตการณผศกษามความเหนวา ภมปญญาในการท าเรอพระบกสะทอนความสมพนธระหวาง 3 ลกษณะขางตนดงน

สะทอนความสมพนธระหวางคนกบโลก สงแวดลอม สตว พช ธรรมชาต จะเหนไดวาเรอพระมการพฒนาปรบเปลยนรปแบบตามความเจรญกาวหนาของโลก ชมชนใดมการคมนาคมหลกเปนทางน ากจดท าเรอพระน า ใหชาวบานไดมสวนรวมในการถายทอดประเพณชกพระ ตอมาเพอการคมนาคมเปลยนไปเปนทางบก กมการปรบเปลยนรปแบบเรอพระใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและเหมาะสมกบวถชวตของชาวบานทเปลยนไปเชนเดยวกบ วดเขาพระนม วดจนทาวาส วดประสพ ซงตงอยในต าบลทาทอง ตงอยรมแมน าทาทองจงมการท าเรอพระน าเกดขนกอนจะเปนเรอพระบก เมอวถชวตของคนในทองถนเปลยนแปลงไป เปลยนจากการสญจรทางน ามาเปนการสญจรทางบก ชาวบานกหนมาท าเรอพระบกโดยน ารปแบบเรอพระน ามาดดแปลงใหมขนาดเลกลงสามารถลากจงดวยก าลงคนและมการศกษารปแบบเรอพระจากพนทอนๆ เมอมการพฒนาทางดานเทคโนโลยมากขนกศกษาดแบบตางๆจากหนงสอ และสออเลกทรอนกส(สคนธ รงแดง, 2557) สวนชมชนใดทมการชกพระทางบกอยแลวเมอมถนนเกดขนกตองเปลยนรปแบบการท าเรอพระเพอไมใหถนนหนทางเสยหาย อกทงรปแบบการด าเนนชวตของคนในชมชน

สำนกหอ

สมดกลาง

155

เปลยนไปไมมการเดนเทาขามอ าเภอขามจงหวดเชนในอดตแลว การท าเรอพระจงตองอาศยภมปญญาของชางปรบเปลยนรปแบบใหเหมาะสมกบวถชวตของชาวบานดวย เชนเรอพระบกของวดดอนยา วดสนธ วดเขากมแป ซงเปนผท าเรอพระบกยคแรกของอ าเภอกาญจนดษฐ ไดเปลยนรปแบบมาเปนลอไม ลอเกวยน และ ลอรถยนตตามความเหมาะสมกบแตละยคสมยโดยไมละทงประเพณดงเดม

สะทอนความสมพนธกบคนอนๆ ทอยรวมกนในสงคมหรอในชมชน สงเกตไดจากการรวมมอกนท าเรอพระบก การทชมชนเขามามสวนรวมในการท าเรอพระตงแตการประชมหารปแบบการท าเรอพระบก โดยเชอวาการท าเรอพระถวายเปนพทธบชา เปนการไดรวมท าบญยงใหญ เมอเรอพระเสรจกมาชวยกนตงขบวนชกพระ แสดงถงความสามคคในชมชนชาวบาน ในอดตชาวบานจะมการแยงชงกนลากเรอพระจากวดหนงไปยงอกวดหนงเปนทความสนกสนานอกดวย

สะทอนความสมพนธกบสงศกดสทธ สงเหนอธรรมชาต สงทไมสามารถสมผสได

เพราะเรอพระเปรยบเหมอนราชพาหนะรบเสดจพทธองคซงเสดจกลบแสดงธรรมโปรดพระมารดาบนสวรรคชนดาวดงส นอกจากเรอพระจะเปนสญลกษณในเชงพทธประวตแลวส าหรบชาวใต เรอพระยงแฝงความเชอวาหากมชกพระฝนจะตกตองตามฤดกาล หากปใดไมมการชกพระจะเกดภยพบตตางๆ หรอความเชอเรองความมงคลของการชกพระผานทงนาโดยความเตมใจของเจาของผนนาเปนทมหศจรรยวาขาวในนาไมมการเสยหายเลยกลบเจรญงอกงามดในเสนทางทเรอพระลากผาน นอกจากนลวดลายทตกแตงเรอพระยงแฝงไปดวยคตธรรมค าสอน ความเชอเรองนรก-สวรรคปายคตสอนใจอกดวย

เรอพระเปนผลงานศลปกรรมทแฝงดวยภมปญญาเชงชางตงแตอดตจนถงปจจบน กลาวคอตองอาศยความรความช านาญ มการกระบวนการคด การประดษฐและการแกปญหาดานตางๆเพอใหไดผลงานทโดดเดนสะดดตา สอดคลองกบการศกษาของศภชย สงหยะบศย (2544) กลาวถงภมปญญาเชงชางวาเปนภมปญญาทเกดจากการจดการดานการชาง เพอใหสามารถสรางสรรคผลงานไดบรรลเปาหมายทตองการ งานชางฝมอทปรากฏยอมตองอาศยความรความช านาญ กระบวนการคดแบบและการประดษฐสรางโดยการปรบแปรวสดทรพยากรทองถนดวยเทคนควธตางๆ เปนการแกปญหาอยางหนงเพอใหบรรลวตถประสงคไมวาจะเปนดานคณคาดานประโยชนใชสอย หรอดานความงามความพงพอใจ ทงนตองเกดจากความช านาญ ความรสก รสนยม คานยมลกษณะเฉพาะตวทโดดเดนในเชงชางทงหมดอนถอวาเปนภมปญญา การปรบ

สำนกหอ

สมดกลาง

156

แปรวสด เทคนควธในการประดษฐสรางสรรค รวมทงการแกปญหาทเปนกระบวนการทตองใช ภมปญญามาประยกตใช

มโน พสทธรตนานนทและคณะ(2539) ซงวจยเรองภมปญญาชาวบานภาคใตทปรากฏในงานชางฝมอ กลาวถงคณลกษณะของภมปญญาเชงชาง 4 ประการ ซงมความสอดคลองกบภมปญญาในการท าเรอพระบกไดแก คณลกษณะดานการใชสอย คณลกษณะดานการออกแบบและเทคนควธ คณลกษณะดานความงาม คณลกษณะดานความเปนเอกลกษณเฉพาะถน ดงน

คณลกษณะดานการใชสอย ภมปญญาเชงชางในเรอพระบกคณลกษณะดานการใชสอยคอการสรางเรอพระบกทมความแขงแรง ส าหรบปจจบนการสรางเรอพระ 1 ล า สามารถเกบโครงสรางไวได 3-5 ป ทงตวฐานเรอและตวบษบก แตในอดตการท าเรอพระเนนความแขงแรงเพราะการชกพระในอดต มการลากผานทงนา ใครนกสนกกขนมาอยบนเร อพระ และมการละเลนทเรยกวาชกพระ คอการมาลากแยงกนระหวางชมชนอยางสนกสนาน ชางท าเรอพระนนตองใชภมปญญาในการค านวณใหเรอพระมความสมดล แขงแรง อาจมการใชวธเขาเดอยหรอผกมดรอยตอแตละจดใหมความแขงแรงเปนพเศษ จะเหนวาเรอพระแตละยคใหความส าคญกบเรองความแขงแรงเหมอนกนและวตถประสงคการใชความแขงแรงนนตางกน

คณลกษณะดานการออกแบบและเทคนควธ ดานการออกแบบเรอพระนนขนอยกบจนตนาการของชางแตละคน ไมมรปแบบตายตว นอกจากนพบวาปจจบนการชกพระไปในทตางๆ นนตองผานถนนหนทางตองมสงขวางยอดบษบกเชน สายไฟฟา กงไมตนไม ตางจากอดตทลากผานทงนายงไมมไฟฟาใช ไมมเสาไฟ ไมมสายไฟ จากการศกษาพบวาความสงเรอพระบกไมควรจะเกน 5.50 เมตร เพอไมใหตดสายไฟฟาแตเมอพบปญหาสดสวนทค านวณ เบองตนผดพลาดหากลดความสงของยอดบษบกลงอาจมองดไมสมดลสวยงาม ชางสวนใหญใชวธแกปญหานโดยการท ายอดบษบกใหพบไดดวยการตดบานพบเลกๆไวระหวางรอยตอ 2 ชน แลวผกเชอมรอยตอดวยหนงยางซอนไว แลวใชเชอกเลกๆผกไวทงสายไวส าหรบดงเมอเจอสงกดขวาง

คณลกษณะดานความงาม ขนอยกบมมมองของชางเชนกน เรองมมมองนแสดงชดเจนในเรองการเลอกขนาดของเรอพระบกกบเรอพระน า คอตงแตอดตจนถงปจจบนเรอพระน าจะมบษบกขนาดใหญกวาเรอพระบก เนองจากการชกพระทางน าชาวบานจะมองเหนแตไกล หากท าขนาดเลกไปจะมองไมเหนความงามของตวบษบก ในเรองลวดลายเชนกน ลวดลายสวนใหญเปนการวาดสเพอใหเหนลวดลายชดเจน หากมองจากฝง งานลวดลายของเรอพระน าจงอาจไม

สำนกหอ

สมดกลาง

157

ละเอยดประณตเทาเรอพระบก สสนของเรอพระนนกมสสนสดใสแลเหนแตไกลแตยงใหความรสกถงขบวนแหพทธองคอย

คณลกษณะดานความเปนเอกลกษณเฉพาะถน รปแบบเอกลกษณเฉพาะถนนนคงไมแตกตางกนมากนก แตทางอ าเภอกาญจนดษฐรณรงคใหมการใชวสดทองถนหรอวสดทเปนธรรมชาต เรอพระจากอ าเภอกาญจนดษฐสวนใหญจงเปนเรอพระไมและตกแตงดวยวสดธรรมชาตตงแตอดตจนถงปจจบน การเลอกใชวสดนนเปลยนไปตามเวลา อดตมความอดมสมบรณมการท าเรอพระแบบแกะสลกไมทงตนเพอท าลาก และเพอตกแตง ปจจบนตนไมลดลง มวสดใหมขนมาทดแทนชางจงเลอกใชวสดไดหลากหลายมากขน

จะเหนไดวาชางฝมอไมวาจะเปนชางในสาขาไหนจะตองเปนคนชางสงเกต รจกการปรบเปลยนเพอแกไขปญหาและจะมการพฒนาไมหยดนงเพอใหผลงานออกมาสวยงามตามสมยนยม สอดคลองกบคณสมบตของชางท วทย พณคนเงน(2503) กลาววา ผเปนชางตองมนสยความชอบมาตงแตเดก มลกษณะประจ าตนทธรรมชาตสรางขน มสมาธแนวแนทจะบรณะ ตกแตง และสรางสรรคดวยใจบรสทธ งานชางเปนงานทหนกมากเพราะตองใชมอ ความคด จตใจ มความประณตบรรจงและกลาตดสนใจ เลอกเอายอดของความงามมาคดสรางสรรค ชางจงเปนผสรางสรรคสงประดบโลกดวยรปรางลกษณะ งานชางเปนอาชพทตองใชฝมอและความช านาญเปนพเศษ ผทเปนชางตองมความ มานะ อดทน ใจเยนและมความหวานละมนละมอม เพอสรางเสนหเขาดงดดความสนใจของประชาชน ชางมแนวคดกวางไกลและมอสระเสรของตนเอง สงส าคญทสดคอชางเปนผรกษาและสบทอดวฒนธรรมของชาต

2. ปจจยทางวฒนธรรมและสงคมทมผลตอการเปลยนแปลงของภมปญญาพนบาน

พฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ ทง 3 ยคนนลวนเกดจากการปรบตวใหเขาการเปลยนแปลงตางๆ ความเจรญของสงคม สภาพสงคมเศรษฐกจและสภาวะแวดลอม รวมทงเทคโนโลยสมยใหมทมเขามาในแตละยค และการเปลยนแปลงทส าคญพฒนาการของการทองเทยว ซงกลาวไดวาในชวง 20 ปทผานมามการสงเสรมการทองเทยวในทกภมภาคของไทยอยางแทจรง มการสนบสนนการทองเทยวเทยวเชงวฒนธรรมมากขน ชาวบานจ าเปนตองปรบตวมากขนในทกทองถน อาจไดรบผลกระทบทงเชงบวกและเชงลบไปพรอมๆกน เชน พฒนาการผตาโขน อ าเภอดานซาย จงหวดเลย งานวจยของสนอง อปลา (2546) ซงพบวากอนปพ.ศ. 2500 เปนการปรบประยกตการละเลนปเยอยาเยอ เปนการผสมความเชอระหวางพราหมณ พทธ ผ ซงไดรบการถายทอดมาจากหลวงพระบาง ใหเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

158

รปแบบของตนเอง เรยกวาผตาโขนใชละเลนเพอบวงสรวงบชาผเจานายและแหพระ พฒนาการผานยคแสวงหา ระหวางป พ.ศ. 2500-2530 ประเพณผตาโขนพฒนาไปพรอมกบการเตบโตทางเศรษฐกจ สงเสรมการทองเทยวตาม 3 แนวคด คอแนวอนรกษ แนวคดบรณาการ และการสรางสรรคเพอผลทางเศรษฐกจ ท าใหประเพณผตาโขนเปนทรจกมากขน ยคทการทองเทยวแหงประเทศไทยบรรจใหประเพณผตาโขน อ าเภอดานซาย อยในแผนการทองเทยว ชาวบานกปรบตวตอบสนองการทองเทยว มการจดการแสดงการละเลนผตาโขนใหนกทองเทยวชม มการจดฉากการแสดง มการประกวด ผเลนผตาโขนจงม 2 กลมทงกลมผละเลนตามพธกรรมและผละเลนเพอการแสดง

แมวารปแบบประเพณชกพระในอ าเภอกาญจนดษฐจะยงไมมการเปลยนแปลงไปมากนกแตสงทเปลยนไปอยางเหนไดชดคอรปแบบของเรอพระบก วสดอปกรณในการท าเรอพระบกและบทบาทของชางทองถนซงสรางสรรคเรอพระบกมการเปลยนแปลงและพฒนาเพอดงดดสายตานกทองเทยวและสงเสรมประเพณทองเทยวททางจงหวดจดขน เชนเดยวกบงานวจยของบษบา กตจนทโรภาส (2554) เรอง เทยนพรรษา รปแบบการจดการเพอสรางความรวมมอในการสบสานประเพณแหเทยนพรรษาของชมชน จงหวดอบลราชธาน ทกลาวถงสภาพการเปลยนแปลงของการท าเทยนพรรษาวาปจจบนพบวามการน าเทคโนโลยมาใชในการประดษฐตนเทยน เพอหวงชนะผลการประกวด ในการสบสานประเพณแหเทยนในทกๆดานรวมทงการพฒนางานแหเทยนพรรษาเพอการทองเทยวสงผลกระทบทางลบ ทงดานความเชอ การท าเทยน การแหเทยนและการสบสานงานประเพณแหเทยนพรรษา ในดานความเชอชาวบานขาดความเชอมนในการท าบญดวยเทยนพรรษา ละเลยการท าเทยนไปถวายวด การท าเทยนเปนการทท าเพอการประกวด การแหเทยนผรวมกจกรรมไมไดท าตามความศรทธา ดานการสบสานทงความร ศลปะ งานชางขาดแคลนก าลงคน หรอการประดษฐหนากากผตาโขนของชมชนอ าเภอดานซาย จงหวดเลยในงานวจยของ จลดษฐ อปฮาต (2553) ทกลาวถงปญหารปแบบหนากากผตาโขน มความผดเพยนไปจากเอกลกษณของทองถน ซงอดตแฝงดวยความศกดสทธและคณคาของหนากากซงเกดจากความเชอ รากเหงาของวฒนธรรมและประเพณพธกรรมมาจากบรรพบรษ ปญหาการ สบทอดภมปญญาทองถนการท าหนากากผตาโขน และปญหาดานวสดอปกรณและเครองมอประดษฐ เปลยนจากการผลตเพอประกอบขบวนแหในประเพณเปนผลตในเชงธรกจ ซงสอดคลองกบงานวจยของ สมเกยรต ภมศรไพบลย (2541) เรองศกษาการท าเรอพระในจงหวดสงขลา โดยกลาวถงปญหาทเกดจากการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนความเจรญทางเทคโนโลยการสอการวาท าใหการท าเรอพระในจงหวดสงขลาเปลยนแปลงไป ทงขนตอนการท า

สำนกหอ

สมดกลาง

159

และวธการท า รปแบบการท าเรอพระในจงหวดสงขลานยมท าดวยโฟมแกะเปนลวดลายสสนหลากหลายเปลยนไปจากเรอพระยคกอนมาก ปจจบนชาวบานอาจมสวนรวมในขนตอนใด ขนตอนหนงเทานน ชางประดษฐมกจะยดเอาหลกเกณฑของการประกวดเรอพระททางจงหวดสงขลาก าหนดขนเปนหลกหรอแนวทางในการด าเนนการ เพอหวงผลในการประกวดเชนกน

ในกรณการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐการเปลยนแปลงทเกดขนกบประเพณและภมปญญาชางในงานประเภทอนๆ ทกลาวมาขางตนเรมปรากฏใหเหนบางแลว เชนทพบวามการท าเรอพระบกเพอหวงชอเสยงและการยอมรบจากผลการประกวดมากขนเชนกน ท าใหเกดการวาจางชางจากทองถนอน เชน ชางทมาจากภาคกลางทมประสบการณการท างานปนปน งานท าโบสถ วหาร เปนตน มาเปนผสรางสรรคเรอพระบกของแตละวด ทงนขนอยกบงบประมาณทมอยของวดดวย การรวมตวของชาวบานในการท าเรอพระบกจงลดลงกวาในอดตมาก การเปลยนแปลงการท าเรอพระบกทเกดขนท าใหโอกาสในการถายทอดความร ภมปญญาในการท าเรอพระบกลดนอยลงไปทกท

เมอเปรยบเทยบกบการท าเรอพระบกของอ าเภอกาญจนดษฐกบการท าเรอพระบกในพนทอนๆพบวาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐมความเปลยนแปลงในเรองรปแบบ โดยกลายเปนเรอพระบกแบบทใชโครงสรางรถยนตไปหมดแลวอยางสนเชง และเมอเปรยบกบรปแบบเรอพระบกของต าบลเสวยด อ าเภอทาฉาง จงหวดสราษฎรธาน ซงยงคงมการท ารปแบบเรอพระบกทมลกษณะเปนลากเลอนไมไวได (ดภาคผนวก ก) หรอเรอพระของจงหวดปตตานทปรากฏในบทความเรอง สสนของความศรทธา: เรอพระโคกโพธในปจจบน ของ สมปอง มกดารตน (2554) ทกลาวถงความเปนมาของประเพณชกพระพนทอ าเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน และงานวจยวภารตน ออนแกว (2554) ทศกษาเรอง ขนบธรรมเนยมประเพณชกพระของเทศบาลต าบลโคกโพธ อ าเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน ทยงคงเอกลกษณการใชไมเนอออนมาท าโครงสรางของเรอพระท าเปนรปพญานาคเปนลากเลอน สวนยอดบษบกทเดมเปนรปสเหลยมเรยวมลกษณะเปนยอดใหญอยบนสดและมยอดลอมสเหลยมเปนยอดเลกชนละ 4 ยอด ปจจบนนยมท าเปน 9 ยอด ประดบยอดดวยกระดาษเงน กระดาษทองฉลเปนลายไทย ปลายยอดบษบกแตละยอดจะประดบดวยธงชาตผนเลกแตยงคงการปกธงพระธรรมจกรแบบดงเดมไวอย

ความแตกตางทเกดเนองจากสภาพสงคมในอ าเภอกาญจนดษฐเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ชาวบานมความตองการพฒนาทกอยางใหทนตอยคสมย พรอมเปดรบการเขามาของเทคโนโลยสมยใหม และดวยเปนเพราะสภาพเศรษฐกจและพนฐานการประกอบอาชพของ

สำนกหอ

สมดกลาง

160

ชาวบานท าใหตองเรงรบกบการเลยงปากเลยงทอง จงอาจมองขามความส าคญในการอนรกษการท าเรอพระบกแบบดงเดมไป

3. บทบาทของชางในการถายทอดและสบสานภมปญญาพนบาน การศกษาการถายทอดภมปญญาในการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ สะทอนประเดนทนาสนใจได 3 ประการ คอ (1) บทบาทของชางในการถายทอดและสบสาน ภมปญญา (2) ปญหาทพบในการถายทอดและสบสานภมปญญาประเภทตางๆ และ (3) แนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาพนบานเมอเปรยบเทยบกบการศกษาภมปญญาชางในสาขาอน 3.1 บทบาทของชางในการถายทอดและสบสานภมปญญา

ผลการศกษางานวจยหลายชนพบวาการเรยนรของชางฝมอนนโดยมากจะเกดจากลกษณะคลายคลงกน เชนในงานวจยของ เอกรฐ อนตะวงศา (2545) ทกลาวถงแรงจงใจในการเรยนรอาชพชางปนสงหเกดจากสภาพแวดลอมการคลกคล เปนสงกระตนใหอยากสรางผลงานของตนเอง แรงจงใจจากการไดรบการสนบสนนจากผใหญในครอบครว แรงจงใจ ความสนใจสวนตว แรงจงใจดานเศรษฐกจ หรอสภาพแวดลอม การเปนลกมอทกวน การไดรบความสนบสนนจากผใหญในครอบครว เปนแรงจงใจในการประกอบอาชพชางประกอบรถมาในจงหวดล าปางทกลาวถงในงานวจยของอรรฆรตน ตาเมองมล (2551) ซงสอดคลองกบการใหสมภาษณของชางท าเรอพระบกหลายทานในอ าเภอกาญจนดษฐทเขามาเปนชางท าเรอพระใหกบวดตางๆเนองจากการคลกคลอยกบการท าเรอพระมาตงแตเดก จนเกดเปนความสนใจสวนตวและความชอบในทสด เกดการเรยนรการสงเกต จดจ า เรยกวาครพกลกจ า และการเรยนรดวยการลงมอปฏบตจรง 3.2 ปญหาทพบในการถายทอดและสบสานภมปญญา

พฒนาการและการเปลยนแปลงทางสงคมทเกดขนกบการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐ กอใหเกดปญหาในการถายทอดและการสบสานภมปญญาทคลายคลงกบทพบในชมชนอนและภมปญญาประเภทอน กลาวคอพบปญหาขาดแคลนชางท าเรอพระบกในทองถนเนองจากสภาพเศรษฐกจ ปญหาเชนนเปนปญหาเดยวกบทพบในผลการศกษาของฉลาด จกรพมพ (2550) ทศกษาการใชภมปญญาพนบานในการอนรกษและพฒนาการจดงานประเพณ แหปราสาทผง และพบปญหาการขาดแคลนชางท าปราสาทผง ชางอาวโสในปจจบนมนอยลง สขภาพไมด ไมมเวลามาใหค าแนะน า สวนชางรนใหมขาดความช านาญในการท างานตองคอย

สำนกหอ

สมดกลาง

161

รบค าชแนะจากชางอาวโส ในภาคประชาชนยงขาดความรวมมอและการมสวนรวมจากคนในชมชน เนองจากภาระหนาทหรอการประกอบอาชพท าใหไมสามารถเขามามสวนรวมไดเตมท

อกปญหาหนงไดแกการขาดแรงจงใจในเรยนรหรอการถายทอดอาชพชางถงแมวาจะมการประกวดเรอพระบกทกป แตไมมการใหความส าคญหรอกลาวถงชางทเปนผท าเรอพระบกเทาไหรนก ชางฝมอเหลานเปนทรจกกนในกลมเลกๆเทานน หากไมไดรางวลทางวดอาจจะจางชางจากภาคกลางมาท าเรอพระบกแทนเมอมงบประมาณมากพอ ซงกลายเปนการท าลายก าลงใจของชางพนถนโดยไมไดตงใจ และอาจมผลท าใหการถายทอดภมปญญาขาดตอนไป ดงทรายงานไวในงานวจยของ อรรฆรตน ตาเมองมล (2551) ทระบวาปญหาและอปสรรคในการถายทอดความรอาชพชางประกอบรถมาในจงหวดล าปาง ขาดโอกาสในการแสดงผลงานใหเปนทรจกและยอมรบ ชางทมประสบการณสวนใหญเปนผสงอาย ไมไดฝกรนใหมขนมา การถายทอดความรใหเฉพาะเครอญาตและผทรบการถายทอดขาดความพยายามในการฝกฝน อกทงในเรองรปแบบมการดดแปลงลวดลายรปทรง ละเลยการรกษาเอกลกษณดงเดมไว ขาดการสนบสนนจากภาครฐและเอกชน รวมทงตนทนของวตถดบในการประกอบรถมามราคาสงท าใหปจจบนงานประกอบรถมามนอยลง อยางไรกตามนเปนปญหาส าคญทเกดขนกบการถายทอดและการสบสานงานชางฝมอทองถนทก าลงประสบในหลายทองถน ซงจ าเปนจะตองเรงหาแนวทางการแกไขตอไป 3.3 แนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาพนบาน

ทกภาคสวนเหนพองกนวาภมปญญาพนบานเปนทรพยากรวฒนธรรมอนทรงคณคาทสมควรจะอนรกษและสบสานเอาไว แนวทางการอนรกษและสบสานตางๆ ทมผศกษาไวไดแกการใหการศกษาเพอกระตนใหคนรนหลงตระหนกรและเหนความส าคญของภมปญญาพนบานมากขน ดงทพบในงานวจยของอดยเดช ตนแกวและคณะ(2553) ทไดศกษาเรอง ภมปญญาทองถนในงานศลปวฒนธรรม การท าเทยนพรรษาอยางยงยนดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในจงหวดอบลราชธาน : กรณศกษาชมชนวดศรประด วดพระธาตหนองบวและวดทงศรเมอง พบวาในปจจบนม ศนยการเรยนร เทยนพรรษาศรประด ซ ง ไดรบการรบรองจากกระทรวงศกษาธการ โดยถอเปนการเรยนรตามอธยาศย มโครงการรบสมครอาสาสมครเยาวชนเพอสบสานศลปวฒนธรรมการท าเทยน มหลกสตรภมปญญาทองถนทางดานการท าเทยนพรรษา โดยใหจดการเรยนการสอนในโรงเรยนในจงหวดอบลราชธานไดแก โรงเรยนบาลสาธตศกษา สงกดจฬาลงกรณราชวทยาลย จงหวดอบลราชธาน มการจดตงชมรมหรอสมาคมชางท าเทยน

สำนกหอ

สมดกลาง

162

เพอเปนศนยในการพฒนาและแกปญหาเกยวกบชางท าเทยนใหเปนระบบมากขน ลดภาวะดานการแขงขนเพอม งหวงชยชนะและรางวลจากการประกวดใหนอยลง แตไปเนนการสบสานศลปวฒนธรรมการท าเทยน ใหมคณภาพและถกตองตามประเพณและลดขนาดของเทยนพรรษาใหเลกลงหรอเพมความหลากหลายของประเภทขนาดของตนเทยนทสงเขาประกวด จะไดมการ ท าเทยนเขาประกวดมากขน

แนวทางนสามารถน ามาประยกตใชกบการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐได จากการสมภาษณชาง วรตน วตะภรณ ชางท าเรอพระวดทาไทรซงใหขอมลวาแมวาแตละปจะมนกเรยนนกศกษาทงระดบอาชวศกษาและปรญญาตรวนเวยนมาศกษาขอมลการท าเรอพระบกกบตนและชางคนอนๆ อยเปนประจ ากจรงแตไมทราบวาเมอไดขอมลไปแลวมการสานตออยางไร ไมทราบวาสถาบนการศกษานนๆ มการจดเกบขอมลทไดไปหรอไม เพราะไมมการตดตอกนอยางตอเนอง คงเปนการศกษาเพอการท ารายงานของนกเรยนนกศกษาเทานน (วรตน วตะภรณ, 2556) จงเหนไดวาชางในทองถนมความตองการทจะรวบรวมและตอยอดขอมลทมอย จงควรจะมการตงศนยการเรยนรหรอโครงการส าหรบเยาวชนเพอสบสานภมปญญาเรองการท าเรอพระบกขนในอ าเภอกาญจนดษฐตอไป

อยางไรกตามผศกษาเหนดวยกบงานผลการวจยขางตนและความคดเหนของผเกยวของในการท าเรอพระบกหลายทานทมความตองการใหเยาวชนรนหลงใหความส าคญกบการสบทอดความรดานการท าเรอพระบกแกเยาวชนรนหลง ในขณะเดยวกนผ ศกษามความเหนวาควรใหความส าคญกบการรวบรวมความรดานบคคล ผอาวโส ปราชญชาวบาน ในฐานะทรพยากรทางวฒนธรรมใหมากทสด เพราะเปนแนวทางทประสบความส าเรจในหลายๆ พนท เชนทพบในการศกษาโครงการฟนฟภมปญญาทองถนสงทอพนบาน เพอพฒนาอาชพของชมชนบานดอยเตา อ าเภอดอยเตา จงหวดเชยงใหม ของศภกร มณภาคและคณะ(2548) เนองจากองคความรและภมปญญาสงทอพนบานมอยในผอาวโสเปนสวนใหญ ไมมการถายทอด สคนรนปจจบนหรอเยาวชน โครงการนจงเปนการรวบรวมองคความรดานตวบคคล ทมความรและทกษะในการถายทอดขอมล ทกษะและเทคนค การส ารวจความถกตอง การบนทกอยางเปนระบบ หรอในงานวจยของกานดา เตะขนหมาก (2553) เรอง กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผามดหมของผทรงภมปญญาไทพวนบานปกหน อ าเภอบานหม จงหวดลพบร มการจดกจกรรมรวมกลมกนแบงงานกนท างาน การแลกเปลยนกนเรยนร การใหค าแนะน าชวยใหค าชแนะจนผเรยนเกดความมนใจและสามารถท าเองได และมการสบทอดผานระบบการศกษาอบรม โดยผทรงภมปญญาการทอผามดหมไทพวนหนปกไดรบเชญเปนวทยากรบรรยายและสาธตการทอผา

สำนกหอ

สมดกลาง

163

มดหมในขนตอนตางๆ หรอกจกรรมการยกยองครภมปญญา งานวจยของ วระศกด จลดาลยและคณะ (2549) รายงานวาในการจดการประกวดผาทอไทยโสลายดงเดม อ าเภอโพนสวรรค จงหวดนครพนม ชาวไทยโสตางพากนน าผาทเปนมรดกตกทอดจากบรรพบรษเขาประกวด ท าใหเยาวชนหนมาตระหนกถงการทอผาดงเดม และท าใหครภมปญญาเกดความภมใจ

ผศกษามความเหนวาเปนแนวทางทนาสนใจและสามารถน ามาประยกตใชในแนวทางการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบก ในอ าเภอกาญจนดษฐไดบาง ไมมากกนอย เนองจากเหนวาในงานวจยของ นฤดล จตสกล (2554) ซงศกษาเรองแนวทางการจดการเรยนการสอนศลปะในหลกสตรทองถน กลาวถงปราชญทองถนหลายทานทมโอกาสเปนวทยากรบรรยายเรองเรอพระในโรงโรงเรยนตางๆในชมชน นบเปนการใหความส าคญกบทง ผอาวโสและเยาวชนอยางจรงจง ท าใหเรอพระบกในจงหวดตรงยงคงมเรอพระแบบดงเดมใหไดพบเหนจนถงทกวนน

อยางไรกตามการอนรกษและสบสานภมปญญาการท าเรอพระบก นนควรประกอบไปดวยการจดการความรภายในตวเองชางเองและความรวมมอจากชมชน ชางทท าเรอพระบกควรสรางความภาคภมใจในตนเองกบการเปนสวนหนงในการสบทอดประเพณเกาแกของชาวใตไว จดเกบท าองคความรทงความรเกาและความรใหมทพรอมจะถายทอดแกผทสนใจหรอชางรนตอไป สวนชมชนนนควรมการกระตนใหทกคนเขามารวมกจกรรมของทางวดและชมชนมากขน ใหมองเหนเปนวถชวตของชมชน ปลกจตส านกตงแตเยาวชน การรวบรวม และจดเกบความรอาจท าไดงายขน มหลายทานกลาววาความส าเรจของการท าเรอพระบกไมจ าเปนตองไดรางวลกลบมาแคเหนวาคนในชมชนไดมโอกาสมาพบปะพดคยกบแบบแตกอนกพอ

อยางไรกตามไมสามารถปฏเสธไดวาจดประสงคของการท าเรอพระของวดสวนใหญไดเปลยนไปจากอดต เดมการท าเรอพระท าขนเพอการรวมท าบญประเพณ ใหชาวบานไดมาพบปะพดพดคยแลกเปลยนความคดเหนและภมปญญากน แตในปจจบนเปนการท าเรอพระบกเพอเขารวมประกวด ถงแมวาจดประสงคของการประกวดเรอพระบกคอการกระตนใหวดรวมสงเรอพระเขารวมในงานประเพณชกพระททางจงหวดจดขน ในขณะเดยวกนการประกวดเปรยบเสมอนดาบสองคมคอ แตละวดมงเนนถงผลการประกวดมากเกนไปทมเงนกบงานท าเรอพระบกนบแสนบาท แลกกบชอเสยงและรางวลการประกวด ซงมการกลาววาผลจากการประกวดจะมผลกบเงนท าบญ คอหากมผมาสนใจดความสวยงามของเรอพระบกมากกจะมคนมาท าบญมากขนดวย เรอพระบกทไดรางวลในปนมโอกาสไดอยดานหนาขบวนของปตอไปอกดวย อาจกลาวไดวาการท าเรอพระในปจจบนมวตถประสงคเพอหารายไดเขาบ ารงวดนนเอง

สำนกหอ

สมดกลาง

164

จากการศกษาพฒนาการและการเปลยนแปลงการท าเรอพระบกในอ าเภอกาญจนดษฐพบวาการใหความส าคญตอการสรางเรอพระบกกบการอนรกษและการสบสานการท าเรอพระบกไมมความสอดคลองกนเทาใดนก ปจจบนวดสวนใหญทตองการท าเรอพระบกมกจะจางชางจากทอน ดวยเรองความสะดวกและความสวยงามทหลายคนมองวาชางทมาจากทอนมผลงานทออนชอยประณตกวา ทงทในแตละชมชนมชางฝมออยจ านวนไมนอย อาจเปนเพราะขาดแรงจงใจและสภาพเศรษฐกจไมเออตอท าเรอพระบก ทงภาครฐและคนในทองถนควรใหความส าคญและยกยองฝมอชางในทองถนของตนเอง ควรตระหนกถงการพฒนาฝมอชางในทองถนใหมากกวาเดมและตองเขาใจวาการไมสงเสรมชางฝมอทองถนคอการท าลายชางและ ภมปญญาในการท าเรอพระบกของชมชนทางออมนนเอง

ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะส าหรบการวจยครงตอไป 1. เนองจากการท าเรอพระบกนนท าขนเพยงปละครง บางวดท าขนใหม บางวดน า

เรอล าเดมมาใช ชวงเวลาทท าเรอพระบกเกดขนในชวงเวลาใกลเคยงกน การเขาไปเกบขอมลจงท าไดยาก การเกบขอมลในแตละครงควรมการเตรยมการอยางรอบคอบ เตรยมอปกรณการบนทกขอมล ทงภาพและเสยงใหพรอมและควรตดตอกบผใหขอมลอยางตอเนองเพอใหไดขอมลทชดเจนสมบรณ

2. ควรมการศกษาการท าเรอพระบก เพอเกบเปนขอมลเฉพาะเจาะจงเพยงวดเดยวทมเอกลกษณทองถนเดนชด และเปนฝมอชางทองถน สรางเปนเรอพระตวอยางสงเสรมเอกลกษณประจ าทองถนตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

165

รายการอางอง

กมลทพย คงประเสรฐอมร. (2548). “ภมปญญาทองถน: นวตกรรมของชมชนในการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน กรณศกษาต าบลบางขนไทร อ าเภอบานแหลม จงหวดเพชรบร .” ใน ภมปญญากบการสรางพลงชมชน, 143-153. ดารน อนทรเหมอน, บรรณาธการ. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร.

กฤษ สกลพนธ. (2557). นายกเทศมนตรต าบลชางขวา. สมภาษณ, 20 ตลาคม.

กานดา เตะขนหมาก. (2553). รายงานวจยเรองกระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผามดหมของผทรงภมปญญาไทพวนบานปกหน อ าเภอบานหม จงหวดลพบร. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม.

โกเมศ หนศรแกว. (2555). ผท าเรอพระบกของวดกงตาก. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

ขจร เศวตเวช. (2557). ผใหญบาน หม 4 บานไสใน. สมภาษณ, 9 ตลาคม.

คมรมย สองวหค. (2557). ผท าเรอพระบกของวดวงไทร. สมภาษณ, 6 ตลาคม.

จลดษฐ อปฮาต. (2553). “ ยทธศาสตรการพฒนางานศลปกรรมการประดษฐหนากากของชมชนอ าเภอดานซายจงหวดเลย. ” วทยานพนธดษฎบณฑต สาขาวชาการศกษาเพอการพฒนาทองถน มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร.

ฉลาด จกรพมพ. (2555). “ ประเพณแหปราสาทผง : การอนรกษและพฒนาภมปญญาพนบานเพอสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมภาคอสานตอนบน.” วทยานพนธดษฎบณฑต สาขาวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ฉวงาม มาเจรญ. (2538). บษบกธรรมาสน. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง แอนด พบลชชง.

ฉตราภรณ จนดาเดช. (2552). “ ครฑ.” นามานกรมขนบประเพณไทย หมวดประเพณราษฎร 3.

74-82.

ชนญ วงษวภาค และคนอนๆ. (2547). การจดการทรพยากรทางวฒนธรรมเพอการทองเทยว

อยางยงยน. นครปฐม: โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร.

ชมพนท ประศาสนเศรษฐ. (2547). การอนรกษศลปะโบราณวตถเบองตน. นครปฐม: โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร

ชวน เพชรแกว บรรณาธการ. (2523). ชวตปกษใต ชดท 3. นครศรธรรมราช: ศนยวฒนธรรมภาคใต วทยาลยครนครศรธรรมราช.

สำนกหอ

สมดกลาง

166

ชวน เพชรแกว และคณะ. (2528). รายงานการวจยเรองการส ารวจเบองตน ทรพยากร ทางวฒนธรรม อ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน. ศนยศลปวฒนธรรม วทยาลยครสราษฎรธาน.

__________. (2549). รายงานการวจยเรองการจดท าฐานขอมลวฒนธรรมเพอการคมครอง

มรดกทางวฒนธรรมไทย(ภาคใต). กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

ชยณรงค พมพด. (2557). ชางท าไฟบนเรอพระบก. สมภาษณ, 1 ตลาคม.

ชยวชต ทนพรม. (2548). “ กระบวนการเรยนรการเขาสอาชพชางท าบงไฟ จงหวดยโสธร.” สารนพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการศกษานอกระบบ มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ชมศร ศวะศรยานนท. (2541). สถาปตยกรรมไทยพนฐานส าหรบชางเทคนค . กรงเทพฯ: สมาคมสงเสรมเทคโนโลย.

เชวงศกด ศรยงค. (2557). ชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 9 ตลาคม.

ธนาธช ชมวาระ. (2557). ผใหญบาน หม 2 บานดอนยา. สมภาษณ, 9 ตลาคม.

ธนก เลศชาญฤทธ. (2554). การจดการทรพยากรวฒนธรรม. กรงเทพฯ: เคลดไทย.

ธรรมรตน วงหวน. (2555). ชางประจ าวดประสพ. สมภาษณ, 15 ตลาคม.

ธรรมรตน สองแกว. (2556). นกวชาการศกษา. สมภาษณ, 1 ตลาคม.

ธรศกด ทองนยพราหมณ. (2549). “การศกษาลวดลายประดบทปรากฏบนเรอพนมพระในเทศกาลชกพระสราษฎรธานป 2549”. สราษฎรธาน: มหาวทยาลยราชภฏสราษฎรธาน.

นภาพร เพงชน. (2556). นกวชาการประชาสมพนธ. สมภาษณ, 1 ตลาคม.

นฤดล จตสกล. (2554). “ แนวทางการจดการเรยนการสอนศลปะในหลกสตรทองถน เรอง เรอพนมพระ.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

__________. (2554). ลวดลายฉล. กรงเทพฯ: มตรสมพนธกราฟฟค.

นาวณ เหงนาเลน. (2531). “ ประเพณการลากพระในจงหวดสราษฎรธาน นครศรธรรมราชและปตตาน.” สารนพนธปรญญาบณฑต คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

นคม ดอกแยม. (2557). ไวยาวชกรวดคหา. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

นธ เอยวศรวงศ. (2536). การศกษาของชาตกบภมปญญาทองถน. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตรง กรป.

นพนธ บระชด. (2555). รองนายกเทศมนตรต าบลชางซาย. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

บญเลศ ใจซอสตย. (2557). ผท าเรอพระบกของวดวงไทร. สมภาษณ, 6 ตลาคม.

สำนกหอ

สมดกลาง

167

บษบก กตจนทโรภาส. (2554) “ เทยนพรรษา: รปแบบการจดการเพอสรางความรวมมอในการสบสานประเพณแหเทยนพรรษาของชมชน จงหวดอบลราชธาน.” วทยานพนธดษฎบณฑตสาขาวชาวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ปฏพทธ ดาระดาษ. (2538). ลายไทย ภาพไทย 1. กรงเทพฯ: งานด.

ประเวศ วะส. (2536). “การศกษาของชาตและภมปญญาทองถน.” ใน ภมปญญาชาวบานกบการ

พฒนาชนบท, 17-33. เสร พงศพศ, บรรณาธการ. กรงเทพฯ: มลนธภมปญญา.

ประทม ชมเพงพนธ และสธวงศ พงศไพบลย. (2542). “กาญจนดษฐ.” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต 1: 294-299.

ประพนธ เรองณรงค. (ม.ม.ป.). ลากพระเดอนหาท ปะนาเระ. รสมแล 32, 3 (กนยายน –ธนวาคม): 50-52.

ประสทธ รตนมณ. (2552). “ วดทรายขาว : ลาก(ชก) พระเดอนหาสรงน าพอทานสแกว” รสมแล 30, 2 (กนยายน– ธนวาคม): 43-46.

ประจวบ เจยมสกล. (2555). ปราชญชาวบาน. สมภาษณ, 16 ตลาคม.

ฝายเลขานการโครงการมหศจรรยวฒนธรรมศรวชย ศลปไทย ศลปถน กจกรรมสานศลปแผนดนเกด. (2557). ชกพระ-ทอดผาปาจงหวดสราษฎรธาน ศรทธา สามคค ความสข . สราษฎรธาน: ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน.

พงศทร พจวฒน. (2548). “ ศลปกรรมทองถน: กรณศกษาหนากากผตาโขน อ าเภอดานซาย จงหวดเลย .” สารนพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา มหาวทยาลยศรนครนทวโรฒ.

พยงค พรหมชาต. (2549) . “ ศกษาทศนศลปและความเชอทปรากฏในเรอพระ เมองนครศรธรรมราช.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาไทยคดศกษา มหาวทยาลยทกษณ.

พรทพย กาญจนนยต. (2546). การจดการความรสวงจรคณภาพทเพมพน. กรงเทพฯ: ส านกงานปลดทบวงมหาวทยาลย.

พรศกด พรหมแกว. (2542). “ซดหลด” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต 5: 2238.

พรหมมาณพ. [นามแฝง]. (2524). “ การลากพระของชาวปกษใต ” วฒนธรรมไทย (กนยายน): 21- 28.

พระครประสตธรรมคณ. (2555). เจาอาวาสวดประสพ. สมภาษณ, 22 กนยายน.

พระครวนยทร สมชาย อตวโร. (2555). ผดแลการท าเรอพระบกวดนกรประสาท. สมภาษณ, 15 ตลาคม.

พระครวนยธรประจกษ จกกธมโม (จ าปาทอง). (2545). พระพทธศาสนากบภมปญญาไทย. กรงเทพ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระครศรปรยตยาภวตน. (2555). ศาสนากบวฒนธรรม. อบลราชธาน: อบลกจออฟเซทการพมพ

พระครสงฆรกษสจนต ทปธมโม. (2557). เลขาธการคณะสงฆ ภาค 16. สมภาษณ, 30 กนยายน.

สำนกหอ

สมดกลาง

168

พระครโอภาส รตนากร. (2557). เจาอาวาสวดพวง เจาคณะต าบลชางขวา. สมภาษณ, 5 ตลาคม.

พระจกรพนธ. ทปปญโญ. (2555). ผท าเรอพระบกของวดสนธ. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

พระใบฎกา ไพโรจน ธรรมวโร. (2557). เจาอาวาสวดประสพ. สมภาษณ, 7 ตลาคม .

พระพลอตพโล. (2555). รกษาการเจาอาวาสวดเสมาเมอง. สมภาษณ, 15 ตลาคม.

พระมหาบญโฮม ปรปณณสโล. (2557). ขอมลเกยวกบอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน.เขาถงเมอ 19 พฤศจกายน. เขาถงไดจาก http://www.watthasai.net/kandit_story.htm.

__________. (2557). ประเพณหอขาวตมลกโยนออกพรรษาของวดทาไทร .เขาถงเมอ 19 พฤศจกายน. เขาถงไดจาก http://www.watthasai.net/pn_horkaotom.htm.

พระราชรตนกว. (2506). “ประโยชนของการแห.” หนงสอทระลกงานแหพระและทอดผาปา ประจ าป2506: 7-9.

พระสมพร ฐตญาโณ. (2555). เจาอาวาสวดเขาพระนม เลขาธการเจาคณะต าบลทาทอง. สมภาษณ, 22 กนยายน.

พระสมพร วตธมโม. (2555). ผท าเรอพระบกของวดสนธ. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

พระสทน สทนโน. (2555). ผท าเรอพระบกของวดสนธ. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

พระเสว พทธสโล. (2555). ผท าเรอพระบกของวดสนธ. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

พระเดช เกดอดม. (2557). นายกเทศมนตรต าบลกาญจนดษฐ. สมภาษณ, 9 ตลาคม.

พทยา บษรารตน (2542). “ซดตม” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต 5: 2235-2236.

ภาพมล สไหม. (2553). “ การสงเสรมประเพณชกพระของเทศบาลต าบลวดประด อ าเภอเมอง จงหวดสราษฎรธาน.” รายงานการศกษาอสระปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถน วทยาลยการปกครองทองถน มหาวทยาลยขอนแกน.

ภาวตา ฐานะกาญจน. (2557). รองผอ านวยการส านกการศกษา เทศบาลนครสราษฎรธาน . สมภาษณ, 20 ตลาคม.

ภญโญ สวรรณคร. (2546). ลวดลายองคประกอบสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ: ดอกเบย.

ภญโญ จตตธรรม. (ม.ป.ป.). ขนบธรรมเนยมประเพณ คตชาวบาน อนดบท12. สงขลา: มงคลการพมพ

มณฑา บญช. (2557). เจาของสตรขาวตมลกโยนวดทาไทร. สมภาษณ, 8 ตลาคม.

มโน พสทธรตนานนทและคณะ. (2539). รายงานการวจยเรองภมปญญาชาวบานภาคใตท

ปรากฏในงานชางฝมอ. สงขลา: มหาวทยาลยศรนครทรวโรฒ.

สำนกหอ

สมดกลาง

169

มยรา สวางวงษ. (2552). “ชวตและภมปญญาของชางแคนบานหนองตาไก ต าบลสแกว อ าเภอเมอง จงหวดรอยเอด” สารนพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาไทยคดศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม.

มานต มานะทต. (2506). “การแหพระและทอดผาปา.” ทระลกงานแหพระและทอดผาปา ประจ าป2506: 29-35.

ยศ สนตสมบต. (2542). ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอการพฒนา

อยางยงยน. พมพครงท 2. เชยงใหม: นพบรการพมพ.

ยพา เรองพม. (2549). “ การสบทอดชางฝมอ: โองลายมงกรของจงหวดราชบร” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต(ไทยศกษา) มหาวทยาลยรามค าแหง.

โยธน เพงรตน. (2557). ชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 25 กนยายน.

รฐศาสตร สขสวสด. (2550). “ การพฒนาหลกสตรทองถนเพอถายทอดภมปญญาชาวบาน เรอง ประเพณลากพระ ชนประถมศกษาปท 5 โรงเรยนบานบางดาน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาสงขลา เขต 5. ” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาหลกสตร และการสอน มหาวทยาลยทกษณ.

รตน ยนนาน. (2526). รายงานการวจยเรองประเพณชกพระของจงหวดสราษฎรธาน. สราษฎรธาน:วทยาลยครสราษฎรธาน.

รตนา ศรพล. (2543). สราษฎรธาน. นนทบร: เอส พ เอฟ พรนตง กรป.

วราล นลนนท. (2553). “ การตเหลก: แนวทางการอนรกษและพฒนาภมปญญาการตเหลกอสาน.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม.

วจตรา อตมะมณย และคนอนๆ. (2555). “ กระบวนการมสวนรวมในการสบทอดภมปญญาขบวนแห เรอพระ ชมชนบานเขาแกว จงหวดสงขลา.”ศลปศาสตร4, 2 (กรกฎาคม– ธนวาคม): 51- 63.

วเชยร ณ นคร และคนอนๆ. (2521). นครศรธรรมราช. กรงเทพฯ: อกษรสมพนธ.

วญญา พรหมเยน. (2557). ผดแลการร าหนาขบวนเรอพระ. สมภาษณ, 1ตลาคม.

วทย พณคนเงน. (2503). ศลปกรรมและการชางของไทยและโบราณสถานบางแหงของไทย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

วบลย ลสวรรณ. (2549). ศลปะไทยนาร. กรงเทพฯ: โอเอสพรนตงเฮาส.

วภารตน ออนแกว. (2554). “ ขนบธรรมเนยมประเพณชกพระของเทศบาลต าบลโคกโพธ อ าเภอโคกโพธ จงหวดปตตาน.” รายงานการศกษาอสระปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถน วทยาลยการปกครองทองถน มหาวทยาลยขอนแกน.

สำนกหอ

สมดกลาง

170

วมล ด าศร. (2554). ประเพณลากพระเมองปากพนง. เขาถงเมอ 15 ตลาคม. เขาถงไดจาก http://dspace.nstru.ac.th:8080/dspace/handle/123456789/431

วรตน เลยงสมบรณ . (2550). รายงานการวจยเรองดนตรประกอบเรอพระจงหวดนครศรธรรมราช . คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช.

วรตน วตะภรณ. (2550). ชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 6 ตลาคม.

__________. (2557). ชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 20 ตลาคม.

วโรจน ศรสโร. (2528). ศลปกรรมพนบาน. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วระศกด จนทรสงแสง. (2550). แสงใตในมรสม. กรงเทพฯ: สารคด.

วระศกด จลดาลยและคณะ. (2549). รายงานการวจยเรองการจดการความรภมปญญาทองถนวฒนธรรมการทอผาของชมชนไทยโส อ าเภอโพนสวรรค จงหวดนครพนม. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม.

ศรพร แกวกา. (2541). ประเพณ และการละเลนทางน าของไทย. กรงเทพฯ: เอส.ท.พ.เวลด มเดย จ ากด.

ศวกร แจงอกษร. (2557). ชางรบจางท าเรอพระ. สมภาษณ , 11 ตลาคม.

__________. (2557). ชางรบจางท าเรอพระ. สมภาษณ , 28 ตลาคม.

ศภกร มณภาคและคณะ. (2548). รายงานวจยเรองโครงการฟนฟภมปญญาทองถนสงทอพนบาน เพอพฒนาอาชพของชมชนบานดอยเตา อ าเภอดอยเตา จงหวดเชยงใหม. กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ศภชย สงหยะบศย. (2544). “ภมปญญาของกลมชางทปรากฏในพทธอโบสถและพทธประตมากรรมในเขตตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลาง. ” วารสารมหาวทยาลยมหาสารคาม 20, 1 (พฤษภาคม – ตลาคม): 67-83.

ศภเศรษฐ พฒด า. (2555). ผท าเรอพระบกของวดกงตาก. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

ศนยเพอการวางแผนการทองเทยวและการแกไขปญหาความยากจนแหงเอเชย. (2549). แนวทางการวางแผนการพฒนาการทองเทยวอยางยงยน. กรงเทพฯ: แสงสวางเวลดเพรส จ ากด.

เศรษฐมนตร กาญจนกล. (2545). เทคนคการเขยนสกนก. กรงเทพฯ: ครสภาลาดพราว.

สถาพร ดงขนทศ. (2536). ประเพณชกพระ. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

สำนกหอ

สมดกลาง

171

สนอง อปลา. (2546) “ พฒนาการประเพณผตาโขน อ าเภอดานซาย จงหวดเลย.“ วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาไทยศกษาเพอการพฒนา ส านกงานบณฑตศกษา สถาบนราชภฏเลย.

สนน เหลยมกองแลง. (2557). ผท าเรอพระบกของวดวงไทร. สมภาษณ, 6 ตลาคม.

สนท พลเดช, สธวงศ พงศไพบลย และจรน ศร. (2542). “โพน” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต 8: 5571-5577.

สมเกยรต ภม ศรไพบลย. (2541). “ ศกษาการท าเรอพระในจงหวดสงขลา” วทยานพนธมหาบณฑต วชาเอกไทยคดศกษา มหาวทยาลยทกษณ.

สมคด จระทศนกล. (2554). รเรอง วด วหาร โบสถ เจดย พทธสถาปตยกรรมไทย . กรงเทพฯ: จรลสนทวงศการพมพ.

สมใจ นมเลก. (2557). สรรพสตวในงานสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ: มตชน.

สมชาย ปลอดมสก. (2557). ผท าเรอพระบกของวดวงไทร. สมภาษณ, 6 ตลาคม.

สมปราชญ อมมะพนธ. (2548). ประเพณทองถนภาคใต. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส.

สมปอง มกดารตน. (2554). “ สสนของความศรทธา : เรอพระโคกโพธในปจจบน” รสมแล 32, 3 (กนยายน –ธนวาคม): 57-64.

สมพงษ เกรยงไกรเพชร. (2515). ประเพณไทยโบราณ. กรงเทพฯ: แพรวทยา.

สมพร ไกลผล. (2555). ชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 27 ตลาคม.

__________. (2556). ชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 16 ตลาคม.

สญญา วชรพนธ. (2535). “ วฒนธรรมทปรากฏในประเพณลากพระเดอน 11 ของชาวสงขลา.” ปรญญานพนธ มหาบณฑต วชาเอกไทยคดศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

สญญา สญญาววฒน. (2535). “ภมปญญาไทย” พฒนาชมชน 31,5 (พฤษภาคม): 77-78

สมพนธ แสงจนทร. (2555). ชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 6 ตลาคม.

__________. (2557). ชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 9 ตลาคม.

สามารถ จนทรสรย. (2536). “ภมปญญาชาวบาน.” ใน ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท, 145-159. เสร พงศพศ, บรรณาธการ. กรงเทพฯ: มลนธภมปญญา.

สายนต ไพรชาญจตร. (2550). การจดการทรพยากรทางโบราณคดในงานพฒนาชมชน . พมพครงท 3. กรงเทพฯ: ศกดโสภาการพมพ

สำนกหอ

สมดกลาง

172

สายนต ไพรชาญจตรและคณะ. (2549). รายงานการวจยเรองกระบวนการเรยนรและการจดการความรของชมชนดานศลปกรรมและภมปญญาทองถน. กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสรางเสรมสขภาพ ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ส านกการศกษาเทศบาลนครสราษฏรธาน. “ค าสงจงหวดสราษฎรธาน ท 2571/2557 เรอง แตงตงคณะกรรมการทปรกษาและคณะกรรมการการจดงานประเพณชกพระ - ทอดผาปา และแขงเรอยาวชงถวยพระราชทาน สมเดจพระเทพรตรนราชสดาฯ ประจ าป 2557” 5 – 13 ตลาคม 2557

ส านกงานเทศบาลต าบลชางขวา. (2557). ประเพณสมโภชเรอพระ. เขาถงเมอ 1 ธนวาคม. เขาถงไดจาก http://www.changkwa.go.th/html/photo-main.asp?action=2&id=160

ส านกงานสาธารณสขอ าเภอกาญจนดษฐ. (2556). ขอมลทวไปอ าเภอกาญจนดษฐ. เขาถงเมอ 1 ธนวาคม. เขาถงไดจาก www.kdpho.go.th/document/general01.doc

สคนธ รงแดง. (2557). อดตชางท าเรอพระบก. สมภาษณ, 5 ตลาคม. สเทพ แพรตน. (2557). ผใหญบาน หม 1 ต าบลชางขวา. สมภาษณ, 9 ตลาคม. สธวงศ พงศไพบลย. (2542). “ นาค: ในวฒนธรรมภาคใต” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต 8:

3679-3686. _________. (2542). “ เรอพระ.” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต 14: 6632-6637. _________. (2542). “ลากพระ.” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต 14: 6794-6804. สเมธ ชมสาย ณ อยธยา. (2529). น า บอเกดแหงวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สเมธ เมธาวทยกล. (2532). สงกปพธกรรม. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. เสกสรรค ชยเดช. (2557). ผดแลเรอพระบกวดเขานางเภา. สมภาษณ, 8 ตลาคม. เสร พงศพศ. (2529). คนสรากเหงา: ทางเลอกและทศนะวจารณวาดวยภมปญญาชาวบาน.

กรงเทพฯ: เทยนวรรณ. _________. (2536). “วฒนธรรมพนบาน: รากฐานการพฒนา.” ใน ภมปญญาชาวบานกบการ

พฒนาชนบท, 35-61. เสร พงศพศ, บรรณาธการ. กรงเทพฯ: มลนธภมปญญา. โสมสดา ลยะวณช, ผแปล. (2537). การสงวนรกษามรดกทางศลปวฒนธรรมและวธการ

อนรกษคณคาดงเดมของโบราณสถานและแหลงทตงตามมาตรฐานโลก . กรงเทพฯ: ประชาชน จ ากด.

หอม เตยพานชย. (2557). ผดแลเรอพระบกส านกสงฆแมโมกข. สมภาษณ, 9 ตลาคม. อดยเดช ตนแกวและคณะ. (2553). รายงานการวจยเรองภมปญญาทองถนในงาน

ศลปวฒนธรรมการท าเทยนพรรษาอยางยงยนดวยปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

สำนกหอ

สมดกลาง

173

ในจงหวดอบลราชธาน : กรณศกษาชมชนวดศรประด วดพระธาตหนองบวและวดทงศรเมอง. อบลราชธาน: มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน.

อนมานราชธน, พระยา. (2515). ศลปสงเคราะห. กรงเทพฯ: บรรณาคาร.

อรรฆรตน ตาเมองมล. (2551) “ การถายทอดความรอาชพชางประกอบรถมาในจงหวดล าปาง. “ วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาอาชวศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม.

องกล สมคะเนย. (2553). “รปแบบการถายทอดภมปญญาทองถนการท าเทยนพรรษา จงหวดอบลราชธาน.” วทยานพนธดษฎบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน.

อาร สทธพนธ. (2519). ศลปะกบมนษย. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

อดม เชยกวงศ. (2545). ประเพณพธกรรมทองถนไทย. กรงเทพฯ: สขภาพใจ.

อดม รกษจนดา. (2557). รองนายกเทศมนตรต าบลกาญดษฐ. สมภาษณ, 9 ตลาคม.

อทย ณมณ. (2555). ผท าเรอพระบกของวดกงตาก. สมภาษณ, 7 ตลาคม.

อไร สงหไพบลยพร. (2542). ชางสบหม : ศลปกรรมไทยโบราณ. กรงเทพฯ: เอส.ท.พ.เวลด มเดย.

อษณย เสอด. (2549) “การถายทอดภมปญญาทองถนการท ากระเบองดนเผาในจงหวดสงขลา. ”วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาศลปศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เอกรฐ อนตะวงศา. (2545). “ การถายทอดความรอาชพชางปนสงหในจงหวดเชยงใหม. ” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาอาชวศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม.

เอกรนทร พงประชา. (2555). รายงานวจยเรองภมปญญาทองถนในการจดระบบและความ

มนคงอาหารของชมชน: กรณศกษาอ าเภอดานซาย จงหวดเลย. กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

เอนก ปทมพงศา. (2557). ประธานสภาวฒนธรรมอ าเภอ. สมภาษณ, 20 ตลาคม.

Bigmap. [นามแฝง]. (2557). นายธระกจ หวงมทตากล นายกเทศนมตรนครสราษฎรธาน

กลาวถงความพรอมและเชญชวนนกเทยวมาเทยวสราษฎรธาน . เขาถงเมอ 6 ตลาคม. เขาถงไดจาก http://www.bigmapmagazine.com/news/?p=94.

Google Map. (2557). อ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน. เขาถงเมอ 19 พฤศจกายน. เขาถงไดจาก https://www.google.co.th/maps/place/@9.081449,99.5544066,11z/data =!4m2!3m1!1s0x30547548cede7cf7:0x30223bc2c3680b0!5m1!1e4.

Pra. [นามแฝง]. (2555). งานฉลองเรอพระวดนกรประสาท. เขาถงเมอ 15 ธนวาคม. เขาถงไดจาก http://secound-hand-eleotronics.blogspot.com/

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาคผนวก

สำนกหอ

สมดกลาง

175

ภาคผนวก ก

การท าเรอพระบก

สำนกหอ

สมดกลาง

176

(ก)

(ข) (ค)

ภาพท 17 องคประกอบบนเรอพระบก (ก) บษบก (ข) ฉตร (ค) พดแทรก บงสรย

สำนกหอ

สมดกลาง

177

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 18 องคประกอบบนเรอพระบก

(ก) พดโบก (ข) ปายชอวดและผสนบสนน (ค) กงลอธรรมจกร

สำนกหอ

สมดกลาง

178

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 19 องคประกอบบนเรอพระบก (ก) บาตรทตดบนเรอพระบก (ข) เครองดนตรบนเรอพระบก (ค) การประโคมดนตรบนเรอพระบก

สำนกหอ

สมดกลาง

179

ภาพท 20 โครงรถยนตทน ามาประกอบเรอพระบก

สำนกหอ

สมดกลาง

180

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 21 การท าเรอพระบก (ก) แบบรางเรอพระบก (ข) การท าโครงสรางเหลกและไมตดกบตวรถ (ค) การท าบษบก

สำนกหอ

สมดกลาง

181

(ก)

(ข)

ภาพท 22 การรางลวดลาย (ก) แบบรางลวดลายเทาขนาดจรงเพอน าไปตดประกบลาย (ข) ชางเขยนลวดลายไทย

สำนกหอ

สมดกลาง

182

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 23 การตกแตงเรอพระบก

(ก) การตดสงกะสเพอท าเปนเกรดพญานาค (ข) การฉลลายไมตามแบบราง (ค) การใชเลอยฉลลายไมออกมาเปนชนๆตามลายทวาดไว

สำนกหอ

สมดกลาง

183

(ก)

(ข)

(ค) ภาพท 24 การตดลวดลาย

(ก) การตดลวดลายเปนชนเพอประกอบบนตวเรอพระบก (ข) การตดไมตามแบบราง (ค) น าไมทตดเสรจมาทาสรองพน

สำนกหอ

สมดกลาง

184

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 25 การตกแตงเรอพระบก (ง) การฉลลายไม (จ) ชางก าลงตดลวดลายบนเรอพระบก (ฉ) การเขยนลายบนไมเพอแกะสลก

สำนกหอ

สมดกลาง

185

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 26 การท าสเรอพระบก (ก) การใชสพนรองพน (ข) ใชสทองตดลวดลายบนเรอพระบก (ค) การลงสบนไมทแกะสลกตดบนเรอพระบก

สำนกหอ

สมดกลาง

186

(ก)

(ข)

(ค) (ง)

ภาพท 27 งานตกแตงเรอพระบก (ก) งานภาพเขยนบนเรอพระบก (ข) งานตกแตงไฟบนเรอพระบก (ค) การเตรยมผาส าหรบตกแตงเรอพระ (ง) ยอดบษบกตองท าใหพบไดเพอหลบหลกสายไฟ

สำนกหอ

สมดกลาง

187

ภาพท 28 บทบาทของพระกบการท าเรอพระบก

ภาพท29 การท าเรอพระบกของคนในชมชน

สำนกหอ

สมดกลาง

188

ภาพท 30 การวางแผนการท างานรวมกบชาง

ภาพท 31 รางวลการนตความสามคคของชมชนวดกงตาก

สำนกหอ

สมดกลาง

189

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 32 เรอพระและพระลากโบราณของวดดอนยา (ก) พระลากเกาแกของวดดอนยา (ข) กลองไมโบราณทใชบนพระบกของวดดอนยา (ค) ซากเรอพระโบราณของวดดอนยา

สำนกหอ

สมดกลาง

190

(ก)

(ข)

ภาพท 33 โรงเกบเรอพระบก (ก) โรงเกบเรอพระบกวดพทธเจดย (ข) โรงเกบเรอพระบกวดดอนยา

สำนกหอ

สมดกลาง

191

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 34 อดตชางท าเรอพระบก (ก) ประจวบ เจยมสกล อดตชางท าเรอพระบก วาดภาพเรอพระในอดต (ข) ประจวบ เจยมสกล อดตชางท าเรอพระบก วาดภาพเรอพระในอดต (ค) พระครโอภาส รตนากร วาดภาพลกษณะเรอพระบกในอดต

สำนกหอ

สมดกลาง

192

ภาพท 35 เรอพระบกรปทรงตางๆ

ภาพท 36 เรอพระบกรปทรงตางๆ

สำนกหอ

สมดกลาง

193

ภาพท 37 เรอพระบกรปทรงตางๆ

ภาพท 38 เรอพระบกรปทรงตางๆ

สำนกหอ

สมดกลาง

194

ภาพท 39 เรอพระบกรปทรงตางๆ

ภาพท 40 เรอพระบกรปทรงตางๆ

สำนกหอ

สมดกลาง

195

หลกเกณฑการตดสนประกวดเรอพระ จากประกาศเทศบาลนครสราษฎรธานระบถงเกณฑการประกวดเรอพระและขบวนแหซงมรายละเอยดดงน

1. ประกวดเรอพระ 2 ประเภท คอขนาดใหญ (รถ 6ลอขนไป) ขนาดเลก (รถ 4 ลอลงมา) 2. เรอพระตองเปนของสวนราชการ วด หรอส านกสงฆทถกตองตามกฎหมาย 3. สามารถน าวสดเหลอใชวสดธรรมชาตหรอวสดสงเคราะหมาตกแตงประกอบให

เหมาะสมสวยงามมความกลมกลน เปนธรรมชาตอยางชดเจน 4. เรอพระ ตองจบฉลาก และจอดตามล าดบหมายเลข ตามจดทคณะกรรมการก าหนดไว

(ศาลาประชาคม อ าเภอกาญจนดษฐ) 5. เรอพระ ตองน ามาจอด ณ ถนนดอนนกใหเรยบรอย ภายในเวลาทก าหนดหากไม

ทนเวลาทก าหนดตองไปตอทายขบวน หามแซงโดยเดดขาด 6. เรอพระทกล า ทก 1 ชวโมงใหตกลองโพนพรอมกน เพอประกาศใหทกคนไดทราบง

เทศกาลออกพรรษา 7. เรอพระ ตองไมเรยไรโดยเดดขาด เกณฑการตดสนเรอพระ 1. รปทรงสวยงามเฉดฉาย ( 10 คะแนน ) รปทรงสวยงามเฉดฉาย หมายถง มความสงาดแลวสวยสะดดตา มความสมดล

ระหวางตวรถ บษบก รวมทงถกตองตามหลกสถาปตยกรรมไทย 2. ความละเอยดวจตรงดงาม ( 20 คะแนน ) ความละเอยดวจตรงดงาม หมายถง การตกแตงลวดลายดวยความประณตงดงาม 3. มปายตามเกณฑ ( 10 คะแนน ) มปายตามเกณฑ หมายถง ใหมปายชอวด หรอสวนราชการ ปายธรรมะ ปายค า

ขวญ และมปายบอกวาระในโอกาสส าคญตางๆ ไมนอยกวากวา 10 ปาย 4. องคประกอบถกตองตามประเพณ ( 10 คะแนน )

องคประกอบถกตองตามประเพณ หมายถง 4.1 ตองมฐานเรอพระ 4.2 ตองมบษบกถกตองตามศลปะไทย หรอศลปะทองถน (ภมปญญาชาวบาน) 4.3 ในขอ 4.1 และ 4.2 ตองตกแตงลวดลายตามศลปะไทย

สำนกหอ

สมดกลาง

196

4.4 ตองมพระพทธรปปางอมบาตรประทบยนประดษฐานในบษบกตามพทธประวต

5. การตกแตง ฉตร ธง เหมาะสม ( 10 คะแนน ) การตกแตง ฉตร ธง เหมาะสม หมายถง ฉตร ธง หรออปกรณส าหรบการรบ

บรจาคทน ามาตกแตงดแลวไมรกรงรงหรอนอยเกนไป 6. ความสะอาด ความเปนระเบยบ ( 10 คะแนน )

ความสะอาด ความเปนระเบยบ หมายถง การจดวางสงของและการท าหนาทของเจาหนาทวดมความเหมาะสม มความสะอาดไมรกรงรง

7. ความคดสรางสรรค ( 20 คะแนน ) ความคดสรางสรรค หมายถง มแนวความคดสรางสรรคในเรองตางๆดงน 7.1 มการปรบปรงและพฒนารปแบบแปลกใหมกวาเดม 7.2 รจกใชศลปะในการน าภมปญญาชาวบานมาใชอยางเหมาะสม

7.3 สามารถน าวสดเหลอใชวสดธรรมชาตหรอวสดสงเคราะหมาตกแตง ประกอบใหเหมาะสมสวยงามมความกลมกลน เปนธรรมชาตอยางชดเจน

7.4 การใชศลปะสลบซบซอนเหมาะสมมากยงขน เงนรางวล ประเภทรถพนมพระ (ขนาดใหญ 6 ลอขนไป) ชนะเลศ โลรางวลชนะเลศพรอมเงนรางวล 40,000 บาท รองชนะเลศ 1 โลรางวลพรอมเงนรางวล 30,000 บาท รองชนะเลศ 2 โลรางวลพรอมเงนรางวล 25,000 บาท ชมเชย โลรางวลพรอมเงนรางวล 20,000บาท จ านวน 4 รางวล ประเภทรถพนมพระ (ขนาดใหญ 4 ลอลงมา) ชนะเลศ โลรางวลชนะเลศพรอมเงนรางวล 30,000 บาท รองชนะเลศ 1 โลรางวลพรอมเงนรางวล 25,000 บาท รองชนะเลศ 2 โลรางวลพรอมเงนรางวล 20,000 บาท ชมเชย โลรางวลพรอมเงนรางวล 15,000 บาทจ านวน 5 รางวล

สำนกหอ

สมดกลาง

197

ภาคผนวก ข

กจกรรมตางๆ เนองในประเพณชกพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

198

กจกรรมตางๆ เนองในประเพณชกพระ

นอกเหนอจากการท าเรอพระเพอรวมงานประเพณชกพระทจะกลาวถงในล าดบตอไปคอกจกรรมอนๆทเกยวเนองในประเพณชกพระของชาวกาญจนดษฐซงประกอบดวย การคมพระ การจดเตรยมขบวนแหเรอพระ การสมโภชเรอพระ ประเพณการท าขนมตม ซงมรายละเอยดดงน การคมพระ

หมายถง การตโพนหรอตกลองทดแบบประโคมพระนยมตกอนวนงานประเพณชกพระทงนเวลาการตจะขนอยกบแตละวด บางวดตทงกลางวนทงกลางคน แตโดยมากจะตเวลากลางคนคอตงแตหวค าจนถงเทยงคน โพนทน ามาใชสวนใหญใช 2 ใบเสยงทม 1 ใบ เสยงแหลม 1 ใบใชตสลบเสยงกนใหคกคก

สาเหตทมการคมโพน 1. ตองการใหชาวบานและพทธศาสนกชนทวไปไดทราบวา วนออกพรรษาได

เวยนมาบรรจบครบรอบปอกวาระหนง 2. เพอใหพทธศาสนกชนในละแวกวดนน ๆ ทราบวาในปนจะมกจกรรมการชก

พระตามประเพณแนนอน พรอมกบเชญชวนใหบรจาคเงนหรอสงของอน ๆ ตามก าลงศรทธา เพอใชท าและตกแตงเรอพระ ตลอดจนใหพทธศาสนกชนทกคนเขารวมประเพณชกพระดวย

3. เพอเปนการทาทายและแขงขนเสยงโพนกบวดทใกลเคยง เนองจากวดสวนมากมกจะอยในละแวกเดยวกน เสยงโพนทตดงออกไปไกล บางครงชาวบานไมรวาเปนเสยงโพนของวดใด จงท าใหวดตาง ๆ แขงเสยงโพนกนวา โพนของวดใดเสยงดงกวากน ในระยะแรกๆ กตแขงกนภายในวด นาน ๆ เขากคอยขยบขยายน าโพนออกมาประชนกนภายนอกวดตามกลางท งนาหรอสถานททเตรยมไวจนเกดเปนประเพณแขงโพนขนในเวลาตอมา

4. เพอใหโพนทหมหนงใหม ๆ ซงเปนหนงทหยอนใหขยายตวเตมทและจะไดขนใหตงจนตอกสลกได โพนทวานไมคอยจะมเสยงดงมากนกมกนยมใหเดก ๆ ต (สถาพร ดงขนทศ, 2536: 7) เปนกศลโลบายของผใหญในสมยกอน เมอท ากลองกนเองการมาชวยกนตกลองท าใหหนงทใชขงขยายตวเตมทสามารถขงไดทนวนงานเพอใชบนเรอพระอกท ( วรตน วตะภรณ , 2556 )

สำนกหอ

สมดกลาง

199

ภาพท 41 การคมพระ การจดเตรยมขบวนแหเรอพระ

ในอดตขบวนแหพระหรอขบวนชกพระ มเรอพระพรอมเครองประโคมและผทมารวมชกพระแหพระ ผานในหมบานไปยงทหมาย ชาวบานทอยในเสนทางทขบวนเรอพระด าเนนผานกจะออกมาด ออกมาท าบญ ออกมาชวยลากพระบาง ผใหญสเทพ แพรตน เลาวาในสมยกอนมความเชอกนวาผใดทลากพระออกจากวดตองมาลากพระกลบวดดวย ผนนจะไดบญมาก ในสมยกอนจงมผคนมารวมขบวนกนจ านวนมาก ระหวางกมการรองร าท าเพลงเตมไปดวยความสนกสนาน

ปจจบนเมอมจดการงานประเพณชกพระทดแลดวยภาครฐ มการก าหนดรปแบบขบวนแหเพอความเปนสวยงาม และเปนระเบยบเรยบรอย รวมไปถงปจจบนมการประกวดขบวนแหเรอพระเพอสงเสรมความสามคคของคนในชมชน ผศกษาขอยกตวอยาง หลกเกณฑการประกวดขบวนแหในงานประเพณชกพระ-ทอดผาปา และแขงเรอยาว ชงถวยพระราชทานประจ าป 2555 ทประกาศโดยเทศบาลนครสราษฎรธาน ดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

200

รายละเอยดของขบวนแหเรอพระ 1. การจดขบวนแห หมายถง การจดรปขบวนตามหลกเกณฑและแผนผง โดยม

องคประกอบตามล าดบ (20 คะแนน) 1.1 ปายชอวด 1.2 ปายธรรมะ/ค าขวญ/คตธรรม 1.3 ขบวนฟอนร า 1.4 ขบวนกลองยาว

2. การจดท าปายประวตวด เพอใหกรรมการ, ประชาชน,นกทองเทยว ไดทราบประวตวดทชดเจน เชน สถานทตง,เจาอาวาส,ฯลฯ (10 คะแนน)

3. การใหจงหวะประกอบขบวนแห หมายถง จงหวะเพลง/ดนตร/ทใหจงหวะการเดนในขบวนรวมถงความพรอมเพรยง ความสวยงาม

3.1 ความพรอมเพรยง 3.2 ความสวยงาม 3.3 มระเบยบ เหมาะสม 3.4 ความชดเจนของจงหวะ

4. จ านวนคนลาก (20 คะแนน) หมายถงครบตามหลกเกณฑทก าหนด (ไมนอยกวา 40 คน)

4.1 จ านวนคนลากตามหลกเกณฑ 4.2 การแตงกายสวยงามถกตองตามประเพณ 4.3 ความเปนระเบยบของคนลาก

5. ปายธรรมะหรอค าขวญ (10 คะแนน) หมายถง ปายธรรมะ/ค าขวญ หรอคตธรรม เขยนชดเจนและตดไวในทเหมาะสมเปนระเบยบ เกดความคดโนมนาวจตใจผพบเหน

5.1 จ านวนและขนาดเหมาะสม เปนประโยชน 5.2 สวยงาม ประณต เปนระเบยบ

6. ความคดสรางสรรค (20 คะแนน) หมายถง ความคดรเรมทาร า จดรปขบวนแปลกตา สนกสนาน เราใจ แตคงไวซงการอนรกษประเพณไทย

6.1 ความแปลกใหม 6.2 ความสวยงาม 6.3 อนรกษประเพณ

สำนกหอ

สมดกลาง

201

6.4 ความประหยด 6.5 ความเราใจ สนกสนาน

เงนรางวลประเภทขบวนแห ชนะเลศ โลรางวลชนะเลศพรอมเงนรางวล 30,000 บาท รองชนะเลศ 1โลรางวลพรอมเงนรางวล 25,000 บาท รองชนะเลศ 2 โลรางวลพรอมเงนรางวล 20,000 บาท รองชนะเลศ 3 โลรางวลพรอมเงนรางวล 15,000 บาท การจดเตรยมขบวนแหนน สวนใหญเปนหนาทของผน าชมชนฝายหญง คอเมอเขา

รวมการประชมเพอหาขอสรปเรองรปแบบขบวนวาปนเปนอยางไร จ านวนผรวมขบวนประมาณกคน เสอผาเครองแตงกายเปนอยางไร จากนนจงจดหาผรวมขบวนโดยการสอบถามกนเองในชมชน บานไหนมความพรอมในดานใดกใหความรวมมอดานนน บางบานมลกสาวลกชายหนาตาด กตดตอมาถอปายน าขบวนแห บานไหนอยากมสวนรวมในขบวนชกพระกจะชกชวนกนมาแจงชอไว เพอจดเตรยมหาเสอผาเครองแตงกายตอไป และนดแนะมาซอมการเดนการตงขบวนตอไป การเตรยมตว ฝกซอมการร า ของผรวมขบวนแหจะเรมลวงหนากอนวนงานประมาณ 1-2 สปดาห สวน การตงขบวนวาใครยนอยต าแหนงใด อาจมการซกซอมกนวนทมการเคลอนเรอพระไปยงจดนนพบบรเวณหนาทวาการอ าเภอกาญจนดษฐ เปนระยะทางสนๆภายในชมชน (วญญา พรหมเยน, 2555)

ภาพท 42 ภาพเรอพระทยอยเดนทางมายงบรเวณหนาทวาการอ าเภอ

สำนกหอ

สมดกลาง

202

(ก)

(ข)

ภาพท 43 ชาวบานทอยในบรเวณตลาดมารอท าบญและออกมาชวยลากเรอพระ (ก) เรอพระบกทลากผานตลาดในชวงเชา (ข) เรอพระบกทลากผานตลาดในชวงค า

สำนกหอ

สมดกลาง

203

เมอถงวนทสมโภชเรอพระ เรอพระจากแตละวดในอ าเภอกาญจนดษฐตางทยอยเดนทางจากวดออกมายงบรเวณหนาทวาการอ าเภอกาญจนดษฐ บางวดกใชเวลานในการซอมตง

ขบวนเสมอนวนงานในอ าเภอเมอง วดทอยใกลๆกตงขบวนมาสงเรอพระถงบรเวณหนาทวาการอ าเภอ เมอผานทชมชน สองขางทางจะมชาวบานมารอดเรอพระของแตละวด วดใดมขบวนลากกเขาไปชวยลากเรอพระสวนหนงกมายนรอเพอรวมท าบญ ซงบรเวณหนาสถานต ารวจภธรอ าเภอกาญจนดษฐจะมเรอพระลากผานตงแตเชาจนค า

ในวนงานชาวบานจะนดรวมตวกนแลวเดนทางไปตวอ าเภอกบรถทจดไวสวนหนง อกสวนหนงทแยกกนไปแตงหนาท าผมอาจตามไปเจอกนทนดหมาย ปจจบนเรมตงขบวนทบรเวณหนาศาลากลางจงหวดสราษฎรธาน เมอถงเวลาทก าหนด ประมาณเวลา 8.00 น. จงเรมเดนขบวนตามล าดบหมายถงเลขทจบฉลากไวแลว โดยมเจาหนาทจากเทศบาลนครสราษฎรธานคอยอ านวยความสะดวกและควบคมการเดนขบวนแหตลอดเสนทาง

เมอถงเวลาเคลอนขบวน รปแบบขบวนของแตละวดจะแตกตางกนไปขนอยกบความสรางสรรคของแตวด บางวดสรางสสนดวยกลมคนทแตงตวแปลก แหวกแนว เดนรองร าท าเพลงอยในขบวน ไดรบความสนใจเปนอยางยง เครองดนตรตางๆ ตางประโคมใหจงหวะสนกสนาน มการรายร าเขาจงหวะ บางขบวนมการโหรองเพลงสนกสนาน ครนเครงตลอดเวลา

บรรยากาศสองขางทางทขบวนแหเดนผานเรมมชาวบานทยอยมายนรอดขบวนแห ซงมทงคนในพนทอ าเภอเมอง คนทมาจากตางอ าเภอและนกทองเทยว เดนทางมาถงตงแตเชาและอยท าบญหยอดเหรยญในเรอพระตลอดเสนทางจนมดค า ดวยความเชอความศรทธาทวาไดท าบญ 100 วดในวนเดยว ทงนปจจบนมขบวนแหจากหนวยงานเอกชนมารวมดวยมากมาย เพอรวมสงเสรมการทองเทยวของจงหวดสราษฎรธาน ยงมหนวยงานเอกชนมาบางสวนมาตงบธแจกจายน าดมแกผเดนขบวนและผทมาเทยวชมงานตลอดเสนทาง สรางความประทบใจแกผรวมงานไมนอย

สำนกหอ

สมดกลาง

204

(ก)

(ข)

ภาพท 44 บรรยากาศการซอมร าหนาขบวนเรอพระบก (ก) บรรยากาศการซอมร าหนาขบวนเรอพระบก (ข) บรรยากาศการซอมร าหนาขบวนเรอพระบก

สำนกหอ

สมดกลาง

205

ภาพท 45 ภาพการร าหนาขบวนเรอพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

206

การท าพธสมโภชเรอพระ การสมโภชเรอพระ คอพธกรรมทางศาสนาเปนการฉลองเรอพระ เพอความเปนสร

มงคล ใหเรอพระเดนทางไปกลบปลอดภยและใหชาวบานไดมารวมท าบญกบเรอพระในทองถนของตนจากการรวมพธททางเทศบาลต าบลกาญจนดษฐจดขนเมอวนท 8 ตลาคม พ.ศ. 2557 พบวาขนตอนและองคประกอบในการจดพธสมโภชเรอพระมดงน

ผรบผดชอบงานจดงานสมโภชเรอพระในอ าเภอกาญจนดษฐ เทศบาลต าบลกาญจนดษฐ ถอเปนศนยกลางการจดงานสงเสรมประเพณชกพระ

ทอดผาปาในเขตกาญจนดษฐ เพอรองรบเรอพระจากวดตางๆภายในอ าเภอและอ าเภอใกลเคยงทมารวมพธสมโภชและใหประชาชนไดเขามารวมท าบญ มวตถประสงคหลกเพอใหประชาชนไดรวมสบสาน วฒนธรรมประเพณทองถน สงเสรมใหประชาชนในชมชนไดมโอกาสมารวมในกจกรรมประเพณชกพระและทอดผาปา เพอสรางความสามคคกลมเกลยวและมสวนรวมในการท ากจกรรมรวมกนของประชาชนในทองถน

โดยทางเทศบาลต าบลกาญจนดษฐ รบผดชอบดแลจดงานสมโภชเรอพระของอ าเภอกาญจนดษฐขนเปนเวลา 2 วน บรเวณลานหนาทวาการอ าเภอกาญจนดษฐ วนแรกมงานมหรสพตางๆ มการออกรานขายของ วนท 2 คอวนขน 15 ค าเดอน 11 เวลาประมาณ 10.00 น. เรอพระของแตละวดทลงทะเบยนไวจะทยอยเดนทางมารวมตวกนบรเวณงาน โดยการน าขบวนของต ารวจและเจาหนาทจากทางเทศบาลฯ ระหวางทางจะมการรองร าท าเพลงสนกสนานครกครนดงดดประชาชนทอยระหวางเสนทางทเรอพระลากผานใหมารวมท าบญและเดนทางมารวมงาน แตละปจะมเรอพระประมาณ 30-40 ล าจากทกต าบลในอ าเภอกาญจนดษฐและอ าเภอใกลเคยงมารวมงานน โดยไมจ าเปนตองเปนวดทสงเรอพระเขาประกวด วดใดทตองการเขารวมงานกลงทะเบยนกบทางเทศบาลไว ทางเทศบาลจะอ านวยความสะดวกในการเคลอนขบวนเรอพระจากวดถงบรเวณจดงานในอ าเภอเมองใหเปนไปดวยความสะดวก ชวงค าของวนนจงจดพธสมโภชเรอพระขน

ส าหรบการเตรยมงานในสวนนเทศบาลต าบลกาญจนดษฐ จะท าการนดประชมกบผน าชมชน ผใหญบาน คณะผบรหารสวนตางๆทเกยวของเพอปรกษาหารอและชแจงรปแบบการจดงานแตละป การเตรยมการลวงหนาประมาณ 1 เดอน โดยมงบประมาณแยกเปน 2 สวน ใหเงนสนบสนนวดในเขตและ งบประมาณในการจดงานสมโภชเรอพระ 100,000 บาท ครอบคลมถงการประชาสมพนธ การเตรยมสถานท จดเตรยมน าขบวนเรอพระ และอนๆ

การจดงานสมโภชเรอพระทเทศบาลต าบลกาญจนดษฐจดขน มขอดอกประการหนงคอ ประชาชนทไมสามารถเดนทางไปรวมท าบญในงานททางจงหวดจดขน กสามารถเดนทาง

สำนกหอ

สมดกลาง

207

มารวมท าบญประจ าปทนไดสะดวก เปนการสนบสนนใหพระสงฆในพนทมสวนรวมในงานสมโภช ฉลองเรอพระบกและดงประชาชนเขามาชวยงานเยอะขน

ภาพท 46 ภาพเรอพระบกทมาจอดรวมกนบรเวณหนาทวาการอ าเภอกาญจนดษฐ

สำนกหอ

สมดกลาง

208

พธสมโภชเรอพระในสวนกลางอ าเภอกาญจนดษฐ วนขน 15 ค าเดอน 11 ซงเปนวนท 2 ของการจดงานสมโภชเรอพระบรเวณหนาทวา

การอ าเภอกาญจนดษฐ วนนมเรอพระทยอยเดนทางมาจอดในจดททางเทศบาลเตรยมไวใหตลอดทงวน จนถงเวลาประมาณ 18.00 น. ทางผจดงานเรมประชาสมพนธบอกกลาวถงความเปนมาและความส าคญของประเพณชกพระและประกาศเชอเชญประชาชนทก าลงเดนในบรเวณงาน ประชาชนทพกอาศยอยบรเวณใกลเคยงเขารวมพธสมโภชเรอพระ ซงทางเทศบาลเตรยมพนทประกอบพธและเปดใหประชาชนทมาเดนในงานเขามารวมในพธสมโภชเรอพระไดดวย

จนกระทงเวลาประมาณ 19.00 น. จงประกอบพธทางศาสนา หลงจากนนประธานคณะกรรมการจดงานกลาวรายงาน ประธานในพธกลาวเปดงาน อาจมการแสดงการรองเพลงเรอ เพลงฉอย จากนกเรยนในชมชน เปนตน หลงจากเสรจพธผเขารวมพธการจงกลบไปรวมท าบญตามประเพณ

เวลา 22.00 น. เรอพระจงเรมเคลอนขบวนไปตามถนนสายนครศรฯ -สราษฎรธาน โดยการน าขบวนจากเจาหนาททางเทศบาลต าบลกาญจนดษฐตระเตรยมไวเพอเตรยมตวรวมขบวนแหททางจงหวดสราษฎรธานจดขนในเชาวนรงขน

ภาพท 47 ภาพเรอพระทมารวมพธสมโภชสวนกลางจะมการผกโยงสายสญจนเรอพระทกล าไว

สำนกหอ

สมดกลาง

209

ภาพท 48 ภาพผมารวมพธสมโภชสวนกลาง

พธสมโภชเรอพระในชมชน บางพนทจะมการจดพธสมโภชเรอพระทบรเวณท าการบรหารสวนต าบลกอนจะ

เดนทางมารวมพธทสวนกลางเพอความสะดวกของชาวบานในละแวกนนไดมารวมกนท าบญสมโภชเรอพระ

ภาพท 49 ภาพเรอพระทมารวมพธสมโภชหนาส านกงานเทศบาลต าบล

พธสมโภชเรอพระทวด ปจจบนไมมสมโภชเรอพระทวดมากนก สวนใหญจะน าเรอพระบกไปจอดจดทอ าเภอ

จดเตรยมไวทงหมดเพอความสะดวก เวนเสยแตมชาวบานทตองการสมโภชเรอพระทวดกรวมตวกนมาท าบญชวงเวลาประมาณ 19.00 น.

สำนกหอ

สมดกลาง

210

(ก)

(ข)

ภาพท 50 ชาวบานมารวมภาพพธสมโภชเรอพระภายในวด (ก) พธสมโภชเรอพระภายในวดสนธ (ข) พธสมโภชเรอพระภายในวดนกรประสาท

สำนกหอ

สมดกลาง

211

ประเพณการท าขนมตม ในอดตการท าขนมตมเพอไปท าบญเรอพระนนมกจะท ากนทกบาน “เขาพรอมตอก

ออกพรอมตม” เปนค ากลาวถงขนมประจ าเทศกาลคอขาวตอกในเทศกาลเขาพรรษา และขนมตมในเทศกาลออกพรรษาของชาวใต ขนมตมเปนขนมประจ าประเพณชกพระ ทมความเปนมาจากพทธต านาน เมอพทธศาสนกชนทราบวาพระพทธองคเสดจกลบจากการแสดงธรรมโปรดพทธมารดาชนดาวดงส ตางปลมยนดมารอรบเสดจพรอมกบเตรยมภตตาหารมาถวายอยางลนหลาม ท าใหไมสามารถเขาไปถวายภตตาหารแดพระพทธองคไดทวทกคน ดวยศรทธาแรงกลาของผทไมสามารถเขาไปซงมจ านวนมาก จงน าภตตาหารหอใบไมสงตอๆกนเขาไปถวาย แตมบางคนซงอยไกลออกไปมากๆ เหนวาการสงตอชาไมทนใจจงน าหอภตตาหารโยนบาง ปาบางเขาไปเปนทวนวาย การหอภตตาหารดงกลาวตอมาเกดเปนประเพณหอตมขนมา แตบางทานอางวาประเพณหอตมนนเกดจากความกนดารของนครสงกสสะ ประชาชนทไปรอรบเสดจพระพทธองคลวนแตเปนคนยากจน ไมสามารถน าภตตาหารอยางอนไปถวายพระพทธองคได มเพยงอาหารจ าพวกทเรยกวา ตม เทานน ดวยเหตนจงเกดเปนประเพณน าตมไปท าบญทวดในวนลากพระสบมา (ชวน เพชรแกว,2537:25)

อยางไรกตามการทชาวใตไดน าเหตการณดงกลาวมาประยกตและคดคนรปแบบของขนมทเรยกวาขนมตมนนถอเปนภมปญญาในการถนอมอาหารของคนโบราณ ขนมตมมสวนผสมกบกะท มความมนจะขนรายากเปนการถนอมอาหาร วธการเกบขนมตมของคนโบราณเกบขนมตมใสชะลอมไวแลวผกแชไวในน า น าจะไมซมเขากบน ามนอกทงอณหภมของน าทไหลตลอดเวลาเปนอณหภมทคงท เปรยบเทยบกบการเกบใส ต เยนในสมยน เกบไวกนไดนานเปนเดอน นอกจากนนในสมยกอนการลากเรอพระไปทนดหมายตองใชเวลานานและคนจ านวนมาก การท าขนมตมแจกจายคณะเรอพระ ซงท าจากขาวเหนยวลดความหวไดเปนอยางด (พระครสงฆรกษสจนต ทปธมโม, 2557)

ปจจบนวดทาไทร ต าบลทาทองใหม อ าเภอกาญจนดษฐ จดใหมการหอขาวตมลกโยน หรอภาษาถนเรยกวาแทงตม เพอแจกจายส าหรบคณะเรอพระ และพทธศาสนกชน ประชาชนทมารวมประเพณชกพระน ากลบไปรบประทาน ประเพณหอขาวตมลกโยนของวดทาไทรนาจะเกดขนมาพรอมกบการจดใหมประเพณชกพระ-ทอดผาปาของวดทาไทรในป พ.ศ. 2525 พระเทพพพฒนาภรณ เจาคณะจงหวดสราษฎรธาน เจาอาวาสวดทาไทรรปปจจบน ไดเชญชวนพทธบรษทรวมกนจดท าขาวตมลกโยนอยางจรงจงขน โดยในแตละปจะใชขาวเหนยว ประมาณ 64 -99 ถง ตามโอกาสทเหนสมควร ในแตละปจะมชาวบานจากอ าเภอใกลไกลและจากตางจงหวด เดนทาง

สำนกหอ

สมดกลาง

212

มารวมกนท าขนมตมททางวดจดขนเปนประเพณ “หอขาวตมลกโยนวดทาไทร” โดยจะจดในวนขน 14-15 ค าเดอน 11 ตงแตเชามดจนดก เพอน าไปแจกจายใหประชาชนทมารวมงานและท าบญในงานประเพณชกพระ-ทอดผาปา และแขงเรอยาวชงถวยพระราชทานของจงหวดสราษฎรธาน ในชวงระยะเวลา 6 ปหลง วดทาไทรไดก าหนดใหท าขาวตมเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ โดยใชจ านวนถงของขาวสารเหนยวทใชในการท าตม จ านวน 82 ,83, 84 ,85 ,86 และ 87 ถงตามล าดบ (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสราษฎรธาน, 2557: 67)

ภาพท 51 คณยายมณฑา บญช เจาของสตรขาวตมลกโยนวดทาไทร

คณยายมณฑา บญช เจาของสตรขาวตมลกโยนวดทาไทร เดมมอาชพท าขนมขาย ตอมาทานเจาคณวดทาไทร พระอาจารยชชาต อดตเจาอาวาสวดทาไทรใหมาชวยงานท าขนมตมเพอแจกจายในงานประเพณชกพระ ท าครงแรกท าประมาณ 50 ถง รวมกนท าในชมชน และชวยมาตลอดจนทกวนน ทกวนนคณยาย ยงคงมาดแลและใหก าลงใจทมชาวบานทมาชวยท าขาวตมลกโยนอยทกป

ขนตอนการท าตม คอ การผดขาวเหนยวดวยกะทสด พอไดทแลวกจะใสถว และน าตาล จนไดท กอนมาหอดวยใบกะพอ ทสอดมดกนเองโดยไมตองใชตอกหรอเชอก และ "หอมด" ซงคลายกบหอตม ตางกนเพยงหอดวยใบจากหรอมะพราวออน เปนรปสเหลยมผนผายาวประมาณ 4-5 นว แลวใชเชอกมดเปนเปลาะ ๆ กอนน าไปตมแลวน าไปนงประมาณ 45 นาท จงจะสกน ามารบประทาน และแจกจายได (พระมหาบญโฮม ปรปณณสโล,2557)

สำนกหอ

สมดกลาง

213

(ก)

(ข)

(ค) ภาพท 52 ขนตอนการท าขาวตมลกโยนวดทาไทร

(ก) ภาพขาวเหนยวทผดกบกะท ถว (ข) ภาพขาวเหนยวทผดพรอมจะหอ (ค) ภาพชาวบานมาชวยกนหอตม

สำนกหอ

สมดกลาง

214

(ก)

(ข)

(ค)

ภาพท 53 ขนตอนการท าขาวตมลกโยนวดทาไทร

(ก) ภาพขาวเหนยวทหอแลวเตรยมนงอกครง (ข) เตานงททางวดทาไทรเตรยมไวส าหรบนงตม (ค) ภาพรถททางวดทาไทรใชบรรทกขาวตมลกโยนไปแจกจายในวนงาน

สำนกหอ

สมดกลาง

215

ประวตผวจย

ชอ – สกล ทอย ประวตการศกษา พ.ศ. 2548 พ.ศ. 2553

นางสาวออนตา ยวนเกด 186/1 หม 1 ต าบลกะแดะ อ าเภอกาญจนดษฐ จงหวดสราษฎรธาน ส าเรจการศกษาหลกสตรครศาสตรอตสาหกรรมบณฑต สาขาสถาปตยกรรมภายใน คณะครศาสตรอตสาหกรรม สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง ศกษาตอระดบปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง