ОД ДРУГАТА СТРАНА

фискиот весник „Дело”, барајќи да се деман- тираат гласините за наводното убиство на Делчев. Во тоа кратко и досега непознато писмо, охриѓанката Јанка Каневчева, жената која Гоце неизмерно ја сакал, пишува: „Почитуван редакторе; Ви испраќам во пош- тенски марки претплата за три месеци на Ва- шиот весник “Дело”. Ве молам, ако е можно, да објавите еден демант на распространети- те лажни гласови дека г. Г. Делчев бил уби- ен. Ако е можно да се објави веднаш и вес- никот да ми се испрати на адреса: “Пловдив, Петар Мутавчиев, учителе. Докажете, ве мо- лам, дека е жив и здрав, иако мнозина веру- ваат дека г. Г. Делчев е убиен. Докажете им дека е жив! Ако не сакате, тогаш не ми ис- праќајте на наведената адреса ништо. И се- то ова, ве молам, да не се знае од кого е и кој го испраќа”.На крајот од писмото, Јанка пишува дека пис- мото го пишува во Софија на 8 февруари и де- ка „останува со вера” дека демантот ќе се обја- ви. Таа добро знаела, бидејќи постојано била во контакт со својот вереник, дека Гоце Делчев во тоа време бил во обиколка на четите, и секо- гаш, кога имал можност, преку куририте, испра- ќал абер до Јанка дека е здрав и жив. Таа зна- ела се: знаела каде е и кога ќе дојде. Кон кра- јот на истата 1902 година, кога којзнае по кој пат се проширил глас дека е убиен, таа со рас- треперено срце го пречекува во својот дом. То- гаш не демантира, зашто лагата е очигледна, а Гоце е до неа. Пресреќна е што може да го пре- грне: што може да му се порадува, што можат да бидат барем за кратко заедно, вљубени и среќни. Но, за жал, нивните заеднички среќни мигови траеле само неколку дена. По божикни- те празници таа 1902 година, Гоце Делчев, пред да замине повторно во Македонија, доаѓа на проштална вечера кај неа. Неговата Јанка му подготвува убава вечера, но му предава и цр- вено востаничко знаме со лав и фигура на де- војка. Јанка на шега му вели дека лавот е тој, а девојката е таа. Г оце слатко се насмејува земај- ќи го знамето што таа самата го извезла и бро- дирала. По вечерата Јанка го изненадува со убав божикен подарок - срмен џемпер за да го чува од студот по македонските планини. За да не и го расипе расположението, Делчев не и ка- жува дека тој е против востанието за кое веќе речиси јавно се зборува. Заминува од домот на својата вереница, облечен во нејзиниот џемпер. Истата ноќ се сретнува и со својот драг прија- тел и соборец, Михаил Герџиков, кој, на сека- ков начин, упорно се обидува да го убеди да го одложи своето итно заминување во Македони- ја. Герџиков предлага заедно да заминат по не- колку недели. Според неговите спомени, вооп- што не сакал да разговара за никакво одлага-

ње; бил многу растревожен и потиштен од од- луката токму таа пролет да се крене општона- родно востание во Македнија. На Герџиков му признал дека ќе стори се да се одложи воста- нието, затоа што народот не е вооружен и не е подготвен за такво нешто. Во такви услови, тоа нема да биде востание, туку кланица. Михаил Герџинов, неговиот верен другар и соборец, по- доцна ќе запише дека никогаш не го видел Го- це толку тажен и загрижен. Пред да замине, го прегрнал и со солза во окото му рекол: „Ако се случи нешто со мене, ако ме убијат, има две нешта за кои милеам - татковината и Јанка. Чувај ги и двете. Ако некогаш, подоцна, се ро- дат некакви чувства меѓу тебе и Јанка, бидете благословени”. Што се случува потоа со Гоце, Јанка и Михаил?

СМРТТА НА ГОЦЕ И ...Гоце ја напушта Софија веднаш по божикните празници. Најпрво стигнува во Самоков, а по- тоа, преку Боровец и селото Говедарци, четата се спушта во Демиркапискиот премин и започ- нува нова обиколка на Македонија. Во февруа- ри 1903 година, Делчев е во Неврокопско, каде што како „гром од ведро небо”, како што ќе рече самиот, го пресретнува веста дека Солун- скиот конгрес пред две недели ја донел конеч- ната одлука за „општонародно стратегиско востание”. Претседателот на ЦК на македонс- ката револуционерна организација, Иван Г арва- нов, не почувствувал никаква потреба ниту да го консултира за таквото решение. Затечен од таквиот развој на настаните, Гоце е сосема де- примиран и потиштен. При една средба со Пејо Јаворов, му вели дека ќе оди во Солун за „да ги чуе лично луѓето што ја донеле таа одлу- ка”. На 26 април, со кошница вапцани јајца во раката, Гоце стигнува во Солун. Тука од Гарва- нов, а особено од Даме Груев, го добива пос- ледниот удар на разочарување. И Груев е за востание, иако знае дека народот е многу сла- бо вооружен. Преоблечен во ќумурџија го на- пушта Солун и заминува во Серско, каде што има намера да дејствува кога ќе почне воста- нието. Притоа, разочаран и потиштен, не ги пре- зема неопходните, вообичаени мерки за обез- бедување. На 2 мај 1903 година доаѓа во село- то Баница, не знаејќи дека реонот е полн со тур- ска војска поради потерите по војводата Георги Радев. Во тоа време четите на Михаил Чаков и на Димитар Г оштанов се стационирани во кори- ите над селото Горно Броди. Оттаму ја гледаат турската војска што се движи кон селото. Приквечер Чаков и Гоштанов добиваат наред- ба од серскиот окружен раководител Лазар Ди- митров да го пречекаат „апостолот” во селото Баница. Двајцата војводи со своите чети вед- наш тргнуваат и на 4 мај, околу два часот по

По божикните празници таа 1902 година, Гоце Делчев, пред да замине повторно во Македонија, доаѓа на проштална вечера кај неа. Неговата Јанка му подготву- ва убава вечера, но му предава и црвено востаничко знаме со лав и фигура на девоЈка. Јанка на шега му вели дека лавот е тој, а девојката е таа. Гоце слатко се насмејува земајќи го знамето што таа самата го извезла и бродирала. По вечерата Јанка го изненаду- ва со убав божикен подарок - срмен џемпер за да го чува од студот по македонските планини

АЕМАНТОТ НА ЈАНКАСпоред писмото на Јустанијана (Јанка) Канев- чева, љубовница или вереница на Гоце Дел- чев - кое првпат, ексклузивно, го објавуваме во нашето списание - убиството на Гоце, „ме- диумски”, се подготвувало цела година година однапред. Загрижената учителка Јанка на 8 февруари 1902 година пишува писмо, кое следниот ден го испраќа до редакцијата на со-

Гоце Делчев имал вереница. Станува збор за охриѓанката Јанка Каневчева, учителка во Софија. „Теа модерна” дојде до едно

нејзино писмо, но и до исповедта на Г оце за љу- бовта што ја чувствувал кон неа, кои ексклу- зивно ги објавуваме во овој број. Која е Јанка Каневчева и што се случило со неа по смртта на Делчев?Гоце бил убиен на 4 мај 1903 година во Баница. При увидот тоа го потврдил и еден од неговите заробени четници, Георги Савеклијата. Но, власта во Цариград, сепак, бара и дополнител- ни докази од турското претставништво во Со- фија. Во врска со тоа, на 9 мај 1903 година, пет дена по убиството, е испратена шифрирана те- леграма директно од Портата. Дипломатите на султанот на 14 мај испраќаат кус одговор до Великиот везир: „Делчев е меѓу најглавните раководители на Внатрешната организација, а извештаите за неговата смрт во весниците се уште не се поткрепени со документи”. Иа- ко во весниците нема документи - веројатно се мисли на фотографии од мртвото тело на убие- ниот - овојпат, за жал, Гоце Делчев навистина бил убиен. Недофатливиот Ахил, во отсуство осуден на смрт во 1901 година; големиот маке- донски револуционер Делчев - за чија глава султанот давал 500, а подоцна и цели 1.000 ли- ри, плус бинбашиски чин - конечно е мртов. Но, зошто султанот не им верувал на весниците? Веројатно затоа што со години наназад излегу- вапе разни информации и репортажи за тоа де- ка Гоце Делчев е убиен. Од друга страна, се поставува прашањето кој толку брзал, јавно, преку весник, да го „убие” апостолот на маке- донското револуционерно движење?

56 Т Г 1 1 Аекември 2 0 0 4

ЦМОАЕЖА

Љубовта на Гоце Делчев и Јустинијана Каневчева

полноќ, веќе се во Баница. Делчев ги пречекува во куќата на Запро Ципаров. Запалуваат по една цигара и се повлекуваат на одмор. Додека чети- те одмораат, Баница е сардисана од турската војска. Војводата Радев, кој не можел да заспие, го буди Гоце и од чардакот двајцата гледаат де- ка Турците се веќе средсело. Токму тогаш го уби- ваат раководителот на Организацијата во село- то, Стојан Попов, а Гоце, Михаил Чаков, Георги Радев, Димитар Гоштанов и сите комити од чети- те, ги напуштаат куќите на Георги Трендафилов и Запро Ципаров. Предводена од Гоце, неговата група излегува на „Бакарово гумно”. Тука тој пука во војниците, кои ненадејно излегуваат од зад камените потпорни ѕидини на нивите. Во таа куса престрелка, еден куршум го пронижува Го- це во градите. Имал само триесет и една година и два месеца.Следниот ден - 5 мај 1903 година - турската војс- ка прави увид на местото и утврдува дека меѓу убиените е и Гоце Делчев. Во него се најдени карта на серскиот реон и упатство за минирање на пругата. Куршумот го беше пронижал и џемпе- рот што за Божик му го подарила Јанка Каневче- ва. Војводата Михаил Чаков во своите спомени, меѓудругото, пишува: „Гоце лежеше ничкум”. По заповед на командирот, војниците ги преврти- ле убиените. При превртувањето на Гоце, коман- дирот Тефиков, кукушанец, пријател на Делчев од детството, веднаш го познал и рекол: „Ете, тое е Делчев!” Еден војник, кој бил до трупот, нервозно скокнал и замавнал со бајонетот во главата на Гоце. Тефиков бесно го турнал и на- редил веднаш да се казни. Тоа се случило пред неколкумина селани од Баница. На 6 мај посмрт- ните останки на Гоце Делчев и Димитар Гошта- нов биле положени во одделни гробови под ви- соките брестови на полјаната наречена Света Недела. На Ѓурѓовден 1906 година, Михаил Чаков и Таската Серски организираат тајна ми- сија за откопување на коските на Гоце. Ковчеже- то го сокриваат под светиот престол на црквата во Баница. Моштите на Гоце почиваат во црква- та до 1917 година. По три горења на селото и на црквата, ковчежето со коските за чудо останува цело под олтарот. Благодарение на Михаил Чаков и на клисарот Никола Мутафчиев, мошти- те на Гоце се однесени во градот Ксанти, а во 1917 година, преку Пловдив, во Софија. До 1923 година, ковчежето се чува во домот на Михаил Чаков, пред икона, осветлени деноноќно со кан- дило. На 2 август 1923 година, скапоцените мош- ти се изнесени од домот на Чаков и следните де- сет дена ковчежето е изложено за покпонение во црквата „Света Недела” во Софија. Потоа се качени на црковниот таван, а оттаму подоцна се пренесени во канцеларијата на македонското

Михаил (МишелЈ Герџиков е роден во Пловдив 1877 го- дина. Иако по националност бил Бугарин, тој е еден од најзнаменитите борци за ослободување на Македонија, истакнат револуционер, војвода и соработник на Гоце Делчев и на Јане Сандански. Се школувал во Пловдив, а студирал право во Лозана и Женева. Бил еден од осно- вачите на Македонскиот таен револуционерен комитет. Под името Тодор Луканов, една учебна година бил учи- тел во Битола, заедно со Даме Груев. Во редовите на Македонската револуционерна организација се вклучил во Солун во 1900 година. Потоа предводел чета составе- на по препорака на Гоце Делчев. Работел во неколку око- лии во Македонија. Учествувал во Илинденското воста- ние, но и во балканските војни. Во 1919 година работел во Временото претставителство на бившата БМРО, на об- новување на Организацијата. Поради крвавите пресметки и колежи во БМРО во 1923-1924 година, правени со цел да се обезглави македонското револуционерно движење, Герџиков емигрирал во Виена, каде што се вклучил во редовите на БМРО (Обединета) на Димитар Влахов. Во Бу гарија се вратил во 1934 година, по забраната и растура њето на ВМРО на Ванчо Михајлов. Во Софија се движелмегу македонската левоориентирана емиграцта. До крајот насвојот живот и останал верен наГоцевата македонска револуционерна организација.

Нивната љубов јГоцеја благосло- | вил пред да | замине за Баница: [ Јустинијана ] Каневчева со сво-

јот сопруг Михаил

4 0 ’

„Ако се случи нешто со мене, ако ме уби- јат, има две нешта за кои милеам - татковината и Јанка. Чувај ги и двете.Ако некогаш, подоц- на, се родат некакви чувства меѓу тебе и Јанка, бидете бла- гословени”, му ре- кол Гоце на својот другар Герџиков не- посредно пред зами- нувањето во Баница.

братство „Илинден”. Ковчеже- то со моштите на Гоце до 1946 година се чуваат во Македонс- киот дом на „Пиротска” во Со- фија. Притоа треба да се каже дека уште во 1923 година на ки- вотот со моштите било напиша- но: „Г и заколнуваме поколени- јата што ќе дојдат, моштите да бидат погребани во главниот град на независна Македони- ја”. Заветот е исполнет и во ок- томври 1946 година моштите на Гоце се пренесени во црквата „Свети Спас” во Скопје, главниот град на независна Македонија.

ГОДИНИ ПОМИИАТИ ВО ЦРНИНАВереницата на Гоце, охриѓанката Јустанијана (Јанка) Каневчева, за неговата смрт дознава не- колку дена подоцна. Следните неколку години таа ќе ги помине во црнина, иако била девојка; тој и таа си имале дадено збор само меѓу себе, без обврски и без сведоци. Пет години подоцна, „откако се родиле чувства меѓу нив”, Михаил Герџиков и предлага брак. Следната година им се раѓа ќерката Магда. Таа сега има 95 години и живее во Софија. Војводата Михаил Герџиков, еден од најблиските и најверните соработници на

Гоце Делчев, докрај го исполнил за- [ ветот на својот другар: Се грижел за | Јанка до нф ината прерана смрт и се борел за Македонија до својата смрт. Вереницата на Гоце ја зел за сопруга, а Македонија, иако само на еден дел, станала независна држа- ва. За жал, семејството на Гоце ја до- живува судбината на неговата Маке- донија: тој е во Скопје, гробот на не- говата мајка Султана е во Кукуш, тат- ко му Никола почива во Благоевград (Горна Џумаја), брат му Христо е по- гребан во Софија, на брат му Милан не му се знае гробот.. .Нема ниту ед-

на фотографија на Гоце со браќата, сестрите или со роднините. Нема фотографија ниту со негова- та вереница Јанка Каневчева, девојката која толку многу ја сакал. Според Димо Хаџи Димов, дента кога Гоце го убиле во Баница, цел ден ле- жел како да плаче за Македонија. Никој не зна- ел дека истовремено плаче и за онаа за која „ми- леел” исто како за Македонија.„Докажете, ве молам, дека е жив и здрав”, би напишала таа и тогаш, тој кобен мај 1903 година, но овојпат знаела дека веќе никаков демант не може да ја промени вистината; никаков демант не можел да и го врати Гоце. Нејзиниот вереник бил мртов, а не стигнале ниту да се сликаат за спомен.

Писмото на Јустанијана Каневчева до весникот “Дело”: Д0КАЖЕТЕ, ВЕ М0Ј1АМ, ДЕКА Е ЖИВ И ЗДРАВ!

ѓљ~

■ / . Г,Л':4 Ј 2 Ј 1 *\ , сСај>: е

[ Ѕџ/Нк О1У& 0 6

И уО « Л и

I н ^ ЖЈГрЛ-

м-л аЈјјјСе̂

и 3>П*џи I

Н и и б р . ~ Ј 1 ' ~

„Почитуван редакторе; Ви испраќам во пош- . теиски марки претппата за три месеци на | к Вашиот весник ’Дело‘.К Ве молам, ако е можно, да објавите еден ц демант на распространетите лажни гла- к сови дека г. Г. Делчев бил убиеи. Ако е К можно да се објави веднаш и весникот V дамисе ислрати на адреса: Пловдив,К Петар Мутавчиев, учител'. Докажете, ве Р молам, дека е жив и здрав, иако мнозина Ш веруваат дека г. Ѓ. Делчев е убиеи. Дока- Ш жете им дека е жив! Ако не сакате, тогаш Ш не ми испраќајте на наведената адреса Е ништо. И сето ова, ве молам, да не се ■ знае од кого е и ко| го ислраќа”.

: ] д^кември 2 0 0 4 1 Г ' 1 5 7

Блаж

е М

ин

евск

и