เรื่องน่ารู้ สุขภาพช่องปากผู้สูงวัย

เรองน�ร

สขภ�พชองป�กผสงวย

สำานกทนตสาธารณสข กรมอนามยกระทรวงสาธารณสข

ชอหนงสอ : เรองนารสขภาพชองปากผสงวยคณะผจดทำา : ทพญ.วรางคนา เวชวธ ทพญ.สปราณ ดาโลดม ทพญ.นนทล วรชย ทพ.ถาวร เปรองวทยากลพมพครงท3 :กนยายน2554 จำานวน15,000เลมพมพท : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจำากดเจาของ :สำานกทนตสาธารณสขกรมอนามยกระทรวงสาธารณสข โทร.0-2590-4117โทรสาร0-2590-4115ISBN :974-515-692-2

คำ�นำ� ผสงอาย เปนประชากรกลมทมแนวโนมเพมขนอยางรวดเรวในปจจบนเปนกลมเปาหมายอกกลมหนงทประสบปญหาสขภาพนานปการซงรวมถงสขภาพชองปากทมความสมพนธโดยตรงตอการทำางานของระบบบดเคยว สงผลตอภาวะโภชนาการและสขภาพรางกายของผสงอายโดยรวม ปญหาการเปลยนแปลง หรอความรนแรงของโรคและรอยโรคในชองปากในประชากรกลมน นอกจากจะเปนผลจากพฤตกรรม เชน การทำาความสะอาดชองปาก หรอจากพฤตกรรมเสยงตาง ๆ อาทเชน การสบบหร การเคยวหมาก แลวยงเปนผลกระทบจากโรคทางระบบ บางโรคหรอการไดรบยารกษาโรคทางระบบเปนเวลานานอกดวย

การปองกนและการควบคมไมใหเกดความผดปกตหรอรอยโรคใหมในชองปากเพอคงสภาพการใชงานใหไดในวยนเปนสงจำาเปนทตองใหความสำาคญไมยงหยอนไปกวาเรองของการใหบรการรกษาและฟนฟสภาพดงนน การดแลสขภาพชองปากทถกตองสมำาเสมอทงโดยตวผสงอายเองหรอโดยผดแล จงเปนหวใจสำาคญในการควบคมปองกนและสงเสรมการมสขภาพชองปากทด

กรมอนามย โดย กองทนตสาธารณสข จงไดจดพมพหนงสอ “เรองนารสขภาพชองปากผสงวย” เพอใหทงบคลากรสาธารณสข และผใกลชดทเกยวของกบผสงอายทกทานไดมความรและตระหนกถงความสำาคญของการมสขภาพชองปากทดการมฟนบดเคยวเพอคณภาพชวตทดของผสงอายและนำาไปปรบใชในการสนบสนนใหเกดการดแลสขภาพชองปากผสงอายในชวตประจำาวนอนจะนำาไปสการลดโรคลดความรนแรงของโรคในชองปากใหผสงอายมสขภาพชองปากทดสมวยสามารถมฟนใชงานโดยปราศจากความเจบปวดตลอดอายขย

สำานกทนตสาธารณสขกรมอนามย

ส�รบญ หนาคำานำา

บทนำา สภาวะสขภาพผสงอายไทย 1 การจดบรการเพอดแลสขภาพผสงอาย

บทท 1 การเปลยนแปลงในผสงอาย การเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจ 5 ปจจยทมผลตอการเปลยนแปลง 6 การดแลเพอการมสขภาพดสมวยตลอดชวต 7

บทท 2 การเลยนแปลงในชองปากผสงอาย 2.1 การเปลยนแปลงของอวยวะในชองปากทควรสงเกต - ตวฟน 9 - เหงอกและเนอเยอปรทนต 11 - เยอบในชองปากและลน 12 -นำาลายและตอมนำาลาย 15 2.2 ปจจยทมผลตอความผดปกตและรอยโรคในชองปาก 15 - ปจจยจากสภาวะอนามยชองปาก 16 - ปจจยจากอาหาร 16 - ปจจยจากโรคทางระบบการรกษาและการใชยาภาวะทโภชนาการ 17 - ปจจยจากพฤตกรรมเสยงตางๆ 19

บทท 3 ขอเสนอแนะในการดแลชองปากผสงอาย ขอเสนอแนะในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทชวยเหลอตนเองได 21 ขอเสนอแนะในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทมโรคทางระบบ 29 ขอเสนอแนะในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทไดรบรงสรกษาและ/หรอเคมบำาบด 30 ขอเสนอแนะในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทชวยเหลอตนเองไมได 32

ภาคผนวก สทธประโยชนดานการรกษาพยาบาลในผสงอาย 35 หนวยงานภาครฐทดำาเนนการดานผสงอาย 37

1เรองนาร สขภาพชองปากผสงอาย

บทนำ�

ผสงอาย (older persons) ตามความหมายขององคการสหประชาชาต และองคการอนามยโลก คอ ผมอายตงแต60ปขนไปเมอนบตามวยหรอหมายถงผเกษยณอายจากการทำางานเมอนบตามสภาพเศรษฐกจหรอหมายถงผทสงคมหรอวฒนธรรมกำาหนดวาสงอายซงในแตละประเทศอาจแตกตางกนเชนยโรปอเมรกานวซแลนดสงคโปรหมายถงผทมอาย65ปขนไป(2,3,13)สำาหรบประเทศไทยหมายถงบคคลทมอายตงแต60ปขนไปตามเกณฑขององคการสหประชาชาตและเกณฑการปลดเกษยณซงในกลมผสงอายนทางองคการสหประชาชาตยงแบงออกเปน 3 กลม ตามสภาพรางกาย การรบร ความคดความจำา ความสามารถในการทำากจวตรประจำาวนคอ1)ผสงอายระยะตน(Young-old)อายระหวาง60-69ป2)ผสงอายระยะกลาง(Old-old)อายระหวาง70-79ปและ3)ผสงอายระยะปลาย(Oldest-old)คออายตงแต80ปขนไป สำาหรบประเทศไทยจำานวนประชากรสงอายณวนท1กรกฎาคม2546โดยสถาบนวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดล(5)พบวาจากจำานวนประชากรทงประเทศ63,265,000คนเปนประชากรสงอาย6,565,000คนคดเปนรอยละ10.4โดยในจำานวนนมอาย60-79ป5,875,000คนและอาย80ปขนไป ซงเปนประชากรสงอายวยปลาย 690,000 คน และจากการคาดการณของคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมสำานกนายกรฐมนตรคาดวาประชากรสงอายจะเพมเปน6,910,000คนในปพ.ศ.2550และเปน10,776,000คนในปพ.ศ.2563หรอเพมขนรอยละ15.3(5)

สภาวะสขภาพผสงอายไทย

ผสงอายไทยมสภาวะสขภาพทงสภาวะสขภาพทวไปและสขภาพชองปากทควรคำานงถงสรปโดยยอดงน 1) สภาวะสขภาพทวไป อตราการเพมขนของผสงอายไทย เปนผลมาจากการมอายขยทยนยาวขน โดยในป 2546 พบวาอายขยเฉลยเมอแรกเกดหรอจำานวนปเฉลยทคาดวาบคคลจะมชวตอยตงแตแรกเกด ในเพศหญงเปน75.0ป เพศชาย 67.9 ป ในขณะทอายขยเฉลย 60 ป หรอ จำานวนปเฉลย ทคาดวาบคคลหนงจะมชวตอยหลงจากมอาย60ปในป2546ในเพศหญงเปน81.9ปเพศชาย79.6ป(5)แมจะมอายขยยนยาวแตการมอายมากสภาพรางกายยอมจะมการเสอมตามวยทำาใหเจบปวยงายและสวนใหญยงคงมปญหาความเจบปวยดวยโรคเรอรง มสภาวะทพพลภาพและภาวะพงพา ในจำานวนทสงขน จากขอมลการสำารวจอนามยและสวสดการ พ.ศ.2546โดยสำานกงานสถตแหงชาตพบวากลมอายทเจบปวยสงสดรอยละ37.2เปนกลมอาย60ปขนไปรองลงมา รอยละ29.8เปนกลมเดกเลก0-4ป(7)และปญหาสขภาพทสำาคญมาจากโรคเรอรงและอบตเหตไดแก(6)

2 เรองนาร สขภาพชองปากผสงอาย

- โรคขอเสอมปวดขอเรอรง รอยละ55-70 -โรคตา รอยละ40-45 - การหกลม รอยละ20 -ทองผก รอยละ20-25 - โรคความดนโลหตสง รอยละ20-30 -ภาวะซมเศรา รอยละ20 - โรคเบาหวาน รอยละ8-12 -ภาวะโคเลสเตอรอล รอยละ15-20 ในเลอดสง -โรคหลอดลมอดกนเรอรง รอยละ4-5 -โรคหลอดเลอดสมอง รอยละ3-7 - โรคหลอดเลอดหวใจ รอยละ2-3 -กลมอาการสมองเสอม รอยละ3-4 ปญหาความเจบปวยเหลานสงผลกระทบอยางมากตอระบบบรการสขภาพ โดยเฉพาะคาใชจายดานการรกษาพยาบาล และอตราการครองเตยง ซงผสงอายไทยยงเปนกลมทมอตราการครองเตยงในโรงพยาบาลของรฐทวประเทศถงรอยละ28ของเตยงผปวยทงหมด(4) นอกจากภาระคาใชจายแลว การเจบปวยและภาวะทพพลภาพของผสงอายยงเปนภาระสำาคญสำาหรบ ผดแลทอาจเปนคสมรสบตรหลานญาต หรอผอน โดยผสงอายไทย(4) รอยละ25หรอทก 1 ใน4คนมปญหาสขภาพทเปนเหตใหไมสามารถทำากจวตรตามทเคยทำาไดรอยละ18.9หรอ1ใน5คนมปญหานนานกวา6เดอนซงถอวาเปนปญหาทพพลภาพระยะยาวและรอยละ1.7-2.1มภาวะทพพลภาพรนแรงจำาเปนตองมผดแลชวยเหลอตลอดเวลาสวนภาวะพงพารอยละ6.9ตองพงพาผอนในการทำากจวตรประจำาวนเชนการรบประทานอาหารการทำาความสะอาดใบหนาการสวมใสเสอผาการอาบนำาอกรอยละ11.5พงพาผอนเมอออกนอกบรเวณทพกและรอยละ45.6ไมสามารถเดนทางโดยลำาพงตองพงพาผอนเมอใชบรการขนสงสาธารณะทงๆทโรคและภาวะทพพลภาพสวนใหญสามารถปองกนได

2) สภาวะสขภาพชองปาก ปญหาสขภาพชองปากเปนปญหาสขภาพทสำาคญอยางหนงเนองจากมผลโดยตรงตอระบบบดเคยวสงผลกระทบตอภาวะโภชนาการซงเปนเรองสำาคญตอสขภาพรางกายอยางยงในวยนจากการสำารวจสภาวะสขภาพชองปากของประชากรไทยป2543-2544รวบรวมโดยกองทนตสาธารณสขกรมอนามยพบวา(8)ผสงอายรอยละ53มโรคฟนผรอยละ61.6มโรคปรทนตทยงไมไดรบการรกษาซงโรคเหลานนอกจากจะลดทอนประสทธภาพการบดเคยว กอใหเกดปญหาความเจบปวดแลว ยงเปนสาเหตสำาคญของการสญเสยฟน ซงพบวา ผสงอาย รอยละ8.2ไมมฟนทงปากรอยละ50มฟนใชงานนอยกวา20ซทงทแทจรงแลวโรคในชองปากทกชนดสามารถปองกนไดถาไดรบการดแลรกษาอยางถกตองในชวงเวลาทเหมาะสม นอกจากนขอมลพฤตกรรมสขภาพพบวารอยละ27และ23ของผสงอายยงมพฤตกรรมเสยงตอการเกดโรคในชองปาก เชน การสบบหร และการดมสรา ตามลำาดบ(9) และมเพยงรอยละ 30.5 ทดแลความสะอาดโดยการแปรงฟนวนละ2ครงหลงตนนอนตอนเชาและหลงอาหารเยนหรอกอนนอนโดยไมรบประทานอาหาร/เครองดมจนเขานอนรอยละ56.4รบรวามปญหาในชองปากเมอมอาการเดนชดเชนปวดฟน เสยวฟนฟนโยกแตกมเพยงรอยละ23.3ทไปรบบรการทนตกรรมในรอบ1ป(8)และสวนใหญจะไปรบบรการเมอมอาการเจบปวยจนไมสามารถทนหรอดแลดวยตนเองไดอก ทำาใหชนดของบรการทผสงอายสวนใหญไดรบเปนการรกษารอยโรคทมการลกลามหรอมอาการเจบปวดรนแรงแลวการรกษาเพอคงสภาพฟนไวใชงานจงคอนขางซบซอนใชเวลานานผสงอายไมสามารถมารบบรการตามนดไดจงมกตดสนใจถอนฟนเพอขจดปญหา


การจดบรการเพอการดแลสขภาพผสงอาย

จากสภาวะสขภาพทวไปและสขภาพชองปากของผสงอายจะเหนไดวาผสงอายสวนใหญประสบปญหาโรคเรอรงทจำาเปนตองไดรบการบรการรกษาฟนฟสภาพอยางถกตองเหมาะสมและตอเนองในขณะเดยวกนกจำาเปนตองไดรบบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคควบคกนไปเพอชวยปองกนปญหาการเกดโรคใหมโรคแทรกซอนทจะนำาไปสภาวะทพพลภาพและการพงพารวมทงชวยสงเสรมคณภาพชวตผสงอายใหยนยาวมความสขไมมความพการ เปนการสรางความเขมแขงใหกบสงคม ซงจากกระบวนการของงานสาธารณสขของประเทศไทยในปจจบน ไดจดใหมบรการดานสขภาพทงดานสงเสรมปองกนรกษาฟนฟสภาพโดยไมคดมลคาแกผสงอายทไมมสวสดการใดๆตงแตป2535แตถงกระนนสงทเปนปญหาสำาคญในระบบบรการดานสขภาพผสงอายคอผสงอายสวนใหญยงไมสามารถเขาถงบรการอยางทนทวงทและตอเนองในสถานพยาบาลได ดงนน กระบวนการจดบรการเพอบรรลเปาหมายทางสขภาพทดในกลมผสงอาย นอกจากจะตองมครบถวนแลว การเขาถงตวผสงอายใหทนการณและ ตอเนองเปนระบบเปนสงทควรคำานง จากแนวโนมการดแลผสงอายในอนาคตทจะเปลยนเปนการดแลเชงรก เพอการเขาถง โดยใชชมชน เปนฐาน (Community-basecare)มากขน (4,11,12) โดยมรปแบบการบรการในชมชน เชนการบรการพยาบาลระดบตน การดแลทบาน และการดแลโดยชมชน หรอ การสนบสนนใหเกดกจกรรมผานระบบเครอขายใน ชมชน(4)โดยมเปาหมายสำาคญคอการเพมศกยภาพการดแลตนเองของผสงอายพงพาตนเองไดลดความพการสงเสรมคณภาพชวตใหยนยาวและมความสขบคลากรสาธารณสขโดยเจาหนาทสาธารณสขเจาหนาทสถานอนามยทปฏบตงานในชมชนดแลชมชนผานกระบวนการเยยมบานจงมบทบาทสำาคญยงทงในการสนบสนนใหผสงอายและครอบครวตระหนก สามารถเฝาระวงและดแลตนเอง รวมทงเชอมโยงประชากรสงอาย เขากบระบบบรการสขภาพและสงคม


บทท 1ก�รเปลยนแปลงในผสงอ�ย

การเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจ วยสงอาย เปนวยทมการเปลยนแปลงทงทางรางกายและจตใจ ซงการเปลยนแปลงจะสงผลกระทบ ตอความสามารถในการดำาเนนชวตอยางหลกเลยงไมได การเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจ(10,13) ทเปนผลมาจากอายทเหนไดชดไดแก 1. การเปลยนแปลงทางรางกาย - ระบบกลามเนอและกระดก ฝอลบ ไมแขงแรง ไมสามารถพยงขอไวได ทำาใหการเคลอนไหว ชาลง รวมกบความไวของการตอบสนองของเซลลประสาทลดลง อวยวะเกยวกบการทรงตว ในหชนในเสอมไป ทำาใหผสงอายไมสามารถทจะเปลยนอรยาบถ เคลอนไหว หรอตอบโตเมอ จำาเปนตองใชความเรวมากกวาปกตไดจงมการเสยงทจะเสยการทรงตวพลดหกลมงายและเมอ เกดอบตเหตแลวมกจะเกดความผดปกตทรนแรงและภาวะทพพลภาพได - ระบบประสาทสมผสพเศษเชน * สายตามปญหาการมองไมชดจากสายตายาว ตอกระจก กลามเนอลกตาเสอม ทำาใหการ กรอกตาตามการมองภาพเคลอนไหวไมชด * การไดยนมแนวโนมลดลงเนองจากประสาทรบเสยงในหชนในเสอมจากอายทมากขน * การรบรสและกลน มแนวโนมลดลง ลนรบรสไดนอยลงโดยเฉพาะรสหวาน ทำาใหผสงอาย มแนวโนมรบประทานรสหวานมากขน - ผวหนง และเยอบตางๆรวมทงเยอบในชองปาก มความยดหยนลดลง ปรมาณไขมนใตผวหนง ลดลงเกดการเหยวยนบางลงบาดเจบและเกดรอยแผลไดงาย - ระบบหายใจและไหลเวยนโลหต หลอดเลอดทแขงตวจากการเสอมตามวยเปนสาเหตหนง ของความ ดนโลหตสงในผสงอาย ซงถาเปนมากอาจทำาใหเลอดไปเลยงหวใจ สมองไมพอ เกดอาการใจสนเจบหนาอกหนามดเปนลมได - ระบบการบดเคยวและการเปลยนแปลงในชองปาก(รายละเอยดในบทตอไป) - ระบบยอยอาหารและระบบขบถาย ตอมนำาลายทขบนำาลายนอยลงนำายอยในกระเพาะทลดลงทำาใหการกลนและการยอยอาหารทำาได ไมด การดดซมนอยลง การเคลอนไหวของลำาไสทลดลง ทำาใหทองอด หรอทองผกเพมขน การรบประทานทมกากใยรวมกบการมระบบการบดเคยวทดจะชวยการทำางานของกระเพาะลำาไส ใหรางกายนำาสารอาหารไปใชงานงายขนขบถายดขน


- ระบบการเผาผลาญพลงงานในรางกายมอตราลดลง(Basalmetabolic rate)การใชพลงงาน ของรางกายลดลงเกดภาวะนำาหนกเกนอวนงาย - ระบบอนๆเชนระบบตอมไรทอมการผลตฮอรโมนลดลงเชนตบออนผลตอนซลนนอยลง อาจเสยงตอการเกดโรคเบาหวานงายกวาวยอน ระบบการตอบสนองตอการอกเสบและระบบ ภมคมกนทเสอมไปตามอายทมากขนจะเพมความเสยงตอการตดเชอทงทางรางกายและชองปาก ในผสงอาย 2. การเปลยนแปลงทางจตใจ มการเปลยนแปลงของระบบประสาททำาใหความตองการการเรยนรสงใหมลดลงมการเปลยนแปลงทางอารมณบางครงใจนอยหงดหงดวตกกงวลอาจนำาไปสความเจบปวยทางสขภาพจตนอนไมหลบซมเศราสงผลกระทบตอการดแลตนเองและคณภาพชวตได

ปจจยทมผลตอการเปลยนแปลง

การเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจดงกลาว เปนไปในทางเสอมถอย เปนธรรมชาตในผสงอาย อยแลวแตการเปลยนแปลงจะเกดขนเรวหรอชาขนกบสาเหต2ประการ(14)คอกรรมพนธและสงแวดลอมแมกรรมพนธจะมสวนแตปจจบนพบวาปจจยแวดลอมเปนปจจยทมอทธพลสำาคญไดแก - ภาวะโภชนาการ : ทงภาวะโภชนาการขาด และภาวะโภชนาการเกน นอกจากจะสงผลตอการเปลยนแปลงของสภาพรางกายและจตใจผสงอายในทางเสอมถอยโดยตรงแลวยงเปนสาเหตของการเกดและสมพนธกบความรนแรงของรอยโรคและโรคเรอรงเชนการขาดสารอาหารพวกวตามนบสมพนธกบการเกดรอยโรคปากนกกระจอกการไดรบอาหารประเภทไขมนอมตวมากเชนกะทสมพนธกบการเกดโรคหวใจขาดเลอดอาหารรสเคมหรออาหารทมเกลอในปรมาณสงสมพนธกบการเกดโรคความดนโลหตสงเปนตน - ภาวะโรคเรอรงและอบตเหต:ถาดแลตนเองไมดพอควบคมโรคไมไดหรออบตเหตททำาใหเกดความผดปกตทรนแรงและภาวะทพพลภาพ จะสงผลตอการเสอมถอย ของรางกายและจตใจในผสงอายอยางรวดเรว เชน ผสงอายทปกตมการไดยนลดลงเนองจากการเสอมของประสาทรบเสยงในหชนในอยแลว แตถามโรคหวใจความดนโลหตสงหรอเบาหวานจะสงผลใหเกดความผดปกตของเสนเลอดเลยงหชนในงายขนอาจทำาใหเกดหออหตงไดหรอผสงอายทเปนโรคเบาหวานจะมแนวโนมการเสอมของตาเสนประสาทเสอมมอเทาชาผวหนงอกเสบงาย เกดการอกเสบของเนอเยอในชองปากและการสญเสยฟนงายกวาเรวกวาผสงอายทปกตเปนตน - วถชวตและพฤตกรรมสขภาพ:เปนปจจยทสามารถชวยทงชะลอการเปลยนแปลงเชนพฤตกรรมการออกกำาลงกายการเลอกรบประทานอาหารทมประโยชนหรอเปนปจจยทชวยเรงการเสอมถอยเชนพฤตกรรมเสยง การสบบหรดมสราอาจกอใหเกดโรคมะเรงทตบปอดเปนตน ดงนนแมจะสงวยหากมการปฏบตตนและไดรบการดแลทเหมาะสมกจะสามารถชะลอความชรามสขภาพรางกายทดเหมาะสมกบวยได


การดแลเพอการมสขภาพดสมวย ตลอดชวต

จดมงหมายการดแลสขภาพในผสงอาย 1.เพอคงความมสขภาพดสามารถครองชวตอยางอสระไมเปนภาระหรอพงพาบรการของรฐมากนก 2.เพอสามารถคนพบโรคทงทางรางกายและจตใจในระยะแรกรกษาถกตองทนเวลาพรอมฟนฟสภาพ อยางเหมาะสม 3.เพอการคงศกยภาพ และเนนการพงพาตนเองมากทสด สรางความรสกวาผสงอายยงมความสำาคญ และสามารถดแลตนเองไดแมจะมโรคเรอรงกสามารถอยอยางมคณภาพชวตทดได 4.เพอใหระยะสดทายของชวตอยอยางสมศกดศร

ดงนนผสงอายจงควรมหลกการดแลตนเองดงน 1.มการสงเสรมสขภาพการออกกำาลงกายการพกผอนหยอนใจและการสนนาการ 2.มการดแลปองกนตนเองเบองตน ในเรองอาหารและโภชนาการ หลกเลยงพฤตกรรมเสยง เชน การสบบหรการดมสรารวมทงมการดแลสขภาพชองปาก 3.มการตรวจหาสงผดปกตและรบใหการบำาบดรกษาแตเนนๆโดยสงเกตดวยตนเองการตรวจสขภาพ รางกายประจำาปเพอตรวจหาโรคเสยงเชนความดนโลหตสงเบาหวานมะเรงไทรอยดสมองเสอม หรอตรวจหารอยโรคในระยะเรมแรกเพอใหการบำาบดรกษาเชนรอยโรคในชองปาก 4.มสงคมเชนเขารวมกจกรรมอาสาสมครเพอการมคณคาในตนเอง 5.มการพฒนาการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต

ในสวนของครอบครว/ผดแล/ชมชนควรมหลกการดแลและใหการสนบสนนดงน 1.สนบสนนใหผสงอายพงพาตนเองมากทสด 2.ใหอสระยอมรบนบถอในสทธเสรภาพของผสงอายในการรวมตดสนใจสงตางๆทเกยวของกบตนเอง 3.ปรบปรงสงแวดลอมในบานในชมชนเพอเพมความปลอดภยแกผสงอาย 4.สนบสนนชวยเหลอผสงอายในการเดนทางเขารบบรการ


บทท 2ก�รเปลยนแปลงในชองป�กผสงอ�ย

วยสงอาย เปนวยทโครงสรางและอวยวะในรางกาย มการเปลยนแปลงไปในทางถดถอย อวยวะใน ชองปากทงตวฟน เนอเยอรองรบฟน เยอบในชองปากตอมนำาลาย รวมไปถงขอตอขากรรไกร กเชนเดยวกน ซงการเสอมประสทธภาพของอวยวะดงกลาวนอกจากเปนผลจากอายแลวปจจยจากการดแลความสะอาดชองปาก ทไมเพยงพอพฤตกรรมเสยงตาง ๆ เชน การสบบหร ดมแอลกอฮอล โรคทางระบบ เชน เบาหวาน การรบประทานยารกษาโรคบางชนดเปนประจำาจะยงทำาใหเกดความผดปกตในชองปากบางชนดไดงายรวดเรวและรนแรงขน ถาไมไดรบการปองกนรกษาในชวงเวลาทเหมาะสม ยอมเกดการสญเสยฟนจนทำาใหไมสามารถบดเคยวอาหารได ในทสด บคลากรสาธารณสขควรสงเกตและแยกไดวาลกษณะใดเปนการเปลยนแปลงโดยธรรมชาตหรอลกษณะใดเปนความผดปกตทนำาไปสการเกดโรคไดซงการจำาแนกดงกลาวตองอาศยการตรวจในชองปากรวมกบการสงเกตและการซกถามความรสกไมสบายหรอเจบปวดซงผสงอายสามารถระบไดสงทควรสงเกตในชองปากไดแกตวฟนเหงอกและเนอเยอปรทนตเยอบในชองปากและลนนำาลายและตอมนำาลาย

1) ตวฟน(49)

1.1 ลกษณะทวไป : โดยปกต ลกษณะฟนในผสงอายจะดเหมอนยาวขนเลกนอย ซงอาจเปนผลจากการรน ของเหงอก ฟนสเขมขน เนองจากเคลอบฟนดานนอกสดของตวฟน ซงมความใสสกกรอนไป ทำาใหเหนสของ เนอฟนทอยถดเขาไป ซงมสเขมกวา โพรงประสาทฟนมขนาดเลกลง ตบแคบ หรอ อดตน เปนลกษณะทพบ ไดปกตในผสงอาย 1.2 ความผดปกตและรอยโรคของตวฟน: ทพบบอยไดแก 1.2.1 ฟนสก-กรอนซงมหลายลกษณะขนกบสาเหตเชน * ฟนสก-กรอน บรเวณดานบดเคยวของฟนกรามและปลายฟนหนา(16,17) การสกจะพบผวฟนมลกษณะแบนเรยบแขงลกษณะนเกดจากการใชบดเคยวอาหารทคอนขางแขงหรอใชเฉพาะบรเวณนนเคยวอาหารอยางตอเนองยาวนานแตถาพบลกษณะเปนรอยหวำาเปนหลมบนดานบดเคยวของฟนหลงและผวฟนของฟนหนาเปนการกรอนซงเกดจากกรดอาหารสารเคมทอาจมาจากการรบประทานอาหารทมรสเปรยวจดหรอดมเครองดมบางประเภททมความเปนกรดสงเปนประจำาถาสก-กรอนเลกนอยไมมอาการไมจำาเปนตองรกษาแตถาสก-กรอนมากจนมอาการเสยวฟนจำาเปนตองไดการบรณะหรอบางรายทฟนหนาสกจนสนเพราะใชฟนหนาเคยวเนองจากสญเสยฟนกรามควรไดรบการใสฟนปลอมและฝกเคยวฟนหลง


ฟนปกตในผสงอายหญง65ป

ฟนสกจากการบดเคยว

รอยหวำาบรเวณฟนลางซาย-ขวาจากอาหารรสเปรยว

ฟนสกจากการบดเคยวในผสงอายชาย68ป

* ฟนสก ทพบบรเวณคอฟนใกลขอบเหงอก(16,17) จะสงเกตเหน รอยสกเปนรอยหวำาหรอบากเขาไปในเนอฟนบางครงมอาการ เสยวรวมดวยมกเกดจากการแปรงฟนทรนแรงหรอผดวธหรอ การใชแปรงขนแขง รวมกบ ยาสฟนบางชนดทมผงขดหยาบ การสกลกษณะนควรไดรบการบรณะ เพราะถาปลอยทงไว อาจสกลกลงไปถงโพรงประสาทฟนเกดการปวดและถาไมสามารถ ทำาความสะอาดบรเวณนนไดดพออาจเกดการผรวมดวยภายหลง

1.2.2โรคฟนผในผสงอายมกเกดบรเวณคอฟนซอกฟนรากฟน(18,19)ซงแตกตางจากกลมเดกทมกพบการผบรเวณดานบดเคยวเนองจากวยผสงอายมการลมเอยงยนยาวของฟนมภาวะเหงอกรนจนเหนรากฟน ดงนนการผบรเวณรากฟนจะลกลามรวดเรวกวาตวฟนจงตองหมนสงเกตเพอปองกนรกษาไดทนทวงท

ฟนกรามบน-ลางมรอยสกตดขอบเหงอก

ฟนผทเกดบรเวณฟนลก


สาเหตของโรคฟนผเกดจากเชอโรคในคราบจลนทรยทเกาะตดอยบรเวณผวฟนยอยสลายอาหารพวกนำาตาลทำาใหเกดกรดบรเวณผวฟนเกดภาวะความเปนกรดในชองปากเมอลดตำาลงถงระดบหนงผวฟนจะมการสญเสยแรธาตซงถาไมมการคนกลบของแรธาตจะเกดเปนรผไดและสำาหรบผสงอายมกมนำาลายนอยทำาใหปรบสภาวะความเปนกรดในชองปากใหเปนกลางไดชาจงทำาใหเกดการผไดงายขน

2)เหงอกและเนอเยอปรทนต 2.1 ลกษณะทวไป : (49)

เหงอกลกษณะปกตในผสงอายจะมสชมพซดอาจคอนขางคลำามความแนนแขงพอสมควรไมมลกษณะบวมแดงชำาแตอาจมการรนบางจากการแปรงฟนทผดวธหรอผลจากรอยโรคในอดต เนอเยอปรทนต เปนอวยวะทอยรอบรากฟน ไมสามารถเหนได ในชองปาก ประกอบดวย

เยอยดปรทนตและกระดกเบาฟนทำาหนาทชวยรองรบและกระจายแรงบดเคยวจากตวฟนสกระดกขากรรไกรเมออายมากขนจะมการสรางเนอเยอ ทดแทนลดลง เยอปรทนตจงบางและยดหยนนอยลงสำาหรบกระดกเบาฟน มการไหลเวยนโลหตภายในลดลง การสรางและละลายของกระดกชาลง กระดกเบาฟนจะบางและพรนมากขนแตกยงใชงานไดตามปกต

2.2 ความผดปกตและรอยโรคของเหงอกและเนอเยอปรทนต: ทพบบอยไดแก 2.2.1โรคปรทนตอกเสบ(20,21):สาเหตหลกมาจากคราบจลนทรยซงเปนคราบเชอโรคทตดบรเวณคอฟน เชอโรคเหลาน จะปลอยสารพษทำาใหเกดการระคายเคองเกดการอกเสบของเหงอก เยอยด ปรทนตและกระดกเบาฟนทำาใหฟนโยกได

ชนเคลอบฟนมการสญเสยแรธาตและลกลามเขาไปในชนเนอฟน

ผสงอายชาย70ปมเหงอกปกต

ฟนปกต การผลกลามถงโพรงประสาทฟนเชอโรคจะลงไปทปลายรากฟน


นอกจากนพฤตกรรมเสยงบางอยาง(25,36)เชนการสบบหรภาวะโรคเรอรงเชนเบาหวานทไมไดควบคมจะทำาใหอาการของโรครนแรงขนในระยะแรกอาจไมมอาการผดปกตเดนชดแตถาสาเหตยงคงอยและรางกายมความตานทานลดลง จะพบการอกเสบ โดยเหงอกจะบวม สแดงชำา เลอดออกงาย และเมอกระดกเบาฟนถกทำาลาย จะสงเกตความผดปกตนไดจากการโยกของฟนอาจมหรอไมมอาการปวดรวมดวยกได

2.2.2ความผดปกตอนๆ:อาจพบความผดปกตอนๆบรเวณเหงอกเชนแผนคราบสขาวหนาตว แผลทมลกษณะถลอกแดง จากการตดเชอแบคทเรยหรอเชอรา กอนตม นนแขงหรอเปนแผลจากการระคายเคองอนๆเปนตน

3. เยอบในชองปาก (oral mucosa) และ ลน 3.1 ลกษณะทวไป : เยอบในชองปากไดแกเยอบบรเวณกระพงแกมเพดานปากรมฝปากบน-ลางดานในใตลน เหงอก ซงเมออายมากขน เนอเยอเหลานจะมความยดหยนนอยลง บางลง ในผสงอายบางคน อาจสงเกตพบ ตมนนเลกๆคลายหวสวสเหลองออนขนบรเวณกระพงแกมเพดานปากซงเปนลกษณะของตอมไขมนทสามารถมองเหนไดชดขนเนองจากเนอเยอบางลงบางคนอาจพบลกษณะเสนเลอดขอดใตลนพนปากใตลนโดยจะสงเกตเหน แนวเสนเลอดดำาเปนปมๆลกษณะเหลานเปนลกษณะปกตไมมอนตรายแตความตานทานทลดลงอาจทำาใหเกดความระคายเคองแสบรอนหรอเกดแผลในชองปากงายกวาปกต

เหงอกปกต คราบจลนทรยและหนปนเกาะบรเวณคอฟน

เหงอกอกเสบรนแรงบวมสแดงชำาเลอดออกงาย

เหงอกอกเสบเนอเยอปรทนตถกทำาลายฟนโยก

ฟนโยกสญเสยฟน

คราบจลนทรยและหนปนเกาะบรเวณคอฟนเพมขน

ทำาใหเหงอกอกเสบ

เหงอกอกเสบ,เยอยดปรทนต,กระดกเบาฟน

ถกทำาลายฟนโยก


ลนดานบนจะบางลงเรยบแบนเกสรลน(filifrompapilla)จะหายไปลนดเลยนเปนแผลหรอสบลนไดงายแตไมรนแรงตอมรบรสบนลนฝอทำาใหระดบการรบรสเปลยนไปตองมรสจดขนจงจะรบได 3.2 ความผดปกตและรอยโรคของเยอบชองปากและลน: มทงแบบมอาการเฉยบพลนเกดขนรวดเรวเจบปวดมากหรอแบบเรอรงทเกดขนชาๆ และคงอยเปนเดอนๆโดยไมเจบมากนกลกษณะทสงเกตเหนมหลายลกษณะดงน 3.2.1รอยโรคทเกดจากการตดเชอรา(49)

อาจเหนเปนแผนสขาวครม ขดออกได หรอเปนแผนขาว ตมขาว ทลอมรอบดวยเนอเยอสแดงจดหรอเปนแผนสแดงมกจะเจบสวนใหญพบบรเวณเพดานกระพงแกมลนเหงอกสมพนธกบผสงอายทสบบหรมโรคทางระบบเชนเบาหวานไดรบยาปฎชวนะรกษาโรคบางชนดหรอใชยาพวกสเตยรอยดเปนเวลานานหรออาจพบรวมกบการอกเสบใตฐานฟนปลอมชนดถอดไดทไมไดถอดทำาความสะอาดสมำาเสมอในผสงอายบางรายทใสฟนปลอมทมยางดดกลางเพดานจะกออนตรายตอเนอเยอเพดานปากเพราะนอกจากทำาใหเพดานอกเสบตดเชอราแลวถาใสนานๆแรงดดอาจทำาใหเพดานบางลงจนทะลได

รอยโรคสแดงทลน

รอยโรคแผนสขาวครมบรเวณสนเหงอก

การอกเสบการตดเชอราใตฐานฟนปลอมบน

รอยโรคสขาวครมซงสมพนธกบการสบบหรและดมเครองดมแอลกอฮอล

เสนเลอดขอดใตลนพบไดปกต ลนปกตในผสงอายชาย68ป


3.2.2ลกษณะผดปกตและรอยโรคทไมใชเกดจากการตดเชอรา ทพบบอยไดแก ไลเคนพลานส(22) ลกษณะรอยโรคเปนลายเสนสขาว ประกอบดวยตมเลกหนาตวเบยดกนแนนกลายเปนเสนสขาวหนาตวจากเนอเยอปกตขดไมออกพบบรเวณกระพงแกมเหงอกรอยตอระหวางกระพงแกมกบเหงอก เพดานปาก รมฝปาก ผปวยมกมอาการปวดแสบปวดรอน ซงอาจเกด ขนเองหรอเกดเมอรบประทานอาหารรสจดหรออาหารรอนซงสมพนธกบผปวยโรคเบาหวานความดนโลหตสง ตบอกเสบมากกวาปกต หรอ อาจพบการบวมของตอมนำาลายขนาดเลกบรเวณเพดานปาก และมการขยายตว ของรเปดเหนเปนตมหนาและมจดสแดงชดเจน(Nicotinicstomatitis)จากการสบบหร(26)หรอไมเหนรอยโรคทชดเจน แตผปวยรสกวาเนอเยอบรเวณนน หยาบ หนา ระคายเคอง อาจเกดจากสารเคม หรอ จากฟนและ ฟนปลอม

3.2.3 ลกษณะผดปกตทอาจเปลยนเปนมะเรง(32)

เชนพบกอนบวมอาจนมหรอแขงกไดหรอเปนแผนคราบสแดงสขาวรอยแผลจะเปนนานกวา2สปดาหหรอมอาการปวดชาเปนเวลานานหรอมเลอดไหลซมจากบรเวณใดบรเวณหนง

ลกษณะผดปกตดงกลาว จำาเปนตองไดรบการรกษาในชองปากทถกตอง รวมกบการดแลโรคทางระบบและปรบพฤตกรรมเสยง

เสนสขาวหนาตวของไลเคนพลานสบรเวณกระพงแกม

เสนสขาวหนาตวบรเวณลน

กอนบวมนมบรเวณเพดานปาก รอยแผลนนดานขางของลน

ตอมนำาลายบรเวณเพดานปากขยายตวเหนเปนจดแดงชดเจนจากการสบบหร


4) นำาลายและตอมนำาลาย 4.1 ลกษณะทวไป : ปกตคนเรา ผลตนำาลายจากทกๆ ตอมรวมกน ไดวนละ 0.5-1.5 ลตร นำาลายประกอบ ไปดวยนำาโปรตนหลากหลายชนดและอเลคโตรไลตตางๆนำาลายมประโยชนอยางมากตอชองปากโดยนำาลายจะทำาหนาทหลกในการ(27)

1) ทำาใหอาหารแตกตวจากเอมไซมอะมเลสโปรตเอสดเนสอารเนสจากนนทำาหนาท นำาอาหารสกระเพาะ โดยทำาใหอาหารรวมเปนกอน เพอสะดวกในการกลน หลอลน ขณะกลนโดยสรางสารเมอกกลยโคโปรตนนำา 2) ปรบสภาวะความเปนกรด-ดางทำาใหเกดความสมดลยภายในชองปาก 3) ชวยปองกนเนอเยอออนและแขงรวมทงซอมแซมเนอเยอออนในปาก 4) ตอตานเชอจลนทรย(Antimicrobial)เนองจากในนำาลายมสารคดหลงIgAไลโซไซม เลคโตเฟอรนสารตอตานเอสไอว(Anti-HIVFactors) 5) ชวยหลอลนอนๆเชนขณะพดคย ในผสงอายการทำางานของตอมนำาลายจะลดลงขนาดของตอมเลกลงโดยเฉพาะตอมนำาลายใตขากรรไกรลาง ความขน-ใส และองคประกอบในนำาลายเปลยนแปลงไป ความสามารถในการตอตานเชอโรค ลดลงในผสงอายบางรายอาจพบการฝอลบมพงผดมากขน(27)ทำาใหนำาลายถกขบออกมานอยลงทำาใหปากแหงรสกแสบรอนในปากผสงอายควรจบนำาบอยๆเพอใหชองปากมความชมชนลดการระคายเคอง 4.2 ความผดปกตและรอยโรค: ถามอาการผดปกต(23) ผปวยจะรสกนำาลายแหงมาก ปากแหงชดเจน จนทำาใหกลนลำาบากเจบเนอเยอออนระคายเคองปากเปนแผลงายมโอกาสเกดเชอราในชองปากสงหรอเกดฟนผงายแทบทกซ(33,41) เนองจากไมมนำาลายชะลางเศษอาหารและปรบสมดลในปาก รวมทงการรบรสชาตเปลยนแปลงไป มกพบใน ผสงอายทไดรบยาบางชนด(31)เชนยารกษาความดนโลหตสงยารกษาอาการซมเศราหรอผทไดรบการฉายรงสรกษาบรเวณใบหนาและลำาคอจำาเปนตองไดรบการดแลรกษาเฉพาะในชองปากรวมกบการปรบใชยาทางระบบ

ปจจยทมผลตอความผดปกตและรอยโรคในชองปาก

ความผดปกตและรอยโรคในชองปากผสงอายเปนผลมาจากปจจยหลายอยางทสำาคญไดแก 1. ปจจยจากสภาวะอนามยชองปาก 2. ปจจยจากอาหาร 3. ปจจยจากโรคทางระบบการรกษาและการใชยารวมทงภาวะทโภชนาการ 4. ปจจยจากพฤตกรรมเสยง


1) ปจจยจากสภาวะอนามยชองปาก ในผสงอาย ทมอนามยชองปากไมด ชองปากไมสะอาด จะมผลตอการเกดการเปลยนแปลงท ผดปกตและความรนแรงของรอยโรค เนองจากชองปากทไมสะอาด จะมการสะสมของคราบจลนทรย (plaque) ซงเปนกลมของเชอโรค ทเกาะตดผวฟน ทงทอยเหนอขอบเหงอก ใตเหงอก และทผวฟนปลอม กลมเชอโรค เหลานเปนหนงในปจจยเรมตนททำาใหเกดโรคฟนผทตวฟนรากฟนและโรคปรทนตซงพบบอยและเปนสาเหตหลกของการสญเสยฟนในผสงอาย สาเหตทผสงอายสวนใหญทำาความสะอาดชองปากไดไมดพอ สงผลใหมอนามยชองปากทไมดเนองจาก - มสภาพในชองปากทเออตอการเกาะตดของคราบจลนทรยเชนมฟนลมเอยงยนยาวอนเปนผลจากการถอนฟนคสบหรอฟนขางเคยง มรองลกบรเวณขอบเหงอก เหงอกรน รากฟนมผวขรขระ ไมเรยบ หรอมรองบนคอฟน/รากฟน จากการแปรงฟนผดวธ การมฟนผทตวฟนและรากฟนอยแลว การมหนปน หรอการใส ฟนปลอมซงจะมสวนของตะขอและแผนฟนปลอมเพมเขามาในชองปาก เกดซอกมม ทำาใหการสะสมของคราบจลนทรยงายขน

- มสภาพรางกายไมพรอม เนองจากมโรคประจำาตวบางอยาง ทมผลกระทบตอประสทธภาพการทำาความสะอาด เชน โรคตา ปญหาสายตา ทำาใหการมองเหนไมชดเจน ไมสามารถกำาจดคราบจลนทรยและ สงตกคางบางบรเวณไดหมด ไขขออกเสบรมาตอยด (Rheumatoid)(35) เปนอาการของไขขออกเสบ บวมทเกดขนทกระดกขอมอทำาใหประสทธภาพการใชมอลดลงแปรงฟนลำาบากผปวยโรคParkinson,s(24,41)ซงขยบเคลอนไหวลำาบาก กลามเนอใบหนาแขงเกรง รมฝปาก ลน เคลอนไหวไมด ควบคมการกลนยาก การทำาความสะอาดชองปากกจะลำาบากดวย นอกจากน ปญหาภาวะจตใจ ซมเศรา สมองเสอม กเปนอกสาเหตหนงททำาใหผสงอายบางราย ไมสามารถดแลความสะอาดชองปากดวยตนเองไดดพอ

ฟนบนยนยาวทำาใหเกดซอกระหวางฟนกรามบน

ฟนลมเอยงจากการถอนฟน หนปนสะสมผวฟนขรขระคราบจลนทรยเกาะตดงาย


2) ปจจยจากอาหาร อาหารทมผลตอการเปลยนแปลงทผดปกตและรอยโรคในชองปากโดยตรงคออาหารพวกนำาตาลการรบประทานอาหารหวานระหวางมออาหารบอยๆ จะยงสงผลตอการเกดโรคฟนผชดเจน เนองจากเชอโรค ในคราบจลนทรยยอยสลายอาหารพวกนำาตาลทำาใหเกดความเปนกรดในชองปากอยางตอเนองในขณะทผสงอายมนำาลายนอยยงทำาใหเกดฟนผไดงาย

3)ปจจยจากโรคทางระบบการรกษาและการใชยารวมทงภาวะทโภชนาการ โรคทางระบบการรกษาและการใชยารวมทงภาวะทโภชนาการทมผลกระทบตอการเปลยนแปลงในชองปากโดยตรงไดแก 3.1 โรคทางระบบไดแก q โรคเบาหวาน เปนโรคเรอรงทพบไดบอยทมผลกระทบตอภาวะชองปากชดเจนโดยเฉพาะในผปวยเบาหวานทไมไดควบคม(uncontrolled)จะพบภาวะแทรกซอนดงน(36,37)

- อาการปากแหง ปวดแสบปวดรอนในชองปาก เนองจากการไหลของนำาลายลดลง ตอมนำาลายโต -มโอกาสเกดฟนผไดงายเนองจากมการเพมระดบของนำาตาลกลโคสในนำาลายรวมกบ การไหลของนำาลายทลดลง ไมมนำาลายชวยชะลางอาหารและชวยลดความเขมขน ของภาวะกรดดาง - มแนวโนมเกดโรคปรทนตไดงายและรนแรงกวาปกต เนองจากมการทำาลายเนอเยอ ของเหงอกเนอเยอปรทนตและกระดกเบาฟนทำาใหเหงอกบวมเกดหนองปลายราก ฟนโยก และสญเสยฟนไดในทสด นอกจากน ยงมรายงานวาการเกดโรคปรทนตใน ผปวยเบาหวานทำาใหประสทธผลของยารกษาโรคเบาหวานลดลงดวย -ตดเชองายโดยเฉพาะการตดเชอรา(Candidiasis)เนองจากเชอราเจรญไดดในนำาลาย ทมนำาตาลกลโคสสงและถาผปวยสบบหรหรอมภาวะอนามยชองปากทไมดรวมดวย จะยงทำาใหเกดการตดเชอรางายและรนแรงขน - เมอเกดแผลในปากจะหายชา q วณโรค(49)

วณโรคปอดในผสงอาย อาจพบเปนแผลทมลกษณะเฉพาะของวณโรคในชองปากได โดยแผลมลกษณะสแดงไมเจบแผลจะคงอยนานไมหาย q โรคไต(49)

ไตวายเรอรง ทำาใหรางกายไมสามารถกำาจดของเสยออกจากรางกายได เกดภาวะยรเมย อาจพบอาการแสดงทางชองปากไดเชนเลอดออกในชนใตเยอบชองปากบรเวณดานขาง ของลน


3.2 การรกษาและการใชยา ไดแก q การบำาบดทางรงสเคมรกษาเพอตานเซลลมะเรง การฉายรงสรกษามะเรงบรเวณศรษะและใบหนาทำาใหตอมนำาลายมการเปลยนแปลงนำาลายไหลนอยลงมอาการปากแหงปากและลนแหงเปนฝาฟนผงายควรใหอมนำาบอยๆใหชองปากชมชนถาเปนไปไดควรแนะนำาผปวยใหไปรกษาทางทนตกรรมทกชนดใหเรยบรอยกอนไปฉายรงสรกษา q การใชยารกษาโรคทางระบบทเรอรงบางชนด(31)เชน - ยารกษาโรคภมแพ(Antihistamines) เชน CPM Atarax ยากลมลดความเครยดเชน Amitryptrypline ถาใชนานๆ ทำาใหเกดการเปลยนแปลงทงดานคณภาพและปรมาณของนำาลายลดลง ความสามารถในการตานเชอจลนทรยลดลงนำาลายมความเปนกรดเพมขนเกดภาวะปากแหงเกดการระคายเคองอกเสบเนอเยอในชองปากและเกดฟนผงาย - ยารกษาโรคความดนโลหตสง เชน เมธลโดปา (Methydopa) ยารกษาโรคเบาหวาน เชน คลอโพรปาไมด (Chlerporpamide) ยารกษาโรคขออกเสบ เชน เพนลบวทาโซน(Phenylbutazone) อนโดเมทาซน(Indomethacin)ยารกษาโรคตบเชนเพนซลามน(Penicillamine)เปนตนอาจกระตนใหเกดรอยโรคสขาวบนเนอเยอทเชดถไมออกของไลเคนพลานส - ยารกษาโรคหอบหด ทเปนยาพนในชองปากกลมสเตยรอยด (steroid) เปนประจำา จะมผลขางเคยงทำาใหเกดการตดเชอราในชองปากงายขน 3.3 ภาวะทโภชนาการ อาจเปนผลกระทบจากภาวะจตใจซมเศราหรอการไมมฟนบดเคยวอาหารหรอการดดซมอาหารบกพรองทำาใหไดรบสารอาหารไมเพยงพอทพบบอย(28,29)ไดแก - การขาดวตามนบ 2,5,6,12ทำาใหลนเลยนเปนมนมสแดงจด เนอเยอในปากเปน แผลงายอาจเกดแผลทมมปากทเรยกปากนกกระจอกได - การขาดธาตเหลกหรอกรดโฟลกเปนเวลานานหลายปทำาใหเกดภาวะโลหตจางเนอเยอในชองปากตดเชองายลนเลยนรบรสไดไมดปากแหงรวมถงเปนสาเหตของการเกดแผลปากนกกระจอกดวย สำาหรบแผลปากนกกระจอกนอกจากเปนผลจากการขาดสารอาหารแลวการสกของฟนหรอการสญเสยฟนกรามในผสงอายทำาใหระยะหางระหวางขากรรไกรบนและลางมระยะสนลง มผลทำาใหมมปากตก มมปากจะชนอยตลอดเวลางายตอการตดเชอ


3.4 การเปลยนแปลงของฮอรโมน มกพบในผสงอายหญงซงอาการทพบอาจมอาการปากแหงปวดแสบปวดรอนบรเวณเนอเยอในชองปากการรบรสชาตไมด

4)ปจจยจากพฤตกรรมเสยงตางๆไดแก 4.1 การสบบหรการเคยวยาเสน/ยานตถ สารประกอบในบหรโดยเฉพาะนโคตน(Nicotine)นำามนดบ(Tars)รวมทงสารอนทเกดจากการเผาไหมในชองปากสงผลตอรางกายโดยเมอผานไปทปอดผานไปตามกระแสเลอดจะกระตนตอมหมวกไต(Adrenalgland)ใหขบสารepinephrineเพมขนทำาใหหลอดเลอดรดตวเพมการยดตดของเกลดเลอดทำาใหหลอดเลอดตบงายขนเกดความดนโลหตสงไขมนในเลอดสงขนเสยงตอหลอดเลอดอดตน(26)

แผลนกปากกระจอก

รอยโรคสขาวจากเชอราบรเวณเหงอกในผสบบหร ฟนมคราบสนำาตาลโยกโดยไมมอาการของเหงอก

ลนเลยนจากการขาดธาตเหลกในผสงอายหญง75ป


สวนผลตอชองปาก ความรอนและสารประกอบตางๆ ทเหลอตกคางจากการเผาไหมใน ชองปากซงจะรวมถงยาเสนยานตถ ทใชเคยวหรอสมผสกบเนอเยอ จะกอใหเกดความระคายเคองตอเนอเยอทำาใหเกดรอยโรคเปนปนสขาว สแดง เกดการตดเชอราทอาจนำาไปสการเกดมะเรง ในผสบบหรมโอกาสเสยงตอการเกดมะเรงในชองปากสงกวาคนไมไดสบ ถง 5 เทา นอกจากนการสบบหรมผลโดยตรงตอเนอเยอปรทนต และการสญเสยกระดกเบารากฟนทำาใหเกดรองลกโดยรอบรากฟนเกดฟนโยกและการสญเสยฟนโดยบางครงอาจไมมอาการอกเสบ บวมแดงของเหงอกเลยกได และบหรยงมผลตอความรนแรงของโรคปรทนต รวมทงมผลลดประสทธผลและไมตอบสนองตอการรกษาทางทนตกรรมดวย(25)

4.2 การดมเครองดมแอลกอฮอล/การใชนำายาบวนปากทผสมแอลกอฮอล(38) พบความสมพนธของผทดมแอลกอฮอลในปรมาณสงกบการเกดโรคมะเรงในชองปาก OralSquamousCellCarcinoma(38)สวนการใชนำายาบวนปากทผสมแอลกอฮอลเปนเวลานานพบวากอใหเกดความระคายเคองตอเนอเยอในชองปากและกอใหเกดรอยโรคได(51)

4.3 การเคยวหมาก การระคายเคองอยางเรอรงตอเนอเยอชองปากอาจทำาใหเกดการเปลยนแปลงเปนมะเรง(52)

4.4 การระคายเคองจากสาเหตอนๆ การระคายเคองจากตวฟนรากฟนทผสกกรอนวสดอดตนทแตกบนการใสฟนปลอมชนดถอดไดทไมพอดฟนปลอมทใสมาเปนเวลานานจนหลวมหรอขยบไปมาเนองจากมการละลายตวของสนเหงอกฟนปลอมทแตกหกชำารดและไมไดนำาไปซอมการเสยดสการระคายเคองตอเนอเยอชองปากเรอรงอาจทำาใหเกดการเปลยนแปลงเปนมะเรงภายหลงได จากปจจยตางๆ ทสงผลตอการเพมความเสยง ในการเกดความผดปกตและรอยโรคใน ชองปากการปฏบตตนเพอลดปจจยเสยงตางๆจะชวยใหผสงอายคงความมสขภาพชองปากทดสมวยไดตลอดชวตซงการปฏบตตนเพอการมสขภาพชองปากทดจะไดกลาวในบทตอไป


บทท 3ขอแนะนำ�ในก�รดแลสขภ�พชองป�กผสงอ�ย

การดแลสขภาพชองปากผสงอาย ใหสามารถคงสภาพในชองปาก เพอลดการสญเสยฟน และลดความเสยงตอการเปลยนแปลงทผดปกตตางๆ เปนสงจำาเปน แตเนองจากผสงอายมศกยภาพในการพงพาตนเอง ไมเทากนขอแนะนำาในการดแลสขภาพชองปากผสงอายจงแบงเปน 1.ขอแนะนำาในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทชวยเหลอตวเองได 2.ขอแนะนำาในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทมโรคทางระบบ 3.ขอแนะนำาในการดแลสขภาพชองปากผสงอายในผสงอายทไดรบรงสรกษาหรอบำาบด 4.ขอแนะนำาในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทชวยเหลอตวเองไมได

+ ขอแนะนำาทวไปในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทชวยเหลอตวเองได ในผสงอายทชวยเหลอตวเองได หรอพอจะชวยเหลอตวเองไดบางในการทำากจวตรประจำาวน อาจม หรอ ไมมโรคประจำาตว สามารถดแลสขภาพชองปากของตนเองอยางตอเนอง เพอปองกนการเกดความ ผดปกตหรอรอยโรคทจะเกดใหมหรอกลบเปนซำาไดดงน

1.การทำาความสะอาด การดแลความสะอาดชองปากใหเหมาะสม โดยมจดมงหมาย เพอกำาจดคราบจลนทรย ซงเปนสาเหตของโรคสวนใหญ ในชองปากออก การทำาความสะอาดชองปากนรวมไปถงการทำาความสะอาดลนและฟนปลอมดวยซงวธทำาความสะอาดชองปากสามารถทำาไดทงทางเชงกลเชนการขดถขดและการใชสารเคม 1.1 การทำาความสะอาดเหงอกและฟน(39,40)

วธททำาไดดวยตนเองทสะดวกและคนเคยทสด คอ การแปรงฟน แตในผสงอายทมสภาพเหงอกและฟนทเปลยนแปลงไปรวมทงความสามารถในการใชมอและสายตาทเปลยนแปลงไปควรมวธการและการเลอกใชอปกรณเสรมอนๆทเหมาะสมรวมดวยอปกรณทำาความสะอาดทแนะนำาไดแกแปรงสฟน : การแปรงฟนทถกวธมหลกสำาคญคอ * ควรแปรงฟนอยางนอยวนละ2ครงเชาและกอนนอน *ควรแปรงใหทวถงทกซทกดานโดยเฉพาะคอฟนและซอกฟน *ควรแปรงฟนรวมกบการใชยาสฟนชนดครมทผสมฟลออไรดเพอปองกนฟนผ *ควรใชเวลาแปรงฟนแตละครงประมาณ2นาท


:การเลอกใชแปรงสฟน *ควรเลอกใชแปรงสฟนทมดามจบไดถนดมอ * ตวแปรงไมเลกหรอใหญเกนไปเมอเทยบกบขนาดของชองปาก * ขนแปรงนมปลายขนแปรงมน * ควรเปลยนแปรงสฟนเมอขนแปรงบานหรอมอายการใชงาน2-3เดอน :กรณผสงอายทมปญหากลามเนอมอหรอไมสามารถควบคมการใชมอในการแปรงฟนแบบธรรมดา ไดดอาจแกไขไดโดย * เลอกใชแปรงสฟนไฟฟาเพอผอนแรง * ปรบปรงขนาดของดามแปรงสฟนทวไป ใหจบไดเหมาะมอเชน ถานวมอกางไมได อยในลกษณะกำามอแนนตลอดเวลา ใหสอดดามแปรงเขาไปในฝามอทกำาแนนหรอ ถามอไมสามารถกำาไดแนนเทาปกต ควรปรบปรงขนาดของดามแปรงใหเหมาะกบการกำาดามแปรงเชนใชยางทเปนมอจบของจกรยานสวมทบดามแปรงสฟน ยดดวยกาวหรอดนนำามนหรออาจเพมสายรดยดแปรงไวกบมอ โดยใชวสดทหางายนำาหนกเบา ไมดดซบนำาเชนหลอดพลาสตกหรอสายนำาเกลอผกตดกบดามแปรง โดยปลายหนงผกไวทางดานขนแปรงและอกปลายผกทปลายดามแปรง

การทำางานจะใชมอสอดเขาไปในระหวางชองดามแปรงและสายรด โดยใหสายรด รดหลงมอไวกบ ดามแปรงเมอขยบมอกจะสามารถแปรงฟนได

ไหมขดฟน : ลกษณะเปนเสนแบนมทงขนาดเลกและใหญใหเลอกใชตามขนาด ความกวางของซอกฟน: การใชไหมขดฟน * ใชชวยทำาความสะอาดซอกฟน โดยใชควบคกบการแปรงฟน อยางนอยวนละ1ครง * ดงไหมขดฟนออกมายาวประมาณ10-12นวใชนวกลางพนแตละ ปลายไวหรอผกเสนไหมเปนวงกลมขนาดขอมอใชนวหวแมมอ และนวชจบเสนไหมหางประมาณ1นวตามรป * นำาไหมขดฟนคอยๆผานลงในซอกฟนพยายามอยาใหบาดเหงอก

แปรงสฟนไฟฟา รปแบบประยกตของดามแปรงใหจบถนดมอ


*กวาดถไหมขดฟนขนลงในแนวดงเพอขจด เอาคราบจลนทรยออกถารสกไหมขดฟนตด ใหปลอยปลายขางหนงแลวคอยๆ ดงออก ดานขาง

แปรงซอกฟน: ใชทำาความสะอาดซอกฟนททเปนชองหรอฟนหางไดด: การใช

* เลอกขนาดแปรง ใหสวนทเปนขนแปรง มขนาดใหญกวาซอกฟนทจะทำาความสะอาด เลกนอย* จมนำาใหขนแปรงออนนม สอดเบาๆเขาไป ระหวางซอกฟนในทศทเอยงไปทางปลายฟน ขยบเขาออกแนวนอน

แปรงกระจกเดยว : ลกษณะคลายแปรงสฟนปกต แตมขนแปรงเพยง กระจกเดยว: ใชทำาความสะอาดในจดลกๆหรอแคบ เชน ดานหลง ฟนกรามซสดทายทแปรงสฟนปกตแปรงไดไมถงไมถนด หรอใชแปรงฟนซทเหลอเดยวๆไมมฟนขางเคยง

ไมจมฟน :ใชชวยทำาความสะอาดซอกฟน แตมกใชไดถนดในฟนหนา ใชขจดคราบจลนทรยทอยระหวางซอกฟนทม เหงอกรนมชองเหนชดหรอชองระหวางแยกรากฟน

: การใชไมจมฟน l ไมจมฟนควรมลกษณะดามตรงแบนเรยวบางไมมเสยน l ใชทำาความสะอาดซอกฟนทหางและชวยเขยเศษอาหารออกโดยสอด เขาไปในซอกฟนระวงอยาใหเปนอนตรายตอเหงอก l กรณใชทำาความสะอาดคอฟน ถาเปนไมจมฟนปลายแหลมควรกด ปลายใหแตกเปนพกอนแลวคอยๆใชครดไปตามคอฟนขอบเหงอก: ไมจมฟนใชงายกวาไหมขดฟน แตมขอจำากดมากกวา ตรงทใชไดเฉพาะ ผทมชองวางระหวางซฟนไมสามารถใชขดทำาความสะอาดตรงมมโคง ของฟนและซอกฟนปกตเพราะโอบรอบฟนไมได


Waterpick: เปนอปกรณฉดนำาแรงสงทสามารถใชแรงฉดของนำาทำาความสะอาดและกำาจดเศษอาหารในซอกฟนนำายาบวนปาก: ม2ประเภทคอนำายาบวนปากเพอชวยลดการเกดคราบจลนทรย(Antiplaque)และขจดเชอโรคเชนนำายา บวนปากทผสม Chlohexidine gluconate 0.12 – 0.2% อมบวนปากครงละ 1 นาท วนละ 2 ครง สวนผสมของนำายาอาจทำาใหเกดคราบสนำาตาล-ดำาบนตวฟนสวนนำายาบวนปากผสมฟลออไรดจะชวยปองกน ฟนผทตวฟนและรากฟน

1.2 การทำาความสะอาดเยอบชองปากและลน เพอขจดคราบอาหารและคราบจลนทรยทตกคางอยบรเวณเยอบชองปากกระพงแกมเพดานปากดานบนของลนโดยควรทำาความสะอาดทกครงหลงอาหารโดยวางแปรงสฟนหรออาจใชไมกวาดลนวางลงบนผวลนกวาดจากโคนลนออกมาดานปลายลนทำาซำา4-5ครงสวนเยอบชองปากกระพงแกมเพดานปาก อาจใชแปรงสฟนขนนมหรอใชนวมอกวาดเบาๆ

1.3 การทำาความสะอาดฟนปลอม ฟนปลอมม2ชนดคอชนดถอดไดและชนดตดแนน - ฟนปลอมชนดถอดได:อาจมสวนของตะขอใชยดกบฟนขางเคยงและมฐานพลาสตกหรอโลหะวางบนเหงอกหรอเพดานปาก เพอรบแรงบดเคยวซงบรเวณทเปนตะขอหรอฐานพลาสตกน จะมเศษอาหารมาตดหรอตกคางได จงควรถอดฟนปลอมออก ทำาความสะอาดทกครงหลงรบประทานอาหาร พรอมกบทำาความสะอาดฟนแทในปาก เพอปองกนไมใหเกดฟนผและกลนปาก นอกจากน ควรถอดฟนปลอมออกกอนนอน ทกครงทงกลางวนและกลางคนเพอใหเหงอกไดพกผอนและฟนปลอมทถอดออกตองลางใหสะอาดและแชนำาไวทกครงเพอไมใหฐานพลาสตกของฟนปลอมแหงซงจะทำาใหแตกชำารดได การทำาความสะอาดฟนปลอม * ใชแปรงสฟนแตะนำายาลางจาน หรอสบ ขดถฟนปลอมใหสะอาดครงหนงกอน แลวลางออกดวยนำาสะอาดใหหมดจากนนใชแปรงสฟนกบยาสฟนขดถฟนปลอม ใหสะอาด ลางดวยนำาสะอาด อกครง การลางควรมภาชนะคอยรองรบเพอกน ฟนปลอมตกแตก * กรณมคราบหนปน คราบบหรเกาะตดฟนปลอม สามารถใชนำายาเคม หรอยาเมด สำาหรบแชทำาความสะอาดฟนปลอมไดนำายาบางชนดเชนalkalinehypochlorite แมวาจะมคณสมบตทำาลายเชอราและ เชอแบคทเรย แตไมเหมาะกบฟนปลอม ทมโลหะเนองจากกดกรอน และยงทำาใหสฐานพลาสตกจางลง หรอนำายาพวก chlohexidine 2% เมอแชฟนปลอมจะสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย และเชอรา candida พรอมลดการยดเกาะทำาใหจำานวนเชอโรคเกาะฟนปลอม นอยลงแตหลงจากแชแลวตองลางดวยนำาสะอาดและแชในนำาสะอาดกอนนำามาใส


ขอควรระวง * หามนำาฟนปลอมแชในนำาเดอด นำารอน เพราะจะทำาใหบดเบยว และไมควรทงฟนปลอมตากแหง เพราะอาจแตกราวได * ฟนปลอมบางชนดมอายการใชงานอาจตองซอมแซมหรอเปลยนใหมถามการแตกหก * ฟนปลอมททำาใหเกดการระคายเคองตอเหงอกและเนอเยอชองปากควรไดรบการแกไข หากทงไว อาจเปนสาเหตหนงททำาใหเกดแผลมะเรงในปาก

- ฟนปลอมชนดตดแนนจะสวมทบลงไปบนซฟน หรอใชฟนขางเคยงชองวางเปนหลกยดฟนปลอมชนดนจะไมมตะขอหรอฐานบนเหงอกหรอเพดานปากไมสามารถถอด ออกไดดงนนการรกษาความสะอาดนอกจากการแปรงฟนตามปกตแลวควรใชไหมขดฟนสอดเขาทำาความสะอาดใตฟนปลอมและขอบเหงอกดวย

2. การเลอกรบประทานอาหาร ปกตคนเรามความตองการพลงงานเปลยนไปตามอายเมออายมากขนความตองการพลงงานจะลดลงเนองจากมกจกรรมตางๆลดลง การเผาพลาญพลงงานลดลง ความตองการอาหารควรตองลดลงดวย ตามอตโนมตแมวาผสงอายจะตองการพลงงานปรมาณนอยลงแตความตองการชนดของสารอาหารทงโปรตนวตามนเกลอแรไมไดลดนอยลงตามอายทมากขนในวยสงอายการเลอกรบประทานอาหารนอกจากจะตองคำานงถงคณคาอาหารใหครบถวนพอเพยงกบความตองการของรางกายในแตละวนแลวชนดลกษณะความแขงนมและความถในการบรโภคอาหารกมความสำาคญ เนองจากผสงอายสวนใหญมปญหาโรคในชองปาก มการสญเสยฟน บางคนมฟนโยก ใสฟนปลอม ซงทำาใหประสทธภาพการบดเคยวลดลง(28) ความสามารถในการทำาความสะอาดกลดลงเกดการตกคางของอาหารโดยเฉพาะพวกคารโบไฮเดรทนำาตาลซงนำาไปสฟนผได(34)

ฟนปลอมชนดถอดไดฐานอะครลกและฐานโลหะ

ใชแปรงสฟนขนออนแปรงรวมกบสบ ถอดแชนำากอนนอนทกครง

ครอบฟน,สะพานฟน


- สำาหรบการรบประทานอาหารเพอการมสขภาพชองปากทดควรปฏบตดงน * ควรรบประทานอาหารใหเปนมอไมควรกนจบจบระหวางมอโดยเฉพาะชวงกอนนอน เพอลดการตกคางของเศษอาหาร แตถาเลยงไมได ยงชอบรบประทานอาหารวาง เพมเตมจากมอปกต ควรเลอกอาหารพวกโปรตนและผลไม(34) โดยเฉพาะผลไมทม ลกษณะเปนเสนใยรสไมหวานจดเชนฝรงพทราชมพมนแกวถวอาหารธญพช เปนตนซงนอกจากจะดตอชองปากแลวยงมวตามนและเกลอแรตางๆและมเสนใย ทชวยใหลำาไสทำางานไดอยางปกตปองกนอาการทองผกในผสงอายได(30) * ควรลดอาหารพวกรสหวานจดพวกแปงนำาตาลทนม ละเอยดมากๆหรอเหนยว ตดฟนใหนอยลงเนองจากตกคางในซอกฟนไดสงทำาความสะอาดยากเกดฟนผงาย(34)

* ควรหลกเลยงเครองดมเชนชากาแฟซงมสารพวกคาเฟอนทเปนอนตรายตอระบบ การทำางานของหวใจ และความดนโลหต และ นำาอดลม ทมนำาตาลและความเปน กรดสง สงผลตอการเกดฟนผ การสกกรอนของฟนโดยตรง ควรปรบเปลยนเปน นมสดหรอนำาผลไมจะใหประโยชนตอสขภาพรางกายมากกวา - สำาหรบผใสฟนปลอมควรระมดระวงเปนพเศษในการรบประทานโดยเฉพาะอาหารเหนยว และแขง

3.การเสรมสรางความแขงแรงของชองปาก 3.1 การเสรมสรางความแขงแรงของตวฟน ผสงอาย เปนกลมทมความเสยงตอการเกดฟนผทตวฟนและรากฟน ควรเสรมสราง ความแขงแรงของฟนรวมไปกบการทำาความสะอาด การใชฟลออไรดเฉพาะท เปนวธทมประสทธภาพในการ ปองกนฟนผ โดยฟลออไรดจะลดการละลายตวของผวฟน(solubility)ยบยงการสญเสยแรธาตในโครงสรางฟน(Demineralization)และสงเสรมการคนกลบของแรธาตไปยงผวฟน(Remineralization)ทำาใหฟนผเกดขนและลกลามเปนรชาลง รปแบบการใชฟลออไรดม2ลกษณะ - แบบใชไดเองทวไป : ผสงอายสามารถหาซอมาใชไดเองเปนประจำา อยในรปของ ยาสฟนผสมฟลออไรดนำายาบวนปากผสมฟลออไรดหลายยหอ - แบบททนตบคลากรเปนผใหบรการ : เชน การเคลอบฟลออไรดในรปของเจล การทาฟลออไรดวานช ซงจะชวยเพมความเขมขนของฟลออไรดในปาก เฉพาะท ในชวงเวลาหนง


3.2 การเสรมสรางความแขงแรงของกลามเนอใบหนาและลน(50) เมออายมากขน การทำางานของกลามเนอบรเวณรอบๆปากหรอหนา จะชาลง ทำาให บางครงเคยวอาหารไมถนดมอาหารคางอยภายในชองปากกระพงแกมการบรหารใบหนาและลนจะชวยกระตนเสนประสาทกลามเนอใบหนาเชนแกมปากและลนทำาใหการทำางานทเคยเคลอนไหวชาลงใหกลบเคลอนไหวไดดขนคลองขนการบรหารใบหนา - ชวยปลกเสนประสาทกระตนกลามเนอใบหนาเชนแกมปากและลนใหเคลอนไหว ไดดขน - แนะนำาใหทำาหลงลางหนาตอนเชา - ขนตอนม3ขนแตละขนใชเวลาประมาณ10วนาทแลวผอนคลายจากนนให ปฏบตซำาตงแตตนอก3รอบขนตอนมดงน

ขนท1 : เรมตนดวยสดลมหายใจเขาใหเตมปอด เหยยดรมฝปากออกไปดานขางเปนแนวกวาง ขยบใหแกมสง หลบตาใหสนท

ขนท2 :อาปากกวางและลมตาใหกวาง

ขนท3 :ปดปากใหสนท ปองแกม ขยบปากซาย-ขวาการบรหารลน - ชวยใหการเคลอนไหวของลนดขน ซงจะชวยใหการทำางานทตองคลกเคลาอาหาร ดวยลนทำาไดดขนปองกนไมใหอาหารตกสหลอดลม ชวยใหออกเสยงพดได ชดเจนขนและชวยกระตนการหลงนำาลาย - แนะนำาใหทำากอนรบประทานอาหาร - การบรหารลนม2แบบคอการบรหารโดยการเปดปากและการบรหารโดยการ ปดปากโดยมขนตอนดงน


l การบรหารโดยการเปดปาก(ปฏบตแตละขนตอน5ครง)

1.แลบลนเขาและออก 2.แลบลนแลวเคลอนไปทางซาย-ขวา 3.แลบลนแลวขยบลนขนลงขวา หมนลนไปทางซายขวาเพอเลยรอบๆ เพอเลยรอบๆรมฝปาก รมฝปาก

l การบรหารโดยการปดปาก(ปฏบตแตละขนตอน5ครง)1.ดนรมฝปากบนดวยลน 2. ดนรมฝปากลางดวยลน 3. ดนแกมซาย ขวาดวยลนหมนลน ไปรอบๆทงซายและขวา

3.3 การกระตนการทำางานของตอมนำาลาย เมออายมากขนนำาลายผลตนอยลงชองปากมแนวโนมแหงงายกลนลำาบากการนวดตอมนำาลายจะชวยกระตนใหตอมนำาลายผลตนำาลายมากขน - แนะนำาใหทำากอนรบประทานอาหาร - การนวดตอมนำาลายม3ตอมไดแกตอมใตหตอมใตคางตอมใตลนหลงจากตรวจสอบตำาแหนงทจะนวดแลวใหปฏบตตามขนตอน1-3แลวทำาซำาอก2-3ครง

ตอมใตห

ตอมใตลน

ตอมใตคาง


4.การปองกนความผดปกต โดย - ปรบพฤตกรรมเสยงเชนการสบบหรเคยวหมาก -พบทนตบคลากรเพอตรวจสขภาพชองปากอยางนอยปละ1ครง - กรณผสงอายมโรคทางระบบ ควรปรกษาแพทย เพอควบคมโรค ใหอยในระดบท ไมสงผลกระทบตอสภาพรางกายและชองปาก

+ ขอแนะนำาในการดแลสขภาพชองปากผสงอายทมโรคทางระบบ

ผสงอายทมโรคทางระบบบางโรค ทสำาคญไดแก เบาหวาน หรอ จะมการเปลยนแปลงใน ชองปากทสมพนธกบโรคชดเจนจำาเปนตองไดรบคำาแนะนำาเฉพาะในการดแลสขภาพชองปากเพอคงการมสขภาพชองปากทด

ลกษณะในชองปากผสงอายทมโรคเบาหวาน

โรคในชองปากเปนภาระแทรกซอนสำาคญอนดบ6(37)ของโรคเบาหวานทควบคมไมไดจะทำาใหเกดการทำาลายเนอเยอของเหงอกและกระดกเบาฟนเกดภาวะเหงอกอกเสบฟนโยกและในขณะเดยวกนถาดแลชองปากไมดมการตดเชอของเหงอกกจะมผลทำาใหควบคมระดบนำาตาลในเลอดยากดวย(รายละเอยดในบทท2ปจจยทมผลตอความผดปกตและรอยโรคในชองปาก)

ดงนนการใหคำาแนะนำาในการดแลสขภาพรางกายและการดแลในชองปากทเหมาะสมจะสามารถชวยให ผปวยเบาหวานควบคมระดบนำาตาลในเลอดไดดลดภาวะแทรกซอนรนแรงทงระยะสนและยาวได

ขนท 1 การกระตนตอมใตหวางนวกอยถงนวชไวทแกมแลวหมนแถวๆฟนกรามบนวนจากขางหลงไปขางหนาทำา10ครง

ขนท2การกระตนตอมใตคางวางนวโปงตรงสวนทนมตรงกระดกคางกดตงแตบรเวณใตหจนถงใตคางประมาณ5ตำาแหนงๆละ5ครงตามลำาดบ

ขนท 3 การกระตนตอมใตลนใชนวโปงของทง2มอกดลงชาๆทบรเวณลนขางใตคาง10ครง


การดแลสขภาพชองปากในผสงอายโรคเบาหวาน(36,37)

ผปวยเบาหวานพงรขอมลและพงตระหนกวาตนเองมภาวะเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนในชองปากไดงายตามทกลาวขางตนแตสามารถปองกนและลดภาวะแทรกซอนตางๆไดโดย - การดแลอนามยชองปากทดเชนการดแลความสะอาดของฟน/เหงอกฟนปลอมทถกตอง - การควบคมระดบนำาตาลในเลอดใหคงทสมำาเสมอ โดยควบคมอาหารหวาน หมนออกกำาลงกาย รบประทานยาและตรวจเชคตามทแพทยกำาหนด - การลดพฤตกรรมเสยง เชน การสบบหร เพราะสารนโคตน และความรอนจากการเผาไหมจะเพม ความเสยงตอโรคปรทนตและการสญเสยฟน - การไดรบการตรวจคดกรองหาความผดปกตของชองปากจากทนตแพทยทก6เดอนกรณไมมฟน ในชองปาก ควรพบทนตแพทยทก 12 เดอน เพอตรวจเฝาระวง ความผดปกตของเนอเยอใน ชองปากดวย นอกจากนอาจบรหารกลามเนอใบหนาลนและนวดตอมนำาลายเพอกระตนการทำางานของชองปากใหมประสทธภาพเพมขน(รายละเอยดอยในขอแนะนำาทวไปในการดแลสขภาพชองปากผสงอาย)

การเขารบบรการทนตกรรมของผสงอายโรคเบาหวาน

- ผปวยเบาหวานทมการคมระดบนำาตาลในเลอดอยางดสามารถรบบรการทนตกรรมไดทกชนดยกเวน กรณมโรคแทรกซอนควรปรกษาแพทยกอนรบบรการ - การนดหมายเวลารกษาทางทนตกรรมควรเปนชวงทผปวยไดรบอนซลนแลวตงแต30นาทจนถง 8ชวโมงแลวแตชนดของอนซลนสวนใหญแนะนำาใหรบบรการชวงเชา - รบประทานอาหารใหเรยบรอยตามมอปกต - ไมควรใหผปวยเครยดกอนมารบบรการเพราะจะกระตนใหเกดนำาตาลในเลอดสงขน - ถาผปวยมการตรวจวดนำาตาลดวยตนเองอยแลวใหผปวยนำาอปกรณทใชวดมาดวย

+ ขอแนะนำาในการดแลสขภาพชองปากในผสงอายทไดรบรงสรกษาและ/หรอ เคมบำาบด ผลขางเคยงของการบำาบดโรคมะเรงดวยรงสรกษาและ/หรอเคมบำาบด อาจทำาใหเกดอาการ ในชองปากดงน(41-43,45)

1. ชองปากแหงตงเนองจากตอมนำาลายฝอลบผลตนำาลายนอยลงการไหลของนำาลายลดลง นำาลายเหนยวขน กลนลำาบาก เนอเยอตางๆ ระคายเคอง เปนแผล มอาการปวดแสบ ปวดรอนไดงายอาจพบแผลมมปากรวมดวย 2. มความเสยงตอการตดเชอในชองปากโดยเฉพาะเชอราและการตดเชอทางระบบไดงาย 3. ฟนผงายครงละหลายซ เนองจากไมมนำาลายชวยชะลางอาหาร หรอชวยปรบสมดล ภาระ กรด-ดางในชองปากทำาใหฟนเกดการสญเสยแรธาตงายและเรวกวาปกต


4.ลนอาจบวมแตก แหง หรอมอาการปวดแสบ ปวดรอน ความสามารถในการรบรสชาต เปลยนไป 5. การเคลอนไหวของขากรรไกรลดลงทำาใหความสามารถในการเคยวการพดลดลง

การดแลสขภาพชองปากในผสงอายทไดรบรงสรกษาและ/หรอเคมบำาบด

ผสงอายทไดรบรงสรกษาและ/หรอเคมบำาบดพงดแลชองปากตนเองเพอลดความไมสบายและลดความเสยงตอการเกดโรคในชองปากดงน(41-44) 1.ควรดแลความสะอาดชองปากอยางถกตอง สมำาเสมอ โดยการแปรงฟนดวยยาสฟนฟลออไรด อยางนอยวนละ 2ครง ในผปวยบางคนอาจมปญหาทนตอกลน รส ของยาสฟนเดมไมได กควร เลอกยาสฟนกลนใหมทยงคงมฟลออไรดและไมระคายเคองตอเนอเยอรวมทงควรทำาความสะอาด ซอกฟนดวยการใชไหมขดฟนหรอแปรงซอกฟน 2.ควรสรางเสรมความแขงแรงของตวฟนดวยการใชนำายาบวนปากฟลออไรดหรอใชฟลออไรดเจล ทบานทกวน(1.1% NaFgel หรอ 0.4% Unflavored standard Fgel) นอกเหนอจากการใช ยาสฟนฟลออไรด สมำาเสมอ เพอกระตนการกลบคนแรธาต ไปยงผวฟน เพอทำาใหฟนผเกดชาลง ซงเปนสงจำาเปนมากสำาหรบผปวยกลมน 3.อมบวนปากดวยสารละลายเบคกงโซดาและเกลอ(solutionofbakingsodaandsalt)แลวบวน ตามดวยนำาเปลาจะชวยลดอาการคลนไสอาเจยนหลงการรกษา(การผสมสารละลายเบคกงโซดา และเกลอทำาไดโดยใชนำาอน1แกวผสมกบเบคกงโซดา 1/4ชอนชาและเกลอ1/8ชอนชา คนใหเขากน) 4.กรณทมอาการปากแหงนำาลายแหงอาจตองจบนำาอนๆเพอชวยเพมความชมชนใหกบชองปากหรอ เคยวหมากฝรงเคยวพาราฟนเพอกระตนการหลงนำาลาย 5.ควรเลอกรบประทานอาหารใหเหมาะสมควรเปนอาหารทมความนมชนโดยเฉพาะถามแผลในปาก อาหารตองไมแหงแขงและควรลดอาหารพวกแปงนำาตาลทเปนสาเหตของฟนผ 6.หลกเลยงพฤตกรรมเสยงเชนการสบบหรดมแอลกอฮอล 7.ควรรบบรการตรวจปองกนจากทนตบคลากรทก4เดอนโดยการเคลอบฟลออไรดเจลการใช ฟลออไรดวานชทาบรเวณรอยผรวมทงรบการรกษาเมอเกดรอยโรคนอกจากนอาจบรหารกลามเนอใบหนาลนและนวดตอมนำาลายเพอกระตนการหลงนำาลายและเพมประสทธภาพการทำางานของชองปาก(รายละเอยดในขอแนะนำาทวไปในการดแลสขภาพชองปากผสงอาย)

การเขารบบรการทนตกรรม(43,45)

ในผทอยในชวงของการไดรบรงสรกษา และผทไดรบการฉายรงสแลว สามารถรบบรการทนตกรรม พนฐานทไมใชการถอนฟนหรอทำาศลยกรรมชองปากไดแตทางทดเมอรวาจำาเปนตองไดรบรงสรกษาควรไปตรวจและรบบรการทนตกรรมใหเรยบรอยกอน


+ ขอแนะนำาในการดแลสขภาพชองปากในผสงอายทชวยเหลอตนเองไมได

ในผสงอายทชวยเหลอตวเองไดนอย หรอผสงอายทชวยเหลอตวเองไมได ไมสามารถเคลอนไหวไดตองนอนหรอนงอยกบทหรอมภาวะปวยทางจตทไมสามารถดแลตนเองไดจำาเปนตองมผชวยเหลอดแลสขภาพชองปากใหซงการดแลชองปากสามารถทำาไดใน2ลกษณะคอ 1. การดแลทำาความสะอาดชองปากและปองกนโรคมจดมงหมายเพอ - ใหผสงอายรสกชองปากสะอาดสดชนทำาใหรสกอยากรบประทานอาหารเพมขน - ปองกนการเกดแผลและลดการตดเชอในชองปากเชนเชอราซงอาจมผลตอความ รนแรงของโรคทางรางกาย - ลดความเสยงตอการเกดรอยโรคเชนฟนผปรทนต - ลดความเจบปวดหรอความรสกไมสบายเพราะการเจบปวดไมวาดวยสาเหตอะไรกตาม จะสงผลตอระบบการทำางานของรางกายความวตกกงวลซมเศราและรสกโดดเดยว ทางจตใจ 2.การชวยบรหารเพอการฟนฟสขภาพชองปาก โดยการชวยบรหารกลามเนอใบหนา ลน และตอมนำาลาย เพอชวยฟนฟประสทธภาพ การกลนการพดการแสดงความรสกทางใบหนารวมถงกระตนการผลตนำาลาย

1.การดแลทำาความสะอาดชองปากและปองกนโรค / กรณผสงอายสามารถจบแปรงและเคลอนไหวมอได ควรใหผสงอายแปรงฟนเอง หรอชวยจบมอเพอใหผสงอายรสกวาตนเองมความสามารถมอสระอยแตอาจชวยหาอปกรณททำาใหจบดามแปรงไดถนดมอยงขนหรอใชแปรงสฟนไฟฟา(รายละเอยดในบทการดแลชองปากทวไป)

/ กรณผสงอายไมสามารถชวยเหลอ เคลอนไหวตวเองได แตยงรบรได(41,48) จะชวยดแลชองปากไดดงน 1. การชวยแปรงฟน ตองยกศรษะผสงอายขน เพอกนการสำาลก โดยใหผสงอายอยในทาครงนงครงนอน โดยอาจใชหมอนหนนบนเตยงหรอถาผสงอายศรษะไมนงควรใหผสงอายนงใหศรษะพงผดแลซงยนอยดานหลง กได วธชวยแปรงฟน - เรมดวยการใหผสงอายจบนำาเลกนอยเพอใหชองปากมความชน - ใชแปรงสฟนขนออนและยาสฟนผสมฟลออไรดเลกนอยแปรงฟนและเหงอกเบาๆ โดยจบมอผสงอายแปรงหรอแปรงใหใหครบทกซแตควรระวงอยาใชแปรงขนาดใหญ หรอสอดเขาไปในดานลำาคอลกเกนไปเพราะอาจทำาใหอาเจยน


- หยดพกใหผสงอายบวนนำาลาย หรออมนำาเลกนอยบวนลงในชามอางใบเลก กอนแปรงตอสลบการหยดพก2-3ครง - อาจใชนำายาบวนปากชนดผสมฟลออไรด อมบวนปากกรณทมฟนเหลออยในปาก เพอปองกนฟนผ สำาหรบนำายาบวนปากผสมคลอเฮกซดน หรอ แบบฆาเชอโรค กอนใชควรปรกษาทนตบคลากร 2. การดแลรมฝปาก ควรดแลรมฝปาก โดยเฉพาะมมปากไมใหแหง มรอยแตก เปนแผล โดยการทาวาสลนหลงแปรงฟนหลงรบประทานอาหาร 3. ดแลภายในชองปากใหชมชนถาชองปากแหงควรใหจบนำาอน 4. กรณใสฟนปลอม ควรมการถอดออกทำาความสะอาดทงฟนปลอม และชองปากของ ผสงอายทกครงหลงรบประทานอาหาร

/ กรณผสงอายชวยเหลอตวเองไมไดและไมรบร สามารถชวยทำาความสะอาดชองปากได โดยใชไมกดลนเปดชองปากผสงอาย ใชปากคบ คบผากอสสำาลทชบนำาหมาดๆเชดฟนลนเหงอกกระพงแกมใหทวหรอใชนวพนผานมชบนำาหมาดเชดในปากใหทวกได

นอกจากน ผดแลควรจะสงเกตความผดปกตอนๆ ในชองปากผสงอาย ขณะทำาความสะอาดดวย โดยดวา - ฟนปลอมของผสงอายทใสอยหลวมหรอเสอมสภาพแตกหกไปบางสวนบาดเนอเยอในชองปาก เปนแผลหรอไมมการอกเสบบรเวณใตฟนปลอมหรอไม - ตรวจดในปากวามรอยโรคลกษณะอนๆ เชน ฝาขาว แผล เนองอกเปนกอนทผดปกต เชอรา หรอไมถาสงสยใหปรกษาเจาหนาทสาธารณสขหรอทนตบคลากรเพอทำาการรกษาตอไป

2. การชวยบรหารเพอการฟนฟสขภาพชองปาก(50)

การชวยบรหารเพอการฟนฟสขภาพชองปากผสงอาย

/ กรณผสงอายสามารถเคลอนไหวศรษะกลามเนอใบหนาและเคลอนไหวมอไดสามารถบรหาร กลามเนอใบหนา ลน และตอมนำาลาย ตามขนตอนใน ขอแนะนำาทวไปในการดแลสขภาพ ชองปากผสงอาย


/ กรณผสงอายไมสามารถเคลอนไหวหรอชวยเหลอตนเองได - การบรหารกลามเนอใบหนาผดแลจะเปนผปฏบตใหโดย

1.ใหผสงอายหลบตาวางนวมอ 2.จบบรเวณกลางซายขวา 3.ดงแกมโดยดงทงฝงซายขวา ทง2ขางทเปลอกตาจากนน ซงเปนกลามเนอรอบรมฝปากบน ปลอยมอ10วนาทจากนน เคลอนนวมอไปรอบๆอยาง และลางโดยใชนวมอแลวปลอยมอ ดงแกมขนเลกนอยขยบ นมนวล 10วนาท ไปซายขวาปลอยมอ10วนาท

- การบรหารกลามเนอลนกรณทไมสามารถทำาไดดวยตนเองผดแลจะเปนผปฏบตใหโดย * ทำากอนรบประทานอาหาร * ใชผากอซดงลนแลวขยบไปขางหนาทางซายและขวาใชเวลาประมาณ10วนาททำาซำา3ครง * ชวยใหการเคลอนไหวของลนและการหลงนำาลายดขน


ภ�คผนวกสทธประโยชนดานการรกษาพยาบาลในผสงอาย

บรการสาธารณสขทบคคลมสทธไดรบตามพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาตพ.ศ.2545 มาตรการ5ของพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาตพ.ศ.2545กำาหนดใหบคคลมสทธไดรบบรการสาธารณสขทมมาตรฐานและมประสทธภาพโดยประเภทและขอบเขตของบรการสาธารณสขทบคคลจะมสทธไดรบใหเปนไปตามทคณะกรรมการหลกประกนสขภาพแหงชาตกำาหนด คณะกรรมการหลกประกนสขภาพแหงชาตไดมการประชมเมอวนท27พฤศจกายน2545กำาหนดใหใชชดสทธประโยชนของโครงการ“30บาทรกษาทกโรค”เปนบรการสาธารณสขทบคคลมสทธไดรบตามพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาตพ.ศ.2545และไดใชขอบเขตบรการดงกลาวมาจนถงปจจบนทงนบรการดงกลาวจะเปนไปตามหลกการดงน 1.เปนบรการดานการแพทยและสาธารณสขพนฐานทจำาเปนตอสขภาพและการดำารงชวตของบคคลและครอบครวประกอบดวยการสรางเสรมสขภาพการปองกนโรคการตรวจวนจฉยโรคการรกษาพยาบาลและการฟนฟสมรรถภาพรวมทงบรการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกตามกฎหมายวาดวยการประกอบโรคศลปะ 2.การไปรบบรการสาธารณสขของบคคล ใหไปรบบรการไดทหนวยบรการประจำาทตนเองไดเลอกขนทะเบยนไวกรณทเกนขดความสามารถหนวยบรการประจำาจะเปนผพจารณาสงตอไปรบบรการยงสถานพยาบาลอน ตามความเหมาะสมตอไป กรณทหารผานศกทไมใชผประกนตนตามพระราชบญญตประกนสงคมหรอไดรบสทธสวสดการรกษาพยาบาลของขาราชการ สามารถใชสทธทสถานพยาบาลของรฐไดทกแหง (เนองจากเปนสทธทมมตคณะรฐมนตรรองรบอยแลวทงนเปนไปตามพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาตพ.ศ.2545มาตรา6วรรคสาม)กรณของคนพการคณะกรรมการหลกประกนสขภาพแหงชาตไดมมตใหใชหลกเกณฑเดยวกบทหารผานศกเชนกน 3.กรณอบตเหตและเจบปวยฉกเฉน ประชาชนสามารถเขารบบรการ ทหนวยบรการทอยในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาตหรอสถานพยาบาลอนทขนทะเบยนกบสำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตแหงใดกได ทอยใกลทสดกรณเจบปวยฉกเฉนใชบรการไมเกน2ครงตอป 4.การจดบรการการแพทยแผนไทยหรอแพทยทางเลอก ทงการตรวจวนจฉยโรค การรกษา การสงเสรมปองกนและฟนฟสมรรถภาพประชาชนผมสทธสามารถใชบรการได จะตองผานการตรวจคดกรองและสงตอ โดยแพทย


รายละเอยดบรการสาธารณสขทบคคลจะไดรบประกอบดวย 1. การตรวจรกษาโรคและฟนฟสขภาพทวไป 1) การตรวจ วนจฉยโรค บำาบดและฟนฟสภาพทางการแพทยจนสนสดการรกษา รวมการแพทย แผนไทยและการแพทยทางเลอกตามกฎหมายประกอบโรคศลปะ 2) การคลอดบตรรวมกนไมเกน2ครงกรณบตรมชวตอย 3) บรการอาหารและหองผปวยสามญ 4 การถอนฟนการอดฟนการขดหนปนการทำาฟนปลอมฐานพลาสตกการรกษาโพรงประสาท ฟนนำานมและการใสเพดานเทยมในเดกปากแหวงเพดานโหว 5) ยาและเวชภณฑตามบญชยาหลกแหงชาต 6) การจดสงตอเพอการรกษาระหวางสถานพยาบาล 2. การรกษาพยาบาลทมคาใชจายสง การรกษาพยาบาลทมคาใชจายสงรวมทงอวยวะเทยมและอปกรณ(ทงภายในและภายนอกรางกาย) ตามทคณะกรรมการกำาหนด 3. บรการสาธารณสขไมครอบคลมการบรการทางการแพทยตอไปน 3.1กลมทเกนกรอบความจำาเปนพนฐาน 1) การรกษาภาวะมบตรยาก 2) การผสมเทยม 3) การเปลยนเพศ 4) การกระทำาใดๆเพอความสวยงามโดยไมมขอบงชทางการแพทย 5) การตรวจวนจฉยและรกษาใดๆทเกนความจำาเปนและขอบงชทางการแพทย 3.2กลมอนๆ 1) โรคเดยวกนทตองใชระยะเวลารกษาตวในโรงพยาบาลประเภทคนไขในเกน 180 วน ยกเวน หากมความจำาเปนตองรกษาตอ เนองจากมภาวะแทรกซอนหรอขอบงชทาง การแพทย 2) การรกษาทยงอยในระหวางคนควาทดลอง 3) การรกษาผปวยไตวายเรอรงระยะสดทายดวยการลางไต(peritonealdialysis)การฟอกเลอด (haemodialysis)ดวยเครองไตเทยม 4) การเปลยนถายอวยวะ(organtransplant) 3.3บรการกลมทปจจบนมงบประมาณจดสรรใหเปนการเฉพาะอนไดแก 1) โรคจตกรณทตองรบไวรกษาเปนผปวยในเกนกวา15วน 2) การบำาบดรกษาและฟนฟผตดยาและสารเสพตดตามกฎหมายวาดวยยาเสพตด 3) ผประสบภยจากรถซงสามารถใชสทธตามพรบ.คมครองผประสบภยจากรถ


4. ดานการสงเสรมสขภาพการปองกนโรคและการควบคมโรคครอบคลมบรการดงตอไปน 1) ใหมและใชสมดบนทกสขภาพประจำาวนในการดแลสชภาพแตละบคคลอยางตอเนอง 2) การตรวจและดแลเพอสงเสรมสขภาพของหญงตงครรภ 3) การดแลสขภาพเดก พฒนาการ และภาวะโภชนาการของเดก รวมถงการใหภมคมกนโรค ตามแผนงานการใหภมคมกนโรคของประเทศ 4) การตรวจสขภาพประชาชนทวไปและกลมเสยง(ตามแนวทางการตรวจสขภาพของประชาชนไทย จดทำาโดยแพทยสภา2543) 5) การใหยาตานไวรสเอดสกรณเพอการปองกนและการแพรกระจายเชอจากแมสลก 6) การวางแผนครอบครว 7) การเยยมบาน(homevisit)และการดแลผปวยทบาน(homehealthcare) 8) การใหความรดานสขภาพแกผรบบรการในระดบบคคลและครอบครว 9) การใหคำาปรกษา(counseling)และการสนบสนนใหประชาชนมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพ 10)การสงเสรมสขภาพและปองกนโรคในชองปากไดแก ก. การตรวจสขภาพชองปาก ข. การแนะนำาดานทนตสขภาพ ค. การใหฟลออไรดเสรมในกลมทมความเสยงตอโรคฟนผ เชน กลมเดก ผสงอาย ผปวย ฉายรงสบรเวณศรษะและลำาคอ ง. การเคลอบหลมรองฟน(ในกลมอายไมเกน15ป)

หนวยงานภาครฐทดำาเนนการดานผสงอาย

1.กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย 1.1 กรมพฒนาสงคมและสวสดการไดจดบรการสำาหรบผสงอายโดย 1.1.1 จดตงสถานสงเคราะหคนชราเปนทอปการะผสงอายทประสบปญหาทกขยากเดอดรอน และสมครใจเขาอยในสถานสงเคราะหปจจบนมศนยสาธตจำานวน7แหงไดแก สถานสงเคราะหคนชราบานบางแคกรงเทพมหานคร/ สถานสงเคราะหคนชราบางละมงชลบร/ สถานสงเคราะหคนชราธรรมปกรณเชยงใหม / สถานสงเคราะหคนชราบานทกษณ ยะลา/สถานสงเคราะหคนชราวาสนะเวศมพระนครศรอยธยา/สถานสงเคราะหคน ชราภเกตและสถานสงเคราะหคนชราบานบรรมย


1.1.2 จดตงศนยบรการทางสงคมผสงอาย(DayCentre)ทมการจดบรการทงแบบบรการ ภายในศนยไดแกดานสขภาพอนามยสงคมสงเคราะหกจกรรมเสรมรายไดนนทนาการ กจกรรมเสรมความร เปนดน และ บรการบานพกฉกเฉน ซงเปนบรการชวยเหลอ ผสงอายทมปญหาเดอดรอนเฉพาะหนาหรอประสานเพอสงไปรบการชวยเหลอจาก หนวยงานอน ปจจบนม 7 แหง ไดแกศนยบรการทางสงคมผสงอายขอนแกน / ศนยบรการทางสงคมผสงอายบางละมง ชลบรศนยบรการผสงอายบางแค และ ศนยบรการผสงอายบานทพยสคนธกรงเทพมหานคร/ศนยบรการผสงอายปยะมาลย และศนยบรการผสงอายเชยงใหม/ศนยบรการบานบรรมย 1.1.3 จดหนวยเคลอนท สำาหรบเยยมเยยนผสงอายตามบาน นำาขอมลขาวสารบรการไป เผยแพรการใหบรการในดานคำาแนะนำาและการรกษาพยาบาลเลกๆนอยๆ 1.1.4 สนบสนนใหชมชนมสวนรวมในการดแลผสงอาย โดยจดตงศนยบรการผสงอายในวด หรอสถาบนศาสนาอนๆเชนโบสถมสยดโดยชมชนจดกจกรรมตามความตองการ ของชมชนนน 1.1.5 การสงเคราะหเครองอปโภคบรโภคเครองชวยความพการและอนๆตามสภาพปญหา 1.1.6 การจดอบรมผดแลผสงอาย ตามหลกสตร กระทรวงศกษาธการ และประสานงานให นายจางทมความประสงคตองการตอไป 1.2 สำานกสงเสรมและพทกษผสงอาย เสนอแนะนโยบายแนวทางกำาหนดมาตรฐานสนบสนนเครอขายในการสงเสรมการใชศกยภาพการคมครองและพทกษสทธ และการจดสวสดการสงคมสำาหรบผสงอาย รวมทงกำากบ ดแลตดตามประเมนผลการดำาเนนงานดานผสงอาย 1.3 สำานกงานปลดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย สนบสนนเงนอดหนนแกองคกรเอกชนมลนธทดำาเนนงานดานผสงอาย ตงแตป 2517 เปนตนมา

2. กระทรวงแรงงาน 2.1 สำานกงานประกนสงคม มพระราชบญญตประกนสงคมพ.ศ.2533และแกไขเพมเตม(ฉบบท2)พ.ศ.2537ไดขยายความคมครองการประกนสงคมกรณชราภาพโดยเรมดำาเนนการวนท31ธนวาคม2541โดยสงเงนสมทบเปนรอยละของรฐบาลนายจางและผประกนตนทงนผประกนตนจะตองมอาย55ปบรบรณ 2.2 กรมการจดหางาน หนวยงานศนยกลางตดตอประสานใหแกผสงอายทตองการทำางานและบรษทตางๆทตองการรบผสงอายเขาทำางานซงกรมการจดหางานจดตงดำาเนนการในทกจงหวด


2.3 กรมพฒนาฝมอแรงงาน หนวยงานฝกอบรมเกยวกบผดแลผสงอายรวมทงฝกอบรมทกษะอาชพตางๆใหแกผสงอายทสนใจ

3. กระทรวงศกษาธการ 3.1 กรมการศกษานอกโรงเรยน(กศน.) บรการการศกษานอกโรงเรยนสำาหรบผสงอายเผยแพรใหความรในการดำาเนนชวตเชนอาชพสขภาพกฎหมายโภชนาการโดยผานสอตางๆเชนวทยหนงสอพมพเปนตน 3.2 สำานกงานคณะกรรมการการศกษาเอกชน(ส.ช.) หนวยงานจดทำาหลกสตรการดแลผสงอายรวมทงตดตามและควบคมการดำาเนนงานของหนวยงานภาครฐและเอกชนทดำาเนนการสอนตามหลกสตรน

4. กระทรวงวฒนธรรม 4.1 สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต(สวช.) ทำาหนาทรวบรวม คดเลอกศลปนแหงชาต สวนใหญเปนผสงอายททรงคณคาภมปญญาไทย ทมความสามารถในดานตางๆเพอเผยแพรศลปวฒนธรรมทดงามและคงเอกลกษณในสงคมไทย

5. กระทรวงสาธารณสข 5.1 กรมอนามย พฒนาสงเสรมสขภาพเฝาระวงปองกนรกษาฟนฟสขภาพอนามยผสงอายเชนการเผยแพรความรผานสอตางๆการอบรมสมมนาการใชสมดบนทกสขภาพการจดทำาคมอดแลผสงอายการพฒนาบคลากรในการใหบรการรวมทงการศกษาวจยเพอหารปแบบการดำาเนนงานเกยวกบการสงเสรมสขภาพผสงอาย 5.2 สถาบนเวชศาสตรผสงอายกรมการแพทย สงเสรมและสนบสนนการพฒนาองคความรทางการแพทยพฒนาคณภาพ การบรการใหไดมาตรฐานครอบคลม โดยมงเนนการบรการเชงรกสชนบท สงเสรมใหผสงอายมสวนรวมในการดแลสขภาพของตนเองผานทางระบบสาธารณสขมลฐานรวมทงการเผยแพรความรเกยวกบผสงอายผานสอตางๆ 5.3 กรมสขภาพจต หนวยงานทรบผดชอบดแลสขภาพจตผสงอาย จดทำาโครงการรณรงคตางๆ เผยแพรความร เกยวกบผสงอายโดยผานสอตางๆรวมทงรบปรกษาปญหาทางโทรศพทหมายเลข1667


5.4 สำานกงานประกนสขภาพ หนวยงานทรบผดชอบในการดำาเนนการใหสวสดการดานการรกษาพยาบาลแกกลมผสงอาย 5.5 สถาบนวจยระบบสาธารณสข(สวรส.) หนวยงานดานวชาการทศกษาวจยหรอสนบสนนหนวยงานทงภาครฐและเอกชนในการศกษาเรองเกยวกบผสงอายในประเดนตางๆและเผยแพรสสาธารณชน

6.กรงเทพมหานคร มหนาทดแลผสงอายทอาศยอยในเขตกรงเทพมหานครโดย - การใหการสงเคราะหชวยเหลอผสงอายทชวยเหลอตนเองไมไดประสบปญหาความเดอดรอน - การจดตงชมรมผสงอายในเขตกรงเทพมหานคร ใหผสงอายมโอกาสพบปะสงสรรค ทำากจกรรม รวมกน - การจดตงคลนกผสงอายในโรงพยาบาล สงกดกรงเทพมหานคร และศนยบรการสาธารณสข ใหบรการโดยไมคดมลคาและครอบคลมทงดานการสงเสรมปองกนรกษาและฟนฟสขภาพ - การจดกจกรรมเพอผสงอายในวนผสงอายแหงชาตประจำาป - การประสานงานและสรางเครอขาย - การจดทำาบตรประจำาตวประชาชนสำาหรบผสงอาย - การจดหนวยเคลอนทเยยมเยยนผสงอายในชมชน - การรบถายโอนภารกจ(ในป2546)สถานสงเคราะหคนชราบานบางแค2และศนยบรการทาง สงคมผสงอายดนแดง

7. กระทรวงมหาดไทย 7.1 กรมการพฒนาชมชน สนบสนนสงเสรมการรวมกลมผสงอายทมความชำานาญเฉพาะดาน ในสาขาวชาชพตางๆ เพอถายทอดความรประสบการณและชวยเหลอสงคมรวมทงจดกจกรรมฟนฟขนบธรรมเนยมประเพณ 7.2 กรมสงเสรมองคกรปกครองสวนทองถน ทำาหนาทเกยวกบภารกจปกครองสวนทองถนซงรบผดชอบงานเบยยงชพผสงอาย300บาท/ คน/เดอนกจกรรมในชมชนทเกยวกบผสงอายและภารกจสถานสงเคราะหคนชรา13แหงไดแกสถานสงเคราะหคนชราจำานวนทบานโพธกลางนครราชสมา/บานธรรมปกรณวดมวงนครราชสมา/บานเขาบอแกวนครสวรรค/ บานจนทบร จงหวดจนทบร / บานอทอง-พนงตก จงหวดชมพร/ บานมหาสารคาม จงหวดมหาสารคาม / บานนครปฐม จงหวดนครปฐม/ วยทองนเวศน เชยงใหม / บานศรตรง / บานบางแค2กรงเทพมหานคร /บานลพบรจงหวดลพบร/เฉลมราชกมาร(หลวงพอเปนอปถมภ)นครปฐม/เฉลมราชกมาร(หลวงพอลำาใยอปถมภ)กาญจนบร


ศนยบรการทางสงคมผสงอาย 11 แหง ไดแก ศนยบรการทางสงคมผสงอายดนแดงกรงเทพมหานคร/ศนยศรสคตพษณโลก/ศนยโพธกลางนครราชสมา/ศนยทกษณยะลา/บานธรรมปกรณวดมวงนครราชสมา/ศนยวยทองเชยงใหม/ศนยลพบรลพบร/ศนยบานบางแค2กรงเทพมหานคร/ศนยศรตรงจงหวดตรง/ศนยอทอง-พนงตกชมพร/ศนยผสงอายเพชรทองคำากรงเทพมหานคร

8.กระทรวงคมนาคม บรการลดคาโดยสารรถไฟครงราคาชวงเดอนมถนายน–กนยายน ของทกป ตลอดจนจดทนงสำาหรบ ผสงอายในรถประจำาทางและรณรงคใหประชาชนเออเฟอทนงแกผสงอาย

9. กระทรวงการทองเทยวและการกฬา 9.1 การกฬาแหงประเทศไทยมหนาทหลกในการสงเสรมสขภาพแกประชาชนโดยใชกฬาเปนสอในสวนผสงอายไดจดทำาโครงการและกจกรรมเพอสงเสรมคณภาพชวตของผสงอายใหดขนรวมทงสงเสรมการใหบรการทางวชาการโดยจดทำาเปนเอกสารคมอตางๆแผนโปสเตอรวดทศนโทรทศนวทยเปนสอเผยแพร

10.สำานกนายกรฐมนตร 10.1กรมประชาสมพนธเผยแพรสอเกยวกบผสงอายตลอดจนรณรงคใหประชาชนและสอมวลชนใหเหนความสำาคญของผสงอายในรปแบบตางๆ นอกจากน ยงมภารกจของหนวยงานอนๆ ในเรองทำาหนาทพทกษ คมครองสทธแก ผสงอายทางดานกฎหมาย เชน กระทรวงยตธรรม รวมทงหนวยงานททำาหนาทในการศกษาวจย เผยแพรความร แหลงวชาการเกยวกบผสงอาย ซงมผลงานแพรหลายทงในและตางประเทศ เชน วทยาลยประชากรศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลยมหาวทยาลยมหดลมหาวทยาลยเชยงใหมเปนตน


เอกส�รอ�งอง1. สำานกงานสถตแหงชาต สำานกนายกรฐมนตร. 2546. การคาดประมาณประชากรจำาแนกตามหมวดอาย และเพศพ.ศ.2533-2563(http://WWW.nso.go.th/thai/stat)2. UnitedNations. Policies and Programmes forOlder Persons inAsia and the Pacific : Selectedstudies,SocialPolicyPaperNo.1.NewYork,2001:3-73. WorldHealthOrganization.http://www.who.int/country/en.4. คณะกรรมการสงเสรมและประสานงานผสงอายแหงชาต สำานกนายกรฐมนตร.แผนผสงอายแหงชาต ฉบบท2พ.ศ.2545-2564.กรงเทพมหานคร2545:7-185. สารประชากรสถาบนวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดลปท12ฉบบวนท1กรกฎาคม25466. สทธชยจตะพนธกล:สถานะของประชากรสงอายไทยในปจจบนและการดำาเนนการตางๆของประเทศ. กรงเทพมหานคร:สาขาวชาเวชศาสตรผสงอายและพฤฒาวทยาภาควชาอายรศาสตรคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,พ.ศ.25437. สถาบนวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดล,สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ(สสส). สขภาพคนไทย 2546. สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, สำานกงานกองทนสนบสนน การสรางเสรมสขภาพ(สสส):108. กองทนตสาธารณสขกรมอนามยกระทรวงสาธารณสขเมษายน2545.รายงานผลการสำารวจสภาวะทนต สขภาพแหงชาตครงท5พ.ศ.2543–2544:7-109. จนทรเพญชประภาวรรณ.การสำารวจสขภาพประชากรอายตงแต50ปขนไปในประเทศไทยปพ.ศ.2538 กรงเทพมหานคร:สถาบนวจยสาธารณสขไทยมลนธสาธารณสขแหงชาตพ.ศ.254010. สำานกสงเสรมสขภาพกรมอนามยกระทรวงสาธารณสข.คมอการสงเสรมสขภาพทพงประสงคในผสงอาย สำาหรบบคลากรสาธารณสข,เมษายน2545:21-2311. StabbA.S.andHodgeL.C.Essentialsofgerontologicalnursing,NewYork199612. ประคอง อนทรสมบต. การพยาบาลผสงอาย: สวยสงอายดวยคณภาพ.กรมประชาสงเคราะห กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม,สมาคมพฤฒาวทยาและเวชศาสตรผสงอายไทย,สมาคมสภาผสงอาย แหงประเทศไทย,2542:236-713. บรรลศรพานช.ผสงอายไทย:ความเปลยนแปลงของรางกายและการทำางานของรางกายเมอเขาสวยสงอาย. สภาผสงอายแหงประเทศไทย,2542:24-25,59-8614. งานวยทำางานและผสงอาย กลมงานพฒนาวชาการ เอกสารประกอบการประชมวชาการ โครงการ พฒนาบคลากรสาธารณสข เพอการสงเสรมสขภาพผสงอายในโรงพยาบาลศนย, โรงพยาบาลทวไป, โรงพยาบาลชมชน,ศนยสงเสรมสขภาพเขต1. ศนยสงเสรมสขภาพเขต 1 บางเขน กรงเทพฯ. มนาคม 2543:1915. Aw TC. Lepex ,Johnson GH, Manel L. Characteristics of noncarious cervical lesions: aClinicalinvestigation.JAmDentAssoc2002;133:725-33


16. KelleherM,BishopK,Toothsurfaceloss:anoverview.BrDentJ1999;186:61-617. AsawaworaritN,Nakaparksin J ,TraiyalaksanaN.ToothwearPart I :Prevalenceand etiology.JDentAssocThai2003;53(4):276-8518. JoshiA,PapasAS,GiuntaJ.Rootcariesincidenceandassociatedriskfactorsinmiddle-aged andolderadults.Gerodontal1993;10:83-919. PowellLV,ManelLA,SenftGD.Explorationofpredictionmodelsforcariesriskassessmentof thegeriatricpopulation.ComDentOralEpid1991;19:291-520. BeckJD,KochGG,RozierRG,TudorGE.Prevalenceandriskindicatorsforperiodontalattachment lossinapopulationofoldercommunity-dwellingblacksandwhites.JPerio1990;61:521-821. LockerDandLeakeJL.Riskindicatorsandriskmarkersforperiodontaldiseaseexperience inolderadultlivingindependentlyinOntario,Canada.JDentRes1993;72:9-1722. TanakunS,DharmbhibhitJ.ARetrospectiveStudyofOralLichenPlanusinThaiPatients ReferredtotheDepartmentoforalMedicine,MahidolUniversity:106cases.JDentAssocThai 1996;46(5-6):273-823. DanielJ.CaplanandRonaldJ.Hunt;Salivaryflowandriskoftoothlossinanelderly population.,CommunityDentOralEpidemiol1996;24:68-7124. MedicalProblemintheclderl,dentalcareoftheelderly199525. ทพ.ญ.พวงทอง เลกเฟองฟ บหรกบโรคปรทนต ใน : กองทนตสาธารณสข กรมอนามย คมอสำาหรบ ทนตบคลากรวธชวยเหลอผทตองการเลกบหร254526. รศ.ทพ.ญ.ลคนาเหลองจามกรยาสบกบรอยโรคในชองปากใน:กองทนตสาธารณสขกรมอนามยคมอ สำาหรบทนตบคลากรวธชวยเหลอผทตองการเลกบหร254527. VissinkA,SpijkervetF,AmerongenA.Agingandsaliva:AleviewofTheliterature.SpecCare inDent1996;16(3):95-10228. BrodeurJ-M,LaurinD,ValleeR,LachapelleD.Nutrientintakeandgastrointestinaldisorders relatedtomasticatoryperformanceintheedentulouselderly.JProstDent1993;70:468-7329. WallsWGA,steeleJG,SheihamA,MarcenesW,MoynihanP.Oralhealthandnutrition inolderPeople.JPublicHealthDent2000;60:304-730. OliverM,LaurinD,BrodeurJM,BoivinM,LedueN,LevyM,etal.Prostheticrelining anddietarycounsellinginelderlywomen.JCanDentAssoc1995;61:882-631. MintzerJ,BurnsA.Anticholinergicside-effectsofdrugsinelderlypeople.JRSocMed 2000;93:457-6232. สถาบนทนตกรรมกรมการแพทย.คมอการตรวจวนจฉยมะเรงในชองปากระยะเรมแรก.สถาบนทนตกรรม กรมการแพทยกระทรวงสาธารณสข2547.33. http://www.simplestepsdental.com.Xerostomia(DryMouth).ReviewedbyTheFacultyofThe UniversityofPennsylvaniaSchoolofDentalMedicine.LastupdatedFebruary24,2003.


34. EdmomsonEMS.Foodcompositionandfoodcariogenicityfactorsaffeatingthecariogenic potentialoffoods.CariesRes1990;24(suppl1):60-7135. SimonovaMV,GrininVM,NasonovaVA,RobustovaTG.Clinicalfactorsossentralordental consintensityinrheimaticpatientsIAmDent2002Jani;133(1):73-8136. DiabetesandOralhealth.JADA2002;133:129937. ดาวเรองแกวขนต.โรคเบาหวานกบสขภาพชองปาก.http://www.anamai.moph.go.th/oralhealth/PR/ E-book/diabetes.pdf38. RamirezA,SaldanhaPH.Micronucleusinvestigationofalcoholicpatientswithoralcarcinomas. GenetMolRes2002,Sep30:1(3):246-60.39. GriffithsJ,BoyteS.AidstooralSelf-care,RehabilitationandIndependenceClinicalskills series:GuidetoHolisticsOralcareapracticalapproach.ProfessionalNurseMosby:112-12540. CochranDL,KalkwrfL,BuunsvoldA.PlaqueandcalculusRemoval:Considerationsforthe Professional199441. PreventiveDentistryfortheolderAdult.GrritricDentrstry,1996:320-32542. Oralcareforcamcerpatients,JADA2002;133:101443. Joyston-BechalS.PreventionofdentaldiscasesFollowingradiotherapyandchemotherapy IntDentJ1992;42:47-5344. MasslerCF.PreventingandtreatingTheoralcomplicationsofcaneertherapy.GenDent 2000;48:652-545. PrapayasatokS,PongsiriwetS,LamaroonA,SribunP,JittidecharaksS,PattanapornK, WangchantararakS,ChitapanaryxI.OralHealthstatusofNorthernThaiPatidentsUndergoing RadiotherapyforHeadandNeakCancer.I.DentAssocthaiVol54No1,2004:1-646. สถาบนประสาทวทยา กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข. แนวทางการรกษาทางทนตกรรมผปวย โรคหลอดเลอดสมองฉบบท1พ.ศ.2546:10-11,23-2447. นพนธพวงวารนทร.โรคหลอดเลอด(stroke).ฉบบเรยงครงท2.กรงเทพมหานคร;254448. สถาบนเวชศาสตรผสงอาย กรมการแพทย. คมอการดแลผปวยสงอายระยะสดทายสำาหรบประชาชน. สถานเวชศาสตรผสงอายกรมการแพทยกระทรวงสาธารณสข:22-2449. องคกรผบรหารคณะทนตแพทยศาสตรแหงประเทศไทย.เพอรอยยมใส…วยสงอาย50. Mionruk,ChiyokoH.OralMuscleExercise123.Fujisawapublichealthandwelfare center,Healthandconsultingoffice,Tokyo,Japan.51. Carretero-PelaezA,Esparza-GomezGC,Figuero-RuizE,Cerero-LapiedraR.Alcohol-containing mouth-washesandoralcancer.Criticalanalysisofliterature.MedOral2004;9:116-23.52. ChibaI,MuthumalaM,YamazakiY,etal.Characteristicsofmutationsinthep53geneof oralsquamous-cellcarcinomasassociatedwithbetel-quidchewinginSriLanka.IntJcancer. 1998Sep11;77(6):839-4


ขอบคณจากใจคณะผจดทำา

คณะผจดทำาขอขอบคณเปนอยางสงตอผมสวนรวมในการจดทำาหนงสอฉบบน- ขอบคณทพ.สธาเจยรมณโชตชยทไดใหการสนบสนนการจดทำา- ขอบคณ ทพ.ญ.ดาวเรอง แกวขนต ทกรณาใหขอมล อานฉบบตน และใหความคดเหน ปรบปรงขอมล ใหถกตองครบถวนมากยงขน- ขอบคณ ทพญ.จนทนา องชศกด, ทพ.ญ.เพญแข ลาภยง, คณสวภา อนนตธนสวสด ทกรณาใหขอมล เพมเตม

อยางไรกตาม หากยงมความบกพรองประการใด คณะผจดทำาขอนอมรบไว เพอปรบปรงใหดยงขนในโอกาสตอไป

Documents

เรื่องน่ารู้ สุขภาพช่องปากผู้สูงวัย