Morfologija (gr. morphe-oblik, forma). Proučava

oblik, veličinu, simetriju, regionalnu diferencijaciju i

odnose delova tela životinja.

Metode: posmatranje, morfometrija, mikroskopske i

skening analize.

Anatomija (gr. anatome-seći, rasparčati) proučava

unutrašnju gradju, formu i raspored tkiva, organa i

organskih sistema.

Specijalna: proučava i opisuje organe i sisteme

jedne grupe - Anatomija čoveka

Uporedna: proučava organe i organske sisteme

razlicitih grupa životinja -Uporedna anatomija

Chordata ili Anatomija domaćih životinja.

Metode: disekcija, rendgenografija, morfometrija,

ultrazvučna analiza.

Prvi živi organizmi na Zemlji su bili jednoćelijski i proste građe, a od

njih se tokom evolucije razvijaju višećelijski organizmi.

Današnji živi svet se najčešće deli u 5 regnuma (carstva): Monera

(bakterije i modrozelene alge, bakterije), Protista, Plantae, Animalia

i Fungi.

U carstvo Protista se ubrajaju Protozoa (jednoćelijski eukariotski

heterotrofi)

Regnum Animalia obuhvata višećelijske životinje (Metazoa). Podela

živih bića na regnume (carstva) je diskutabilna iz više razloga, pre

svega zbog nejasnih granica među živim bićima. Međutim, nužna je

radi lakšeg sagledavanja sveopšte raznovrsnosti živog sveta.

TEORIJE O NASTANKU

METAZOA

Metazoa su građene od velikog

broja ćelija, morfoloski i

funkcionalno diferencijaciranih.

Kod Protozoa postoje kolonijalni

oblici sa po nekoliko do više

stotinaitna i hiljada jedinki:

Gonium, Pandorina,

Platydorina, i Eudorina 32

jedinki. Volvox od 500 do preko

20.000 jedinki koje su

diferencirane na vegetativne i

generativne.

Suštinska razlika između

Protozoa i Metazoa je u tome što

su kod najprimitivnijih Metazoa

somatične ćelije diferencirane u

nekoliko tipova ćelija i obavljaju

različite funkcije.

Primer: Placozoa

Morfološka i funkcionalna

diferecijacija i specijalizacija ćelija

se odvijala postepeno. Tako su

kod najprimitivnijih Metazoa

(Placozoa i Spongia) ćelije

diferencirane na nekoliko tipova i

nema formiranih tkiva, organa ni

organskih sistema.

Kod ostalih Metazoa (Eumetazoa) dolazi

do postepene diferencijacije ćelija u

tkiva, a ovih u organe i organske

sisteme.

Nastanak Metazoa postavlja pitanje: zašto je došlo do

njihovog nastanka?

Odgovor je osobenost procesa postepenog osvajanja

zemaljskog prostora od strane živog sveta preko

prelaska od manje savršenih ka savršenijim formama,

od prostijih ka složenijim, od slabo diferenciranih ka

više diferenciranih od nespecijalizovanih ka

specijalizovanim.

Protozojske (praživotinjske) jedinke su pod uticajem

spoljašnjih faktora sa svih strana, a potrošnja energije

za održavanje takvih jednoćelijskih sistema je velika.

Integracijom više ćelija u organizam, samo delovi

površina nekih ćelija stupaju u kontakt sa spoljašnjom

sredinom, dok je unutrašnjost ćelija zaštićena i može

da se specijalizuje za vršenje različitih funkcija. Pri

tome organizam u celini postaje efikasniji u vršenju

tih funkcija.

Ćelije sa istom funkcijom se grupišu u tkiva, tkiva u

organe, i organske sisteme. Sa morfološkom i

funkcionalnom diferencijacijom se odvija

intezifikacija svih životnih procesa.

Poreklo i nastanak Metazoa su pitanja koja su i danas

bez definitivnog odgovora, ipak, svi zoolozi se slažu

da su one nastale od Protozoa. Putevi nastanka su

sadržani u tri grupe teorija koje nisu generalno

prihvaćene, a ni odbačene.

Prema prvoj grupi čiju osnovu čini Hekelova

kolonijalistička teorija, Metazoa su nastale od

kolonijalnih flagelata.

Drugu grupu teorija čini Hadžijeva Turbelarijkska

teorija i njegovih pristalica, po kojoj su Metazoa

nastale od polikariontskih Ciliophora.

Treću grupu čine teorije po kojima su Metazoa

polifiletskog porekla, odnosno da su nastale od

najmanje dve linije Protozoa.

Najveći broj pristalica ima prva grupa teorija iz više

razloga. Tok ranih faza embrionalnog razvića

(brazdanje, formiranje morule i blastule) kod Metazoa

u veoma podseća na organizovanost kolonijalnih

flagelata (bičara). Ovo je bila i osnovna postavka

Hekelove teorije (1872, 1874, 1875) koja se označava

kao Kolonijalistička odnosno Teorija gastreje.

Rezultati istraživanja embriologije u doba Hekela su

dali osnove za formulisanje Biogenetskog zakona po

kome je „ontogenija sažeta rekapitulacija filogenije“.

Bliže rečeno tokom individualnog (ontogenetskog

razvića) jedinki se ponavljaju (rekapituliraju) glavne

crte filogenetskog (istorijskog) razvića vrste.

Rekapitulacija filogenije tokom ontogenije postoji, ali

ne kao pravilo. Ontogenetsko razviće kod nekih

karakterišu embrionalne promene označene kao

cenogeneze (npr. rektalne škrge larvi komaraca, usni

aparat za grickanje gusenica leptira, strukture larve

glohidije ili larve cirripedija i Hemichordata).

U životinjskom svetu ima dosta primera da se kroz

individualno razviće rekapituliraju faze istorijskog

(filogenetskog) razvoja kao napr. larve nauplius

cirripedia, Tunicata, Amphibia i dr. što doprinosi

utvrđivanju mesta pojedinih aberantnih grupa u

filogenetskom sistemu.

Embriološki podaci su osnova Hekelu da predpostavi

da je prapredak Metazoa bio na stupnju kolonijalnih

flagelata tipa Volvox kojeg on naziva blasteja.

Kolonija Volvox-a satoji se od mnogobrojnih

somatičnih i nekoliko generativnih jedinki.

Po Hekelu na ovako građenom pretku došlo je do

invaginacije jednog dela pod drugi pri čemu se

diferencirao dvoslojni organizam gastreja koja u

morfoloskom pogledu odgovara gastruli recentnih

Metazoa.

Dvoslojna gastreja po Hekelu odgovara recentnim

Coelenterata-ma i Spongia-ma.

Teorija gastreje je zbog tokova embrionalnog razvića

mnogih Metazoa prihvaćena od strane mnogih zoologa

koji su je u nekim detaljima dopunili i predložili nove

varijante.

Prema Mečnikovu

Metazoa su se razvile od

Protozoa tipa Flagellata.

Po njemu kod

hipotetičkog pretka

Metazoa u loptastoj

koloniji flagelata je došlo

do migracije pojedinih

ćelija sa bićevima u

unutrašnjost što je dovelo

do obrazovanja

fagocitoblasta, a ovaj

stupanj Mečnikov naziva

Fagocitela.

Otkrice Placozoa i podaci

o njihovoj biologiji

upotpunili su praznine

teorije gastreje, a

uglavnom potvrdili

postavke Mečnikova.

Placozoa su gradjene od

spoljašnjeg omotača sa

ćelijama koje imaju

bičeve. Izmedju

dorzalnog i ventralnog

sloja se nalaze retke

parenhimske ćelije.

Teorija gastreje kako je definise Hekel i sve ostale

varijante je danas uglavnom više prihvaćena,

medjutim, ona ima i ozbiljne nedostatke.

Oslanja se na kolonijalne flagelate koje kao što je

poznato pored ćelijske membrane imaju i celulozni

zid što je karakteristika biljaka.

Brazdanje oplodjenih jaja, difrenciranje blastule i

gastrule ne moraju biti rekapitulacija filogenije

Metazoa. Spongia i Coelenterata nisu homologi

blasateji i gastreji jer se njihovo razviće odvija na

različite načine, naročito kod sundjera ima dosta

odstupanja.

Nasuprot navedenim teorijama Hadži (1944) je objavio

Turbelarijsku teoriju knidarijev o poreklu metazoa

koja se jos naziva polikariontska i sincicijelna.

Hadži teoriju zasniva na velikoj sličnosti u gardji

Ciliophora i najprimitivnijih turbelaria Acoela.

Acoela se karakterisu skoro sincisijelnom gardjom,

jedino im je površinski sloj tela celularizovan. Nemaju

creva, tkiva ni organske sisteme.

Za Hadžija Protozoa su acelularni organizmi, a

Metazoa nastaju celularizacijom protozoa kod kojih je

najpre došlo do polimerizacije organela.

Polimerizacija i celularizacija su po njemu presudne

pojave koje su dovele do nastanka Metazoa. Tako je

spoljašnji sloj citoplazme, ektoplazma Ciliophora sa

svim strukturama (trihociste, bazalna telasca, cilije)

celularizacijom dala epidermis Acoela, a unutrašnji

deo je jos uvek ostao necelularizovan kao endoplazma

ciliophora.

Do obrazovanja creva kod Metazoa prema Hadziju

došlo je kada su se jedra u necelularnom delu tela

umnožila i sredila u jedan sloj koji ostaje kao takav

kod svih Metazoa.

Hadzijeva turbelarijska teorija ima manje pristalica i

ona ima nedostataka

Nnajvaznije su: Ne postoji nikakva veza ili slicnost

izmedju mikronukleusa i makronukleusa Ciliophora sa

stanjem jedarnog aparata kod Metazoa.

Ciliophora u toku polnog razmnozavanja nemaju

bicaste forme koje postoje kod svih Metazoa.

Sincicijumi kod Metazoa se javljaju uvek sekundarno.

Hadzi svoju teorija zasniva na slicnostima odraslih

stanja, a zapostavlja cinjenice iz embrionalnog razvica.

Mnogi zoolozi sumnjaju da je evolucija imala vise

regresivni trend nego progresivni.

Treca grupa teorija predpostavlja da su Metazoa

polifiletskog porekla, cime se sve slabe strane Teorije

gastreje i Turbelarijske teorije prevazilaze. Tako

Grenberg (1959) zbog specificnosti gradje i razvica

Spongia i Cnidaria smatra da su se razvile od

kolonijalnih flagelata, a Ctenophora i Turbelaria od

polikariontskih turbelaria.

PLANOVI GRAĐE ŽIVOTINJA

Jednoćelijske praživotinje generalno imaju isti plan građe

Ćelijska membrana, citoplazma i organele u njoj.

Metazoa, svaki filum se odlikuje posebnim planom gradje.

Placozoa: najprimitivnija grupa recentnih Metazoa

Spongia: Metazoa triploblastika sa posebnom gradjom,

i tri morfološka oblika, askon, sikon i leukon

Cnidaria: Triploblastika, u formi polipa i meduze

Ctenophora: Triploblastika, kruškaste do pljosnate

forme

Plathelminthes: Pljosnata forma tela sa diferenciranom

glavom

Nemertina- Rhynchocoela

Platoidni plan gradje sa posebnim strukturama: Proboscis,

stileti, euproktno crevo, zatvoreni krvni sistem.

Pseudocelomata: Gastrotricha, Rotatoria,

Kinoryncha, Loriciphera, Cycliophora,

Entoprocta, Nematoda, Nematomorpha i

Acanthocephala

Kutikula, pseudocoelom, sincicijumi, i niz drugih

karakteristika.

Mollusca

Ljušture, plašt, kompleks plaštanih organa, visceralna

masa, stopalo

Annelida

Arechianelida, Polychaeta, Oligochaeta, Hirudinea

Oligomerne, polimerne životinje, cevastog tipa gradje

i sa dobro razvijenim celomom.

NESEGMENTISANE PROTOSTOMIA:

PRIAPULIDA, SIPUNCULIDA, ECHIURIDA

Osnovne karakteristike: proboscis, trup

Onychophora- Protracheata

Anelidski i artropodski plan gradje: telesni zid

anelidski, telesna duplja artropodska, respiratorni

sistem artropodski, eksretorni sistem analidski, nervni

sistem artropodski.

Tardigrada

Neobična grupa, sa karakteristikama artropoda,

oligomerne (4 segmeta), bez krvnog i respiratornog

sistema, lestvičast nervni sistem i zadivljujuća

ekološka prilagodjenost.

Arthropoda

Artropodizacija, oligomerizacija tela, regonalna

diferencijacija i specijalizacija, razvoj složenog

kutikularnog sistema, diferencijacija člankovitih

ekstremiteta, razvoj novih sistema za respiraciju i

ekskreciju.

Lophophorata - Tentaculata - Vermidea

Bryozoa, Brachiopoda, Phoronidea

Oligomerne, prozoma, mezozoma i metazoma sa

celomom u sva tri segmenta.

Echinodermata

Petozračna simetrija, bilateralno simetrična larva,

odsustvo ekskretornog sistema, mezodermalni skelet,

ambulakralni sistem

Pogonophora

Oligomerne deuterostomijersa redukovanim crevnim

sistemom

Chaetognatha

Oligomerne deuterostomije, bez krvnog,

respiratornog i ekskretornog sistema ?

Chordata

Generalno imaju jedinstven plan gradje.

Oligomerne su deuterostomije

Horda a zatim kičmenica su osnovna obeležja grupe.

U okviru filuma je na osnovu fosila i recentnih grupa

lako pratiti evoluciju od poluhordata do vertebrata

PROMORFOLOGIJA

Raznovrsnost životinjskog sveta, nije i bezgranična.

Postoji nekoliko osnovnih planova građe.

Za kičmenjake je karateristično da imaju jedinstven plan građe, koji se

ogleda u građi svih organskih sistema, čiji se razvoj može jasno pratiti

od najprimitivnijih do najsloženijih, odnosno naprogresivnijih grupa.

Beskičmenjaci su vrlo raznorodna grupa životinja i kod njih je teško

utvrditi jedinstven plan građe, sem u pogledu simetrije.

Za životinje je karakteristično da imaju određeni oblik tela i određeni

raspored delova tela. Telo većine je građeno od delova koji su jedan

prema drugom tako raspoređeni, da se odnose kao predmet i lik u

ogledalu u odnosu na ravan koja ih razdvaja, što se u zoologiji definiše

kao simetrija.

Simetrija u zoologiji se definiše kao skladan i ravnomeran raspored

delova tela životinje u odnosu na neku osu ili ravan.

Ovako pravilan odnos struktura tela je posledica uticaja faktora

spoljašne sredine, koji praktično deluju na organizme podjednako sa

svih strana, izuzev gravitacione sile.

Simetriju životinjskog tela određuju ose i ravni simetrije. Kroz telo

najvećeg broja životinja se mogu povući tri ose simetrije:

longitudinalna, sagitalna i transferzalna.

Uzdužna (longitudinalna, anterio-posteriorna) osa i sagitalna

(dorzo-ventralna) osa su heteropolne, jer se delovi tela na njihovim

krajevima razlikuju morfološki i funkcionalno.

Transferzalna osa je homopolna, pošto su delovi tela na njenim

krajevima morfološki isti. Kroz sve tri ose se mogu povući tri ravni

simetrije: medijalna, horizontalna i transferzalna.

Ravan koja prolazi kroz longitudinalnu i sagitalnu osu je medijalna i

ona deli telo na dve simetrične polovine, levu i desnu stranu tela.

Ravan koja prolazi kroz transferzalnu i longitudinalnu osu je

horizontalna i deli telo na leđnu i trbušnu stranu.

Ravan koja prolazi kroz sagitalnu i transferzalnu osu je transferzalna i

ona deli telo na prednji i zadnji deo. Kao što se vidi, svaku ravan

simetrije određuju dve ose simetrije.

Sve životinje kroz čije telo se mogu povući tri ose i tri ravni simetrije

su bilateralno simetrične i kako je napred navedeno, imaju jednu

homopolnu, transferzalnu osu i dve heteropolne, longitudinalnu i

sagitalnu. Medijalna ravan kod njih deli telo na dve simetrične

polovine.

Organi koji se nalaze uz longitudinalnu osu se označavaju kao

medijalni, a oni levo i desno od nje kao lateralni.

Delovi organa koji se nalaze bliže longitudinalnoj osi označavaju se

kao proksimalni, a oni dalje kao distalni.

Horizontalna ravan deli telo na dorzalnu i ventralnu polovinu (stranu),

pa se organi koji se nalaze na gornjoj strani označavaju kao dorzalni, a

oni na donjoj kao ventralni.

Organi koji se nalaze po sredini strana su medio-lateralni, a iznad njih

dorzo-lateralni i ispod ventro-lateralni.

U životinjskom svetu se sreću i drugi tipovi simetrije.

Ima organizama kroz čije telo nije moguće povući nijednu osu i ravan

simetrije pa se označavaju kao asimetrični (anaksone ili prosto

životinje sa nepravilnim oblikom tela), kao napr. neke Protozoa,

Spongia, Placozoa i dr.

Među protozoama se sreće tvz. sferična (homopolna, izoaksona)

simetrija. Naime, Radiolaria i Heliozoea imaju pravilno loptasto telo

kroz koje je moguće povući bezbroj homopolnih osa i ravni simetrije.

Postoji zračna (radijalna) simetrija koja je karakteristična za

Coelenterata i Echinodermata. Kroz telo ovih životinja mogu se povući

jedna heteropolna osa, koja određuje oralni (usni) i aboralni pol i

bezbroj homopolnih osa, koje stoje pod pravim uglom u odnosu na

heteropolnu osu.

Radijalna simetrija je neznatno modifikovana kod Ctenophora u

biradijalnu simetriju.

Koji je tip simetrije primaran u životinjskom svetu je teško reći,

međutim, izgleda da je sferična simetrija ishodna, jer se sreće samo kod

Protozoa, a verovatno je da su i prvi organizmi na Zemlji imali ovaj tip

simetrije, kod kojeg je najracionalniji odnos površine tela i zapremine

prema spoljašnoj sredini.

Iz ovog tipa simetrije

razvili su se ostali, a pre

svega bilateralna. Ona

nastaje kao posledica

života na podlozi i

aktivnog kretanja pri

čemu dolazi do jasne

polarizacije tela na

prednji, zadnji i

ventralni i dorzalni

deo tela. Pored ovoga,

kod njih se jasno

razlikuju antimere , tj.

leva i desna strana tela.

POLARIZACIJA TELA ŽIVOTINJA

Kod životinja sa bilateralnom i radijalnom (zračnom) simetrijom došlo je

do polarizacije tela na prednji (oralni) i zadnji (aboralni) deo. Ona je

morfološka, jer se ovi delovi razlikuju po građi, ali i funkcionalna, jer se

oni specijalizuju za vršenje određenih funkcija.

SEGMETACIJA, METAMERIZAM KOD ŽIVOTINJA

Kod životinja duž longitudinalne ose tela se serijalno ponavljaju delovi

tela, što se u zoologiji definiše kao metamerizam ili segmentacija, a

serijalno raspoređeni delovi su segmenti, odnosno metamere ili somiti.

Metamerija je u nekim etapama razvoja grupa životinja imala neke

prednosti.

Segmenti kod nekih životinja su međusobno jednaki i morfološki slični,

pa se ovaj tip označava kao homonomna segmentacija i izgleda da je

ona prva nastala u životinjskom svetu i karakteristična je za Annelida.

Kod nekih segmenti se međusobno razlikuju, pa se ovakav tip

segmentacije označava kao heteronomna. Razvoj heteronomne

segmentacije je praćen i jačom regionalnom diferencijacijom tela što se

najbolje ogleda u filumu Arthropoda.

CEFALIZACIJA

Kretanje i polarizacija tela

kod životinja su propraćene

još i pojavom cefalizacije,

odnosno diferenciranjem

glavenog regiona.

Cefalizacija je filogenetski proces koji se odvijao sa nastankom

bilateralne simetrije, koja je, pak, posledica kretanja. Sa kretanjem,

prednji kraj tela prvi stupa u kontakt sa novim uslovima sredine, pa je u

njemu došlo do koncentracije nervne mase i čula. U glavi se diferencira

mozak kao osnova centralnog nervnog sistema. Diferenciranje mozga

prati razvoj različitih skeletnih struktura za njegovu zaštitu, kao što je

kutikularni egzoskelet ili koštani skelet kod Vertebrata.

POLIMERIZACIJA I OLIGOMERIZACIJA

ORGANA I STRUKTURA

Polimerizacija u zoologiji je definisana kao pojava multipliciranja

organa i organskih sistema u delu tela ili duž tela.

Embrionalne i definitivne duplje Metazoa,

građa i funkcija

Sve Metazoa u toku embrionalnog razvića

prolaze kroz niz faza koje su međusobno

strukturalno i funkcionalno slične što ukazuje na

monofiletsko poreklo Metazoa.

Hekel (1878) je na osnovu ovoga formulisao

Biogenetski zakon po kome je ontogenija kratka

rekapitulacija filogenije.

Prva faza je

brazdanje jajne

ćelije koje u

detaljima

varira,

specifično je za

pojedine grupe i

uglavnom zavisi

od rasporeda

hranljivih

materija

(žumanceta).

Rezultat brazdanja jajeta je stadijum blastula sa

šupljinom različite zapremine i položaja. Ta šupljina

blastocel je u stvari bezćelijski prostor ispunjen

tečnošću koja daje potporu blastomerama oko nje.

Gastrulacija se

odvija

invaginacijom,

epibolijom,

ingresijom i

delaminacijom.

Gastrula je

dvoslojna,

ektoderm i

endoderm.

Endoderm zatvara

embrionalnu duplju

gastrocel.

Gastrocel se kod svih razvija u srednje

crevo.

Gastrocel, gastrovaskularna duplja kod

Coelenterata i Platodes je jedina duplja.

Gastrovaskularna duplja je u okviru ove

dve grupe imala specifičan put

diferencijacije, pri čemu je razvoj išao

prema povećanju ukupne površine čime je

postignuta intenzifikacija funkcije varenja

hrane, a u isto vreme i transport svarenih

materija.

Acelomatne životinje

Pseudocelom, primarna telesna

duplja, nastaje od blastocela ili

razmicanjem ćelija između

endoderma i mezoderma.

Pseudocelom nema oblogu od epitela. Ispunjen je

tečnošću koja je pod pritiskom, čime se ostvaruje

potpora telesnom zidu. U pseudocelomskoj tečnosti ima

ameboidnih ćelija koje fagocitiraju čvrste čestice

ekskreta i bakterije.

Pseudocelomatne životinje

Coelom se diferencira u mezodermu i obložen je

peritoneumom. Celom ima izvode celomodukte.

Peritoneum daje značajnu potporu telesnom zidu

(somatopleura).

Formiranje mezentera koje fiksiraju crevo je takođe

veliki napredak.

Viscelarni list (splanchopleura) preuzima deo

ekskrecije.

Celomatne životinje

• Jedan od glavnih razvojnih događaja koji je uticao na telesni plan bilateralnih životinja bio je evolucija celoma, šupljine ispunjene tečnošću između spoljašnjeg telesnog zida i zida creva.

• Celom daje aranžman “cev-u-cevi” koji omogućava mnogo veću telesnu fleksibilnost u odnosu na životinje bez telesne duplje.

• Celom takođe pruža prostor za visceralne organe i dozvoljava veću veličinu i kompleksnost izlažući više ćelija prema površini.

• Celomska tečnost dodatno služi kao hidrostatički skelet kod nekih formi, posebno kod mnogo crva (kretanje i ubušavanje).

Celom ima značajnu funkciju u transportu

materija, on je sredina gde se odlažu krajnji

produkti metabolizma, polni produkti i dr.

Iz celoma se ove materije preko celomodukta

izbacuju znatno intenzivnije nego što je to bio

slučaj sa protonefridijama.

Nastanak celoma danas tumači više teorija:

nefrocelna, gonocelna, šizocelna, miocelna i

enterocelna.

Prema nefrocelnoj teoriji celom je nastao

proširenjem protonefridija Plathelmintes.

Prema gonocelnoj teoriji celom je mogao nastati od

serijano raspoređenih polnih folikula Nemertina.

Šizocelna teorija objašnjava

nastanak celoma kod

Annelida i Mollusca od

šizocela. Prema ovoj teoriji

celom nastaje praktično

proširivanjem delova

primarne telesne duplje i

epitelizacijom njihovih

zidova.

Miocelna teorija. Celom se

ne diferencira u dubini

mezodermalnih tkiva,

razmicanjem.

Enterocelna teorija. Odvajanjem crevnih meškova.

On je trimeran: protocel, mezocel i metacel.

Kod Chordata sličan je celomu Echinoderemata, ali

je negde redukovan (Cephalocordata i Urohordata)

Kod vertebrata on se formira u perikardijalnu,

grudnu i trbušnu duplju.

Kod recentnih Metazoa celom nastaje uglavnom

na dva načina – šizocelno kod većine

protostomija (Protostomia) i enterocelno kod

deuterostomija (Deuterostomia).

Kod Lophophorata (Phoronida, Bryozoa i

Brachiopoda, celom nastaje na oba navedena

načina, a i prestruktuiranjem (uređivanjem)

ćelija mezoderma.

Sudbina celoma

kod Mollusca, Onichophora i Arthropoda

Mollusca su tokom evolucije razvili novi način

kretanja pomoću stopala. On je uslovio redukciju

celoma i njegovo svođenje na perikardijum, šupljine

gonada i celomskih meškova metanefridija.

Tokom embrionalnog razvića Onichophora i

Arthropoda duž longitudinalne ose u mezodermu se

formiraju celomski meškovi. Oni se zatim

dezintegrišu, a samo se neki delovi zadržavaju kao

šupljine polnog i ekskretornog sistema.

Telesna duplja Onichophora i Arthropoda postaje

miksocel sa dominacijom blastocela koji se

diferencira u tri velika sinusa: perikardijalni,

periviscelarni i perineuralni. Primarna funkcija je

transport materija.

Hierarhijska organizacija složenosti

životinja • Među različitim grupama Metazoa, možemo da

razlikujemo pet nivoa organizacije. Svaki naredni nivo je složeniji od prethodnog.

• Jednoćelijske grupe Protozoa su najprostiji životinjama-slični organizmi. One su na protoplazmatičnom nivou.

• Oni su najsitniji kompletni organizmi koji obavljaju sve osnovne životne funkcije kao i višećelijske životinje.

• U okviru njihove ćelije, one pokazuju jasnu organizaciju i podelu rada, posedujući jasne strukture, lokomotorne nastavke, fibrile i proste čulne strukture.

• Raznovrsnost među jednoćelijskim organizmima je postignuta variranjem različitih arhitektonskih šema subćelijskih struktura, organela i cele ćelije.

Protoplazma, ćelije, tkiva, organi i organski sistemi

životinja

Protoplazmički nivo

organizacije života

nalazimo kod Protozoa.

One sve životne

funkcije obavljaju

jednom ćelijom i

organelama u njoj.

Kod njih se

polimerizacijom

organela rešavao

problem intenzifikacije

funkcija.

Ćelijski nivo organizacije

• Predstavlja udruživanje ćelija koje se funkcionalno razlikuju. Podela rada je evidentna, tako da su neke ćelije posvećene, npr. razmožavanju druge ishrani.

• Takve ćelije imaju slabu tendenciju da se organizuju u tkiva (tkivo je grupa sličnih ćelija koje obavljaju zajedničku funkciju).

• Neki kolonijalni oblici Protozoa, koji imaju odvojene somatičke i reproduktivne ćelije pripadaju ćelijskom nivou organizacije.

• Mnogi naučnici ovde svrstavaju čak i sunđere.

Kod Protozoa nalazimo

kolonijalno, od nekoliko

jedinki pa do preko

20.000, gde se jedinke

morfološki i funkcionalno

diferenciraju u

vegetativne i generativne.

• Višećelijske životinje su razvile veliku strukturnu kompleksnost kombinovanjem ćelija u veće jedinice.

• Ćelija Metazoa je specijalizovani deo celog organizma, za razliku od ćelije Protozoa, ona nije sposobna za nezavisni opstanak.

• Ćelije višećelijskog organizma su specijalizovane za izvršavanje različitih složenih zadataka sa subćelijskim elementima u jednoćelijskom obliku.

• Najprostije Metazoa pokazuju ćelijski nivo organizacije gde ćelije imaju podelu rada ali nisu čvrsto povezane da bi obavljale specifične zajedničke funkcije.

• Na više složenom tkivnom nivou, slične ćelije su grupisane zajedno i obavljaju zajedničke funkcije u visoko koordinisanoj jedinici.

• Kod životinja na tkivno-organskom nivou organizacije, tkiva su sakupljena u još veće funkcionalne jedinice nazvane organi.

• Obično jedan tip tkiva nosi osnovni teret neke glavne organske funkcije, kao što je npr. mišićno tkivo u srcu; dok druga tkiva: epitelijalno, vezivno i nervno igraju pomoćne uloge. Glavne funkcionalne ćelije organa se označavaju kao parenchyma. Pomoćna tkiva u organima su stroma.

• Na primer, u pankreasu kičmenjaka sekretorne ćelije su parenhima; kapsula i vezivna tkiva predstavljaju stromu.

Kolonijalna ćelijska

organizacija je bila

osnova za nastanak

Metazoa kod kojih su

se ćelije diferencirale i

specijalizovale za

određene funkcije.

Kod najprimitivnijih

Metazoa - Placozoa, u

telu se diferenciraju

pet tipova ćelija.

Sunđeri (Spongia,

Porifera) su u

morfološkom i

funkcionalnom

pogledu na višem

nivou, sa više tipova

ćelija, ali bez

diferenciranih tkiva

i organa.

Tkivni nivo organizacije se razvio kod nižih Eumetazoa –

Cnidaria i Ctenophora.

U okviru ovih filuma se može pratiti razvoj telesnog zida,

muskulature, gastrovaskularne duplje, nervnog i polnog sistema

u najprimitivnijoj formi.

Tipovi tkiva kod kičmenjaka, pokazano je gde se različita tkiva nalaze kod žabe

• Većina metazoa (nemertina i svi strukturno

složeniji filumi) imaju jedan dodatni nivo

složenosti na kome različiti organi

funkcionišu zajedno kao organski sistemi.

• 11 različitih vrsta organskih sistema se

opažaju kod Metazoa: skeletni, mišićni,

integument, digestivni, respiratorni,

cirkulatorni, ekskretorni, nervni, endokrini,

imuni i reproduktivni.

Razvoj respiratornog sistema, škrge, listolika pluća,

trahejni sistem, pluća

Razvoj transportnog sistema, Nemertina, Annelida,

Mollusca, Arthropoda, Echinodermata, Chordata

Razvoj ekskretornog sistema, protonefridije,

metanefridije, koksalne, antenalne žlezde,

malpigijevi sudovi, bubrezi

Razvoj nervnog sistema, difuzni, vrpčast, lestvičast,

ganglionarni, cevasti

Razvoj polnog sistema, gonohoristički, hermafroditni