ตามรอยพระอรหนตตามรอยพระอรหนต

2อกษรยอ

(เพอความสะดวกแกผทยงไมเขาใจเรองอกษรยอทใชหมายแทนชอคมภร ซงมอยโดยมาก) มหา. ว มหาวภงค วนยปฎก ฉก. อ. ฉกกนบาต องคตตรนกาย ภกขณ. ว. ภกขณวภงค วนยปฎก สตตก. อ. สตตกนบาต ” มหาวค. ว. มหาวคค ” อฏ. อ. อฏฐกนบาต ” จลวค. ว. จลลวคค ” นว. อ. นวกนบาต ” ปรวาร. ว ปรวารวคค ” ทส. อ ทสกนบาต ” สล. ท. สลกขนธวคค ทฆนกาย เอกทส. อ. เอกาทสกน. เอกาทสกนบาต ” มหา. ท. มหาวคค ” ข. ข. ขททกบาฐ ขททกนกาย ปา. ท. ปกฏกวคค ” ธ. ข. ธมมบท ” ม. ม. มลปณณาสก มชฌมนกาย อ. ข. อทาน ” ม. ม. มชฌมปณณาสก ” อต. ข. อตวตตก ” อปร. ม. อปรปณณาสก ” สตต. ข. สตตนบาต ” สคาถ. ส. สคาถวคค สยตตนกาย วมาน. ข. วมานวตถ ” นทาน. ส. นทานวคค ” เปต. ข. เปตวตถ ” ขนธ. ส. ขนธวารวคค ” เถร. ข. เถรคาถา ” สฬ. ส. สฬายตนวคค ” เถร. ข. เถรคาถา ” มหาวาร. ส. มหาวารวคค ” ชา. ข. ชาดก ” เอก. อ. เอกนบาต องคตตรนกาย นท. ข. นทเทส ” ทก. อ ทกนบาต ” ปฏสม ข. ปฏสมภทา ” ตก. อ. ตกกนบาต ” อปทาน. ข. อปทาน ” จตก. อ. จตกกนบาต ” พทธว. ข. พทธวงส ” ปจ. อ. ปญจกนบาต ” จรยา. ข. จรยาปฎก ” ล. = เลม, น. = หนา, บ. = บรรพ, ท. = ทงหลาย, ! = ดกอน

3ลาดบเรอง

ในเรองการตามรอยพระอรหนต

ตอนบพภาค หนา ประณมพจน ๙ คาปรารภเรองการตามรอยพระอรหนต ๑๐ พระบาล ๓ สตรทใชเปนหลก ๒๓ บาลฉวโสธนสตร ๒๔ บาลมหาอสสปรสตร ๒๙ บาลสามญญผลสตร ๓๗ หวขอทไดจากบาล ๓ สตรแตละสตร ๔๗ บาลพระสตรอนทควรตรวจดดวย(๑๖สตร) ๔๗ หลก ๒๓ ขน ๔๘ หลก ๒๓ ขน กบมรรคมองคแปด ๔๘ หลก ๒๓ ขน กบไตรสกขา ๔๙

บทนา บทนาการตามรอยพระอรหนต ๕๐ พระตถาคต ๕๓ เกดขนในโลก ๕๕ อรห-เปนพระอรหนต ๕๕ สมมาสมพทโธ-ตรสรชอบเอง ๕๗ วชชาจรณสมปนโน-สมบรณดวยวชชาและจรณะ ๕๘ สคโต ๖๓ โลกวท ๖๔ อนตตโร ปรสทมมสารถ-เปนผฝกคนควรฝกไมมใครยงกวา ๖๘

4 สตถา เทวามนสสาน-เปนครของเทวดาและมนษย ๖๙ พทโธ-ผเบกบาน ๗๒ ภควา-ผจาแนกธรรม ๗๓ แสดงธรรมไพเราะในเบองตน, ทามกลาง, ทสด ๗๕ ประกาศพรหมจรรยบรสทธบรบรณ ๗๖

บทท ๑ ฟงเทศนเกดปญญาอยากบวช ๗๗ ผทจะบรรลมรรคผล ๗๙ การฟง ๗๙ ใครจะรสกเชนกลบตรน ๘๑ อยากบวชเพราะอะไร ๘๑ อะไรทาใหเบอโลก ๘๒ กามคออะไร ๘๓ ตวอยางในปวตตกาล ๘๕ บดนโลกรสกอยางไรบางในเรองน? ๘๗

บทท ๒ การสละทรพยและญาตออกบวช ๙๐ การบวชคออะไร ๙๑ ทาไมจงบวช ๙๔ คาของการบวช ๙๗ ชนดของนกบวช ๙๘ บวชกนหมดเปนไปไดหรอไม ๙๙ ประโยชนโดยแทจรงของการบวช ๑๐๑ ประโยชนพเศษของการบวช ๑๐๓ การสก ๑๐๓ ถาไมบวชจะไดหรอไม ๑๐๗

5บทท ๓

ปาตโมกขสงวร-สารวมในพระปาตโมกข ๑๑๐ ๑. ปาตโมกข ๑๑๒

ปาตโมกขจาเปนแกการตามรอยพระอรหนตอยางไร ๑๑๒ ปาตโมกขคออะไร ๑๑๔ ปาตโมกขอนมาในบาลวนย ๑๑๘ ปาตโมกขอนมาในบาลสตตนตปฎก ๑๒๑ จลศล มชฌมศล ๑๒๒ มหาศล ๑๒๒ ปาตโมกขกบวนยตางกนอยางไร ๑๒๓ ปาตโมกขสงวรเนองกบมรรยาทและโคจร ๑๒๔ อภสมาจาร ๑๒๔ โคจร ๑๒๕ การเปดประชมทาปาตโมกข ๑๒๖

๒. สงวรคออะไร ๑๒๗ การสารวมทวไป ๑๒๘ การสารวมเฉพาะปาตโมกข ๑๓๐

๓. ศลคออะไร ๑๓๑ อะไรเปนตวศล ๑๓๑ ทเรยกวาศล เพราะเนอความวากระไร? ๑๓๑ อะไรเปนลกษณะเครองใหสงเกตของศล ๑๓๒ อะไรเปนรสของศล ๑๓๒ อะไรเปนเครองปรากฏหรอเครองหมายของศล ๑๓๒ อะไรเปนฐานทตงอาศยของศล ๑๓๒ ศลมอะไรเปนอานสงส? ๑๓๒ ศลมกอยาง ๑๓๔ อะไรเปนเครองเศราหมองของศล ๑๓๕ อะไรเปนความสะอาดหมดจดของศล ๑๓๗ ศลวบตมโทษอยางไรบาง ๑๓๗

6ศลสมบตมอานสงสอยางไร? ๑๓๙

๔. ความเบดเตลด ๑๔๐ ความหมายของคาวาปาตโมกขสงวร ๑๔๑ การนยมในหลกแหงอรยวนย ๑๔๑ การสารวมปาตโมกขเนองกบการบรโภคของภกษ ๑๔๑ ปาตโมกขสงวรศลในฐานะเปนธรรมผปกครองสงฆ ๑๔๒ การตองอาบตคออะไร ๑๔๓ ประโยชนแหงปาตโมกขสงวรทสะอาดหมดจด ๑๔๔ พระพทธประสงคททรงฝากไวแกภกษสงฆ ๑๔๖

บทท ๔ อนทรยสงวร-การสารวมอนทรย ๑๔๘ ๑. อนทรยสงวรศล ๑๕๐ อนทรยสงวรจาเปนในการตามรอยพระอรหนต ๑๕๐ อนทรยคออะไร ๑๕๑ ทวารคออะไร ๑๕๒ คมครองอนทรยคอทาอยางไร ๑๕๔ การไมถอเอาโดยนมตและโดยพยญชนะ ๑๕๘ อภชฌาและโทมนสคออะไร? ๑๖๐ ๒. เบดเตลดเกยวกบอนทรยสงวร ๑๖๑ การสารวมอนทรยชนดยอดเยยม ๑๖๑ ปฏปทาของพระเสขะ ๑๖๓ อนทรยชนดทฝกอยในอานาจแลว ๑๖๔ ความเขาใจผดของบางคน ๑๖๕ ธรรมอนทชวยเหลอแกการสารวมอนทรย ๑๖๘ อานสงสของการสารวมอนทรย ๑๖๙ โทษของการไมสารวมอนทรย ๑๗๔ การทรงกาชบในเรองการสารวมอนทรย ๑๗๘

7บทท ๕

อาชวปารสทธ-ความบรสทธแหงอาชวะ ๑๘๓ ๑. อาชวปารสทธศล คออะไร? ๑๘๔ ศพทวาอาชวปารสทธศล ๑๘๔ อาชวะทไมบรสทธเปนอยางไร? ๑๘๕ การแสวงหาดวยการลอหลอก ๑๘๕ กหนา-การหลอกลวง ๑๘๕ ลปนา-พดพรพไร ๑๘๖ เนมตตกตา-พดหวานลอม ๑๘๖ นปเปสกตา-พดทาใหเจบใจ ๑๘๗ นชคสนตา-แลกเปลยนหากาไร ๑๘๗ การแสวงลวงละเมดพระพทธบญญต ๑๘๘ เดรจฉานวชา ๑๘๘ เวชกรรม ๑๙๐ วญญต ๑๙๒ การรบใชตระกล ๑๙๔ อาชวะทบรสทธเปนอยางไร? ๑๙๕ ๒. เบดเตลดเกยวกบอาชวปารสทธศล ๑๙๘ อาชวปารสทธศลภายในปาตโมกขสงวรศล ๑๙๘ อาบตเกยวกบอาชวะโดยตรง ๑๙๘ สามเณรกบอาชวปารสทธศล ๑๙๙ ความเครงครดของพระมหาเถระ ๒๐๐ ความเครงครดในเรองนของบณฑตในกาลกอน ๒๐๒ อาชวะทถอตงเกนไป ๒๐๕ สรปหลกของเรองนจากตวอยางทวไป ๒๐๖ อานสงสแหงอาชวปารสทธศล ๒๐๗

8

บพภาค แหงการ

ตามรอยพระอรหนต

“ พทธสสาห นยนาเทม สรรชวตจท

พทธสสาหสม ทาโส ว พทโธ เม สามกสสโร-อต

พทธทาโส ขาพเจามอบชวตและรางกายน ถวายแดพระพทธเจา,

ขาพเจาเปนทาสของพระพทธเจา, พระพทธเจาเปนนายของขาพเจา เพราะเหตดงวามาน ขาพเจาจงชอวา “พทธทาส”

”

9

ประณมพจน พระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ, ยงองอาศยกนตงอยเพอความสขของมหาชน, ขาพเจาขอมอบชวตพรอมทงรางกาย แดพระรตนตรยนน เพอปราศจากอนตรายทงทางกายและทางใจ อนหากจะเกดมแกขาพเจา ผตงใจรวบรวมรอยกรองของปฏบต ทพระผเปนโลกนาถตรสไวเปนรอยทางแหงพระอรหนตทงหลาย, จนกวาจะสาเรจเรยบรอยลงดวยด. ขอใหขาพเจาไดกลาวคาจรงทกประการ โดยไมมอปสรรค. ขอกศลจตอนน จงมวบากสมดงมโนรถครบถวน นบแตเวลาทขาพเจาจะเรมรอยกรองเนอความในปกรณนน ตงแตบดนเปนตนไป เทอญ. พทธทาสภกข ๒๘ สงหาคม ๒๔๗๕

10

คาปรารภ ชวตแหงบคคลผดาเนนตามรอยพระอรหนต ไมไดมหลกวาจะตองนงหลบตาภาวนาอยดายไป แตมหลกสาคญอยวา จะตองหมนใจตนใหตรงตอแนวทางแหงความสขทแทจรงตามลาดบ ตามคาสงสอนของพระองค เทานน. ชวตแหงความเปนพระอรหนตในพระพทธสาสนา นบวาเปนชนเอกในบรรดาธรรมทโลกควรตองการ, เพราะเปนสงเดยว ทอาจนาสขแทจรงมาใหแกโลกได. การกระทาเพอใหจตมอานาจเหนอโลก - เพอไมตองหมนเวยนไปในกระแสแหงความทกขทรมานของโลก และเพอถงทสดแหงความสขอนจะไมกลบไปเปนทกขอกตอไป, นเปนวธการแหงการกระทาตามรอยพระอรหนต ซงพระพทธเจาไดทรงกระทาสาเรจเปนคนแรก แลวสอนใหผอนทาตามบาง จนมพระอรหนต คอผทหลดจากทกขเปนจานวนมาก. ในครงนน มนษยทมปญญาลวนแตเปนผทไดรบความสขอยางสงไปตามกนจนตลอดชวต. เพยงแตไดเหนคนเชนนนกเปนการด เพราะเปนการไดเหนตวอยางผทพนทกข มใจเปนอสระจากธรรมชาตฝายขางตา ไมตดขดดจทองฟาในกลางหาว และสดชนไดถงทสด ทธรรมชาตของใจจะสดชนได, คงทและแนนอน เพราะอยนอกอานาจของความชวในโลกดงกลาวแลว. นเปนวฝการอยางเดยว ทจะนาความสขมาสโลกไดแทจรง. โลกมความจรงเปนเชนน แตมนษยสวนมากในโลก ไมยดเอาความจรงนเปนหลก จงดาเนนชวตขดขวางตอความจรงของโลก ไดรบทกขทรมานใจ โดยไมรสกอยเสมอ มนษยสวนมาก สอนกนใหหมนตวเองตามความอยากอยางวสยโลก. เขาไมทราบวาลาพงโลกแลว ยอมหมนไปสความยงเหยง, แมจะมการศกษาอยางใหมเจรญขนกวาบดนเพยงใด ถาไมอาจบงคบความอยากของโลกไดแลว กจาตองแลนไปไมมกาหนดหยด แมวาโลกจะมอายยนไปอกเทาไรกตาม. ระหวางทสตวโลกหมนไปตามอานาจบนดาล ของความอยากนานาชนดของมนษยนนเอง มนษยยอมไดรบความระหกระเหนมากนอยเทากบความชาและเรวแหงกาลงหมนของโลก เพราะมนษยเปนผทาโลกใหหมนไป และตนเองกแลนตดไปดวย, นคอการหมนแหงลอของสงสารวฏฏ อนเปนทกขทรมาน ! ชวตแหงความเปนอรหนต จะหกกงลอใหหยดเฉพาะตน. ถามมากคน กอาจหกกงลอของโลกได. โลกจะสงบ ! มนษยจะไมตองเหนอยบอบดวยการหมนตดตามโลก ซงหมนไปดวย

11อานาจความอยาก. สงทงหลายจกเยอกเยน ! แตมนษยผไมเปนไทยแกตว ทไหนจะทาเชนนนได. มนษยไมเปนไทยแกตวเพราะตกอยใตอานาจความยวยวนของโลก : มนษยอยากไดกแลนตาม จนกวาจะมพระอรหนตมาเรยกใหเขาหยดฟงคาชแจง จนทราบถงเหตผลของการทไมควรวง เขาจงจะไมออกวงตอไป; พระอรหนตจงเปนบคคลจาพวกเดยวเทานน ทโลกตองการเพอประสาสนความสขสงบ. นอกนนกคอพวกทจะวงตามโลก และชวยกาลงใหโลกหมนเรวยงขน. จงเปนโชคดแกโลกอยางยง เมอพระพทธเจาหรอพระอรหนตเกดขนในโลก ! ทาไมจงมคนกลาววา พระอรหนตไมมในโลก และจะไมมอกตอไป. ทาไมเขาจงพยายามยกเหตผลมากลาวอยางจรงจง จนคลายกบวาเขาจะไดรบผลดอะไรสกอยางหนง ในเมอไมมใครพยายามเพอเปนพระอรหนต, และคลายกบวาพทธสาสนาอนสงสดนนเปนคาพดทเหลวใหลไมเปนชน ไมใชคนทเรยนพทธสาสนาเหลวใหล. ทาไมจงไมมใครพยายามยกเหตผลฝายขางทวาพระอรหนตอาจมได เหมอนอยางนนบาง. ธรรมดาฝายตาของโลกอนยวยวนทสงอยในหวใจของมนษย ไดชนะธรรมดาฝายสงของโลกอนสงบเสยแลวกระมง ? พระธรรม เปนของจากดเวลา (กาลโก) คอมประโยชนไดแตครงกระโนนเทานนเองดอกหรอ ? จตศกษาไมใชวชาทจะสาเรจไดผลเกนคาด เหมอนพลศกษาในสมยนบางเทยวหรอ ? หรอวาคาพดนน เปนเพยงคาพดของผไมสนใจในจตศกษาเทานน, มาชวยกนพจารณาดเถด ! พระอรหนต ไมมเครองหมายภายนอกแสดงใหร เหมอนแถบ, ดาว, หรอพดยศ ดงเรองวาพระอรหนต ลกณฑกะ ครงกระโนนถกพระบถชนคลาศรษะเลน เพราะสาคญวาทานเปนสามเณรนอย ๆ รปหนง, เพราะฉะนน เรายากทจะรจดพระอรหนตดวยรปรางภายนอก. คนทเรยนเรองพระอรหนตรแลว แตไมทาจรง ๆ ตามนนดวยเหตอยางใดอยางหนง พระองคทรงเรยกเขาวาโมฆบรษ หรอคนวางเปลา, หรอคนกามอเปลา. การเรยนจบพระไตรปฎกไมไดทาใหเขาพนจากการตขอนเลย ! จงดเถด. เพยงแตการเรยนอยางเดยวไมอาจทาตนใหเปนประโยชนอยางสแกโลกได, สวนผทเรยนเพยงนอย ๆ แตทาจรง ๆ ไดรบความสขยงไมถงชนอรหนต พระองคกลบสรรเสรญวากามอไมเปลา. นาจะเปนพวกโมฆบรษกระมง ทพยายามยกเหตผลมากลาววา พระอรหนตจะไมไดอก เพอปกปดขอทเขาเคยถกตาหนมาแลวและจะไมตองเกอเขนกระดากตวเองออหรอผอนซงอาจถามเขาวา “ทาไมทานจงไมปฏบตดบางตามทเรยนมา อยางนอยสกคราวหนง”

12 ตวพระพทธสาสนาทแทจรง ไมรจกคราคราหรอตายคอสาปสญ เพราะเปนกฎทแทจรงประจาอยในโลก จงไมเคยเหลวใหล. สวนผเขาไปเกยวของกบพทธสาสนานนไมแนนอน, เขาอาจอาศยประโยชนสวนตวอยางใดอยางหนง แลวกลาววากระไรกได. และเพราะเปนการกลาวชนหลง ๆ จงขดกบกฎดงเดม ทวาพระธรรมเปนอกาลโก, คอใหผลไมจากดเวลาดงกลาว. ในวงการแหงพทธสาสนาทงหมด แบงกจการของพทธบรษทออกไดเปน ๓ ขน คอ (๑) การเรยนร ใหเรยกวา ปรยตธรรม, (๒) การทาจรง ๆ ตามทเรยนมานน เรยกวา ปฏบตธรรม, (๓) การเกบเกยวผลอนเกดจากการทาจรง ๆ นน เรยกวา ปฏเวธธรรม, เราบากบนกนอยางเตมทมาแลวขนหนง ยงมอกขนหนง ทจะตองพยายามกนตอไป ขนนน คอ ปฏบตธรรม. สวนการเกบเกยวผลอนเปนขนสดทายนน ไมตองบากบนอะไร เพราะเมอมการทาจรง ๆ แลว กหวงไดแนนอนวาจะตองไดรบ. ผทเกดสดทายภายหลง มใจไมกลาแขง ไมอาจ สละความสขและการบาเรอดวยวตถกาม ซงตนกาลงไดรบอย, ไมอาจ ทนความลาบากอนเกดจากความพากเพยรคนหาความจรง อยางพระอรหนตทงหลาย ไมอาจ ทนตอการหวเราะเยาะ ของผทไมมความรเรองพระอรหนต, ไมอาจ ทนตอความยวยวนของเหยอในโลก หรอตอคาชแจงใหเขากลบทางเดนของเพอนฝงทไมไดตงใจเหมอนเขา. เจาถกอบรม โดยทานองใหหางจากรอยทางแหงพระอรหนต ! เพราะไมคอยมใครจะสมครเปนผเดนตามรอยพระอรหนต ดวยหวใจอนแทจรง การยกเหตผลฝายขางทวา พระอรหนตอาจมได จงไมคอยมใครสนบสนน. อาศยความมพวกมาก มการยวยวนมาก, และธรรมดาฝายตาของโลกอาจชนะฝายสงไดงาย ตามกฎธรรมชาตในโลก ซงเปนเชนนนอยแลว เขาจงเพยงแตพดสงเสรมเทานน กชนะโดยโวหารไดงายดาย. สวนฝายทจะตองอางเหตผลตานทานกฎของธรรมชาต ยอมชนะไดยาก, ยงพระธรรมเปนปจจตตลกษณะ คอคนฉลาด จะเหนไดเฉพาะตนดวยแลว โลกซงมความฉลาดนอยจะชนะดวยอาการนยมภายนอกไดอยางไร. การทโลกถกพวกมากฝายขางโนนลากไป จงเปนของไมแปลก. สวนความจรงทก ๆ อยางคงเปนอยอยางเดม ซงคนฉลาดยงคงเกบเกยวผลไดตามทเขาหวานลงไว. ภายนอกเราตองยอมใหโลกชนะ แตภายในแหงความจรงธรรมยอมชนะเสมอ. พระธรรมหรอกฎทแทจรงในโลก ยอมไมจากดเวลาจรง, จะจรงเสมอไป เชนเดยวกบทานบรโภคไดโดยสะดวกแลว จะตองอม อนเปนความจรงเสมอคงท ทงในสมยนและสมยโนน. กเมอทานทาความชว ทานจะตองไดรบทกขทงในสมยโนนและสมยน; แตถาทานทาความดถงทสด ทานอาจไดรบผลถงทสดเพยงแตสมยโนน, ในสมยนไมไดรบ เชนนแลว อะไรจะเปนตวพระธรรม,

13พระธรรมอยทไหน ? ทาไมจตศกษาทเขาฝกดแลวจะไมสาเรจผลไดดกบพลศกษาทเขาฝกกนไดแปลก ๆ ในสมยนบาง. ถากายศกษาเปนสงทมนษยอาจทาใหดยงขนไดเปนลาดบ สวนจตศกษานน ไมสามารถแกไขใหดยงขนได หรอแมจะรกษาใหคงอยอยางเดมกไมไดแลว ในโลกนไมมกไมมพระธรรมเลย, พทธสาสนาทสอนไวกผดหมด จรงอยแตคาพดของคนพวกมากเทานน ทานทงหลายจะไดรบความยตธรรมจากอะไรเลา. สงทเปนความจรงตองยงคงเปนความจรง, เวนไวแตความจรง มกไมมโอกาสโผลเขาไปในโลกทเปนเทจ และเตมไปดวยมายาเทานน. การทพวกเราผเปนพทธบรษท ยงเชอวาพระอรหนตอาจมไดนน ไมเปนการงมงายเลย. เราเชอกนอยางมเหตผล และจะไมชวนกนกลบความจรงขอน เพอเหนแกประโยชนสวนตนดวย. ตมธรรมดา พวกมดปลวกมประสาทกจรง แตมนไมอาจมความรวา ในโลกนมนษยมอากาศยานซงแลนไปไดเรวกวาพวกมนตงหลายพนเทา หรอมดนตรทไพเราะกวาเสยงจงหรดเพอนของมนตงหลายรอยเทาดวย. ถามดหรอปลวกตวไหน เผอญมประสาทเปนพเศษรไดเหมอนทคนเรารกนแลว และมนขนขยายแกพวกมนขน กจะถกพวกมนแยกคดใหอยตางหาก เชนเดยวกบทเราคดพวกวกลจรตใหอยตางหากในสมยน. นนทาไมความจรงของมดหรอปลวกตวนนจงไมมเพอนเชอถอ, นนไมใชเปนเพราะความจรงบางอยาง เปนความจรงทคนบางพวกไมอาจร หรอไมอาจคะเนเอาไดดอกหรอ. อยาวาถงเชนนนเลย ถาเราจะไปบอกคนปาเถอนจรงๆ ถงความเจรญอยางใหม, กยากทจะใหเขาเชอไดทกคาพด. เมอวสยแหงพระอรหนต เปนความจรงทละเอยดและลกซงยงกวา ความแปลก ปลาดในระหวางสงทอาจรไดดวยหดวยตา อยางวามาแลวนน เราจะพดใหเชอกนดวยปากงาย ๆ ไดอยางไรเลา, นอกจากจะใหเขาทาด แลวเหนเอง. นเปน หลกสนทฏฐโก หรอ ปจจตตลกษณะ ทมประจาอยในพระธรรมชนสง อนลกละเอยด ; จงเปนอนวานกกายศกษาจาเปนจะตองกลาวไปอยางหนง, และนกจตศกษา อาจฟงคาพดของนกกายศกษาเขาใจไดงายกวาการทจะใหนกกายศกษาฟงคาพดของเขาเขาใจ, เพราะฉะนน ในวงการนกจตศกษา จกตองเรยนรธรรม ทลกละเอยดดวยใจตนเองโดยเฉพาะ, แลวพยายามทาจรง ๆ ตามลาดบทเราสามารถ จงเปนการถกตองและมคาอยางสงสดในชวต เพราะเปนวชาทประณตทายาก และไดรบผลคมกน เปนสขอยางแทจรง ซงไมมวธการอยางอนบนดาลใหได. วธการแหงความเปนพระอรหนต ไมใชสาสนาชนดเปนยาเสพตดทาใหขเกยจ ถวงความเจรญของประเทศ อยางทบางคนเขาใจ, เวนไวแตเปนการกระทาทเทจปลอมอนคนทจรตกระทา หรอสงสอนเพอประโยชนสวนตนบางอยาง หรอทพวกขาดการศกษา มความรอยางงมงายเพราะทา

14ตาม ๆ สบ ๆ กนมาดวยอานาจยดมนสาคญผด อนแปลกจากคาสงสอนของพระองค, มขอพสจนไดตรงทเขาจะไมไดรบความสขอนสงสดสมจรงดงทกลาวไว : เราจะเหนพวกนดนรนตามลาภสกการะจนปรากฏแกตามนษยธรรมดา เพราะเขาอาจลมภาวะหรออาการของพระอรหนตทเขาฉาบไวภายนอก ในไมนานนนเอง. เมอผทไมร ไมอาจจบความเทจเทยมหลงเชอดายไป กอาจเกดสาสนาชนดยาเสพตดขนได. บดนเรามการศกษาปรยตมากพอแลว ไมตอกลวในขอน. ผทอยากทาตนใหเปนประโยชนแกตนและผอนอยางสง ควรพจารณา และบาเพญตนใหเปนประโยชนแกโลก ดวยการชวยคนหา รอฟน ความสขอยางสงสดอนมอยในพทธสาสนาเทานน ขนมาแสดงแกโลกเถด จะเปนความดอยางเดยวกนกบทพระอรหนตในกาลกอนไดเคยกระทามาแลว ไมจากดวาจะเปนบรรพชตหรอฆราวาส, ทงในสมยนหรอสมยโนน กอาจทาไดดวยกน เพยงแตสาหรบฆราวาสมขดจากดอยบางบางอยางเทานน พระองคทรงรบรองวาฆราวาสกอาจบรรลมรรคผล คอความสขทางใจอยางสงขนไปตามลาดบได. การตามรอยพระอรหนต หรอการเดนตามทางพระอรยเจา คอการปฏบตกาย วาจา ใจ ตามอยางพระอรหนตทงหลาย มพระพทธเจา เปนตน ไดเคยกระทามาแลว เพอใหบรรลสขเตมท ทมนษยจะสามารถทาไดไมเหลอวสย และเปนการกระทาเพอบรรลสขอยางประเสรฐในชวต ไมใชเปนการงมงายอยางทบางทานเขาใจและคอยแตหวเราะเยาะผอน. เราจงมาชวยกนคด ชวยกนรอฟน ชวยกนทา ใหสาเรจลลวงเปนลาดบ จะพบความสขทเราเคยคาดเอาวา ไมอาจมไดเปนไดตามสวนแหงกาลงสตปญญาของเรา พระพทธสาสนาชนสงกไมไดมไวสาหรบหลอกคนเลน เพราะหลกในพทธสาสนาสอนใหคดจนเหนจรงดวยตนเองเสยกอน แลวจงเชอ ไมตองเชอสงทไมมตวตามผอนบอก. พระพทธสาสนาสอนใหเกบเกยวผลอนเกดจากการกระทาของตนเอง ซงเปนการกระทาทสจรตถกตองตอภาวะของตนๆ ไมใชใหรอคอยรบผลจากผศกดสทธวเศษ, เพราะฉะนนคาสงสอนในพทธสาสนาทกคาจงมบทพสจนกากบอยดวยในตว เพอใหผนนเหนไดเองแลวเตมใจทาตามดวยตนเอง ทาไปตามลาดบ ๆ กจะไดรบผลแหงความดนนโดยลาดบ ๆ, ถงทสดแหงความดเมอใด เมอนนเรยกวา เปนพระอรหนต คอผทหมดความชวและหมดทกขอนเปนผลเกดจากความชว มอวชชาเปนตน, เปนผมความดเตมท เสวยผลอนเกดจากความด คอสขชนดทไมมอนยงไปกวา จดเปนคนหนงในจาพวกคนด ทสดของโลก หรอเปนคนธรรมดาคนหนงในโลกพระอรหนต

15 แมจะไมเปนการแนนอนวา เราจะเปนอรหนตกนไดในบดนทกคนกจรง แตเปนการแนนอนทสดวา เราทกคนควรพยายามเปนพระอรหนตเทาทสามารถ หรออยางนอยทสด กตองเดนตามรอยทาน, มฉะนนชวตจะไมราบรน ตามธรรมดาของสตวโลกทเตมไปดวยความชว และไมไดรบความสขในพทธสาสนาทมอยเปนพเศษจากสาสนาอน ๆ. สขพเศษนนไมจากดวา จะตองไดรบหลงจากการเปนพระอรหนตแลว เพราะแมเพยงแมนเพยงยางเขารอยของทาน กไดรบผลคมเหนอยทนท และไดรบมากขนตามลาดบแหงการพยายาม, เปนสขชนดทการศกษาอยางใหม เชน วทยาศาสตร เปนตน กไมอาจใหไดเลย. คาสอนในโลกสมยใหม เขาสอนกนใหกลบทกข หรอ แกทกขทมอยประจาชวตมนษย ทงทไมตองรวาทกขนนเกดจากอะไร; ดวยการเอาของลอมาลอใหเพลนไปคราวหนง ๆ ไมมทสนสด. สวนวธการแหงความเปนอรหนตสอนใหรจกทกข และรอรากของทกขขนทาลายเสยใหหมดเชอสนเชง ไมตองมวแกทกขหรอกลบทกข อนเปนการกระทาทไมแนนอนยงยน, ในทสดกไมมอะไรมาทาใหทกขอกไดจนตลอดชวต. วทยาศาสตรใหม ๆ เกดขนในโลก เจรญขนในโลกเพยงใด, เหตแหงความทกขทางใจ กยงลลบลงไปเพยงนน. เพราะวทยาศาสตรใหมเอาหลกแหงธรรมชาตมาเรยนร เพอดาเนนกจการฝนความสงบแหงนามธรรมของโลก, ยวยวนพอกพนกเลสอนเปนสาเชอของความทกข เชนเดยวกบเอาเหยอเลยงเสอผอม ดวยหวงวามนจะไมกดเพราะความฉลาดของตน แลวกเลยงกนเรอยไปไมมกาหนดเลก. การกระทานน ๆ มผลเพยงกลบทกขไดชวคราว โผลขนใหมยงกวาเกา จะตองหาวธปราบใหยงขนไป. มนเจรญมาโดยทานองน อนเปนทานองททาโลกใหยงเหยงจนสางยาก, ทกขของโลกจงยงลกซงซบซอนเปลยนแปลง และกาวหนาลวงพนความสามารถของวทยาศาสตรซงทแทกลบเปนสงทเพมกาลงใหแกมน มนเอานกวทยาศาสตรไวคอยแกตามหลงเสมอไป. เมอไหรจะทน ! เมอไหรโลกจะเลกวงดวยอานาจวทยาศาสตรชนดทพอกพนกเลส อนเปนเชอของความทกข แลวหมนมาขางวทยาศาสตร ทถอนรากกเลส กลาวคอวธการแหงความเปนพระอรหนตนบาง. แมวารปธรรมภายนอกไดเจรญเปลยนแปลงไปมาก มตกรามใหญโต มรถยนต มอากาศยาน วทย ฯลฯ เกดขนในโลก, มนษยดมกนนงหม ใชสอยวตถ ทใหความสะดวกสบาย จนเกอบเรยกไดวาของทพยกจรง, สวนนามธรรมคอใจของเขา ไมไดรบความตรากตรา เพราะไมรสกอม ไมรสกพอยงขน เทากบความเจรญแหงรปธรรมอนยวยวนนนดอกหรอ ? จรงอยทวทยาศาสตรสมยใหม อาจบาบดโรคบารงอนามย ทาใหมนษยตายกอนกาหนดนอยกจรง แตถาเปนการทาใหมนษยมชวตอยเพอตรากตราทรมานใจ เพราะนามธรรมภายในของเขาถกแผดเผาแลว, การมวทยาศาสตรหรอไมมวทยาศาสตร กคงมผลไมดกวากนมใชหรอ ? ถาใครเลยง

16เราใหมชวตอยเพอรบความทรมานแลว จะเปนประโยชนอะไรหรอ ? วทยาศาสตรนเสยอก จะพาโลกไปสความยงเหยง มวแตฟขนแลวแฟบลงเหนอยบอบเชนเดยวกบสนขทหอบจด. วทยาศาสตรนสรางเครองมอมหาพนาศขน เพอปองกนประเทศของตนหรอทาลายชวตเฉพาะผทเปนศตรไดกจรง แตวทยาศาสตรมอาจปองกนมนษยไมใหเปนศตรกนได, มหนากลบจะเปนสงสงเสรมความแตกราวเสยอก, เพราะวทยาศาสตรนนเองยวใหเกดความอยากแผอานาจ และอยากเปนเจาโลก นกวทยาศาสตรพวกทกาวหนา กใหความอยตธรรมแกพวกทลาหลงอยเปนประจาอนเปนการกอความระแวงและเกดเปนศตรกนขนตลอดกาล. เมอเปนเชนน อะไรเลาเปนความสขสงบทไดจากวทยาศาสตรสมยใหม หรอการศกษาอยางใหมชนดทขาดหลกธรรมของพระอรหนต โลกพรองอยเปนนจ ! หวอยเปนนจ ! กระหายเลอดอยเปนนจ ! กไมเพราะอานาจความยว ทนกวทยาศาสตรคอยปรงแตงขนใหม ๆ อยเสมอดอกหรอ ? นกวทยาศาสตรชนดอรยะ, คอนกวทยาศาสตรฝายนามธรรม ครงสองพนปมาแลว สอนใหมนษยเปนมตรกน ไมจากดฐานะ, ใหเสรภาพและสมภาพ ในชวตรางกายเสมอกนทงมนษยและดรจฉาน ดวยการอบรมนามธรรมมาเชนนนตงแตกาเนด คอ ตงแตชนบดามารดาของเขาเปนเบองตน, และอบรมนามธรรมใหเปนสขสงบทงคนมงมและคนยาก ทงคนทจะคงมชวตอย และคนทจะตองตายไปในเดยวนน. ผทไดรสอบรมแกกลาถงทสด ยอมไดรบความสขสงบเยอกเยนตลอดชวต มความรสกเปนสขในระดบเสมอกน ระหวางผรตววาจะตองตาย หรอยงไมตองตาย, ความสขทสขมเชนน จะดบหายตอเมอรปธรรมดบสนท; ตางจากวทยาศาสตรสมยใหม ซงทามนษยใหตรากตราใจทกชนดบคคล, และทกเวลา, เพราะมนลอใหยงอยากไมรจกจบ เชนเดยวกบคนทรบประทานอมแลว แตยงมสงทเขาชอบยงขนไปกวานนมาอกมาลออย. มนเขาแผดเผาภายในใหเรารอน ทงคนมและคนยากเสมอกนตลอดเวลา จนกวาเขาจะไดดมรสแหงอรยวทยาศาสตร กลาวคอ แบบแหงการครองชวตของพระอรหนตเทานน, ทาไมเขาจงไมกนยาขนานนกนเลา ! ยาวเศษสาหรบบาบดโรคอนเกดเฉพาะนามธรรม ! ไมใชแกรปธรรมอนเปนหนาทของยาทไดมาจากวทยาศาสตรใหม ๆ, - เราแบงกนดงนเถด, จะชวยใหเขาถงความจรงเรวขน. ทกขแหงนามธรรมเปนตวโรค, ความอยากไมรจกอมจกพอเปนเชอโรค, พระนพพาน เปนยาแกโรคอยางเดดขาด, ผดาเนนตามวธการแหงความเปนพระอรหนต เปนผประกอบยานน, เราจงมาเปนหมอผประกอบยากนเถด, เพอรกษาตนเองแลวชวยเหลอผอน : เราจงเรยนอรยวทยาศาสตร

17แหงความจรงขอน แลวชวยกนทาประโยชนสขอยางสงสดใหแกโลกซงรวมทงตวเรา ดวยการดาเนนชพตามหมอ กลาวคอเหลาพระอรหนตทลวงลบไปแลว และใหเปนตวอย างแกมหาชนภายหลง. เราจงเปนผทมชวตอยอยางสดชนแทจรงทงภายนอกและภายใน, มแววตาสกใสแสดงนมตแหงความเยอกเยนอยเสมอ. ขอน จะเปนตวอยางแกมนษยผมทกขเตมอก มแววตาขนขนเพราะภายในถกแผดเผาดวยอานาจความโลภ ความโกรธ และความไมไดตามใจหวง. แมภายนอกแสดงเพศแหงสมณะผสงบ แตภายในเตมไปดวยความตรตรกรานรนเชนเดยวกบเพศฆราวาสแลว กไมอาจเปนตวอยางแกมหาชนในโลก และจะกลายเปนคนตาบอดชวยจงคนตาบอดไป. เราจะเปนตวอยางการบาเพญตนเพอประโยชนผอนอยางสงสด โดยไมมการตอบแทนเสมอทกเวลา, ดวยอานาจเมตตานภาพนจะทาใหมหาชนเกดมความอารแกกนและกน. เราจะสละสขเพออบรมโลกในคณธรรมขอน โดยจะเปนตวอยางแหงผรจกบรโภคใชสอยแตพอยงชวตใหเปนไปสะดวก รวบรวมทนทเหลอจากการบรโภคฟมฟาย มาบาเพญประโยชนสขอยางอน และแกผอนทกาลงไดรบทกข พระอรหนตครงกระโนน หรอครงไหนกตาม ไมไดมชวตอยอยางขเกยจโดยผอนรไมทน หรอเอาเปรยบมหาชนดวยการหลกออกหาความสขแตผเดยว, ทแท เปนผทคอยทาตวอยางแหงบคคลทมใจเปนสขใหมหาชนดอยทก ๆ เวลาตลอดชวต. มหาชนเจอจานทานเพยงแตใหอาหารพอประทงชพ, เครองนงหมทานพอใจแสวงหาเอาจากทานผาทพวกมนษยทง มาทาขนใชสอย, เสนาสนะ ทานพอใจตามธรรมชาต ซงอานวยแกความสขทางใจ เชน ถาและโคนไมเปนตน, ยาแกโรคกแสวงเทาทจะไดมางาย ๆ, แตทานกลบทาประโยชนอยางสงใหแกมหาชน ดวยการคอยอบรมมนษยใหมเมตตาอาร ใหมใจสงบสข เพราะปลงตกไมตองเดอดรอนใจ เพราะความรก ความกลว และเหตแหงทกขอยางอน ๆ, ดวยการทาตวอยางใหด. สาหรบมนษยทมงความเจรญฝายโลกยะนน พระอรหนตเปนตวอยางแหงความอดทน ความหนกแนน แลความเพยร ใหด, เพราะวธการของความเปนพระอรหนต ตองเรมกระทาดวยอธษฐานใจ ตามทานองทพระองคตรสไววา “ภกษทงหลาย, พวกเธอทงหลายจงตงความเพยรดวยการอธษฐานใจวา เลอดเนอจงแหงไป เหลออยแตกระดกกบเอนกตาม หากยงไมบรรลอนพงไดดวยกาลงเรยวแรงของมนษยเพยงใด จกไมหยดความเพยรนนเสย” สาหรบเดก ๆ, วธการแหงความเปนพระอรหนตยอมอบรมใหอดทนมนคงสมาเสมอสตยซอกตญกตเวท ใหรจกทาใจใหเปนสขไปตงแตตนทเดยว ตดเชอโรคทางใจเสยแตตนมอ กอนแตจะกนตวเปนผใหญปกครองตน แลวกแกไขไมไดจนตาย, ไมไดสอนใหมกนอยจนเกยจคราน เพราะผทบรรลอรหนตแลว กยงบาเพญเพยรเพอ

18ประโยชนผอนอยเสมอไป และยงเปนตวอยางหรออบรมใหรจกอดทนตอธรรมชาต เชน หนาว รอน เปนตน มงเอาประโยชนสาเรจเปนเกณฑ. สาหรบคนแกชรา กเปนตวอยางแหงคนผดบจตไปดวยความสขสงบ ไมกระวนกระวาย, เพราะตามธรรมดาพระอรหนตเปนตวอยางแหงบคคลชนดทเรยกกนวา อาจยนยมไดในระหวางกองเพลง ซงกาลงลามเขามาเผาตวอยแลว. การทาใหดจรง ๆ ดกวาการสอนดวยปาก หรอเขยนหนงสอใหอาน. ๑ เฟอง ของการทาจรง ๆ ใหดเทากบ ๑ หาบของการสอนดวยปาก. เราจงเดนตามรอยพระอรหนตดวยการถอหลกเชนนนเถด, ประโยชนสขจะเกดแกพวกเรา, ประเทศของเรา, และแกโลก. วทยาศาสตรสมยใหม เปนวทยาศาสตรเหมาะสาหรบรปธรรมเพยงใด อรยวทยาศาสตรเกาแกของพระอรหนตทงหลาย กเหมาะสาหรบนามธรรมเพยงนน. บดนวทยาศาสตรใหมไดวงกาวหนาเจรญรงเรองไปมากแลว วทยาศาสตรเกาจะมวลาหลงอยอยางเดมทาไมกน. นามธรรมสาคญกวารปธรรม ! เพอความเอนดกรณาแกวทยาศาสตรแหงรปธรรม อนแลนเขาสปากแหงปศาจมด คออวชชาและตณหาอนเปนสาเชอของความทกขมานานแลวนน อรยวทยาศาสตรแหงนามธรรม จงรบแลนไปคเคยงกบวทยาศาสตรแหงรปธรรมเพอชวยเหลอเถด, โลกจะสงบเปนสข และหมนไปตามเกลยงแหงความสขได ถาวทยาศาสตรแหงรปธรรมและนามธรรมเขาผสมกากบกนไป. นามธรรมทฝกดแลวยอมมอานาจเหนอรปธรรมทงหมด, จงเปนอนหวงไดวาวทยาศาสตรแหงนามธรรมจะสามารถควบคมวทยาศาสตรแหงรปธรรมของโลก ใหเปนไปราบรนปราศจากทกขได, และเมอนน กคอ ศรอารยสมย ! สมยแหงอรยเจาอนรงเรอง. มนษยโลกไดละเลยวทยาศาสตรเกาแกของพระพทธเจาใหตกอยเบองหลง, ตางหมนมาเพลนอยกบวทยาศาสตรใหม. แมสาวกบางพวกของพระองค กกาลงแพอานาจความยวยวนของวทยาศาสตรใหม จนคลายทรยศตอพระองคผเปนสงฆบดร. ขอนอะไรเปนเหต และเปนมาตงแตเมอไร ถงจะคนไดกไมเปนประโยชนนก แตอาจกลาวไดอยางถกและงายทสดวา มนเปนไปตามกฎแหงอนจจ ทพระองคทรงแนะไวเชนนน. กเมอสาวกของพระองค อาจลมตวหมนไปรกวทยาศาสตรใหม เพราะกฎความไมเทยงไดแลว เขาพากนหมนกลบไปหาวทยาศาสตรเกา ตามกฎแหงความไมเทยงนนอก ไมไดหรอ. ถาพระธรรมยงคงเปนพระธรรมอยกยอมได. จงเปนอนหวงไดวา อรยวทยาศาสตรเกาแกของพระองคอนมการคนควาและทดลองดวยวปสนาธระนน จะถกฟนฟใหกลบสสถานะเดมขนมาอก เพอความสขของมหาชนในโลกทงสน.

19 ทาไมจงมผออกความเหนวา แมพทธสาสนากตองหมนไปตามสมยใหม. เขาผกลาว ทราบความตางกนแหงวทยาศาสตรใหม กบอรยวทยาศาสตรเกาแหงพทธสาสนาดแลวหรอ. อรยสจจ แปลวากฎทจรงและคงทแนนอนทสดในบรรดากฎทงปวง, จะตองหมนไปตามสมยใหมดวยหรอ, ถาเชนนน พระพทธเจาพระองคใหม มตองตรสอรยสจเปนอกอยางไปหรอ ? พระพทธเจาองคใหมจะยกไวกได เพราะเปนอนาคตวสยยงมาไมถงและยงไมมา, แตสาหรบพระพทธเจาองคเกานน คงไมกลบความจรงทพระองคทรงตรสไวแลว ซงเปนทรวบรวมความจรงทงสนอนมอยในสาสนาของพระองค ใหกลายเปนอนไปโดยแนนอน. พระองคยงทรงยนยนวาของจรงตองเปนอยางนเสมอ ถงหากพระพทธเจาองคอนกตองตรสอยางน. และยงกวานน คงไมทรงอนมตใหหลกความจรงของพระองคหมนไปตามสมยใหม แมสาวกบางพวกทชอบการเจรญอยางใหมขอรอง. อรยวทยาศาสตรเกาแก จงคงอยอยางเกาใหบรสทธเถด, วทยาศาสตรใหม จะเปนผตามไดอยางดทสดเอง, มฉะนนโลกจะตองไดรบของปลอมและไมแนนอนเขาไวเปนทพง เปนแน ! ขอบรรดาทานผเปนสาวกของพระองคทงหลาย จงชวยกนฟนฟฐานะของ อรยวทยาศาสตร ไดแกโลกซงกาลงกระหายเถด, จะไดชอวาเปนผทาประโยชนใหแกโลก เปนเจาหนของโลก เปนทเคารพของโลก เพราะทานนาโลกไปสความสขทถกตอง, และจะเปนการกตญกตเวทตอพระองคผเสดจปรนพพานไปนานแลว แตยงทรงประสงคใหเราทาตามรอยพระองคอยางบรสทธ. เพราะเราบวชอทศตอประองค หรอตอวทยาศาสตรอยางเกา ไมใชอทศตอความร หรอความเจรญอยางใหม เราจาตองรจกหนาทของเรา, รจกความทเราเปนผซอตรงตอตนเอง, ตอพระองค, และตอโลกทพากนนบถอเราวา เปนผสบสาสนาของพระองคไว. เราจะพยายามแสดงอรยวทยาศาสตรทางฝายนามธรรมใหแกโลก ดวยการทาใหดดวยตนเองจรง ในการสละสขเจออามสคอเหยอในโลก - เปนการกระทาทแมวาเราจะตายเสยแตขณะลงมอ กยงไดรบผลคอ ความดลนเหลอจนอมอกอมใจได, นนคอการดาเนนชวตตามรอยพระอรหนตผหมดจดนนเอง, และเปน ทานบารม อยางสงสดดวย. รอยเทาแหงพระอรหนตจรง ๆ ไดสาบสญไป ยงเหลอตาราทเขยนเรองราวไวเทานน. จะสาบสญไปตงแตเมอไร กไมจาเปนตองคดอก เพราะเปนอดตารมณ. ตาราทเขาเขยนไวนนกเหมอนกน ไมใชสงทตองเรยนใหจบ เราจะทราบความจรงแหงนามธรรม จากกระดาษซงเปนรปธรรมนนไมได, เราจะรเพยงแตแนวทางทจะเอาไปคดไปตรอง. พระพทธเจาตรสวา ความเพยร

20เครองใหรนน เขาจะตองทาเอง ตถาคตเปนแตผทชทางเทานน. ตงแตครงกระโนนมาจนถงบดน เคยมผเรยนจบตาราเหลานนเปนอนมาก แตเขาไมไดบรรลคณวเศษอะไร นอกจากเปนอาจารยทมชอเสยงและรวยลาภกม. ถาเพยงแตเรามตาราเหลานไว หรอจาเนอความในตารานนไดอยางเดยว เรายงคงไมอาจเหนอรยสจอนเปนความจรงของโลกไดอยนนเอง, เราจงชวนกนกาวหนาอกกาวหนง คอการทาใหจรง ๆ ตามทเราเรยนกนมาแลว. สภาพแหงนามธรรมเปนสงทตองคนดวยใจ และดวยความเพยงอนแยบคายในทสงดปราศจากการรบกวนของวตถกามและกเลสกาม. พระศาสดาทรงสอนใหเราเสพทสงด คอ ปาไม โคนไม และสญญาคาร เชน ถา เปนตน กเพอชวยใหเราพบเราเหนไดงายเขา. พระศาสดาของเราทงหลาย ประสต ณ พนดน ใตโคนไมสาละในสวนลมพน ตรสร กลางพนดน ซงมหญาคารองแตบาง ๆ ใตตนไมโพธทพทธคยา และทรงปรนพพาน แทบพนดน ใตโคนไมสาละ เพยงแตมสงฆาฏรองเทานน, ยงกวานนเปนสวนมาก เมอพระองคทรงพระชนมอยกทรงประทบแทบพนดนโคนไมเสมอ ๆ ทงนบงวาชวตของพระองควเวก ไมคลกคลเสพเสนาสนะอนสงดอยางจรงจง กไมควรเดา หรอคาดคะเนเอาวา เราไมอาจบาเพญความดวเศษใหเกดขนแกตนไดตามทกลาวสอนไว. เราควรจะตดบวงในใจทผกมดเรากบความคลมคล สนกสบายนนเสย, เราจกรกษาเกยรตของการเสพเสนาสนะสงดชนดทพระองคเคยทรงใชไดผลดมาแลว ถงกบทรงแนะนาพวกเราไว, และจกรกษาเกยรตแหงความเปนสมณะสากยบตรของพวกเราเอง ดวยการตงใจทาจรง ๆ อยางสตยซอตอตวเอง และตอมหาชนกจะพบผลแหงอรยวทยาศาสตรแหงนามธรรม ซงเปนความจรงอนไมเปลยนแปลงนน ใจเรากจะเปนไทยไมเปนทาสตออะไร ๆ ในโลกมอานาจเหนอวทยาศาสตรฝายรปธรรม, อาจควบคมโลกใหสงบเยน เชนเดยวกนสารถทชานาญควบคมมาพยศไดเรยบรอยเหมอนกน. ตะวนตกเจรญดวยวทยาศาสตรอยางใหม จนเปนครตะวนออกในเรองน. สวนตะวนออก กเคยเปนเจาของอรยวทยาศาสตรอยางเกา ซงแมบดนเหลอแตตาราเสยแลว ไมมการกระทาจรง ๆ ในขนเผลดผล, ถงกระนน ตะวนตกกยงใหเกยรตยศแกตะวนออก ในฐานทเคยเปนเจาของ และตารายงมอยมาก เขาจะขอตารานนไปคดคน. ตะวนตกตองการวทยาศาสตรของพระพทธเจา, ความนบถอของตะวนตกจงยงคงมอยตอตะวนออก. เมอใด ตะวนตกไดตาราเพยงพอ และมการคดคนดวยการกระทาจรง ๆ ขนแลว เมอนน ความนบถอจะคลายไป ตะวนออกกจะกลายเปนตองนบถอตะวนตกไปทงสองอยาง เพราะมวลาหลงอย. การมตาราหรอรเนอความในตารา.

21แตไมทาตามตารานน จะเกบเกยวผลตามทกลาวไวในตาราอยางไรได. การเรยนร กบการทาจรง ๆ ยอมตางกนมาก ! การตรสรเกดจากการกระทาจรง ๆ ไมไดเกดจากความรในกระดาษ. พระพทธเจาไดตรสรเพราะการกระทาความเพยรดวยใจจรง ๆ. ความรในกระดาษเปนเพยงเครองชทางเทานน ถายงไมไดทาอะไรลงไปกเกอบจะไมไดผลเลย เชนเดยวกบเรยนวชาแพทยแลวไมไดทาอะไร กไมมประโยชนแกคนเจบ. เราจะนอนรออปนสย หรอจะพยายามทาเอาดวยกาลงของบรษ – ดวยความเพยรของบรษอยางทพระองคตรสสอน ! ถาการเรยนในกระดาษอยางเดยวเปนการจบกจทตองทาแลว พรหมจรรยในพทธสาสนากไมใชของลกดงทกลาวไว. สาหรบการเรยนทตงใจเรยนเพอหวงออกจากทกขมาเดมกพอทาเนา แตถาเปนการเรยนทตงตนดวยใจเหอตอลาภยศแลว กเปนการตงตนทผดพลาดหรอไขวเขว. ขางไหนจะใกลอนตรายกวากน, ขางไหนจะหมนไปฝายโลกยะ, และขางไหนจะหมนไปขางโลกตระไดงายกวา ยอมเปนสงทพอจะมองเหนได. เพยงแตเรยนอยางเดยว เราจะหวงกอบกาผลของอรยวทยาศาสตรแหงนามธรรมไวในกามอไดอยางไร. ชวตแหงบคคลผครองเรอนกคอชวตทมทอยอาศยใหญโต มการเลยงดมาก มกจกงวลมาก มขาวของเปนกรรมสทธมาก ไมจากดวาจะแตงกายเปนเพศบรรพชตหรอคฤหสถ เพราะไมไดหมายเอาเพศ แตหมายเอาแบบความอยแหงชวต คอรปและนาม ทเปนไปดวยอาการอยางไรตางหาก. ชวตทไมมเรอนกมนยเดยวกน ถาเขาปราศจากเรอนไมมขาวของ นอกจากเครองนงหมทปดกาย และภาชนะสาหรบใสอาหารรบประทานใบเดยว ปรารถนาอยแตความไมมทกขแลว เขาจะแตงกายเปนคฤหสถหรอบรรพชต กเรยกวาอนาคารกบคคลไดทงนน, นยอมเหนไดวา หลกธรรมทางใจ ไมไดมงหมายเอาเพศหรออาการภายนอกเปนเกณฑ . เราจะตองบาเพญดวยใจ ภายในหวงแหงความคดอนละเอยดและตงใจทาจรง ๆ อนไดแกการกระทาตามรอยพระอรหนต จะพบวทยาศาสตรแหงนามธรรมซงจะเปนประโยชนแกโลกได และเราจะรกษาเกยรตยศนไวใหแกตะวนออกไดอยางเดม ทงเปนประโยชนแกโลก ซงกาลงกระหายความจรงและความสขสงบอยางมากนน อกดวย. เราจะเรงเดนตามรอยพระอรหนตกนเถด ! พวกอนาคารกบคคล จะตองรบหนาททาตนเปนตวอยางแกอาคารกบคคล. หนงสอเลมนกลาวเฉพาะหลกปฏบตของอนาคารกบคคลผจะเปนตวอยางเทานน.

22 ประเทศสยามเรา เปนประเทศทไดรบยกยองจากโลก ใหเปนประเทศหนง ในบรรดาประเทศทมพทธสาสนารงเรอง. แตในสมยทวงการแหงพทธสาสนาเจรญดวยปรยต เนองจากเรามพระเจาแผนดนเปนสาสนปถมภก และมการศกษาปรยตธรรมเจรญมากน เรายงไมมบคคลผใดทไดรบผลอนสงสดของพทธสาสนามาแสดงใหเปนทพอใจแกโลกได เพราะเรายงไมกาวหนาใหลลวงไปจรง ๆ อกกาวหนง คอกาวแหงการปฏบตธรรมชนสง ตามรอยพระอรหนต อยางทเราเรยนกนมาอยางมากมายแลวนน. เรายงไมมใครทไดผลทางใจ จนอาจพสจนใหโลกเหนไดวาวทยาศาสตรของพระพทธเจาดบทกขภายในหวใจของสตวทงหลายไดโดยเดดขาด ทากบวทยาศาสตรสมยใหมดบทกขทางกายภายนอกไดจรง ๆ. เราจงพยายามเพอจะเดนตามรอยพระอรหนต ยงมชวตใหลวงไปวนหนง ๆ ดวยการเดนเขาไปใกลผลอนสงสดในพทธสาสนาตามหนาทของเราดวย การสละสงทเปนอปสรรค ทก ๆ อยางเสยเถด !. ตอไปน จะไดนาเอาพระบาล ๓ สตร ทแสดงรอยทางแหงการดาเนนของพระอรหนต เรมตงแตยงเปนฆราวาส ไดออกบวชจนถงบรรลผลเปนลาดบ ๆ ทเขาใจไดงายทงอยางยอและอยางพสดาร มาตงเปนหวขอแลวยกเอาเนอความจากบาลและอรรถกถาอน ๆ มาอธบายประกอบเพอเปนแนวทางการปฏบตสาหรบผทไมประสงคจะเรยนใหจบพระไตรปฎก แตสนใจในการทจะหยงเอาผลการปฏบตจรง ๆ. รวมทงตวขาพเจาเองผหนง ซงตองการจะมสวนในการชวยกนสงเสรมการปฏบตธรรมของพระองคใหรงเรอง ตอจากปรยตธรรมทไดรงเรองมาแลวในยคอนสมมตกนวาเปนกงพทธกาล น. เพอ เหนแกพระรตนตรย ดวยการพสจนใหโลกเหนวาเปนของประเสรฐจรง, เหนแกชาตประเทศอนเปนทรกของเรา ดวยการรกษาเกยรตยศแหงการกาวหนาของพทธสาสนาประเทศไว ไมใหลาหลงเขา, และ เหนแกภาคตะวนออกของโลก ซงเปนบานเกดแหงอรยวทยาศาสตรทางใจของพระพทธเจามานาน, ขอเราจงชวยกนสงเสรมวธการแหงปฏปตตสทธรรม คอการเดนตามรอยพระอรหนต อนเปนกาวสดทายทจะไดบรรลถงการเกบเกยวผลจากสาสนาอนสดประเสรฐ จงเตมความสามารถทก ๆ รปทกนาม เทอญ. พทธทาสภกข ๒๗ สงหาคม ๒๔๗๕ หมายเหต:- ในบาลทใชเปนหลกสตรขางหนา. มวถแสดงฤทธอนเปนผลของสมาธ ซงทจรงไมไดเปนความมงหมายของผทจะเดนตามรอยพระอรหนต เปนแตยกมากลาวไวดวยอยางบรบรณกเพอใหครบถวนและในเครองเรองปญญาแผนกหนง ในเมอทานอานไปพจารณาไป อยาเพงเขาใจเปนอยางอน กอนแตจะไดศกษาพอสมควร.

23

พระบาล ๓ สตร

บาลฉวโสธนสตร บาลมหาอสสปรสตร บาลสามญญผลสตร

ทใชเปนหลก

24แนวตามรอยพระอรหนต

ท ๑

พระบาลฉวโสธนสตร

ในอนปทวรรค อปรปณณาสาก มชฌมนกาย

พระไตรปฎก ฉบบบาลสยามรฐ เลม ๑๔ หนา ๑๒๗ บรรพ ๑๗๒ สมยหนง, พระผมพระภาคเจา ประทบอย ณ ปาเจาเชตอนเปนอารามทอนาถบณฑกคหบด (ซอ) ถวาย ใกลกรงสาวตถ, ครงนนพระผพระภาคเจา ตรสเรยกภกษทงหลาย (เพอใหตงใจฟง) แลวไดตรสพระธรรมเทศนาน วา : “ภกษ ท. ! (ถา) มภกษในสาสนาน กลาวพยากรณ (คอยนยน) อรหตตผลวา ‘ขาพเจานรชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยกไดอยจบแลว กจทควรทา กไดทาเสรจแลว กจอนทจะตองทาเพอความเปนอยางน มไดมอก’ ดงน. “ภกษ ท.! พวกเธอไมควรยนด ไมควรคดคานถอยคาของภกษรปนน แตควรถามปญหากะเธอ ฯลฯ ใหยงขนไปวา ‘ทานผมอาย ! ทานรอยางไร ทานเหนอยางไร ทานจงถอนเสยไดดวยด ซงอหงการ (คอความถอวาเรา), ซงมมงการ(คอความถอวาของเรา), และมานานสย (คอกเลสนอนนงในสนดานคอมานะ) ในกายทมวญญาณของทานน และในสงอนททานเหนอยภายนอก ?’ ดงน. “ภกษ ท. ! เปนธรรมดาของภกษผสนอาสวะแลว อยจบพรหมจรรยแลว ทากจทตองทาสาเรจแลว มภาระคอขนธอนปลงลงไดแลว ตามถงประโยชนตนแลว มภวสงโยชนสนรอบแลว เปนผรชอบพนพเศษแลว กพงพยากรณ (ใหแกพวกเธอ) ไดดงตอไปนวา:- [๑] “ดกอนทานผมอาย ! ในกาลกอน ขาพเจานนเปนคฤหสถครอบครองเรอน เปนคนไมร. ครนเมอพระตถาคตเจาบาง พระสาวกของพระตถาคตเจาบาง แสดงธรรมแกขาพเจาอย,

25ขาพเจาได ฟงธรรม นแลว มสทธาในพระตถาคตเจา, ครน ประกอบดวยสทธา เหนแจมแจงวาฆราวาสเปนทคบแคบ เปนทางไหลมาแหงธลคอกเลส การบรรพชาเปนโอกาสวาง. กการบรรพชาคอพรหมจรรยน อนคนผอยครองเรอน จะประพฤตใหบรสทธบรบรณโดยสวนเดยว ดจสงขทเขาขดดแลว ไมอาจทาไดโดยงาย ไฉนหนอเราพงปลงผมและหนวด นงหมผากาสายะออกจากเรอน ถอเอาการบวชของคนไมมเรอนเถด. ฯ [๒] “ขาพเจานน ไดละกองสมบต นอยบางมากบาง ละวงศญาต นอยบางใหญบาง, ปลงผมและหนวด นงผากาสายะ ถอเอาการบวชเปนคนไมมเหยาเรอนแลว.ฯ [๓] “ขาพเจานน ครนบรรพชาแลว ถงพรอมดวยสกขาและอาชพของภกษทงหลาย, คอละการทาสตวทมชวตใหตกลวงไปเปนผงดขาดจากปาณาตบาต วางทอนไมและสาตราเสยแลว มความละอายตอบาป มความเอนดกรณา หวงประโยชนเกอกลแกสตวทงหลาย; ละการถอเอาสงของทเจาของไมไดให งดขาดจากอทนนาทาน ถอเอาแตของทเจาของใหแลว หวงอยแตของทเจาของให เปนคนสะอาด ไมเปนขโมย; ละกรรมอนมใชพรหมจรรย เปนผประพฤตพรหมจรรยโดยปรกต ประพฤตหางไกล เวนขาดจากการเสพเมถนอนเปนของชาวบาน; ละการพดเทจ งดขาดจากการมสาวาท พดแตความจรง รกษาสตย มนคงในคาพด ควรเชอได ไมแกลงกลาวใหผดตอโลก; ละคาสอเสยด งดขาดจากปสณาวาท ไดฟงจากฝายนแลว ไมเกบไปบอกฝายโนน เพอใหฝายนแตกราว หรอไดฟงจากฝายโนนแลว ไมนามาบอกแกฝายน เพอใหฝายโนนแตกราว แตจะสมานชนทแตกกนแลว ใหกลบมาพรอมเพรยงกนยงขน เปนคนชอบในการพรอมเพรยง กลาวแตวาจาททาใหพรอมเพรยงกน; ละการกลาวคาหยาบเสย งดขาดจากผรสวาท กลาวแตวาจาทไมมโทษเสนาะโสต ใหเกดความรก เปนคาฟใจ เปนคาสภาพทชาวเมองเขาพดกน เปนทรกใครของมหาชน; ละคาพดทโปรยประโยชนทงเสย งดขาดจากการพดเพอเจอ กลาวแตในเวลาสมควร กลาวแตคาจรงเปนประโยชน เปนธรรมเปนวนย กลาวแตวาจามทตงมหลกฐาน มทอางอง มเวลาจบ ประกอบดวยประโยชนสมความแกเวลา.ฯ “ขาพเจานน เปนผงดขาดจากการลางผลาญพชคามและภตคาม, เปนผฉนอาหารวนหนงเพยงหนเดยว เวนจากฉนในราตรกาลและวกาล, เปนผงดขาดจากการรา การขบ การรอง การประโคม และดการเลนชนดทเปนขาศกแกกศล เปนผงดขาดจากการประดบประดา คอทดทรงตกแตงดวยมาลาและของหอม และเครองลบทา, เปนผงดขาดจากการนอนบนทนอนสงใหญ, เปนผงดขาดจากการรบเงนและทอง, เปนผงดขาดจากการรบขาวเปลอก, งดขาดจากการรบเนอดบ, งดขาดจาก

26การรบหญงและเดกหญง, งดขาดจากการรบแพะ แกะ ไก สนข ชาง โค มา ทงผและเมย, งดขาดจากการรบทนาและทสวน, งดขาดจากการรบใชทตไปในทตาง ๆ (ใหคฤหสถ), งดขาดจากการซอขาย, งดขาดจากการโกงดวยตาชง แรลวงดวยของปลอม การฉอดวยเครองนบ (เครองตวงและเครองวด), งดขาดจากการโกงดวยการรบสนบนแลลอลวง งดขาดจาก การตด การฆา การจาจอง การซมทาราย การปลน และการกรรโชก.ฯ [๔] “ขาพเจานน เปนผ สนโดษ ดวยจวรอนเครองบรหารปกปดกาย สนโดษดวยบณฑบาต อนเปนเครองบรหารเลยงทอง, ไปสทศาภาคใด ๆ กถอเอาจากทศาภาคนน ๆ แลวหลกไป, เมหอนอยางนกมปก เมอจะบนไปสทศาภาคใด มแตปกเปนภาระบนไปฉนใด, ขาพเจากเปนผสนโดษดวยจวรสาหรบปกปดกาย และบณฑบาตสาหรบเลยงทอง ไปสทศาภาคใดกถอเอาจากทศาภาคนน แลวหลกไปได (ไมตองรงรงดวยบรขาร) ฉนนน ฯ [๕] “ขาพเจานน ประกอบดวยกองศลอนเปนของพระอรยเจาเชนนแลว ไดเสวยสขไมมโทษในภายใน, ไดเหนรปดวยตา ฟงเสยงดวยห ดมกลนดวยจมก ลมรสดวยลน ถกตองโผฏฐพพะดวยกาย รธรรมารมณดวยใจ กไมถอมนเอาโดยนมต และไมถอมนเอาโดยอนพยญชนะ, อภชฌาและโทมนสมกไหลไปตามบคคล ผไมสารวม ตา ห จมก ลน กาย ใจ เพราะการไมสารวมอนทรยเหลาใดเปนเหต ขาพเจาก ปฏบต ปดกนอนทรย เหลานนไว, ขาพเจารกษาและสารวม ตา ห จมก ลน กาย ใจ.ฯ [๖] “ขาพเจานน ครนประกอบดวยการรกษาและสารวมอนทรยทเปนของพระอรยะเชนน ไดเสวยสขไมเจอปนดวยทกขอนมในภายในแลว เปนผ ทาความรสกตวทวพรอม (สมปชญญะ) ในการกาวไปขางหนา ในการถอยกลบ ในการแล ในการเหลยว ในการค ในการเหยยด ในการใชสงฆาฏบาตรจวร ในการดมการเคยวการลม มสมปชญญะในการถายอจจาระ ปสสาวะ การเดน การยน การนง การหลบ การตน การพด การนง.ฯ [๗] ขาพเจานน ครนประกอบดวยศลแหงพระอรยะ และประกอบดวยความสารวมอนทรย แหงพระอรยะ และประกอบดวยสตสมปชญญะ แหงพระอรยะ ดงนแลว ยอม เสพเสนาสนะอนสงด คอปาละเมาะ โคนไม ภเขา ลาธาร ทองถา ปาชา ปาชฏ ทแจง ลอมฟาง.ฯ

27 “ขาพเจานน ครนกลบจากบณฑบาต ในเวลาปจฉาภตตแลว นงคเขาซงขาโดยรอบ ตงกายตรง ดารงสตเฉพาะหนา ละอภชฌาในโลก มจตปราศจากอภชฌา คอยระวงชาระจตใหบรสทธ จากอภชฌา, ละพยาบาท มจตไมพยาบาท เปนผกรณาหวงประโยชนเกอกลในสตวทงหลาย คอยระวงชาระจตใหหมดจดจากพยาบาท, ละถนะมทธะแลว ปราศจากถนะมทธะ จตมงอยความสวาง มสตสมปชญญะ คอยชาระจตใหบรสทธจากถนะมทธะ, ละอทธจจะกกกจจะ ไมฟงซาน มจตสงบอยภายใน คอยระวงชาระจตใหบรสทธจากอทธจจะกกกจจะ, ละวจกจฉา ขามวจกจฉาไดแลว เปนคนไมตองกลาวดวยความสงสยวา ‘นอะไร ? นอยางไร?’ ในกศลธรรมทงหลาย; คอยระวงชาระจตใหหมดจดจากวจกจฉา.ฯ [๘] “ขาพเจานน ครนละนวรณทงหา อนเปนอปกเลสเครองเศราหมองใจ อนเปนโทษทาปญญาใหออนกาลง ไดแลว, เพราะสงดจากกามทงหลาย สงดจากอกศลธรรมทงหลาย กไดบรรล ปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวก. เพราะระงบวตกวจารเสยได จงไดบรรล ทตยฌาน อนเปนเครองผองใสของจตในภายใน นาใหเกดสมาธมอารมณเดยว ไมมวตก ไมวจาร มแตปตและสขอนเกดสมาธ. เพราะความเสอมหายไปแหงปต และขาพเจาเปนผอยอเบกขา มสตรตวรอบคอบ ไดเสวยสขดวยนามกาย กไดบรรล ตตยฌาน อนเปนฌานทพระอรยะทงหลายกลาวสรรเสรญผไดบรรลวา เปนผอยในอเบกขา มสต อยเปนสข. เพราะละทกขและสขเสยไดแลว และเพราะความดบหายไปแหงโทมนสและโสมนสในการกอน จงไดบรรล จตตถฌาน อนไมมทกขไมมสขมอยแตสตอนบรสทธเพราะอเบกขา.ฯ [๙] “ขาพเจานน ครนจตตงมนบรสทธขาวผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออนโยนนมนวลควรแกการงาน เปนจตไมหวนไหว ตงอยอยางนแลว กทาจตให นอมไปเพอ อาสวกขยญาน. “ขาพเจานน รชดตามเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกดทกข นความดบไมเหลอแหงทกข นเปนหนทางใหถงความดบไมเหลอแหงทกข, และรแจงชดตามเปนจรงวา นอาสวะ. นเหตใหเกดอาสวะ, นความดบไมเหลอแหงอาสวะ, เมอรอยอยางน เหนอยอยางน จตกพนจากกามาสวะ, จากภวาสวะ จากอวชชาสวะ, ครนจตพนแลว กเกดญาณรวาเราพนแลว. ขาพเจารชดวา ชาตสนแลวพรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาสาเรจแลว กจอนทจะตองทาเพอความเปนอยางน มไดอก.ฯ

28 ทานผมอายทงหลาย ! ขาพเจารอยอยางนเหนอยอยางน จงถอนเสยไดดวยด ซงอหงการ มมงการ และมานานสยในกายทมวญญาณน และในสงอนทเหนอยภายนอก.ฯ “ภกษ ท. ! พวกเธอควรเพลดเพลน ควรบนเทงใจในภาษตของภกษนนวา สาธ ! สาธ ! , ครนแลว ควรกลาวกะภกษนนอยางนวา ขาแตทานผมอาย ! การทขาพเจาทงหลาย ไดเหนผประพฤตพรหมจรรยเชนกบทานนเปนลาภของพวกขาพเจา, เปนการเหนอยางด ทพวกขาพเจาไดไดแลว ดงน” ฯ เมอพระผมพระภาค ไดตรสพระธรรมเทศนานจบลง ภกษทงหลายมใจยนดเพลดเพลน รบภาษตของพระผมพระภาคเจา ดวยประการฉะน.ฯ

บาลฉวโสธนสตร, หลกตามรอยพระอรหนตท 1 จบ

29แนวตามรอยพระอรหนต

ท ๒

พระบาลมหาอสสปรสตร

ในมหายมกวรรค มลปณณาสาก มชฌมนกาย

พระไตรปฎก ฉบบบาลสยามรฐ เลม ๑๒ หนา ๔๙๖ บรรพ ๔๕๙ สมยหนง, พระผมพระภาคประทบอยในชนบทอนเปนทประทบแรมของราชกมารชาวชนบท นามวา องคะ, มนคมของอคราชกมารชอวา อสสประ เปนทภกขาจาร, ครงนน พระผมพระภาคไดตรสเรยกภกษทงหลาย (เพอใหตงใจฟงแลว) ไดตรสพระพทธวจนะ วา : “ภกษ ท. ! มหาชนเขารจกพวกเธอวาเปนสมณะ. ถงแมพวกเธอเลา ถาเขาถามวาพวกทานเปนอะไร กจะปฏญญาตวเองวาเราเปนสมณะฯ เมอพวกเธอมชออยางนน ปฏญญาตวเองอยางนน กตองสาเหนยกตนวาธรรมเหลาใด อนจะทาเราเปนสมณะและเปนพราหมณ (คอพระอรหนตผลอยบญและบาปเสยได), เราจะประพฤตถอเอาดวยด ซงธรรมเหลาน. การทาเชนน กบชอของพวกเรา และกบทงปฏญญาของพวกเรา จงจะเปนสตยเปนจรง (คอตรงกน). อนง พวกเราบรโภคจวร บณฑบาตเสนาสนะและคลานเภสช ของทายกเหลาใด, การกระทาของทายกเหลานนจกมผลใหญ มอานสงสใหญ, และการบรรพชาของพวกเรากจกไมเปนหมน แตจกเปนไปเพอผล เพอกาไรโดยแท. ดกอน ภกษ ท. ! พวกเธอพงสาเหนยกตนอยางนแล ฯ ภกษ ท. ! ธรรมเหลาไหนเลา ทจะทาใหพวกเราใหเปนสมณะทจะทาพวกเราใหเปนพราหมณ ? [๑] ภกษ ท. ! จรงแท พวกเธอตองสาเหนยก (ตนใหไดอยางน) วา เราจกเปนผ ถงพรอมดวยหรและโอตตปปะ. ภกษ ท. ! พวกเธอพงสาเหนยกอยางนแล ฯ ภกษ ท.! เรองนคงเกดมแกพวกเธอ คอจะพากนถงความนอนใจเสยเพยงเทานนวา ‘พวกเราถงพรอมดวยหรและโอตตปปะ. พอแลวดวยคณเพยงเทาน พวกเราไดตามถงผลแหงสมณปฏบตแลว กจอนทจะตองทาใหยงไปอก

30มไดม.’ ภกษ ท.! เราจกบอกแกพวกเธอ เราจกเตอนใหร เมอพวกเธอตองการความเปนสมณะ กอยาทาผลของความเปนสมณะใหเสอมไป เพราะวา กจทพวกเธอจะตองทาใหยงขนไปอกยงมอย ฯ [๒] “ภกษ ท.! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกเปนลาดบนน คออะไร ? คอการสาเหนยก (ตวเองใหได) วา กายสมาจาร การประพฤตชอบ สมาเสมอดวยกายของเรา บรสทธแลว หงายได (คอจะแสดงใหใครดกได) แลว เปดเผยไดแลว หาชองทะลมได เปนอนสารวมดแลว. อนง เราจกไมยกตนขมทานดวยคณขอนเปนอนขาด. ภกษ ท.! พวกเธอตองสาเหนยกอยางนแล. ...ฯลฯ... (คาตอไปนขางทายทก ๆ ขอ คอมตรสไมใหนอนใจดวยคณเพยงเทานน และตรสเตอนวายงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก เหมอนกบทายขอ (๑) ทกขอไป จงเตมเอง) [๓] “ภกษ ท. ! กจทพวกเธอจะตองทาใหยงขนไปอกนน คออะไร ? คอการสาเหนยก (ตวเองใหได) วา วจสมาจาร การประพฤตชอบสมาเสมอดวยวาจาของเรา บรสทธแลว หงายไดแลว เปดเผยไดแลว หาชองมได เปนอนสารวมดแลว อนง ....ฯลฯ...... (คาตงแต อนง ไป เหมอนทายขอสองทงนน) [๔] “ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกเปนลาดบนน คออะไร ? คอการสาเหนยก (ตวเองใหได) วา มโนสมาจาร การประพฤตชอบ สมาเสมอดวยใจของเรา บรสทธแลว หงายไดแลว เปดเผยไดแลว หาชองมได เปนอนสารวมดแลว. อนง ...ฯลฯ... [๕] “ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกเปนลาดบนน คออะไร ? คอการสาเหนยก (ตวเองใหได) วา อาชวะ ของเรา บรสทธแลว หงายไดแลว เปดเผยไดแลว หาชองมได เปนอนสารวมดแลว. อนง ...ฯลฯ... [๖] “ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกเปนลาดบนน คออะไร ? คอการสาเหนยก (ตวเองใหได) วา เราจะเปนผ สารวมทวารในอนทรย ทงหลาย. : ไดเหนรปดวยตาแลว ไมถอเอาโดยนมต ไมถอเอาโดยอนพยญชนะ. บาปอกศลคออภชฌาและโทมนส มนมกไหลไปตามผทไมสารวมจกขอนทรยใดเปนเหต เราจกปฏบตเพอปดกนอนทรยนนไว เปนผรกษาสารวมจกขอนทรย ฯ ไดฟงเสยงดวยห ไดดมกลนดวยจมก ไดลมรสดวยลน ไดสมผสโผฏฐพพะดวยกาย รธรรมารมณดวยใจแลวไมถอเอาโดยนมต ไมถอเอาโดยอนพยญชนะ, บาปอกศลคออภชฌาและ

31โทมนส มกไหลไปตามผทไมสารวมอนทรยใดเปนเหต เราจกปฏบตเพอปดกนอนทรยเหลานนไว เปนผรกษาสารวมอนทรย. อนง...ฯลฯ... [๗] “ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกเปนลาดบนน คออะไร ? คอการสาเหนยก (ตวเองใหได) วา เราจะเปนผร ประมาณในโภชนะอยเสมอ, จกพจารณาโดยแยบคายแลวจงฉน, ไมฉนเพอเลน ไมฉนเพอมวเมา ไมฉนเพอประดบตกแตง, แตฉนเพอเพยงใหกายนตงอยได เพอใหชวตเปนไปเพอปองกนความลาบาก เพออนเคราะหพรหมจรรย. เราจกกาจดเวทนาเกา (คอหว) เสยแลว ไมทาเวทนาใหม (คออมจนอดอด) ใหเกดขน. ความทอายดาเนนไปได, ความไมมโทษเพราะอาหาร และความอยผาสกสาราญจกมแกเราดงน. อนง...ฯลฯ... [๘] “ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกเปนลาดบนน คออะไร ? คอการสาเหนยก (ตวเองใหได) วา เราจก ตามประกอบในธรรมเปนเครองตน เราจกชาระจตใหหมดจดสนเชงจากอาวรณยธรรม (คอกเลสทกนจต) ดวยการเดนจงกรม ดวยการนง ตลอดวนยงคา ไปจนสนยามแรกแหงราตร, ครนยามกลางแหงราตร เราจกนอนอยางราชสห (คอ) ตะแคงขางขวา เทาเหลอมเทา ม สตสมปชญญะในการลกขน, ครนยามสดทายแหงราตร เราลกขนแลว จกชาระจตใหหมดจด จากอาวรณยธรรม ดวยการจงกรมและการนงอก. อนง...ฯลฯ... [๙] “ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกเปนลาดบนน คออะไร ? คอการสาเหนยก (ตวเองใหได) วา เราจกเปนผประกอบพรอมดวย สตสปชญญะ, รตวรอบคอบในการกาวไปขางหนา การถอยหลง การแลด การเหลยวด การค การเหยยด การทรงสงฆาฏจวร การกน การหยด, กานง การนอน, การหลบ การตน การพด การนง. อนง...ฯลฯ... [๑๐] “ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกนนคออะไร ? ภกษ ท. ! ภกษในสาสนาน มาเสพเสนาสนะอนสงด คอปาละเมาะ โคนไม ภเขา ลาธาร ทองถา ปาชา ทแจง ลอมฟาง. ฯ ในกาลเปนปจฉาภตต เธอกลบจากบณฑบาตแลว นงคบลลงกตงกายตรง ดารงสตเฉพาะหนา ละอภชฌาในโลกแลว มจตปราศจากอภชฌา คอยชาระจต จากอภชฌา, ละพยาบาทแลว มจตปราศจากพยาบาท เปนผกรณาหวงประโยชนเกอกลในสตวทงหลาย คอยชาระจตใหสะอาดจากพยาบาท, ละถนะมทธะแลว มจตปราศจากถนะมทธะ เปนผมงอยแตความสวางในใจ มสตสมปชญญะรสกตว คอยชาระจตจากถนะมทธะ, ละอทธจจะกกกจจะไดแลว ไมฟงซาน มจต

32สงบอยในภายใน คอยชาระจตจากอทธจจะกกกจจะ, ละวจกจฉาแลว ขามลวงวจกจฉาเสยได ไมตองกลาววา ‘นอะไร ? นอยางไร’ ในกศลธรรมทงหลาย คอยชาระจตจากวจกจฉา ฯ “ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนชายผหนง กหนเขาไปทาการงานสาเรจผล ใชหนตนทนเดมหมดแลว กาไรยงเหลอพอเลยงภรรยาไดถมไป. เขาคงคนงถงโชคลาภวา ‘เมอกอนเรากหนเขาไปทาการงาน สาเรจผล ใชหนตนทนเดมหมดแลว กาไรยงเหลอพอเลยงภรรยาไดถมไป’ ดงน เขายอมปราโมทยบนเทงใจโสมนสเพราะขอนนเปนเหต ฉนใด, (นอยางหนง) “ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนชาย (อก) ผหนง ปวยไขหนกทนทกขอาหารไมตก กาลงนอย, ครนเวลาอนเขาหายจากไขนน อาหารกตง กาลงกม เขาตองนกถงการเกาวา ‘เมอกอน เราปวยหนก ทนทกข อาหารกไมตก กาลงกนอยลง บดนเราหายจากไขนน อาหารกตง กาลงกมมา’ ดงน เขายอมปราโมทยบนเทงใจ โสมนสเพราะขอนนเปนเหต ฉนใด (นอกอยางหนง) “ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนชายอกผหนง ตดเรอนจา ครนเวลาอน เขาหลดจากเรอนจาโดยสะดวก ไมมภย ไมเสยทรพย เขาตองนกถงการเกาอยางนวา ‘เมอกอน เราตดเรอนจา บดนเราหลดมาโดยสะดวก ไมภย ไมมเสยทรพย’ ดงน เขายอมปราโมทยบนเทงใจ โสมนส เพราะขอนนเปนเหต ฉนใด (นอกอยางหนง) “ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนชาย (อก) ผหนง เปนทาสเขา พงตวเองไมได ตองพงผอน เทยวตามอาเภอใจไมได ครนถงสมยอน เขาพนจากการเปนทาส พงตวเองได ไมตองพงผอน เทยวตามอาเภอใจได, เขาตองนกถงการเกาอยางนวา ‘เมอกอนเราเปนทาสเขา พงตวเองไมได ฯลฯ ครนสมยอนเราพนจากการเปนทาส ฯลฯ เทยวตามอาเภอใจได’ ดงน, เขายอมปราโมทยบนเทงใจ โสมนสเพราะขอนเปนเหต ฉนใด, (นอกอยางหนง) “ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนชาย (อก) ผหนง นาทรพยเดนทางไกลกนดาร ครนพนทางกนดาร ไมมภย ไมตองเสยโภคทรพย เขาตองนกถงการเกาอยางนวา ‘เมอกอน เรานาทรพยเดนทางไกล ฯลฯ ไมตองเสอมเสยโภคทรพย’ ดงน, เขายอมปราโมทยบนเทงใจ โสมนสเพราะขอนเปนเหต (เหลาน) เปนฉนใด : “ภกษ ท. ! ภกษพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการ ทตนยงละไมไดวา เปนเชนการกหน เชนการเปนโรค เชนกบการตดเรอนจา เชนการเปนทาส และการนาทรพยขามทางกนดาร, และเธอพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการ ทละเสยแลวในตนเองเปนเชนการหมดหน การหมดโรค การหลดจากเรอนจา การพนจากทาส การบรรลถงทพนภย (เธอยอมปราโมทยบนเทงใจ โสมนสเพราะขอนนเปนเหต ฉนนนเหมอนกน)

33 [๑๑] “ภกษ ท. ! เธอนนครนละนวรณ ๕ประการ อนเปนเครองเศราหมองจต และทาปญญาใหถอยกาลงเหลานไดแลว, เพราะสงดจากกามทงหลาย สงดจากกศลธรรมทงหลาย ไดบรรล ปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวกแลวแลอย, เธอประพรมกายนใหชมทวชมรอบเตมรอบ ดวยปตและสขอนเกดแตวเวกนน, สวนใดสวนหนงของกายเธอทวทงตว ทปตและสขอนเกดแตวเวก ไมถกตองแลว มไดม ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนนายชางอาบกด หรอลกมอของเขากด เปนคนฉลาด โรยผงทใชสาหรบถตวในเวลาอาบนาลงในขนสารด แลวพรมนาหมกไว, ครนเวลาเยน กอนผงออกยางเขากน ซมทวกนแลว จบกนทงภายในภายนอก ไมไหลหยด ฉนใด ภกษ ท. ! ภกษประพรมกายนใหชมทวชมรอบ เตมรอบดวยปตและสขอนเกดวเวก, สวนในสวนหนงของกายเธอ ทปตสขอนเกดแตวเวก ไมถกตองแลว มไดม ฉนนนเหมอนกน. [๑๒] “ภกษ ท. ! อกประการหนงภกษบรรล ทตยฌาน อนเปนเครองผองใสในภายใน และทาจตใหเกดสมาธ ไมมวตกวจาร เพราะระงบวตกวจารเสยได มแตปตและสขแลวแลอย, เธอพรมกายนทาใหชมทว ชมรอบเตมรอบ ดวยปตและสข อนเกดแตสมาธ สวนใดสวนหนงของกายเธอทวทงตว ทปตและสขอนเกดแตสมาธไมถกตองแลว มไดม. ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนหวงนาอนลก มนาอนปวน ไมมปากนา ทางทศตะวนออก ทศใต ทศตะวนตก ทศเหนอ แตฝนตกเพมนาใหแกหวงนานนตลอดกาลโดยกาล ทอนาเยนพลงขนจากหวงนา ประพรมทาใหชมถกตองหวงนานนเอง สวนไหน ๆ ของหวงนานน ทนาเยนไมถกตองแลวมไดม, ขอนฉนใด, ภกษ ท. ! ภกษประพรมกายน ทาใหชมทวชมรอบ เตมรอบดวยปตและสขอนเกดแตสมาธ สวนใดสวนหนงในกายเธอทปตและสขอนเกดแตสมาธ ไมถกตองแลว มไดม ฉนนนเหมอนกน ! [๑๓] “ภกษ ท. ! อกประการหนง เพราะปตหนายไป (คอจางไป) เธอเปนผอยอเบกขา มสตสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย บรรล ตตยฌาน อนเปนฌานทพระอรยเจากลาววา ‘ผไดฌานนเปนผอยอเบกขา มสตอยเปนสข,’ เธอประพรมกายน ทาใหชมทว ชมรอบ เตมรอบดวยลาพงสข หาปตมได, สวนใดสวนหนงของกายเธอ ทสขหาปตมได ไมถกตองแลว เปนไมม. ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนในหนองบวอบล หนองบวปทม บวบณฑรก มดอกอบล ดอกปทม ดอกบณฑรก บางเหลาทเกดอยในนา เจรญอยใตนา ยงขนไมพนนา จมอยภายใต อนนาเลยงไว, ดอกบวเหลานน ถกนาเยนแชชม ถกตองตงแตยอดตลอดราก สวนไหน ๆ ของดอกบวเหลานนทวทงดอก ทนาเยนไมไดถกตองแลว มไดม. ขอนฉนใด, ภกษ ท. ! ภกษน กประพรม

34กายนทาใหชมทวชมรอบ เตมรอบดวยลาพงสข ไมมปต สวนใดสวนหนงในกายเธอ ทลาพงสขไมมปต ไมถกตองแลว มไดม ฉนนนเหมอนกน [๑๔] “ภกษ ท. ! อกประการหนง เพราะละทกขและสขเสยได เพราะการดบหายไปแหงโทมนส และโสมนสในกาลกอน ภกษบรรล จตตถฌาน ไมมทกข ไมมสข มแตสตทบรสทธเพราะอเบกขาแลวแลอย เธอนนนงแผไปตลอดกายน ดวยใจอนบรสทธผองใสสวนใดสวนหนงของกายเธอ ทวทงตวทใจอนบรสทธผองใสไมถกตองแลว มไดม. ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนชายคนหนง นงคลมตวดวยผาขาวตลอดศรษะ สวนไหน ๆ ในกายเขาทวทงตว ทผาขาวไมถกตองแลว (คอไมคลมแลว) มไดม ขอนเปนฉนใด, ภกษ ท. ! ภกษนนนงแผใจอนบรสทธผองใสไปตลอดกายน, สวนใดสวนหนงในกายเธอทวทงตว ทใจอนบรสทธผองใสไมถกตองแลว มไดมฉนนนเหมอนกน. [๑๕] “ครนจตตงมน บรสทธผองใส ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยอยางไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะ บพเพนวาสานสสตญาน เธอระลกไดถงขนธทเธออยอาศยในภพกอนไดหลายประการ คอ เธอระลกไดชาตหนงบาง สองชาต สามชาต สชาต หาชาต สบชาต ยสบชาต สามสบชาต สสบชาต หาสบชาต รอยชาตบาง, พนชาต แสนชาตบาง ตลอดหลายสงสารวฏฏกปปบาง ตลอดหลายววฏฏกปปบาง ตลอดทงหลายสงวฏฏกปปและหลายววฏฏกปปบาง วาเราอยในภพโนน มชออยางนน มโคตร มวรรณะ มอาหาร อยางนน ๆ, เสวยสขและทกขเชนนน. มทสดอายเทานน ครนเราจตจากภพนนแลว ไดเกดในภพโนน ครงเกดแลว มชอ-โคตร-วรรณะ-อาหารอยางนน ๆ ไดเสวยสขและทกขเชนนน มทสดอายเทานน ครนจตจากภพนนแลว มาเกดในภพน, เธอตามระลกไดถงขนธทเคยอยอาศยในภพกอนหลายประการ พรอมทงอาการและลกษณะฉะน. ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนชายผหนง ออกจากบานตนไปบานอน แลวออกจากบานนน ไปสบานอนอก แลวออกจากาบานนน ๆ กลบมาสบานตน เขาจะระลกไดอยางนวา เราออกจากบานตนไปสบานโนน ทบานโนนนน เราไดยน ไดนง ไดพด ไดนงอยางนน ๆ, ครนออกจากบานนนแลว ไดไปสบานโนนอก, แมทบานนน เราไดยน ไดนง ไดนง อยางนน ๆ, เราออกจากบานนนแลว กลบมาสบานของตนเทยวแล ดงน จอนเปนฉนใด, ภกษ ท. ! ภกษกตามระลกไดถงขนธทเคยอาศยในภพกอน คอ ระลกไดชาตหนงบาง สอง- สาม-ฯลฯ ตลอดทงหลายสงวฏฏกปปและหลายววฏฏกปปบาง วาเราไดเปนในภพโนน มชอ โคตร วรรณะ อาหาร อยางนน ๆ

35เสวยสขทกขอยางนน ๆ มอายสนสดลงเทานน ฯลฯ, เธอตามระลกไดถงขนธทเคยอยอาศยในภพกอนไดหลายประการ พรอมทงอาการและลกษณะเชนน ฉนนนเหมอนกน. [๑๖] “ครนจตตงมนบรสทธผองใส ไมมกเลส ปราศจากกเลสเปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยอยางไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ จตปปาตญาน เธอมจกขเปนทพย (ดจทพย?) บรสทธกวาจกขของสามญมนษย ยอมแลเหนทงหลายจตอย บงเกดอย เลวทราม ประณต มวรรณะด มวรรณะเลว มทกข มสข เธอรแจงชดหมสตวผเขาถงตามกรรมวา ‘ทานผเจรญทงหลายเอย, สตวเหลานหนอประกอบดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต พดตเตยนพระอรยเจาทงหลาย เปนมจฉาทฐ กระทาการงานดวยอานาจมจฉาทฐ เบองหนาแตกายแตกตายไปลวนพากนเขาสอบายทคตวนบาตนรก. ทานผเจรญทงหลายเอย, สวนวาสตวเหลานหนอ ประกอบดวย กายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยเจา เปนสมมาทฐ กระทาการงานดวยอานาจสมมาทฐ เบองหนาแตกายแตกตายไป ลวนพากนเขาสสคตโลกสวรรค. ภกษมจกขเปนทพย บรสทธเกนจกขของสามญมนษยเหนเหลาสตวผ จต บงเกด เลว ประณต วรรณะด วรรณะเลว มทกข มสข เธอรชดหมสตวผเขาถงตามกรรมไดฉะน. “ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนเรอนสองหลง มประตตรงกน ณ ทนน ชายมจกข (ไมบอด) ยนอยหวางกลาง เขาอาจเหนหมมนษยทเขาไปในเรอนบาง ออกมาบาง เดนไปมาบาง เดนตรงบางเลยวบาง, ขอนเปนฉนใด, ภกษ ท. ! ภกษนกฉนนนเหมอนกน เธอมจกขทพย บรสทธเกนกวาจกขสามญมนษย เหนหมสตวผจตอย เลว ประณต วรรณะด วรรณะเลว มทกข มสข ฯลฯ, เธอรชดหมสตวผเขาถงตามกรรมไดฉนนน. [๑๗] “ครนจตตงมน บรสทธผองใส ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยน ควรแกการงาน ตงอยอยางไมหวนไหวเชนนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ อาสวกขยญาณ , เธอยอมรชดตามเปนจรงวา ‘นทกข นเหต ใหเกดทกข นความดบทกข นเปนขอปฏบตอนทาสตวใหถงความดบทกข และเหลานเปนอาสวะทงหลาย, นเปนเหตใหเกดอาสวะทงหลาย นเปนความดบไมเหลอแหงอาสวะ นเปนขอปฏบตใหถงความดบไมเหลอแหงอาสวะ’ เมอเธอรอยอยางน เหนอยอยางน จตกพนพเศษจาก กามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ, ครงจตพนพเศษแลว กเกดญาณหยงรวา จตพนแลว, เธอรชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยจบแลว กจทควรทาไดทาสาเรจแลว กจอนทจะตองทาเพอความเปนอยางนมไดมอก ดงน.

36 “ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนหวงนาใสทไหลเขา ไมขนมว, คนมจกข (ไมบอด) ยนอยบนฝงในทนน เขาจะเหนหอยตาง ๆ บาง กรวดและหนบาง ฝงปลาบาง อนหยดอยและวายไปในหวงนานน เขาจาจะสานกใจอยางนวา ‘หวงนาน ใสไมขนเลย หอย กอนกรวด ปลาทงหลายเหลาน หยดอยบาง เทยวไปบาง ในหวงนานน ขอนเปนฉนใด, ภกษ ท. ! ภกษกรชดตามเปนจรงวา นทกข ฯลฯ... นเปนขอปฏบตใหถงความดบไมเหลอแหงอาสวะ’ ดงน, เมอเธอรเหนอยางน จตกพนพเศษจาก กามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ, ครนจตพนพเศษแลว กเกดญาณหยงรวา จตพนแลว เธอนนรชดวาชาตสนสดลงแลว พรหมจรรยจบแลว กจทควรทาไดทาสาเรจแลว กจอนทตองทาเพอความเปนเชนนมไดมอกฉนนนเหมอนกน. ภกษ ท. ! ภกษรปน เราตถาคตเรยกเธอวา เปนสมณะบาง เปนพราหมณ เปน นหาตกะบาง เวทคบาง โสตตยะบาง อรยะบาง. อรหนตบาง. .....ฯลฯ.....(ทรงอธบายคาวา...สมณะ...พราหมณ...นหาตกะ...เวทค...โสตตยะ...อรยะ ไปตามลาดบทละคา ๆ เหนวามากเกนไป จะไมยกมาไวในทนทงหมด จะยกมาแตททรงอธบายคาวาอรหนต)... ภกษ ท. ! ภกษจะไดชอวา พระอรหนต เพราะไกลจากอะไร ? ภกษจะไดชอวา อรหนต เพราะไกลจากธรรมทเปนบาปอกศลทเปนไปขางฝายเศราหมอง ทเอยงไปขางความตองเกดอก เปนไปกบดวยความกระวนกระวาย มทกขเปนผล, เปนทตงของความเกด ความแก ความตาย ตอ ๆ ไป. ภกษ ท. ! ภกษจะชอวา พระอรหนต ดวยประการฉะนแล. พระผมพระภาคเจา ไดทรงภาษตพทธวจนะนจบลงแลว บรรดาภกษมใจยนด เพลดเพลนตอภาษตของพระผมพระภาคเจาดวยประการฉะนแล.

บาลมหาอสสปรสตร หลกตามรอยพระอรหนตท ๒ จบ.

37แนวตามรอยพระอรหนต

ท ๓

พระบาลสามญญผลสตร

ในสลกขนธวรรค ทฆนกาย สตตนตปฎก

พระไตรปฎก ฉบบบาลสยามรฐ เลม ๙ หนา ๘๒ บรรพ ๑๐๒ สมยหนง, พระผมภาคพระภาคเจาประทบอย ณ ปามะมวงของหมอชวกโกมารภจจ ใกลกรงราชคฤห, พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ๑๒๕๐ รป. ครงนนพระราชามคธ นามวา อชาตสตต ผเปนบตรแหงนางเวเทห มราชอมาตยนงลอม ประทบอยบนประสาท ในวนเพญดถ ๑๕ แหงเดอน ๑๒ อนเปนฤดดอกโกมทบาน มพระจนทรเตมดวง, ทาวเธอตรสออกอทานวา “ราตรเดอนหงายนารนรมยจรง, นาชอบใจจรง นาดจรง นาเบกบานจรง เขาลกษณะดหนอ, เราจะไปหาสมณะหรอพราหมณผใดด ทจะทาเราผไปหาใหเกดความเลอมใสได”.........ฯลฯ......... (บาลระหวางน กลาวถงอามาตยบางคน ตางแนะนาใหไปหาครทงหก ทาวเธอปฏเสธทงหมด ในทสด หมอชวกโกมารภจจ ทลเชญไปเฝาพระผมพระภาค, ทาวเธอเหนดวย เขาไปเฝาแลว ไดสนทนากนดวยเรองครทงหก และผลของสมณะโดยนยตาง ๆ กน ในทสดเมอพระองคจะทรงแสดงผลอนเลศของสมณะ ไดตรสจอปฏบตของสมณะ ในสาสนาของพระองคตงแตตนไป จนถงการบรรลผลเปนพระอรหนต มเนอความดงจะกลาวตอไปขางลางน).......... พระผมพระภาคไดตรสธรรมเทศนานวา:- “ดกอนมหาราช ! ตถาคตเกดขนในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรชอบเอง สมบรณดวยวชชาและจรณะ ดาเนนไปดวยด รแจงโลก เปนสารถฝกคนควรฝก ไมมใครยงกวาเปนครของเทวดาและมนษย เปนผเบกบานแลว จาแนกธรรมออกสอนสตว ตถาคตนน ทาใหแจงซงโลกนกบทงเทวดา มาร พรหม หมสตวพรอมสมณะ พราหมณ เทวดา พรอมมนษย, ดวยปญญายงเองแลว สอนผอนใหรแจงตาม. ตถาคตนนแสดงธรรมไพเราะ ในเบองตน ทามกลาง ทสด, ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถะและพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง.

38 [๑] “คหบด หรอบตรคหบด หรอผเกดในตระกลใดตระกลหนง ในภายหลงกด ยอมได สดบธรรม นน. ครนเขาไดสดบแลว เกดสทธา ในตถาคต เขาเปนผประกอบดวยสทธา ยอมพจารณาเหนวา ‘ฆราวาสคบแคบ เปนทมาแหงธล, บรรพชาเปนโอกาสวางอนยง, การทคนอยครองเรอน จะประพฤตพรหมจรรยใหบรบรณโดยสวนเดยว เหมอนสงขทเขาขดดแลวนน ไมทาไดโดยงาย. ถากระไรเราจงปลงผมและหนวด แลวครองผากาสายะออกจากเรอนบวชเปนคนไมเรอนเถด.’ [๒] “โดยสมยอนอก เขาละกองสมบตนอยใหญ ละวงศญาตนอยใหญ ปลงผมและหนวด ครองผากาสายะ ออกจากเรอนบวช เปนคนไมมเรอน เขาผบวชแลวอยางน ยอมสารวมในปาตโมกขสงวรสมบรณดวยมรรยาทและโคจร มปรกตเหนภยในโทษแมมประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย เปนผประกอบตนดวยกายกรรมและวจกรรมอนเปนกศล มการเลยงชพบรสทธสมบรณดวยศล รกษาทวารในอนทรยทงหลาย ประกอบดวยสตและสมปชญญะเปนคนสนโดษ. [๓] “ดกอนมหาราช ! ภกษทไดชอวาสมบรณดวยศล เปนไฉน ? ดกอนมหาราช ! ภกษในสาสนาน ละปาณาตบาต งดขาดจากปาณาตบาต วางทอนไมและสาตราเสยแลว มความละอายเอนด หวงประโยชนเกอกลในบรรดาสตวทงหลาย....ฯลฯ.... (คาตอไปในขอ ๓ เหมอนกบในขอ (๓) แหงฉวโสธรสตร ทงขอ ใหพลกดในทนน จะไมเขยนไวในทนอก).... งดขาดจากการตดทตอแหงฝาเรอน งดขาดจากการฆา การจาจอง การคอยซมทาราย การปลน และการกรรโชก. แมนกเปนศลของเธอประการหนง.ฯ (จลศล จบ) [๔] “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกถวายดวยสทธาแลว ยงทาพชคามและภตคามใหกาเรบ. คออะไรบาง ? คอพชทเกดแตราก - เกดแตตน - เกดแตผล - เกดแตยอด - เกดแตเมลด ใหกาเรบ สวนภกษในธรรมวนยน เธองดขาดจากการทาพชคาม และภตคาม เหนปานนนใหกาเรบแลว. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกถวายดวยสทธาแลว ยงทาการบรโภคสะสม คอสะสมขาวบาง สะสมนาดมบาง สะสมยานพาหนะ สะสมทนอน สะสม

39เครองผดทาของหอมและอามสบาง, สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดการสะสมเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกถวายดวยสทธาแลว ยงดการเลนอย คอ ดฟอน ฟงขบ ฟงประโคม ดไมลอย ฟงนยาย ฟงเพลงปรบมอ ฟงตฆอง ฟงตระนาด ดหนยนต ฟงเพลงขอทาน ฟงแคน ดเลนหนาศพ ดชนชาง แขงมา ชนกระบอ ชนโค ชนแพะ ชนแกะ ชนไก ชนนกกระทา ดราไม รามอ ชกมวย ดเขารบกน ดเขาตรวจพล ดเขาตงกระบวนทพ ดกองทพทจดไว. สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากการด การฟง การฟง เหนปานนนเสย แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงเลนการพนนหรอการเลนอนเปนทตงแหงความประสาทอย คอ เลนหมากรกแถวละ ๘ ตาบาง เลน ๑๐ ตาบาง เลนหมากเกบ เลนชงนาง หมากไหว โยนหวง ไมหง เลนฟาดใหเปนรปตาง ๆ ทอดลกบาต เปาใบไม เลนไถนอย เลนหกคะเมน เลนไมกางหน เลนตวงทราย เลนรถนอย ธนนอย เลนเขยนทายกน เลนทายใจ เลนลอคนพการบาง. สวนภกษในสาสนานเธองดขาดจากการพนน หรอการเลนอนเปนทตงแหงความประมาท เหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบการนอนบนทนอนสงใหญอย คอ นอนบนเตยงมเทาสงเกนประมาณ บนเตยงมเทาทาเปนรปสตวรายบนผาโกเชาขนยาว บนเครองลาดขนแกะวจตรดวยลายเยบ เครองลาดขนแกะสขาว เครองลาดขนแกะมสณฐานดงพวกดอกไม เครองลาดมนนภายใน เครองลาดวจตรดวยรปสตวราย เครองลาดมขาขนขางบน เครองลาดมชายครย เครองลาดทอดวย ทอง เงน แกมไหม เครองลาดขนแกะใหญพอนางฟอนได ๑๖ คน เครองลาดบนหลงชาง บนหลงมา ลนรถ เครองลาดททาดวยหนงอชนะ ทาดวยหนงชะมด เครองลาดมเพดานแดง มหมอนขางแดง สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากการนอนบนทนอนสงใหญเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบการประดบประดาตกแตงรายกายเหนปานนอย คอ การอบตว การเคลนตว การอาบสาอาง การนวดเนอ กานสองดเงา การหยอดตาใหมแววคมขา การใชดอกไม การทาของหอม การผดหนา การทาปาก การผกเครองประดบทมอ การผกเครองประดบกลางกระหมอม การถอไมถอ การหอยแขวนกลองกลกอนวจตร การคาดดาบ การคาดพระขรรค การใชรมและรองเทาอนวจตร การใสกรอบหนา การปกปน การใชพดสวยงาม การใชผาขาวชายเฟอย และอน ๆ. สวนภกษใน

40สาสนาน เธอขาดจากการประดบประดาตกแตงรางกายเหนปานนนเสย แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบเดรจฉานกถาอย คอ คยกนถงเรองพระราชาบาง เรองโจรบาง เรองอมาตย เรองกองทพ เรองของนากลว เรองการรบพง เรองขาว เรองนา เรองผา เรองทนอน เรองดอกไม เรองของหอม เรองญาต เรองยานพาหนะ เรองบาน – จงหวด- เมองหลวง – บานนอก - เรองหญง – ชาย เรองคนกลา เรองตรอก เรองทานา เรองคนทตายไปแลว เรองตาง ๆ เรองโลก เรองสมทร เรองความฉบหายและเจรญบาง. สวนภกษสาสนาน เธองดขาดจากการคย ดวยเดรจฉานกถาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงกลาวถอยคาแกงแยงกนอย คอ แกงแยงกนวา ‘ทานไมรทวถงธรรมวนยน ขาพเจารทวถงธรรมวนยน ทานจะรทวธรรมวนยนอยางไรได ทานปฏบตผด ขาพเจาปฏบตถก ถอยคาของขาพเจาเปนประโยชน ถอยคาของทานไมเปนประโยชน คาควรพดกอนทานมาพดทหลง คาควรพดทหลงทานมาพดกอน ขอททานเคยเชยวชาญ เปลยนแปลงไปเสยแลว, ขาพเจายกคาพดแกทานไดแลว ทานถกขาพเจาขมแลว ทานจงถอนคาพดของทานเสย, หรอถาทานสามารถกจงคานมาเถด.’ สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากการกลาวคาแกงแยงเหนปานดงนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบการรบเปนทต รบใชไปในทนน ๆ อย. คอรบใชพระราชา รบใชอมาตยของพระราชาบาง รบใชกษตรย – พราหมณ – คฤหบด และรบใชเดก ๆ บาง ทใชวา ‘ทานจงไปทน ทานจงไปทโนน, ทานจงนาสงนไป ทานจงนาสงนมา’ สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากการการรบเปนทต รบใชเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบการแสวงลาภดวยการกลาวคาลอหลอก การกลาวคาพรพไร การพดแวดลอมดวยเลส การพดใหทายกเกดมานะมทะลในการให และการใชของมคานอยตอเอาของมคามาก. สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากการแสวงลาภโดยอบายหลอกลวงเชนนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. (มชฌมศล จบ)

41 [๕] “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาอาชวะ เพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอทายลกษณะในรางกายบาง ทายนมตลางดลางรายบาง ทายอปปาตะ คอของตกบาง ทายอสนบาต ทานายฝน ทายชะตา ทายผาหนกด ทาพธโหมเพลง ทาพธเบกแวนเวยนเทยน ทาพธซดโปรยแกลบราและขาวสาร ทาพธจองเปรยง ทาพธจดไฟบชา ทาพธเสกเปา ทาพธพลดวยโลหตบาง เปนหมอดอวยวะรางกาย หมอดภมทตงบานเรอน ดลกษณะไรนา เปนหมอปลกเสก เปนหมอผ หมอทายนตกนบานเรอน หมอง หมอดบพษ หมอแมลงปอง หมอหนกด หมอทายเสยงนก เสยงกา หมอทายอาย หมอกนลกศร (กนปน) หมอดรอยสตว สวนภกษในสาสนาน เธอเวนขาดจากการประกอบมจฉาชพ เพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพเพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอทายลกษณะแกวมณ (หมอดเพชร) ทายลกษณะไมเทา ทายลกษณะผา ลกษณะสาตรา ลกษณะดาบ – ลก - ศร - อาวธ. ทายลกษณะหญง – ชาย – เดกหญง – เดกชาย ทาส – ทาส. ทายลกษณะชาง มา กระบอ โคอสภ โค แพะ แกะ ไก นกกระทา เหย สตวชอกณณกา เตา เนอ บาง. สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพเพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ ดฤกษยาตราทพใหแกพระราชาวา ‘วนนนควรยก วนนนไมควรยก, พระราชาภายในจกรก พระราชาภายนอกจกถอย, พระราชาภายนอกจกรก พระราชาภายในจกถอย, ราชาภายในจกชนะ ราชาภายนอกจกแพ, ราชาภายนอกจกชนะ ราชาภายในจกแพ, องคนจกแพ องคนจกชนะบาง,’ สวนภกษในสาสนานเธองดขาดจากมจฉาชพ เพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ ทานายจนทรคราส สรยคราส นกษตรคราส ทานายดวงจนทร ดวงอาทตย ดาวพระเคราะห วาจกเดนถกทางบาง ผดทางบาง, ทานายวา จกมอกกาบาต ฮมเพลง แผนดนไหว ฟารองบาง, ทานายการขน การตก การหมอง การแผว ของดวงจนทร ดวงอาทตย และดาว จะมผลเปนอยางนน ๆ ดงนบาง, สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพ ทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ ทานายวา จกมฝนดบาง จกมฝนแลงบาง

42อาหารหางาย อาหารหายาก จกมความสบาย จกมความทกข จกมโรค จกไมมโรคบาง ทานายการนบคะแนน คดเลข ประมวญแตงกาพยกลอน สอนตาราวาดวยเรองทางโลก ดงนบาง, สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ ดฤกษอาวาหะ ดฤกษววาหะ ดฤกษทาการผกมตร ดฤกษทาการแตกราว ดฤกษทาการเกบทรพย ดฤกษทาการจายทรพย (ลงทน) ดโชคดโชครายบาง ใหยาบารงครรภบาง รายมนตผกยด ปดอดบาง. รายมนตสลด รายมนตกนเสยง เปนหมอเชญผถามบาง เชญเจาเขาหญงถามบาง ถามเทวดาบาง ทาพธบวงสรวงพระอาทตย บวงสรวงมหาพรหม รายมนตพนไฟ รายมนตเรยกขวญใหบาง. สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกองมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ บนขอลาภผลตอเทวดา ทาการบวงสรวงแกบน สอนมนตกนผกนบานเรอน ทากะเทยใหเปนชาย ทาชายใหเปนกะเทย ทาพธปลกเรอน ทาการบวงสรวงในทปลกเรอน พนนามนตบชาเพลงใหบาง, ประกอบยาสารอกใหบาง ประกอบยาประจ ประกอบยาถายโทษขางบน ประกอบยาแกปวดศรษะ หงนามนหยอดห ทายาหยอดตา ประกอบยานดถ ประกอบยาทาใหกด ประกอบยาทาใหสมาน เปนหมอปายยาตา เปนหมอผาบาดแผล เปนหมอกมาร หมอพอกยาแกยาใหบาง. สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพทาเดรจฉานเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง ๆ. (มหาศล จบ) “ดกอนมหาราช ! ภกษนนสมบรณดวยศลอยางน ยอมไมเหนโทษแตทไร ๆ เพราะเหตศลสงวรของเธอ เชนเดยวกบกษตรยไดมรธาภเษกแลว กาจดขาศกไดแลว ยอมไมเหนภยแตทไร ๆ เพราะเหตขาศกนน. เธอนนประกอบดวยศลอนเปนของอรยะนแลว ยอมไดเสวยสขในภายใน หาโทษมได. ดกอนมหาราช ! ภกษไดชอวาสมบรณดวยศลเปนดงแลน. [๖] ดกอนมหาราช ! ภกษไดชอวา สารวมทวารในอนทรย ทงหลายเปนไฉน ? ดกอนมหาราช ! ภกษในสาสนานไมถอเอาโดยนมต...(คาตอไปเหมอนขอ (๖)ในมหาอสสปรสตร.)

43 [๗] ดกอนมหาราช ! ภกษไดชอวาประกอบดวย สตสมปชญญะ เปนไฉน ? ดกอนมหาราช ! ภกษในสาสนาน มปรกตรตวรอบคอบในการกาวไปขางหนา ในการถอยกลบขางหลง... (คาตอไปนเหมอนในขอ (๙) ในมหาอสสปรสตร). [๘] “ดกอนมหาราช ! ภกษไดชอวาเปนผ สนโดษ เปนไฉน ? ดกอนมหาราช ! ภกษในสาสนาน เปนผสนโดษดวยจวร....(คาตอไปนเหมอนกบขอ ๔ ในฉวโสธนสตร) [๙] “ดกอนมหาราช ! ครนภกษประกอบดวยศล อนทรยสงวร. สตสมปชญญะ สนโดษ, อนเปนของแหงอรยะเชนนแลว เธอยอม เสพเสนาสนะอนสงด คอ ปาละเมาะ โคนไม ภเขา ลาธาร ทองถา...(คาตอไปนเหมอนขอ ๑๐ ในมหาอสสปรสตร) [๑๐] “เธอนน เพราะสงดจากกามและอกศลทงหลาย บรรลปฐมฌาน มวตกวจาร...(ตอไปเหมอนขอ (๑๑) มหาอสสปรสตร) [๑๑] “อกประการหนง, ภกษนนบรรล ทตยฌาน เปนเครองผองใสในภายใน....ตอไปนเหมอนขอ (๑๒) มหาอสสปรสตร) [๑๒] “ดกอนมหาราช ! อกประการหนง, เพราะปตจางหายไป ภกษนน เปนผอยอเบกขา มสตสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย บรรล ตตยฌาน...(คาตอไปนเหมอนขอ๑๓ ในมหาอสสปรสตร) [๑๓] “ดกอนมหาราช ! อกประการหนง, ภกษนนบรรล จตตถฌาน ไมมทกข ไมสข เพราะละทกขและสขเสยได....(เหมอนขอ ๑๔ มหาอสสปรสตร) [๑๔] “ครนจตตงมนบรสทธผองใสไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยอยางไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ ญาณทศนะ, เธอยอมรประจกษอยางนวา กายขอเรานแล มรปโครงสาเรจดวยประชมแหงมหาภตทงส มบดามารดาเปนแดนเกด เจรญขนดวยขาวสก และกมมาส ตองอบอาบนวดเฟนอยเสมอมความแตกกระจายเปนของประจา อนง วญญาณแหงเราน องอาศยอยทกายน เนองในกายน. เปรยบเหมอนแกวไพฑรยอนงามตามกาเนด แปดเหลยม นายชางขดแตงดแลว สดใสสะอาดดวยประการทงปวง หากจะมดายรอยในแกวนน สขาบ เหลอง แดง ขาว นวล บาง ชายมจกข (ไมบอด) จบแกวนนวางใน

44มอ พจารณาเหนวาแกวไพฑรยนงามตามกาเนด แปดเหลยม นายชางขดแตงดแลว สดใสสะอาดดวยประการทงปวง ดายเสนน รอยอยในแกวนน สขาบ เหลอง แดง ขาว นวล บาง ดงนเหมอนฉะนน ดกอนมหาราช ! นแหละผลแหงสมณปฏบตทเหนไดประจกษ. [๑๕] “ครนจตตงมนบรสทธผองใสไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยอยางไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ การนฤมตอนสาเรจดวยใจ (มโนมย อภนมมนนาย), เธอนฤมตกายอนนอกจากกายนเปนรปเกดจากใจ พรอมดวยอวยวะทงปวง มอนทรยไมเสอมทราม. เปรยบเหมอนชายผหนงชกไสหญาปลอง ออกจากหญาปลอง เขากาหนดไดวา นหญาปลอง นไสหญาปลอง หญาปลองเปนอยางหนง ไสหญาปลองเปนอกอยางหนง แตไสนนชกออกมาจาหญาปลองนนเอง, อกอยางหนง เปรยบเหมอนชายอกผหนงชกดาบออกจากฝก เขากาหนดไดวา นดาบ นฝก ดาบเปนอยางหนง ฝกเปนอกอยางหนง แตดาบชกออกจากฝกนนเอง, อกอยางหนงเปรยบเหมอนชายอกคนหนง ยกงขนจากของ เขากาหนดไดวานง นของ งเปนอยางหนง ของเปนอกอยางหนง แตงยกออกมาจากของนนเอง, ฉนนน เหมอนกน. ดกอนมหาราช ! นแหละผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษ. [๑๖] “ครนจตตงมนบรสทธผองใสไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยอยางไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ อทธวธ (คอวธเครองแสดงฤทธ) เธอไดบรรลวธเครองแสดงฤทธหลายประการ ทาคนเดยวเปนคนมากบาง ทาคนมากกลบเปนคนเดยวบาง ทาทกาบงใหเปนทแจง ทาทแจงใหเปนทกาบง ไปไดไมขดของทะลฝา ทะลกาแพง ทะลภเขา เหมอนไปในทวาง, ผดขนและดาลงในแผนดนไดเหมอนในนา ไปไดเหนอนาเหมอนบนแผนดน ลอยไปในอากาศไดทงทยงนงคขาเหมอนนกมปก, ลบคลาพระจนทรและพระอาทตยอนมฤทธอานภาพมากไดดวยฝามอ แสดงอานาจดวยกายเปนไปตลอดถงพรหมโลก. เปรยบเหมอนนายชางหมอผฉลาด เมอขยาดนไวดแลวปรารถนาจะทาภาชนะดนชนดตาง ๆ กน กพงทาภาชนะชนดตาง ๆ นนไดสาเรจ, อกอยางหนง เปรยบเหมอนนายชางงาหรอลกมอของนายชางงาผฉลาด เมอแตงงาดแลว ถาปรารถนาวตถงาชนดตาง ๆ กทาวตถนนใหสาเรจได. อกอยางหนง เปรยบเหมอนนายชางทอง หรอลกมอของนายชางทองผฉลาด เมอแตงเนอทองคาดแลว ตนปรารถนาเครองทองชนดตาง ๆ ใหสาเรจได ฉนนนเหมอนกน. ดกอนมหาราช ! นแหละ ผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษ.

45 [๑๗] “ครนจตตงมนบรสทธผองใสไมมกเลส ปราศจากอปกเลสเปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยอยางไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ โสตธาตอนเปนทพย (ทพพายโสตธาตยา), เธอมโสตธาตเปนทพย (ดจทพย ?) หมดจดวเศษลวงเกนโสตธาตของสามญมนษย อาจไดยนเสยงทงสองชนด คอ ทงเสยงทพยและเสยงมนษย ทงใกลทงไกล เปรยบเหมอนชายเดนทางไกล เขาไดยนเสยงกลองบาง เสยงตะโพน เสยงสงข เสยงบณเฑาะว เสยงเปงมางบาง เขายอมสามารถกาหนดไดวา นนเสยงกลอง นนเสยงตะโพน นนเสยงสงข เสยงบณเฑาะว เสยงเปงมาง ฉนนนเหมอนกน. ดกอนมหาราช ! นแหละผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษ. [๑๘] “ครนจตตงมนบรสทธผองใสไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ ญาณเครองกาหนดรใจผอน (เจโตปรยญาณ), เธอกาหนดรชดใจสตวเหลาอนบคคลเหลาอนดวยใจของตน. จตประกอบ ดวยราคะ กรชดวาประกอบดวยราคะ จตปราศจากราคะ กรชดวาปราศจากราคะ ประกอบดวยโทสะ กรชดวาประกอบดวยโทสะ ปราศจากโทสะ กรชดวาปราศจากโทสะ ประกอบดวยโมหะ กรชดวาประกอบดวยโมหะ ปราศจากโมหะ กรชดวาปราศจากโมหะ จตหดห...จตฟงซาน จตเปนมหรคต...จตไมเปนมหรคต...จตยงมจตอนยงกวา...จตไมมจตยงกวา...จตตงมน...จตไมตงมน...จตพนพเศษ...จตไมพนพเศษ...(กรชดดวยประการนน ๆ), เปรยบเหมอนหญงหรอชายทกาลงสาวหรอหนมรกแตงกาย เมอสองดเงาในแวนอนหมดจดผองใสหรอนาอนใส ถาหนามมลทน กรวามมลทน ถาหนาไมมมลทน กรวาหนาไมมลทน ฉนนนเหมอนกน. ดกอนมหาราช ! นแหละ ผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษ. [๑๙] “ครนจตตงมนบรสทธผองใสไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ บพเพนวาสานสสตญาณ. เธอระลกถงขนธทเคยอยอาศยในภพกอนไดหลายประการ... (คาตอไปเหมอนขอ (๑๕)ในหมาอสสปรสตรทงขอ) ดกอนมหาราช ! นแหละผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษ. [๒๐] “ครนจตตงมนบรสทธผองใสไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ จตปปาตญาณ.เธอมจกขเปนทพย (ดจทพย)... (คาตอไปเหมอนขอ (๑๖) ในมหาอสสปรสตร เปนแตตอนอปมาแปลกกน ในสตรน ตรสเปรยบอกอยางหนงวา)...

46 เปรยบเหมอนปราสาทตงอยทามกลางทาง ๓ แยก คนมจกข (ไมบอด) อยบนปราสาทนน อาจเหนหมมนษยทเขาเรอน, ออกเรอน, เดนเปนแถวอยกลางถนน, นงอยทามกลางสามแยกบาง, เธอยอมกาหนดไดวามนษยหมนน เขาเรอน, หมนนออกจากเรอน, หมนนเดนไปตามถนน, หมนนนงกลางทางสามแยก, ฉนนนเหมอนกน. ดกอนมหาราช ! นแล เปนผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษ. [๒๑] “ครนจตตงมนบรสทธผองใสไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนธรรมชาตออนโยนควรแกการงาน ตงอยไมหวนไหวเชนนแลว เธอกนอมจตไปเฉพาะตอ อาสวกขยญาณ. เธอรชดตามเปนจรงวา นทกข, นเหตใหเกดทกข,...(คาตอไปในขอน เหมอนขอ (๑๗) ในมหาอสสปรสตร)... ดกอนมหาราช ! นแล เปนผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษ. “ดกอนมหาราช ! ผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษอยางอน ทยงหรอประณตกวาผลแหงสมณปฏบตทเหนประจกษเหลาน มไดมอก.ฯ เมอพระผมพระภาคตรสเทศนานจบแลว พระเจามคธราชอชาตสตต ผเปนโอรสแหงพระนางเวเทห ไดกราบทลแกพระผมพระภาคเจาวา “ขาแตพระองคผเจรญ ! ธรรมเทศนาไพเราะยงนก... (คาตอไปนจะไมยกมาไว เพราะไมเกยวกบการปฏบต เพราะเปนแตคาสรรเสรญเทศนา และคาแสดงตนเปนอบาสกของเจาอชาตสตต แลวพระผมพระภาคเจาไดตรสแกพระภกษทงหลาย ถงเรองทเจามคธผนไมอาจไดบรรลมรรคผลในทนงนน เพราะเธอกระทาอนนตรยกรรม).... พระผมพระภาคเจาไดตรสพระวาจานจบแลว ภกษเปลานนมใจยนดเพลดเพลนพทธภาษตของพระผมพระภาคเจา ฉะนแล.ฯ

บาลสามญญผลสตร หลกตามรอยพระอรหนตท ๓ จบ

47หวขอทไดจากพระบาล ๓ สตรน

(๑) จากบาลฉวโสธนสตร เกบหลกธรรมได ๙ ขอ ดงน, คอ ฆราวาสไดฟงเทศน, ออกบวช, ถงพรอมดวยศล, สนโดษ, สารวมอนทรย, มสตสมปชญญะ, เสพเสนาสนะสงด, บรรลรปฌานทงส, บรรลอาสวกขยญาณ. (๒) จากบาลมหาอสสปรสตร เกบหลกธรรมได ๑๗ ขอ ดงน, ประกอบดวยหรโอตตปปะ, มกายสมาจาร, วจสมาจาร, มโนสมาจาร, อาชวปารสทธ, สารวมอนทรย, บณฑบาตปจจเวกขณะ, ชาครยานโยคธรรม, สตสมปชญญะ, เสพเสนาสนะสงดละนวรณ, ปฐมฌาน, ทตยฌาน, ตตยฌาน, จตตถฌาน, บพเพนวาสานสสตญาณ, จตปปาตญาณ, อาสวกขยญาณ. (๓) จากบาลสามญญผลสตร เกบหลกธรรมได ๒๑ ขอ ดงน, คอ ฆราวาสไดฟงเทศนเกดสทธาและปญญา, ออกบวช, จลศล, มชฌมศล, มหาศล, สารวมอนทรย, สตสมปชญญะ, สนโดษ, เสพเสนาสนะสงดละนวรณ, ปฐมฌาน, ทตยฌาน, ตตยฌาน, จตตถฌาน, ญาณทศนะ, มโนมยอภนมมนะ, จตปปาตญาณ, อาสวกขยญาณ.

พระบาลพระสตรอน ทควรตรวจดดวย คอบาล กนทรกสตร, อปณณกสตร, จฬสกลทายสตร, เทวทหสตร, จฬหตถปโทปมสตร, มหาตณหาสงเขยยสตร, คณกโมคคลานสตร, สนทกสตร, และโฆฏมขสตร, แหงมชฌมนกาย ทง ๙ สตรคลายฉวโสธนสตร. บาล เกวฏฏสตร, สภสตร, อมพฏฐสตร, โลหจจสตร, โสณฑณฑสตร, ชาลยสตร, และโปฏฐปาทสตร, แหงทฆนกาย, ๗ สตรน คลายสามญญผลสตร.

48จากบาลทง ๓ สตร เกบได ๒๓ ขอ ดงน

ขนท ๑ กลบตรไดฟงเทศน เกดสทธาและปญญา. ขนท ๒ ละสมบต และวงศญาตออกบวช. ขนท ๓ ปาฏโมกขสงวร หรอ กาย-วจ-มโนสมาจาร. ขนท ๔ อนทรยสงวร สารวมอนทรยทงหก. ขนท ๕ อาชวปารสทธ การหาเลยงชพบรสทธ. ขนท ๖ ปจจยปจเวกขณะ พจารณาปจจยส ขนท ๗ หรและโอตตปปะ คอ สมฏฐานแหงศลทง ๔. ขนท ๘ สนโดษ ยนดดวยสงของเทาทจะหาไดในทนน ๆ. ขนท ๙ สตสมปชญญะ รตวรอบคอบทกอรยบถ. ขนท ๑๐ ชาครนโยค ประกอบการตน ไมเหนแกนอน. ขนท ๑๑ เสพเสนาสนะอนสงด และละนวรณ ๕. ขนท ๑๒ บรรลปฐมฌาน ท ๑. ขนท ๑๓ บรรลทตยฌาน ท ๒. ขนท ๑๔ บรรลตตยฌาน ท ๓. ขนท ๑๕ บรรลจตตฌาน ท ๔. ขนท ๑๖ ญาณทศนะ ปญญาเครองรเหนสภาพแหงรางกาย. ขนท ๑๗ มโนมยอภนมมนะ นฤมตรปทางใจ. ขนท ๑๘ อทธวธ วธแสดงฤทธตาง ๆ ตามปรารถนา. ขนท ๑๙ ทพโสต หทพยไดยนทงเสยงทพยและเสยงมนษย. ขนท ๒๐ เจโตปรยญาณ รใจผอนตามทเปนอยอยางไร. ขนท ๒๑ บเพนวาสานสสตญาณ ระลกชาตไดเปนอนมาก. ขนท ๒๒ จตปปาตญาณ ตาทพย เหนการจตและบงเกดของสตว. ขนท ๒๓ อาสวกขยญาณ เครองมอทาอาสวะใหสน.

เทยบหลกธรรม ๒๓ ขนกบอฏฐงคกมรรค การสงเคราะหหรอการเทยบ ยอมเปนการยากทจะใหลงคลงเคากนทกอยางไป เพราะบางหลกธรรมเปนไดหลายอยางกม เชน ปาฏโมกขสงวร (ขนท ๔) เปนสมมาวาจากได

49สมมากมมนตะ, อาชวะ กได จะเทยบตามทเหนควรแกเหตผลซงยกไดจากหลกธรรมนนเปนสวน ๆ ไปพอเปนแนว. ผปรารถนาทราบ ละเอยดพลกดบทสดทายของเรองน. ในทนจะเทยบยอ ๆ ดงตอไปน. โดยตรง และในขนท ๑๗,๑๘,๒๐ สมมาทฐ มในขนท ๑,๑๖,๑๗,๑๘,๑๙,๒๐,๒๑,๒๒,๒๓. โดยตรงบาง, โดยออมบาง เตมทบาง, โดยเอกเทศบาง. สมมาสงกปปะ มในขน ๒,๑๑ โดยเอกเทศ. สมมาวาจา มในขนท ๓ โดยเอกเทศ. สมมากมมนตะ มในขนท ๓. สมมาอาชวะ มในขนท ๓,๕,๖. สมมาวายามะ มในขนท ๒,๑๐,๑๑. โดยตรงบาง เอกเทศบาง. สมมาสต มในขนท ๖,๗,๙,๑๐,๑๑,๒๑. โดยตรงบาง โดยเอกเทศบาง. สมมาสมาธ มในขนท ๔,๘,๑๑,๑๒,๑๓,๑๔,๑๕. โดยตรง และในขนท ๑๗,๑๘,๒๐. โดยออมเปนสวนผล.

สงเคราะหลงเปนไตรสกขา ดงน : พวกทเปน สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ เปน ศลสกขา. พวกทเปน สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ เปนสวน จตสกขา. พวกทเปน สมมาทฐ สมมาสงกปปะ เปนสวน ปญญาสกขา (การเทยบ, การสงเคราะห, ในทน เพงเลงเอากรยาททาจรง ๆ เปนเกณฑ. ไมเอาชอทเรยกกนเปนเกณฑ เพราะถาทาอยางนนจะขดกน เชน อนทรยสงวร โดยกรยาททายอมเปนสวนใจแท ถาสงเคราะหเขาในองคมรรค ตองเปนสมมาสมาธ. แตในหลกปารสทธศลส ทานจดเปนศล เพราะทานเพงชอในความเปนปฏปทาสวนตน. แตขาพเจาประสงค เฉพาะอาการทาลงไปจรง ๆ จงจดดงน ทจดอยางงาย โดยเพงชอเปนเกณฑ กมจดงาย ๆ ดงน : ขน ๓,๔,๕,๖,๗,๘,๙,๑๐. เปนสวนศล. ขน ๑๑,๑๒,๑๓,๑๔,๑๕. เปนสวนสมาธ. ขน ๑๖,๑๗,๑๘,๑๙,๒๐,๒๑,๒๒,๒๓. เปนสวนปญญา. การจดดงน เพงชอหรอความสงตาของปฏปทานน ๆ เปนหลก แตไมเปนการจดทจะแยกออกใหเหนชดเจนแจมแจงได, จงจดใหมตามอาการของการกระทาจรง ๆ ดงกลาวขางบน.)

บพภาคแหงการตามรอยพระอรหนต จบ.

50

บทนา

พระพทธเจา ผใหกาเนด พระอรหนต

51

ภกษทงหลาย ! ธรรมดามหาสมทรยอมลมไปเปนลาดบ, ลกลงไปโดยลาดบ, ซงลงไปโดยลาดบ, ไมโกรกชดทเดยวฉนใด. ในธรรมวนยนกเหมอนกน มการศกษาโดยลาดบ, มการทาโดยลาดบ, มการปฏบตโดยลาดบ, การตรสรอรหตตผลไมมอาการลกทเดยว ถงฉนนน. [วสทธโปสถสตร. อตถก. อง. ส. ๒๓ น. ๒๑๐]

พระพทธภาษต

52

คานา เฉพาะตอนตอไปน ผอานควรทราบรปโครงของเรองพอเปนเลา ๆ เสยกอน, คอ เมอไดแสดงความปรารภและยกบาล ๓ สตร ทจะใชเปนหลกมาตงไว และเกบหลกจากบาลนน ๆ ได ๒๓ หลก จดเปนตอนบพภาคแหงการตามรอยพระอรหนตแลว ตอไปนไปจะไดเรมอธบายความไปทละหลก. การอธบายความ แบงออกเปน ๒๔ บท. จดเปนบทนา วาดวยพระตถาคต ผใหกาเนดพระอรหนตคอใครเสยบทหนง, ตอนนไป จะไดพรรณนา การตามรอยพระอรหนตบทละขน ตงแตบท ๑ ถง บท ๒๓, รวมทงบทนาดวยกนเปน ๒๔ บทพอด. เนอความทนามาอธบาย จะยกเอาบาลทขนสสงคตแลว (ทเราเรยกกนวาพระไตรปฎก) เปนหลก ยกเปนพทธภาษตเปนใหญ แลวจงถงสาวกภาษตหรออสภาษตเปนตน, เมอตองการอธบายออกไปอก จงถงขนอรรถกถา, ฎกา, เวนไวแตทจาเปน เชนในบาลไมไดพรรณนาไว มแตอรรถกถาเปนตน. โดยเหตท เรองนเปนแตเนอความซงผสนใจในการคนหารองรอยของพระอรหนต บรรยายใหทานฟงเทาทคนมาไดจากปรยตและการทดลองดวยตนเองบางอยาง ไมใชเปนหนงสอทเขยนขนโดยพระอรหนตเอง ชอเรองกบอกอยชดเจนแลววาเรองตามรอย หรอคนหารอย, ฉะนนทานผอานทงหลาย ควรนาไปคดไปตรองไปสอบสวนอกตอหนง แจมแจงดวยใจแลวจงเดนตาม, หากมการผดพลาดบางเพราะความเผลอหรอรไมถงตรงไหนแลว ทานผเปนปราชญจงชวยสงเสรมดวยการแกไขใหดยงขนไป เชอวาในเวลาขางหนา เงาแหงพระอรหนตคงจะฉายผานตาผสนใจบางไมมากกนอย.ฯ

พทธทาสภกข ๓ เมษายน ๒๔๗๖

53

ตามรอยพระอรหนต บทนา

คอบททจะใหรวา พระพทธเจาอนเปนผใหกาเนดพระอรหนต คอใคร ?

มพระบาลพทธภาษตทเปนหลก ดงน :- พระตถาคต เกดขนในโลก, เปนพระอรหนต, ตรสรขอบเอง สมบรณดวยวชชาและจรณะ,

เสดจไปด, รแจงโลก, เปนผทรมาน บรษควรทรมานอยางไมมใครยงกวา, เปนครของเทวดาและมนษย. แสดงธรรมไพเราะในเบองตน - ทามดลาง - ทสด, ประกาศพรหมจรรยพรอมอรรถ

พยญชนะบรสทธบรบรณสนเชง. ฯ (รวม ๑๓ ตอน) บาลสามญญผลสตร สล. ท. ตอนจะไดยกขนอธบายทละตอน เรมดวยตอนทวา ตถาคต.

๑. ตถาคต คาน เปนคาทพระผมพระภาคใชเรยกแทนชอพระองคเองเทานน, แตมาในตอนหลง มผนามาใชเปนคาพดของตน สาหรบเรยกพระผมพระภาคไปกม. ศพท “ตถาคต” น แปลเอาแตเนอความ ไดความวา ผมาอยางไร ไปอยางนน, หมายความวา เสดจมาสโลกนอยางพระพทธเจา เสดจไปจากโลกนกอยางพระพทธเจา. ทเรยกวา มาอยางพระพทธเจา หมายเอาการทพระองคบงเกดขนเพอสอนมนษยใหรจกทาตวเองใหพนทกข มพระกรณาแกสตวทกาลงมทกขเตมอก, หากวา ในวงพระราชากนมนตฉนและในเวลาเดยวกน มหญงเขญใจกาลงไดรบทกขอยางแรง เพราะลกหรอผวตายเปนตน พระองคจะทรงสละอตเรกลาภภายในวง เสดจไปปลอบโยนหญงเขญใจดวยธรรมกถา ใหความคบแคนหายไปจากอกหรอไดบรรลธรรมบางอยาง ถาเขาจะมอปนสยอยบาง. และพระองคมพระปญญาสอดสองหาคาพดมาแสดงธรรม พอทจะใหคนทกจาพวกไดรบประโยชน เวนแตเขาจะเปนคนหนาเกนไปเทานน. พระองคหมดความชวทกชนด มใจสะอาดถงทสด ไมเหนแกอะไรหมด นอกจากความ

54จรง ความถกตองอยางเดยวแลว ทรงประพฤตประโยชนแกผอนคอแกโลกทงสน จนตลอดพระชนมาย. นเรยกวา มาอยางพระพทธเจา. ฯ ทเรยกวา ไปอยางพระพทธเจา คอทรงปรนพพานดบหมดทงรางกายจตใจ รวมทงกรรมทเปนปจจยใหเกดอก ไมตองกลบมาเปนทกขทรมานเหมอนสตวโลกทงหลาย. แตแมวาพระองคจะปรนพพานไปแลวกจรง สวนความดของพระองคยงคงเหลออย ไดแกธรรมวนยททรงสอนไว เราพากนยกขนแทนตวพระองค เปนดงวาพระองคยงคงอย, ความสขอนเปนผลเกดจากการกระทาตามคาสงสอนของพระองคยงคงกาลงปกคลมโลกอยทวไป แมจะเปนความสขชนตา ๆ ไมสงสดเหมอนทพระองคเองบรรล กยงเปนเครองหมายของการกระทาอนประเสรฐทพระองคทรงทงไวในโลกน หลงแตพระองคไดเสดจปรนพพาน. นเรยกวา ไปอยางพระพทธเจา.ฯ รวมทงทไปและทมาอยางพระพทธเจา จงไดเรยกวา ตถาคต. ฯ พวกเราทงหลาย เมอจะทาตนใหสมชอวาเปน ศษยตถาคตแลว จงชวนกนเดนตามรอยพระตถาคตดวยตงหลกในใจวา มาอยางไร ไปอยางนนเถด, เราทงหมด มาอยางมนษย (คอสตวมใจสง) แลว กจงไปอยางมนษย ทเปนฝายโลก กจงมาอยางพลเมองด ไปอยางพลเมองด. ฝายธรรม ถามาอยางอบาสก กจงไปอยางอบาสก มาอยางสมณะ กไปอยางสมณะ, เราจะตองรจกตวเราเองและหนาทของเรา จะไมทาผดแผนของเพศทตนกาลงทรงอย, ในเรองน ควรจาประวตการณตอนใกลปรนพาน ตอนหนงเปนหลก คอ พระอานนททลถามวา “พวกขาพระองคพงปฏบตในสรระของพระตถาคตเจาอยางไร ?” ตรสวา “อยาเลยอานนท. พวกเธออยางไดขวนขวายเพอบชาสรระของตถาคตเงย พวกเธอจงสบตอในประโยชนของตนเถด, จงอยางประมาท, จงมเพยร จงตงใจไวในประโยชนของตนเถด, ดกอนอานนท ! พวกกษตรย - พราหมณ - คฤหบด ทเลอมใสในตถาคต กมอย เขาจะทาการบชาสรระตถาคตเอง...” ในทนทรงหมายความวา ใครปฏญาณตนถอเพศอยางไหนแลว พงตงหนาทากจของเพศนน ๆ ใหบรบรณ ตงแตตนจนปลาย, บรรพชตจกรกจของบรรพชต, ฆราวาสจกรกจของฆราวาส อยางแยงของกนและกน มาทาใหสบสน, กจะเปนผซอตรงทงภายนอกและภายใน มชอและการกระทาตรงกน เรยกวา มาอยางไร ไปอยางนน ได ไมจากดวาเปนคฤหสถ หรอบรรพชต เปนศษยตถาคตได ดวยหลกอนน, ถาผดไปจากนน กไมใช. ฯ นเปนการตามรอยตถาคตผเปนอรหนต

55

๒. เกดในโลก เหลาโบราณาจารยกลาวตองกนวา พระพทธเจาเกดขนในโลกสมยเมอโลกกาลงเปนกลยค หมายความวา เวลาทโลกระสาระสาย เพราะขาดผนาไปสความเจรญ หรออารยธรรมอยางสงสดแทจรง คอ เมอสองพนปเศษมาแลว อนเปนสมยทมนษยโลกกาลงนยมการคนหาวชชา สาหรบชวตแกตนอยางจรงจง. เมอกอนพทธศก ๘๐ ป ผทไดนามวาตถาคต ไดประสตจากครรภมารดา ในคระกล กษตรยอภโตสชาต แทบพนดนใตตนสาละในสวนลมพน อนตงอยระหวางเมองกบลพสดกบเมองเทวทหะแหงแควนสกกะ ในประเทศอนเดยตอนเหนอ เรยกวาโพธสตว พระนามวาสทธตถะ หรอสทธารถ, ครนเจรญวย ไดละทงราชสมบตทจะไดรบชวงจากพระราชบดา ออกแสวงหาความรอนสงสดกวาความรทงปวงในโลกน คอความรทอาจดบทกขทรมานไดสนเชง ไดคนพบความรนดวยตนเอง เมอพระชนมาย ๓๕ พรรษา คอเมอกอนพทธศก ๔๕ ป เราเรยกกนวา พระพทธเจาตรสร. นคออาการทพระตถาคตเกดขนในโลก คาวาเกดในทน หมายเอาตอนททรงเกดดวยธรรมกาย หรอความร หรอเกดโดยอรยชาต ไดแกการตรสรนนเอง, ไมไดหมายเอาอาการทประสตจากพระครรภโดยตรง. ฯ คาวา โลก ในบาลตอนน จะหมายเอาเฉพาะชมพทวป (เทาความเหนของบางคนซงมวา คนในครงนน รจกโลกแคชมพทวปเทานนเอง) หรอหมายถงโลกทงหมด? คาวาโลก หมายเอาโลกทงหมด, เพราะโลกทงหมดลวนแตตกอยใตกระแสธรรมดา ควรรบคาสงสอนของพระองคทวกน และยงหมายถงเทวโลก มารโลก ซงลวนแตตองการธรรมของพระองคเชนเดยวกนอกดวย. สรปความวา แมพระองคจะไมไดเสดจไปเอง แตถาธรรมของพระองคแผไปถงไหน คาวาโลกในทนกหมายความถงนน เพราะพระองคเกดขนเพอประโยชนแกเขา สอนเขาใหรความจรง ซงไมมใครสอนหรอคานได. พระองคทรงคณความดเลศในพระองคหลายประการ ดงจะกลาวสบไป :

๓. อรห = เปนพระอรหนต

56 คาวา อรห แปลตามตวหนงสอ ไดความ ๔ อยาง คอ ผควร, ผไกล, ผไมมขอลลบ, ผหก. จะอธบายทละอยางดงน:- ก. ผควร. หมายความไดหลายอยาง คอ (๑) ควรเพราะทรงทาเองและสอนผอนดวยสงทควร, สงทควรคอ อรยมรรคมองค ๘ มความเหนชอบเปนตน, (๒) ควรแกตาแหนงผบญญตธรรมวนยขนสอนโลก เพราะเปนผรจรง สอนเขาอยางไร ทาไดเองอยางนน, คนบางคนรดวา สงนไมควรทา มโทษหรอไมเปนประโยชน กยงขนทาอย เพราะขมความอยากในใจตนเองยงไมได คนเชนนไมควรเปนอาจารยสอนเขา. สวนพระองคเอง ไมเปนเชนนนเลย จงสมควรแกตาแหนงอาจารยสอนโลก. (๓) ควรแกการกระทบโลกธรรม เพราะมนทาใหพระองคหวนมได. คนธรรมดามควรแกการกระทบของโลกธรรม เพราะอดทนไมหวนไหวตอมนมได. (๔) ควรแกการกราบไหวและเครองสกการะบชาของมหาชน เพราะความด ทมอยในพระองค มคาสงกวาเครองสกการะบชาเหลานน จงเปนกาไรแกผกราบไหวบชา. แมชาตตระกลของพระองค กควรแกการบชามาแตกาเนด. ข. ผไกล. แบงเปน ๒ คอ (๑) ไกลจากกเลส เพราะหมดจากกเลส อนเปนความชยภายในใจ ไดแก ความอยาก, ความโกรธ, ความโง, แมกายและวาจากไกลจากความชวดวยประการทงปวง. (๒) ไกลจากทกข อนเปนผลของความชวเกาใหม ทงทางกายและทางใจ ไมมอะไรทสามารถยายขเขญลอลวงพระองค ใหรก โกรธ กลว เกลยด ฯลฯ ไดอก พระองคจงไดรบความสขถงทสด. ค. ผไมมขอลลบ. คอไมมความชวทจรตอนใด ทจะตองปกปดผอนดจคนทงหลาย ภาพแหงความเปนอยทางกายวาจา และภายในใจของพระองค เปดเผยใหใครดกได ไมมขอทใครจะเกบขนตเตยนหรอรงเกยจแมแตเลกนอย ทงในทแจงและทลบ. ง. ผหก. ไดแกการหกวงลอมแหงการเวยนเกด เวยนตายใหหยดหมน เพราะถายงหมน กยงไมเปนอสระแกตว ยงไมเปนสข. กรรม, กเลส, และวบาก ๓ อยางน ซงเปนกงลอ ไดถกพระองคทาลายเสยแลว ตงแตคนวนตรสร ใตไมโพธ ทพทธคยา. เราทงหลาย เปนสาวกของพระองคผเปนพระอรหนต จงมาพยายามตามรอยพระองคกนเถด. (๑) พยายามทาตนใหมราคาพอสมควรกบการไหวกราบของมหาชน ดวยการตงใจละสงท

57รอยแกใจเอง วาชวหรอไมเปนประโยชนนนเสย อยาเหนแกตนแลวหมกความชวไว ดจกองขยะมลฝอย. (๒) พยายามหลกใหไกลจากเหตอนปรนปรอความชวภายในใจ ใหผลหนอตอกานออกไป. (๓) พยายามสะสางใหความชวออกไปจากตน จนเปดเผยใหใครดกได วาเราสะอาดทงภายนอกและภายใน ไมมขอลลบ ทปกปดไวสาหรบลอลวงตบตาทผทหลงนบถอ. (๔) พยายามคนควาดวยปญญา จนเหนทกขอนเกดขนเพราะการวายเวยน และเหนสขอนเกดจากการสงบ เปนการทาทกขใหหมดสนไป กจะไดชอวา เปนศษยพระพทธเจาผองคอรหนต, ถามฉะนนตวเองกจะตเตยนตวเองได ไมตองกลาวถงผอน. ฯ

๔. สมมาสมพทโธ คาวา “ตรสร” หมายความวา “คดเอาจนร” ไมใชนงรอนอนรอ ใหความรปรากฏขนในใจเอง, ไมใชเพยงอานเองเฉย ๆ มาก ๆ กจะตรสรได ตองเปนการรวบรวมคนควาหาเหตผลอยางมากและนาน ในเรองทตนตองการใหตรสรนน, อาศยการเทยบเคยงเหตผลเกาใหม ใชความรเกาสาวเอาความรใหมมาอก เปนทอด ๆ ไป ในทสดกรไดหมด หรอพอเพยงแตความตองการ. คนโดยมาก เมอไดความรพอทจะทาใหเขาสรรเสรญ หรอรสกวากาวหนากวาเพอนฝงแลว กพะวงหลงรก เชดชความรนน เลยนกเอาวาเพยงพอแกชวตของตน มวใชเวลาวนหนง ๆ ใหหมดสนไปดวยการวางทาเปนศาสดา หรอเทยวตฝปากกบผมความรหยอนกวาตว, เขากเลยรเพยงแคนน หรออาจกลบรนอยลงไปอก เพราะระหวางทรสกตวลอย ทาใหลมความรเกาไปทละเลกละนอย ความรจงไมเจรญถงทสดพอทจะใหตรสรได. หรอบางคนเปนดวยถอมานะ ในการทตนมอายมากกวา หรอเคยเปนครเขาอย จะมายอมเปนศษยเดกหนาใหมไมลงคอ เชนเดยวกบพราหมณผเฒาเปนอนมาก หรอสกลทายปรพพาชก ในสกลทายสตร เปนตน ทงทรดวาขอปฏบตในสาสนาน ดกวาของตน กสละมาบวชไมลง ดวยถอมานะบาง บรวารคานไวบาง เขาจงไมอาจตรสรตามพระพทธเจาได. สวนพระองคเองตรงกนขาม เทยวศกษาทดลองดทกลทธทอยากทราบ เพอเปนเครองมอหาความรทสงขนไป ในทสดกตรสรเปนพระพทธเจาได. คาวา “ชอบ” น หมายความวา รสงทเปนประโยชน อะไรเปนประโยชน ? คอสงทดบทกขได. อะไรดบทกขได ? คอการรจกตวทกข, รจกรากเงาทเกดของตวทกข, รจกสงทดบทกข. และรทางทใหไดสงทดบทกขนน อนเรยกวา รอรยสจส, เปนสงทพระองครทวถง เขาใจแตกฉานด และทาไดจรงตามควรแกความรนน ไมใชเปนความร ทรแลวทาไมไดตามนน อนเปน

58การสรางวมานในอากาศ เชนเดยวกบนกกะโครงการ อนวจตรตาง ๆ, เพราะฉะนน คาวา ชอบ ในทน จงหมายความสนวา เปนประโยชนดดวย และ ทาตามทรนนไดดวย. คาวา “เอง” หมายความวาตรสรเอง ไมมใครสอน, แตความหมายมวงจากด ขอนจะแจมแจงไดดวยการเปรยบเทยบ: เปนกฎธรรมดาอยางหนงวา ความคดชนหลง กคอสงทผลออกมาจากคลงแหงความรทไดสะสมไวในสมองกอนแลวนนเอง. เชน คนทจะมความรหรอเปนตนคดเรองวทยตาง ๆ ไดด เขาตองเคยมความรเรอง ความรอน แสง เสยง ไฟฟา อากาศ ฯลฯ ตลอดจนสงอนทเปนเบองตนของการเรยนวทยาศาสตรมาจากครกอน ๆ แลว เขาอาจปรงเครองวจตรใหม ๆ ขนได ฉนใด การตรสรของพระพทธเจา แมจะไมตรงทานองนทเดยว แตกไมตางกนจนตรงขาม. พระองครอบรศลปวทยาการทงทางราชการงานเมองหรอนกรบ เปนนกกว นกอกษรศาสตร และคานวณมาแลวแตยงเยาวซายงเทยวสนทนาคนควากบเจาลทธตาง ๆ ถง ๖ ป กอนแตไดตรสร, ทรงรอบรสงอนเปนเบองตน เชน ฌานและสมาธจากศาสดาเหลานน สวนทถกหรอมประโยชนกเกบสะสมไว สวนทผดทงเสย รวบรวมเอาแตสงทถกตองทงหมด มาคนหาความจรงดวยปญญาอนลกละเอยดอกตอหนง ในทสด กตรสรไดจรง อนเปนสงทผดโพลงขนมาจากความรเกาทไดศกษามา ดวยอานาจความพจารณาโดยละเอยดแยบคายอกตอหนง ฉนนนเหมอนกน. พวกเราทงหลาย. จงเปนศษยของพระองคในขอน ดวยการคอยเพมอาหารใหแกความร บารงใหยงขนไปในทางทตรสสอนไว อยาทะนงดวยมานะ หรอทาการผดแผนนอกรตพระองคไป อนทาใหเราตองเปนผรอนในภายหลง. พระองคเปนแตผชทางการบรรลถงทมงหมาย เปนสงทพวกเราจะตองทาเอาเอง. สาหรบพวกเรา ๆ ผเปนแตเพยงจะตรสรตามรอยพระองค (ไมใชตรสรเอง) นนคงไมเปนการยากเกนวสยของมนษยผพยายามตงใจทาจรง ๆ ดวยการรสกถงคณคาของความเปนมนษย ดอก. ฯ

๕. วชชาจรณสมปนโน = สมบรณดวยวชชาและจรณะ วชชา แปลวา ความร, จรณะ แปลวา เครองมอใหไดความร, สมบรณ แปลวา มเตมท, รวมทงสามคาไดความวาถงพรอมดวยความร และเครองมอใหไดความร. อะไรเปนความร ? อะไรเปนเครองมอ ? ขอนตอบไดดวยบาลพทธภาษตตอนหนง ในอมพฏฐสตร สล ท.๑ ดงตอไปน

๑ ไตรปฎกบาลสยามรฐ เลม ๙ หนา ๑๒๙ บรรพ ๑๖๓

59 อมพฏฐมาณพ ทลกลาววา “พระโคดม. จรณะนนเปนอยางไร ? วชชานนเปนอยางนน ? “ ตรสตอบวา “อมพฏฐะ” ตถาคตเกดขนในโลกน เปนพระอรหนตตรสรชอบเอง...ฯลฯ... แสดงธรรมประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถะ พยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง...กลบตรไดสดบธรรมนนแลว....บวชเปนผไมมเรอน เขาผบวชแลวอยางน (๑) ยอมสงวรดวยปาตโมกขสงวร... (๒) มทรวารอนรกษาแลวในอนทรยทงหลาย... (๓) ประกอบดวยสตสมปชญญะ... (๔) สนโดษ ยนดดวยจวรและบณฑบาตตามมตามได... (๕) เสพเสนาสนะสงดละนวรณ... (๖) บรรลปฐมฌาน... (๗) บรรลทตยฌาน... (๘) บรรลตตยฌาน... (๙) บรรลจตตถฌาน... แมขอน ๆ กเปนจรณะของเธอประการหนง ๆ, ดกอนอมพฏญะ นแล จรณะนน. “ครนเมอจตตงมนอยางนแลว เธอกนอมจตไปเพอ (๑) ญาณทศนะ คอปญญาเหนกาย... (๒) เพอการนรมตรปอนสาเรจดวยใจ... (๓) เพอวธเครองแสดงฤทธ... (๔) เพอทพพโสต... (๕) เพอญาณอนเปนเครองกาหนดรใจผอน... (๖) เพอบพเพนวาสานสสตญาณ...๗) เพอจตปปาตญาณ... (๘) เพออาสวกขยญาณ... ญาณทเธอไดบรรลแลวน ลวนเปนวชชาประการหนง ๆ ของเธอ, อมพฏฐะ. นแลวชชาละ, ภกษน เราเรยกผถงพรอมดวยวชชาบาง. วาผถงพรอมวชชาและจรณะบาง. วาผถงพรอมดวยวชชาและจรณะบาง, วชชาและจรณะอยางอนทยงกวา ประณตกวาวชชาและจรณะเหลาน มไดมอก...ฯลฯ...” (เนอความน ยกเอามาแตหวขอ เพราะยดยาวนก ผปรารถนาจงเปดดสามญญผลสตร ทไดยกมาไวในตอนบพภาคแหงการตามรอยพระอรหนตเถด เหมอนกนอยางไมมผด, สาหรบจรณะ ดตงแตขอ (๓) ถงขอ (๑๓). สาหรบวชชาดตงแตขอ (๑๔) ถง ขอ(๒๑).) โดยนยนไดความวา จรณะกคอขอปฏบตในสาสนาน ตงแตชนศลจนถงชนสมาธ, วชชากคอขอปฏบตชนปญญานนเอง. จะอธบายสวนททานจดและแบงแปลก ๆ ออกไปจากบาลอมพฏฐสตรนอก พอควร.

จรณะ ในเสขปฏปทาสตร ม.ม. จาแนกจรณะออกไปถง ๑๕ คอ ๑. สารวมในปาตโมกข ๒. สารวมตา ห จมก ลน กาย ใจ, ๓. รจกประมาณคอความพอด ในการแสวง และบรโภคอาหาร. ๔. กระทาอาการของคนทตนอยเสมอ เรยกวาชาครยานโยค. (๔ อยางนจดเปนหมวดหนง), ๕. เชอ

60สงทมเหตผล, ๖. ละอายบาปคอเกลยดบาป, ๗. สะดงกลวบาป, ๘. มการศกษามาก, ๙. ความเพยร, ๑๐. มสตสมปชญญะ, ๑๑. ปญญา. (๗ อยางนจดเปนหมวดท ๒) ๑๒. ปฐมฌาน, ๑๓. ทตยฌาน, ๑๔. ตตยฌาน, ๑๕.จตตถฌาน. (๔ อยางน จดเปนหมวดท ๓), เหลานทงหมด กตรงกบในอมพฏฐสตรนนเอง...มแปลกมากออกไปบาง กสวนทอปกรณเกอหนนธรรมอน เชน หรโอตตปปะ อนเปนเครองเกอหนนศลเปนตน. ทง ๑๕ อยางน สงเคราะหเปนองคมรรค ๘ ประการไดอยางบรบรณ หรอมรรคมองค ๘ กกระจายออกเปนจรณะได, ในสตรน เรยกจรณะ ๑๕ อยางน เสขปฏปทา คอ ขอปฏบตของผทยงตองศกษา.ฯ

วชชา ความร เรยกวาวชชากได, ญาณ กได, ปญญา กได แจกไปไดตาง ๆ กน ตามแตจะมงกลาวยกอะไรเปนหลก เมอรวมความกเปนอยางเดยวกน มหลกใหญใจความอยตรงทรพนการพนทกข, สวนทรเพอเปนเครองประกอบนน สกกอยางกได, ดงจะสงเกตเหนวา วชชาทกหมวด มการรอรยสจประกอบเปนสาคญเสมอ และเรยกชอวาอาสวกขยญาณ. หมวดแหงวชชาทานแจกตาง ๆ กนดงน วชชา ๓ คอ ๑. บพเพนวาสานสสตญาณ ไดแกความรเปนเหตใหระลกไดถงความเปนอยชาตกอน ๆ ของตน (อานมหาอสสปรสตร ขอ (๑๕)) ญาณนทาใหผบรรล หายตน หายงง หายทะเยอทะยานในการเวยนเกดแก - ตาย. สาหรบพระบรมศาสดาเอง ไดบรรลญาณนในตอนปฐมยาม แหงคนตรสร ๒. จตปปาตญาณ ความรเปนเหตใหเหนการเกด และการตายของสตวเหลาอนไดดจตาทพย (อานมหาอสสปรสตร ขอ (๑๖)) ญาณนทาใหหายหลงตดมวเมาในสงภายนอกดวยความสงเวช. บางแหงเรยกทพพจกขญาณกม. พระศาสดาเองไดบรรลเมอตอนมชฌมยามแหงคนตรสร ๓. อาสวกขยญาณ ความรทาใหอาสวะหรอความชวอนละเอยดลกลบทหมกดองอยในใจ ใหหมดสนไป (อานมหาอสสปรสตร ขอ (๑๗)) เปนผตอง อยาก - โกรธ - รก - กลว - หลง อกตอไป เปนสขถงทสด คอนพพานสข, พระศาสดาเองไดบรรลเมอตอนปจฉมยามแหงคนตรสร. การไดบรรลอาสวกขยญาณนเองเรยกวา ตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณ อนไดมขนเมอ ๔๕ ปกอนพทธศก เมอวนเพญกลางเดอนหก ภายใตไมโพธทพทธคยา.

61 พระอรหนตอน ๆ ทเปนสาวกของพระองค ไดบรรลวชชา ๓ นกมไมนอย, แตสวนมาก มกไดแตวชชาทสามอยางเดยว เพราะทานไมอาจเจรญสมาธใหบรบรณเพยงพอ ไดแก พวกอรหนตสกขวปสสก. วชชาทแบงเปนสามอยางเชนน มในบาลตาง ๆ มากกวาวชชาทแบงอยางอน. วชชา ๔ (ตรงกนขามจากอวชชา ๔) คอ ๑. รจกทกขซงมประจาในสงขารทวไปโดยชดเจนแจมแจง. ๒. รจกสมทย คอ เหตใหเกดทกขเหลานน ไดแกความอยากทะเยอทะยาน อนเกดขนเพราะความโงหลง. ๓. รจกนโรธ คอความดบทกข ไดแกการดบความอยากอนเปนตนเหตนนเสยไดดวยปญญา. ๔. รจกมรรคคอหนทางทจะทาตนเองใหถงความดบทกขนน. ขอใหเขาใจวาทง ๔ ขอน กคออาสวกขยญาณ อนเปนขอสดทายในวชชา ๓ นนเอง ทานแบงออกเปน ๔ (ลองอานมหาอสสปรสตรขอ (๑๗) ดอกท) วชชา ๘ คอ ๑. วปสสนาญาณ ความรอนนบเนองเขาในการเหนแจง ในความเปนไปตามธรรมดาของสงตาง ๆ เชนกายเปนตนไดชดเจน (ดสามญญผลสตรขอ (๑๔)) ๒. มโนมยทธ นรมตรปกายอนดวยใจของตนได (ดสามญญผลสตรขอ (๑๕)) ๓. อทธวธ แสดงฤทธไดตาง ๆ (ดสามญญผลสตรขอ (๑๖) ๔. ทพโสต หทพย ฟงเสยงไดทกชนด (สามญญผลสตรขอ(๑๗)) ๕. เจโตปรยญาณ ลวงรภายในใจของผอนวากาลงเปนอยอยางไร (สามญญผลสตร ขอ(๑๘)) ๖ – ๗ – ๘ กคอวชชา ๓ ทกลาวขางตนนนเอง. แทจรงวชชา ๘ นไมพเศษไปกวาวชชา ๓ เปนแตเพมการแสดงฤทธทางใจ อนจดเปนวชชาฝายฤทธอกพวกหนงและไมเกยวกบอรยสจ เขาขางตน เพอใหเปนความรทครบบรบรณเทานน. แมจะมากไปกวาวชชา ๓ กเปรยบเหมอนชางปลกเรอน ๒ คน เพยงแตคนหนงมฝมอในการทาเครองประดบกระจกระจกดวย. ผลสดทายกเปนเรอนทอาศยไดความสขสบายดวยกนทงนน. วชชา ๘ อกหมวดหนง ไดแกวชชา ๔ ขางตนทกลาวมาแลว และเพมเขาอก ๔ อยาง คอ ๕. รจกอดต ไดแกรจกสาวหาเหต เชนเหตแหงทกข. ๖. รจกอนาคต ไดแกรจกผลขางหนา เชน มรรค๘ จะใหเกดนโรธได. ๗. รจกทงอดตและอนาคต คอรจกโยงเหตและผลใหถงกน เชนรวานโรธเกดมาแตมรรค มรรคเปนเหตใหเกดนโรธเปนตน. ๘. รจกปฏจจสมปบาท, ไดแกรอาการทสงหนงเปนปจจยใหเกดสงหนง แลวสงนนกลบเปนปจจยใหเกดสงตอไปอกหลายซอน เชนทกขเกดมาจากชาต ชาตเกดมาจากภพ ภพเกดมาจากอปาทาน...ฯลฯ...สงขารเกดมาจากอวชชา. โดยนยน

62พอจะเหนไดวาวชชา ๔ ขางตน คอการรอรยสจ, อก ๔ ขางปลาย กคอรอาการของการรอรยสจ นนเอง. เมอจะกลาวใหสนทสดแลว วชชาทกประเภทกคอการรอรยสจ ๔, หรอสนทสดกคอ รจกการดบทกขใหหมดไปจากตนเทานน.

ถงพรอม สมปนโน แปลวาถงพรอม, ถาเปนจรณะกพรอมทง ๙ อยาง (ตามจานวนในอมพฏฐสตร) หรอพรอมทง ๑๕ อยาง (ตามจานวนในเสขปฏปทาสตร) กลมเกลยวเปนอนเดยวกน, เชนคนหมหนง ตางชวยกนทาตามหนาทของตนจนงานสาเรจ: เมอจรณะหรอการทา ถงพรอมแลว วชชากเปนอนถงพรอมอยเอง. พระผมพระภาคของเราทงหลายไดทรงดาเนนไปในจรณะอนเลศน ทรงบรรลวชชานน ๆ แลว สอนสาวกใหเดนตามจนบรรลได. ในบาลกฏทนตสตร สล. ท.๒ เปนตนกกลาววา พระศาสดาไดรบยศอนใหญยงจากโลกกเพราะสมบรณดวยวชชาและจรณะทงสองน ไมใชเพราะคณอยางอน, หมายความวา รจรง ทาจรงแลว กไดผลถงทสดจรง. นเปนคณสมบตประจาพระองค. เราทงหลายเปนศษยของพระองคในเรองน ควรพยายามทาตนใหถงพรอมดวยวชชาและจรณะนน สละสงอนนอกหนาทของสมณะเสยแลว ดาเนนตามปฏปทาทจะใหตรสร ยอมรจกความดบทกขได. จรณะนนเมอยนลงกคอมรรคมองค ๘ นนเอง มรรคทง ๘ เมอยนลงกคอไตรสกขา ไดแก ศล สมาธ ปญญา, มรรค ๘ เปนทางใหถงความดบทกข พระองคทรงยนยนรบรองไวดวยพทธภาษตในมหาปรนพพานสตร มหา. ท. วา “ดกอน สภททะ, ในธรรามวนยทไมมผบรรลอรยมรรคมองค ๘ ยอมไมมสมณะท ๑ ท ๒ ท ๓ ท ๔ (คอ อรยบคคล ๔). ดอนสภททะ, ในธรรมวนยทมผบรรลอรยมรรคมองค ๘ ยอมมสมณะ ท ๑ ท ๒ ท ๓ ท ๔. ดกอนสภททะ, ในธรรมวนยนแล มผบรรลอรยมรรคมองค ๘ (เพราะฉะนน) สมณะท ๑ - ๒ - ๓ - ๔ จงมในธรรมวนยน...ดกอนสภททะ, ถาภกษเหลานพงอยโดยชอบไซร โลกกไมวางเปลาจากพระอรหนตทงหลาย.”

๒ ไตร ล. ๙ น. ๑๖๙ บ. ๒๐๓

63 น เปนแสงสวางจา ซงสองทางดาเนนแหงชวตในอนาคตของโลกอยแลว ยงอยอยางเดยว แตทเราจะพากนเดนตามเทานน. ๖. สคโต = เสดจไปด เมอกลาวโดยทวไป คาวาไปด หมายความได ๒ อยาง คอ โวหารโลก และโวหารธรรม. การไปดโดยโวหารโลก สาหรบพระผมพระภาคเจานน ดงตอไปน:- ๑. ในเวลาแหงพระชนมายของพระองค ไดทรงบากบนทาหนาทมหาบรษของโลก กาวหนาเรอยไปไมมถอยหลง ไมยอทอตอความยากลาบากจนกระทาหนาทของพระพทธเจาไดอยางบรบรณ, ถาทรงแพตอกามสขกหวนกลบคนครองฆราวาสเสยนานแลว, และถาชะงกตอการคนควา กจะตดเปนศษยดาบส หรอเปนดาบสตนในตนหนงเทานนเอง ไมปรากฏเปนพระพทธเจาขนได, แตนชวตของพระองคดาเนนไปโดยลาดบจนถงทสดจงไดชอวา สคโต - ไปด. ๒. เมอทรงพระชนมอย เสดจไปในทใด กทรงทาประโยชนใหสตวโลกในทนน เสดจไปถงไหน ความสขกแผไปถงนน, เสดจพนไปแลวกมคนอาลยถงดวยความรกและเสยดาย เพราะไมไดเสดจไปเบยดเบยนเขาดวยการขอ และทาความรบกวนดวยประการใดเลย. นกชอวา สคโต. ๓. การไปของพระองค เปนสวสดภาพแกพระองคเอง ปราศจากอนตราย แมแตเมอเขาไปสงสอนคนดรายเชนยกษและโจรเปนตน ไมไดรบอปสรรคและการประทษรายในการนน. นกชอวา สคโต. ๔. แมการเสดจไปครงสดทายของพระองค กเปนการไปดอยางเลศ คอเสดจไปปรนพพานดวยเกยรตอนสงสด ผดจากคนธรรมดาทงหลาย. มผระลกถงพระองคเปนจานวนหลายรอยลานในวนทตรงกบวนปรนพพานของพระองค ชนเหลานนพากน “ทาบญวนตาย” เพอพระองคกเพราะการเสดจไปดอยางสงสดนนเอง. สวน การไปดในโวหารธรรม นนดงน : ไปด คอ หลดเปนอสระพนจากอานาจกเลสอนเปนความชวประจาใจสตว ไดแก ราคะโทสะ โมหะ ซงเปนดจเครองผกลามคนไวกบการทาความ

64ชว และหลดพนจากความทกข หรอมารและเสนามาร ไดแกความเกด แก เจบ ตาย ตลอดถงความทกขอยางอน เพราะพระองคไมมวหลงเกบดอกไมของมาร คอ รป เสยง กลน รส สมผส อนยวยวนใจในโลก เหมอนมนษยธรรมดาซงยงไมรจกสงเหลานตามเปนจรง พระหฤทยจงผองใสบรสทธ ขามขนพนจากอานาจของโลก กลายเปนโลกตตรสงพเศษไมอนยงไปกวา. นคอ สคโต โดยโวหารธรรม. เราทงหลายปฏญาณตวเองเปนศษยของพระองค ควรยดหลกวา ไปด นใหมน. ชวตของตนเองไดตงเขมมงหมายทาอะไรลงไปแลว จงบาเพญใหถงทสด อยาถอยหลง. รกษาความดทมอยใหมนคงแนนหนาดจเกลอรกษาความเคมของมน. พทธบรษททตองสกจากสมณะเพศ หรอคนกลบจากการเปนอบาสก อบาสกา หรอคนททางานจบจดงอนแงนอากล กเพราะไมยดหลกน. เปนสมณะไปในทใด อยาเบยดเบยนรบกวนมหาชนจนเขาอดหนาระอาใจ ดงเรองในวนยปฎก ๓ เตรสกณฑ เตรสกณฑ กลาววา ชาวบานถกพวกพระรมขอจนตองคอยหลบ เหนววแดง ๆ กวงหน ดวยสาคญวาพระมาขอ เปนตน. แตจะทาประโยชนสขใหแกเขาตามหนาทของผทคลมกายดวยผากาสายะไมนอกรตนอกรอย. ถาเปนฆราวาสกถอหลกการบาเพญตนใหเปนประโยชนแกผอน. รวมความวาไปในทใด กลบมาจะตองใหคนในทนนสรรเสรญสง และเสยใจในการจาก. รจกทาตนใหพนอนตรายตาง ๆ ดวยความรจกระวง และมคณความดอนจะแวดลอมเปนรวใหแกตนได ความดททาไวนนเอง เปนตวโชคดหรอชะตาดพระเคราะหด. ชวตกจะดาเนนไปดวยอาการอนราบรน ผลทสด เมอตายไปกมผเสยดายและระลกถง ไมมใครดใจเพราะการตายของเรา. เปนเชนน จงจะเรยกวาศษยพระสคต. ภกษทปฏบตในหลกนไดด ไมเรยกวาสคโตอยางพระพทธเจา แตเรยกวา สปฏปนโน คอผดาเนนไปดหรอถงแลวด.

๗. โลกวท = รแจงแลว “สทงหลาย จงมาดโลกน ทงดงามเปรยบดวยราชรถ, ทพวกคนโงพากนจมตดอย แตนกรทงหลาย ไมเกยวของดวย๔”

๓ ไตร. ล. ๑ น. ๓๒๕ บ. ๔๙๕ ๔ ธ. ข. ไตร. ล. ๒๕ น. ๓๗ บ. ๒๓

65 นเปนพทธดารส ทแสดงใหรไดวา พระองคทรงทราบชดลกษณะความเปนไปของโลกเพยงไร. ทรงทราบอยางไรบาง ดงจะไดพรรณนา : ๑. ทรงทราบความเปนไปตามธรรมดาของสตว. สตวทกจาพวกตองขวนขวายเลยงตว มการแยงชงอจฉารษยาเบยดเบยนกนเพราะเรองน ถากาลงนอย ตองขวนขวายปองกนตวอกดวย ตองตอสศตร, เมอไมมศตร กอยากแผอานาจของตนใหกวางขวางออกไป ไมมจากดเพยงพอ ขวนขวายรวมกาลงไวประหตประหารกน ใครดกไดไมเหนธรรมเปนใหญ โลกจงอาเกยรณไปดวยทกข. เพราะทรงทราบเรองน จงไดทรงสงสอนใหมเมตตากรณา เวนจากเบยดเบยนกน เพอผมกาลงนอยกจะยเปนสข ผทมกาลงมากกไมถกเขาจองเวรคอยแกแคน. ๒. ทรงทราบวปรณามธรรมของโลก. ประชมแหงหมสตวทตงกนอยเปนปกแผนแนนหนา เปนบานเมอง ประทศ กด ยอมแปรปรวนไปตามยคสมยและปจจย ผเคยมอานาจมากทสด อาจตองกลายเปนคนมอสนเทาสนในภายหลง, อาจตายอยางไมมเกยรต, ประเทศทเคยเอกเกรกใหญโต อาจกลายเปนเมองนอย (เชนกรกและโรมน), เปนตน. การททรงทราบความเปลยนแปลงเชนน ทาใหหายตน หายงง หายทะยานอยาก ในการเปนเจาเปนใหญทไมแนนอนยงยน และไมทรงปรารถนาทจะเกยวของกบสงทแปรปรวนเปนธรรมดา เชนนน. ๓. ทรงทราบความทสตวทกจาพวก ตางมทกขประจาชนของตนเสมอกนไปหมด. คนยากจนจะตองทางานตรากตรา เขาเหนตวเองเปนทกขเพราะจน เหนคนมเงนวาเปนสข, ฝายคนมเงน กเหนวาตนเตมไปดวยทกข โดยตองหาเงนใหพอใชมาก ๆ ตองแขงขนกน ตองปองกนอนตรายอนจะเกดแกชวต เพราะมเงน ตองเลยงบรวาร. กลบเหนวาคนจนเปนสขใจยงกวา. ราษฎรเหนตนเปนทกข เหนเจานายเปนสข เจานายกเหนตนเปนทกข เหนราษฎรเปนสข เชนเดยวกนตางมภาระหนกไปคนละทาง เพราะทกคนลวนมความอยากไมรจกอมเสมอกนไปหมด. การททรงทราบเชนน ทาใหพระองคทรงเบอหนายโลกและแสวงหาทางดบทกขในใจใหแกโลก. ๔. ทรงทราบกามโดยเปนสภาพเผาลนและผกรด. สตวทงสนมหวใจจมลกตอยในบอเปอกตม คอกาม ไดแก รป เสยง กลน รส สมผส ทยวกาหนดราคะดาฤษณา, มนเผาลนใจใหเรารอนเมอยงไมได ไดมาแลว เผาดวยความหงหวง. ครนแตกสลายพลดพรากไป กแผดเผาดวยความอาลย เหยวแหงใจ ซายงผกมดใหพะวงหลง ตดแนนไมปลอดโปรง เปนฝาหนาปดบงปญญา

66ความคดทจะถอนตนใหขนจากบอเปอกตมนนได (เชนเดยวกบคนตดฝน) สตวผโงเขลา จงยอมเสยชวตไดเพราะกาม ประพฤตชวเพราะกาม โลกเตมไปดวยกาม มนษยทงหมดชอบโลก กเพราะมกาม, เนองจากทรงทราบความจรงขอน จงถอนพระองคออกจากกามได เยอกเยนและเปนอสระจากปศาจแหงกาม. ๕. ทรงทราบบคคลและสถานทเสดจไปอยางปรโปรง. เมอออกผนวชแลวกอนตรสร พระองคเปนนกจารกแสวงบญ. ครนตรสรแลว เปนนกทองเทยวโปรดสตว ทรงชานาญเรองหนทาง, อาหาร, สถานท, ดนฟาอากาศ, อนเปนการปลอดภยในการทองเทยว. ทรงพบเหนเหตการณและบคคลมาก เพราะการสมาคม เปนเหตใหทรงทราบจตใจอธยาศยของคนทกชนอยางละเอยดละออ อาจสงสอนดกใจใหเขาเชอและเหนตามความจรงไดโดยงาย เรยกวาทรงมขายพระญาณ. คนเรามกรจกกนแตภายนอกสวนพระองคทรงทราบคนทงหมดถงภายในใจ, ขอนเปนประโยชนแกการวางกฎบญญตสงสอนพระธรรมใหถกตามอปนสยและกาละเทศะ. (ทยงไปกวานน พระอรรถกถาจารยไดเกณฑใหทรงทราบโลกตามคมภรวาดวยโลกทเชอถอกนในสมยนน พสดารยงขนไปอก เชน เกณฑใหทรงทราบวา โลกหนาเทาไร นาททานโลกหนาเทาไร ลมททานนาหนาเทาไร ดวงอาทตย ดวงจนทร ตนหวาประจาทวป ฯลฯ เปนตน มประมาณเทาไร, ขาพเจาจะเวนเสย ไมนามากลาวในทน). ๖. ทรงทราบกฎแหงกรรมทมประจาอยในโลก. ทรงทราบผลกรรม คอผลแหงการกระทา วาเปนเครองจาแนกสตวใหเปนไปตางกน จะสขทกข ชวด สงตา กเพราะกรรมของผนน ไมใชเพราะวรรณะ, เพศพรรณ, ชาตตระกล, ซงทาใหมมานะกระดางถอตวจด ถอพวกพอง เขาเรา, และไมใชเพราะพระเจาผสรางหรอสงศกดสทธทไหน. ทรงสอนใหยดเอากรรมของตนเปนหลกเกณฑเวนจากกรรมชว ประกอบกรรมด. การททรงทราบหลกขอน ทาใหสาสนาของพระองคลงรากฐานไดมนคง จนพระองคไดนามวาพระเจาแหงความสจ, ใครคดแลวเปนตองเหนจรงตาม เวนแตจะคดไมเปนเทานน. ๗. ทรงทราบโลกโดยปรมตถ (คอลกซง). พระปรชาญาณอนแหลมคมสอดสองลความเทจเทยมลอลวงของธรรมชาตในโลก. ทรงทราบโลกโดยความเปนสงขาร คอสงทปรงแตงกนเองใหกลายเปนสงอนๆ แลวแตงกนตอไปอก จนสาเรจเปนคนบาง สตวบาง สงของตาง ๆ บาง. เมอ

67กระจายสงเหลานนออกเปนสวน ๆ ดวยปญญา จะเหนเปนสวนเปนกองเรยกวาขนธบาง ธาตบาง ทกสวนลวนแตเกดขนชวคราว เปลยนแปลงลงเรอย ในทสดกดบลง. หลาย ๆ สวน ประกอบกนเขากนเปนรปกาย รปกายจงเปนของไมยงยน เปลยนไปเปนนจ. ธรรมชาตเปนผฉาบทาความยวยวนเปนเหยอลอไวภายนอก ซอนเอาความทกข ความไมงาม กลนเหมน และความแวงกดเผาลนไวภายใน ลอใหหลงตดเชนเหยอทหมเบดเหมอนฉะนน. พระองคอาจแยกออกเปนสวนยอย จนเหนวาเปนของหาคามได ไมควรหลงตดอยในโลกน ซงคนเขลาเขาใจวางามแลวหมกจมอยดวยการเขายดถอวาของฉน ๆ. สวนนกรเพราะไดพจารณาเหนแลวกลบเบอหนายทาใจไมใหเกยวของดวย ไมเขาไปเปนทาสของสงเหลานน วางเฉยอยได, ในทสดกดบสนทไปจากโลกอนยงเหยง. แทจรง การตรสรโลกตตรธรรมหรอพระนพพาน อนไดแก ความดบทกขนนเอง เปนการรจกโลกอยางยง. พระนพพานเปนทสดแหงโลก. ผรจกทสดแหงโลก กหมายความวารจกโลกจบหมด. การทรจกโลกจบหมด กคอรจกโลก, ทเกดของโลก, ความดบของโลก, และทางใหถงความดบของโลกนน. กสงทงสน ปรากฏอยในรางกายของมนษยเรานเอง. พระองคตรสไวในโรหตสสวรรค จตก. อ . วา แนะเธอ ! ในรายกายทยาววาหนง มพรอมทงสญญาและใจนเองเราบญญต โลก, เหตเกดของโลก, ความดบของโลก, และทางใหถงความดบของโลกไว.” ในทน โลกหมายถงทกข, ถารจกโลกด กตองเหนทกข เพราะทกขคอโลก โลกคอทกข. พระองคทรงทราบความขอนแจมแจง จงไดเลยทราบไปถงโลกตตร อนเปนสข เพราะพนจากโลกและเรองน จะศกษาทดลองไดจากรางกายมนษยเทานน. ฯ พวกเราทงหลายเปนศษยของพระองคผโลกวท ควรรแจงโลกพอสมสวน แลวทาตนใหเหมาะแกโลก ไมตองฝนโลกใหมาเหมาะกบตน ซงเปนการทาไมไดเลย. รจกทาใหใจสงบ ไมทะเยอทะยานถงกบกอไฟขนในอก, มองเหนทกขประจาชนของมนษยทงหมดแลว ไมนอยใจ เสยใจหรอทงทกขน วงไปจบเอาทกขอนซงหนกยงขนไป. ควรบากบนฟนฝาตามฐานะของตน อยาเปนทาสกาม แตจะสงเกตเหนเหตการณ บคคล สถานท ทแวดลอมตน ใหเขาใจแจมแจงเพอปลอดภย. เชอกรรมอนเปนเครองเยนใจ หาสงอนเสมอมได เพราะไมขาใคร เปนอสระแกตว และรจกสภาวะธรรมดา โดยความเปนของตองเกดขนแลวแปรปรวนไปจนแตกดบ จนหายตนหายหลง หามกนการทา การแสวง การปองกน ทนอกรตนอกรอยของตนเสยได.

68

๘. อนตตโร ปรสทมมสารถ = เปนผฝกคนพอฝกได ไมมใครยงกวา

คาวา “สารถ” แปลตามตว ผใหแลนไป, โดยความ คอผฝกฝนดวยการทรมาน. คาวา “ปรสทมม” คอ คนทพอฝกสอนได เรยกอกอยางหนงวา เวไนยสตว หรอสตวผพอจะนาไปได. อนตตโร หมายความวาผฝกกด อาการทฝกกด ไมมอยางอนยงกวา. อธบายดงตอไปน ควรทราบวา การฝกหดมา เปนการออกหนาออกตาในอนเดยครงโนน. โวหารวา สารถ จงถกนามาใชเรยกพระผมพระภาคผฝกคน เพอใหฟงเขาใจงาย, แตคาวา บรษทพอฝกได บงอยแลววา พระองคฝกไดแตบางคนเทานน. ผทฝกไมได เพราะเขาไมรบคาสอนกยงคงม เชนกบมาบางตวทฝกไมไดเหมอนกน. ในเกสสตร๕ จตก. อ. กลาวถงการสนทนาของพระองคกบนายควาญมาคนหนง พอทจะใหทราบปฏปทาของพระองคไดด. นายเกสควาญมานน ฝกมาดวยอบายอนละเอยด คอปลอบโยนบาง ดวยอบายหยาบคอเฆยนตบาง กสาเรจ, ถาฝกถงอยางนแลว มานนยงใชการไมได กฆาเสย เพอรกษาชอเสยงของตนและอาจารย. ฉนใดกด พระองคทรงฝกบรษดวยอบายละเอยด คอแสดงสคต สวรรค, อบายหยาบ คอทคตนรก และอบายทงละเอยดและหยาบ คอทงสคตและทคตปนกน สตวฝกอยางนแลว ยงรบเอาไมได กทรงฆาเสยดวยการไมวากลาวสงสอนอกตอไป ฉนนน. สาหรบการฝก ควรทราบตามนยแหง เกวฏฏสตร๖ สล. ท. ทตรสไววา ทรงพอพระทยฝกฝนทรมานคนดวยอนสาสนปาฏหารย คอพราสอนดวยศลสมาธปญญา, ไมพอใจทรมานเขาดวยอทธปาฏหารย คอการแสดงฤทธใหด เพราะไปพองกบวทยาชอ คนธารของโบราณ กลวจะถกครหาวาเลนวทยาน. และไมพอพระทยทรมานดวย อาเทศนาปฏหารย คอดกใจไดทกทา เพราะไปพองกบมนตชอ มณกา ของเกาเหมอนกน กลวจะถกครหาวาเลนมนตน หาใชญาณหรอวชชาทประเสรฐไม, เพราะเหตนน พระองคจงทรงสงสอนดวยการยกเหตผลมาแสดงจนเขาเหนจรง พา

๕ เกสสตร ไตรปฎก เลม ๒๑ หนา ๑๕๐ บรรพ ๑๑๑ ๖ เกวฏฏสตร ไตร. เลม ๙ หนา ๒๗๓ บรรพ ๓๓๙

69กนอศจรรยแลวทาตามโดยเตมใจ การทรมานนนจงเปนผลด และสงบเรยบรอยเปนการทรมานทไมมอนดไปกวา. ขอวา ไมมใครยงกวา ในสวนตวผฝกคอพระองคนน พอจะรไดดวยคาสรรเสรญของนายเปสสะ ทกราบทลวา การฝกสตวเดรจฉานนนงาย เพราะมนตน คอตรงไปตรงมา อาการภายนอกกบใจตรงกน พอจะสงเกตร. สวนมนษยนน ปากอยางใจอยาง จงฝกยาก แตพระองคกลบฝกไดด โดยไมตองใชอาชญาเฆยนตอยางใดเลย. อกอยางหนง การทฝกสตว กเพอคาจางและชอเสยง หรอใชสอยอนลวนแตเปนประโยชนตน สวนการฝกของพระองคไมไดประโยชนตอบแทน นอกจากจะเปนประโยชนสขแกผถกฝกนนเองเทานน นสอวา พระองคเปนสารถทหาตวจบไมได. ขอวา สตวทพระองคฝกแลว ไมมอนยงกวานน รตามนยแหงสฬายตนวภงคสตร๗ ม. อ. กลาวไววา สตวธรรมดาเชนมาเปนตน ฝกแลวกทาไดเทาทเขาฝกใหเทานน ถงจะไดหลายอยาง กตองทละอยาง, สวนคนทพระองคฝกแลว นงทเดยวทาไดหลายอยาง แลนไปได ๘ ทศ (รปฌานสและอรปฌานส ?). และอาจแลนไปสพระนพพาน อนเปนสถานทถงไดดวยยาก ดงตรสไวใน ธ. ข. วามนษยทฝกดแลวประเสรฐกวามาอสดร มาอาชานย มาสนธพ ชางกญชร ชางมหานาคแมทฝกดแลว เพราะมนจะไปสสถานทยงไมเคยไป (คอพระนพพาน) เหมอนกบ บรษผฝกตนแลวหาไดไม. ฯ

๙. สตถา เทวมนสสาน = เปนครของเทวดาและมนษย ขอน หมายความวาเปนครของโลก, พระองคเปนนกสอนความดบทกข เพราะฉะนน สตวเหลาใดกตาม ตกอยในหวงทกข พระองคควรแกความเปนครของสตวเหลานน ทกเพศทกชนโดยไมจากด. พระองคทรงมความรเพยงพอทจะเปนบรมครของโลกได เพราะเปนผรถงธรรมทควรร ดงกลาวแลวในบท อรห สมมาสมพทโธ, ในทนจะกลาวเฉพาะอาการทพระองคแสดงธรรมสงสอนสตวโลกอยางไร แลวเราจงพากนทาตามเทานน, พอทจะยนเปนหวขอไดดงตอไปน:-

๗ สฬายตนวภงคสตร ไตร. ล. ๑๔ หนา ๑๕๐ บรรพ ๖๑๗

70 ๑. ไมสงสอนเพอลาภ. พระองคละทงราชสมบตอนบรบรณดวยกามคณ เสดจออกมาดารงตาแหนงครของโลก, ถาทรงประสงคลาภหรออามสจากการแสดงธรรมแลว คงไมละราชสมบตออกมาถอตาแหนงน. ตามบาลทกลาวถงครงกระโนน ไมมตรงไหนจะสอใหเหนวา มประเพณเครองกณฑแกพระพทธเจา หรอสาวกเมอแสดงธรรมเลย (นอกจากอรรถกถาตอนหลง ๆ) การแสดงธรรมในครงนนเปนหนาทของผแสดงจะตองเขาไปแสดงในฐานทตนเปนผบาเพญประโยชนแกผอน แมเขาจะเชอเชญหรอไมกตาม เมอเปนคราวควรแกการแสดงแลว ตองสอนหรอแนะนาเขาทนท. มาบดนไมเปนเชนนน ไมคอยมใครสมครแสดงธรรม โดยไมมการเชอเชญจากเจาภาพ ซงมประเพณแนนอนตายตววา ตองถวายสงของและเงน การแสดงธรรม จงกลายเปนหนาทของคนมเงนอยากฟง หรอประกอบพธอะไรสกอยาง หรอเกยวแกชอเสยง จะตองจดหาผแสดง มาแสดงดวยทานองทตองใชมลคา แตเรยกวาบาเพญบญ, ใหมาแสดงททอยของตนกม ใหแสดงทวดประจาทกวนกม ซงทแทจรงแลว ศษยพระพทธเจาผตามรอยพระองคนาจะสมคร หรอคอยหาโอกาสเขาไปแสดง อยางพระองคจงจะควร. ใน ลาภสกการสยตต สยตตนกาย, ตรสเรองลาภไวมาก, จะกลาวพอเปนตวอยาง เชน ตรสวา “ภกษ ท. ! หากวาลาภสกการะกระทบภกษผยงตองศกษา ยงไมบรรลอรหตตผลแลวไซร ยอมเปนอนตรายแกเธอ. ภกษ ท. ! ลาภสกการะเปนของหยาบชา เผดรอนหยาบคาย เปนอนตรายแกการบรรลอนตตรโยคกเขมธรรมอยางน, ภกษ ท. ! พวกเธอควรศกษาอยางนแล.” เทานกพอเหนไดวา ลาภกบธรรม ควรหางกนเสยทเดยว ทไหนมลาภ ทนนไมมธรรม, ทไหนมธรรม ทนนไมลาภ, ลาภเปนผไล ธรรมเปนผหน, จงเปนอนมนใจวา หลกธรรมของพระศาสดาตองไมสงสอน หรอแสดงธรรมเพอลาภ, การอางวาเขาถวายแลวรบเพอฉลองสทธานน ไมเปนขอแกตวทมเหตผลเพยงพอเลย แทจรงยงไมรบ นาจะเปนทชอบใจของทายก และเปนธรรมแท. ถาหากจะมการถวายเพอเกอกล กไมควรถวายเนองกบการแสดงธรรม อนจะกลายเปนเครองมวหมอง เปนประเพณทใหโทษตดตอสบไป. ๒. แสดงธรรมดวยเมตตา. พระองคไดทรงฝากหลกสาหรบธรรมกถกไวขอหนงวา “เมอแสดงธรรมแกผอน พงตงเมตตาจตเปนเบองหนา ไมพงมงอามส คอ ลาภผล, เมตตาคอความรก อนประกอบดวยธรรม (ไมใชประกอบดวยความกาหนด เชนความรกระหวางเพศ แลวแสดงธรรมเลยบเคยงใหเขารกตนบาง, หรอรกเพราะเขาถวายสงทตนตองประสงคแลวสรรเสรญเยนยอ จนคาพดนนเกนความเปนจรงไป.) เมตตา คอความรกดวยความอยากใหเขาเปนสข ในฐานทเปน

71มนษยรวมโลกดวยกน แตเปนผยงมปญญาออนตอการทจะทาตนเองใหเปนสขไดตามลาพง. เมตตานเปนบารมอนหนง ทพระโพธสตวไดเกบเลกผสมนอยมาตง ๔ อสงชยแสนกปป จงจะแกกลาถงทสด เปนพระพทธเจาได. โลกตองการเมตตาอยเสมอ. ผทมเมตตาแทจรงแลวทาอะไรลงไปดวยเมตตานน จงเปนเจาหนโลก. พระศาสดาผเปนบรมครของเราทงหลาย จงทรงสงไววา ใหแสดงธรรมดวยเมตตา. ๓. มงธรรมเปนใหญ. พระองคสอนวา คาทพระองคตรสเองกตาม ทอาจารยสอนใหกตาม ตลอดจนคาทไดยนไดฟงมาจากไหนกตาม อยาเพอเชอในทนท ตองคดดใหเหนวาดหรอชว จรงหรอไมจรง ดวยตนเองเสยกอนแลวจงเชอ, เชนกาลามสตรทตรสแกพวกกาลามชนเปนตน ตลอดถงสตรอนทเหมอนกน, นกเพราะมงธรรมเปนใหญ ไมมงบคคลเปนใหญ, มเชอบคคล แตเชอธรรม. พระองคสอนใหคดหาเหตผล แสดงเหตผลใหแกผฟง ไมปดบงอาพราง, ไมสอนคนโนนอยางหนง สอนคนนอยางหนง ดวยความลาเอยง, พดตรงไปตรงมาอยางเปนธรรม ไมตองคดถงวาจะชอบใจผใดหรอไม. เหลาน ลวนแตบงวา มงธรรมเปนใหญ. ๔. ตองทาใหไดเหมอนทสอนเขา. ตรสไววา พงตงตวเองไวในคณทสมควรเสยกอน จงคอยสอนผอนภายหลง, และฝกตนใหดเสยกอน จงคอยฝกผอน เพราะตนนนฝกยากกวาผอน. จะสอนเขาใหม ศล มหรโอตตปปะเปนตน ตนเองควรทาเชนนนใหไดเสยกอน ไมใชไปอานหรอฟงจากใครแลวมาสอน ผททาไมไดเหมอนสอน เปนผควรตเตยน และพระองคทรงอนญาตไหต ดงพทธภาษตทตรสแกโลหจจพราหมณ ในโลหจจสตร สล. ท.๘ วา ครทควรตเตยนมอย ๓ พวก คอ ๑. ผทออกบวชแลวแตไมทาตนใหบรรลสามญญผลนน ๆ เสยกอน มาสอนผอน. คาเทศนของเขาไมมใครเอาใจใสเหมอนคนรกผหญงทไมรกตน หรอกอดผหญงขางหลง. ๒. ผทเปนเชนนน แตคาเทศนของเขามผเอาใจใสเขาเพลนไปในการสอน ละทงหนาทของตนทควรทากอน เชนเดยวกบผทงนาของตน ไปทานาของผอน. ๓. และผทเปนเชนนน สอนไมมใครฟง เขาละสงทพอจะทาได ไปรบภาระในสงทเขาทาไมไดเลย เหมอนทคนทตดบวงเกา เพอเอาบวงอนใหมฉะนน. ครทงสามพวกน ควรโจททวงตเตยน. การโจทนน เปนของจรง ประกอบดวยธรรม ไมมโทษ. พระองคเองทรงยดหลกนมน และสอนไว เพอปองกนไมใหละเลยตอการทจะทาเองใหไดเสยกอน แลวจงสอนเขา.

๘ โลหจจสตร ไตร. ล. ๙ หนา ๒๙ๆ บรรพ ๒๖๐

72 ๕. ฉลาดในวธสอน. ทรงเปนผฉลาดในการทจะทาใหเขาเขาใจ และเหนจรงตามคาสอนนน เพราะทรงแสดงใหเหมาะสมแกอปนสย สตปญญาของผฟง แสดงไปตามลาดบ งายไปหายาก ตาไปหาสง, ไพเราะตลอดเวลา ทงเบองตน ทามกลาง ทสด พรอมเหตผลผทฟงจะเอาไปคดเหนใหเหนได ไมตองเชอดวยงมงาย เพราะโดยมากมกแสดงใหเหมาะแกเรองราวทกาลงเกดอยหรอเลาลอกนอยในเวลานน หรอเหมาะแกกจการทผนนกระทาอย. (เหนกองไฟ เทศนเปรยบดวยกองไฟ เชนอคคขนโธปมสตร, เขาชอบไฟเทศนเรองของรอน เชน อาทตตปรยายสตรแกพวกชฎล เปนตน) และตลอดเวลาทแสดง ยอมมอบายใหผฟงเกดความสดชน กลาหาญ รนเรง พอใจฟง ในทสดอยากทาตาม, ไมมการเบอหนายงวงงน. ทงหมดน เปนเพราะฉลาดในการแสดงธรรม. เหลาน เปนลกษณะของพระองค ทแสดงวา ควรแกตาแหนงบรมครของเทวดาและมนษย หรอครของโลกทแท. เราทงหลาย ผเปนสาวก ควรดาเนนตามใหสมกบทตรสไวในจกกวตตสตร ปา. ท.๙ วา “ภกษ ท. ! พวกเธอจงเทยว (คอดาเนนตน) ไปในวสยอนเปนของแหงบดาของตนเถด...” กจะสมกบทเราทงหลายปฏญญาตวเองเปนศษยของพระองคผเปนครแหงเทวดา และมนษยทงหลาย. ฯ

๑๐. พทโธ = ผเบกบาน คาวา พทโธ แปลทบศพทวา พระพทธเจา. มความหมายไดหลายประการ เชน ผร, ผตน, ผปลก, ผเบกบาน, มอธบายดงน:- ๑. ผร. หมายเอารสงทควรร เรยกเญยยธรรม ไดแกรความพนทกข ทเรยกวา รอรยสจ รเทาสงขารกม. ดงอธบายแลวในบทวา สมมาสมพทโธ ๒. ผตน. หมายเอาตนจากอวชชาและกเลส อวชชาทาสตวใหโงเขลา เปรยบคนหลบ รเหนอะไรไมได พระองคประกอบดวยวชชา รสงทงปวง จงเปรยบดวยคนตน. กเลสทงสนเปนผลเนองมาจากรากเงาคออวชชา อนเปนกเลสอยางละเอยดนนเอง.

๙ จกกวตตสตร ไตร. ล. ๑๑ หนา ๘๕ บรรพ ๕๐.

73 ๓. ผปลก. พระองคเองทรงตนแลวมพระกรณาในสตวผยงหลบอย จงทรงปลกขนดวยการแสดงธรรมชแจงเหตผลใหเขารตามเปนจรง เชน ทรงอธบายใหพวกพราหมณในอนเดยครงนน เลกการถอวรรณะ อนเปนเหตใหถอตวจด ไมสามคคกนเขาได เปนการทอนกาลง. ใหเลกทาสดวยการบญญตไวในมจฉาวณชชาของอบาสกและไมใหภกษรบทาสเปนอนขาด. ใหเลกการฆาสตวบชายญญแตใหบชาดวยการบาเพญทาน, ใหเลกการบชาสงศกดสทธและการออนวอนบวงสรวง, ใหเลกความเหนวามตวมตน ในอตตภาพรางกายน อนเปนเหตใหยดมนจนเกดความรอนใจ. และใหเหนเปนอนตตา ใหเชอกรรม, ใหเวนกามสขลลกานโยค และอตตกลมถานโยค บาเพญอยในมชฌมาปฏปทา ในทสดแสดงพระนพพานให. พระองคเปนผปลกโลกใหตนอยางน. ๔. ผเบกบาน. เพราะพระองคเปนผร ผตน จงสามารถพระองคเองใหพนจากทกข และอปสรรคในการบาเพญพทธจรยา บาเพญประโยชนแกโลก ไมมอะไรตดขด ทาพระทยใหชนบานทกเมอ สรรพกเลสและความชวไมกลากลายพระองคเลย จงทรงอาจหาญสดชนอยเปนนจ สามารถเปลงพระสหนาทประกาศธรรมจกรดวยการทาใหนกรทงหลายพสจนคาสงสอนของพระองค, ยอมใหจบผดหรอคดคานดวยเหตผล. เมอไมมสมณะพราหมณเหลาใด โจททวงพระองคไดโดยธรรม จงทรงปฏญญาพระองคดวยอาสภณฐานะ คอตาแหนงจอมโลก. นเปนความเบกบานไพโรจนเตมทของพระองค เราทงหลายผเปนศษยพระพทธเจา ควรดาเนนตามรอยพระองคในทนดวยหลกสน ๆ วา พยายามในการร. ชาระความโงใหหมดไป, ชวยแนะนาผอนเทาทสามารถ, และเบกบานสดชนอยดวยความสจรตของตน เพราะไมมการซอนเรนความชวอยางใดไวในใจแมแตนอย.ฯ

๑๑. ภควา = ผจาแนกธรรม คาวาภควา มแงหลายแง ในเมอพจารณาถงมลศพท, โบราณาจารยเคยถกถงเรองน แตกยากทจะยต. ในทนจะประมวลคาแปลหรอความหมายของคานมาใหสนเชง คอผจาแนกธรรม, ผมภคธรรม, ผเสพ, ผควรคบ, ผหก, ผมโชค. อธบายดงตอไปน:-

74 ๑. ผจาแนกธรรม. ทานแบงออกเปนสองคอ ผกระจายธรรมทงหลายออกเปนประเภท เชนแจกอรยสจ, ขนธ, ธาต, ฯลฯ ออกแสดงเปนตน. นอยาง๑, และทรงจาแนกคอแบงใหแกเวไนยสตว. หรอแจกธรรมทานนนเอง ไมเลอกวาเทวดามนษย, นอยาง๑. ๒. ผมภคธรรม. ภคธรรมคอ ความบงคบจตไวไดในอานาจ, ความงามแหงอวยวะคอรปกาย และธรรมกาย, สงทปรารถนาเปนงานชนใหญในชวต, และความเพยร. ภคธรรมเหลานมพรอมในพระองคไมมใครส. ๓. ผเสพ. หมายเอาความทพระองคไดเสพคอดมรสแหงอมตธรรมหรอนพพาน, ทรงเสพอยกบรสอนประเสรฐนจนตลอดพระชนมาย. ๔. ผควรคบ. ในโลกนไมมใครเปนนกบาเพญประโยชนแกผอนยงกวาพระองค จาเดมแตเปนโพธสตวเทยวไปในสงสารวฏฏไดสละสงของกม สละอวยวะหรอชวตกม ในครงสดทายเปนผชพระนพพานจงเปนผนาคบยง. ๕. ผหก. คอหกวงลอแหงการเวยนเกดเวยนตาย ไมใหมการหมนอกตอไป คอการแสดงธรรมใหสตวหลดพนถงทสดแหงทกข ไมมจตและอบตอกตอไป, กเลสและบาปธรรมหมดฤทธ, ไฟทกขดบสนท โลกแหงอรยสาวกสงบเยอกเยน. ๖. ผมโชค. ครงปฐมวย ไดรบความทะนบารงประคบประคอง ในฐานบคคลผทบดามารดาหวงใหดารงตาแหนงจกรพรรด ตามคาทานายของพราหมณผรมหาปรสลกขณพยากรณ, ตอนมชฌมวยไดออกบวช ไดตรสรเตมเปยม สมดงพระประสงค, เสรจแลวแสดงธรรมสอนสตวไปจนถงปจฉมวย ไมมอปสรรคกดกน ประดษฐานพระสาสนาไดมนคง มผนบถอยอมเปนสาสนก, ไมมใครขดขวางหรอตอตานคดทาลายพระองคได แมแตผประสงคราย กพายแพภยตวไปเอง, จงเรยกวาคนมโชค. เราทงหลาย เปนศษยของพระองคในขอน จาดาเนนตามรอยพระบาทยคลไดดวยหลกคอ เปนนกพจารณาแยกเหตผลออกพสจน เพอรจกและเขาใจสงตาง ๆ โดยละเอยดชดเจน, เจอจานคนขางเคยงดวยความรนน ๆ, มคณสมบตความดเปนหลกประจาใจพอควรแกอตตภาพ, เสพคบแต

75กศล, ทาตนใหเปนทนาสมาคมแกคนทวไป ทาลายลางความชวอนเปนมลทน อยาใหมอยในตนได ในทสดกจะเปนผมโชคดเปนแนแท. ฯ

๑๒. แสดงธรรมไพเราะในเบองตน, ทามกลาง - ทสด

การแสดงธรรมของพระองคไมมพธรตอง เพราะทแทกคอการสนทนากบคน ๆ หนงนนเอง, พระองคทรงอธบายความ, ยอนถามเมอควรยอน, ยอมใหคานเมอยงสงสย, ทรงชแจงพรอมดวยตวอยางเปรยบเทยบและคาพดอนจงใจสะกดใจใหเขาใครครวญยงขน, แมผมาฟงดวยตงใจวาจกจบผดขมขถอยคา ในทสดกพายแพแกพระองคยอมเปนศษย, ในบาลทวไปเมอจบเทศนา ผเลอมใสจะเปลงคาวา ไพเราะนก พระโคดม, ไพเราะนก พระโคดม, เพราะเหตนน ทานจงกลาววาไพเราะในเบองตน ทามกลาง ทสด, จะอธบายพอเปนแนว, ๑. ในสตรหนง ๆ ขนตนดวยคานทานบอกเวลาและสถานทตลอดจนผทมารบเทศนา, ตอนกลางวาดวยเรองทแสดง, ลงทายดวยคานคมคอรวบยอดเนอความนน ๆ สตรนนจงชอวาเพราะโดยสถาน ๓ คอเบองตนทามกลางทสด ๒. ธรรมทงสน ชนตา ๆ รวบยอดไดเปนศล ชนกลางเปนสมาธ, ชนสงเปนปญญา เปนลาดบเหมาะแกแนวทางแหงใจของผจะเดนตามจงไพเราะ ๓ สถาน ๓. เมอกลาวโดยทวไป, ปรยตคอการศกษา งามในเบองตน, ปฏบตคอการทาจรงในศลสมาธปญญา งามในทามกลาง, ปฏเวธคอมรรคผลนพพาน เปนผลเกดจากปฏบต งามในทสด, จงไดชอวาไพเราะในท ๓ สถาน. ๔. เมอกลาวเฉพาะวงการปฏบต, การเวนจากกามสขลลกานโยค งามในเบองตน, การเวนจากอตตกลมถานโยค งามในทามกลาง, การเสพมชฌมาปฏปทา คออรยมรรคมองค ๘ งามในทสด. ๕. เมอกลาวโดยผล, ธรรมทเปนอบายเครองพนจากอบายภมทคต ชอวางามในเบองตน, ธรรมทเปนอบายใหหลดพนจากกามคณของมนษยหรอของทพยอนเปนบวงรงรด ชอวางามในทามกลาง, สวนทเปนอบายใหพนไปจากภพจากชาต ไดแกโมกขธรรม ชอวางามในทสด.

76 ๖. เมอกลาวโดยการละเวน, คาสอนทเปนตทงคปหาน คอละไดชวคราว ชอวางามในเบองตน, ทเปนวกขมภนปหาน ขมไวไดนานดวยกาลงฌาน ชอวางามในทามกลาง, สวนทเปนสมจเฉทปหาน ละไดเดดขาดไมกลบกาเรบตอไป ชอวางามในทสด. ๗. เมอกลาวโดยความเจรญ, ธรรมททาความเจรญในโลกน ชอวางามในเบองตน, ทเจรญในโลกหนา ชอวางามในทามกลาง, ทใหขามขนพนโลก บรรลนพพาน ชอวางามในทสด. งาม ๓ สถานมแนวความดงน. ธรรมเหลาใด สงเคราะหเขาไดในพวกไหน พงทราบวาธรรมนนงามโดยสถานนนเถด. ฯ

๑๓. ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถะ พยญชนะบรสทธบรบรณ

คาวา ประกาศ คอการแสดงธรรมเผยแผ, คานใชเฉพาะพระศาสดา, ถาสาวกใช อภวทนต๑๐ แปลวากลาวโดยยง โดยความกคอประกาศเผยแผเหมอนกน. คาวา พรหมจรรย หมายเอาธรรมวนยทงหมดนนเอง, คาวา พรอมทงอรรถะ คอเนอความพสดาร, พรอมทงพยญชนะ คอคาสรปความยอตอนทายเพอจางาย มกผกเปนคาถา. คาวา บรสทธ คอไมเจอดวยเทจเทยม, ทรงกลาวธรรมใดวาเปนทกข กทกขจรง, วาทาอนตรายแกผประพฤต กทาจรง, วาสข กสขจรงเปนตน. คาวา บรบรณ คอพรอมพอทจะใหสาเรจประโยชนตงแตตนจนถงทสด ไมครง ๆ กลาง ๆ เชนความรของอทกดาบสรามบตรไปตดเสยแคอรปฌานเทานนเปนตน. พระพทธคณและพระพทธจรยาทงหมดน ควรเราทงหลายผเปนศษยของพระองค จะกาหนดถอเอาเพอปฏบตตามควรแกเพศ เปนแท. ฯ

จบบทนา ๑๐ มทมาในจตก. อ. ไตร. ล. ๒๑ น. ๒๙ บ. ๒๒.

77

๑ ฟงเทศน

เกดสทธาและปญญา อยากบวช

78

บทท ๑ ฟงเทศน, เกดสทธาและปญญา, อยากบวช.

พระบาลทเปนอทเทสในบทน ดงน:-

“ดกอนทานผมอายทงหลาย ! ในกาลกอน ขาพเจานนเปนคฤหสถครอบครองเรอน เปนคนไมร, ครนเมอพระตถาคตเจาบาง สาวกของพระตถาคตเจาบาง แสดงธรรมแกขาพเจาอย, ขาพเจาสดบธรรมนนแลว มสทธาในพระตถาคตเจา, ครนประกอบดวยสทธา เหนแจมแจงวา ฆราวาสคบแคบ เปนทไหลมาแหงธลคอกเลส การบรรพชาเปนโอกาสวาง. กแตวาการบรรพชาคอพรหมจรรยน คนผอยครองเรอนจะประพฤตใหบรสทธ บรบรณดวยด ดจสงขทเขาขดดแลวนน ไมอาจทาไดโดยงาย, ถากระไรเราพงปลงผมและหนวด นงหมผา

กาสาวะ ออกจากเรอน ถอเอาการบวชของคนไมมเรอน เถด. ฯ” [บาล ฉวโสธนสตร อปร. ม.]

นทเทส ความยอในบทน: การตามรอยพระอรหนต เรมตนแตยงเปนฆราวาสไมรธรรม. พระตถาคตผใหกาเนดพระอรหนตคอใคร และทรงแสดงธรรมดวยอาการอยางไร ไดกลาวแลวในบทนาโนน, คาวา ‘ฆราวาส’ ไมจากดบคคล จะเปนผเกดในตระกลใดตระกลหนงกตาม, ครนไดสดบธรรมนนแลว เกดความรสกเบอตอการมวสมอยดวยเรองรบกวนใจในชวตฆราวาส ซงมธรรมดาแออดคบแคบเชนนน มาตงแตหลายรอยชวบรรพบรษ ไมรจกจบ, เกดความอยากในบรรพชา อนเปนชวตทปลอดโปรงสบาย ไมอาเกยรณเหมอนชวตคนบรโภคกาม. เนอความอนจะพงกลาวในบทน มหวขอดงน:-

๑. คาวาขาพเจา หรอผทจะบรรลมรรคผล คอใครบาง. ๒. การฟงในทน เปนการฟงของใคร. ๓. ใครอาจมความรสกเชนน. ๔. อยากบวชเพราะอะไรจงใจ

79๕. อะไรทาใหเบอหนาย. ๖. กามคออะไร. ๗. ตวอยางแหงผเคยรสกเชนนนมาแลว. ๘. บดนโลกทวไปรสกอยางไรบางในเรองน.

จะไดพรรณนาความไปตามลาดบ ดงน:- ๑. คาวาขาพเจาหรอผทจะบรรลมรรคผล รไดโดยบาลสามญญผลสตร และบาลอน ๆ เชน เกวฏฏสตร เปนตน วาหมายเอากลบตรสดแทแตจะเกดในตระกลใดตระกลหนง โดยไมจากดวรรณะ วาจะเปนกษตรย, พราหมณ, แพศย, หรอสทร เพราะอาจไดบรรลมรรคผลเสมอกน ไมมการยงหยอนกวากนเนองดวยวรรณะน. สมภาพอนน ปรากฏอยในบาลมธรสตร ม.ม. เปนใจความวาวรรณะสเหลาน ทาบาปอกศล เชน ปาณาตบาต เปนตน ยอมเขาถงอบายทคตเสมอกน, ถาทากศล เชน ทาน เปนตน ยอมเขาถงสคตเสมอกน, แมแตกระทาผดตอมหาชน เชน ทารายรางกาย เปนตน ยอมไดรบอาชญาเสมอกน, พระเจามธราตรสรบรองกบพระมหากจจายนะในบาลนวา “...จรงทเดยวพระผเปนเจา ! เมอเปนเชนนน คนทตางกนสกวา วรรณะสพวกน จงไมตางอะไรกน และกระผมเหนไดชดวาไมตางอะไรกน...” พทธบรษทผหวงตามรอยพระอรหนต จงไมควรทอถอยในเรองชาตตระกลของตน หากตาตอย กหาเปนเครองกดกนการบรรลมรรคผลนไม. ๒. การฟงในทน เปนการฟงของฆราวาส ซงไมเคยศกษาวชชาธรรมมาเลย ไมใชเปนการฟงของนกปรยต ซงเรยนคมภรจบเปนต ๆ แตไมไดแสวงการพนทกข, เปนการฟงของผทฟงแลว กาหนดเหนสภาพแหงชวต มงตอวธทจะทาตนใหเปนสข จงลงมอทาจรง และทาไดจรงตามนน. คาวา “ธรรม” ในทนหมายเอาบรรดาธรรมททาใหมนษยหลดพน อนยนเรยกวา จรณะ ๑๕ บาง, มรรค ๘ บาง, สกขา ๓ บาง, อนขาพเจากลาแลวในบทนา ตอนวชชาจรณสมปนโน๑๑ สรปใหสนทสดกคอ วธทาใจใหหลดพนจากอานาจแหงธรรมชาต ทยายหวใจมนษยผรเทาไมถงเพราะอวชชา ใหรถงจนอาจทาใจใหสดชนอยไดเสมอไป และยงขนไป จนในทสดดบไมมอะไรเหลอ ไมมวญญาณทจะถอปฏสนธใหมเพราะขาดปจจย, อนเรยกวา ปรนพพาน ไมตองเกดมา

๑๑ ตอนวชชาจรณสมปนโน หนา ๘๖.

80ทรมานตอสกบธรรมชาตของโลกอกตอไป, ถงหากวายงเปนเชนนนไมได จกมการเกดอก กเปนชวตทสขมเยอกเยน. อรรถกถามงคลสตร กลาวอานสงสของการฟงสองอยางคอไดบรรลมรรคผลในชาตน อยางหนง และอกอยางหนง เปนการอบรมวาสนา เพอชาตขางหนา. กลบตรในบทน หมายเอาผรบอานสงสขอตน คอการบรรลมรรคผลเสยแตในปจจบน. สาหรบผทเพยงแตเรยนไปมาก ๆ อยางเดยว พงรบอานสงสตามทตรสไว ในปฐมสตร ปฐมวรรค ปฐมปณณาสก จตก. อ๑๒ เปนใจความยอลงไดดงนวา ตายแลวจะไดเกดเปนเทวดาในเทวโลก, ธรรมจะมาปรากฏขนในใจเอง, หรอมภกษผมฤทธขนไปแสดงธรรม, หรอเมอมเทวบตรตนใดตนหนง แสดงธรรมในทนน, หรอมเทวดาผอนาคามมาตกเตอนวา ทานจงระลกถงธรรมวนยทเคยเรยนในภพกอน ๆ, เหลานอยางใดอยางหนง เธออาจบรรลมรรคผล ในเทวโลกไดตามควร. แมอานสงส ททรงตรสไวในบาลโพชฌงคสงยตต เปนตน วาการฟงธรรมอาจจะระงบนวรณทง ๕ ไดกด, ทตรสในตกนบาตวาระงบความสงสยเปนตนกด ไมไดหมายเอากลบตรในบทน, เพราะฉะนนจงควรทาความแนใจวา แมคนเราเพงจะไดฟงธรรมเปนครงแรก กอาจไดความรสกทใกลตอความเปนพระอรหนตไดเหมอนกน ขอแตใหฟงดวยความเอกาใจใสดงในบทวา “ฟงดวยด ยอมไดปญญา” เถด ไมไดประสงคเอาการเรยนมากจนจบคมภร. การเรยนมาก ๆ สาหรบบางสมยหรอบางคน ยงใกลตอความดบทกข เพราะเขาเรยนดวยโลภจรตและโมหจรตกยงม. กลบตรทควรถอเปนตวอยางในบทน: พระยส, อปตส, โกลต, และปปผลมาณพเปนตน เราควรเดนตามทางทานเหลาน. เทวทตตกบลาภสกการะเปนตวอยางแหงผทฟงเชนเดยวกบเขาอน แตกลบไดรบสมมตวาเปนผทเลวทสดในประวตแหงพทธสาสนา. เรายงขาดผแสดงธรรมหรอปาฐกทมความรในเรองนดวยหวใจจรง ๆ ไมใชรจากหนงสอหรอจามาพด โดยไมไดแทงเขาไปภายในใจแหงผฟง, จงยงอาภพตอการตรสรมากกวาทานเหลาโนนทไดฟงจากปากแหงพระอรหนตเอง. แตอยางไรกด ขอเราจงพยายามเสมอเพอตามรอยทานใหพบ. ถงแมเราจะไดฟงจากบถชนธรรมดาเชนเรา ๆ หรอมโลภะ โทสะ หนาแนนมากกวาเรา กควรฟงดวยเคารพในพระธรรมนน. มตวอยางมาแลวมากมายทผฟงไดบรรลมรรคผลเพราะไดฟงเทศนจากบถชน เพราะการฟงยอมไดปญญา. ในอรรถกถา ธ. ข. เลาถงเรองบตรของอนาถปณ

๑๒ ปฐมสตร ไตร. ล. ๒๑ น. ๒๕๑ บ. ๑๙๑.

81ฑกคฤหบด ไปฟงธรรมเพราะบดาจางใหฟง หนกเขายงเกดปญญาและบรรลไดดวยความกรณาของพระองค. เพราะฉะนน เราจงควรฟง แมเปนสมยทเราเชอกนวาไมมพระอรหนต, เวนแตเราจะไมศกษาดวยใจอนประกอบดวยธรรมเทานน. คนเราสวนมารก ไมไดเปนเชนนกบชอนทไมรรสแกง เวนแตจะถอตวหรอทะนงตวตอการเขาไปใกลแกง คอพระธรรมนน. ๓. ใครจะมความรสกเชนกลบตรน. ในจตก. อ.๑๓ ทรงแบงบคคลเนองดวยการรไวสพวก, พวกท ๑ พอไดฟงหวขอยอ ๆ เทานน เขาใจในทนท พวกนเรยกวา อคฆตตญ. พวกท ๒ ตอไดฟงอธบายจงจะเขาใจได เรยกวา วปจจตญ. พวกท ๓ ตองพราสอนไปนานถงจงจะรได เรยกวา เนยยะ. พวกท ๔ เปนพวกทไมอาจรไดเลยแมจะถกพราสอนเพยงใด เพราะมฝาในดวงตาหนาเกนกวาทใครจะพดใหเขาใจไดในชาตน หรอบางทหนาเกนกวาทจะนกอยากฟงธรรมเสยอก. เรยกวาปทปรมะ, ไดแกพวกทพระพทธเจาหรอใครกโปรดไมได. ใน ๔ จาพวกน ๓ พวกขางตนเปนลกษณะของกลบตรทกลาวถงขางตน คออาจฟงธรรมของตถาคตเขาใจ ถงกบออกบวชบรรลมรรคผลตามได. ๔. อยากบวชเพราะอะไรจงใจ. เมอกลาวโดยทวไปในวงการบวชแลว พงจบหลกทตรสไวใน จตก. อ.๑๔ วา คนเลอมใสไดเพราะเหต ๔ อยาง พวกท ๑ เลอมใสในรปหนกในรปแหงศลปะ อนเนองดวยพทธสาสนา ตลอดจนถงใครในรปอนเปนกามคณ ทตนคดวาจะไดมาดวยการประพฤตพรหมจรรยน ในชาตน ในสวรรคกด, แลวจงเลอมใสหนเขาบวช, เรยกวา รปปปมาโณ หรอ รปปปสนโน. พวกท ๒ มอาการอยางเดยวกน แตเปลยนเปนชอบใจในเสยง เรยกวาโฆสปปมาโณหรอโฆปปปสนโน. พวกท ๓ แปลกออกไปบาง, พวกนเลอมใสในการประพฤตปอน คอ มอมแมมในเรองอาหาร, เครองนงหม, ทพกอาศย และเภสช ตลอดถงการทาทกกรกรยาตาง ๆ ดวยเขาใจวานนเปนสงประเสรฐ เรยกวา ลชปปมาโณหรอลขปปสนโน. สวนพวกท ๔ มธรรมเปนทปรารภแท เหนสภาพแหงชวตของมนษยตามเปนจรงอยางไรแลว จงอยากบวช เรยกวา ธมมปปมาโรหรอธมมปปสนโน. พวกนเปนพวกทประสงคเอาในบาลอนเปนอทเทสขางตนนน อนเปนผสามารถตามรอยพระอรหนตใหสาเรจลลวงไปได. ในอรรถกถาของสตรน๑๕ กลาวไวอยางนาคดวา สตว

๑๓ ตตยสตร, บคคลงรรค, ตตยปณณาสก จตก. อ ล. ๒๑ น. ๑๘๓ บ. ๑๓๓ ๑๔ ปญจมสตร, ปตตกมมวรรค ทตยปณณาสก จตก. อ. ล. ๒๑ น. ๙๒ บ. ๖๔. ๑๕ อฏฐกถาปตตกรรมวรรค มโนรถปรมณ ภาค ๒ หนา ๔๑๐.

82โลกทงหมด, ๒ ใน ๓ เปนรปปปมาณกา, ๔ ใน ๕ เปนโฆสปปมาณกา, ๙ ใน ๑๐ เปนลขปปมาณกา, และ ๑ ใน ๑๐๐,๐๐๐ เปนธมมปปมาณกา, (คนเดยวอาจเปนไปไดหลายอยาง กแยกนบเอาทกอยาง), นาจะลงสนนษฐานวา ถงแมในครงโนน กคงมผตามรอยพระอรหนตไดถงทสดนอยเตมท. มาสมยน โลกเราเปลยนไปมาก ทงอาจมพวกรปปปมาณกามากกวาพวกอน กนาจะยงหางเหนออกไปอก. ๕. อะไรทาใหเขาเบอหนาย. สภาพแหงชวต ปรากฏเปนของนาเบอหนายแกผทพจารณาเหนอยตาง ๆ กน ไมมหลกอนแนนอนวาจะตองเหนอยางนนอยางน เสมอไปทกคน ตองแลวแตเหตการณทแวดลอมอยโดยรอบตวเขา และทาความสลดใจใหเกดขนถงกบจะใครดนไปเสย หรอถอนตนออกจากสงนน. แมเราจะไดเกดกนมาแลว หรอจกเกดตอไปขางหนาอกกแสนครงกด และบรรพบรษทลวงแลวมาหรอลกหลานทจะมตอไปขางหนา กแสนชวอายคนกด พระองคตรสวาเสมอกนโดยธรรมดาอนน ไมมใครเคยแกไขฐานะอนนใหดขนได นคอสภาพแหงความเกดแกตาย ทกขโทมนส ความคบแคนและตรากตราใจ เพอจะไดสง ๆ หนงมาเปนของตน ทงทสงนนจะมการแตกประจาอยเปนธรรมดารของมน และไมอยในอานาจตนกตาม. นจะเหนไดตามความรสกของกลบตรชอรฐปาล๑๖ อนกลาวออกมาแกบดาตนเองเมอบวชแลววา “คฤหบด ! ถาทานอาจเพอทาตามคาของรปไซร ทานจงใหเอาเงนทองเหลานบรรทกเกวยนหลายเลม เขนไปจมเสยกลางกระแสนา ในแมพระคงคา เพราะเหตอะไรเลา ? เพราะเหตวา ความโศก ความราไร ความทกข ความเสยใจ ความคบแคน ไดเกดขนแกทานมาแลวเปนอนมาก กเพราะทรพยเหลานเองเปนตนเหต...” พระองคทรงเหนวา มนษยไดพยายามเอาเรยวแรงหรอชวต เขาแลกเอาสงทเปนทกขมาใสตน เพมใหเขากนทกขเกาซงมประจาอยตามธรรมดาแลว. ทมอานาจหรอพวกมาก สมประหารกนเพราะเรองน เปนการเพมทกขใหแกกนยงขนนนเอง, จงไดทรงสอนใหรจกทกข ตนเหตของทกข พรอมทงความดบทกขนน, และใชวา จะทรงหมายความวาการประพฤตชวอยางเดยวเปนทกขกหาไม แมในสงทปถชนสมมตกนวาดวาชอบ กยงเปนทกขปรากฏแกผทมดวงตาอนแหลมคมยงขนไป จะพงเหนหลกอนนได ในเมอตรส อนบพพกถา ๕ ขน. ๑๗ ขนแรกคอทาน การเผอแผชวยเหลอกนและกน ขนทสองคอศล ไดแกการประพฤตกายวาจาอยางดทสด, ขอทสามคอกามสขหรอสวรรค อนจะไดมาเพราะทานและศลนนทงในภพนและภพหนา, ขนทสคอโทษของกามและ ๑๖ รฐปาลสตร ราชวรรค ม.ม. ล. ๑๓ น. ๓๙๙ บ. ๔๓๘. ๑๗ อนบพพกถามมากทว ๆ ไปในบาลทงหลาย. เปนธรรมเทศนาททรงแสดงมากทสด. สาหรบผทอาจบรรลมรรคผลในบดนนแลว ปนตองทรงแสดงเทศนาน แลวทรงแสดงอรยสจจทหลง, ทรงฟอกจตใหสะอาดดวยอนบพพกถา แลวทรงยอมใหเปนฌลกตตรดวยอรยสจจนน.

83สวรรคนนเอง อนแผดเผาใจ หรอบางทถงกบบบนาตาและโลหตของสตวโลกหลกออกเสยจากกาม. ทงหมดน ขนท ๔ เปนทตงแหงความเบอหนายตอชวตทปถชนผอางตวเองวาเปนนกรในสมยน ปรารถนากนนก คอกามนนเอง. เราพากนกดฟนมานะเพอใหได “กาม” อนมการเกดขนแลวแปรปรวนจนแตกสลายในทสด. และเรากาลงสอนเดกเลก ๆ ทเปนนอง เปนลกหลาน หรอเปนศษยใหแสวงหาสงนน, และอาจสอนกนเรอยไปจนกวาโลกจะทาลาย นอกจากเราจะมาพากนรสกตวตามคาสอนของพระองคแลวชแจงเพอนฝง พอแมพนองลกหลานใหรสกบาง. ในทตยสตร โยธาชวรรค จ. อ. ตรสวา ใครกตามไมอาจบงคบหรอเกลยกลอม หรอสมคบกบสงทมการแกเจบ ตายเปนธรรมดา วาอยาเปนเชนนน หรอบงคบผลของกรรมชนดททาใหตองเวยนไปในสงสารวฏฏวา จงอยางเวยนไปเฉพาะเรา. เรองนเราพากนลมเสยทเดยว ทงดเหมอนเราพอใจทจะลมดวย เราตางกเหนแกตน สาคญวาเปนตน เหนแกความสกทคนมฝมอศลปะ เขาเคลอบหมความทกขไวลวงตาใหเราพากนนยมหลงซอหา หรอทธรรมชาตของโลกเปนผลวงเองกม. เราไมหวนตอสงสารวฎฎเพราะเราตราคาชวตของเราเพยงชวไมกสบปเทานน พนจากนนเราไมหวง เราไมรบรองวาเปนของเรา หรอมฉะนนกสมครทจะเปนเชนนนเรอยไป จะตองสลดใจทาไม, เราจะตองแสวงหาธรรมเครองหลดพนทาไม, นอกจากจะถงเวลาหนงอนเปนเวลาแหงการสลดลกซงจรง ๆ วา เราและบรรพบรษของเรา ไดเปนผหมกจมอยกบกองทกขเชนน มาหลายแสนชวคนแลว. แตความรสกเชนน ชางยากทจะเกดแกเราเสยจรง ๆ. แทจรงพระพทธเจามาตรสคราวหนงเปนระยะไมกรอยป ทสตวบางพวก หรอคนบางคนไดแสงสวางจากพระองค. แตแสงสวางนนไดผานไปความบอดไดเขามาแทนทอยางเดม, เราควาประทปนนไวไมได จงพากนสาคญวา ชวตทขลกขลกอยในความมดบอดทสดคออวชชา (แตเราสาคญวาสวาง) นน เปนทพอใจแหงเราแลว เปนความพอใจททาใหบางคนหลงไปวา นนคอความสนโดษ หรอความกลาหาญตอการเปนอยในโลกนของเขา. ๖. กามคออะไร ? คฤหสถผครองเรอน คอผบรโภคกาม. นกบวช (ทแทจรง) คอผเวนจากกาม จะเปนนกบวชไดพรอมทงกายและใจ คอทงภายนอกภายในกเพราะหนายจากกาม ดงพระองคตรสไววา “มนทยงไมละกาม คอคนลวงโลก” เพราะฉะนน ผปรารถนาจะตามรอยพระอรหนต ควรมความรในเรองกาม. สงทคนเราผบถชนพอใจอยากไดกนนกนน เรยกวากาม, ทก ๆ อยาง, จะเปนรปเสยงกลนรสสมผสชนดไหนกตาม แมทสดแตวตถเครองนงหมใชสอยบรโภค เมอเปนทตงแหงความอยาก ถงกอใหเกดความปรารถนาทะเยอทะยานแลว กเรยกวา ทะเยอทะยานในกามทงสน ทงทาง

84ทจรต และสจรต. พระองคทรงหามไมใหแสวงกามโดยวธทจรต ทรงอนญาตใหแสวงไดโดยสจรต. สาหรบฆราวาส. สวนบรรพชต ทรงหามขาดทงทางสจรต และทจรต. เปนการชอบและถกตองแลวทฆราวาสบรโภคกามโดยสจรต แตเปนการเลวทรามอยางตาชา ถาบรรพชตทาเชนนนบาง. ทางทรจกกามดตองรตามทตรสไวในมหาทกขกขนธสตร.๑๘ ในสตรนนทรงตรสหลกวา ควรรจกกามโดยสถาน ๓, คอรจกราทนาเพลนใจแหงกาม, โทษคอความเลวทรามของกาม, และอบายเปนเครองออกไปพนจากกาม ดงตอไปน:- รสชาตทนาเพลนใจแหงกาม ตรสไวในตอนหนงวา “ภกษ ท. ! ความสขหรอโสมนสทอาศยกามคณหาเกดขน นเปนรสทนายนดแหงกาม.” ผเคยเพลดเพลนมาแลวยอมทราบไว เพราะเปนสงทเคยเพลดเพลน จนลมความผดชอบชวดมาแลวโดยมาก. โทษคอความเลวทรามของกาม ตรสไวมากมายเหลอทจะประมวลมาใสไว ณ ทนโดยละเอยด จะยกมาเฉพาะหวขอ ตงแตตนอยางไมรายแรงขนไปตามลาดบคอ การอดอยากตรากตรากายและใจประกอบการงาน, การโทมนสคราครวญเพราะการงานนนไมไดผลสมหวง, การเปนหวงหมกมนอาลยรกษากามทไดมาแลว, การววาทรบพงดวยการแยงชงหรอหงสหวง กามระหวางคนตางชน แมทสดระหวางบดามารดากบบตร ญาตกบญาต, การสงคราม, มหาสงคราม, การตอตานและอารกขา, การเสยชวตมนษย, การตองรบราชอาชญา ตลอดจนถงทกขอนรายกาจทจะตองไดรบในอบายภม ณ ปรโลก, เหลานลวนเกดมาแตกามเปนตนเหตทงนน. นทรงเรยกวา ความเลวของกาม. อบายเครองหลดพนไปจากกาม. ตรสไววา “ภกษ ท. ! การนาออกเสยซงความกาหนดดวยความเพลนในกาม, และการสละสารอกออกซงความกาหนดอานาจความเพลนในกาม, อนน เปนอบายเครองออกไปพนจากกามทงหลาย...” โดยความกคอ การพจารณาเหนโทษแลวเกดความหนาย ละความหลงรก หลงพอใจเสยได. คาวา “กาม” นอกจากจะเปนชอของรปเสยงกลนรสสมผสทยวยวนใจแลว ยงเปนชอของความรสกทชวรายภายในใจ เชน ความอยาก ความกาหนด ความรมรอน ทเรยกวา ตณหาบาง ราคะบาง อรตบาง เปนตน ในบาลทงหลาย เรยกกามวา ปงกะ คอปลกหนองแหงเปอกตมอนสตวจะพงเกลอกกลวหมกจมอย ตกแลวยากทจะขน และเปนตาขายอนแผไปครอบงาใจสตวโลกทงหมดไว ซานไปไดในสงตาง ๆ โดยไมมอะไรมากดกนได, เปนรสในเบองตน กลายเปนพษใน

๑๘ บาลมหาทกขกขนธสตร สหนาทวรรค ม. ม. ไตร. ล. ๑๒ น. ๑๖๖ บ.๑๙๔.

85เบองปลาย ทงทเจาตวไมรสกวาเปนเชนนนเพราะเปนทาสของมนดวยนาใจ และจากลบหวเราะเมอมใครมาบอกวาเปนเชนนน ๆ, สตวเหลานทรงเรยกวา “ยงเปนทาสแหงกามคอตณหา.” ๗. ตวอยางผเคยรสกเชนนในปวตตกาล. คนมจานวนเหลอทจะรบในครงโนน เกดความรสกหนายตอชวตอนยงเหยง แลวแสวงหาทางรอดคอ ความเปนพระอรหนต จะยกมาพอเปนตวอยางวา ทานรสกกนอยางไรบาง. ในรฐปาลสตร๑๙ มสาวกภาษตของพระรฐปาล กลาวตอบแกพระเจาเการพ เปนใจความนาใสใจ ดงจะไดยกมาตามตนฉบบ ซงเปนคาของพระรฐปาลผเปนอรหนตองคหนง กลาวออกมาตามความรสกภายในใจแทจรง ผกเปนคาถา ความวา:- “เราเหนแตมนษยผรวยทรพย, ไดทรพยแลวเมาทรพยไมเผอแผ, เพราะโลภจดจงไดทาการสงสม ซายงปรารถนากามยงขนไป. ราชาทชนะแวนแควนครอบครองอาณาเขตจดฝงสมทรขางนแลว มยกเบอ, ยงปรารถนาจะแผไปใหจดฝงสมทรขางโนนอก. พระราชาหรอราษฎรเปนอนมากกด ยงมตณหา, จนกระทงตาย ตณหานนยงพรองอย, ความเบอกามในโลกนมไดม. “ประการหนง ศพทญาตทงผมราพนอยวา ญาตของขา อยาตายเลย ดงน กยงถกคลมดวยผา นาไปสเชงตะกอนแลวชวนกนเผาถกแทงดวยไมสาหรบเขยศพ. เวลาละสมบตตายไป มแตผาพนกาย, ญาตมตรสหายกด ผจะชวยตานทานได มไดม. คนทรบมรดกกชกชวนกนขนทรพยของศพนนไป สวนสตวนนไปตามกรรมททาไว. ทรพยอนใดจะตดตามเจาของกหาไม. ลกกด เมยกด ทรพยกด แวนแควนกด ยอมเปนอยางเดยวกน, คนเราจะอายยนเพราะทรพยทรอมรบไวกมใช ดวยทรพยทเราพอใจกนนกกมใช, ทงเจาของทรพยและทรพยนน ยอมรวมเขาหาความทรดโทรมดวยกน.” “นกปราชญไดกลาวชวตนวา เปนของนดหนอย, ไมคงท มความเปลยนไปเปนธรรมดา. คนรวยหรอคนยากกตาม นกปราชญหรอคนพาลกตาม ยอมกระทบกบผสสะในโลก, แตคนพาลถกกระทบแลวเปนผหวนไหว เสอกสนไปตามประสาพาล, สวนนกปราชญหาสะทกสะทาน

๑๙ ราชวรรค ม.ม. กตร. ล. ๑๓ น. ๔๑๑ บ. ๔๕๑.

86หวนไหวไม, เพราะเหตนเอง ปญญาจงประเสรฐกวาทรพย และเปนปญญาทจะทาสตวใหถงทสดแหงโลกคอทกข ฯ “สตวทหลงทาบาปในภพนอยใหญ กเพราะไมมปญญาอนใหถงทสดน. เมอยงหลงทาบาปอย ทกตวสตวจกตองเทยวไปเทยวมา เกดในครรภบาง, ไปสปรโลกบาง.๒๐ นอกจากผมปญญาแลว แนนอนวาจะตองเกดในครรภหรอไปสปรโลกเสมอไป, สตวทมบาป ละโลกนแลวไปเดอดรอนอยในปรโลก เพราะกรรมของตนเหมอนโจรทาโจรกรรม เขาจบได ยอมเดอดรอนเพราะกรรมของตนฉะนน. ฯ “ดกอนมหาราช ! อาตมาภาพมองเหนโทษในกามคณ. เพราะกามทงดงามมรสอรอยรมยใจ ไดรบกวนจตโดยวธตาง ๆ กน เหตนน อาตมาภาพจงบวชเปนบรรพชตเสย. ดกอนมหาราช ! ผลไมจะหลนตอเมอสกแลวเปนสวนใหญ, สวนมนษยน หนมกตาม แกกตาม ยอมตายไดสน. อาตมาภาพเหนเหตนแลวจงไดบวชเปนบรรพชตเสย. ฯ “ผลของการบวชเปนสมณะ เปนการกระทาทไมผดโดยสวนทงสอง, มแตจะนาผนนใหออกจากทกขโดยสวนเดยว เปนคณอนประเสรฐ. เพราะฉะนน การทมหาบพตรไดกลาวถามรปวา ‘บวชเพราะไดเหนหรอไดฟงอะไร, ดงนนน มหาบพตรจงทรงจาอาตมาภาพไววา เพราะไดฟงเนอความดงกลาวนแล จงบวชแลว.” สาหรบพระองคเอง ทรงรสกอยางไรจงไดออกบวช ! เราจะรไดโดยพระดารสตอนหนง ทตรสแกภารทวาชพราหมณ๒๑ วา “ภารทวาชะ ! ในโลกนเมอกอนแตเราไดตรสร ยงเปนโพธสตวอย ความคดไดเกดแกเราอยางนวา ‘ฆราวาสเปนทคบแคบ เปนทไหลมาแหงธล บรรพชาเปนโอกาสวาง การทคนอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธโดยสวนเดยว ดจสงขทเขาขดดแลวนน ไมได, ถากระไรเราพงปลงผมและหนวด ออกจากเรอนบวชเปนผไมมเรอนเถด’ ดงน,” นเปนความรสกของพระองคผใหกาเนดการบวชในพระพทธสาสนา.

๒๐ เกดในครรภคอเปนมนษยอก ปรโลกคอโลกอนไปจากโลกมนษย. ๒๑ บาลสคารวสตร พราหมณวรรค ม.ม. ไตร. ล. ๑๓ น. ๖๖๙ บ. ๗๓๘

87 ๘. บดนโลกรสกอยางไรบางในเรองน ในโลกแหงชนผมมนสมองเพยงพอแกการคนหาเหตผล ไดเกดความรสกเบอและจดชดตออาการออนวอนบวงสรวงพระผเปนเจา ณ เบองบน เพราะผลครงหลงทสดแหงการออนวอนกคอชวตและโลกทยงเตมไปดวยความยงยาก นอนตาไมหลบอยอยางเดมนนเอง. นกปราชญในโลกทไดละจากการเมองหรอการโลกอนรมรอน พยายามหาวธทจะทาชวตใหเปนสขเยอกเยนแทจรง ไดเสาะหาดวยการศกษาหลกสาสนาตาง ๆ บรรดามอยในโลก ไดเสาะหาดวยการศกษาหลกสาสนาตาง ๆ บรรดามอยในโลก ทงฝายตะวนตกและตะวนออก ทงยคเกาและใหม, ในทสดไดพบวธอนสอนใหรบกบความยงยากภายในใจ ใหตดตนเหตแหงความยงยาก ใหเกดดวงตาชนดทอาจเหนโลกตามเปนจรง แลวจงหมนชวตของตนเอง ใหคลอยตามธรรมชาตอนนน ไดแกการกระทาใจใหเปนสข ขามขนพนจากอานาจของโลก. การศกษาหรอแบบฝกหดอนน เรยกวา “การบรรพชา.” ทจรง การบรรพชาเปนจตศกษาลวน ๆ แตมเครองแบบแหงการนงหมกนอยภายนอก แสดงเพศแหงบคคลชนดนน เปนเครองแบบแหงการนมหมกนอยภายนอก แสดงเพศแหงบคคลชนดนน เปนเครองประกอบเขาดวย อนเปนผวนอกหรอเครองหมของการบรรพชาตวจรง ซงอยลกภายในหวงแหงใจอนละเอยด, มนมกจะหลอนตาคนมจานวนไมนอย ใหหลงสาคญผดวา ผว ๆ ทดเหนไปจากภายนอก เปนตวบรรพชาแทไปกม. มนษยในโลกครงพทธกาล คงไมมเรองยงเหยงหนกอกชนดททาใหแกและตายเรวเหมอนในสมยน เชนเรองการเมอง การเศรษฐกจ การปราบปราม การสงคราม ฯลฯ เปนตน, ซงลวนแตมนษยเปนผกอกนขนเอง แลวกประชมกนแกไขไมหยดหยอน. แมทานนกการเมองเหลานนจะยอมรบแบงภาระอนนจนดบจตไปปรโลกทก ๆ คน กหาทาใหภาระชนดนในโลกเบาบางลงไปไม, หาชวยใหโลกดขนไมแมแตนอย กลบจะหนาแนนแกไขยากยงขนอก ไมมเวลาจบ เพราะโลกยงไมรจกโลกเอง จงตองทนรบภาระอนน. นกปราชญทเบอตอเรองยงของโลกเหลานน บางคนหวนมามองดธรรมของพระพทธเจา ทลวงมาถง ๒๕ ศตพรรษเขานแลว และเปนธรรมะททรงวางไวสาหรบดบทกขของโลกจรง ๆ พวกทมองเหนกรบรบเอา แตยงมอกมากนกทยงมองไมเหนและรสกเบอ. โลกจะสงบสขกตอเพอไดรบเอาวชชาดบทกข ของพระองคเขาไวอยางเตมทแลว. นกปราชญทมองเหนเฉพาะตน จงไดรบเอาเปนหลกสาหรบดาเนนชวตเฉพาะตนไปแลวกมมาก. ขอใหคดดวา ครงพทธกาลไมมการเมองการโลกทยง ๆ เหมอนบดน จะสงบเยอกเยนกวาบดนสกเพยงไร แตถงกระนน กยงมผเบอตอความเปนอยเชนนน ถงกบสละทก ๆ อยางเพอแสวงหาทางทสงบ และประณตยงขนไปกวานน, ถงกบไดพบและใชไดผลดมาแลว. ผพบคอ

88พระพทธเจาเมอครง ๒๕๐๐ ปมาแลว ซงแมบดนชอของพระองคยงกองอยในสมองแหงเราทงหลาย เพราะเปนผทคนพบวชชาอยางเดยวทสามารถสะสางความยงเหยงของโลกได. นกปราชญทวโลกหรอใคร ๆ กตามในบดนยอมเชอความจรงขอนโดยไมมเสยงคาน และสวนมากเตมใจทจะหมนไปแลวคราวหนง เพยงซกหนง หรอสวนหนงของโลก ครงพทธกาลโนน. โลกฝายตะวนตก บดนพากนเชอวาพระพทธเจามตวจรงหาใชบคคลสมมตดงทเคยเขาใจกนมากอนแตไดศกษามากขนไม. เขาทกคนอยากอยสงบเปนสข จงไดคนหาวธในลทธสาสนาตาง ๆ อยเปนประจา ในทสดกไดพบวธดบทกขในพทธสาสนา. เขาเลอมใสวธอบรมจตในภายในดวยการปลกธรรมจกษขนเปนเครองควบคมชวต และไดพยายามทาตามนนไดผลดสมครเขาเปนพทธบรษทกม แมยงไมพรอมบรบรณมาถงเพศภายนอกคอการครองผากาสาวะ เพราะยงใหมตอวชชาน กยงไดรรสแหงพระธรรมเปนอยางด เทาหรอมากกวาผทรงเพศบรรพชาอยบางคนกม. ความรสกของชาวตางประเทศคนหนงซงเขาผกขนในโคลงตามหลกธรรม มความวา

ซองแหงความคบแคนยงเหยง คอชวตของผครองเรอน มนเตมไปดวยความตรากตรา และทะเยอทะยาน

สวนสงทเปนอสระ และสงเหมอนทองฟาในกลางหาว กคอชวตของผทปราศจากเหนาเรอน นน.

โลกแหงคนมปญญาทงหมด ลวนรสกตรงกนตามแนวน. เมอมรรคผลในพทธสาสนา ไมใชเปนกรรมสทธเฉพาะผถอเพศเปนภกษเทานนแลว คนเราจะบรรพชาแตภายในใจ หรอจะบวชมาถงภายนอกกายดวยกอาจมความรสกตรงเปนอยางเดยวกนได. ขอแตใหการบรรพชาของเขาและของเราทงหลายเปนผลของการบงคบออกมาจากภายในใจเถด อยาใหเปนการบงคบแวดลอมเขาไปจากภายนอก เชน เหนแกอาชพลาภยศหรอตามประเพณ เปนตน อนจะกอใหเกดการบวชทปลอมเทยมขนในภายหลง. คาวา “เรอน, เรอน,” ไมใชหมายเอาฆราวาสพวกเดยว ในบาลกมทตรสไววา “เวทนาหรอการตรกอาศยเรอน” (เคหสตเวทนา. เคหสตวตก) กอาจเกดไดแกภกษทวไป

89เพราะฉะนน การทเปนผมเรอนหรอไมมเรอนตองหมายเอาใจเปนใหญ. นกปราชญในโลกเขาบวชแตหวใจกนมาแลว จะดมากขนอก ในเมอเขาแกกลาถงกบบวชไดพรอมทงกายดวย. ขาพเจาขอจบบทนดวยพระพทธอทาน ททรงเปลงทควงไมโพธ เมอทรงเสวยวมตสขวา:- “...สตวโลกตดอยในภพ ถกภพบบคนแลว กลบเปนอยางอนไปจงไดเพลนในภพนก. เขาเพลนตอภพใดภพนนกลบเปนภย, เขากลวตอสงใด อนนนยอมเปนทกข, เราประพฤตพรหมจรรยนเพอละภพนนเสย. ทกขน เกดขนเพราะเขาไปยดถอความเกดแหงทกขจะไมมตอเมอไมยดถอในสงทงปวง. สจงมาดโลกนส ! อวชชาหนาแนนครอบงาแลวยงมวปฏพทธในสตวทเปนอยางเดยวกนอก จงไมหลดพนไปได. ภพมทกแหงเพราะมนแผไปทวแลว ภพทงหมดนน ไมเทยง เปนทกข แปรปรวน, เมอเหนขอนตามจรงดวยปญญาแลว จะละตณหาในภพเสยไดและไมยนดในวภวตณหา. การดบหมดดวยความคลายคนเพราะสนตณหา ชอวานพพาน. เพราะไมยดมน การเกดอกจงไมมแกภกษผดบแลว. เธอปราบมารได, ชนะสงครามแลว ลวงพนภพทงหลาย, เปนผคงท (ไมมการแปรปรวนอกตอไป) ดงน. ฯ”๒๒

บทท ๑ จบ

๒๒ นนทวคค อทาน. ไตร. ล. ๒๕ น. ๑๒๒ บ. ๘๔

90

๒

สละทรพย และญาต ออกบวช

91บทท ๒

สละทรพยและญาต ออกบวช

พระบาลเปนอทเทสในบทน ดงน:- “ขาพเจา ไดละกองสมบต นอยบาง มากบาง, ละวงศญาต นอยบาง ใหญบาง,

ปลงผมและหนวด นงหมผากาสายะ ออกจากเรอนบวช ไมเกยวของดวยเรอนแลว.” (บาลฉวโสธนสตร อปร. มช.)

นทเทส ความยอในบทน: เปนการตามรอยพระอรหนตขนท ๒, คอหลงแตการฟงเทศนเกดสทธาและปญญา อยากบวชแลว กสละเหยาเรอนออกบวช พรอมทงอธบายถงการสก และการควรบวช ไมควรบวช อยางไร จบลงดวยพระบรมราโชวาทของพระมงกฏเกลา ดงมหวขอตอไปน: -

๑. การบวชคออะไร ? ๒. ทาไมจงไดบวช ? ๓. คาของการบวช. ๔. ชนดของนกบวช. ๕. ถาบวชกนหมดจะไดหรอไม ? ๖. ประโยชนทแทจรงของการบวช. ๗. ประโยชนพเศษของการบวช. ๘. การสก. ๙. ถาไมบวชจะไดหรอไม ? จะไดเรมพรรณนาความไปตามลาดบขอ ดงน: -

๑. การบวชคออะไร ? เมอกลาวโดยพยญชนะคอโดยศพทหรอโดยตวหนงสอ, คาวา บวช มาจากคาวา บรรพชา ซงมาจากบาลวา ปพพชชา แปลวากระไร ? ในกจจายนมลปกรณ๒๓ ๒๓ กจจายนมลปกรณ (๔๘๙/๕๙๖) แกไวดงน – ปพพชชา – ป ปพพบท วชธาต คตมห อตเถ ในอตถวาไป วาถง, ฌา ปจจย ส วภตต.

92แกไววา มาจาก ธาต วช ซงเปลวาไปหรอถง ไดความวาธรรมเปนเครองถง. ถงอะไร, มทแกไวในสจแหงคมภร อภธาปนปทปกา๒๔ วา ถงความเปนผประเสรฐ, เพราะฉะนน บรรพชาหรอการบวชกคอการถง หรอการทาใหถง ซงความเปนผประเสรฐ ผทไดบรรพชาเรยกวาเปนบรรพชต หรอนกบวช กคอบคคลผถงความเปนคนประเสรฐ. และคาวาประเสรฐหมายความวาดกวามนษยธรรมดา คอเปนผทกาลงทาความพนทกข หรอพนทกขไดแกลว. นเปนการแกเชงศพทและเนอความแหงศพทของคาวาบวช. จะไดแกเชงวธการ คอการกระทาของนกบวชสบไป. แมจะกลาวโดยกวางขวาง บงถงนกบวชทกชาตทกสาสนา ทกนกายในโลก และตงหลกเอาวา การบวชหมายความแตเพยงเปนภาวะแหงชวตทเครงครดอยในศลธรรม มความสนโดษมกนอย โดยถอเอาใจหรอการประพฤตเปนใหญแลว กยงเปนการยากทจะบอกใหคนทกชนทกฐานะ แหงความเปนอยในโลกเวลาน เขาใจไดตรงตามประสงค และตรงกนทกชนบคคล. คนทมชวตอยางฟงเฟอฟมเฟอยในเมองหลวง กสมมตเอาวาชวตอยางงาย ๆ สงบเสงยมของชาวบานนอกเปนการบวชไปในตวไดอยแลว, ยงคนทแวดลอมอยดวยความสนกสนานบารงบาเรอ ในประเทศทเรยกกนวากาวหนา และรารวยเชนอเมรกา ในฐานะเปนเศรษฐ หรอดาราภาพยนตร นางละคร, กอาจลงความเหนเอาวา ชวตของผมอนจะกน ในประเทศทยงไมกาวหนานก (เชนคนชนกลางในประเทศเรา) กเปนการบวชอยแลวเหมอนกน. เขาจะคาดไมถงการบวชจรง ๆ ในพระพทธสาสนาวาเปนชวตทสงบเพยงไร ? ถาเมอทก ๆ คนถอเอาความเปนอยในชวตของตนเองเปนสายกลางแลว กยากทจะกลาววา ภาวะแหงความเปนอยเชนไร เปนการบวชหรอควรนบรวมเขาในการบวช ? และเชนไรเปนคนบรโภคกามแท ? บวชของคนพวกนหรอชนน อาจสงหรอตาเกนไป สาหรบอกพวกหนงชนหนง, โดยนยน เราไมควรจะเรยกรปแบบหรอแบบพธ หรอการกระทาภายนอกวาเปนการบวชทแทจรงเลย ควรถอเอาการละเวนดวยหวใจจรง ๆ วาเปนแกนของการบวช และถอวาพธหรอขนบธรรมเนยมแหงกรยาภายนอกเปนเครองหมายหรอเครองแบบของการบวข เชนนจงจะเปนหนทางทใหเราตงหลกลงไปวา “การบวชคออะไร ?” ไดโดยถกตอง.

๒๔ สจ (๖๐๑) ปพพชา สชาตา อสสาต ปพพชโต, สชาตเถ อโต, เสฝกฐตต วชตต วา ปพพชโต, วช คมเน โต.

93 เราลองมาเฟนความจรงขอนกนด: สมมตวามคนทเราเรยกกนวานกบวชผหนง อยตกใหญโตกวางขวาง มเครองประดบหอง ราคาพน ๆ หมน ๆ มศษยหรอคนใชปรนนบต เอาใจใสประคบประคอง ดวยการกนอยอยางดเลศ เพราะนกบวชผนนฉนเฉยวใจเรวมาก. การงานของเขากปรารภโลภจดเกนไป คอมงทาแตตามทมหาชนนยมหรอโลกเขานยม หรอทผมอานาจเหนอตนตองการ. ทนมชาวนาอกคนหนงในจาพวกคนจน คาอาหารและใชจายรวมทงครอบครวเดอนหนง ๆ ยงไมเทาคาโคมไฟและนาใชของนกบวชรปทวามาแลวเพยงวนเดยว, เขามความเปนอยตามประสาชาวนา ใจคอสงบเยอกเยนอดทน สนโดษมธยสถ ขมใจตนเองไวในอานาจไดไมฉนเฉยว ทาบญใหทานไปตามประสาจน ซงบางทกเจอจานเขามาถงนกบวชรปทวามาแลวนดวย. เมอความจรงเปนดงน และใหเราตดสนวา ใครควรจะถกเรยกวานกบวช จงจะยตธรรม เรากตอบยากเตมทมใชหรอ ? นอกจากเราจะตอบตามประเพณ. แตถาเราจะประสงคการบวชเพอตามรอยพระอรหนตกนจรงแลว จะถอตามประเพณไมได เพราะผลแหงการบวชทแทจรงไมเกดจากประเพณเปนอนขาด เกดไดจากการกระทาทถกตองจรง ๆ เทานน. สาหรบสาสนาทศาสดาบญญตการบวชไวดวยจดประสงคอนตา คอนกบวชกอยครองเหยาเรอน คลายพบเมองดคนหนง, กใชได แตถาสาหรบพทธสาสนา ซงการบวชคอการเวนจากเรอนและแสวงหานพพานแลว กไปอกรปหนง. โดยนยนเมอจะกลาวถงการบวชวาคออะไร กควรจากดวาบวชในทนคอการตามรอยพระผมพระภาคเจา ผเปนศาสดาในพทธสาสนาเสยกอน แลวจงถามวาการบวชนน คออะไร ! ขอใหสงเกตความในบาลอทเทสขางตนซงมวา “ละกองสมบตใหญนอย ละวงศใหญนอย ปลงผมและหนวด นงผายอมฝาดออกจากเรอนไป. ยดเอาการบวช คอการกระทาทไมเกอกลแกเรอน.” และคาของพระอรหนตชอรฐปาล ในรฐปาลสตรทกลาววา “...จะเอามาแตไหน, ไมม ดอกคหบด, เรอนของพวกรป ผออกบวชจากเรอนไมเกยวของดวยเรอน...” แลว, กจะเหนไดโดยชดเจนแจมแจงวา โดยบาลน, การบวชตรงกนขามจากการครองเรอน, เพราะตองละสมบตและวงศญาต สลดสงอนเปนกงวลทกอยางเสย มชวตอยอยางงาย ๆ ไมมการประดบตกแตงยวยวนกวนใจ ทงนกเพอใหใจสงโปรง เปนโอกาสใหไดใชกาลงใจและเวลาทงหมดแสวงหาวธเครองดบทกข ดวยการฝกใจของตนใหเขมแขงอยางยงในขนตน ๆ แลวแทงตลอดความโงเขลาเมาหมก อนเปนฝาหนาเกาะหวใจมนษยในขนกลาง, จนถงกบวางใจของตนไวได โดยวธทจะไมมอะไรมาทาใหเปนทกขไดอก อนเปนขนสดทายของการบวช หรอ เรยกวา บรรลมรรคผล มอรหตตผลเปนทสด. นคอ แกน

94แทของการบวช. ตอจากนน จงใชเวลาในการสอนผอนใหพนทกขทเขากาลงไดรบอยสบไป เรยกวาโปรดสตว, ซงนบเปนหนาทในตอนหลงของนกบวช, จะตองทาฐานเปนผประพฤตประโยชนแกโลก. เพราะฉะนน การบวชในโบสถ, ประชมสงฆ, เอาผาผกคอเปนตน เปนเพยงพธแหงเพศ เชนเดยวกบพธรบคนเขาเปนสมาชกของสมาคมหรอคณะตาง ๆ ยงไมอาจสาเรจประโยชนอยางสง ตองบาเพญการฝกกาย วาจา ใจ ใหประณต สงขนไปโดยลาดบจงจะเปนการบวชตามรอยพระอรหนต และเปนแกนภายในการบวชทแทจรงถงทสดได. ฯ ๒. ทาไมจงไดบวช. เหตทาใหบวช มทงฝายทเปนธรรมและไมเปนธรรม บวชเพอเลยงชพ, บวชเพอมโอกาสเลนสนก ไมตองทาการงาน และบวชเพอหลงตามเขา ซงเรยกวา อปชวกา อปกฬกา อปมยหกา ๓ อยางน ไมเปนธรรม, สวนพวกทบวชดวยมงออกจากทกขทเรยกวา อปนสสรณกา เปนธรรมแท. ในรฐปาลสตร๒๕ มคาของพระเจาโกรพยราช ตรสแกพระรฐปาล ตามความเหนของพระองควา คนออกบวชเพราะเหตสอยางคอ บวชเพราะชรา, บวชเพราะปวยเลยงชวตไมได, บวชเพราะสนทรพย, บวชเพราะสนญาต. ทจรงเหลานยงเปนกลาง ๆ อย, คอถาบวชแลวขะมกเขมนปฏบตธรรมกเปนการบวชทถกตองได, ถาบวชเพอความสขสบายอยางเดยวกรวมเขาในพวกเหตทไมด. ในจาตมสตร๒๖ และบาลอนอกเปนอนมากตรสไวตรงกนเปนใจความวา “ภกษ ท. ! เพราะคดเหนวา ‘เราเปนผถกความเกด - แก – ตาย – โศก – ราไร – ทกขกาย – ทกขใจ – และความรอนใจครอบงา, เปนผถกทกขทวมทบ หมหอ, ถาไฉน เราจะทาทสดแหงทกขใหปรากฏ’ ดงนแลว กลบตรบางคนในโลกน จงไดเปนผสทธาบวชจากเรอน ไมเกยวของดวยเรอน...” ดงน. นเปนเหตของการบวชทเปนธรรม. แตถงกระนน การออกบวชยอมมเรองราวอนเปนเหตแปลก ๆ กน เชน พระเวสสนดร ออกบวชเพราะถกขบ, พระภททยสากยะบวชเพราะเพอรกบวช, พระยส, อปตส, โก

๒๕ รฐปาลสตร ราชวรรค ม.ม. ล. ๑๓ น. ๔๐๒ บ.๕๔๑ ๒๖ จาตมสตร ภกษวรรค ม.ม. ล. ๑๓ น. ๑๙๘ บ. ๑๙๑

95ลต, ออกแสวงหาทบวชเพราะเบอหนายกาม, และพระรฐปาล บวชดวยสทธาอนแรงกลาในพระพทธเจา เปนตน. ในบาลอคคญญสตร๒๗ ตรสเลาถงยคดกดาบรรพ เมอเกดมมนษยขนในโลกแลว คนแรกทสดของการออกบวช ทเรยกกนวาพราหมณ กคอการออกบวช เพราะรสกอดอดดวยความสกปรกเศราหมอง ในการประพฤต และลวงเกนของเพอนมนษยดวยกน, อยากพนไปจากความรงเกยจชนดนน จงออกอยผเดยวในปา มการอบรมใจใหโปรงเทาทจะทาได จนเกดตงตนเปนศาสดาสอนผอนในเรองน ซงไดบญญตแกไขเปลยนแปลงใหดขนทก ๆ ยคมาจนบดน มตาง ๆ กนเปนลทธ ๆ ไปตามแตศาสดาจะบญญต แตความมงหมายกเปนจดเดยวกน คอหวงนรามสสข หรอสขทไมเกยวดวยเหยอในโลก. ในบาลโลกสตร๒๘ ตรสไวสงขนไป โดยเปนความรสกของพระองคเอง ปรากฏเปนอทานททรงเปลงดวยพระโสมนส ในวนเสวยวมตสข ณ ควงไมโพธ เปนใจความวา การประพฤตพรหมจรรยกเพอละภพเสย. ภพคอความมความเปนแหงหมสตว ไมวาชนดไหน เทวดาหรอมนษยกตาม. ลวนแตตองทนทกขทรมานตามยถาสภาวะของภพ คอ เกด – แก – ตาย – โศก – ราไร – เจบกาย – เจบใจ – แหงใจ – กระทบกบสงทไมชอบ – พลดพรากจากสงทชอบ – ปรารถนาแลว ไมไดตามใจหวง, ซงทงหมดนลวนแตเกดจากการยดถอสภาวะนนวา เปนตวตนของตน. การละภพ กคอการละความยดถอ, หมดภพ กหมดทกข, อยากใหภพหมดจงไดบวช. โดยนยนเปนอนวา บวชเพราะอยากดบภพ ดบชาตใหหมดไป หรอในระหวางทยงไมหมด กจะไมใหทกขแหงภพครอบงาได. ในบาลรฐปาลสตร กลาวถงธมมทเทส ๔ ขอ, เปนคาของพระรฐปาลวา ทานบวชเพราะไดฟงและเขาใจในธมมทเทส อนลก ๔ ขอ ของพระผมพระภาค คอ

๑. โลกคอหมสตวถกชรานาไป ๆ. ๒. โลกไมมตานทาน. ๓. โลกไมมอะไรเปนของตน. ๔. โลกพรองอยเสมอ เพราะเปนทาสแหงตณหา.

๒๗ อคคญญสตร ปา. ท. (ไตร. ๑๑/๘๗/๔๑) ดภาตคไตรปฎกแปล เลม ๓ หนา ๘๖ ๒๘ โลกสตร นนทวรรค อทาน (ไตร. ล. ๒๕ น. ๑๒๒ บ. ๘๔)

96 ขอทวา ชรานาไป กคอจากทารก เปนเดกรน จากเดกรนเปนเดกหนม จากหนมเปนกลางคน จากกลางคนเปนชรา จากชรากคอตาย, นาไปทก ๆ วนาท ทจะหยดนงเปนไมม แมบางวนเรารสกวาสบายอยนาน ๆ นนเปนเพยงมายาของชราปดบงไมใหเรารสกเทานน. เมอสบายดอย ดเหมอนไมไดระลกขอน. เมอนอนอยบนทนอนขณะเจบปวย จงจะรสกรอนรสในใจวา เราจะรบทาความดอยางนนอยางนไวบาง, หายแลวกลมเพราะเพลนไปอยางเดม. นเปนการรกเงยบ ๆ แหงชรา รกหนาไมมหยด. ไมมอานภาพอะไรตานทานได แมจะเปนนกปราชญฉลาดหรอเปนสาวกของพระพทธเจา กไดแตเพยงรบทาอะไรไวสกอยางหนงเพอประโยชนแกตนหรอแกโลกโดยเรว, และอยามาเกดใหอยใตอานาจของชราอกเทานน. ขอทวา ไมมอะไรเปนทพงทตานทาน กคอไมมลกเมยมตรสหายหรอผมอานาจมารพรหมผใด ชวยตอสตานทานอานาจเหยมโหดของโลกคอความแก – ตาย – จากกนไป เปนตนนไดเลย. ขอทวา ไมมอะไรเปนของตว คอไมมอะไรทจะบงคบเอาไดตามใจหวง. ทรพยสมบตทกชนด เราเขายดถอเอามนแตขางเดยววา เปนของเรา ทจรงนน กยงไมเปนของใครอยนนเอง, เพราะมนไมมจตใจรบรองกะเรา หรอเอาใจเรา. เราหามาวางไวแลวกพอใจในมนเอาใหมาก ๆ ขางเดยว. เมอตาย มนไมไดตามไปในหลมฝงศพ บางททงทเรายงเปนอย รกมนอย กกลายเปนของผอนไป. และขอสาคญทสด มนกมการชรา และแตกสลาย สญหายไป โดยไมฟงเสยงผทอางตวเองเปนเจาของ. ขอทวา พรองอยเปนนจ เพราะเปนทาสแหงตณหา กคอโลกไมมเวลาอม. ความอยากของมนษยเปรยบเหมอนไฟทไหมเชอ, ไมมเวลาหรออาการทแสดงวา อม พอ, เพราะของทยงไมไดมายอมกอใหเกดความอยากได, ครนไดมาแลวกจดและเบอ อยากสงอนทยงไมเคยไดอกสบไป โดยทานองนจนกระทงตาย. ผทมองเหนธรรมชาตของโลกทง ๔ ขอนตามเปนจรงแลวยอมรสกราวกะถกไฟไหมศรษะ อยากไดนามาดบ, นานนกคอการบรรพชา. เพราะฉะนนเปนอนวา อยากบวช กเพราะอยากเปนอสระ ไปจากอานาจบบคนของธรรมชาตอนมประจาอยภายในใจมนษยธรรมดานนเอง. และจะเปนมนษยพเศษ มอานาจเหนอความทกขทงหลาย.

97 รวมความวา แตเดมมาจะบวชได เพราะเหตสองสถาน คอ อยากหลดพนจากทกขในโลก อยาง ๑ และเพอความสะดวกสบาย สาหรบผทหวงลาภผลเกดแตการบวช อยาง ๑. สวนในบดน มการบวชตามประเพณเพมขนอกสถานหนงดวย. ๓. คาของการบวช เฉพาะการบวชทถกตองเปนธรรมแทจรง มคาสงสดสาหรบผมปญญาพจารณาเหน, เชน พระภททยสากยราช เมอเปนฆราวาส เปนพรเจาแผนดน, บวชแลวเทยวออกอทานวา สขหนอ ๆ ทก ๆ วน เนองแตเมอยงไมไดบวชตองตรากตรากาย และใจ บาเพญหนาทพระเจาแผนดน บวชแลวเบาใจ จงทาใหรสกสขกวาการเปนพระเจาแผนดนมาก. ในปญจมสตร๒๙ ตรสแบงบคคลไวสพวก คอพวกมามด ไปมด, มามด ไปสวาง, มาสวาง ไปมด, มาสวาง ไปสวาง. พวกแรกไดแกผเกดในตระกล มจฉาทฐ และตายไปในตระกลนน, พวกทสอง แมเกดในตระกลมจฉาทฐ เชนพวกพราน เปนตน กยงมโอกาสมาบวชประพฤตธรรม, พวกทสาม พวกเกดในตระกลสมมาทฐ แตกลบกลายเปนมจฉาทฐในภายหลง, พวกทส เกดมาในตระกลสมมาทฐ ดวย. ประพฤตธรรมจนตายดวย สาหรบการบวชชนดนเปนไปสวางแท แมจะเปนอยางไรเมอมากตาม ผทบวชจนตายกคอ ผไปสวาง. ในสยหชาดก กาลงควรรค จตก ชา. มคาของพระโพธสตวตอบแกอามาตยผมาเชญไปรบราชการวา “แมจะเปนผบวชไมมเหยาเรอน ถอแตบาตรดนเทยวไป ไมเบยดเบยนใครอย ความเปนอยเชนนประเสรฐกวาความเปนพระราชาเสยอก.” ในปญจมสตร๓๐ ตรสไววา “ภกษ ท. ! การบรรพชาเปนสงทบณฑตบญญตตงขนไว เปนสงทสตบรษตงขนไว.” ในปฐมสตร๓๑ ตรสไววา “ภกษ ท. ! สขมสองอยาง คอ คหสขและบรรพชาสข. ภกษ ท. ! สขมสองอยางเหลานแล. ภกษ ท. ! ในบรรดาสขสองอยางนน บรรพชาสขเปนยอด” ดงน.

๒๙ ปญจมสตร จตตถวรรค ทตยปณณาสก จ. อ. (ไตร. ๒๑/๑๐๙/๘๕) ๓๐ ปญจมสตร จลวรรค ปฐมปณณาสก ตก. อ. (๒๐/๑๙๑/๔๘๒)

98 ในอฏฐมสตร๓๒ ตรสบคคลผถงทสดของการบวช (คอเปนพระอรหนตแลว) วาเปนบคคลพเศษ ตรงกนขามกบบคคลอน, เมอมนษยโลกกาลงคบแคนวนวายอยเนองนจ กลบเปนผสขสบายทสด. เรองในบาลน เทวดาทลถามวา: - “มนษย แมเปนกษตรยมทรพยสมบตมาก ครอบครองแวนแควนแลว ยงปองหมายในสมบตของกนและกน ไมรสกวาเพยงพอในกามทงหลาย, ในขณะทกษตรยนนขวนขวาย แลนไปตามกระแสภพ ลอยไปตามความโกรธและตณหา, คนพวกไหนเลา ทไมมการดนรน (สงบอยได) ในโลกน.” ตรสวา: - “มนษยพวกใด ทงเรอน ทงบตร และสตวผเปนทรก ออกบวชแลว, ละราคะ โทสะ และถอนอวชชาเสยได เปนพระอรหนตผหมดอาสวะแลว. มนษยพวกนนแหละ เปนผไมมการดนรนในโลก.” ฯ ๔. ชนดของการบวช ผทบวชเขาแลว ยอมเปนอยตาง ๆ กน โดยไดรธรรมสมควรแกการบวชบางไมรบาง. พระองคจงตรสบคคลเนองดวยการบวชไว ๔ พวก เปรยบดวยหมอ ๔ ชนด,๓๓ (อานพทธสาสนา เลม ๓ ปท ๖ ภาคไตรปฎก หนา ๖๒) ในอฎฐมสตร๓๔ ตรสบคคล ๒ พวกไวอกชนดหนง มหลกวา กายออก แตจตยงไมออก, กายยงไมไดออก แตจตออก, กายกยงไมออก จตกยงไมออก, กายกออกแลว จตกออกแลว, พวกท ๑ เชน กายบวชแลว แตสวนจตใจยงเชนเดยวกบจตชาวบาน, พวกท ๒ กายยงไมไดบวช แตจตประกอบดวยความขดเกลา เชนเดยวกบจตพระ, พวกท ๓ เปนฆราวาสแท ทงกายและใจ, พวกท ๔ เปนพระแท ทงกายและใจ.

๓๑ ปฐมสตร สขวรรค ทตยปณณาสก ทก. อ. (๒๐/๑๐๐/๓๐๙). ๓๒ อฏฐมสตร สตตวรรค เทวดาส ส. ส. (๑๕/๒๒/๗๒). ๓๓ ตตยสตร ปฐมวรรค ตตยปณณาสก จ. อ (๒๑/๑๓๘/๑๐๓) ๓๔ อฏฐมสตร จตตถวรรค ตตยปณณาสก จ. อ. (๒๑/๑๘๕/๑๓๘)

99 โดยนยน ยอมไดนกบวช ๒ ชนด คอจรงและปลอม. นกบวชจรงมหลกทตรสไวในบาล ปญจมสตรวา๓๕ “ภกษ ท. ! พรหมจรรยน ทใคร ๆ อยประพฤต ไมใชเพอโกหกแกมหาชน ไมใชเพอหลอกลวงมหาชน ไมใชเพอลาภสกการะเปนอานสงส ไมใชเพอมการพนจากคาตเตยนเปนอานสงส ไมใชดวยหวงวามหาชนจงรจกเราดวยอาการอยางน. ภกษ ท. ! พรหมจรรยน ใคร ๆ อยประพฤต กเพอสารวม เพอความสละ เพอคลายกาหนด เพอความดบ.” นเปนนกบวชแท. เมอตรสพระโอวาทแกพระมหาโมคคลลานะ ไดตรสไวตอนหนงวา บวชแลว ตองไมชงวง, ชงวงคอนกหยงภายในใจวา เราเปนสมณะแลวสงกวาชาวบาน เขาจะตองตอนรบ ตองนอบนอม ตองคอยปรนนบต เปนตน ใหทนใจเรา, เมอเธอคดเชนนนแลว เดนไป เขาไมเหนเธอเปนตน กโกรธนอยใจ เกอเขนเงอะงะ, ทงนกเพราะชงวง ซงตรสสอนไวใหละเสย มฉะนนการบวชจะกลบเปนความทกขแกผนน หาระวางมไดทเดยว. ๕. ถาบวชกนหมดจะไดหรอไม ! พจารณาดตามพระบญญตในวนย และพทธโอวาทในบาลตาง ๆ เหนวาไมมพระประสงคใหบวชกนหมดทกคน หรอไมไดทรงบญญตสงสอนวาใหทกคนบวช และทงไมทรงพระประสงคมงหมายวา ยงบวชเปนจานวนมาก ๆ ยงด. มเรองสาหรบพจารณาดงน: - ในสวนวนย อนญาตใหมการเลยงชวตเนองดวยผอน ดงบทอนสาสนวา “...บรรพชาอาศยกอนขาวทไดมาดวยกาลงลาแขง...” คอออกเทยวบณฑบาตไดมา, ไมตองประกอบการคาขายหรอทาการแลกเปลยนโดยตรงและโดยออม ในทานองอนอนนอกรตแหงสมณะ. โดยนยนถาบวชกนหมดทงหญงและชาย กไมมใครเลยง. นอกจากอาหารแลว ยงไดทรงบญญตอยางอนซงเขมงวดพอทจะเปนเครองวดเครองกรอง ใหบวชไดแตผทสทธา และกลาหาญพอทจะบวชเทานน. ในบาลอน ๆ แทบทงสน จะรวมไดเปนใจความอนหนงวาคฤหสถกอาจบรรลมรรคผลไดเหมอนกน เทากบภกษ คอบรรลอรหตตผลกได, และเมอบรรลแลว จะอยในเพศฆราวาสสบไปกไดถง ๓ ขน คอ โสดาบน สกทาคาม และอนาคาม, นอกจากอรหตตผลเทานน ถาฆราวาสบรรลเขาแลว จะตองออกจากเรอนไป (เชนพระยสเปนตน). เมอมรรคผลอนเปนของสงสดในพทธสาสนากสาธารณะทวไปแกฆราวาสแลว เหตผลฝายขางวา ควรบวชกนใหหมด ยอมไมมเลย, แม

๓๕ ปญจมสตร อรเวลวรรค ปฐมปณณาสก จ. อ. (๒๑/๓๓/๒๕).

100จะวายงมากยงดกไมม, พระพทธโอวาททแทจรง ไมขดตอความเจรญของโลกหรอบานเมอง หรอธรรมชาตแมแตนอย. พระพทธประสงคทจรงมวา นกบวชกคอผประสงคจะตดลดมงไปสความพนทกขโดยเรว แลวสอนฆราวาสหรอทาตวอยางใหดในขอฝกหดกาย – วาจา – ใจ อนอาจทาชวตใหราบรนเปนสขตงแตตา ๆ ขนไปถงทสด. ใครมความสามารถเพยงไหน กอาจถอเอาความสขไดเพยงนน, ขนกนไมได เชนเดยวกบการปอนอาหาร. คนโตแลวปอนแกเดกออนแมจะทาคาขาวเทาปากของตนเปนประมาณ เมอปอนใหเดก เดกกรบไดเพยงขนาดปากของเดกเองเทานน เหลอนนกรวงหลนไป ฉนใด การรบผลคอความสขจากพระพทธโอวาทหรอพทธสาสนา กรบไดเทาอนทรย คอสทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา ทเราเรยกกนวา “อปนสย” ทตวมอยเทานน, ถาขนกน กกลายเปนขนใหทนทกขและเกดการวนวายขนเปนแท. การมากคณสมบตคณความด กบการมากจานวนคอนบตวไดมาก ๆ คนนน, ทรงประสงคชนดทมากคณสมบต แมจะมนอยคน กดกวามากคน แตเปนคนเปลาหรอกลวง หรอหลอกลวง. โดยเหตผลอนน จงไมมหลกเกณฑวาเราควรบวชกนใหหมด ดวยอบายชกจง. จงปลอยใหธรรมในใจเปนเครองวดเลอกคดขนบวชเทาทควร และตรงตอพทธประสงคเถด. อนทจรง กฎธรรมชาต กทาใหเราบวชกนทกคนไมไดอยแลว, เพราะเรายงมคนทกาลงครรภแก, ลกออน, และทารก ซงจะบวชพรอมกนไมได, และแมวาจะมการอนญาตใหบวชภกษณกนขนอก ใหผหญงบวชไดเชนครงพทธกาล กยงมธรรมชาตอยางอนขดขวาง คอ ใจของบางคนทไมอยากบวช หรอไมรเรองการบวชในพทธสาสนานนเอง เพราะคนทงโลกทนบถอลทธอยางอนกยงม. หากทานจะถามโดยหลกวชา วา สมมตวาทางบคคลเขาสมครใจพรอมกนแลวทวโลก คอจะคอยบวชกนเรอย ๆ ไปใหจนหมด ไมทาการสบพนธกะกนและกนตอไป, สวนทางธรรมในพทธสาสนาจะขดของหรอไม จะรบไดหรอไม ? ขาพเจากขอตอบโดยหลกวชา และอาศยการอบรมจตอนเปนสวนหนงของพระพทธสาสนาวา ได, และในทสดเราจะไมตองกนอาหาร หรอเนองดวยเครองใชสอนประคบประหงมกาย เชนทมนษยเขาใจวาเปนของจาเปน, แตเราจะตองอบรมตนเองในขอปฏบตชนดทจะทาใหอยได. คอการอบรมใจ (ทเรยกวาเจรญภาวนา) จนสาเรจรปฌาน หรออรปฌาน อนอาจจะทาใหทงหมดกลายเปนสตวทคลายพรหม เชน อาภสสรพรหมเปนตน, สตวชนดน มปตแหงใจเปนอาหารอยได

101ไมตาย, แตเราทงหมดจะตองกลายเปนสตวอกชนดหนงไปเทานน, และเปนความจรงทเปนไปไดแท. อยาวาถงกลายเปนพรหมเลย, ในยคทจตตศาสตรกาลงเจรญในอนเดย มผบาเพญตบะในวธ “มลมเปนอาหาร” กยงม. พวกนไมตองกนอาหารอนนอกจากลม และกาลงความอมใจนนเองเปนอาหาร คงมชวตอย แมรปรางจะเปลยนผดคนธรรมดาไปบาง กเปนมนษยเรา ๆ นเอง แปลกแตกาลงใจของคนพวกนแขงเหลอทจะเปรยบเทานน. พระอรหนตเขาสมาบตตลอด ๗ วน, พระองคทรงอดอาหาร ๗ สปดาห (๔๙ วน) เปนตน ลวนแตอยดวยกาลงใจ, เพราะเปนยคทอบรมภาวนากนจนไมเหนเปนของแปลก. บดนเปนยคออนแด เหนการทาเชนนนเปนของสงสดวสย. พอไดยนวาจะอดอาหารสกมอเดยว กเชอแนลวงหนาวาจะเปนลมตายเสยแลว. ถาทานเชอจตตานภาพา ทานจะหมดสงสยในเรองน, ถาอานบาลอคคญญสตรดจะเหนไดวา มนษยเราเคยเปนสตวชนดทมปตเปนอาหารกนมากอนเหมอนกน, แตเปนเพราะปลอยให โลภะ โทสะ โมหะ เกดขนสมทบมากเขา จงคอยกลาย ๆ มานบดวยยค ๆ กลป ๆ จนมาเปนสตวเชนบดน. และขางหนาตอไปอกนาน ๆ เราจะกลายเปนสตวชนดไหนอกกยงรไมได. ถาเราจะเชอเทวดากเปนสตวชนดหนงเทากบทมนษยกเปนสตวชนดหนง ซงแมมอาหารและการเปนอยตางกน กเปนสตวเหมอนกน หรอเชอหลกววฒนาการอยางใหมทวา คนเรากลายมาจากสตวทตาตอย แลว กจะหมดความสงสยในขอน เพราะการประพฤตสงสมอบรมนนเอง ทาใหเราคอย ๆ กลายเปนอะไรไปกได. แตในทนขาพเจาประสงคจะกลาวเรองการตามรอยพระอรหนต ทงไมไดมงหมายวา จะบวชกนหมด และบวชหรอไมบวชกตามรอยพระอรหนตไดทงนน การขบปญหาชนดทกลาวแลว จงอยนอกประเดน ซงทแทควรจะกลาวใหพสดารในเรองอนอกเรองหนงตางหาก. ๖. ประโยชนแทจรงของการบวช. มนเปนการงายทจะกลาวตามทเขาใจกนวา บวชดบทกข หาความสข. แตเมอถามวา สขเกดแตการบวชคออะไร เปนการยากทจะตอบ. บางคนเหนวา บวชไมตองทาการงาน ไมคอยมเรองรบกวนใจ จงจะเปนสข. บางคนบวชหวงๆไปสวรรค, พรหมโลกกม ดวยอานาจความเขาใจผด ทงนกเนองแตความสขมเปนชน ๆ นนเอง. ใครมองเหนความสขเพยงแคไหน กนกเอาวาความสขมแคนน และผลของการบวชกคอความสขขนทเขาเขาใจนน. ยคพทธกาล กอนแตพระองคตรสร มนษยในมชฌมประเทศรจกความสขอยางสงเพยงพรหมโลก. เมอไดเบอลวงหนาไปถงทยงไมไดเสวย เนองจากไดรบความทรมานใจเหนความไมเทยงแปรปรวนอยเสมอ จงสลดสงทงปวงออกบวช. ออกบวชมงสขทสงบ, ขนแรกเหนวาเทวดาด มง

102ความเปนเทวดา นาน ๆ พบวาเทวดากมใจเปนอยางเดยวกบมนษย ถกตณหาและความโกรธเผาใจอยเหมอนกน คอยปรารถนาสงขนไปถงพรหม, เขาใจวาพรหมเปนสภาพชวตทประเสรฐอยตลอดเวลาทคนไมพบวา มสงอนทประเสรฐกวานน. ตอมาเมอพระพทธเจาของเราเกดขน ไดตรสร มปญญาแทงตลอดตามแนวความคดของพวกนกบวชกอน ๆ และเลยขนไปจนทรงพสจนไดวา แมพรหมโลกกยงไมเทยง ยงเปนทกขเนองดวยการตองเกดตองดบ. เหนการทไมตองเกดตองดบวาเปนสขอยางยง ไดแกนพพาน. พระองคจงทรงพบสขทแทจรง อนสงขนไปกวาพรหม. และทรงสอนสาวกใหมงความสขชนดนเปนจดหมายปลายทาง. มเรองปรากฏในบาลททรงสนทนาโตตอบกบปรพพาชกอนเปนนกบวชทดาษดนอยในยคนน, ในจฬสกลทายสตร๓๖ ปรพพาชก ชอจฬสกลทายทลถามวา: - “พระองคผเจรญ ! พวกภกษพากนเขามาประพฤตพรหมจรรยในสานกพระผมพระภาค เพราะหวงทาใหแจงโลกซงมความสขโดยสวนเดยวหรอ ?” [โลกอนเปนสขโดยสวนเดยวน หมายเอาสภกณหพรหม ซงสนทนากนมาแลวกอนคาถามน.] “ดกอน อทาย ! หามไดเลย ธรรมอนทยงกวาประณตกวา โดยอนเปนสขโดยสวนเดยวนนมอย” “พระองคผเจรญ ! ธรรมทยงกวา ประณตกวา อนเปนธรรมทภกษพากนประพฤตพรหมจรรยเพอทาใหแจงนน เปนอยางไร ?” ตอไปนไดตรสขอปฏบตในสาสนานคอจรณะและวชชา เรมตนแตกลบตรไดฟงเทศน เกดสทธา ถงพรอมดวยศล, สนโดษ, สารวมอนทรย, มสตสมปชญญะ, เสพทสงดละนวรณ, ปฐมฌาน, ทตยฌาน, ตตยฌาน, จตตถฌาน, ปพเพนวาสานสสตญาณ, จตปปาตญาณ, และอาสวกขยญาณ อยางเดยวกบในบาลฉวโสธนสตรและมหาอสสปรสตร (ซงไดใชเปนหลกในเรองตามรอยพระอรหนต ดตอนบพภาค บาล ๓ สตร) เปนการแสดงถงธรรมอนเปนสขกวาโลกเปนสขโดยอยางเดยว คอพรหมโลกนน.

๓๖ จฬสกลทายสตร ปรพพาชกวคค ม.ม. (ไตร. ล. ๑๓/๓๖๓/๓๘๔)

103 ใจความแหงประโยชนแทจรงของการบวชดงกลาวมาแลวขางตนนน ไดตรสรวมความ ยอใหสนไวใน ทก อ.๓๗ วา”ภกษ ท. ! การอปสมบทอนตถรคตอนญาตแลวแกสาวกทงหลาย กเพอประโยชน ๒ อยาง คอ เพอการปดกนอาสวะในทฏฐธรรม (ภพน), และเพอการทาลายอาสวะในสมปรายภพ (ภพหนา) ภกษ ท. ! การอปสมบทอนตถาคตอนญาตแลวแกสาวกทงหลายกเพอประโยชน ๒ อยางนแล.” ภกษในสาสนานทงหมดกเพอความสขน. นคอประโยชนทแทจรงหรอจดหมายปลายทางของการบวช. ฯ

๗. ประโยชนพเศษของการบวช. นอกจากจะเปนการหลดพนจากทกขเปนสวนตวแลว การบวชยงเปนการสบอายของพรหมจรรยชนดนใหยนยาวมาถงคนทเกดภายหลงได, เพราะเพศภกษ ยอมสบอายสาสนาไวไดดกวาเพศฆราวาส ทงทรงประสงคใหสาวกชวยกนรกษาไว อยาทาตนเปนคนสดทายของพรหมจรรยเสย จงไดตรสไว๓๘ วา: -

“...อานนท ! เรายอมกลาวกลยาณวตรแกเธอ โดยประการทวาเธอจะพงใหเปนไปตามได, เธอทงหลายอยางเปนบรษมในทสดของเราเลย. อานนท ! เพราะเมอบรษใดกาลงเปนไปอย การขาดไปแหงกลยาณวตรมขนในระหวางนน บรษชอวาบรษมในทสดของบรษทงหลาย...” ฯ เปนตน.

นแสดงการบวชทถกตอง เปนการตออายพระสาสนาใหยดยาวไปดวย.

๘. การสก. การบวชแลวสก ไมไดเปนการตามรอยพระอรหนตอยางแนวแนเลย ไมนาจะนามากลาว. แตกเปนปญหาทเนองถงกนอนหนงจงนามากลาวไวในทนดวย.

ครงพทธกาล ตอนแรก ๆ ไมมการสก เพราะคนทเขาไปขอบวชเปนคนคดตกในสภาวสงขารมาแลว จงขอบวช และบรรลความเปนอรยบคคลไปหมด, พระองคจงไมไดทรงวางวธสกไวให. มารนหลง มคนถลาบวชเพราะตามเพอนหรอตามเสยงสรรเสรญคณของการบวช ตอมา

๓๗ ปณณาสกาสงคาหตา สตตนตา ทก. อ (ไตร. ล. ๒๐/๑๒๓/๔๓๗) ๓๘ มฆเทวมพสตร ราชวรรค ม.ม. (ไตร ล. ๑๓/๔๒๗/๔๖๓)

104อยไมไดกตองสก คอแหกการบวชออกมาดวย การอนไมเปนมงคล ไมมใครนบถอ, คาบาลทตรสใช ทแปลวาสกนน ไมใชเปนคาธรรมดา เปนคาอปมงคล คอคาวา “หนายาวตตต = เวยนมาเพอเพศอนตาชา๓๙, หรอคาวา “วพภนตโก = หมนไปผดอยางนาต” ซงเราเรยกในภาษาไทยวา สก และไมถอกนวาเปนอปมงคลอะไร บางทกถอไปวา เมอจะสกกเปนการมงคลอกครงหนง เหมอนเมอเขาพธบวชเหมอนกน เปนเพราะเราเพาะพธสกกนขนใหม เนองจากอยากใหไดบวชเหมอนกน เปนเพราะเราเพาะพธสกกนขนใหม เนองจากอยากใหไดบวชกนทกคน แม ๗ วน กยงดเปนตน เปนการบวชทตามรอยพระอรหนตอยางตรงดงแนวแนหามได. และเปนการสกทตางกบครงกระโนน ซงถอกนวา การสกนาตเอามาก ๆ เพราะบดนมพธสก.

ผทตองสกกเพราะเหต ๒ อยาง คอ ถกบงคบ, และสกเอง. อยางแรกคอ ทาผดรายแรงจนเขาบงคบใหสก หรอความอบอายคงทนอยไมไหวบงคบใหสก. อยางหลงเพราะบวชตามประเพณบางแหงทถอวาบวชชวคราว, ไมใชบวชตามรอยพระอรหนตจรง ๆ, หรอบวชเพราะถลาเขาไปโดยเขาใจผดวาตนจะทาหนาทของการบวชได, ภายหลงมองเหนหนทางแนนตน กตองลาสก, หรอเมอไดศกษาพระธรรมวนยมากเขา ทาใหเหนไปวา ออกไปเปนอบาสก หรออบาสกาทเครงครดบรสทธเรยบรอย กยงดกวาทนอยเปนภกษทเศราหมองรงเกยจตวเอง, หรออกศลวตก หรอกเลสเกดขนรบกวนเผาใจใหเรารอน, จงลาสกสรปไดความวา ถาไมอาจตามรอยพระอรหนตดวยการบวชไดตอไป, กควรสก มฉะนนเปนการทนบวช ซงไมเปนการกระทาทชอบ หรอเยนใจไดเลย.

ภยหรออนตรายของนกบวช ทจะทาใหสกได ทงทเปนคนบวชใหมและบวชนาน ไดตรสไวใน จาตมสตร๔๐ วา: -

ภกษ ท. ! ภยของคนทลงไปสนา มสอยางคอ ภยเกดแตคลน, ภยเกดแตจระเข, ภยเกดแตนาวน, ภยเกดแตปลาราย, ภกษ ท. ! นเปนภยสอยางของคนทลงนา.

๓๙ เพศตา หมายถงเพศคฤหสถ ๔๐ จาตมสตรภกขวรรค ม.ม. ไตร. ล. ๑๓/๑๙๘/๑๙๐ ตรสแกภกษ ท. ทปามะขามปอม.

105 ภกษ ท. ! ภยของนกบวชบางคนผบวชจากเรอนไมเกยวของดวยเรอน ในสาสนานกมสอยาง. ฉนเดยวกน คอ ภยเกดแตคลน ภยเกดแตจระเข ภยเกดแตนาวน ภยเกดแตปลาราย.

๑.ภกษ ท. ! ภยเกดแตคลนเปนอยางไร ? ภกษ ท. ! คนบางคนสทธาบวชในสาสนาน ไมมการงานอนเกยวของดวยเรอนเธอบวชเพราะคดเหนวา “เราถกความ เกด – แก – ตาย – โศก – ราไร – ทกขกาย – ทกขใจ – แหงใจ ครอบงาเอา เปนผทถกความทกขครอบงาหอหมแลว ทาไฉน ความสนทกขจะปรากฏได.” ฯ ครนบวชแลวเพอนผประพฤตพรหมจรรยดวยกนยอมวากลาวตกเตอนเธอวา “จงกาวไปอยางน ๆ จงถอยกลบอยางน ๆ จงแล จงเหลยว จงค จงเหยยด อยางน ๆ จงทรงสงฆาฏ บาตร จวร อยางน ๆ” ฯ เธอหวนระลกไปวา “เมอเราอยครองเรอน ยอมวากลาวสงสอนผอน บดนภกษคราวลกคราวหลานของเรากลบมาคอยหาโอกาสวากลาวตกเตอนเรา” ดงน ฯ เธอกบอกคนสกขา เวยนมาสเพศอนตาชา ฯ ภกษ ท. ! ผนเราเรยกวา ผกลวตอภยอนเกดแตคลน แลวบอกคนสกขา เวยนมาสเพศอนตาชา. ภกษ ท. ! คาวาภยเกดแตคลนเปนชอแหงความคบแคนใจเพราะโกรธ.

๒. ภกษ ท. ! ภยเกดแตจระเขเปนอยางไร ? ภกษ ท. ! คนบางคน...๔๑ ครนบวชแลว เพอนทประพฤตพรหมจรรยดวยกนยอมวาวากลาวสงสอนเธอวา “สงนทานควรเคยว สงนไมควรเคยว, สงนทานควรบรโภค สงนไมควรบรโภค, สงนทานควรลม สงนไมควรลม, สงนทานควรดม สงนไมควรดม. ทานควรเคยว-กน-ลม-ดม แตของทควร, ไมควรเคยว-กน-ลม-ดม ของทไมควร. ทานควรเคยว-กน-ลม-ดม แตในกาล (คอเวลาทอนญาต), ไมควรเคยว-กน-ลม-ดม นอกกาล.” ดงน. ฯ เธอหวนระลกไปวา “เมอกอนเราอยครองเรอนปรารถนาสงใดกเคยว-กน-ลม-ดมสงนน, ไมปรารถนาสงใดกไมเคยว-กน-ลม-ดม สงนน, เคยว-กน-ลม-ดม ไดทงสงท (ภกษนวา) ควรและไมควร, ไดทงในกาลและนอกกาล, ทคหบดผมสทธานามาถวายนอกกาลในเวลากลางวน.” ดงนน เธอกบอกคนสกขา เวยนมาสเพศอนตา, ภกษ ท. ! คาวาภยเกดแตจระเข เปนคาสาหรบเรยกคนเหนแกทอง. ฯ

๔๑ ท...เชนน เตมใหเตมเหมอนขอ ๑.

106 ๓.ภกษ ท. ! ภยเกดแตนาวนเปนอยางไร ? ภกษ ท. ! คนบางคน... ครนบวชแลว ตอนเชาถอบาตรครองจวร เขาไปบณฑบาตในบานหรอนคม ไมรกษากายไมรกษาวาจา ไมกาหนดสต ไมสารวมอนทรย (คอหตาเปนตน) ในทนน เธอเหนคหบด หรอบตรของคหบด อมเอบเพยบพรอมดวยกามคณหา ใหเขาบาเรออย. เกดการหวนระลกวา “เมอกอน เราเปนคฤหสถ ครองเรอนกเปนผอมเอบเพยบพรอมดวยกามคณหา ใหเขาบาเรออย, ทรพยสมบตในตระกลของเรา กมอย และเรากอาจบรโภคทรพยสมบตพลาง ทาบญพลาง” ดงน ฯ เธอบอกคนสกขาเวยนมาสเพศตา. ภกษ ท. ! ผนเราเรยกวา ผกลวตอภยเกดแตนาวน แลวบอกคนสกขา เวยนมาสเพศตา. ภกษ ท. ! คาวา ภยเกดแตนาวนนเปนคาสาหรบเรยก กามคณทงหา.

๔.ภกษ ท. ! ภยเกดแตปลารายเปนอยางไร ? ภกษ ท. ! คนบางคน... ครนบวชแลว ตอนเชาถอบาตร ครองจวร เขาไปบณฑบาตในบานหรอนคม ไมรกษากาย ไมรกษาวาจา ไมกาหนดสต ไมสารวมอนทรย (คอหตาเปนตน), ณ ทนน เธอเหนหญงชาวบานทหมผาไมด ทนงผาไมด (คอไมมดอวยวะสวนทควรปกปด), เมอเธอเหนหญงชาวบานผหมผาไมด นงไมด ความกาหนดกเสยดแทงจตของเธอ. เธอมจตถกราคะเสยดแทงแลว กบอกคนสกขา เวยนมาสเพศตา. ภกษ ท. ! ผนเราเรยกวาผกลวตอภยอนเกดแตปลาราย แลวบอกคนสกขา เวยนมาสเพศตา. ภกษ ท. ! คาวาภยเกดแตปลารายน เปนคาสาหรบเรยกวา มาตคาม.

ภกษ ท. ! ภยสอยางนแล หวงไดคอมอยแกคนบางคนทออกบวชจากเรอน ไมเกยวของดวยเรอน ในสาสนาน. ฯ

สวนใน นวมสตร๔๒ ไดตรสเหตใหสกไวอกปรยายหนง เปนความมวเมา วา: - “ภกษ ท. ! ภกษผเมาดวยความเมาในความเปนหนม ยอมบอกคนสกขา เวยนมาสเพศตา. ภกษ ท. ! ภกษผเมาในไมมโรค ยอมบอกคนสกขา เวยนมาสเพศตา. ภกษ ท. ! ภกษผเมาดวย ความเมาในชวต ยอมบอกคนสกขา เวยนมาสเพศตา” ดงน. ในบาลนมความหมายกวางขวาง ครอบไปไดถงผสกทกจาพวก เพราะความเมาเหลาน เปนตนเหตทาใหเกดภยอนตรายตอการบวชไดทกทางเปนคากวาง.ฯ ๔๒ นวมสตร เทวทตวรรค ปฐมปณณาสก ตก. อ (ไตร ล. ๒๐ น. ๑๘๖ บ. ๔๗๙)

107 โดยนยนกไดความวา การสกกคอ การถอยหลงกลบจากการกาวเดนตามรอยพระอรหนต เนองดวยอปสรรคตาง ๆ ตามทมนจะเกดขนแกผทไมสามารถดาเนนไดสบไป. ผจะเดนไปขางหนาในทางน ควรทราบไวเปนเครองปองกนตว ดจขายเพชรปองกนอนตราย ใหเจรญสบไป จนถงความหลดพนได. ฯ

๙. ถาไมบวชจะไดหรอไม ? สาหรบผประสงคอรหตตภมไมบวชไมได, พระอรหตตผลเปนคณธรรมขนสงสดยอด ควรแกเพศของการบวชอยางเดยว, ไมมในเพศฆราวาส. แมจะเกดบรรลธรรมขนสงสดนในเพศฆราวาสขนมากตองรบบวช เชน ยสกลบตรเปนตวอยาง, นยวา บรรลอรหนตแลว ถาขนอยเปนฆราวาสจกตองปรนพพานเนองจากความอาเกกยรณรงเกยจดวยสภาพแหงเพศเดมนน. แตทแทการเปนพระอรหนต ยอมสงกวาการบวชอยแลว.

สาหรบผประสงคมรรคผลอนตาลงมา คอโสดา – สหทาคา – อนาคา แลว จะบวชกได ไมบวชกได, แมวาการบรรพชาจะเปนการชวยเหลอใหไดบรรลมรรคผลเรวและงายเขากจรง แตผไมบวชกอาจบรรลมรรคผลนนไดภายในเรอน และภายในการงานของฆราวาสนนเอง. ในบาล คนชนสงเปนอนมาก เชน พระญาตในสากยวงศ, หรอคนชนกลาง เชนเศรษฐ คหบดเปนอนมากกไดบรรลถง อนาคามผล. และในคนชนตากยงม ดงทตรสไวในบาลฆฏการสตร๔๓ ดงตอไปน: -

“...ดกอนมหาราช ! ในนคมชอเวภฬงคะ มชางหมอชอฆฏการะเปนอปฐากของตถาคต. มหาราช ! ความนอยใจเสยใจวา ‘พระผมพระภาคกสสป ไมทรงจาพรรษาทพาราณสของเราเสยแลว’ ดงน, ยอมมแกมหาบพตรเทานน, ความนอยใจเสยใจเชนน จะมไดแกฆฏการะนนหามได และจกไมมแมในกาลตอไป.

“มหาราช ! ฆฏการะนน ถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เปนทพงแลว, เวน ไกลจากปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท และสราเมรยมชชปมาทฏฐาน. ฆฏการะนนมความเลอมใส ไมหวนไหวในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ, ถงพรอมดวยศลทพระอรยเจาชอบใจ.

๔๓ ฆฏการสตร ราชวรรค ม.ม. (ไตร. ล.๑๓/๓๘๒/๔๑๗) ตรสแกพระอานนท เลาเรองพระพทธเจากสสป. ตรสแกพระราชาองคหนง.

108 “มหาราช ! ฆฏการะนนไมความสงสยในทกข ไมมความสงสยในทกขสมทย, ทกขนโรธ, และในทกขนโรธคามนปฏฏปทา. ฆฏการะนนมภตตหนเดยว (คอกนขาววนละครง). ประพฤตพรหมจรรย (คอไมเสพเมถน). เปนผมศล มธรรมอนงดงาม.

“มหาราช ! ฆฏการะนน ไมขดดนดวยเครองมอ ไมขดดวยมอ, หาบเอาแตดนทชาวบานทงไว หรอทหนและลกหนขดไว นามาทาภาชนะ แลวประกาศอยางนวา ‘ภาชนะเหลาน ผใดอยากได กจงเอาขาวสารใสในกระบงขาวสาร, เอาถวเขยวใสในกะบงถวเขยว หรอถวดาใสในกะบงถวดา (ฯลฯ) ของเราแลว จงถอเอาภาชนะตามทตนปรารถนาเถด’ ฆฏการะนนเลยงมารดาบดาผแกและตามด ตลอดกาล.

“มหาราช ! ฆฏการะนนเพราะเขาได บรรลอนาคามมรรคอนเปนเครองทาสงโยชนหาอยางในเบองตาใหสนไป (คอเปนอนาคาม), จกเปนผเปนอปาตกะ (คอลอบเกดในชนสทธาวาส), จกปรนพพานในภพนน ไมมกลบมาจากภพนนเปนธรรมดา,...ฯ”

เหลาน เปนตวอยางอนแสดงวา มรรคผลชนอนาคาม กเปนภมธรรมทฆราวาสบรรลได โดยไมตองบวช, บรรลได โดยความเปนอยอยางชวตของฆราวาสตามธรรมดา แมไมตองกนขาวหนเดยวเหมอนชางหมอทกลาวถงในบาลนกได. การทอางเอาเรองชางหมอนมากลาว กเพอใหทราบพเศษออกไปวาฆราวาสชนตากบรรลอนาคามผลได.

เมอไดยกอาคตสถานของการบวชและเรองราวทเกยวกบการบวช จากบาลและอฏฐกถามาสาธกพอควรแลว ขาพเจาขอตดบทปญหาขอนลงดวยกระแสพระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลา ตามททรงกลาวไวในพระราชนพนธเทศนาเสอปาหนา ๙๖, และหนา ๑๐๔ วา:

คนเราโดยมากทเปนคฤหสถ มกอดอดในขอทวาจะถอสาสนาไดจรงอยางไร. มกเขาใจกนวา จะถอไดจรง ๆ กแตไปบวชเสยเทานน, เพราะฉะนนชานานมาแลวแตโบราณกาล จงมความนยมกนวาผใดยงไมไดอปสมบท เรยกวาเปนคนดบ คอไมมความรทางพทธสาสนา หรอเหมอนไมไดแสดงตนวาเปนผถอพทธสาสนา. แตถาจะวาขนไปอกชนหนง ความนยมทวาโบราณน

109โบราณสกเพยงใด ? แทจรงเมอครงพทธกาล ปรากฏแนนอนวา ถงผทไมไดบวช พระพทธองคกทรงนบถอเปนอบาสกได และใชแตเทานน ถงผทไมไดบวชแตประพฤตดประพฤตชอบ กสาเรจเปนโสดาบนไดเปนอรยบคคลได ไมเฉพาะแตผทบวชเปนพระ แมทเปนผหญงกอาจสาเรจไดเหมอนกน เพราะฉะนนจงแลเหนไดวาในชนตน การบวชไมใชการจาเปนเสยแลว ความจาเปนคอใจตองถอจรง เสอมใสจรง และเหนใจจรงในคาสงสอนของพระศาสดาของเรานนแหละนบวาเปนผทถอจรงไดแท. ตอมาคนไทยเราไดสาสนามาจากเมองลงกา ความนยมของพวกลงกามหลายสถาน ซงไดตกมาเปนมรดกของเรา สรรพสงทงปวง ซงเปนไปเพอความแคบของพระสาสนา เลยเปนมรดกทเราไดมาจากลงกาทงนน ประการหนง เชนขอทวาคนเราอายครบ ๒๑ ป แลวตองบวช ถาไมบวชเปนดบ นนบวาเปนความคดแคบอยางทสด เพราะแทจรงเปนอยางไร ? กพอจะเหนได... (มองดพวกนกบวช)

“...กเมอเราจะบวชกตามไมบวชกตาม กถอพระพทธสาสนาอยแลวฉะน จงเปนความจาเปนของเราทงหลายทจะตองพยายามเรยนใหรวา สาสนาทเราถอนนคออะไร ถาเราไมพยายามรสาสนาของเรา กเหมอนกบเราหลอกโลกอยเสมอ ถงแมเราจะบวชกตามไมบวชกตาม ไมพนจากความตเตยนวาเปนคนลวงโลก ชาตทประกอบดวยอารยธรรมในเวลาน ชาตไหนทไมมสาสนาตองไมมแลวในโลก, ตองมสาสนาใดสาสนาหนงแนนอน เวลานทงโลกเขาพด เขานยมวาชาตไทยเปนชาตทถอพทธสาสนา ทพระพทธสาสนายงยนอยได เพราะมเมองไทยเปนเหมอนปอมใหญในแนวรบ ตามทขาพเจาไดกลาวมาครงหนงแลว กแปลวา โลกนยมแลว เพราะเชอกนเสยหมดวา เราถอพระพทธสาสนา เพราะฉะนนเหมอนเราถกโลกบงคบใหถอ พระพทธสาสนาเหมอนกนการทเราบวชจม ๆ แลวบอกวา“ฉนถอแลว ตอไปฉนไมตองทาอะไรอก” ดงน ไมใชจะลวงโลกไปไดนานสกปานใด ในไมชาเขากจบไดวาความประพฤตไมสมกบทถอพทธสาสนา ใจไมสมกบหนทางทพระศาสดาของเราสงสอนซงเราเชอวาเปนทางดทสด ถาเมอความประพฤตไมสมกบผถอพระพทธสาสนาเชนนแลว ยอมทาใหโลกเขาดหมนเราทงหมดไมใชวาขาพเจาคนเดยวจะเปนผอาย ทานทงหลายทนงอยในทนทกคนตองรบความอายเทากบขาพเจา, ขาพเจากคนไทยคนหนง ทานกคนไทยดวยกนทงนน ตองรบความอายดวยกน เชนนแลว จาเปนตองมมานะ.

“การทบวชนน ถามเวลาและใจมนคงอย อยากจะบวชแลว ขาพเจาอนโมทนา บวชเถด ! ถาไมมเวลาและใจรสกวาจะบวชจรงไมไดแลว ขออยาบวชลวงโลกเลย ขาพเจาขอเสยท ขอนเปนขอทไดนกมานานแลว....,” ฯ

จบบทท ๒

110

๓ ปาตโมกขสงวร

สารวมใน พระปาตโมกข

111

บทท ๓

ปาตโมกขสงวร สารวมในพระปาตโมกข

พระบาลทเปนอทเทสในบทน ดงน: -

“เธอนน ครนบวชแลวอยางน ยอมเปนผสารวมในปาตโมกขสงวร สมบรณดวยมรรยาทและทเปนทเทยวไป มปรกตเหนเปนภยในโทษแมมประมาณนอย, สมาทานศกษาอยในสกขาทงหลาย.”

[สามญญผลสตร สล. ท. ล.๙ น.๘๓ บ.๑๐๒]

นทเทส

ใจความของบทน : กลาวดวยปาตโมกขสงวรอนเปนศลหมวดตนแหงจตปารสทธศล พรรณนาความดวยปาตโมกข อนมาในบาลวนยทสงฆสวดทกกงเดอน และทมาในบาลสามญญผลสตร อนยกขนเปนหลกตามรอยพระอรหนตรวมเขาดวยกน. เกบคาอธบายจากบาลและอรรถกถาแหงบาลนน ๆ และจากปกรณพเศษอน ๆ เชนวสทธมรรคเปนตน มาอธบายเพมเตม. เนอความอนจะกลาวในขนท ๓ น มหวขอดงตอไปน: -

๑. ปาตโมกขคอ อะไร ? (ม ๗ กระท)

๒. สงวรคอ อะไร ? (ม ๒ กระท)

๓. ศลคอ อะไร ? (ม ๑๒ กระท)

๔. ขอความเบดเตลดเกยวปาตโมกขสงวรศล (ม ๗ กระท)

จะเรมพรรณนาความไปตามลาดบขอ ดงน: -

112๑. ปาตโมกขคอ อะไร ?

๑. ปาตโมกขสงวรศล จาเปนแกการตามรอยพระอรหนตอยางไร ?

เพอใหเกดฉนทะความพอใจอยางแรงกลา ในการเรยนรเรองปาตโมกขสงวรศลแกผศกษา จงขออธบายปญหาวา ปาตโมกขสงวรจาเปนแกการตามรอยพระอรหนตอยางไร ?

ปาตโมกขหรอทเรยกกนทวไปวาพระวนย ไมไดเปนแตเพยงขอบงคบ เพอความเรยบรอยของคณะบรรพชต เชนเดยวกบกฎหมายของบานเมองทใชบงคบแกราษฎร. ผเขาใจเพยงเทานน พากนกลาวแลวกลาวอกถงประโยชนอนสาคญของวนยวา เปนเครองควบคมคณะสงฆใหเรยบรอย เชนเดยวกบดายทรอยดอกไมไมใหกระจดกระจายฉะนน. ความเขาใจเชนนน จะทาใหมกพากนสารวมวนยแตในทแจง สวนในทลบเปนอกอยางหนง เพราะไมเกยวกบความสงบเรยบรอยของหมคณะ. เพยงเทาน กเหนไดวาคากลาวเชนนนยงไมเพยงพอแกความตองการเสยแลว

แททจรง ปาตโมกขหรอสกขาทเรยกกนวาพระวนยนน เปนของจาเปนอยางยง แกการปฏบตเพอกาวขนสโลกตตรภมโดยแท. ผมศลเศราหมองอยภายในใจตนเอง แมไมเปนทเสยหายแกหมคณะกตาม แตผนนไมอาจกาวผานขนสมาธไปไดเลย. ความทศลภายในใจ แมรแตคนเดยว กเปนขาศกอยางรายแรงตอการบรรลผลของสมาธ กลาวคอ ฌานชนดเปนบาทฐานของมรรคและผลทงหลาย, พอจตจะเรมสงบ ความรสกทศลนนยอมผดขนแทรกทกครงไป, ไมมทางทจตจะสงบได.

เพราะฉะนน ปาตโมกขสงวรจงเปนบนไดขนแรกของการกาวขนสอรหนตภาวะ ซงนกปฏบตจะเลยงพนไปไมได เปนบรพกจดจฐานรากแหงสมณกจทงปวง, ทานกลาวไวในททงหลายมเนอความตรงกน เชน ในอฏฐกถาแหงจตตบาทกณฑ ๔๔ กลาวไวดงนวา: - “ถามวา กลบตรผใครจะบรรลพระอรหนตพงทาอยางไร ? ตอบวา กลบตรผใครจะบรรลพระอรหนต พงชาระศลทงส กลาวคอปาตโมกขสงวรศล อนทรยสงวรศล อาชวปารสทธศล และปจจยสนนสสตศล ตงแตตน ใหเปนผตงอยเฉพาะในศลอนบรสทธดวยดแลว จงตดปลโพธ (เครองกงวล) ๑๐ อยางมอาวาสปลโพธเปนตน, เขาไปหากลยาณมตรผใหกรรมฐานแลว จงใครครวญหากรรมฐานอนเกอกลแกจรยาของตนจากบรรดากรรมฐาน ๓๘ อนมาแลวในบาล. ถาปฐวกสณ (เปนตน) เกอกลแกจรยา

๔๔ อฏฐสาลน อรรถกถาอภธรรมปฎก ตอนธมมสงคณ หนา ๒๗๔-๕

113ของตนแลว ถอเอากรรมฐานนนแหละ ละวหารอนไมสมควร อยในวหารอนสมควรแลวทาการตดปลโพธเลกนอย. ทาวธแหงภาวนาทงปวง เชนการตามรกษาบรกรรมนมตแหงกสณไมใหเสอม, -การเวนจากอสปปายธรรม ๗ อยาง, การเสพสปปายธรรม ๗ อยาง, และประเภทแหงอปปนาโกศล ๑๐ อยาง ไมใหเสอมอย พงปฏบตเพอการบรรลฌาน. นกลาวแตโดยยอ โดยพสดาร พงรโดยนยแหงคาทกลาวไวในวสทธมรรค...” ฯ

นยอมแสดงวา ปาตโมกขสงวรเปนกจจาเปนในเบองตน อนจะเวนขามไปเสยไมไดโดยแท เพราะฉะนน พระองคจงตรสไวใน ปญจ. อ.๔๕ วา ภกษ ท. ! ภกษไมทาศลทงหลายใหบรบรณแลว จกทาสมมาทฏฐใหบรบรณนน ขอนนไมใชฐานะทจะเปนได.” ผศกษาพงทราบวา สมมาทฏฐกคอการรอรยสจดวยนามกาย หรออาสวกขยญาณนนเอง.

ศลเปนการขดเกลากายวาจาใหสะอาด. กายวาจาทสะอาดหนนใหเกดสมาธ. สมาธใหเกดญาณรตามเปนจรง เปนตวปญญา ตดกเลสบรรลมรรคผลได ดงทานกลาวลาดบไวในวสทธ ๗ คอ ศลวสทธ (= ความหมดจดแหงศล) เปนบนไดสงขนไปถงจตตวสทธ (= ความหมดจดแหงจต.) จตตวสทธ สงใหถงทฏฐวสทธ (= ความหมดจดแหงความเหนคอเหนถก.) ทฏฐวสทธสงตอกนเปนลาดบ ๆ ไป จนถงญาณทศนะอนไดแกตวอรยมรรคทงส (ดอธบายพสดารในธรรมวภาคปรเฉท ๒ หนา ๗๗). การสนทนาของทานพระสารบตรและทานพระปณณมนตานบตร บงชดวาวสทธทง ๗ น เปนดจรถ ๗ ผลด สงตอกนใหถงนพพาน. ผประสงคทราบเรองพสดารจงดในรถวนตสตร๔๖ นนเถด.

เพราะฉะนน แทนทจะกลาววา ศลเปนเครองทาหมใหงาม ควรกลาววา ศลเปนบนไดขนแรกแหงพระนพพานโดยแท. จงจะเปนคาทมความหมายเตมทแหงสกขาสวนน.

๔๕ ปฐมสตร ปญจงคกวคค ปฐมปณณาสก ปญจ, อ ล. ๒๒/๑๖/๒๑. ๔๖ รถวนตสตร โอปมมวรรค ม. ม. ไตร. ล. ๑๒ น. ๒๘๗ บ. ๒๙๒.

114๒. ปาตโมกข คออะไร

เมอกลาวใหกวางทสด คาวา ‘ปาตโมกข’ เปนชอแหงธรรมอนเปนประณตแหงความหลดพน และหมายทวไปทงสวนศลสมาธปญญา ดงในโอวาทปาตโมกขทพระองคแสดงในวน มาฆปรณม บรรจขอความเตมททงสวนศลสมาธปญญา. แตทใชจนเปนทเขาใจกนดนนน คานหมายเอาเพยงสวนศล คอคดเลอกสกขาบททเหนวาสาคญขนจดเปนพวกหนง ใหชอวาปาตโมกข, มทมาทงในบาลพระสตรและบาลวนย. สาหรบฆราวาสทวไป ปาตโมกข คอศลหา, สาหรบสามเณรคอศล ๑๐, และสาหรบภกษ คอศล ๒๒๗, และ ๓๑๑ สาหรบภกษณ. จะกลาวเรองอนไดเปลยนแปลงเกยวพนกนในเรองปาตโมกขของภกษ พอสมควร.

สกขาบท ๒๒๗ ขอ ซงสงฆสวนทกกงเดอน เรยกวา ทาอโบสถสวดปาตโมกขนน ในบาลวนยปฎกเอง กไมพบทระบเรยกวาสกขาบท ๒๒๗ นวา “ปาตโมกข” เลย มแตเรยกวา มหาวภงคหรอภกขวภงค. แตพทธภาษตทตรสวา ปาตโมกเข จ สวโร = สารวมในปาตโมกขเปนตนนน มอยดาษดนในบาลทงหลาย. อะไรจะเปนตวปาตโมกขแท เปนสงทควรหยบขนวนจฉย เพราะผตามรอยพระอรหนตควรรจกปาตโมกขทแทจรงหรอตรงตอพทธประสงค การทกระทาจงจะไดผล เหตวาการสารวมในปาตโมกข เปนบนไดขนหนงของการกระทาอนน, จะสาธกเรองในบาลมาเปนแนวสนนษฐานเปนลาดบไป.

การแสดงปาตโมกข ในบาล๔๗ บงวามมาแตครงพระองคยงทรงพระชนมอย และพระองคเปนผทรงแสดงปาตโมกขเอง, แตเรองททรงนาแสดงนน เปนเรองอะไรควรรไว. เขาใจวาครงแรกทสดกคอการแสดงโอวาทปาตโมกขในวนมาฆปรณม ททรงแสดงดวยหลกธรรมเฉพาะทสาคญและตรงกนทก ๆ พระองคพระพทธเจา เปนใจความเพยง ๓ คาถาวา

[๑] “ขนตคอความอดกลน เปนเครองเผาผลาญความชวอยางยง. พวกผร กลาวพระฯนพพานวาเปนธรรมอยางยง. ผฆาสตวหาเปนบรรพชตไม ผเบยดเบยนผอนหาเปนสมณะไม.ฯ

๔๗ ทสมสตร มหาวรรค อต. อ (ไตร. ล. ๒๓/๒๐๗/๑๑๐)

115 [๒] การไมทาบาปทกอยาง, การทากศลใหเตมท, การชาระจตใหผองแผว, สามอยางน เปนระบบสาสนาของพระพทธเจาทงหลาย.ฯ

[๓] การไมกลาวราย การไมทาราย การสารวมในปาตโมกข ความรประมาณในอาหาร ทนอนทนงอนสงด การประกอบทวในอธจต, หกอยางน เปนระบบสาสนาของพระพทธเจาทงหลาย.ฯ”

สงฆในประชมวนนน เปนพระอรหนตลวน ๑๒๕๐ องค ทาใหเหนวาปาตโมกขทแสดงแกพระอรหนตนนเปนอกอยางหนงและทงครงนนยงมแตภกษผบรสทธ และสกขาบททงหลายกยงไมไดบญญตขน. ตอมามภกษเหลวไหลมากขน จงทรงบญญตสกขาบทตาง ๆ ขนตามลาดบเปนอนมาก แมทสดแตการจกนเลน การเลนนา การแกลงซอนของของกน จนถงทหยาบคายเชนเกยวผหญง เปนตน กตองบรรจเขาในปาตโมกข. แทนทจะแสดงดวยหลกธรรมอยางแตกอน กลบกลายเปนการแสดงดวยสกขาบทเหลาน เพอใหเธอระลกอาบตไปพลาง และซอมความจาไวทกกงเดอน. ถาเปนพระอรหนตแลวกยงตองทนนงฟงสกขาบทอนหามไมใหจกนเปนตนน จะเปนการนาอนาถใจเพยงใด

เพยงเทานยงไมพอ อยมาวนหนงเปนวนอโบสถ, ทบพพารามเมองสาวตถ ขณะทภกษสงฆประชมพรอมจะทาอโบสถกรรมนงรอคอยพระผมพระภาคเจาอย มภกษทศลตองอาบตเปนมลเฉท ไมเปนสมณะแลว นงปนอยในบรษทนนดวย, พระผมพระภาคไมทรงแสดงปาตโมกข โดยตรสวา ภกษสงฆไมบรสทธ. ภกษสงฆนงรออยจนปจฉมยาม ในทสดพระมหาโมคคลลานะกาหนดรจกตวภกษรปนนไดดวยญาณ ฉดตวออกจากบรษทไป, แมกระนนพระองคไมทรงแสดงและตรสเปนคาขาดวา จาเดมตงแตวนนไป ใหสงฆทงหลายแสดงปาตโมกขเอง พระองคไมแสดง, แลวตรสพทธภาษตอนมใจความกลาวเปรยบวา ในธรรมวนยของพระองคกมของดวเศษ ๘ อยาง เชนเดยวกบในมหาสมทร. ดเรองพสดารในทสมสตร มหาวรรค. อฏ. อ.

ในบาลนไมไดกลาววาปาตโมกขทแสดงนนคออะไร ทงอรรถกถาแหงบาลกไมไดกลาวอธบายไวอยางใดเลย จงยงไมควรถอวาปาตโมกขททรงแสดงนน คอสกขาบท ๒๒๗ ขอ

116หรอเปนการแสดงดวยหลกธรรม คลายคลงแสดงโอวาทปาตโมกข. ขาพเจาเขาใจวาทรงแสดงดวยสกขาบทตาง ๆ แตหาใชมจานวนมากถง ๒๒๗ ขอ เหมอนทแสดงกนในบดนไม.

ในบาลสตรท ๖-๗-๘ (๓ สตร) แหงจตตถวรรค ทตยปณณาสก ตก. อ๔๘ มพทธภาษตวา “ภกษ ท. ! สกขาบท ๑๕๐ ถวนน ยอมมาสอทเทส (คอการนาขนแสดงในทามกลางสงฆ) ทกกงเดอน ซงกลบตรผหวงประโยชนศกษากนอย...” นแสดงใหเหนวา ครงพทธกาลมการแสดงปกตโมกข ดวยสกขาบทเพยง ๑๕๐ สกขาบทถวน ๆ เทานน ทกลาวถง ๒๒๗ สกขาบทไมมเลย, มามในคมภรวภงคแหงวนยปฎก ซงเรยกคาพดของผรวบรวมวนยปฎกไมใชพทธภาษต, บอกเปนอทเทสไป นบได ๒๒๗ สกขาบท. นทาใหเหนวามการเพมเขาอกภายหลงแตพทธปรนพพานกได โดยเฉพาะคอเมอรอยกรองพระไตรปฎกครงทาสงคายนาครงใดครงหนง. ทานเหลานนไดนาเอาสกขาบทอน ๆ ทไดทรงบญญตไว แตไมไดนบรวมเขาไปในปาตโมกขมานบรวมเขาไปในปาตโมกขอก ๗๗ สกขาบท. จะเปนสกขาบทใดบาง ไมหลกฐานในบาล, เปนเรองตองสนนษฐาน. สมเดจพระมหาสมณะเจา กรมพระยาวชรญาณ ทรงสนนษฐานไววา ไดแกเสขยวตร ๗๕ สกขาบท และอนยต ก ๒ สกขาบทนนเอง. ตอมาไดสวดปาตโมกขดวยสกขาบท ๒๒๗ สกขาบทมาจนถงทกวนน.

นคอลกษณาการแหงภกขปาตโมกขทไดกลายตวเรอยมาและในบดนสกขาบท ๒๒๗ สกขาบทนน ไดมสกขาบททเปนหมนแท ๆ เสยแลว ประมาณถง ๒๗ สกขาบท๔๙ เปนอยางนอย. สงฆในบดนกยงสวดปาตโมกขเดมอยนนเอง. พฤตการณอนนคงเนองมาแตครงยงไมมการเรยนภาษาบาล ไมรวาสกขาบททสวดนนแปลวากระไรบางจนมาถงสมยทเรยนบาลศกษารวนยกนแลว กยงสวดปาตโมกข ซงบรรจสกขาบทอนเปนหมนเสยหลายสกขาบทไปตามเดม. คณะทสวดปาตโมกขนเปนนจ จะไดรบยกยองมากมาย, แตถาคณะใดตดทอนทเปนหมนออกเพมทจาเปนตองใชแทน จะถกประณามวา หกลางพระพทธบญญต. ปาตโมกขอนนจะเปนประโยชน คอเปนบนไดแหงการตามรอย

๔๘ ไตร. ล. ๒๑ น. ๒๙๗ บ. ๕๒๖,๕๒๗,๕๒๘. ๔๙ ทเปนหมนอยางตายตว กคอสกขาบทอนเกยวกบภกษณ และของลวงกาละเทศะ เชน สนถดทใชหลอดวยขนเจยมเปนตน. และยงมทไมเปนตวสกขาบท ปรบอาบตอะไรเสยอก ๙ สกขาบท คอ อนยต ๒ และอธกรณสมถะ ๗, การทพดวา ทรงศล ๒๒๗ จงฟงดชอบกลจนนาจะทาความเขาใจกนเสยใหม

117พระอรหนตเหมอนอยางเดมหรอไม มนเปนการยากทจะกลาว. แตเราอาจกลาวไดวา สกขาบทในปาตโมกขนนแตเดมมจานวนไมตายตว.

ถาถามวา “ในบดนเราควรแกไขตดตอนเพมเตมจานวนสกขาบทในปาตโมกขทสวดกนหรอไม ?” กอนแตจะตอบ ควรคดดวาครงแรกทสดทรงแสดงปาตโมกขดวยหลกธรรมแกผฟงซงเปนพระอรหนตลวน, ตอมามการแสดงดวยสกขาบท ๑๕๐ ขอ, ทงเชอวากวาจะถง ๑๕๐ ขอนน คงมทแสดงดวย ๕๐ ขอ ๑๐๐ ขอ มาบางแลว หรอทแสดงไมมจานวนขอจากด เชนแสดงเหมอนบาลสามญญผลสตร (ซงจะกลาวในตอนตอไป) เปนตน กคงม, ตอมาพระสงคตกาจารยเพมเขาอก ๗๗ ขอ เปน ๒๒๗ ขอ แสดงมาจนทกวนน. เหนไดวาพระองคหรอสาวกทรพทธประสงคแทจรง มงประโยชนเปนใหญ. เพราะฉะนน การทจะชกสกขาบทอนเปนหมนออกเสยบาง แลวเพมสกขาบททเหนวาสงมประโยชนหรอจาเปนกวาสกขาบทเหลานนอนพระองคไดบญญตไวแลว เขาในสกขาบทอนเปนปาตโมกขตามควร กนาจะเปนการกระทาทมงประโยชน ตรงตอพทธประสงคและเหตการณทเปนมาแลวยงเสยกวากระมง ?

การถอจานวนเปนของขลง นาจะตดไปขางงมงายมากกวา การรจกเหตผลกาละเทสะ ในฐานทเปนสาวกของพระองค ผประกอบดวยมตตญตาธรรมอยางยง. ขอใหคานงถงพระพทธานญาตอนประกอบดวยสพพญตญาณของพระองค ผทรงเหนกาลไกลทยอมใหสงฆถอนสกขาบทเลกนอย ในเมอกาลสมยลวงไป ๆ. แตพระสงคตกาจารยรนทาสงคายนา ไดประกาศหามยกพระพทธานญาตนนเสยแลว ดวยญตตกรรมอนสาแดงอทธพลมาจนถงทกวนน. ทานเองกลวงลบไปหมดแลวเชนน ใครเลาเปนผไดรบความเสยหายอนเกดขน ใครตองเปนเหมอนกบงมงาย สวดทองสกขาบทบางสกขาบทซงเปนหมน เพราะลวงกาลสมยเหลานน. ในทนไมไดประสงคถงกบใหเลกถอน เปนแตสบเปลยนเพอใหทเปนหมนออกไป เอาทตองการใชใสแทนในสวนทยกขนเปนปาตโมกขเทานน. ผทตงใจจะตามรอยพระพทธองค หรอพระอรหนตทแทจรง นาจะใครครวญตดทอนเอาเองเปนสวนตว, และยดถอเอาโดยนยทตนเหนวาตรงตอพทธประสงค มากกวากเปนสงททาไดเปนภายในของตนเอง. ถาอยากจะรกษาประวตศาสตร กควรใหรกษาไวดวยตารา คอวนยปฎก สวนททาจรง ๆ ขอใหไดประโยชนจรง ๆ.ในครงกระโนน สกขาบททงหมดยอมสาเรจประโยชนแกภกษสงฆตามนนทกสกขาบท. แตครงนไมเปนอยางนนเลย.

118 ตามทกลาวมาแลวทงหมด สรปไดความวาปาตโมกขในทนคอจานวนสกขาบททไดยกขนแสดงทามกลางสงฆทกกงเดอน แตมการเปลยนแปลงดงพรรณนามาแลว. และยงกวานนสกขาบทนน ๆ ยงแตกตางกนโดยสานวนโวหารระหวางบาลพระสตรและวนย ซงจะแยกกลาวเปนอยาง ๆ ในตอนหลง.

ในบาลสตรอน เชนมหาอสสปรสตรเปนตน ทรงเรยกสกขาบทเหลานวา สมาจาร จดเปนทางกาย วาจา ใจ เรยกวา กายสมาจาร วจสมาจาร มโนสมาจาร ตามลาดบ. ทเปนทางใจเชนการยนดในวตถอนไมสมควรแกสมณะ เชน เงน ทอง ทาสชายหญง เปนตน. หลกฐานอนชใหเหนวาทรงเรยกสกขาบทอนเปนปาตโมกขวาสมาจารนน มทมาในบาล สกกปณหสตร๕๐ เลาถงเรองทาวสกกะทลถามวา ภกษปฏบตอยางไรจงจะไดชอวาปฏบตในปาตโมกขสงวร ? ตรสตอบวา ผเวนกายสมาจาร วจสมาจารทไมควรเสพ และประพฤตกายสมาจาร วจสมาจารทควรเสพ เชนนเรยกวาปฏบตในปาตโมกขสงวร. เพราะฉะนนในหลก ๒๓ ขน ตอนบพภาคแหงการตามรอยพระอรหนต ขาพเจาจงจดสมาจารแหงมหาอสสปรสตรเขาไปในปาตโมกขสงวร และเปนอนวามโนสมาจารแหงบาลนน หมายถงความยนดในอกปปยวตถดงกลาวแลว, และมโนสมาจารทเหลอจากนน ไดแกอนทรยสงวรศลบาง ปจจยสนนสสตศลบาง.

๓. ปาตโมกขอนมาในบาลวนย.

สกขาบทเปนปาตโมกขอนปรากฏอยในบาลวนยปฎก เปนสกขาบททไดถกเลอกคดมารอยกรองจดลาดบใหเรยบรอย ตงแตหนกทสดไปหาเบาทสดเปนหมวดหมกนด, เมอพระองคตรส ตองไมไดตรสเปนลาดบอยางน เพราะปรากฏวาตรสตามแตเรองจะเกดขนกอนหรอหลง คละปนกนไปทงหนกและเบา. ผประชมจดการรอยกรองลาดบสกขาบทเหลาน คอทประชมสงฆครงทาสงคายนาอนเรยกกนวาพระสงคตกาจารย. สกขาบททจดแลวนตางกบสกขาบทอนมาในบาลพระสตร ซงไมไดเรยงตามลาดบหนกเบา ตรสตามทเหนสมควรทงไมไดระบชออาบตไว และแถมมสกขาบทอนเปนพวกอาชวปารสทธศลตดเนองอยดวยกน.

๕๐ สกกปณหสตร มหา. ท. (ไตร. ล. ๑๐ น. ๒๙๘).

119

ทจรง ขาพเจาควรกลาวสกขาบท อนเปนปาตโมกขทมอยในวนยอยางละเอยดทกสกขาบทไวในบทน เพอเปนหนทางศกษาของผตามรอยพระอรหนต, แตขาพเจาหาทาเชนนนไม เพราะสกขาบทสวนมากเหลานนอยนอกทางทผตงใจเปนธรรมจรง ๆ จะลวงไดโดยมาก จะเปนทนาราคาญแกทานพวกน. กลาวไวแตหลกพอเปนเครองกาหนดยอมดกวา. ถากลาวโดยละเอยดกเปนเรองยดยาวเกนขนาด. อกประการหนง สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณ ไดทรงเรยบเรยงสกขาบทตามแนวนไวอยางบรบรณ ชอวา หนงสอวนยมข ๑ ผอยากทราบรายละเอยดดเอาจากหนงสอนน เปนการดกวาทจะยกมาในทนอก ใหเปนการเนนชาแกการอธบายขนตอ ๆ ไป และเปนการซาซากเนองดวยวนยเลมนมผศกษากนมาแลวแทบทกคน.

ทจรงสกขาบททงหลาย ถาหวงปฏบตอยางเดยวกไมตองศกษามากมายนก นอกจากจะศกษาเอาไวตอบคาถามทเซาซ หรอ ไวแกตวเมอทาผดเทานน. เหตแตวาสกขาบทแทบทงหมด การลวงยอมมเจตนาเปนใหญ. เมอเปนผหวงปฏบตกาวหนาจรง ๆ กยากทจะมเจตนาในการกาวลวงสกขาบท หรอทาความชว ซงตามธรรมดามนษยเรายอมรสกตะขดตะขวงไดเองอยแลว เชนเดยวกบฆราวาสทไมมใครทาผดกฎหมายโดยไมรสก แมจะไมไดเรยนกฎหมายจบเปนเนตบณฑต กประมาณไดเองวาเชนนนตองเปนผดกฎหมายแน โดยความตะขดตะขวงอยากปดบงเกดขนมา เพราะธรรมดาฝายสงตกเตอนให. พวกหมอความรกฎหมายอยางละเอยดกเพอชวยจาเลยมากกวาอยางอน. การเหนแกความสะดวกสบายตางหาก ทาใหคอยหาชองโหวของวนยอยเสมอ แมชองเลกนอยกหาจนพบ เพอความสะดวกสบายนน จงทาใหเหนไปวา ตองศกษายบยบหยมหยมไปทกแง. หรอมฉะนนกเพอการตอบปญหารบประกาศนยบตร อนมจดประสงคไปอกกทางหนง จากการตามรอยพระอรหนต, พระอรหนตชดแรก ๖๐ องค บรรลพระอรหนตไดโดยไมรจกวนยเหลานเลยแมแตขอเดยว. ทานมหลกกวาง ๆ ในใจ ซงความชวเหลานจะเกดขนไมได นอกจากสวนทไมเกยวกบเจตนา เชน จวรวปวาส เปนตน, เพราะฉะนนการรหลกอยางกวาง ๆ หรอการไมเจตนา กเปนเพยงพอทจะใหผานขนศล บรรลอนสงขนไปโดยไมตองสงสยเลย.

120 หลกทกาหนดไดงาย ๆ แหงสกขาบททงหมด คอ หลกทสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณ๕๑ ทรงประมวลไว มแนวดงน: -

๑. สกขาบทพวกททรงวางไวเพอปองกนไมใหคนเหยมโหดจนถงรบอาชญาแผนดนชนอกฤษฏ เชนการลกและฆามนษยเปนตน

๒. ททรงวางไวเพอปองกนการหลอกลวงโลกเลยงชพเชนอวดอตรมนสสธรรม คออวดมรรคผลเพอลาภหรอชอเสยงเปนตน.

๓. เพอปองกนไมใหเปนคนดราย เชนไมใหดากน ตกนเปนตน.

๔. เพอปองกนความประพฤตชนเลว เชนหามพดปดพดสอเสยด และหามเสพสราเปนตน.

๕ เพอปองกนความประพฤตเสยหาย เชนหามแอบฟงความเปนตน.

๖. เพอปองกนซกซน เชน หามจกน หามเลนนา หามซอนของ ๆ กน เพอลอเลนเปนตน.

๗. เพอรกษาความนยมตามทนยมกนในครงนน เชน หามขดดน ตดตนไม เปนตน.

๘. เพอตรงตามธรรมเนยมของการบวช เชนหามฉนเวลาวกาล หรอตองไดรบประเคนเสยกอนเปนตน.

เพยงเทาน กพอเปนหลกใหผตงใจปฏบตกาหนดไดเองวาถาทาเชนน ๆ จะเปนการขดตอสกขาบททงหลาย ซงมหลกความมงหมายวางไวชดเจนดงนหรอไม. แมจะเปนการบดอดอยางกวาง ๆ ไปทกเหลยมทกค กยงดกวาเปนคนหลวม หรอทาตนเปนคนชนดทเรยกกนวา “นกร” หรอ “หวหมอความ” ซงไมมจดประสงคตอความบรสทธแทจรง นอกจากปรารภตนและโลกเทานน.

๕๑ วนยมข เลม ๑ หนา ๑๙.

121ความรในเรองศล แมมมากจนจบหมด กสการมศลจรง ๆ ๔ ตวอยางกวาง ดงวามาแลวไมได. สวนผทศกษาและปฏบตไดสะอาดหมดจดบรบรณอยางกวาง ๆ จงสาคญและฉลาดทนกลยงกวา, โดยเฉพาะในกรณอนเรยกดวนเกยวกบการตามรอยพระอรหนต ซงไมเคยทราบถงสกขาบทอนหยมหยมเหลานเลย.

๔. ปาตโมกขอนมาในบาลสตตนตปฎก

ปาตโมกข หรอสกขาบทอนมาในบาลพระสตรนน ลวนเปนพระพทธภาษตทตรสเอง ในกระทวาพระองคเอง หรอกลบตรผประพฤตพรหมจรรย ซงแทนทจะคงเปนพทธในพระองค ยอมสารวมปาตโมกขถงพรอมดวยศลเชนนน ๆ, จงตางจากสกขาบทในบาลวนยปฎก ซงแทนทจะคงเปนพทธภาษตทงเรอง กลบเปนคาของพระสงคตกาจารยผรอยกรองคมภรน เมอพระองคปรนพพานแลว โดยเลาเรองทเกดจนไดทรงบญญตสกขาบทวาดงนน ๆ . ทานเรยงลาดบเปนพวก ๆ สรปทายวาเปนสกขาบททสงฆตองสวดทกกงเดอน. การบญญตสกขาบทตามแนวในวนยนน ทรงบญญตตอเมอเกดเรองเชนนนขนเสยกอนจงเปนเวลานานกวาจะไดสกขามจานวนเทาทเหนอยบดน. สวนปาตโมกขตามแนวบาลพระสตรน แมจะตรสลวงหนาไปกอนเกดเหตใหครบทกอยางกได โดยตรสเปนแนวกวาง ๆ วา ปาตโมกขของภกษสงฆในสาสนานตองเปนอยางน จงไมไดระบชออาบตไวชด เปนแตบอกวาไมควรทา ถงจะไมเปนตววนยทประกาศขนใชอยางกฎหมายแตกเปนหลกวนยอนกวางและกาหนดไดงายสวนหนง, ทงอยในรปพทธภาษตเดม ไมมใครไดเคยแกไข ควรคดอย. สวนความมงหมายของการหาม ยอมตรงกนในทางบาลวนยและบาลพระสตร.

สกขาบทตามแนวบาลพระสตรนมแนวกาหนดไดจากบาลสามญญผลสตรหรอพรหมชาลสตร ผปรารถนาจงดโดยพสดารในทนน๕๒ ณ ทน จะกลาวพอเปนเคาโครง. ทานนยมแบงกน (เพราะพระไตรปฎกของสยาม) ออกเปน ๓ พวก คอ จลศล มชฌมศล มหาศล๕๓ ดงน: -

๕๒ ดสามญญผลสตร ตอนบพภาค. ๕๓ การทแบงดงน ขาพเจาเหนวายงไมเหมาะเจาะนก แตครนจะแสดงความเหนไวในทนดวยกยงไมใชโอกาส, ในทนจะคงกลาวไปตามททานแบงไวกอน.

122จลศล

เวนจาก: - การฆา, การลก, การเสพเมถน, การพดเทจ, พดสอเสยด, พดคาหยาบ, การดขบรองประโคม, การนงนอนบนเสนาสนะทไมสมควร, การรบของไมควรรบ, เชน เงนทอง ทาสชายหญง สตวพาหนะ ทนา ทสวน, การเปนทต, การฉอโกง และการทาราย.

มชฌมศล

กลาวซากบจลศลโดยมาก แตกลาวจาแนกชอวตถอยางละเอยดเปนชนด ๆ ไป เปนจานวนมากมาย เชนหมวดหามการสะสมของไมสมควรสะสมทกชนด, การเลนคะนองอนาจาร, การคยดวยเดรจฉานกถาตาง ๆ, การทมเถยงกยงแยงเรองลทธความเหน ทกหมวดจาแนกชอเรยงอยาง.

มหาศล

มหาศลกลาวถงการหามเดรจฉานวชาลวน ไดแกการทากจใชของสมณะเปนหมวด ๆ ไป เชนเปนหมอทานายโชค, หมอทาพธ หมอโรค, หมอแผล, หมอทานายเสยงสตว, หมอดลกษณะของ, หมอดลกษณะสตวเลยง, หมอทานายสงคราม, หมอทานายดนฟาอากาศ, หมอบวงสรวง, หมอประกอบยา. ทงหมดน มทตรงกบสกขาบทอนจดเปนปาตโมกขนอย ตรงกบอภสมาจาร หรออาชวปารสทธศลแทบทงนน. จาแนกชออยางละเอยดอยางเดยวกน.

ตามนยน จะเหนไดวาสกขาบทในบาลพระสตรน มเฉพาะทเปนตวศลอนเปนเครองอปกรณหรอบาทฐานของการฝกใจ คอ สมาธอนสงขนไปเทานน, หามสกขาบทอนหยมหยมหรอเปนเพยงระเบยบ เชนสกขาบทบางพวกในปาตโมกขแหงวนย เชน สกขาบทเกยวดวยนางภกษณ, การเกบรกษา ใช ของใชสอย เชน บาตรจวร ลงไปจนถงอยางตา เชน หามไมใหจกน ไมใหหลอกผกน ไมใหซอนของ ๆ กนเพอลอเลน ซงตามธรรมดาของผใครในธรรมแท กไมมอาการชนดนอยเองแลว. ผศกษาควรรจกสกขาบทอนเกยวกบความประพฤตทสงขนไป และทเปนเพยงระเบยบเครองถากถางขดเกลาอยางหยาบ ๆ ดงทวามานเถด จะเปนหนทางใหรจกแกนทแทของปาตโมกขยงขน ขอนนจะเปนการเบากายเบาใจ และรสกวาสกขาบททตองสารวมระวงอยางตงอกตงใจนน ไมมกสกขาบทเพราะตามธรรมดา ตนกไมประพฤตกรยาเชนนนอยเองแลว, สกขาบทพวกนน มไวสาหรบภกษทหยาบคายซกซนเกนประมาณดอก. ทาไดเชนนจะเกดฉนทะในการกาวหนาเพอการปฏบตขนสง

123

๕. ปาตโมกขกบวนยตางกนอยางไร ?

เมอประสงคความกวาง ๆ คาวาปาตโมกขกหมายถงธรรมขนละกเลสทางใจ เชน พระบาลโอวาทปาตโมกขเปนตน นฉนใด คาวาวนยกฉนนน.

คาวา “วนย” แปลวานาไปหมดไมเหลอ, นาไปอยางวเศษ, นาไปทาใหพนาศ หมายเอานาความชว. ตามทรและเขาใจกนโดยมากยอมมวา ปาตโมกขกบวนยเปนอนเดยวกน คอวนยกไดแกศลของภกษ โดยใจความวาสกขาบทนน เปนเครองนาความชวทางกายและวาจาออกเสย หลกอนนยอมถกเฉพาะในชนตาตามทรบรกนโดยมาก แตเมอจะกลาวใหสนเชงแลว คาวา “วนย” หมายถงการนากเลสออกเสยไดหมดจดสนเชงดวย แตมคอยพบคาทมความหมายกวางขวางเชนนบอยนก ยงในสมยนแลว แทบจะไมมใครพดวาวนยไดแกการละกเลสไดหมดจดสนเชงเลย พระองคไดตรสคานไวในบาล สตตก. อ.๕๔ วา

“ภกษ ท. ! ภกษตองประกอบดวยธรรม ๗ อยาง จงจะชอวาผทรงวนย. ธรรม ๗ อยางคออะไรบาง ? ๗ อยางคอ รจกอาบต. รจกอนาบต, รจกอาบตเบา, รจกอาบตหนก, เปนผมศลสารวมในปาตโมกข ถงพรอมดวยมรรยาทและโคจร เหนภยในโทษแมมประมาณนอย ศกษาอยในสกขาบททงหลาย, ไดฌานทงสซงเปนธรรมอนยงสวนใจ เปนเครองอยสขในทฏฐธรรมโดยงาย, ทาใหแจงเจโตวมต ปญญาวมตไดดวยปญญาอนยงเองในทฏฐธรรมน เพราะหมดอาสวะทงหลาย. ภกษ ท. ! ภกษผประกอบดวยธรรม ๗ อยางนแล ชอวาเปนผ “ทรงวนย”

ถากลาวโดยหลกน วนยยอมสงกวาปาตโมกขตามทเราเขาใจกนทวไป. นามาบรรยายใหสนเชงในทน กเพอประดบความรใหกวางขวางเทานน.

๕๔ ปฐมสตร วนยวคค สต. อ. (ไตร. ล. ๒๓/๑๔๒/๓๒)

124๖. ปาตโมกขสงวรเนองกบมรรยาทและโคจร

ในบาลทงหลาย เชนสามญญผลสตรเปนตน เมอกลาวถงศลแลว ยอมกลาวถงอภสมาจารคอมรรยาทและโคจรตดตอกนไปทกแหง ดงน “...เธอยอมสารวมในปาตโมกขสงวร สมบรณดวยมรรยาทและโคจร มปรกตเหนภยในโทษ แมมประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย...” โดยนยนเปนอนวาอภสมาจารและโคจร รวมตดอยในขนปาตโมกขสงวรนดวย.

อภสมาจาร. คอสกขาเลกนอยเปนจานวนมาก อนเกยวดวยมรรยาทอนภกษควรประพฤตใหยงขนไป เกยวกบอนามยบาง เครองบรขารบาง อาหารบาง บคคลบาง เรยกวาอภสมาจาร หรออาภสมาจารยกาสกขา มาในวนยพวกขนธกะ คกบสกขาบทอนเปนปาตโมกข ซงเรยกวา อาทพรหมจารยกาสกขา หรอวภงค. สกขาบทพวกอภสมาจาร มจานวนมากมายเหลอจะนบ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณ ไดทรงรอยกรองไวเปนหมวดหมเรยบรอยสะดวกแกการศกษาในวนยมขเลม ๒ ผศกษาพงตรวจดจากทนน. ณ ทนแสดงแตหวขอพอเปนเครองกาหนดคอ: -

๑. มรรยาทอนพงประพฤตใหถกตองในการบรหารรางกาย.

๒. ” ” ” การใชและรกษาเครองบรขาร.

๓. ” ” ” การอาศยกนระหวางผใหญผนอย.

๔. ” ” ” การประพฤตวตรอนเปนกจและธรรมเนยม

๕. ” ” ” การเคารพกนตามลาดบชน.

๖. ” ” ” การจาพรรษา.

๗. ” ” ” การอโบสถกรรม.

๘. ” ” ” การตดตอกบคฤหสถ.

125๙. ” ” ” การบรโภคของตางชนด.

๑๐. ” ” ” การถอสทธในสงของ (นานาภณฑะ)

๑๑. ” ” ” การทาวนยกรรมเชนแสดงอาบต.

๑๒. ” ” ” เรองเบดเตลดเชนขออารกขา.

สกขาบทเหลาน ปรบอาบตทกกฎแทบทงนน นอกจากบางอยางปรบถงถลลจจย ซงมนอยสกขาบทเตมท. เปนสกขาบทอนพงประพฤต เพยงเพอไมใหหมภกษมมรรยาทเลวไปกวาชาวบาน ในสวนทมการถอตรงกน เชนการรกษาเครองใชสอยเปนตน, และเพอเปนขนบธรรมเนยมอนประณตสาหรบสงฆเอง จะไดเปนทเคารพนบถอของชาวบาน ในสวนทแปลกจากทชาวบานทากนอย, และเปนสกขาบททหมนใหเหมาะสมไดทกกาล ผดกบสกขาบทอนเรยกวาปาตโมกข.

โคจร. คอบคคลและสถานทอนภกษควรไปมาหาส ไดแกสถานทซงไมนาใหเกดอนตรายทงทางกายเชนถกทาราย และทางใจ เชนถกกเลสมราคะเปนตนครอบงา, ตรงกนขามกบ อโคจร คอสถานทอนภกษไมควรเทยวไป ระบชอไวในบาล ๖ อยาง คอ หญงแพศยา หญงหมาย สาวเทอ ภกษณ บณเฑาะ (คนถกตอน) และรานสรา. ทเหลานภกษไมควรไปหรอเกยวของ เวนไวแตมธระอนเปนกจลกษณะ. แตแมทานระบชอไวเพยงหกอยางกจรง ถาบคคลหรอสถานทอนใหเกดอนตรายไดอยางเดยวกนแลว ถงจะไมไดบญญตหามไวตรงชอ ภกษควรเวนสน. พระองคทรงกลาวเปรยบภกษผเทยวไปในอโคจรวา เหมอนโคทเทยวไปในถนแหงเสอและราชสห, แกะขนยาวเขาไปสเซงหนาม, นกบนเขาไปในขดลมกรด (เวรมภา), และเตาปลาอนเทยวไปในเขตทดกของชาวประมงเปนตน, แมจะเปนผประพฤตดอยางอนอยบาง แตถาเสพอโคจรแลวยอมรบอนตรายซงบางทถงกบฉบหายจากพรหมจรรยทเดยว. และโทษทตองไดรบแนนอนเสมอกคอ เปนทเกลยดชงของเพอนพรหมจรรยดวยกน.

126

๗. การประชมทาปาตโมกข

ขาพเจาเขาใจวา การประชมทาปาตโมกขของสงฆในบดนยงไมไดผลตรงตามความเปนจรงนก นอกจากผฟง ฟงบาลปาตโมกขทสวดไมทน หรอบางทกไมออก (เพราะไมเคยเรยนบาล) แลว อาการทกระทากตดจะจดไปในสวนพธ เสยมากกวาจะไดผลจรง ๆ. มกจะถอกนวา ศกษาวนยเอาดวยภาษาไทยเปนการรไวปฏบตกพอแลว สวนทลงอโบสถเปนภาษาบาลเรวปรอ กเพยงเพอรกษาธรรมเนยมในการลงปาตโมกขไวเทานน. ตามธรรมดา พระสงฆไมไดพดภาษาบาลกน แมพดชา ๆ กยงฟงกนไมถก เพราะไมชนห ใครครวญแลว ทาใหคดไปวา การสวดกเหมอนนกแกวพด ผนงฟงกเหมอนฟงนกแกวพด. ไมคอยมภกษใดเคยแสดงโทษเปดเผยอาบตของตนขนมา ในขณะทสวดปาตโมกข ดงทกลาวไวในบาลเลย. ทงนเปนเพราะพระสงฆในบดน สวนมากนยมแสดงอาบตเสยกอนลงปาตโมกขใหสนเชงทก ๆ ชออาบต ถงสงฆบางพวกจะจาแนกชออาบตแสดง บางพวกไมจาแนกชอ กคงไดผลเทากน เพราะพวกทจาแนกชอ กจาแนกไปจนหมดชออาบต ทงทบางคราวตนหกไดตองอาบตครบทกชอทแสดงนนไม เปนธรรมเนยมอยางหนงวา จะตองแสดงอาบตกอนลงปาตโมกขเทานน

ทจรง การสวดปาตโมกขไปทละสกขาบท กเพอใหผฟงคอยกาหนดไลตามไปในใจทละสกขาบทเหมอนกน เมอถงอาบตทตนทาลวงแลว ยงไมไดแสดงกจะนกได. และมการแสดงอาบตทามกลางสงฆ, ถาเปนอาบตวฏฐานคามน คอ สงฆาทเสส กจะไดบอกผดไปกระทาคน ตามโอกาสทควร. เมอมอาบตกจะไดปตในศลวสทธของตนอยางมากมาย ซงเปนบาทฐานอยางสาคญของจตตวสทธประการหนง.

แมพทธภาษตในบาล ตก. อ.๕๕ จะกลาววา ไมมใครอาภพตอการบรรลโลกตตรธรรมเพราะการลวงสกขาบทเลกนอยเหลานกจรง แตการสะเพราตอการชาระอาบตเชนน จะทาใหกลายเปนนสยปดอาบต หรอเฉย ๆ ตออาบต ปราศจากโอตตปปะยงขนทกท ถงกบปกปดอาบตชว

๕๕ ฉฏฐสตร จตตถวคค ทตยปณณาสก ตก. อ. (ไตร. ล. ๒๐ น. ๒๙๗ บ. ๕๒๖)

127หยาบไดโดยงายดาย. ในบดนแมวามภกษมากขน สวนการออกจากอาบตวฏฐานคามนยงนอยลงจนหายาก ระเบยบวฏฐานคามนเกอบเปนหมน. แตกดเหมอนไมใครมใครเชอเหมอนกนวา ภกษในบดน ลวงอาบตชวหยาบนอยกวาครงพทธกาล. อาบตชวหยาบทเกยวตนผเดยว เชนสญเจตนกสกขาบท ปฐมสฆาทเสส เปนตนนน ตามบาลเลาถงวามผตองกนบอย ๆ และประกาศตนเองอยางโจงแจงเปดเผยทวไปในหมสงฆ บดนดเหมอนไมมใครตอง หรออยกรรมเพราะสกขาบทอนเกยวกบตนผเดยว และเปนภายในเชนสกขาบทน. ถาไมใหปรบเอาการทาปาตโมกขพอเปนพธแลว จะใหปรบเอาอะไรเลา ? ทวาทาพอเปนพธ กคอไมไดอบรมใหเกดหรโอตตปปะ ในสนดานอยางแทจรงนนเอง. เพราะการลงปาตโมกขบดน แทบจะกลายเปนการไปทนนงราคาญ เมอยหลงในโบสถชวโมงหนงไปเสยแลว วดทไมมกฎแขงแรงจะมผไมลงประชมปาตโมกขเปนอนมาก เพราะไมมใครอยากไป นกเปนโทษของการทกอน ๆ มาเคยทาแตพอเปนพธเหมอนกน. ครงพทธกาล แมภกษผอยปากยงอตสาหมาประชมปาตโมกข ดวยใจและการกระทาอนเปนธรรมแทจรง ซงขอใหเรา, ภกษสงฆในบดน พยายามใหเปนเชนนนยง ๆ ขนไปกวาทเปนอยในบดน เถด ! จะไดผลทแทจรงอนเปนบนไดขนตนของการกาวขนสรอยพระอรหนต.

บาลสน ๆ แตแสดงหลกของการประชมปาตโมกขทไดผลจรงตามพทธประสงคนน คอบาล โคปกโมคคลลานสตร๕๖ ตอนหนงเปนภาษตของพระอานนท วา: -

“พราหมณ ! สกขาบทเปนปาตโมกข ทพระผมพระภาค ผรเหน เปนพระอรหนตตรสรชอบเอง ทรงบญญตแสดงแลว แกภกษทงหลายมอย, พวกเรากคนกตาม, ครนถงวนอโบสถ, กเขาไปอาศยเขตบานอนหนง ทงหมดประชมเปนพวกเดยวกน. ปาตโมกขของภกษเปนไปได (คอแสดงได) เราทงหลายกเชญภกษนนใหแสดง. เมอเธอกาลงสวดอย อาบตหรอโทษกาวลวงของภกษใดมอย เราทงหลายกใหภกษนนทาเสยตามธรรมตามคาสอน เขาจะเขาใจวา ภกษทงหมดใหทากหามได ธรรมตางหากทบงคบใหเขาทา.” ดงน.

การปาตโมกขเชนน เปนการปกครองสงฆใหเปนไปโดยสามคคธรรม ราบรนหมดจดสะอาดแท, ทงอบรมใหเปนผมปรกตเหนเปนภย แมในโทษเลกนอยเนองจากเหนแกธรรมเปนใหญดวย.

๕๖ โคปกโมคคลลานสตร เทวทหวคค. อปร. ม. (ล ๑๔/๘๙/๑๐๕)

128

๒. สงวรคออะไร ?

คาวาสงวร แปลตามพยญชนะวากนหมด ถอเอาความไดแกการปด, กน, อด, ระวง. ไมใหความชวเกดขนในตน เรยกสน ๆ วา “การสารวม” จะแยกอธบายในทนเปนสองประเภทคอการสารวมโดยทวไป และสารวมเฉพาะปาตโมกขซงกลาวถงในขนน.

๑. การสารวมทวไป.

ในบาล กลาวการสารวมไวโดยหลกตาง ๆ กน สวนมากกลาวตามหลกทวารทงหก อนเปนทางนามาและเกดขนแหงความชวภายในใจ ไดแกตาหจมกลนกายและใจเอง ทานจงสอนใหระวงประต ๖ แหงน เรยกวา สารวมอนทรย, การสารวมชนดนเรยกวา อนทรยสงวร จดเปนศลประเภทหนงตอลาดบจากปาตโมกขสงวรศล, เปนอนวาไมตองพรรณนาในทน จะไวกลาวในขนตอไปคอขนทสอนเปนขนแหงศลนนโดยตรง.

ในบาลอกบางแหง ตรสยนทวารอนบคคลพงสารวมเพยง ๓ คอ กาย วาจา ใจ ดงตวอยางพทธภาษตวา: -๕๗ “การสารวมดวยกาย เปนการด, การสารวมดวยวาจา เปนการด, การสารวมดวยใจ เปนการด, การสารวมไดทกแหง เปนการด, ผมความละอายตอบาปสารวมไดทกแหง เราเรยกวาผรกษาตวได.”

อกชนดหนง ทานกลาวการสารวมไวอยางกวางโดยอาศยธรรมอนเปนเครองสารวมนนเองเปนหลก เรยกวาสงวร ๕ อยาง คอ: -

๑. ศลสงวร สารวมดวยศล. ไดแกการสารวมแหงปาตโมกขสงวรศลสนเอง จะไวกลาวในประเภทหลงของตอนน.

๕๗ อปปกสตร สคาถ. ส (ไตร, ล. ๑๕/๑๐๖/๓๓๙).

129 ๒. สตสงวร สารวมดวยสต. ไดแกการมสตคอยระวงรกษาทวารทงหกหรอสามดงกลาวขางตน. สตเปนเครองปดกนความชวไดอยางด ดงอนรทธภาษตทกลาววา “นกวปสสนา พงทาสตปฏฐานอนสงสด ใหเปนเหมอนเครองกนททวารทงหก แลวฆากเลสอนเขาไปของตดอยทขายนนเสย.” แมพระผมพระภาคเอง กทรงตรสไววา “ภกษ ท. ! ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะอยเถด, นเปนอนสาสนของเรา แกพวกเธอทงหลาย.” และ “ภกษ ท. ! อรยสาวกผมาตเปนนายประต ยอมละกศลและทากศลใหเจรญได ยอมละสงมโทษ และทาสงปราศจากโทษใหเจรญได ยอมบรหารตนใหหมดจดได.” ๕๘ ถากลาวสน ๆ กคอ การรสกตวทนทวงท ยอมปองกนโทษหรอความชวได.

๓. ญาณสงวร สารวมดวยญาณคอความร. ผรจนาคมภรวสทธมรรคกลาววา ปจจยสนนสสตศลหรอการเสพปจจยสโดยปราศจากโทษ อนภกษจะสารวมไดดวยสงวรน, และยงหมายความกวางไปถงปญญาเครองกาจดเครองกาจดกเลสและความชวเหลาอน. พระพทธภาษตททรงตอบอชตมาณพวา “กระแส (คอกเลส) เหลานน บคคลจะปดเสยไดดวยปญญา.”น กคอญาณสงวรนนเอง. กลาวสน ๆ วา ความฉลาดรเทาถงการณ ยอมปองกนโทษหรอความชวได.

๔. ขนตสงวร สารวมดวยขนตคอความอดทน. การอดทนตอความเหนดเหนอย, ความหนาวรอน, และวาจาอนแสลงหได ยอมปดกนความชวอนจะเกดขนภายใน หรอปรากฏออกมาถงภายนอก หรอบางทถงกบกาจดใหหมดไป. ขาดความอดทนเมอใด กเปนการเปดชองใหความชวเกดขนเมอนน. ภกษผไมอดทนตอความเจบ อาจฆายงเปนตน เมอใดกได, ไมอดทนตอความโกรธ อาจฆาเพอนฝงกนเมอใดกได, ลกอาจฆาบดามารดาของตนเพราะความโกรธได. ขณะเมอสตหรอความรยงเกดขนไมทนกาล ควรมการอดทนไวกอน, บางครงความชวหมดโอกาสโดยลาพงขนต ไมตองเดอดรอนถงสตหรอญาณกม, บางครงสตหรอญาณตองเกดกอนขนตกม จงเปนอนวา ขนตหรอการทนอดกลนไวกอนใหทนทวงท ยอมปองกนโทษหรอความชวได.

๕. วรยสงวร สารวมดวยความเพยร. เปนการเหมาะทสด ททานจดสงวรขอนไวเปนขอสดทาย เพราะเปนการสารวมทยดยาวสมาเสมอตลอดเวลาไมขาดระยะ อยางทเรยกวาตงหนาทาจนกวาจะถงทสด. ในบาลทงหลายเรยกการละอกศลวตก และการระวงไมใหอกศลวตกเกดขนวา “วรยะ” เปนวรยะของผประพฤตพรหมจรรยโดยตรง, จะหมายมาถงความชวทางกายวาจาอนเปนสวนศลดวยกไดโดยออม

๕๘ มหาวาร. ส (ไตร. ล. ๑๙/๑๙๑/๖๗๔).

130 วรยะทวไป รไดโดยบาล๕๙ ทตรสวา “ภกษ ท. ! ภกษในสาสนาน ยอมปลกฉนทะยอมพยายามยอมปรารภความเพยร ยอมประคบประคองตงไวซงจต (ในการกระทา) - เพอการไมบงเกดแหงสงอนเปนอกศลลามก ซงยงไมบงเกดขน ๑, - เพอการละสงอนเปนอกศลลามก อนบงเกดขนแลว ๑, - เพอการบงเกดขนแหงธรรมเปนกศล อนยงไมบงเกดขน ๑, - เพอความตงมน ความไมเลอะเลอน ความเจรญโดยยง ความไพบลย ความงอกงาม แหงธรรมเปนกศล อนบงเกดขนแลว ๑. ภกษ ท. ! (ธรรมสอยาง) น เราเรยกวาความเพยรโดยชอบ.”

ผศกษาใครครวญถงธรรมสอยางนใหซาบซง กยอทราบไดเองวา จะเปนเครองกดกนความชวของผปฏบตไดเพยงไร, และนอกจากกดกนความชวแลว จะเปนการปลกฝงความดดวย. ทจรงการสารวมดวยความเพยรคอการตงหนา ปดอดความชว โดยไมเปดชองใหมนเกดขนแมแตนอย. บาลบางแหงตรสเรยกอาการแหงความเพยร วาเปนความไมประมาท สวนหนงดวย.

ตามทกลาวมานเปนการแยกกลาวเฉพาะขอ ซงหมายความวาเพยงขอเดยว กสามารถปดกนความชวสวนนน ๆ โดยเฉพาะได แตถาจะกลาวใหเนองกน คอตองใชทงหาขอในเรองเดยวกนเนองกน อนอาจมไดในบางคราวแลว ยอมกลาวใหเนองกนไดดงนวา ขนแรกตงใจสารวมดวยการเวน อนเรยกวาศลสงวร, แตตองอาศยสตสงวรควบคมใหเวนอยเสมอ หรอรสกตวในเมอคดจะไมเวน, แตลาพงสตอยางเดยวอาจควบคมไมตรงทางนก จงควรมความรจกผดชอบ อนเรยกวาญาณสงวรเขาประจาอยดวย, ถาเกดการยากลาบากในการสารวม กเปนหนาทของขนตสงวรจะตองอดทน, ถาจะตองตงหนาทาไปนาน ๆ วรยสงวรยอมรบภาระอนน. ถาถอตามแนวทเนองกนดงน ปาตโมกขสงวรกอาศยสงวรครบหาอยาง. แมขอปฏบตอยางอน ๆ กเชนเดยวกน.

๒. การสารวมเฉพาะปาตโมกข

ดงกลาวมาแลววา สารวมปาตโมกขนน คอศลสงวร อนเปนขอตนแหงสงวรหาอยาง. ในทน ขาพเจาอยากถอเอาหลกของทานผรจนาคมภรวสทธมรรคทกลาววา “เจตนาอนเปนเครองงด

๕๙ มหาสตปฏฐานสตร มหา. ท. (ไตร. ล. ๑๐/๓๔๘/๒๙๙).

131เวนเปนศล.” เพราะเมอถอตามนยน กเปนอนวาศลสงวรคอ การสารวมดวยเจตนาเปนเครองเวนนนเอง เปนการเขาใจไดงายไมตองการคาอธบาย และชดเจนเหมอนสงวรสอยางขางปลาย.

เจตนาเปนเครองเวน ตามสกขาบทอนเปนปาตโมกข ยอมคอยตกเตอนใจภกษไมใหลวงสกขาบทนน ๆ. อาการทเธอไมกาวลวงสกขาบทนน ๆ ดารงกาย วาจา ใหสะอาดหมดจดเฉยอยไดดวยการคอยควบคมนนแหละคอ การสารวมในปาตโมกข. ซงสาเรจไดดวยศลสงวรหรอการสารวมดวยการเวน. กลาวสน ๆ วา การละเวน นนเปนการสารวมชนดทใคร ๆ กเหนไดเองอยแลววา เปนเครองปดกนความชวไดอยางไรและเพยงไร.

๓. ศลคออะไร ?

ภายใตกรณทปาตโมกขสงวรกเปนศลขอหนง เชนเดยวกบศลอกสามหมวด จงควรอธบายใจความของคาวาศลเสยในทนดวย, เมอถงนทเทสแหงศลอกสามหมวด คอ อนทรยสงวร อาชวปารสทธ และปจจยสนนสสตศลในขอตอไป จะไมตองอธบายอก ใหถอเอาใจความในอรรถของคาวา “ศล” อยางเดยวกนกบในทน. จะอธบายเปนขอ ๆ ไป ตามแนวททานกลาวไวในวสทธมรรค ตอนศลนทเทส.

๑. อะไรเปนตวศล ?

คาตอบของทานพระสารบตรในคมภรปฏสมภทามวา เจตนาคดงดเวนในการลวงสกขาบทนน เปนตวศล. หรอเจตสกอนไดแกความรสกภายในใจ ในการงดเวนนน ๆ เปนตวศล. หรอความรสกอนไมตดตอกบวตถทตนจะลวงกเปนตวศล. และหรอการไมกาวลวงของบคคลทสมาทานสกขาบทแลวนนแล เปนตวศล. ๖๐

๖๐ วสทธมรรค สลนเทศ ภาค ๑.

132๒. ทเรยกวา ศล เพราะเนอความวากระไร ?

อธบายวา๖๑ เพราะอรรถคอเนอความวา ปรกต กลาวคอความสงบ ไมวนวายของกายและวาจานนเอง จงไดเรยกวาศล, อาจารยบางหมอธบายอรรถแหงศลกวางออกไปอกวา เปนของสงสด. เปนเงอนตน, เปนของเยอกเยน, เปนของควรเสพ จงไดชอวา ศล ดงน กม.

๓. อะไรเปนลกษณะเครองใหสงเกตของศล ?

ตอบวา ศลแมจะมหลายประเภทดวยกน แตมความปรกตเปนลกษณะเสมอกนหมดทกประเภท. เปรยบเหมอนรปตาง ๆ แมแปลกกนโดยสหรอสณฐาน กมการเหนไดดวยตาเปนลกษณะเสมอกนหมดฉะนน.

๔. อะไรเปนรสของศล ?

ความรสกททาลายการทศลเสยได และความหมดจดจากโทษเปนรสของศล. คาวารสแปลวา วสยเปนทนายนด เชนความหวานเปนรสของนาตาลเหมอนกน.

๕. อะไรเปนเครองปรากฏ หรอเครองหมายของศล ?

ความสะอาดททวารคอกายวาจานนแหละ เปนเครองหมายหรอธงชยของศล, เชนเดยวกบควนขนจากทใด เปนเครองหมายใหรไดวามไฟหรอความรอนอยทนน

๖. อะไรเปนฐานทตงอาศยของศล ?

๖๑ อธบายตอไปน กลาวตามแนวอธบายของผรจนาวสทธมรรค.

133 หร และ โอตตปปะ เปนฐานรากทตงของศล ดจเดยวกบฟนแผนดนเปนทตงอาศยของหมไมทวไป. ขาดรากฐานกลาวคอหรโอตตปปะแลว ศลไมอาจเกดหรอตงอยได เชนเดยวกบปกเสาในอากาศ.

๗ .ศลมอะไรเปนอานสงส ?

ตรสแกพระอานนทวา “ดกอน อานนท ! ศลทภกษประพฤตดแลว มการไมตองเดอดรอนเปนผล เปนอานสงส.” และตรสแกคหบดวา “คหบด ! ผมสตเตมท ยอมไดโภคะกองใหญ กลาวคอความไมประมาทอนเปนของมคณอยางยอดเยยม, ผมศลเตมทยอมมเกยรตอนฟงกระฉอนไป, ผมศลเตมทยอมองอาจแกลวกลา ในทประชมกษตรย หรอพราหมณ หรอคหบด หรอสมณะ, ผมศลเตมทยอมตายมสตไมหลงฟนเฝอ, ผมศลเตมทตายแลวยอมไปสสคต.” และตรสแกภกษทงหลายวา “ภกษ ท. ! ถาภกษปรารถนาใหตนเปนทรก ทชอบใจ ทเคารพยกยองนบถอ ของเพอนพรหมจารดวยกนแลว ภกษนนพงทาใหบรบรณเตมทในศลทงหลายเถด.”

นอกจากน ยงมทตรสไวอกเปนอนมาก เชนคนไปสสวรรคไดเพราะศล, ไปสความดบไมเหลอ ไดเพราะศล, ศลนาสขมาตราบเทาชรา, เปนตน. พระพทธโฆษาจารยผรอยกรองคมภรวสทธมรรค ไดประมวลอานสงสแหงศลประพนธไวเปนกาพย ความวา: -

กลบตรในสาสนานเวนศลเสยแลวยอมไมมทพง. กศลนนใครจะกลาวกาหนดปรมาณแหงอานสงสได (วามเทานนเทาน) นาในแมนาคงคา, ยมนา, สรภ, สสสวด, นนนคา, อจรวด, มห เหลาน ไมสามารถฟอกมลทนสตวในโลกได, แมนาคอศลเทานน ทสามารถฟอกมลทนของสตวทงหลาย. พายฝนกไมสามาระชะลางมลทนได, แกนจนทนกไมได, แกวมกดา, แกวมณ, รศมอนนมนวลของพระจนทร กไมได.

ศลทบคคลรกษาดแลว เปนของประเสรฐ เยนทสด นเทานน ทจะระงบความเรารอนของปวงสตวในโลกได, ซงความเยนอยางอนจะใหรางบมไดเลย. กลนอนอนเสมอดวยกลนศล หาทไหนได, เพราะกลนศลยอมฟงไปไดทงตามลมและทวนลมทกเวลา.

134 บนไดอนสตวจะปนขนไปสสวรรคอยางอน อนเสมอดวยศลนน หาท

ไหนได. ศลเปนประตพระนพพาน. พระราชาผประดบดวยแกวมกดา และแกวมณ กไมงามเสมอดวยนกพรตผประดบดวยศล.

ศลยอมบาบดการตเตยนตนเองเสยได ดวยประการทงปวง. ทาชอเสยง และความแจมใสใหเกดแกเขาผมศลไดทกขณะ. ศลเปนรากฐานของคณความดทงหลายอน. ศลเปนเครองทอนกาลงของความชว. ปราชญพงรถอยแถลงอานสงสแหงศลดงนเถด.”

๘. ศลมกอยาง ?

ตอบไดหลายชนด. จะวามอยางเดยวกได, ๒อยาง, ๓ อยาง, ๔ อยาง, ๕ อยางกได, จะกลาวแตใจความพอเปนแนวคด.

ถากลาวโดยลกษณะหรออาการแลว ศลทงหมดมอยางเดยวเทานน คอศลม ปรกตภาพ เปนลกษณะ

ถาจะแบงศลออกเปนสองอยางแลว กยงไดหลายค คอ: -

ศลอนเปนสกขาบทสวนททรงบญญตวา ตองประพฤต ตองทาเชนนนเชนนเรยกวา จารตตศล อยาง ๑, และศลอนเปนสกขาบท ททรงบญญตวา อยาทาอยางนนอยางน เรยกวา วารตตศล อยาง ๑.

ศลอนเปนหลกสาคญในเบองตนแหงการประพฤตพรหมจรรย เรยก อาทพรหมจรยกศล ๑, และศลเปนเครองประพฤตละเอยดประณตขนไปอก เรยกอาภสมาจรกศล ๑.

135 ศลทประพฤตดวยหวงวา จกไดเปนเทพผเอบอมดวยกาม, หรอดวยความเหนวา เราจกเปนผวเศษไดดวยศลน เปนศลทตณหาและทฏฐเขาไปอาศยแลว เรยกวา นสสตศล ๑, สวนโลกตตรศลหรอโลกยศล แตตรงกนขามกบทกลาวมา เรยกวา อนสสตศล ๑.

ศลทประพฤตจากดเวลาเทานนวน เทานนเดอนแลวเลกเรยกกาลปรยนตศล ๑, ทไมจากดเวลา รกษาจนถงลมหายใจครงสดทาย เรยกอาปาณโกฏกศล.

ศลทสมาทานแลวขาดทาลายลง เพราะเหตผรกษาเหนแกลาภ, ยศ, ญาต, อวยวะ, ชวต, เรยก สปรยนตศล ๑, ทไมแตทาลายแมจะเสยชวตกยอม เรยกอปรยนตศล.

ศลของบถชน เรยกโลกยศล ๑, ศลของพระอรยเจา เรยกโลกตตรศล ๑.

ถาจะแยกศลออกเปนสามอยาง กไดตาง ๆ กน เชน: -

ศลเลว, ศลพอปานกลาง, ศลประณต,

ศลทรกษาปรารภตนเอง, ศลรกษาปรารภโลก, ศลรกษาปรารภธรรม,

ศลทถกกเลสลบคลา, ศลไมถกกเลสลบคลา, ศลทสงบรางบแลว,

ศลทหมดจดสะอาด, ศลทเสราหมอง, ศลทยงลงเล,

ศลของพระเสขะ, ศลของพระอเสขะ, ศลไมใชของเสขะและอเสขะ,

เหลาน เปนเครองแสดงใหเหนวา เราจะแบงศลออกเปนกอยางกได, ผศกษาปรารถนาจะเทยบเคยงแลวแบงออกไปอยางไรอกกได.

๙. อะไรเปนเครองเศราหมองของศล ?

อฏฐารมณมลาภเปนตนและเมถนสงโยค ๗ อยาง เปนเครองเศราหมองของศล.

อยางแรก อธบายวาอฏฐารมณมลาภเปนตน ครอบงาใจของภกษใดแลว เธอกถงศลวบต ชอวาม ศลขาด เพราะลวงสกขาบทขอตนและขอปลาย ขอใดขอหนง, ชอวาม ศลทะล

136เพราะลวงสกขาบทขอกลาง ๆ, ชอวาม ศลพรอย เพราะขาดแหงละสกขาบทหลาย ๆ แหง, ชอวาม ศลดาง เพราะขาดเปนหม ๆ หมละหลายสกขาบท และหลายหม.

อยางหลง ไดแกศลทผรกษายงมความรกใครอาลยในกามคณอย ขอน มบาล๖๒ ทตรสไววา: -

(๑) พราหมณ สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน ปฏญญาตวเปนพรหมจาร ไมเสพเมถนกบมาตคามกจรง แตเธอยงมใจยนดในการลบไล การประคบ การชวยอาบนาให และการนวดของมาตคาม เธอยนดปลมใจในการบาเรอนน. พราหมณ ! ขอนเรากลาววาพรหมจรรยเปนทอนทะลดางพรอย. ผนประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ประกอบดวยเมถนสงโยค ไมพนจากชาต ชรา มรณะ ฯลฯ ไปไดเลย.

(๒) อยางอนอกนะ พราหมณ ! สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน ปฏญญาตวเปนพรหมจาร ไมเสพเมถนกบมาตคามกจรง และทงไมมความยนดในการลบไล การประคบ การชวยอาบนาให และการนวดของมาตคาม, แตเธอยงพดซกซ เลนหว สพยอกกบมาตคาม แลวปลมใจ ดวยการซกซนน. พราหมณ ! ขอนเรากลาววา พรหมจรรยเปนทอน ทะล ดาง พรอย. ผนประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ประกอบดวยเมถนสงโยค ไมพนจากชาต ชรา มรณะ ฯลฯ ไปไดเลย.

(๓) อยางอนอกนะ พราหมณ ! สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน ปฏญญาตวเปนพรหมจาร ไมเสพเมถนกบมาตคามกจรง และทงไมยนดในการลบไล (เปนตน) ของมาตคาม และไมพดซกซเลนหวกบมาตคาม, แตยงชอบเพงจองดตามาตคามดวยตาตน แลวปลมใจดวยการสบตานน. พราหมณ ! ขอนเรากลาววาพรหมจรรยเปนทอน ทะล ดางพรอย. ผนประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ไมพนจากชาต ชรา มรณะไปได.

(๔) อยางอนอกนะ พราหมณ ! สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน ปฏญญาตวเปนพรหมจาร ไมเสพเมถนกบมาตคามกจรง และทงไมยนดในการลบไล (เปนตน) ของมาตคาม และไมพดซกซเลนหวกบมาตคาม และไมสบตากบมาตคามกจรง. แตครงไดฟงเสยงมาตคามทหวเราะอยกด พดกด ขบรองกด รองไหกด นอกฝากตาม นอกกาแพงกตาม เธอปลมใจในเสยงนน.

๖๒ สตมสตร มหายญญวรรค ปฐมปณณาสก สต. อ (ไตร. ล. ๒๓/๕๖/๔๗)

137พราหมณ ! ขอนเรากลาววาพรหมจรรยเปนทอน ทะล ดางพรอย. ผนประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ไมพนจากชาต ชรา มรณะไปได.

(๕) อยางอนอกนะ พราหมณ ! .....ฯลฯ.....(ไมทาถงอยางทกลาวนน) ...แตยงตามนกคดถงความเกา ทตนเคยหวเราะ พดเลนกบมาตคามแลว ปลมใจในการคดนน. พราหมณ ! ขอนเรากลาววาพรหมจรรยเปนทอน ทะล ดางพรอย. ผนประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ไมพนจากชาต ชรา มรณะไปได.

(๖) อยางอนอกนะ พราหมณ ! .....ฯลฯ.....(ไมทาถงอยางทกลาวนน) ...แตครนไดเหนคหบด หรอบตรของคหบดผอมเอบเพยงพรอมดวยกามคณ มผบาเรออย กนกชอบใจในการบาเรอนนบาง. พราหมณ ! ขอนเรากลาววาพรหมจรรยเปนทอน ทะล ดางพรอย. ผนประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ไมพนจากชาต ชรา มรณะไปได.

(๗) อยางอนอกนะ พราหมณ ! .....ฯลฯ.....(ไมทาถงอยางทกลาวนน) ...แตเปนผประพฤตพรหมจรรย ตงความปรารถนาจะเปนจอมเทวดาหรอเทวดาบางองค โดยมนใจวาเราจะไดเปนดวยศลวตรหรอตบะพรหมจรรยอนน แลวเธอกปลมใจดวยศลหรอวตรนน. พราหมณ ! ขอนเรากลาววาพรหมจรรยเปนทอน ทะล ดางพรอย. ผนประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ไมพนจากชาต ชรา มรณะไปได.”

ทงสองประเภทนเปนความเศราหมองของศล.

๑๐. อะไรเปนความสะอาดหมดจดของศล ?

ความไมแตกทาลาย, การกระทาคนอาบตทตองแลว, ความไมมเมถนสงโยค ๗ ประการ, และความไมมโทษอน ๆ เชน ความโกรธและความลบหลคณ เปนตน ทง ๔ อยางนเปนความสะอาดหมดจดของศล.

๑๑. ศลวบตมโทษอยางไรบาง ?

138 กลาวตามบาลวสทธมรรควา “คนทศลยอมไมเปนทชอบใจของเทวดาและมนษย. เพราะเปนคนทศล และเพอนพรหมจรรยดวยกนตกเตอนไมได จะเปนผถงทกขในเมอถกตเตยน, แมเมอผมศลงดงามเขายกยองตน กรสกเดอดรอน (เพราะตนหามศลไม), และเพราะความเปนผทศลนน จะเปนผมผวพรรณกระดางเหมอนแผนผานปอ. อนง ผทเอาเยยงคนทศลกพลอยรบทกขดวยสนกาลนาน เพราะฉะนนเขาจงชอวาเปนผปายทกข (ใหแกเพอนฝง) รบเทยยธรรมของทายกเหลาใด กไมเปนผลใหญแกทายกเหลานน เหตนนจงเปนคนมราคานอย สะสางยากเหมอนหลมคถทหมกหมมแรมป เปนผหมดทาทงสองฝาย เหมอนดนไฟ (ทเผาศพไหมดาทงสองขาง ไมมทสาหรบจบโดยไมใหเปอนมอ), แมเธอปฏญญาความเปนภกษอย กหาเปนภกษไม เชนเดยวกบฬาทเดนตามหลงฝงโค, เปนผสะทกสะทานเสมอ เชนเดยวกบคนทกอเวรไวรอบตว, เปนผทใคร ๆ ไมควรอยรวมดวย เหมอนซากศพของผทตายแลว, แมเธอจะประกอบดวยคณมความรเปนตน กไมควรเปนทสกการะบชาของเพอนพรหมจรรยทงหลาย เหมอนไฟเผาศพในปาชา ไมควรเปนทบาเรอของพราหมณผบชาไฟ, เธอเปนผไมควรเพอบรรลคณวเศษ เหมอนคนตาบอดอาภพตอการเหนรปฉะนน, และเปนผหมดหวงในพระสทธรรม เชนเดยวกบลกคนจณฑาลหมดหวงในราชบลลงก, แมจะสาคญวาตวมสข กจดวาถงทกข เพราะยงมสวนแหงความทกขดงภกษทกลาวถงในบาลอคคขนโธปมสตร.”

ในบาลอคคขนโธปมสตร พระผมพระภาคทรงแสดงถงภกษผทศล รบเทยยธรรมของทายกซงไมเปนการประเสรฐเลย มใจความวา ยอมตายหรอรบทกขเจยนตาย เพราะนอนกอดกองไฟเสยดกวาทศล ยอมใหเขาเอาเชอกขนสตวพนแขงชกไปมา ใหมนบาดจนถงเยอในกระดก ดกวาทศลแลวยงยนดตอการอภวาทของมหาชน, ยอมใหเขาแทงดวยหอกทหวางอก ยงดกวาทศล แลวยงยนดตอการไหวกราบของมหาชน. ยอมใหเขาเอาแผนเหลกแดงโชนนาบทตว ยงดกวาทศลแลวหมจวรแลวบรโภคกอนขาวของชาวเมอง, ยอมนงนอนบนเตยงดงเหลกทรอนแดงโชน ดกวาทศลแลวใชสอยเตยงตงทมหาชนถวาย, ยอมใหเขาจบหอยหวลงตมในหมอโลหะรอนโชน ดกวาทศล แลวอยในวหารทมผมสทธาสรางถวาย. [บาลอคคขนโธปมสตรน คณะธรรมทานเคยนาลงในหนงสอพมพพทธสาสนาเลม ๑ ปท ๑ ภาคไตรปฎกแปล หนา ๙, ผปรารถนาทราบพสดารจงดในทนน.]

139 เมอทานผรจนาคมภรวสทธมรรคไดพรรณนาโทษของคนทศล และอางบาลอคคขนโธปมสตรมสาธกแลว ไดยนความในบาลพระสตรนเขาเปนใจความสน ๆ ๑๐ ขอ ผกเปนคาถาสบไปวา:-

(๑) คนทมศลแตกทาลาย ยงละกามสขทมผลเผดรอนทนยากยงกวาทกขอนเกดจากการนงกอดนอนกอดกองไฟไมได มนจะมความสขมาแตไหน ?

(๒) คนมศลวบต จะตองมสวนแหงทกขอนเกดจากการถดวยเชอกขนทรายอนเหนยว ดงฤาจะชอวามสขอนเกดแตวามยนดในการอภวาทของมหาชน.

(๓) คนไรศลหรอจะชอวามความสขอนเกดแตการยนดตอการประณมมอไหวของผมสทธา เพราะจะเปนเหตแหงทกข ยงกวาทกขเกดแตการแทงดวยหอกทหวางอก เสยอก.

(๔) คนไมสารวม หรอจะชอวามสขเกดแตการใชจวรอนเปนเหตใหถกนาบดวยแผนเหลกอนรอนโพลงในนรก ซงตนจะตองเสวยสนกาลนาน.

(๕) คนไมมศล แมวากอนขาวจะเปนของอรอย กเปรยบเหมอนยาพษอนแรงกลา เพราะมนเปนเหตใหกลนกอนเหลกอนรอนแดงนนนานนก.

(๖) คนปราศจากศล จะนงนอนบนเตยงและตง กคอการนงนอนบนเตยงและตงอนลกโชน อนเปนทกขเบยดเบยนตน, แมจะสาคญวาเปนสข แตมนกเปนความทกขเหลอเขญ.

(๗) คนทศล จะยนดนงนอนในวหารทเขาถวายดวยสทธาอยางไรได ? เพราะทแท เปนเหมอนตวเองนงนอนอยภายในหมอเหลกอนรอนโชนทวแลว.

(๘) พระผพระภาคอนชาวโลกนบถอทวแลว ไดตรสตาหนคนทศลวามมรรยาทสกปรก นกแลวกนแหนงตวเองไดภายในรกชฏ เปนคนบากามลามกเนาใน. ทด ! ทด!! ชวตของเขาผไมมปญญา หมหอรางกายดวยเครองหมายของสมณะ กไมเปนสมณะ ดแตจะทาตวเองใหถกเขากาจด ใหถกเขาขดอยเสมอ.

(๙) สวนบคคลผมศลในโลกน ยอมเวนหางกบคนทศลเชนเดยวกบคนรกสะอาดเวนหางไกลจากคถและซากศพฉะนน. ชวตของคนทศลจะมประโยชนอะไร เพราะ

140ไมพนจากภยทงหลาย แตพนจากการบรรลสข, ปดประตสวรรคเสยแลว รงแตจะจมลงสอบาย.

(๑๐) ใครอนทไหนหนอ จะเปนทนาสงสารแกผมความกรณาเทากบคนทศล เพราะความทเขาเปนคนทศลนนแล. ฯ

ทงหมดน เปนโทษแหงศลวบต.

๑๒. ศลสมบตมอานสงสอยางไร ?

กลาวตามคาของทานรจนาบาลวสทธมรรคสบไปวา ผมศลบรบรณยอมไดรบอานสงสแหงศล ตรงกนขามกบโทษ ๑๐ ขอ ทกลาวมาแลว และยงมอานสงสอน ๆ อก คอ:-

“ศลของภกษใดหมดสนมดแลว การบวชของเธอนนจดวามผล. ภยเชนการตเตยนตนเปนตน ยอมไมกระทบกระทงภายในใจของเธอผมศลบรสทธ เชนเดยวกบความมดไมอาจกระทบกระทงแสงอาทตย

ภกษงดงามในปาคอพรหมจรรย กเพราะถงพรอมดวยศลเหมอนพระจนทรงามในทามกลางหาว กเพราะรศมโชตชวง. เพยงแตกลนกายของผมศล กยงทาปราโมทยใหแกเทวดาทงหลายแลว จะปวยกลาวไปไยถงกลนศลแหงเลา. กลนศลยอมครอบงากลนคนธชาตทงปวง ฟงตระหลบไปในทศทงหลาย.

สกการะนอย ๆ ททายกทาแลวในผมศล กลบมผลใหญ, เพราะผมศลยอมเปนภาชนะควรรองรบสกการะ. อาสวะในภพนยอมเบยดเบยนผมศลไมได ผมศลยอมขดรากเหงาของทกขอนจะมาในขางหนา.

สมบตใดในมนษยและทวยเทพ สมบตนน ถาผมศลปรารถนา กไมเปนของไดดวยยาก. อนงสมบตคอพระนพพานใดอนเยอกเยนแสนจะเยน, ใจของผมศลเตมเปยม ยอมแลนไปสพระนพพานนน.

141 ศลเปนรากเหงาแหงสรรพสมบต, บณฑตทราบชดดวยประการดงนแลว พงกอบโกยอานสงสอนเกลอนกลนดวยวธตาง ๆ เถด๖๓. ฯ

๔. ขอความเบดเตลด

เกยวดวยปาตโมกขสงวร

เมอไดพรรณนาแยกอยางเปนคา ๆ ไปแลว จะไดประมวลกลาวเขาดวยกนทงสามอยางเปนการสรป, รวมทงขอความเบดเตลด ทยงไมไดกลาวในตอนทแลวมา.

๑. ความหมายแหงคาน.

คาวาปาตโมกข เปนชอแหงธรรมเปนเครองพนจากความชวพวกหนง, คาวาสงวร เปนชอแหงอาการ อนไดแกการมสตคอยควบคมระวงไวในกจอนเปนหนาท ๆ ตนจะตองระวง, ศลเปนชอแหงขอปฏบตขนกายและวาจา หรอใจแตบางสวนโดยออม, รวมทงสามคา แปลไดเปนใจความวา ความปรกตสขอนเกดแตการสารวมตามพระปาตโมกข. เปนบนไดขนแรกทผตามรอยพระอรหนตจะตองกาวขนไป.

๒. การนยมในหลกพระอรยวนย

การนยมตามหลกแหงปาตโมกขสงวรศลอนจดเปนอรยวนยในพทธสาสนา ยอมตรงกนขามกบความนยมของบคคลผครองเรอน ตรงกนขามโดยหลกทตางกน หมกอยในกาม และพรากจากกาม. พระองคจงตรสไวในปญจมสตร๖๔ ตก. อ. วา “ภกษ ท. ! ในอรยวนยน ถอวา

๖๓ วสทธมรรค ภ. ๑ น. ๗๒ ๖๔ ปญจมสตร สมโพธวรรค ตตยปณณาสก ตก. อ. (ไตร. ล. ๒๐/๓๓๕/๕๔๗)

142การขบเพลงยอมเปนเหมอนการรองไห การฟอนราเปนอาการของคนบา, การหวเราะ (จนถงกบแสดงไรฟน) เปนอาการของเดก. ภกษ ท. ! เพราะฉะนน เธอทงหลายพงกาจดตดรากการขบเพลง การฟอนราเสย, ควรยมแยมพอประมาณตอสตบรษผบนเทงในธรรมทงหลาย.” บาลนเปนหลกอนหนงอนแสดงวาอรยวนยตรงกนขามจากโลกนยม. และหลกขอนหมายถงทวไปในอาการอยางอนซงเปนไปทานองเดยวกน แมพระองคไมทรงบญญตเจาะจงไว.

๓. การสารวมปาตโมกขอนเนองกบการบรโภคของภกษ.

พระองคตรสไววา๖๕ วา ภกษทศล บรโภคกอนเหลกรอนแดง ยงดกวาบรโภคกอนขาวของชาวบาน ซงไมเปนการประเสรฐเสยเลย. ในอฏฐกถา ตตยสตร เอก. อ๖๖ กลาวเปรยบไวอยางชดเจนดงนวา:-

การกนทเปนการขโมย คอ การบรโภคของภกษทศล. การกนเปนหนสนตดตว คอ การบรโภคของภกษทไมพจารณาเสยกอน. การกนอยางมรดก คอ การบรโภคของพระเสขบคคล. การกนอยางเปนเจาของแท คอ การบรโภคของพระอรหนต.

หมายความ วา ภกษททศลตองปดบงความชวไวรบอาหารฉน, ภกษแมมศล แตไมพจารณากอนจนเสยความเปนผรประมาณและความยนดในรสครอบงา ทาใหเกดผลแกทายกนอย ไมคมกบอาหารทฉน, สวนอรยบคคล ๗ ขางตน คอโสดาปตตมรรคผลจนถงอรหตตมรรค ทานฉนโดยรบมรดกจากพระพทธเจา, สวนพระอรหนตทรงคณความดเหนอสงทงปวง การฉนจงเหมอนกบเจาของเอง, ซงจะเลอกฉนอยางใดกได ไมเปนการขโมยไมเปนหนสนและไมตองอางเปนมรดก. การฉน, ศล, และผฉน เนองกนอยางน.

๔. ปาตโมกขสงวรศลในฐานะเปนธรรมผปกครองสงฆ.

๖๕ นรยวรรค ธ. ข (ไตร. ล. ๒๕/๕๖/๓๒). ๖๖ อฏฐกถาตตยสตร วรรค ๖ เอกธรรมาท เอก. อ. มโน. ๑,๗๔

143 ในตอนใกลปรนพพานตรสไววา ธรรมวนยทบญญตแสดงไวแลว จกอยเปนครในกาลทพระองคลวงลบไป.๖๗ และในบาลโคปกโมคคลลานสตร๖๘ กมอานนทภาษตเปนใจความอยางเดยวกน บาลนเลาถงวสสการพราหมณถามทานพระอานนทถงขอวา ใครเปนทพงพานกของภกษสงฆ ในเมอพระผพระภาคปรนพพานไปแลว. ทานพระอานนทอางเอาธรรม คอสกขาบทอนเปนปาตโมกข (โดยเฉพาะ) วาธรรมเปนเครองบรหารสงฆ. สงฆแสดงปาตโมกขทกกงเดอน. ธรรมคอปาตโมกขมสงฆเปนผถอ บงคบใหผมโทษตดตวทาคนโทษนน ๆ เสย แตถอวามใชบคคลหรอสงฆบงคบ ธรรมตางหากบงคบและถอธรรมนเปนเหมอนผปกครองสงฆ. แงแหงอานสงสสวนนกระมง ทนกวนยมกจะเหมาเอาแตเพยงวา วนยเปนเครองควบคมหมใหเรยบรอย เหมอนดายรอยดอกไมมใหกระจดกระจาย ซงทแทวนยเปนการปกครองททรงประทานใหธรรมเปนใหญแทนบคคลเปนใหญมากกวา. ปาตโมกขยอมตงอยในฐานะ เปนสงฆธรรมนญสวนหนง เชนเดยวกบรฐธรรมนญในการปกครอง แบบประชาธปไตยเหมอนกน.

๕. การตองอาบตคออะไร ?

การลวงปาตโมกขสงวรศลขอใดขอหนง เรยกวาตองอาบต. ผทตองอาบตชนดทแกไขได คออาบตทอาจทาคนใหหมดโทษไดดวยการอยกรรม และการเปดเผยความผดของตนทเรยกวาแสดงอาบตนน ยงมหวงบรรลคณความดในเพศภกษเปนลาดบไป แมพระอรยบคคลกยงตองอาบต ดงทตรสไวในบาล ตก. อ.๖๙ วา “ภกษ ท. ! ภกษในสาสนานเปนผทาเตมทในสวนศล แตทาพอประมาณในสมาธ ทาพอประมาณในปญญา (คอเปนโสดาและสกทาคาม) กม, ทเปนผทาเตมทในศลและสมาธ แตทาพอประมาณปญญา (คอเปนอนาคาม) กม, ททาเตมททงในศล ทงในสมาธ ทงในปญญา (คอเปนอรหนต) กม. เธอเหลานน ยอมลวงสกขาบทเลกนอยบาง ออกจากอาบตบาง. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวาไมมใครกลาววาเปนคนอาภพ (คอไมอาจบรรลโลกตตรธรรม) เพราะเหตลวงสกขาบทเหลาน. แตเธอเปนผมศลยงยนมนคง ในสกขาบทอนเปนเบองตนแหงพรหมจรรย อนสมควรแกพรหมจรรย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลายเหลานน...”

๖๗ มหาปรนพพานสตร มหา. ท. ไตร. ล. ๑๐ น. ๑๗๘ บ. ๑๔๑ ๖๘ โคปกโมคคลลานสตร เทวมหวรรค อปร. มช. (ไตร. ล. ๑๔/๘๙/๑๐๕) ๖๙ ฉฏฐสตร วรรค ปณณาสก ๒ ตก. อ. (ไตร. ล. ๒๐/๒๙๗/๕๒๖)

144 เมอพระอรยบคคลกตองอาบต จงเปนอนเชอไดวา ภกษปถชนตองอาบตกมหวงทาคน ออกจากอาบตแลวปฏบตกาวหนาขนไปจนถงสดได นอกจากจะตองอาบตอนเปนมลเฉทแหงเพศเชนปาราชก ซงทานวาตองออกมาบรรลไดดวยเพศฆราวาส จงเปนอนวา อาบตทภกษตองแลว เธอพงทาคนเสย หรอถาตองอาบตเปนมลเฉท กปฏญญาตนเปนฆราวาสเสย ทาเชนน จะพนจากโทษนนและบรรลขนไปไดโดยลาดบอก. หลกทวาตองปาราชกแลวสกออกมาบรรลโลกตตรธรรมไดดวยเพศฆราวาสอกนน ยงไมเคยพบในบาล เหนมแตอฏฐกถา เชน อฏฐกถาจฬจฉราสงฆาฏสตร เอก. อ.๗๐ เปนตน.

อฏฐกถาอรฏฐสกขาบทกลาววา “ธรรมททาอนตรายแกสวรรคและนพพาน เรยกวา อตรายกธรรม ม ๕ อยาง คอ กรรม กเลส วลาก อปวาท และอาณาวตกกมะ, .....อาบตทภกษแกลงตอง เรยกวา อาณาวตกกมะ. อาบตนนจะทาอนตรายเพยงชวเวลาทภกษตองปาราชกแลว ยงปกปดปฏญญาตนเปนภกษอย หรอชวเวลาทภกษตองครกาบตแลว ยงไมไดอยกรรม, หรอภกษตองอาบตเบา ๆ แลว ยงไมไดแสดงอาบตนนเสยเทานน, พนจากนนไมทาอนตรายเลย.” เปนอนวา ตองอาบตแลวแสดงเสยโดยระเบยบวธนน ๆ กพนโทษ ทานจงกลบาวไววาปาตโมกขสงวรศลน เปนเทศนาสทธ คอหมดจดไดดวยการแสดง, แมการตองปาราชกแลวบอกคนสกขาสกไปเสย กถอวาเปนการแสดงเหมอนกน เปนแตจะกลบมาบวชอกไมไดเทานน. แมการอยกรรมในอาบตสงฆาทเสส กรวมเรยกวาการแสดง แตเปนการแสดงคนละอยาง, ปาตโมกขสงวรศลจงเปนเทศนาสทธแท, เนอความตอนน กลาวไวในอฏฐกถารปยสกขาบท.

สาหรบอฏฐกถาจฬจฉราสงฆาฏสตรนน กลาวา “.....ภกษผตองปาราชกแลว ละเพศภกษเสย อยในเพศสามเณร รกษาศลสบใหบรบรณ ขวนขวายในภาวนา บางพวกกยงเปนโสดาบน สหทาคาม อนาคาม บางพวกเกดในเทวโลก ...”๗๑ ซงหมายความวา บรรลโลกตตรธรรมนนเอง. โลกตตรธรรมนน บรรลขนตนเชนโสดาบนแลว กเปนแนนอนวาตองบรรลขนสดคออรหนต, จงเปนอนวา อาบตกคอโทษทยงไมไดแสดง เทานน.

๗๐ มโนรถปรณ ภาค ๑ หนา ๗๑ ๗๑ ผปรารถนาดพสดาร จงดอคคขนโธปมสตร ในหนงสอพมพพทธสาสนา ภาคไตรปฎก แผล ป ๒๔๗๖ หนา ๙ และภาคความรทวไปปเดยวกน หนา ๑๐๑.

145 ผมอาบตตดตว สนชพลง คตเขารไดโดยพทธภาษต๗๒ วา “ภกษ ท. ! เรากลาวนรกบาง กาเนดเดรจฉานบาง วาเปนคตของภกษผทศล.”

๖. ประโยชนแหงปาตโมกขสงวรทสะอาดหมดจด.

บาลทตยสตร๗๓ กลาวอานสงสของการสารวมในปาตโมกขโดยความเปนเหตแหงการรบรในมรรคพรหมจรรยวา “ภกษ ท. ! ภกษเปนผมศลสารวมในปาตโมกขสงวร สมบรณดวยมรรยาทและโคจร มปรกตเหนเปนภยในโทษ แมมประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย. ภกษ ท. ! นเปนเหตเปนปจจยประการท ๔ ทเปนไปพรอมเพอไดวปสสนาปญญา อนเปนเบองตนแหงมรรคพรหมจรรย ทยงไมเคยได และเพอความไพบลยงอกงามเตมรอบโดยยง แหงวปสสนาปญญาทไดแลว.”

ในบาลตตยสตร อฏ. อ.๗๔ กลาวปาตโมกขสงวรวาเปนธรรมอนหนง ในบรรดาธรรม ๘ อยาง ซงทาใหเปนอาหเนยยบคคล ปาหเนยยบคคล ทกขเณยยบคคล อญชลกรณยบคคล และเปนบญเขตของโลกอยางไมอนยงกวา.

ในบาลทตยสตร อฏ. อ.๗๕ กลาวถงภกษผสารวมในปาตโมกขวาเปนผประกอบดวยองคอนหนงในองคแปด ซงทาใหเปนผควรไดรบมอบจากสงฆ ใหเปนผสอนนางภกษณได ซงเปนเกยรตยศอนสงอยางหนง.

ในบาลปฐมสตร นว. อ.๗๖ ตรสวา การสารวมปาตโมกขเปนอปนสยขอหนง แหงอปนสย ๙ ขอ แหงธรรมอนเปนฝกฝายแหงการตรสร. ทรงสงสอนใหภกษจาไวตอบแกพวกเดยรถยอนทงหลาย.

๗๒ สตตมสตร วรรค ปณณาสก ๑ ทก. อ. ไตร. ล. ๒๐/๗๗/๒๗๓ ๗๓ ทตยสตร ปฐมวรรค อฏ. อ. ไตร. ล. ๒๓/๑๕๓/๙๒. ๗๔ ตตยสตร มหาวรรค อฏ. อ. ไตร. ล. ๒๓/๑๙๓/๑๐๓. ๗๕ ทตยสตร สนธานวรรค อฏ. อ. ไตร. ล. ๒๓/๒๘๗/๑๔๒. ๗๖ ปฐมสร สมโพธวรรค นว. อ. ไตร. ล. ๒๓/๓๖๓/๒๐๕.

146 ในบาลตตยสตร นว. อ.๗๗ ตรสวา การทภกษมศลสารวมในปาตโมกข เปนธรรมขอหนงในธรรม ๕ ขอ อนเปนไปเพอความแกรอบ แหงเจโตวมตทยงไมแก.

พระอปเสนวงคนตบตรกลาววา “พระโยค (คอผทประกอบความเพยรเพอถอนตนขนจากทกข) ทาศลเปนจอมเครองปกปดใจเปนผอนโทษไมเปยกเปอนได เธอยอมพนภย (เหมอนตวปลวกพนภยเพราะจอมปลวก) ฉะนน.”

เหลานสาธกมาพอเปนตวอยาง, ยงมอานสงสอกหลายประเภท แตทสาคญ กคอเปนบนไดแหงการบรรลโลกตตรธรรม หรอนพพาน นอกนนเปนอานสงสพเศษ โดยเปนความอยสข, ไปเทวโลก, มชอเสยง, อาจหาญในสมาคม, ไมหลงตายเปนตน ทแปลกและเปนเชงปาฏหารยกม เชนในอฏฐกถาสพพาสวสตร เลาเรองพระปธานยเถระไววา ทานถกงพษกดขณะนงฟงเทศน ทานระลกถงศลตงแตวนอปสมบทมา เกดปตวาบรสทธด, ดวยจตตบาทอนนนพษงไดถอยกลบและหายสนท ดงนเปนตน. ผททศลเศราหมองหลอกลวง ยอมวางเปลาผานจากอานสงสเหลาน.

๗. พระพทธประสงคททรงฝากไวแกภกษสงฆ.

พระพทธประสงคซงทรงหวงอยเนองมาจนถงทกวนน อนเกยวเนองโดยเฉพาะกบปาตโมกขสงวรน รไดโดยบาลนวมสตร อฏ. อ.๗๘ ตอนหนง ซงตรสแกอสรนทร ชอปหาราทะวา “ดกอน ปหาราทะ ! นาในมหาสมทรยอมตงอยตามธรรมดา ไมลนฝงแหงสมทรฉนใด สาวกทงหลายของเรา แมเพราะเหตจะตองเสยชวต, กไมกาวลวงสกขาบทอนเราบญญตไวแลวแกสาวกทงหลาย ฉนนนเหมอนกน.” ผทสนองพระพทธประสงคสวนนไดเทานน จงจะนบวาเปนพทธบตรทแทจรงไดผหนง เพราะเมอคดดใหดแลว มพรหมจรรยสวนนเทานน ททาใหภกษทงหลายมเพศตางจากฆราวาส มภมสงกวาฆราวาส.

๗๗ ตตยสตร วรรคเดยวกน ๗๘ นวมสตร มหาวรรค อฏ. อ. ไตร. ล. ๒๓/๒๐๓/๑๐๙.

147 ขาพเจาขอจบบทนลงดวยภาษตของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ททรงแสดงวา๗๙ “.....เพราะเหตนน ภกษควรประพฤตตนเปนคนซอตรง ใหสมเปนทวางพระหฤทยของพระศาสดา. กรยาทประพฤตใหเสยความวางใจของทาน ยอมเลวทรามไมสมควรแกสมณะเลย.” ดงน.

จบบทท ๓

๗๙ วนยมข เลม ๑ หนา ๑๘.

148

๔ อนทรยสงวรศล การสารวมอนทรย

149

ภกษทงหลาย ! นนโคนไม ! นนทสงด ! เธอทงหลายจงบาเพญ ! เธอทงหลายอยาเปนผประมาท ! เธอทงหลายอยาเปนผตองรอนใจในภายหลง !

[สตตก. อ. และอน ๆ อกมากแหง.]

150

บทท ๔

อนทรยสงวรศล - การสารวมอนทรย

บาลทเปนอทเทสในบทน ดงน :-

“ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกนนคออะไร ? คอการสาเหนยกใหไดวา เราจกเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย, ไดเหนรปดวยตา...ฟงเสยงดวยห...ดมกลนดวยจมก...ลมรสดวยลน...รบสมผสดวยกาย...รธรรมารมณดวยใจแลว จกไมถอเอาโดยนมต จกไมถอเอาโดยอนพยญชนะ, บาปอกศลคออภชฌาและโทมนส มกไหลไปตามบคคลเพราะไมสารวมอนทรยใดเปนเหต เราจกปฏบตเพอปดกนอนทรย

เหลานนไว, จกทาการรกษาสารวมอนทรยทงหลาย.”

[มหาอสสปรสตร ม. ม. ล. ๑๒ น. ๔๙๙ บ. ๔๖๕]

นทเทส

ความยอในบทน : อนทรยสงวรศล เปนปารสทธศลขอทสองแหงจตปารสทธศล. อนทรยสงวร คอการสารวมตา ห จมก ลน กาย ใจ หกอยางไว ดวยหวงวา รป เสยง กลน รส สมผส และความรสกคดนกขนเองในใจ อยางทาความรกใครพอใจยนด หรอความโกรธเคองหงดหงดยนราย ใหเกดขนในใจของตนได. ขอปฏบตน มทมาในบาลทวไป มากเหลอจะประมวล, เฉพาะในทน ยกมาจากบาลมหาอสสปรสตร ซงเปนหลกแหงการตามรอยพระอรหนต ดงปรากฏอยในตอนบพภาคนนแลว.

ตอไปนจะไดบรรยายเรองราวการตามรอยพระอรหนตในขนน โดยเกบคาอธบายจากบาลและอฏฐกถาตาง ๆ ตลอดจนถงปกรณพเศษอน ๆ เชน วสทธมรรค เปนตน มารวบรวมกนเขา. เนอความในบทนมหวขอคอ:-

๑. อนทรยสงวรศล คออะไร ? (ม ๕ กระท)

๒. เบดเตลดเกยวกบอนทรยสงวรศล. (ม ๘ กระท)

151 การพรรณนาความตามลาดบหวขอกระท มดงตอไปน:-

๑. อนทรยสงวรศลคออะไร ?

๑. อนทรยสงวร จาเปนแกการตามรอยพระอรหนตอยางไร ?

เพอใหเกดฉนทะในการตามรอยพะอรหนตยงขนสบไป จงไดยกปญหาขอนมากลาวกอน ทง ๆ ทจรง ควรกลาวตอนอานสงส.

เมอจะตองตอบปญหาขอน กจาเปนตองยอนไปหาขอความในจตตปบาทกณฑอกแตยอ ๆ วา “กลบตร ผประสงคจะตามรอยพระอรหนต พงชาระศลทงส กลาวคอ ปาตโมกขสงวรศล อนทรยสงวรศล อาชวปารสทธศล และปจจยสนนสสตศล ตงแตตน, ใหเปนผตงอยเฉพาะในศลอนบรสทธดวยดแลว จงตดปลโพธ ๑๐ อยาง...ฯลฯ” ดงน๘๐

ใจความขางบนนยอมแสดงวา การสารวมอนทรยเปนกจจาเปนในเบองตนแหงการตามรอยพระอรหนต ตอเนองจากการสารวมในปาตโมกข ปาตโมกขเปนเครองสารวมกายวาจา หรอมรรยาท อนเปนสวนหยาบและภายนอกโดยตรง สวนอนทรยสงวรนเปนศลทละเอยดสงขนไปอกขนหนง ทงนามธรรมคอใจ กถกสารวมในศลขนนดวยแลว. แมวานนควรจะเปนขนสมาธกตาม

ในการปฏบตธรรม, ถาขาดอนทรยสงวรแลว ปาตโมกขสงวรกตงอยไดยากนก ไมตองกลาวถงการจะกาวไปขางหนา. เมอไมมการสารวมอนทรย ปาตโมกขกทาลายแลวทาลายเลาอยนนเอง กาวไปไมได เหตนน จงตรสไวใน ทส. อ. วา “ภกษ ท. ! อะไรเปนอาหารของทจรต ๓ อยาง ? คาตอบคอ การไมสารวมอนทรย”๘๑ หมายความวา ถาไมมการสารวมอนทรย ทจรตทางกายวาจาใจกเกดขนและเจรญงอกงาม. การตามรอยพระอรหนต ตองมการกาวหนาซงเตมไปดวยความบรสทธ ทก ๆ ฝกาว จงตองทาใหหมดจดสะอาดเปนลาดบไป.

๘๐ ถาประสงคดรายละเอยด ดในบทท ๓ ๘๑ ปฐมสตร ยมกวรรค ทส. อ. ไตร. ล. ๒๔/๑๒๑/๖๑.

152 ผอานจะสงเกตไดจากบาลทเปนอทเทสขางตนวา ในทนนมคาวา “...กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไป...” นเปนพระดารสททรงเตอนกระตนใหกาวตอไปอก เพราะศลเหลานเปนเพยงขนตนดงพระบาลอกแหงหนง๘๒ วา “บรรดาธรรมทงสนของภกษผมปญญาในสาสนาน ธรรมคอการสารวมอนทรย ความสนโดษ การสารวมในปาตโมกข, จดเปนเบองตน.”

ผตามรอยพระอรหนต จะตองกาวผานขนอนทรยสงวรนไป โดยหลกเลยงทาแตยอ ๆ หยอน ๆ ไมไดเลย.

๒. อนทรย คออะไร ?

การตามรอยพระอรหนตขนน มชอวา อนทรยสงวรศล. สงวรคออะไร, ศลคออะไร, สองปญหานไดอธบายแลวในบทท ๓ ทงในทนนไดกลาววา จกไมกลาวอธบายเฉพาะสองคานอก. ในทนจงยงคงอยแตปญหาวา อนทรย คออะไร ?

คาวาอนทรย แปลวาอะไร ? แปลวาวตถหรอเพศพรรณ, เรองราวทเปนใหญ, เปนจอม, เปนอสระ.๘๓ เฉพาะในทนไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ รวมหกอยาง. สาหรบทวไปในทอน ๆ ไดแกสทธาวรยะเปนตน (ในอนทรยหา) กม, ไดแกเพศหญง เพศชาย ความเปนพระอรหนตเปนตน (ในอนทรยสบสอง) กม. ทงนมหลกวา วตถทสาคญเปนจอมแหงวตถพวกเดยวกน หรอสาคญในหนาทแผนกหนง ๆ ไดแลว ยอมเรยกวาอนทรยไดทงนน, เชน นกอนทรย เปนจอมแหงนกเปนตน.

ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนใหญอยางไร ? อายตนะมตาเปนตนเหลาน สวนหนง ๆ ลวนเปนอสระเตมทแผนกหนง คอในการเหนรป ยอมสทธขาดอยทตา การฟงเสยง อยทหเปนตน. จะเกดผลด หรอความฉบหายรายแรงขนในแผนกน กเพราะการกระทาของอวยวะอนน. หรอจะ

๘๒ ภกขวรรค ธรรมบท, ไตร. ล. ๒๕/๖๖/๓๕. ๘๓ สจ : สภาพใดยอมเปนจอม คอยอมกระทาซงความเปนอสระอยางยงยวด สภาพนนชอวาอนทะ. ลงคคอเพศพรรณของอนทะนน ชออนทรยะ อย ปจจย

153กลาวอกปรยายหนงวา ทง ๖ อยางน เปนเหมอนคนสาคญหาคนทจะตองควบคมระวง เพราะถาไมนาผลดทสดมา กจะนาผลรายทสดมา ถาไมเปนพระอรหนต กจะเปนจอมโจรทรายกาจ ดงนได. เพราะเปนวตถสาคญอนจะยกขนเปนเลศไดสวนหนง ๆ อวยวะเหลานจงจะไดชอวาอนทรยหรอ “คนสาคญ”.

ตา ห จมก ลน กาย ใจ ในทนไดแกอะไร ? ในทนประสงคเอาอวยวะทไดชออยางนน ๆ พรอมทงประสาทและวญญาณอนมหนาทประจาอยกบอายตนะนน ๆ. ตา กหมายเอาอวยวะทเรยกวา ลกตา พรอมดวยประสาทอนเปนสายสงขาวมาตามสายนนดวย. ห จมก ลน กาย กมอธบายเชนเดยวกน. สวนใจนนคอศนยกลางหรอทรวมรบอารมณตาง ๆ ครนรบไวแลวกจะปรงเปนเรองใหม หรอความคดนกใหมขน. ใจในทนไดแกสมองสวนทคดนกได ทอาจปรงแตงเรองราวขนสาหรบตนเอง แลวยนดหรอยนรายไดโดยไมตองอาศยตาหในขณะนนเลย. เชนคนทนกปรงแตงเรองทกาหนดเพลนใจเอาเองวา ถาเปนเชนนน ๆ จะมรสอยางนน ๆ แลวกยนด, หรอถาใครกระทบมาอยางนนกจะกระทบตอบอยางน ๆ แลวกหงดหงดยนรายโดยไมมใครตดตอดวยเลย เปนตน.

ตา ห จมก ลน กาย ใจ ทงหกอยางในทน ถากลาวใหเฉพาะกไดแก จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ และมโนวญญาณนนเอง. เปนธรรมดาของภาษาทกภาษายอมมคาบญญตพวกหนงตตงขนเฉพาะเรองราวหนง ๆ เปนคาสน ๆ หรอเหมอนกบคาอน ๆ แตมความหมายแตกตางกวางแคบกวากน อนเรยกวาคาบญญตเฉพาะ.

ตา ห เปนตนน เรยกเตมทอกอยางหนงวา จกขนทรย = อนทรย คอ ตา. โสตนทรย = อนทรย คอ ห. ฆานนทรย = อนทรย คอ จมก ดงนกม. มองหยาบ ๆ แลวนาจะเขาใจวา ควรจดใหเปนอนทรยแตอยางเดยว คอใจ กพอ. นอกนนใหเปนผสงขาวหรอกองแยก, เพราะทกอยางตองไปทใจ. แตการททานไมจดดงวาน กเพราะทสาหรบรบอารมณ หรอทเรยกวา “ทวาร” นนมถงหกแหง. ใจกเปนทวารแหงหนง ทอาจรบอารมณอนใจดวยกนปรงคดเอาเองของคนคดสมบตบาหรอนอนฝน อนจะเหนไดชดเจน, เหตนน จงไดจดเปนอนทรยทงหกสวน ตามจานวนแหงทวารอนเปนทางเกดของความยนดยนราย.

154

ทวารคออะไร ? คอวตถแหงอวยวะทเรยกวา ตา ห จมก ลน กาย ใจ นนเอง.๘๔ แตหมายเอาลวนทเปนวตถ ซงเรยกวาสวนรปธรรมเปนใหญ, ไมนบรวมวญญาณทประจาอวยวะนน แตเปนสวนนามธรรมเขาดวย. คาวา ทวาร, แปลกนตามธรรมดาวาประต เปนทรบเขาหรอถายออกแหงสงตาง ๆ. ประต คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ กเชนเดยวกบประตบานเรอน. กายเปรยบเหมอนเรอน, อารมณตาง ๆ เหมอนคนเขาออก, ใจแผนกหนง (ไมใชทงหมด) เปนเหมอนเจาบาน. คาเปรยบของเรองน อนจะพบไดในปกรณบาลตาง ๆ มวา จอมปลวกมชองหกชอง สาหรบพญาเหยเขาออก. นคอกายนนนเอง.

เราจะระวงแตหาแหงภายนอกคอ ตา ห จมก ลน กาย นนยงไมพอ ตองระวงทวารภายในคอใจดวย. ทวารหรอประตจงไดมถงหกดวยเหตน.

ในภาคบาล คาวา “ทวาร” น แปลตามศพทวา สถานทอนบคคลพงเฝา, พงระวง, พงรกษา,๘๕ อธบายวา ทใดถาไมมการระวงรกษาแลว ยอมเกดอนตรายขน ทนนชอวา ทวาร คอทอนบคคลพงเฝารกษา ประตเรอนตามธรรมดาของมนษย ตองระวงรกษาฉนใด ประตคอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ อนเปนประตแหงอตตภาพ หรอกายนคร กจะเปนสงทตองระวงรกษา ฉนนน. มฉะนนจะไดรบอนตรายรายแรงยงกวาการเผลอตอประตเรอนธรรมดา. ผตามรอยพระอรหนตตองรกษาประตน ซงลกซงกวาประตเรอน เพอใจจะไดหลดพนปลอดภยจากโจรกลาวคอกเลส และอนสยทงหลาย.

๓. การคมครองอนทรยในทวารทงหลายนน คอการกระทาอยางไร ?

๘๔ สาหรบใจไดแกสมอง ไมใชใจทสบฉดโลหต ๘๕ ทวร – สวรเณ, ธาตปปทปกา

155 พระอนรธมหาเถระ กลาววา “ผบาเพญความพนทกข พงทาการกาหนดสตอนสงสด ใหเปนเหมอนตาขายททวารทงหก แลวฆาบรรดากเลสอนเขาไปตดทตาขายนนเสย.” นเปนรอย ๆ หนงแหงพระอรหนตองคน.

พระมหากจจายนเถระ กลาววา “ตายงด กจงเปนเหมอนตาบอด, หยงไดยนกจงเปนเหมอนหหนวก, ลนยงดอยกจงเปนเหมอนใบ, ยงมแรงกจงเปนเหมอนคนสนแรง, ครงเรองราวตาง ๆ เกดขนกจงนอนเสยใหเหมอนกะตายแลว.”๘๖ นกอกรอยหนงแหงพระอรหนต เปนรอยซงมความหมายกวางขวางทสด เพราะไมเปนเพยงการสารวม ตา ห จมก ลน กาย อยางเดยว ยงเปนการปดตนทางของความทกขทงปวงเสยอยางแนนหนาดวย.

พระองคเอง. ตรสแกพระราหลพทธชโนรสวา “ราหล ! เจาจงเจรญภาวนาใหเหมอนไฟ. เมอเจาเจรญภาวนาเหมอนไฟ ผสสะทนาชอบใจหรอไมนาชอบใจเกดขนแลว กไมสามารถครอบงาจตของเจาได.”๘๗ ทรงหมายความในทนวา ไฟไมยนดยนรายตออะไรหมด. สงทเขานามาสมเปนเชอ จะดไมด สะอาดสกปรก เหมนหอมอยางไรกตาม ยอมไหมไดสนโดยอาการทเหมอนกน. เมอคนเรากาหนดจตไดเชนน ผสสะทาง ตา ห จมก ลน กาย ใจ กเปนของหมดฤทธ.

ในบาลอนอก ไดตรสแกพระพาหยทารจรยะ๘๘ วา “พาหย ! เธอพงสาเหนยกอยางนวา เมอเราเหนรป กจกสกวาเหน เมอไดฟงเสยกจกสกวาฟง เมอไดดมกลน...ลมรส...รบสมผส กจกสกวาดม,,,ลม,,,สมผส, และเมอรธรรมารมณ กจกสกวารดงน. พาหย ! เธอพงสาเหนยกอยางนแล. กเมอใด เธอเหนรปแลวสกวาเหน ฯลฯ เปนตน เมอนน “เธอ” จกไมม เมอใด “เธอ” ไมม เมอนนเธอกไมปรากฏในโลกน หรอโลกอน หรอในระวางแหงโลกทงสอง: นนแหละคอทสดแหงทกขละ.”

พระดารสขางบนนไมเพยงแตทรงแสดงการสารวมอนทรยอยางเดยว ไดทรงแสดงอานสงสอยางสงสดไวดวย, ทงเปนหลกชใหเหนวา การสารวมอนทรยนน ไมใชมแตอยางตาซงเปนขนศล อาจมสงขนไปจนถงขนบรรลอรหตตผล. ถาผใดสารวมอนทรยชนดเกดญาณวเศษมองเหน ๘๖ เถรคาถา ขททกนกาย. (ไตร. ล. ๒๖/๓๔๒/๓๖๖) ๘๗ มหาจฬราหโลกวาทสตร ม.ม. ล. ๑๒/๑๓๙/๑๔๒. ๘๘ ทสมสตร โพธวรรค อทาน ล. ๒๕/๘๓/๔๙.

156เปนวปสสนา ถงกบเหนความเปนอนตตาของสงทกอยางทงทเปนภายนอกและภายใน จนอนตตาน-ปสนาญาณเกดขนแลว ผนนจะบรรลถงทสดแหงทกข ไดแกนพพาน. ขอนหมายความวา ไมใชเพยงแตการเหนรปแลวเฉยไดอยางเดยว ซงเปนเพยงอนทรยสงวรศล แตในขณะทเฉยนนแหละ หมายถงการเพงความเปนธาต ความเปนของวางเปลา ในรป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณ ตลอดจนถงผสสะ และเวทนาทกชนดทอาศยรป เปนตน เกดขน, จนเกดวมตขนดงกลาวแลว. คาวา “เธอ” ไมมกเพราะเหนสงทงหลายเปนของไมใชสตว บคคลตวตนเราเขานนเอง การเหนเชนน สามารถทาลายกามตณหา ภวตณหา วภวตณหาใหหมดไปได จงไมตองเกดในโลกไหน ๆ อกตอไป.

พระพทธโฆษาจารย แตงคมภรวสทธมรรคไมไดกลาวอธบายกรยาสารวมไววาเปนเชนไรโดยตรง แตไดยกเอาเรองราวทเปนตวอยางของผประพฤตอนทรยสงวรมากลาวไว. เรองนนวา: -

พระจตตคตตเถระ อาศยอยในถากรณฑกะหกสบปมาแลว ยงไมเคยเหลอบไปเหนภาพมหาภเนษกรมณของพระพทธเจาเจดพระองค ทเขาเขยนไวในถานน จนเมอภกษพวกหนง มาเทยวไดเหนแลวถามขนถงเรองน ทานตอบวายงไมไดเหนเลย. ทานไมเคยเงยหนาดอะไรเลย, รไดวาเวลาลวงไปครบปหนง กเพราะเหนเกษรดอกกะถนรวงลงตามประตถาคราวหนง. มพระราชานมนตไปรบอาหารในพระราชวง ทานปฏเสธ จนพระราชาตองทรงอบายหามทารกดมนานมโดยประจาตราทนมหญงแมลกออนหมดทงนคร. พระเถระตองรบนมนตและไปเพอเหนแกชวตเดก ๆ เมอพระราชาและพระเทวถวายทานแลว สงทานกลบ ทานกลาวอนโมทนาแตเพยงวา มหาราช จงสาราญเถด, เทานน พวกภกษถามทานวา ทาไมไมกลาวเพอพระราชนดวย ทานตอบวา ไมไดทาความรสกวาพระราชาหรอพระราชน เพยงแตกาหนดวาพระราชาเทานน เพราะไมเคยเงยดวาใครเปนใครในทนน ๆ.

สวนกรยาทเรยกวาไมสารวมอนทรยนน พระพทธโฆษาจารยไดกลาวบรรยายลกษณะไวอยางละเอยดและลกซงโดยวธปรมตถ. ทานคงมงหมายใหผศกษากลบใจความใหตรงกนขาม. แลวทราบกรยาทเรยกวาสารวมเอาโดยตนเอง. คาททานกลาวไวโดยปรมตถเปนใจความคอนขางยาวยดนน มใจความวา: -

157 ๘๙“การสารวมหรอไมสารวมนน ไมใชอยทลกตาหรอห เปนตน ตามธรรมดา. แตจะมไดตอเมอเกดการคมสตหรอเผลอสตในขณะทรปมากระทบตา เปนตน ตางหาก. เรองเปนลาดบดงนคอ เมอรปมาสคลองจกษภวงคจตเปนไปสองขณะดบไปแลว จงเกดจตอนทาหนาทยดเอาอารมณนน. ครนจตนนดบไปแลว จงเกดจตทเรยกวา จกขวญญาณ, แลวจงเกดจตทรบรอารมณ, จตทพจารณาอารมณ, จตทเสวยอารมณจนรรส, ตางทาหนาททยอยกนจนเสรจและดบไปแลว กยงไมใชโอกาสแหงการสารวมหรอไมสารวม. แตตอนไป ในขณะแหงชวนจตทแลนไปเพราะไดรรสอารมณแลวนนหละ หากมความคดทลวงศล, การเผลอสต, ความไมรเทา, ความไมอดทน, หรอความเกยคราน เกดขนแตอยางใดอยางหนง นนแหละคอ การไมสารวมอนทรย.”

“เมอในขณะแหงชวนจตไมมการสารวมอนทรยแลว ขณะจตอน ๆ ทเกดมาแลวขางตนทก ๆ ตอน กพลอยชอวาไมสารวมไปดวยกนทงหมด ตลอดมาถงลกตากพลอยชอวาไมไดสารวมไปดวย. เปรยบเหมอนเมอประตเมอง (ครงโบราณ) ไมไดปด แมชาวบานปดประตบานเรอนยงฉาง พวกโจรกคงเขามาได ชอวาไมปลอดภยไปทงเมอง.๙๐ แตเมอไดปดประตเมองแลว ประตอน ๆ ภายในเมองแมไมไดปด กยอมไมมอนตราย. โดยเปรยบเทยบ : ในขณะแหงชวนจตขณะเดยวเทานน ถาเกดความรสกเชนความทศลเปนตนขนแลว ขณะจตอนตลอดออกมาถงทวารทก ๆ อยาง กพลอยชอวาไมสารวมไปดวย. ถาเกดความรสก เชนวรตแหงศลขนในขณะแหงชวนจตแลว ทกอยางกเปนอนวาไดสารวมแลวดวย. ทง ตา ห จมก ลน กาย ใจ มนยอยางเดยวกนหมด.”

โดยอธบายน เราจะเหนไดวา ทานประสงคเอาการควบคมอนทรย คอใจทประจาทวารหนง ๆ แตทานกลาวเปนโวหารธรรมดาวา สารวมตา สารวมห สารวมจมก เปนตน แทนทจะกลาววาการสารวมอนทรย คอตา หรอสารวมอนทรยททวารคอลกตา. คาในอทเทสทวาคมครองทวารในอนทรยทงหลายกคอ การทจะไดชอวาคมครองทวารแลว กโดยรกษาอนทรยทงหลายไวไดนนเอง.

กลาวโดยอกปรยายหนง, ตามหลกทขาพเจายดเปนเครองฝกฝนตวเองเกยวกบการสารวมอนทรยนน, การฝกไมใชเพยงแตสารวมตอเมอกระทบกบอารมณโดยเฉพาะหนาอยางเดยว

๘๙ คาเหลาน ทานใชศพทอภธรรมลวน, เหนวาจะไดผลนอยและทาใหผอานบางคนเลอะเลอน ขาพเจาจงเปลยนศพทใหเปนคาธรรมดาเสย, คงไวแตเนอความ. ๙๐ ตามธรรมดา โจรอยนอกเมอง.

158ควรมอบายในการหลบเลยงไมใหพบ “อารมณขาศก” นน ๆ ดวย ถาเหนวาควรหลบ. และถาเมอไดกระทบเสยแลวตองเอาชนะใหไดเสมอไป. วธนเปนการฝกทไดรบผลพรอมคราวเดยวกนไปในตว.

วธแรก ทเรยกวาหลบนน ยดหลกทตรสสอนใหปฏบตตอสตรกะพระอานนทวา “การไมพบเหน หรอไมด เปนการด, ถาจาเปนจะตองด กอยาพดดวย, ถาจาตองพดดวย ใหคมสตลวงหนาหนาไว.” ขอนคอ ถาไมจาเปนหรอเหนวา จะเอาชนะอารมณนน ๆ ไมไดแลว ใหพยายามหลบหนอารมณนนเสยดกวา. การเขาหนากบอารมณรายทงทอาจหลบไดนน เปนการประมาทและเสยงอนตรายโดยไรประโยชนสาหรบผทกาลงปฏบตอย ยงไมถงทสดและเปนการคลกคลวนวายสาหรบผปฏบตถงทสดแลว. จตเปนธรรมชาตทกลบกลอกไดงาย จงไมควรปลอยใหเปนโอกาสบอย ๆ ควรปองกนไวกอนดกวาการแกภายหลง ซงมกจะแกไมทน หรอเปนการสายไปเสยแลวเสมอ. มบรรพชตเปนอนมากทงยคนและยคโนน ปรากฏวาไดถงความวบตเพราะความดหมนตอการปองกนไวกอนนเอง. อารมณเหลานน บางชนดแรก ๆ พบกน ไมเปนของรายแรง แตเมอเสวนากนบอย ๆ เขา กกลายเปนแรงราย พอไดขณะหรอชองเหมาะยงใจไมทนชวเวลาเลกนอยเทานน กกลายเปนอนตรายรายแรงถงทสดขน. เหตนน การหลบซงเปนการปองกนจงดกวาการแก. เมอไมจาเปน กไมควรคบหากบอารมณทอาจเปนอนตรายเลย. ควรยดพระพทธภาษตทตรสวา “ความประมาทเปนทางแหงความตาย” ไวใหมน.

วธหลง คอการเอาชนะอนทรยหรออารมณนน ไดแกการฝกในวธการขมทรมานอนทรยใหเตรยมพรอมอยเสมอ เชนหดโดยนยทเรยกกนโวหารโลกวา “นบสบเสยกอน” หดเอาชนะตา ห จมก ลน กาย ใจ อยทก ๆ วนใหเคยตวไปตงแตอารมณเลกนอยไปหาอารมณใหญโต กจะไมรสกลาบากแตประการใด. และขอสาคญ คอเมอแพแกอารมณคอยนดยนรายลงไปแลว ตองพยายามเอาชนะกลบคนใหได. สตเปนสงสาคญในการน. ถาขาดการระลกหรอรสกตวแลว เปนสาเรจไมไดเลย. เพราะฉะนน ผปฏบตควรฝกสตพรอมกนไปกบการขมขทรมานอนทรยเสมอ.

ยงมการฝก ตา ห จมก ลน กาย ใจ อยางหนงอยางใด พรอมกนไปดวยกบใจ อยางตรง ๆ งาย ๆ อกวธหนง ซงไดผลดและไมตองมการศกษาอะไรมากมายเลย, วธนใคร ๆ กทาการฝกไดทกเมอ แลวแตอนทรยสวนไหนมกเปนผกอเหตในวนหนง ๆ ประจาทก ๆ วน สาหรบผนน

วธนน ไดแกการลงโทษทรมานใจอยางตรงไปตรงมา เฉพาะหนาสงทมนอยาก จนดนรนกระสบกระสาย. เชนเมออาหารชนดทถกปากมาวางอยเฉพาะหนา ถาความพอใจดนรนยงไม

159ระงบ กยงไมรบประทาน จะพจารณาโดยความเปนธาตเปนปฏกล เชนเดยวกบอาหารอน ๆ ทตนไมชอบเปนตน จนความอยากระงบเปนปรกตเสยกอน จงลงมอรบประทาน. ในสวนรปหรอเสยงเปนตน กใชวธเดยวกน. จงพยายามหาวธทลงโทษใจอนดนรนใหหนก ๆ และบอย ๆ กจะเปนปรกตไปเอง. ทงใชวาจะตองทาไปทกอยางทกสงของกหาไม เมอฝกไดสกอยางแลว อยางอนทคลายกนกพลอยทาไดโดยไมตองฝก.

เฉพาะบรรพชต ตวอยางเชน เมอรสกสวยจนพอใจในสจวรของตน กจงนาไปยอม ดวยฝนแดง หรอยอมโดยวธทใจจะไมรสกวาสวยไดอกตอไป จนภายหลงอยางไหน ๆ กไมรสกวาสวยไปเสยหมด. ถาเคยเปนนกเลงดนตร หรอชอบดนตร รวารบนมนตไปในทนนแลว จะไดฟงดนตรฝมอเยยม จะไดกลนและรสทเคยตดใจ ถาความรสกอนนยงไมระงบ กอยางรบนมนต, หรอถาเกดเมอรบเสยแลว กจงใหผอนไปแทน และบอกความรสกของตน โดยไมตองกระดากอายแตอยางใด ในไมชากจะหมดความรสกชนดนน. รวมความวา จะเอาชนะลวงหนาเสยกอนทกอยาง ถาไมชนะกจะทรมานจนชนะใหได.

การทเมอรสกวา อาหารนอรอย กเอานาเจอ. รสกโกรธยง กทนยงกดจนหายโกรธ, ขเกยจกทามนเรอยจนหายขเกยจ ฯลฯ เหลานแมจะทาไดโดยยากและดอกจะโลดโผนไปบาง กไดผลดเกนคาดหมาย. แตวาเปนสงทตองปรากฏแกตน คอ ตนไดทาลงไปดวยตนเองจรง ๆ จงจะรจก, จะศกษาความรสกอนนเอาดวยคาบอกเลาหรอหนงสอหรอการคาดคะเนเทยบเคยงนนไมได. ทกอยางตองทาดวยมานะอดทนแรงกลายงขนทกท ในทสดจะกลายเปนผไมหวนไหวเหมอนศลาแทงทบไดจรง ๆ.

๔. การไมถอโดยนมต และอนพยญชนะ ไดแกกรยาเชนไร ?

คา ๒ คาน ในปกรณทงหลาย ไดอธบายไวอยางยอ ๆ ทกปกรณ. เขาใจวาคงเปนคาทเขาใจกนไดงาย ๆ ในยคนน หรอในภาษาครงนน. ไดความจากอธบายของทานแตยอ ๆ วา ถอโดยนมต คอรวบถอ, ถอโดยอนพยญชนะ คอแยกถอเปนสวน ๆ. อยางแรกทานใหคาเปรยบวา

160รวบถอเหมอนอาการฮบของจระเข, อยางหลงยงไมพบคาเปรยบ แตคงเหมอนกบการตอดกดเปนสวน ๆ ของปลาตวเลก ๆ กระมง. จากหลกททานอธบายไวอยางสน ๆ นน เราอาจขยายออกได ดงนคอ: -

๑. เมอไดเหนรปอนยวยวน กใหมสตควบคมตนใหเพงมองไปในทางเหนเปนของวาง, ประกอบดวยธาต, เปนปฏกล, แตฉาบทาลบไลไวดวยผวทลวงตาทภายนอก. และใหมองซงถงความไมเทยงแปรปรวน, ความทนทรมาน, ความไมมแกนสารซงซอนอยในรปนน. ใหเหนสกวารป ไมทาในใจวามนษยหญงชาย เดกผใหญ สาวหนม ฯลฯ เปนตน, นเรยกวา ไมยดถอโดยนมต. และไมเพงเฉพาะสวน ๆ วา ตา ห จมก แกม คาง มอเทา ฯลฯ งามไมงามเปนตน, นเรยกวาไมถอเอาโดยอนพยญชนะ. ถาจะตองคบหาสมาคมตดตอกบรปนน ๆ ตามหนาทของมนษยทวไป กคมใจใหกาหนดอยแตธระหรอหนาท ไมใหเลยไปยดถอเอานมต หรออนพยญชนะนน ทงฝายทยวยวน และฝายยวโทสะ. ทาไดเชนน ชอวาเปนผสารวมตาไดเปนอยางด เปนผชนะรป. คนชนดนแทนทจะหลงรป กลบพบความจรงแหงรปทก ๆ ชนดทประสบ.

๒. เมอไดฟงเสยงอนยวยวนหรอยวโทสะ กมวธอยางเดยวกน. ไมถอโดยนมต คอไมผกใจวาเสยงหญง, เสยงชาย, ฯลฯ เสยงป เสยงฆอง เปนตน. ไมถอโดยอนพยญชนะ คอไมทาการกาหนดเปน เสยงโกรธ เสยงรก เสยงชม หรอเสยงกระทบเสยดสแดกดน, ฯลฯ เสยงทม เสยงเอก เปนตน. ซายงพจารณาเหนกระทงอวยวะหรอวตถสวนทใหเกดเสยง และธรรมชาตของเสยงนน ๆ โดยความเปนธาตเปนของวาง โดยนยเดยวกบการเหนรป มความรสกแตเพยงวา เสยงดงขน ! เสยงดงอย ! เสยงเงยบไปแลว ! เทานน. เชนนชอวาสารวมอนทรยคอ ห ไวได, เปนผชนะเสยง, รสกเสยงลกซงถงความจรง.

๓. เมอไดดมกลน, ไมถอวาโดยนมตวา กลนหอม กลนเหมน กลนฉน กลนเนา ฯลฯ เปนตน, และไมยดถอโดยอนพยญชนะ คอ คดคนสบไปวา เปนกลนผชาย กลนผหญง กลนผนาอบ กลนเนอ กลนดอกไม ฯลฯ เปนตน. แตจะเพงในใจถงทเกด, ความยวยวน, ความนาเกลยด ฯลฯ ของกลนนน ๆ แลวเฉยได เพราะเหนความไมใชตวตนอนจะพงยดถอของกลน. เชนนเรยกวาผสารวมจมกไวได เปนผชนะกลน. พงเขาใจวา การชอบใจเพราะหอม หรอ เกลยดเพราะเหมนนน เปนการแพเทากน, ตองเฉยไดทงสองอยางจงจะชอวาชนะ.

๔. เมอไดลมรส ไมถอวารสของคาว, ของหวาน, เปรยว, เคม, ขม, ฯลฯ. และไมถอโดยอนพยญชนะวา รสพรก รสเกลอ รสนาตาล ฯลฯ รสกลมกลอม รสกรอยชา รสชด เพราะสงนนมากไป สงนนอยไป หรอมสงทไมตองการเจอลงไป เปนตน ตลอดจนถงการกาหนดวา รสน

161ปรงโดยคนนนคนน หรอคนครวชนนนชนน เปนตน, เปนผทาความสาคญแตเพยงวา รส แลวบรโภคพอสมควรแกประมาณเพยงเพอยงอตตภาพใหเปนไปได, ไมมความพอใจหรอขนใจแตประการใดเลย ทาลนใหเปนเหมอนไมประสาท.

๕. เมอไดรบสมผสทางกาย กไมถอโดยนมต วาสมผสน ออน, แขง, นมนวล ฯลฯ เปนตน, ไมถอโดยอนพยญชนะวา เปนสมผสของหญง ของชาย ฯลฯ ของฟก, ฟาก, เปนตน. กาหนดเพยงวา กระทบสมผสเทานน ไมซาบซานเพราะพอใจ หรอเรารอนเพราะไมพอใจ, นชอวาชนะสมผสทางกายซงเรยกวาโผฏฐพพะ.

๖. เมอธรรมารมณเกดกบใจ : ไมถอเอาโดยนมตคอไมทาความรสกวา นเปนเรองโศก เรองรก เรองเพลดเพลน เรองนากลว ฯลฯ เปนตน ไมถอโดยอนพยญชนะวา เกดแตผนนผน สงนนสงน ตอนนนด ตอนนไมด อนจะทาใหเกดความพอใจและไมพอใจ โดยไรประโยชน, แตจะพจารณาใหเหนความกลบกลอกแปรปรวนเปนธรรมดาของเวทนา สข ทกข ฯลฯ นน ๆ อยเสมอ. นเปนการชนะธรรมารมณ.

วธทงหมดนพงเขาใจวา ไมไดทาใหเฉยเปนคนวกลจรต หรอเสยกจการงานไปแตอยางใดเลย, คงมความรสกในการดาเนนกจการตาง ๆ ไดตามปรกต ไมมผดพลาดเสยหาย เพราะทาดวยความสบงหนกแนนเยอกเยนและมสตสมบรณ ไมไดทา – พด –คด – ดวยใจอนกาหนดหลงใหล หรอเดอดแคนเปนฟนไฟ อนเปนลกษณะของผไมสารวมอนทรยตางหาก.

๕. อภชฌาและโทมนสคออะไร ?

“อภชฌา” แปลตามศพทวา ความเพงเฉพาะ,๙๑ ไดแก เพงดวยความอยากไดในสงทตนเหนแลวเปนตน. เรยกสน ๆ ในภาษาไทยวา “ความพอใจ.”

“โทมนสส” แปลตามศพทวา ความมใจชว, ไดแกความโกรธแคน เพราะเกลยดสงนน ๆ ทตนเหนแลวเปนตน. เรยกสน ๆ ในทนวา “ความไมพอใจ.”

๙๑ สภาพใดเพงสมบตของผอนเฉพาะหนา สภาพนนชอวา อภชฌา, อภ บทหนา เฌ ธาตในความคด. อ ปจจย - - สจ, ๒๓๔.

162 เมอรวมเขาทงสองอยางเปนอภชฌาโทมนนสส กแปลไดสน ๆ วา ความพอใจและไมพอใจ ซงเรยกกนทวไปวา ความยนดยนราย.

ทงสองอยางน เปนอกศลธรรมอนลามก เพราะทาความชวทก ๆ ประการ ใหเกดแกผไมสารวมอนทรยนน ๆ เมอคนเราขมความอยากไวไมอย กลอานาจแกความอยาก อนเปนเหตใหทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต เพอไดสงทตนอยากนนทนททโอกาสอานวย, หรอพยายามอยจนกวาโอกาสจะอานวย สวนโทมนส หรอความโกรธแคน ยนรายกทานองเดยวกน. อาจทาใหฆาไดกระทงมารดาของตนเปนตน จงไดนามวา อกศลอนลามก, เปนมลเหตใหทาอกศลอนลามกอยางอนตอไป.

อภชฌาและโทมนส หรออกศลอนมมลมาจากอภชฌาและโทมนส ยอมหลงไหลไปสผทไมสารวมอนทรยอยเสมอ ทงในขณะนนและขณะตอไป จงทรงสอนใหสารวมอนทรย ถามฉะนน เวลาวนหนง ๆ ในชวต จะเตมไปดวยความยนดยนราย ซงเปนเครองเผาลนใหเรารอนอยเสมอ.

ตงแตตนมาจนถงทน เปนการอธบายภายในขอปญหาวา “อนทรยสงวรศลคออะไร” ตามแนวแหงบาลทยกเปนอทเทสโดยเฉพาะ จดเปนหวขอท ๑ ของบทน. แมวาจะมคาทตองอธบายเกยวกบอนทรยสงวรอก กจะตงเปนหวขออกหมวดหนง เพอมใหคละปนกบการอธบาย ซงมลาดบตามแนวความแหงบาลอนยกขนเปนอทเทส. หากจะมเนอความบางตอนทอาจรวมเขาไดในหมวดน แตขาพเจายกไวในหมวดหลงบาง กขอใหเขาใจวาเปนขอความพเศษ. และเปนขอความทเหนวา ถาไดยกไปไวในตอนหลงเปนเรอง ๆ ไป จะสะดวกแกการกาหนดจดจาสาหรบทานผอานยงกวา. เนอความเหลานน รวมเรยกวา เรองเบดเตลดเกยวกบอนทรยสงวรศล, มเปนขอ ๆ อยางเดยวกน.

๒. เบดเตลดเกยวกบอนทรยสงวรศล.

๑. การสารวมอนทรยชนดยอดเยยม อนเปนวนยของพระอรยะ

163 ในวนยแหงพระอรยะ ยอมมการเจรญอนทรยใหสงบประณตอยางยง ดงพระพทธภาษตทตรสแกพระอานนท ดงน.๙๒ : -

“อานนท ! การเจรญอนทรยอยางยอดเยยมในวนยแหงพระอรยะเปนอยางไร ? อานนท ! ภกษในธรรมวนยน, เพราะไดเหนรป, ยอมบงเกดความพอใจ ความไมพอใจ และทงความพอใจความไมพอใจขน. เธอรชดวา ความพอใจเปนตนเหลาน เปนของทมปจจยปรงแตง เปนของหยาบ อาศยกนและกนเกดขนเสมอ, สวนความวางใจเฉย เปนของรางบ เปนของประณต. เมอรชดดงนแลว ความพอใจ ความไมพอใจ ความทงพอใจและไมพอใจทเกดขนแกเธอยอมดบไปโดยไมเหลอ ความวางใจเฉยดารงอยแทนท. ความพอใจเปนตนของเธอดบไป, ความใจเฉยดารงอย, โดยงายและเรว เหมอนกบหลบตาแลวกลบลมตาขน.๙๓

อานนท ! ภกษในธรรมวนยน, เพราะไดฟงเสยงดวยห, ยอมบงเกดความพอใจ ความไมพอใจ ความทงพอใจและไมพอใจขน. เธอรชดวา ฯลฯ๙๔ ความวางใจเฉยเปนของรางบ เปนของประณต. เมอรชดดงนแลว ฯลฯ, ความพอใจเปนตนของเธอดบไป. ความวางใจเฉยเกดขนแทน, โดยเรวและงาย เหมอนการตบมอของคนมเรยวแรง.

อานนท ! ภกษในธรรมวนยน, เพราะไดดมกลนดวยจมก, ยอมบงเกดความพอใจ ความไมพอใจ ความทงพอใจและไมพอใจขน. เธอรชดวา ฯลฯ ความวางใจเฉยเปนของรางบ เปนของประณต. เมอเธอรชดดงนแลว ฯลฯ, ความพอใจของเธอเปนตนดบไป ความวางใจเฉยเกดขนแทน, โดยเรวและงายเหมอนการตกของหยาดนาเมอใบบวเอยงเพยงเลกนอย.

อานนท ! ภกษในธรรมวนยน, เพราะไดลมรสดวยลน, ยอมบงเกดความพอใจ ความไมพอใจ ความทงพอใจและไมพอใจขน. เธอรชดวา ฯลฯ ความวางใจเฉยเปนของรพงบ เปนของประณต. เมอเธอรชดดงนแลว ฯลฯ, ความพอใจเปนตนของเธอดบไป ความวางใจเฉยเกดขนแทน โดยเรวและงาย เหมอนมเรยวแรงขยบรวมนาลายมาทปลายนวไดทแลวกถมเสย.

๙๒ อนทรยภาวนาสตร อปร. ม. ไตร. ล. ๒๔/๕๔๒/๘๕๖. ๙๓ คาแปลตอนน เปนสานวนไทยแท เพราะสานวนบาลตอนนเขาใจยากสาหรบผไมคน. ๙๔ ทละ ฯลฯ ไวเชนน หมายความวา เหมอนกบขางตน, ใหเตมเอาเองได, จะเขยนใหเตมกไมจาเปนแลมากจนเบอแกผอาน.

164 อานนท ! ภกษในธรรมวนยน, เพราะไดรบสมผสทางกายดวยกาย, ยอมบงเกดความพอใจ ความไมพอใจ ความทงพอใจและไมพอใจขน. เธอรชดวา ฯลฯ ความวางใจเฉยเปนของรางบ เปนของประณต. เมอเธอรชดดงนแลว ฯลฯ, ความพอใจเปนตนของเธอกดบไป ความวางใจเฉยเกดขนแทน โดยเรวและงาย เหมอนคนมเรยวแรงคแขนเขาแลวเหยยดออก.

อานนท ! ภกษในธรรมวนยน, เพราะไดรธรรมารมณดวยใจ, ยอมบงเกดความพอใจ ความไมพอใจ ความทงพอใจและไมพอใจขน. เธอรชดวา ฯลฯ ความวางใจเฉยเปนของรางบ เปนของประณต. เมอเธอรชดดงนแลว ฯลฯ, ความพอใจเปนตนของเธอกดบไป ความวางใจเฉยเกดขนแทน, โดยเรวและงาย เหมอนหยดนาสองสามหยด อนบคคลหยอดลงไปในกะทะทรอนจดอยตลอดวน, ไดเหอดแหงไป.

อานนท ! นแล เปนการเจรญอนทรยอยางยอดเยยม ในวนยแหงพระอรยะ.”

พระบาลนแสดงใหเหนไดบางอยางวา พระอรยเสขบคคลผดกบบถชนเพยงไร. ปญญาของทานเหลานแหลมหรอคมกลาพอทจะทาลายยนด ยนรายใหหายไปโดยเรวทสด. สวนบถชนทยง “หนา” มาก กวาจะรสกตวกลอานาจแกความยนดยนรายนน แลวทาความชวอยางอน ๆ อกมากมาย โดยมาก.

สวนพระอรหนต คอพระอรยะชนดอเสขะนน ไมมการยนดยนราย หรอตองทาการขมอนทรยอกเลย.

๒. ปฏปทาของพระเสขะ คอการรงเกยจตอความพอใจในรปเปนตน

ปฏปทาสวนใจ ตามปรกตของพระเสขะนน คอการสะอดสะเอยนตอความพอใจ หรอไมพอใจอนเกดขนเพราะการเหนรปเปนตน, ดงพระพทธภาษตในสตรเดยวกนน ซงมอยสบไปวา :

“อานนท ! ภกษในธรรมวนยน, เพราะไดเหนรปดวยตา, หรอฟงเสยงดวยห, ดมกลนดวยจมก, ลมรสดวยลน, รบสมผสทางกายดวยกาย, รธรรมารมณดวยใจ, ยอมเกดความพอใจ

165ความไมพอใจ ความทงพอใจและไมพอใจขน. เธอนนยอมรสกอดอด เบอหนาย เกลยดชงตอความพอใจเปนตน อนบงเกดขนแลวนน.

อานนท ! นแล เปนปฏปทาของพระเสขะ.”

จะสงเกตไดจากบาลนอกวา ตามปรกตของบถชนเรา เมอเกดความพอใจแลวกสบายใจ ไมเคยคดชงตอความรสกพอใจในรปเปนตนนน ๆ, แตพระอรยเสขะ จะรสกสบายไมอดอดใจกตอเมอใจวางเฉย ซงมใชความพอใจหรอไมพอใจ. เมอเหนความแปลกกนอยางชดเจนดงน กเปนอนวาไดพบรอยแหงพระอรหนตอกสวนหนง. เราผปรารถนาตามรอย จงควรฝกใจใหมธรรมดารกความวางเฉยสงบเงยบ ไมใชรกความพอใจเพลนใจในเมอไดสงทตนอยากนนเลย.

๓. อนทรยทฝกจนอยในอานาจแลว มลกษณะอยางไร ?

อนทรยมตาหเปนตน เมอฝกอยในอานาจของผฝกแลว ยอมออนโยนตามความปรารถนาของบคคลผเปนเจาของทก ๆ อยาง. เมอเจาของใหเฉยกเฉย เพอความเปนสขของเจาของ เมอเจาของตองการใหรสกไปอยางอนในฝายทเปนกศล กเปนไปตามปรารถนา, เชนจะใหรสกในอาหารทจดชดทสด วาอรอยทสด เพอเกดความสนโดษในอาหารนนกได, จะใหเกดความรสกวา จดชด ไมเปนรส, เปนของปฏกล ในอาหารทอรอยและเขาจดมาอยางประณตกได, ฯลฯ เหนเสนาสนะกลางดน เปนเสนาสนะมความสขเทาปราสาทชนเลศกได. เหลาน ถาเราสงเกตใหดแลว จะเหนความสขเกดแตความสารวมอนทรยอยางไมนอย. มนษยเราตองทนทกขทางใจ กเพราะบงคบอนทรยไมไดตามปรารถนา หรอแทนทจะบงคบอนทรย กกลบเปนฝายทถกอนทรยบงคบไป เปนบาวของอนทรยจนตลอดชวตของบถชน. การบงคบไดนนแหละ เปนเครองหมายแหงการชนะอนทรย. พระองคตรสลกษณะของอนทรยทถกอบรมแลวไวดงน :

“อานนท ! อนทรยทอบรมเจรญแลวอยางประเสรฐนนเปนอยางไร ? อานนท ! ภกษในธรรมวนยน, ไดเหนรปดวยตา ฯลฯ เปนตน, ความพอใจ ความไมพอใจ ความทงพอใจและไมพอใจเกดขนแลวแกเธอ. ถาเมอเธอปรารถนา จะใหตนเองรสกในสงอนปฏกล วาไมปฏกลกยอมได. จะใหรสกในสงอนปฏกลและสงไมปฏกล วาไมปฏกล กยอมได. จะใหรสกในสงอนไมปฏกลและสงอนปฏกล วาเปนสงปฏกล ดงนกยอมได. หากจะหวงสบไปวา เราพงเวนสงปฏกลและไมปฏกลทงสองอยางเสย แลวเปนผมสตสมปชญญะเพงอย ดงน กยอมได.

166 อานนท ! นแล คอ อนทรยทอบรมเจรญแลวอยางประเสรฐ.”

๔. ความเขาใจผดของบางคนในเรอง การอบรมอนทรย

บางคนเขาใจเอาอยางงาย ๆ วาการไมเหนรป ไมไดยนเสยงเปนตน กเปนการอบรมอนทรยดวย. เรองนเคยมแลวตงแตครงพระองคเอง

ทสวนไผ จงหวดชงคละ, อตตรมาณพลกศษยของปาราสรยพราหมณ เขาไปเฝาพระผมพระภาค ถกพระองคตรสถามวา ปาราสรยพราหมณ สอนการอบรมอนทรยแกสาวกของตนเหมอนกนหรอ, ถาสอน สอนอยางไร.

“พระโคดม ! ปาราสรยพราหมณสอนอนทรยภาวนาแกสาวกของตนวา บคคลไมเหนรปดวยตา ไมฟงเสยงดวยห ดงนเปนตน.” เขาทลตอบ.

“อตตระ ! ถาเชนนน คนตาบอด กชอวาผอบรมอนทรย คนหหนวกกชอวาผอบรมอนทรย ตามคาของปาราสรยพราหมณดวยซ, เพราะคนตาบอดกไมเหนรปดวยตา, คนหหนวกกไมไดฟงเสยงดวยห ?” ทรงถามอก.

ในทสดอตตรมาณพ กซบเซากมหนา ไมมคาตอบ.๙๕ เราจะเหนไดวา การอบรมอนทรยคอการฝกการทรมานโดยแท ไมใชการไมกระทบกนเลย. แตวธฝกขมนน คงมทงการหลบเลยงในเมออาจจะแพ, การระวงไมใหแพ, และการเอาชนะคนเมอไดแพไปแลว. ทงนสดแตอนทรยนนแกออนหยาบประณตแลวเพยงไร. แมภาษตแหงพระมหากจจายนะขางตนเหมอนกน จะไดหมายเอาวาไมรบอารมณเสยเลยกหาไม แตเปนการรบแลวชนะคอเฉยอยได.

๙๕ บาลอนทรยภาวนาสตร ตอนปรารภเหต ไตร. ล. ๑๓/๕๔๑/๘๕๔.

167 มความเขาใจผดอกอยางหนงซงรายมาก, ไดแกความเหนผดวา ถาไมใหยนดยนรายในรปเปนตนแลว เมอเหนรปเปนทตงแหงความเชอความเลอมใส เชนเหนพระกายของพระพทธเจา หรอรปเปนทตงแหงความสงบเชน นมตแหงสมาธเปนตน จะมเปลาจากประโยชนไปหรอถามใหยนด, และเมอเหนรปอนตรายปรากฏเฉพาะ เชนสตวราย เปนตน จะมตองไดรบอนตรายหรอ ถามใหยนราย.

คาตอบ : ขอน ปรากฏอยในบาลอทเทสขางตนแลววาหมายเฉพาะทเมอไมสารวมแลว บาปอกศลคออภชฌาและโทมนสทวมทบเอาตางหาก. เราคง ดรป ฟงเสยง ดมกลน ฯลฯ ทเปนประโยชนธรรมดา. ขอนรดวยบาลสกกปญหสตร.๙๖ เปนการสนทนาระหวางพระพทธองคกบทาวสกกะ :

“พระองคผปราศจากทกข ! ภกษปฏบตอยางไร จงจะไดชอวาเปนผปฏบตเพอสารวมอนทรย ?” ทาวสกกะทถาม,

“ดกอนจอมเทพ ! เรากลาววา รปทเหนไดดวยตา เสยงทฟงไดดวยห กลนทดมไดดวยจมก รสทลมไดดวยลน โผฏฐพพะทกระทบไดดวยกาย และธรรมทรไดดวยใจนน ๆ ควรเสพกม ไมควรเสพกม.” น ตรสตอบพอเปนแงใหทาวสกกะรเอาเอง.

“ขาแตพระองค ! ถากระนน ขาพระองคเขาใจเนอความนนแลว. เขาใจอยางนวา เมอบคคลเสพกบรปอนเหนไดดวยตาเปนตน ชนดใดแลว อกศลเจรญขน สวนกศลกลบเสอมไป, รปชนดนน บคคลไมควรเสพ. และเมอบคคลเสพกบรปอนเหนไดดวยตา เปนตน ชนดใดแลว อกศลเสอมไป แตกศลเจรญขน, รปชนดนน บคคลควรเสพ ดงน. ฯลฯ, ขาพระองคทราบเนอความทพระองคกลาวโดยพสดาร หมดความสงสยเคลอบแคลงแลวอยางนแล.”

ในอฏฐกถา๙๗ แหงพระบาลนอธบายสบตอไปวา “คาวารปชนดนนไมควรเสพ เปนตนนน, เปนคากลาวโดยยอ. คาโดยพสดารคอ : เมอไดเหนรปอนใด กเลสนราคะ เปนตน ไดเกดขน รปนนไมควรเสพ คอไมพงแลด. แตรปใดเมอบคคลเหนอย อสภสญญาปรากฏขน หรอความเลอมใสเกดขน หรอไดสญญาอยางอน ๆ เชนสญญาวาไมเทยง เปนตน, รปนนควรเสพ เสยง

๙๖ สกกปญหสตร มหา. ท. ๑๐/๓๑๖/๒๕๙. ๙๗ สกกปญหสตรวณณนา สมงคลวลาสน ภ. ๒ น. ๔๔๕.

168ใดแมจะวจตรดวยอกขระและพยญชนะ (คอทงไพเราะทงมใจความถกตอง ?) แตเมอฟงอย ราคะเปนตน เกดขน เสยงนนไมควรเสพ, เสยงใด อาศยอรรถ อาศยธรรม แมเปนเพลงขบของนางทาสตกนาเมอฟงอย ความเลอมใสเกดขน หรอนพพทาญาณดารงอย เสยงนนควรเสพ. เมอเขาดมกลนใดอย ราคะเปนตน เกดขน กลนชนดนนไมควรเสพ. เมอเขาดมกลนใดอย ยอมไดสญญาเชน อสภสญญา เปนตน กลนนนควรเสพ. เมอเขาลมรสใด ราคะเปนตน เกดขน รสเชนนนไมควรเสพ. เมอเขาลมรสใดอย ความสาคญวาปฏกลในอาหารกเกด และอาจเพอกาวลงสอรยภมโดยอาศยกาลงกายเกดแตการลมรสนน เหมอนการลมของสวสามเณรผเปนหลานของพระมหาสวเถระ, หรอเมอบรโภคอยนนเอง กเลสสนไป ๆ รสชนดนควรเสพ. เมอบคคลสมผสโผฏฐพพะอนใดอย ราคะเปนตน เกดขน โผฏฐพพะชนดนนไมควรเสพ. สวนโผฏฐพพะชนดใด เมอบคคลสมผสอย การสนไปแหงอาสวะยอมม เชนการสมผสของพระเถระทงหลายมพระสารบตร เปนตน, และความเพยรกเปนอนวาไดประคบประคองดวยด และสตวผเกดภายหลงกเปนอนวาไดรบอนเคราะหจากทานโดยถอเอาทานเปนตวอยาง : โผฏฐพพะชนดนนควรเสพ.

ทไดสดบมา : พระสารบตรเถระ ไมเหยยดหลงบนเตยง (ไมนอนเตยง) ๓๐ ป, พระมหาโมคคลลานะก ๓๐ ผ, พระมหากสสปะเถระ ๑๒๐ ป, พระอนรธเถระ ๕๕ ป, พระภทธยเถระ ๓๐ ป, พระโสณเถระ ๑๘ ป, พระรฏฐปาลเถระ ๑๒ ป, พระอานนทเถระ ๑๕ ป, พระราหลเถระ ๑๒ ป, พระพากลเถระ ๘๐ ป, พระนาฬกเถระ ไมเหยยดหลบบนเตยงเลยจนกระทงวนปรนพพาน.

เมอบคคลประกอบอยซงธรรมารมณอนรไดดวยมโนวญญาณ ราคะเปนตน ยอมเกดขน หรออกศลอน ๆ เชนอภชฌาเปนตนเกดขนวา ทรพยและอปกรณของผอน พงมาเปนทรพยอปกรณของเรา ดงนเปนตน, ธรรมารมณชนดนไมควรเสพ. สวนธรรมารมณเหลาใด ทเปนไปดวยอานาจเมตตา เปนตนวา ‘ขอสตวทงหลาย จงเปนผไมมเวรเถด’ ดงน ของพระเถระทง ๓ รป, ธรรมารมณชนดนนควรเสพ.

ทไดสดบมา : ในวนจะเขาพรรษา พระเถระ ๓ รป ทากตกากนวา จะไมตรตรกในอกศลทงหลายมกามวตกเปนตน. ครนถงวนออกพรรษาแลว พระเถระผแกถามพระเถระผหนมวา ในไตรมาสน เธอไดยอมใหจตแลนไปแลวในทมเขตเทาไร ? รปทหนงตอบวา ‘กระผมไมไดยอมใหจตแลนออกไปนอกบรเวณรวเลย.’ รปทสอง ตอบวา ‘กระผมไมไดยอมใหจตแลนออกไปนอก

169กฏทอยอาศยเลย.’ เมอพระเถระหนมถามทานบาง ทานตอบวา ‘แนะเธอ, ฉนไมไดยอมใหจตแลนออกไปภายนอกขนธทงหาในรางกายของฉนเลย.’ เสยงแสดงความยนดดงขนพรอมกนวา ‘ทานขอรบใตเทาทาสงใดทใครทาไดยาก.’ ธรรมารมณชนดนควรเสพ.

ขางบนนเปนอฏฐกถา สกกปญหสตร. เราจะสงเกตไดชดเจนวา อารมณอยางไร ควรหลบหน อยางไรควรเสพคบ. การอบรมอนทรยในพทธสาสนานน สรปไดวา ถาเปนอารมณทเกอกลแกกศล ควรเสพดวยอารมณนน, ถาเปนไปเพออกศล ควรหนหรอควรสารวมไมใหยนดยนรายอยางใดอยางหนง. ทงสองวธนจะสาเรจได ดวยความมสตรสกตนทนทวงทเสมอ.

แตถาเราสามารถ, จากอารมณทเปนขาศกนนเอง เราอาจถอเอานมตทเกอกลแกกศลได เนองจากการขมอนทรยไวอยในอานาจ. พระพทธโฆษาจารยเลาเรองพระมหาตสสเถระไวในคมภรวสทธมรรควา ทานมหาตสสะเดนทางสวนทางกบหญงรปงามและประดบเตมทแลวนางหนง ขณะออกบณฑบาต. หญงนนเหนทานเปนของนาขน เลยหวเราะรวน. ทานสงสยวาจะเปนเหตสาคญอะไร เหลอบไปด เหนซฟนของหญงนน แตสญญาของทานฟนตวไปถงอสภนมต รางหญงนนจงปรากฏเปนรางกระดกไปทงราง, ทานไดบรรลพระอรหตตผลในขณะนนเอง. ทานเดนตอไปสวนทางกบสามของหญงทตามหา เขาถามทานวา เหนผหญงเดนมาบางหรอ ทานตอบตามความรสกจรงใจวา “เปลา. เหนแตรางกระดกเคลอนไปตามทาง ไมไดสงเกตเปนชายหรอหญง.” พระโบราณาจารยผเรองของทานเขาใหสน ๆ เปนคาถาปรากฏอยวา : -

“เหตทเหนกระดกฟนของหญงนน พระเถระระลกไดถงอสภนมต รางกระดกทเคยฝกไวดวยอานาจสญญาในอดต, ขณะยนอย ณ ทนนเอง ไดบรรลความเปนพระอรหนต แลว.”

เรองนเปนตวอยางของเหตผลททาใหเกดหลกขนไดวา “ดอาจกลายเปนราย-รายอาจกลายเปนด” ไดเทา ๆ กน, แลวแตผนนจะมการสารวมอนทรยไวไดหรอไมนนเอง.

๕. ธรรมอนทชวยเหลอแกการสารวมอนทรย.

ในคมภรวสทธมรรค, พระพทธโฆษาจารยกลาววา “ปาตโมกขสงวร สาเรจไดดวยสทธาฉนใด อนทรยสงวรกสาเรจไดดวย สต ฉนนน.” อธบายวา เมอสตเปนเหมอนนายประต

170ประจาอยททวารมตาเปนตนแลว โทษทงหลายมอภชฌาเปนตน ยอไมไดชองทจะเกดเลย. หากขาดสต กเปนชองแหงอกศลเหลานน.

ผแตงคมภรมงคลตถทปน กลาวไวในตอนวนยกถาวา “อนทรยสงวรศลน พระอรรถกถาจารยทงหลายกลาววา ‘สวรสทธ’ คอจะเปนปฏปทาทสะอาดหมดจดได กดวยความตงใจสารวมมนคงวา ‘เราจกไมทาอยางนอก.’ อธบายวาการเฝาระวงอยเสมอ เปนเครองชาระศลนใหบรสทธ. แตเราจะเหนไดวา หลกนกวางเกนไป เพราะศลขอไหน ๆ กสะอาดหมดจดไดดวยการสารวมนทงนน.

สวนพระองคเองตรสวา๙๘ “ภกษ ท. ! เมอหรและโอตตปปะไมมอนทรยสงวรของผนน กชอวาขาดอปนสย, : ภกษ ท. ! เมอหรและโอตปปะมอย อนทรยสงวรของผนน กชอวาถงพรอมดวยอปนสย...” อธบายวา ความเกลยดบาปและกลวบาป มอยในใจของผใด เมอผนนกระทบอารมณมรปเปนตน กจะเปนผสารวมตนได เราะอานาจหรและโอตตปปะอนเปนธรรมชาตฝายสงประจาอยในใจนน. และการททานกลาวไวในบางแหงวา สารวมอนทรยไดเพราะสตเปนตน กยอมไมขดกนเลย เพราะเปนคนละตอน และชวยกนคนละหนาท, เชนสตระลกไดทนทวงท หรและโอตตปปะบงคบซาใหดาเนนกจการไปแตในทางทถกตองเปฯธรรมแท เปนตน. หากขาดหรโอตตปปะ แมจะระลกได กอาจดาเนนไปในฝายเสย เพราะไมกลวบาป, เพราะเหตนน จงมพทธภาษตในทอน ซงกลาวถงธรรมอนชวยเหลอการสารวมอนทรยอกวา ภกษ ท. ! เรากลาวอนทรยสงวรวาเปนธรรมมอาหาร, ไมใชไมมอาหาร. อะไรเปนอาหารของอนทรยสงวร ? คาตอบคอ สต และสมปชญญะ๙๙.....” อธบายวา : สต คอ การราลกไดทนทวงท สมปชญญะ คอ การควบคมความระลกไดนนไวใหเปนไปสมาเสมอ คอรสกตวอยเสมอ. เปนอาหาร คอ เปนเครองบารงใหการสารวมอนทรยเปนไปได. ขาดอาหารนกตองเลกลมไป เหมอนคนเราขาดอาหาร รางกายกแตกดบ.

๖. อานสงสของการสารวมอนทรย.

๙๘ บสลปฐมสตร มหาวรรค สต. อ ๒๓/๑๐๐/๖๒. ๙๙ บาลปฐมสตร ยมกวรรค ทส. อ. ล. ๒๔/๑๒๓/๖๑.

171 พระอปเสนวงคนตบตรกลาววา “ผบาเพญพรต ทาเครองมงเครองบงใหแกใจดวยศลสงวร เปนผมใจอนกเลสไมเปยกไดแลว เธอยอมหลดพนจากภย กลาวคอ ทกข.” อธบาย : ควรเขาใจวา ในทนทานหมายถงเมออนทรยสงวรบรบรณเตมทแลว กเกดธรรมอนสงตอกนเปนลาดบ จนถงวมต. ถาจะไมหมายเชนน คาวา ‘ทกข’ ในทน กจากดความเพยงทจะเกดเพราะไมมการสารวมอนทรย.

พระองคเองตรสไวในทตาง ๆ กนดงน : “จตของผใดตงมนไมหวนไหวเหมอนแทงศลา ไมกาหนดในสงยวกาหนด. ไมขดเคองในสงยวความขดเคอง, ความทกขจะมาถกตองคนผอบรมจตไดอยางน แตไหนเลา.”๑๐๐

“ทวารทงหลาย คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ อนภกษใดรกษาดแลว เธอจะเปนผรประมาณในอาหาร สารวมดแลวในอนทรยทงหลาย ประสบสขทงทางกายและทางใจ เธอเปนผทมรางกายไฟทกขและไฟกเลสไหมไมได อยทงกลางวนและกลางคน ยอมอยเปนสข.”๑๐๑

“ภกษ ท. ! เรากลาววา วชชาและวมตเปนธรรมมอาหาร, ไมใชไมมอาหาร อะไรเลาเปนอาหาร ? คาตอบคอ โพชฌงคเจด.

- เรากลาว โพชฌงคเจด เปนธรรมมอาหาร ไมใชไมมอาหาร : อะไรเลาเปนอาหาร ? คาตอบคอ สตปฏฐานส.

- เรากลาว สตปฏฐานส เปนธรรมมอาหาร ไมใชไมมอาหาร : อะไรเลาเปนอาหาร ? คาตอบคอ สจรตสาม.

- เรากลาว สจรตสาม เปนธรรมมอาหาร ไมใชไมมอาหาร : อะไรเลาเปนอาหาร ? คาตอบคอ อนทรยสงวร,....... ฯลฯ.

ภกษ ท. ! เมอการคบเสพกบคนด บรบรณเตมทแลว : การฟงสทธรรมกเตมท, เมอการฟงสทธรรมเตมทแลว : สทธากเตมท, เมอสทธาเตมทแลว : โยนโสมนสการกเตมท, เมอ

๑๐๐ จตตถสตร เมฆยวรรค อ. ข. ล. ๒๕/๑๓๓/๙๖. ๑๐๑ ทตยสตร ปฐมวรรค อต ข. ล. ๒๕/๒๔๘/๒๐๗.

172โยนโสมนสการเตมทแลว : สตสมปชญญะกเตมท, เมอสตสมปชญญะเตมท : อนทรยสงวรกเตมท, เมอ อนทรยสงวร เตมทแลว : สจรตสามกเตมท, เมอสจรตสามเตมท : สตปฏฐานสกเตมท, เมอสตสมปชญญะเตมท : โพชฌงคเจดกเตมท, เมอโพชฌงคเจดเตมทแลว : วชชาและวมตเตมท : อาหารแหงวชชาและวมตน ยอมมไดดวยอาการอยางน, เตมรอบไดดวยอาการอยางน.

ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนเมอฝนเมดหยาบตกหนกบนยอดเขาไมสรางซา นานนไหลลงมาตามทลม ทาซอกเขาและแองนาใหเตม แลวกยงบงใหญใหเตม แลวยงแมนานอยแมนาใหญใหเตม. แมนาใหญเตมแลว กทามหาสมทรสาครใหเตม นฉนใด : ธรรมทงหลายก (สงกนเปนลาดบแลว) ทาวชชาและวมตใหเตมฉนนน.”๑๐๒ - นเปนอนอบหนง อนแสดงใหเหนอานภาพแหงอนทรยสงวร. พระบาลอน ๆ ทคลายกนและสงยงขนไปเปนลาดบกมอกหลายอยางทมา เชน : -

ภกษ ท. ! เมอ อนทรยสงวร มอย ศลกถงพรอมดวยอปนสย, เมอมศลอย สมมาสมาธ กถงพรอมดวยอปนสย, เมอสมมาสมาธมอย ยถาภตญาณทศนะกถงพรอมดวยอปนสย, เมอยถาภตญาณทศนะมอย นพพทาวราคะ กถงพรอมดวยอปนสย, เมอนพพทาวราคะมอย วมตญาณทศนะกถงพรอม. ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนตนไม เมอสมบรณดวยกงและใบแลว สะเกดเปลอกนอกกบรบรณ เปลอกชนในกบรบรณ กะพกบรบรณ แกนกบรบรณดวย : นฉนใด เมออนทรยสงวรมอย (กสงใหบรบรณกนเปนลาดบ ๆ จนถง) วมตญาณทศนะกบรบรณ ฉนนน เหมอนกน.”๑๐๓ นเปนเครองแสดงอนชดเจนวา อนทรยสงวร (ซงในทนไมเรยกชอรวมวา ศล โดยแยกออกตางหาก ใหคาวา ศล คงหมายถงปาตโมกขอยางเดยว) สงใหเกดศล ศลน ถาของบรรพชตทเปนภกษ กหมายเฉพาะปาตโมกข, ของสามเณร กสกขาบทสบ, ของอบาสกอบาสกากคอ อโบสถศลหรอเบญจศล แลวแตขนของเพศ. เมอศลเตมท มองไมเหนความสาปรกดางพรอยดวยตนเองแลว ใจกปตปราโมทย กอใหเกดสมาธโดยงายดาย, สมาธเตมทเรยกวา สมมาสมาธแลวกเกดความรเหนในสงขารทกอยางตามทเปนจรงอยางไร, การเหนตามเปนจรง คอเหนสภาวะธรรมดาของสงขารนน ๆ โดยเฉพาะคอ ความเกดขน – แปรอย – ดบไป ไมมระวางหยด ในสงสารวฏฏน ไมมใครบงคบใหแปลกไปไดตามทตนตองการ เรยกวามนเปนอนตตานนเอง. เมอเกดยถาภตญาณทศนะดงนแลว กเกดนพพทาวราคะ คอความเบอหนาย และคลายความรกความกาหนดในสงขารทงปวง ทงทเปนวญญาณกะและอวญญาณกสงขาร. เมอหนายและคลายกาหนด

๑๐๒ ปฐมสตร ยมกวรรค ทส. อ. ไตร. ล. ๒๔/๑๒๐/๖๑. ๑๐๓ บาลอฏฐมสตร ธรรมกวรรค ฉค อ. ไตร. ล. ๒๒/๔๐๑/๓๒๑.

173แลว จตกเปนอสระ หลดพนไปจากความยดมนถอมนในสงขารนน ๆ และเกดญาณความรเหนวา หลดพนขนภายในใจตน เปนผจบกจในชวต คอกจทจะตองทาเพอความผาสกใจอกตอไปนน ไมมยงไปกวานอกแลว.

พระบาลทแสดงถงการรจกอนทรยทงหกน อยางสงขนไปกวาการสารวมขนธรรมดาคอขนสง เชนตามทตรสแกพระพาหยทารจรยะ เปนตนนน มดงน : -

“ภกษ ท. ! เหลานคออนทรยหกอยาง. หกอยางไดแก จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย. ภกษ ท. ! เมอใดอรยสาวกรจกชดตามเปนจรง ซงเหตเปนเครองใหเกด. ซงความดบไป, ซงรสอรอย ซงโทษคอความเลวทรามและซงอบายเปนเครองออกไปพนแหงอนทรยทงหกอยางเหลานแลว เรากลาววา อรยสาวกผนเปนโสดาบน มอนไมตกตาเปนธรรมดา เปนผเทยงแท มการตรสรเปนเบองหนา.

“ภกษ ท. ! เมอใดภกษ รจกชดตามเปนจรง ซงเหตเปนเครองใหเกด ซงความดบไป ซงรสอรอย ซงโทษคอความเลวทรามและซงอบายเปนเครองออกไปใหพน แหงอนทรยทงหกอยางเหลานแลว เปนผหลดพนเพราะไมยดมน, เรากลาววา ภกษนเปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย กระทากจทตองทาสาเรจแลวปลงของหนกไดแลว บรรลถงแลวโดยลาดบซงประโยชนของตนเอง สนสญโญชนเครองนาไปสภพ หลดพนพเศษแลวเพราะรโดยชอบ.”๑๐๔

พระบาลน เปนพระดารสยอ แตเราจะพบความพสดารไดจากพระบาลอนสบไป คอพระบาลวา “ภกษ ท. ! เมอบคคลรอยเหนอย ซงตา ซงรป ซงจกขวญญาณ ซงจกขสมผส และเวทนาอนเกดจากจกขสมผสอนเปนสขทกข และไมใชทกขไมใชสข ตามความเปนจรงแลวยอมไมตดใจใน ตา รป จกขวญญาณ จกขสมผส และจกขสมผสสชาเวทนา๑๐๕ แมแตอยางใด, เมอไมตดใจ ไมผกใจ ไมหลงใหลไปตามแตมปรกตพจารณาเหนโทษของสงนน ๆ อย, ลาดบนนความยดถอในขนธทงหากเสอมถอยคลายคน ตณหาคอความอยาก อนระคนดวยความเพลดเพบนและความกาหนดรก ซงมปรกตเพลนเฉพาะตออารมณนน ๆ ของบคคลนน กเสอมถอยคลายคน, ตอนนไป ความกระวนกระวายทางกายกเสอมถอย ความกระวนกระวายทางจตกเสอมถอย, ความรอนรมทาง ๑๐๔ ฉฬนทรยวรรค มหาวาร. ส ไตร. ล. ๑๙ น. ๒๗๑ บ. ๙๐๒. ๑๐๕ ในบาลกลาวเรยงอยางไปตามลาดบ ตา ห จมก ลน กาย ใจ หกหมวด ๆ ละ ๕ อยาง ในทนรวมกลาว เพราะคาซากนทงนน.

174กายกเสอมถอย ความรอนรมทางจตกเสอมถอย, ความรอนกลมทางกายกเสอมหาย ความรอนกลมทางจตกเสอมหาย. เขาไดเสวยสขทงทางกายและทางใจ. ทฏฐของเขาผเปนแลวอยางน ยอมเปนสมมาทฏฐ, ความดารของคนชนดน ยอมเปนสมมาสงกปโป, ความเพยรของบคคลชนดน ยอมเปนสมมาวายาโม, ความระลกของบคคลชนดน ยอมเปนสมมาสต, สมาธของบคคลชนดน ยอมเปนสมมาสมาธ. กายกรรม วจกรรม และอาชวะของเขายอมบรสทธดแลวตงแตแรก, อรยอฏฐงคกมรรคของเขา ยอมถงความเตมทในการเจรญ ดวยอาการอยางน. เมอเขาทาอรยอฏฐงคกมรรคใหเจรญอยอยางน สตปฏฐานส...สมมปปธานส...อทธบาทส...อนทรยหา...พละหา...โพชฌงคเจด ยอมบรบรณสน. ธรรมสองอยางของเขาคนสมถะและวปสนา กเปนคกนแนนแฟน...”๑๐๖

เมอโพธปกขยธรรมสามสบเจดประการเตมได เตมทแลว กเปนอนวาทกอยางบรบรณถงทสด. และนกเปนอานภาพสวนหนงของอนทรยสงวร.

ขอสรปอานสงส แหงการสารวมอนทรย ดวยพระบาลพทธภาษตสน ๆ วา

“การสารวมทางกาย เปนความด, การสารวมทางวาจา เปนความด, การสารวมทางใจ เปนความด, การสารวมทกอยาง เปนความด. ผสารวมไดทกอยาง เปนผมความละอายตอบาป เราเรยกเขาวา ผรกษาตวรอด.” (ธ. ข.)

ตามทกลาวอานสงสมาทงหมดน อาจทาใหบางทานถามวา บาเพญแตอนทรยสงวร กดเหมอนจะพอแลว หรอไมเหนจาเปนตองบาเพญอะไรอกมใชหรอ ? ขอตอบวา : ใชกได, ไมใชกได. ขอนหมายความวา ถาทานเหนตรงตามเปนจรงวา ธรรมเชนอนทรยสงวรน เมอผหวงประโยชนอยางยอด บาเพญดวยความมหรและสจจะกยอมกาวหนาขนไปเองตามลาดบเพราะปณธานเดมมอยในใจ, และเหมอนกนทกขนธรรม. แตถงกระนนกคงผานไปตามลาดบและจะแบงแยกใหสงเกตและศกษางาย ๆ สกกขนกได. ผบาเพญคงมความมงหมายเบองปลายอยท “ทสดแหงทกข” กแลวกน.

๑๐๖ บาลสฬายตนวภงคสตร อปร. ไตร. ล. ๑๔/๕๒๓/๘๒๘.

175 แตสาหรบผไมปรารถนาจะทาเพอความหลดพนจากทกขดวยความตงใจจรง กยอมเหนเปนอยางอน คอเหนชนดทตรงกบความประสงคของตวเฉไปแตในทางเหลวใหล เหนแตความสะดวกสบายเทานน นนเอง.

๗. โทษของการไมสารวมอนทรย

โทษของการไมประพฤตอนทรยสงวร พงรโดยนยอนตรงขามกบอานสงสทกลาวมาแลวทก ๆ อยาง และโดยเฉพาะสาหรบบาลปฐมสตร ทส. อ, บาล อฏฐมสตร ฉก อ., และบาลสฬายตนวภงคสตร อปร. ม. นน มโทษททรงแสดงโดยนยตรงขาม พรอมทงอปมาโดยนยตรงขาม ดวยกนอยางเตมททงสน. ผศกษาพงกาหนดใหเหนโทษอนชดเจนโดยปฏปกขนยในทนสวนหนงกอน ตอนนจะไดกลาวเฉพาะททรงแสดงไว แปลกออกไปจากขางตนอกคอ: -

จตของผนนจะไมมโอกาสสงบสข จะถกอนทรยหนง ๆ ตางฉดกระชากไปในอานาจของตน ๆ ขางนนทขางนทอยจนตลอดเวลา : โดยเปรยบเทยบคลายลกบอลทนกกฬาแยงกนอยอยางไมรหยด และหากอนทรยใดไดอารมณมกาลงแรงกลากวา กสงไปสอารมณนนมาก ดงพระบาล๑๐๗ วา: - “ภกษ ท. ! ภกษผไมสารวมนนเปนอยางไร ? ภกษ ท. ! ภกษในทน เหนรปดวยตา ๑๐๘ ...ฟงเสยงดวยห๔...ดมกลนดวยจมก...ลมรสดวยลน...สมผสโผฏฐพพะดวยกาย...รธรรมารมณดวยใจแลว กสยบอยในอารมณทนารก เคยดแคนในอารมณอนไมนารก เปนผไมดารงกายคตาสตไว มจตเลอนลอย ไมรตามเปนจรงซงเจโตวมต และปญญาวมต อนอาจนาใหบาปอกศลทเกดแลวแกเขานน ดบไปโดยสนเชง.

๑๐๗ ทสมสตร อาสวสวรรค สฬา. ส ไตร. ล. ๑๘/๒๔๖-๒๔๙/๓๔๗-๓๕๐ ๑๐๘ ในบาล วาแยกทละอยางแตซากนทงหกอยาง, จงรวมกนเสยในทน.

176 ภกษ ท. ! เปรยบเหมอนบรษจบสตวหกชนด อนมทอยอาศยตางกน มทเทยวหากนตางกน มาผกดวยเชอกอนมนคง : คอเขาจบงมาผกดวยเชอกเหนยวเสนหนง จบจระเข, จบนก, จบสนขบาน, จบสนขจงจอก และจบลงมาผกดวยเสนหนง ๆ แลวผเขาดวยกนเปนปมในทามกลาง ปลอยแลว. ภกษ ท. ! ครงนนสตวเหลานนหกชนดมทอาศยและทเทยวตาง ๆ กน กยอแยงฉดดงกน เพอจะไปสทอาศยทเทยวของตน ๆ : ง จะเขาจอมปลวก, จระเขจะลงนา, นกจะบนขนไปในอากาศ, สนขจะเขาบาน, สนขจงจอกกจะไปปาชา, และลงกจะไปปา. ครนเหนอยลากนทงหกสตวแลว สตวใดมกาลงกวา สตวนอกนนกตองถกลากตดตามไปตามอานาจของสตวนน : นเปนฉนใด, ภกษ ท. ! ภกษใดไมอบรมกายคตาสต ไมเจรญใหมาก ตา กจะฉดลากเอาภกษนนไปในรปทนาพอใจ รปไมนาพอใจกเปนของปฏกล, ห กจะฉดลากเอาภกษนนไปหาเสยงทนาฟง เสยงทไมนาฟงกกลายเปนปฏกลไป, จมก กจะฉดภกษนน ไปสกลนทนาสดดม กลนไมนาสดดม กเปนปฏกลไป, ลน กจะฉดลากภกษนนไปในรสทชอบใจ รสทไมชอบใจ ยอมเปนปฏกล, กาย กจะฉดลากภกษนนไปในสมผสทเอบอาบใจ สมผสทไมเอบอาบใจ กเปนสงปฏกล, และใจ กจะฉดภกษนนไปในธรรมารมณทถกใจ ธรรมารมณทไมถกใจ กเปนปฏกล, กฉนนน.

ภกษ ท. ! ภกษผไมมความสารวมเปนอยางนแล.”

ตอจากน กทรงแสดงภกษผสารวมโดยนยอนตรงกนขามและทรงเปรยบเหมอนสตวหกชนด ถกมดรวมกนแลว นาไปผกไวกบเสาเขอน หรอเสาหลกอกตอหนง สตวตวใดดงจนหมดกาลงแลว กนงเจาอยขางเสานนเอง เชนเดยวกบอนทรยมตา เปนตน นน ๆ ถกภกษผสารวมจบมดไวกบหลก กลาวคอกายคตาสตเมอดนรนจนหมดฤทธแลว กดบหายไปในกายคตาสต ฉะนน.

การไมสารวมอนทรยในบาน ไดทรงแสดงไวในบาลตาง ๆ เปนอนมากเปนพเศษ เพราะการเขาบานยอมมอนตรายมากสาหรบภกษนนเอง, และทงเปนการจาเปนทภกษจะตองเขาบานทกวน คอไปบณฑบาต จงทรงกาชบในเรองนเปนอยางมาก. พระบาล๑๐๙ แหงหนงวา : -

“ภกษ ท. ! เรองนมมาแลวแตกอน : แมวตวหนงซมอยทขางกองหยากเยอมลฝอย ดวยหวงวา หนตวออน ๆ ออกมาหากนแลว กจกจบกนเสยในทนน. ลาดบนน หนหนมตวหนงออกหากน แมวนนกเขาตะครบเอาพลน แลวรบขยอกกลน หนหนมตวนนไดกดไสและสายรดไสของแมวนน. แมวพวกนบางตวกตาย บางตวกเจยนตาย : นเปนฉนใด, ภกษ ท. ! ภกษบางรปใน

๑๐๙ บาลทสมสตร โอปมมสยตต นทาน. ส. ไตร. ล. ๑๖/๓๑๕/๖๘๑.

177ทนครองจวรถอบาตรในเวลาเชา เขาไปบณฑบาตในบาน หรอนคมเปนผไมรกษากาย ไมรกษาวาจา ไมรกษาจต, ไมดารงจต ไมสารวมอนทรยไวดวยด เธอเหนมาตคามในทบณฑบาตนน นงหมหลด ๆ หลวม ๆ เพราะเหตทไดเหนนน ราคะยอมเสยดแทงจตของเธอ. เธอนนถกราคะเสยดแทงจตแลว ทตายไปกม ทไดทกขเจยนตายกม.

ภกษ ท. ! ภกษใด บอกคนสกขาเวยนกลบมาเปนคนในเพศตา อาการนน ชอวา ‘ตาย’ ในวนยพระอรยะ, อาบตททาใหเศราหมอง ตองอยกรรมเปนอยางใด ผทตองอาบตนน ชอวา ‘รบทกขเจยนตาย’ ภกษ ท. ! เพราะฉะนน พวกเธอพงศกษาอยางนวา จกเปนผรกษากายวาจาใจ ดารงสตไว สารวมอนทรยดวยด แลวจงเขาไปเพอบณฑบาตในบานหรอนคม ดงน.

ภกษ ท. ! พวกเธอพงสาเหนยกอยางนแล.”

เมอกลาวทวไป ทงในบาน หรอในปา, ในทไหน ๆ แลว จะสรปโทษแหงความไมสารวมไดดวยพระบาลวา :

“ทวาร ท. คอตา ห จมก กาย ใจ เหลาน ของภกษใด ไมไดรกษาแลว เธอจะเปนผไมรประมาณในอาหาร ไมสารวมอนทรย ท., ไดประสบทกขทงกายและทางใจ. ภกษเชนน จะมกายอนถกไฟทกขลนเผาอย อนไฟกเลสแผดเผาอยทงกลางวนและกลางคน ยอมอยเปนทกข.” ๑๑๐

สวนอานสงสในทน กพงทราบไดดวยการกลบเนอความใหตรงกนขามอยางเดยวกน.

ตวอยางความเสยหายของผไมสารวมอนทรย หรอสารวมไมทนกาลนน มอยปกรณทงหลายเปนอนมาก : มกลาวถงครงพทธกาลและครงกอนโนนมาแลว. จะนามากลาวไวในทนบางเพอเปนคต :

พระวงศสเถระ เมอยงไมเปนพระอรหนต บวชไดใหม ๆ เทยวบณฑบาตพบสตรคนหนงเขา ราคะเกดขนเสยดแทงจต ตองเขาไปขอความชวยเหลอจากพระอานนท :

๑๑๐ ปฐมสตร ปฐมวรรค ทก. อต. ข. ไตร. ล. ๒๕/๒๔๗/๒๐๖.

178“กามราคะแผดเผาภายในของขาพเจา จตของขาพเจาถกไฟไหมเสยแลว. อบายอยางใดเปนเครองดบไดด, ขาแตทานผโคตมโคตร! ๑๑๑ ขอทานจงบอก เพอความเอนดแกขาพเจาเถด.” -ทานขอรองกะทานพระอานนท.

“เพราะยดมนนมตนนไวดวยสญญา, จตของทานจงเดอดพลาน. ทานจงเวนนมตททานเหนวางาม และชวนกาหนดนนเสยเถด. จงอบรมจตในอารมณทไมงามใหแนวแนเปนหนง, จงมองใหเหนสงขารทงปวง เปนของผอน – เปนทกข – เปนอนตตา. จงดบความกาหนดอนหยาบใหญเสยแลวอยาฟงขนอก.” - นเปนคาเตอนสตของพระอานนท.

อฏฐกถาหารตชาดก นวกนบาต เลาไวเรองหนง ดงน : หารตดาบส ฉนในพระราชวงแหงพระเจาพาราณส ๑๒ ปมาแลว. ถงสมยทพระราชาจะตองไปปราบกบฏชายแดน จงสงพระเทวใหเอาใจใสบารงดาบสแทนพระองค. วนหนง พระดาบสมาชา พระเทวประทบนอนรออย พอไดยนเสยงแผนปอกรอง (อนเปนผานงของดาบส) องมาในอากาศตามเคย กรบเสดจลกขนเพอตอนรบ, เฉพาะวนนนทรงภษาเนอเกลยง เมอลกโดยลกลน ผาทรงนงไดหลดลงในขณะทพระดาบสเหาะมาถง. พระดาบสประสบวสภาคารมณโดยกระทนหน ไมทนสารวมอนทรยแตอยางใด ตกอยใตอานาจกเลสประคองสตไวไมได กเสพอสทธรรมกบพระเทว หมดกาลงฌาน ตองเดนกลบ เพราะเหาะไมไดอก. แมกระนน กยงแพอานาจวสภาคารมณ กระทาอยางนนอกทกวน จนชาวนครรทวและรไปถงพระราชาในแดนไกล.

เรองน แสดงอานาจแรงรายของวสภาคารมณ และโทษของการสารวมอนทรยไมได, ดเถด ฉนอาหารของทานถง ๑๒ ป กไมอาจรสกและขมไวได. ผไมประมาทจงควรรสกตวไวลวงหนาเสมอ.

อฏฐกถาโลมกสสปชาดก เลาเรองโพธสตวเปนดาบส ชอโลมกสสปะ บาเพญฌานมตบะแกกลามาก, พระเจาพาราณสถกทาวสกกะแนะนาใหเอานางจนทวดราชธดาไปลอลวงพระดาบสมาประกอบพธปสฆาฏยญญ เพอจะไดเปนเอกราชาทวชมภทวป. พระราชาสงสยหอมาตยกบราชธดาไปเพอทาการน. พระมหาสตวตะลงในรปโฉมของพระราชธดา ปราศจากอนทรยสงวรและหรโอตตปปะ มจตปฏพทธเพงด เสอมจากโนในขณะนนเอง. สยหอมาตยเหนเปนโอกาสกแยม ๑๑๑ พระอานนทเปนโคตมโคตร คอโคตรเดยวกบพระผมพระภาค เรองนนามาจาก สลนเทสวสทธมรรค.

179พรายขนวา พระราชาจกพระราชทานธดาน ถาหากพระดาบสจกไปชวยประกอบการบชายญญ. อานาจราคะดาฤษณา พระดาบสกมาสกรงพาราณส ทงผมเซงอนเปนเครองหมายแหงดาบส พรอมกบอามาตย และปรารภลงมอการบชายญญ. ชาวเมองเหนแลวสงเวชใจ ปรบความสงเวชแกกนกลาวกนวา

“พระจนทรพระอาทตยนบกนวาฤทธกลา, สมณพราหมณกนบกนวามกาลงพรต, ฝงสมทรกนบกนวามกาลงตานทานคลน : แตวาสตรยงมกาลงยงกวานน. ดเถด นางจนทวดยงดงเอาตวพระโลมกสสปดาบสผมกาลงฌานกลาแขง ขมอนทรยไวอย มาประกอบพธบชายญญใหแกราชบดาของตนได.”

ขณะทพระดาบสโพธสตวนน เงอดาบเพอเชอดคอชาง ทเขามดเตรยมไวแลว ชางเหนกรองเพราะสะดงกลวตอความตาย. ชาง มา โค อน ๆ กรองขน มหาชนกรองขน ทาความสลดใจใหเกดแกพระดาบส ในขณะนนเอง. สานกไดถงชฎา เธอสลดใจวา กรรมเลวอยางยง, จงประมวลหรโอตตปปะและกสณนมตเปนตน ทาฌานใหเกดขนในบดนน นงคขาสมาธทามกลางอากาศ แสดงธรรมแกพระราชา ใหรอหลมยญญ ใหพระราชทานอภยชวตแกชวตสตวทงหลาย แลวกลบไปสปาหมพานต ตามเดม :

เรองนเปนอทาหรณแหงการขมอนทรยไวไมไดทนทวงท, จนเกอบเสยหายอยางรายแรง แตอาศยเคยฝกฝนไว จงระลกไดภายหลง, แมกระนนกเปนทนาตาหนของมหาชนทวไป. พระพทธองคทรงทราบเหตนด จงตรสสอนใหอบรมทาใหมากใหนานในกายคตาสตเปนตน เพอผนนจกไมเพลยงพลาลงไปไดงาย ๆ เหมอนเรองตวอยางเหลาน.

๘. การทรงกาชบในเรองน.

จากพระพทธดารสตาง ๆ ซงเมอเราประมวลเขาดวยกนแลวจะเหนไดวา พระองคทรงหวงเปนอยางมาก ในการทภกษจะพงทาตนใหปลอดภย อนเกดแตการไมสารวมอนทรย. ตามทกลาวมาแลวแตตน กเปนเครองรบรองพออยแลว แตเราอาจเหนไดยงขนไปอก โดยมพระราชดารสกาชบไมให ยนราย แมแกบคคลภายนอกแมแกบคคลภายนอก ผมาตเตยนพระพทธ – พระธรรม – พระสงฆ เฉพาะหนาเราผพทธบรษทเตมไปดวยความภกดในพระรตนตรย, และไมให ยนด ในเมอเขาสรรเสรญพระรตนตรยตอหนาตน, แตจะชแจงใหเขาเขาใจในพระรตนตรย ซงเขายงเขาใจผดอย

180หรอรบสมอางในเมอเขากลาวดวยความเขาใจถกตอพระรตนตรยกได. ขอแตอยาใหยนดยนรายเทานน. พระดารสปรากฏอยในบาลพรหมชาลสตรตอนตน ๆ.๑๑๒

ในบรรดารปเสยงกลนรสสมผสทงหลาย, ททรงกาชบเปนอยางมาก กคอรปเสยงกลนรสสมผสของผหญง, - สาหรบผชาย คอภกษเปนตน, และรปเสยงกลนรสสมผสของผชาย, - สาหรบผหญง คอภกษณเปนตน. ดงพระบาลวา ภกษ ท. ! เราไมเหนอารมณอะไรอน ทจะจบใจบรษตดแนนเหมอน รป...เสยง...กลน...รส...สมผส ของสตร.” และ “ภกษ ท. ! เราไมเหนอารมณอะไรอน ทจะจบใจสตรตดแนนเหมอน รป...เสยง...กลน...รส...สมผส ของบรษ”๑๑๓

ทรงกาชบอกวา ไมมอะไรอนทควรสารวมระวงยงไปกวาจตของตน ๆ ดงพระบาล๑๑๔

วา “ภกษ ท. ! เราไมเหนธรรมอนแมอยางเดยว ทถาไมสารวมแลว จะเปนไปเพอความฉบหายอยางใหญหลวงเหมอนจตน.”

และพทธภาษต๑๑๕ วา ภกษ ท. ! อนทรยคอดวงตา ถกแทงดวยซเหลกอนรอนจดเปนเปลวลกโชนเสยยงดกวา : การถอเอาโดยนมต และโดยอนพยญชนะในรปอนเหนดวยตา นนไมดเลย.

อนทรยคอห ถกกระชากดวยขอเหลกอนรอนจดเปนเปลวลกโชนเสยยงดกวา : การถอเอาโดยนมตและอนพยญชนะ ในเสยงอนฟงดวยห นนไมดเลย.

อนทรยคอจมก ถกควานภายในดวยมดคม อนรอนจดเปนเปลวลกโชนเสยยงดกวา : การถอเอาโดยนมตและอนพยญชนะ ในกลนอนดมดวยจมก นนไมดเลย.

อนทรยคอลน ถกตดดวยมดโกนคมกลา รอนจดเปนเปลวลกโชนเสยดกวา : การถอเอาโดยนมตและอนพยญชนะ ในรสอนรไดดวยลน นนไมดเลย.

อนทรยคอกาย ถกแทงดวยหอกอนคม รอนจดเปนเปลวลกโชนเสยยงดกวา : การถอเอาโดยนมตและอนพยญชนะ ในโผฏฐพพะอนรสกไดดวยกาย นนไมดเลย.

๑๑๒ พรหมชาลสตร ส. ท. ล. ๙/๓/๑. ๑๑๓ เอก. อ. ไตร. ล. ๒๐/๑/๒. ๑๑๔ เอก. อ. ไตร. ล. ๒๐/๘/๓๘. ๑๑๕ บาลอาทตตปรยายสตร สฬายตน. ส. ไตร. ล. ๑๙/๒๑๐/๓๐๓.

181

ภกษ ท. ! จตอนกาหนดแลว ดวยความยนดในการถอโดยนมต และโดยอนพยญชนะกด กาลงตงอย ถาแหละบคคลตายลงในขณะนนไซร คตทเขาจะพงไป มอยสองอยาง คอ นรก หรอกาเนดเดรจฉาน. ขอนเปนฐานะทแนนอน. เหตนน การนอนหลบเสยยงดกวา แมเราจะกลาววา ความหลบเปนความหมน, ไรผล, หลงใหล, สาหรบผทมชวตอย, เพราะการตนแตเตมไปดวยวตกอนเลวทราม อาจทาลายสงฆเสยได (เปนตน) นนไมดเลย.

การสารวมจตหรออนทรยน บางคราวยอมแลวแตเพศหรอเวลา เปนตน บางเหมอนกน : สาหรบบถชนธรรมดา อนตรายรายแรงในเรองนกคออนตรายระหวางเพศ แมจะเปนอนตรายทเงยบ ๆ กนาความเสยหายอยางใหญหลวงมาเงยบ ๆ เทากน. สวนในเพศเดยวกน ไมสจะมอนตรายในสวนยนด, นอกจากสวนยนราย.

สาหรบเวลา, บางคราวจตใจเยอกเยนอย กสารวมไดงาย แตบางคราวใจไมเปนเชนนน จงไมควรประมาทวาเคยสารวมไดมาครงหนง ไมตองกวดขนนก, จะเสยท. เปนอนวาทางดทสดทจะทาตวเองใหเยอกเยนปราศจากไฟ และกาวขนสคณความดในเบองสงอนตนจะบรรลขนไปไดโดยลาดบแลว ควรสารวมเตมท ในททกสถาน ในเวลาทกกาล และระลกถงพระพทธดารสททรงกาชบอยเสมอ พรอมทงทาความเคารพตอพระดารสนนอยางหนกแนนมนคง.

ขาพเจาขอจบบทนลงดวยพระบาล๑๑๖ วา “ภกษ ท. ! เรองนานมาแลวแตกอน : เตาตวหนงเทยวหากนตามรมแมนา ในตอนเยน. สนขจงจอกตวหนง กเทยวหากนตามรมแมนาในตอนเยน. ภกษ ท. ! เตาไดเหนแลวซงสนขจงจอกเทยวหากนอย เดนเขามาแตไกล จงหดอวยวะ ท. มศรษะเปนทหา เขาในกระดองของตน เปนผขวนขวายนอย นงอย. สนขจงจอกกเหนเตาทเทยวหากนนนแตไกลเหมอนกน ไดตรงเขาไปทเตาแลวคอยชองอยวา เมอใดเตาจกโผลอวยวะสวนใดสวนหนงออก ในบรรดาอวยวะทงหลายมศรษะเปนทหาแลว จกกดทอวยวะนนแลวและคราออกมากนเสย. ภกษ ท. ! ตลอดเวลาทเตาไมโผลออกมา สนขจงจอกไมไดโอกาสเลย, แลวกหลกไป : นฉนใด –

ภกษ ท. ! มารผลามก กคอยชองตอพวกเธอทงหลาย ตดตอไมขาดระยะอยเหมอนกนวา ถาอยางไรเราคงไดชอง ไมทางตา กทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย หรอทางใจ. ๑๑๖ บาลตตยสตร อาสวสวรรค สฬา. ส. โตร. ล. ๑๘/๒๒๒/๓๒๐.

182ภกษ ท. ! เพราะเหตนน พวกเธอทงหลาย จงเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย : ไดเหนรปดวยตา ไดฟงเสยงดวยห ดมกลนดวยจมก ลมรสดวยลน สมผสโผฏฐพพะดวยกาย หรอรธรรมารมณดวยใจแลว จงอยาถอเอาโดยนมต จงอยาถอเอาโดยอนพยญชนะ. อกศลลามกคออภชฌาและโทมนส จะพงไหลไปตามบคคลผไมสารวมจกขอนทรย (เปนตน) เพราะอนทรยเหลาใดเปนเหต เธอทงหลายจงปฏบตเพอสารวมจกขอนทรย (เปนตน) นน จงรกษาอนทรย จงถงทวซงความสารวมในอนทรย ท.

ภกษ ท. ! ในกาลใด พวกเธอเปนผคมครองทวารในอนทรย ท. ในกาลนน มารผลามก จกไมไดชองและหลกไป เหมอนสนขจงจอกไมไดชองจากเตาเหมอนกน.”

“เตาหดอวยวะไวในกระดองฉนใด ภกษพงตงมโนวตกไวในกระดองกลาวคออารมณแหงกมมฏฐานฉนนน, เปนผทตณหาและทฏฐไมองอาศยได, ไมเบยดเบยนผอน ไมกลาวรายตอใคร ๆ, ดบสนทแลว” ดงน.

จบบทท ๔

183

๕ อาชวปารสทธ ความบรสทธ แหงอาชวะ

184

บทท ๕

อาชวปารสทธ - ความบรสทธแหงอาชวะ

พระบาลทเปนอทเทสในบทน ดงน : -

ภกษ ท. ! กจทพวกเธอตองทาใหยงขนไปอกนนคออะไร ? คอพวกเธอจงสาเหนยกตนใหไดวา ‘อาชวะของเราบรสทธแลว หงายไดแลว เปดเผยได หาชองทะลมได เปนอนสารวมดแลว’ ดงน.”

[มหาอสสปรสตร ม. ม. ไตร. ล. ๑๒ น. ๔๙๘ บ. ๔๖๔]

นทเทส

ใจความยอของบทน : อาชวปารสทธศล เปนปารสทธศลขอทสาม แหงปารสทธศลทงส. อาชวปารสทธศล แปลวา ศลกลาวคอความสะอาดหมดจดแหงอาชวะ. อาชวะในทน หมายถงวธทจะไดจจนปจจยมาบรโภคของภกษ. สวนวธบรโภคดวยดอยางไรนน ทานจดเปนศลอกขอหนง เรยกวาปจจยสนนสสตศล หรอปจจยเวกขณศล ซงจะไดบรรยายเปนลาดบตอไปในบททหก. ปจจยสคอ เครองนงหม อาหาร ทอยรวมทงเครองใชสอยและยาแกโรค, เปนสงทภกษจะตองแสวงหาใหถกตองตามบญญต ซงสมควรแกสมณภาพ. เมอแสวงหาไมควร คอเปนการนอกรตของสมณะไป แมจะถกตองตามวธทชาวโลกเขาแสวงกน กชอวาเสยอาชวะ เปนอาชวะวบต หรอไมมอาชวปารสทธศล. สวนทแสวงหามาได แมโดยทางสมควร แตบรโภคโดยวธทไมสมควร ถงจะไมเสยอาชวปารสทธศล กยงขาดในสวนปจจยเวกขณศล. ขอวาการแสวงอยางไรสมควร อยางไรไมสมควรนน จะไดเกบเนอความในพระคมภรตาง ๆ มารวมกนเขาเปนคาอธบาย พรอมทงแสดงขอสงเกตและสนนษฐานในทบางแหง, แบงเปนหวขอใหญ ๆ คอ : -

๑.อาชวปารสทธศล คออะไร (ม ๓ กระท)

๒.เรองเบดเตลดเกยวกบอาชวปารสทธศล (ม ๘ กระท)

185การอธบายกจะไดพรรณนาไปตามลาดบหวขอ และกระท ดงตอไปน

๑. อาชวปารสทธศลคออะไร ?

๑. ศพทอาชวปารสทธศล หมายความถงไหน ?

โดยตวพยญชนะ : อาชว = การดารงชวตใหเปนอยได. ปารสทธ = การชาระอยางหมดจด. ศล = ภาวะแหงความเปนอยอยางสงบ, ปรกต. รวมทง ๓ ศพท จงไดความวา ปรกตภาพกลาวคอความชาระสะสาง การดารงชวตของตน ใหเปนอยไดอยางสะอาดหมดจด. (คาวาศลน แมจะแปลวาปรกตภาพ กหมายถงแตทเปนไปทางกายและวาจาโดยเฉพาะ. หมายถงทางใจแตโดยปรยาย, และคานอธบายไวแลวอยางละเอยดในบทท ๓ ขางตน จกไมกลาวซาในทนอก.)

โดยเนอความ : “การงดเวนจากการประพฤตมจฉาชพทกระทาดวยวธอนเลวทรามตาง ๆ เชนการโกหก การพรพไร การพดหวานลอม การยอมตวใหใชสอย การตอลาภดวยลาภ ของภกษทศลลวงสกขาบทเพราะเหนแกอาชพของตน นชอวา อาชวปารสทธศล.๑๑๗” ดงน.

โดยเครองสงเกตอยางอน : ความตงจตสารวม ไมยอมบรโภควตถทไดมาไมชอบธรรม เปนลกษณภาพของศลขอน. ความทภกษพยายามเปนอยางยงอยเสมอ ในการระวงไมใหการแสวงของตนนอกรตจากความเปนสมณะ เปนปวตตภาพของศลขอน. ความทภกษบรโภคสงของนน ๆ อยไดอยางสนทใจ ไมตองรสกขยะแขยงวาบรโภคของทไดมาอยางสกปรก นเปนคณภาพของศลน. และความสขสงบระหวางคนทงสองฝาย คอทายกกไมถกลอลวงโดยภกษโกง และภกษกอมใจตวเองบรโภควตถนน ๆ ได นเปนปรากฏภาพ (คอเครองแสดงวาสงนมอยในทน) ของศลนน. ความไดอาหารบารงกายสมประสงคและไดปตปราโมทยบารงใจ อดหนนกาลงสมาธของภกษผสารวมในศลน นเปนอานสงสของศลขอน.

๑๑๗ วสทธมรรค ศลนเทส. ภ. ๑ น. ๑๙.

186๒. อาชวทไมบรสทธ เปนอยางไร ?

เพอใหชดเจนยงขน, ควรกลาวลกษณะอนตรงขามคอมจฉาอาชวะเสยกอน, ดวยวาเมอการแสวงนน ๆ ไมเปนมจฉาอาชวะไปไดแลว กยอมเปนสมมาอาชวะอยนนเอง. ภกษ ท. ! อรยสาวกในสาสนาน ละมจฉาอาชวะเสยแลว กดารงชวตอยดวยสมมาอาชวะ นเราเรยกวา สมมาอาชวะ๑๑๘” ดงน. นเปนพทธภาษตทรบรอง.

มจฉาอาชวะหรออาชวะทไมบรสทธนน เปนเพราะแสวงหามาดวยการลอหลอกอยางหนง, และลวงละเมดพระบญญตโดยตรงอยางหนง, ของทไดมานนเลยกลายเปนของไมควรบรโภคไป. จกกลาวประเภทแรกกอน.

๑. การแสวงหาดวยการลอหลอก น พระอรรถกถาจารย๑๑๙ แสดงไวโดยชอวา กหนา การหลอกลวง, ลปนา – พดพรพไร, เนมตตกตา – พดหวานลอม, นปเปสกตา – พดทาทายใหเจบใจ, นชคสนตา – หากาไรโดยออม. อธบายพอเปนขอสงเกต ดงตอไปน

กหนา๑๒๐ - การหลอกลวง, ทานแสดงอทาหรณ ๓ อยาง คอ ทายกแจงความประสงคจะถวายจวร และภกษนนกตองการ แตแกลวปฏเสธไมรบ ใหทายกเขาใจวาตนมสนโดษ มกนอยเปนตน, ลอโดยประการททายกหลงใหลไปวา “แหม ทานรปนนาสรรเสรญ ไมยอมรบอะไร ๆ เปนภกษมธรรมสง. พวกเราจะไดบญมากมายทเดยว ถาหากวาทานจะยอมรบอะไร ๆ ของพวกเราสกสงหนง.” จงเสาะหาสงของมจวร เปนตน ชนดทประณตทสด ไปคะยนคะยอถวาย. เธอแกลวทาเปนเสยไมได บอกวารบหวงอนเคราะหใหทายกไดบญอยางเดยวเทานน. เมอทายกหลงใหลเตมทแลว กแอบรบของคนนนบางคนนบาง ทแตกตนมาถวาย ไดตงเลมเกวยน. ทานองนอยางหนง.

อกอยางหนง, หาเลสพดออมคอม โดยวธทจะใหเขาใจวาคณวเศษสงสดมในตน, จะพดตรง ๆ กลวเขาเกลยด และตองอาบตปาราชก จงเลยงพดโดยนยเปนตนวา ภกษทมทาทาง, ผวพรรณ ฯลฯ เชนนเชนนน เปนพระอรหนต จนเขาถวายลาภใหเนอง ๆ.

๑๑๘ มหาสตปฏฐานสตร มหา. ท. ๑๐/๓๔๘/๒๙๙. ๑๑๙ จากวสทธมรรค สลนเทส. ๑๒๐ กหนา อานวา กหะนา

187 และอกอยางหนง ฉาบไลความเครงไวภายนอก กนอย นง นอน ยน เดน ด เหลยว ดวยอาการทโลกนยมกนวา เครงอยางยอด. ไมพอะไรหมด กมทายกผใครบญมาถวายลาภสกการะเนองแนน ทง ๓ อยางน เรยกวา กหนา - การหลอกลวง.

ลปนา - พดพรพไร. ไดแกพดประจบและเลยบเคยง. ทานแสดงตวอยางไววา เมอเหนทายกมาทวด กชงทกเสยกอนวา เหนจะมานมนตพระกระมง ถาเชนนนอาตมาจะเปนหวหนาพาภกษไปให. อกอยางหนง พยายามแนะนาตนเองวา พระราชา และอมาตยชอนนชอน เลอมใสในตนเชนนนเชนน. การพดยกยอ เอาอกเอาใจ ประจบคหบด กลววาทายกจะเหนหางไปเสยกนบรวมเขาในเรองน. ภกษเหนเขาถอออยเดนมา ถามวาเอามาแตไหน ? “เอามาแตไรโนน.” เหนจะอรอยด ? “ลองดจะรขอรบ.” กเสวา ภกษจะพดวา ‘จงใหแกฉน’ ไมเหมาะไมใชหรอ เขากถวาย.

ภกษสองรปเขาไปใกลเรอนหญงคนหนง นงแลวแสรงคยกนใหหญงนนไดเยน โดยรปหนงถามรปหนงตอบ แมคนนนลกใคร ? “ลกอปฏฐายกาของพวกเรา. มารดาของเธอนน ไมถวายเปรยงเลย๑๒๑ ยอมจดหาเนยถวายพระเสมอ แมคนนคงอยางเดยวกนเปนแน.” นกเปนลกษณะของลปนา. นอกจากนยงหมายถงการพดหวานใหเขารก โดยไมตองคานงถงความจรง พระธรรมและฐานานรป การพดเหมอนแกงถว (คอมความจรงนอย, เหมอนแกงถวซงเขานยมกนวา อยาใหทนสกมากอรอยด) และการประจบดวยการอมทารกใหเปนทชอบใจของสกล กนบรวมอยในขอนดวย, ทงนกเพราะเหนแกอาชวะของตน.

เนมตตกตา - พดหวานลอม, หมายถงกายกรรมวจกรรมทออมคอม เพอลอใจใหทายกถวายของ เพราะขอตรง ๆ ยอมเกอเขน (สาหรบภกษมศลกยงผดวนย) จงแสดงนมตหรอโอกาสใหร ทานแสดงอทาหรณไววา ภกษเหนเขาเลยงลกโค ซงแมของมนถกพรากไปรดนมอย แสรงถามวา นลกโคนมหรอลกโคเปรยง ? เมอเขาตอบวา ลกโคนมขอรบ, กเสพดไปอกวา ฉนคดวาไมใชโคนมดอก ถาหากเปนโคนมจรง พวกเราคงไดดมนมกนบางแลว. ในทสดเขาถวายนานม เพราะนกสนกขนมา หรอเพอซอความราคาญ หรอเพอแสดงวาตนไมไดเปนคนใจแคบ แตไมใชใหดวยสทธาแท.

อกเรองหนง ทานแสดงไวดวยการพดลอมไปลอมมาจนไดของทตองการ วาภกษรปหนงตองการจะฉน เขาไปสตระกล ๆ หนง นงอยในบรเวณบาน. หญงแมบานเหนแลว แตไม

๑๒๑ เนยใสดแพง อรอยวาเปรยง.

188อยากจะจดถวาย แกลงพดวาขาวสารไมม จะไปหาขาวสาร, แลวไถลไปเสยทบานเพอนบาน, ภกษนนถลนขนไปบนเรอน พบออยทซอกประตพงอย กอนนาออยอยภาชนะ ปลาเคมแบอยในกระจาด ขาวสารเตมหมอ เปรยงเตมกระออม, แลวกออกมานงรออยอยางเดม. หญงนนกะวา ภกษคงไปจากบานตนแลวกกลบมา ภกษนนรบเอยออกไปทนทวา วนนการเทยวภกขาจารเหนจะไมสาเรจ เพราะฉนเหนนมตไมดเสยแลว.

“เหนอะไร, เจาขา” หญงนนถาม. ภกษนนตอบวา ฉนเหนงชศรษะเหมอนลาออยอยทประตจะกดฉน ๆ คดจะประหารมน เหลยวไปควาหากอนหน ไดเปนกอนนาออยในภาชนะกขวางเขาไป มนแผพงพานแบนกวางเปนแผนปลาในกระเชา เมอมนฉกกอนหนนน ฉนเหนเขยวมนขาวเหมอนเมลดขาวสารในหมอ และมนพนนาลายพษออกมาเหมอนเปรยงในกระออม. หญงแมบานเหนวา ไมอาจลวงภกษนไดแลว กจดถวายตามตองการ. นแสดงใหเหนวาเขาใจพดไมใหโกรธแตขบขน และเมอชาวบานกลวจะถกหาวาตระหนกบพระ กจดใหตามขดไมได.

นปเปสกตา - ปลกคาพดทาทายใหเจบใจ, เปนคาพดทฉลาด, เพราะพดใหเจบใจ แตไมใชโกรธเลย, เชนพดวา “ฉนพบภกษหลายรปทสวนทางกบฉนไป พดวา ชาวบานตาบลนทงตาบลใหญ ไมมใครสทธาเลย พระมาทงรอยกทงรอยกลบเปลา.” ชาวบานบางคนเจบใจจะแกคานน กจดถวาย. แมจะถวายอยางแดกดน, สาหรบภกษไมละอายเชนนยอมรบเสมอ. ทานแสดงคาพดของภกษนเปสกตาไวพอเปนตวอยางตาง ๆ กนวา “นหรอชวตของผหวานพชในนาบญ ทแทเปนคนกนพช.” “พอคนนจะไดชอวาเปนทายกอยางไรกนหนอ พดแตวา ไมม ๆ กบภกษทก ๆ รปเปนนจ,” “บานโนนใหเพราะกลวถกตเตยน จงใหดวยสทธาจรง ๆ เถด.” หลกของคาพดประเภทน คอขมขใหเจบใจ จนเขาใหเพราะนอยใจ. โดยตรงกคอยวโทสะอยางฉลาดนนเอง. พดแตเพยงวา “บานโนนปดประตเสมอ” ทกคราวทผานหนาบานพอใหเขาไดยนโดยวธวธหนง กอาจทาทายกใหใหเพราะเจบใจได. และททานกเพราะเหนแกอาชวะของตน.

นชคสนตา - แลกเปลยนหากาไร, ไดแกขอวตถอยางนทนแลวนาไปใหแกอกคนหนง ทอน เพอไดสงอน แลวนาสงนนไปใหผอน และไดสงอนอกตอหนง เรองไป จนไดของทดกวา แพงกวาสงแรก เปนการตอลาภดวยลาภ ทานแสดงอทาหรณไววา ภกษไดขาวสกในทนแลว นาไปใหเดกในสกลอนทกาลงตองการ และตนกไดขรยาค (ขาวตมตมดวยนานม) ซงในขณะนนเดกไมตองการมาเปนตน. แมวาอาการชนดนในสมยนเราอาจไมพบเหนกจรง แตจะไดเหนอาการอน ๆ ซงเปนไปทานองเดยวกนนอยางลบ ๆ กระทากนอย เชนขอขาวจากชาวนาไปแลกปลาจากชาวนา ขอปลาจากชาวนามาแลกขาวจากชาวนาเชนน ยอมไดมากกวาทขายเปนเงนซอ เพราะเปฯธรรมดาท

189ความตองการปลาของชาวนามมากกวาตองการขาวเปนตน และยงเหนแกผาเหลองเปนพเศษอกสวนหนงดวย. แมนกทาเพราะเหตแหงอาชวะ.

นอกจากทกลาวมาแลวน ถาเปนการลอลวงหรอกลอบายอยางใดอยางหนง ซงใชเปนเครองแสวงลาภมาบรโภคแลว กเปนมจฉาอาชวะประเภทลอหลอกสน.

๒. การแสวงลวงละเมดพระพทธบญญต. นแลวแตพระบญญตมอยอยางไร การบญญตในเรองนทรงอาศยหลกวา ไมนยมทากนในหมนกบวชทวไปบาง, เปนโทษทางบานเมองบาง เปนของตาทรามบาง งมงายบาง ฯลฯ. อยางสงมโทษถงปาราชก (อวดอตตรมมนสสธรรมเทจ), เปนลาดบมาจนถงทกกฎ, ดงจะไดระบใหชด ในตอนวาดวยเบดเตลด.

โดยทว ๆ ไปในเรองน ทพระสาวกถอกนอยางเครงครดกคอเดรจฉานวชา, เวชกรรม, วญญต, และการรบใชฆราวาส. อธบายดงตอไปน :

เดรจฉานวชา

เดรจฉานวชา คอ วชาทถอกนวา นอกรตและตาเกนกวาทภกษสากยบตรจะพงกระทาลงไปได, เปนเครองมอหากนของคนทมเลหเหลยม และควรจะเปนฆราวาสโดยเฉพาะ, สาหรบบรรพชต ผปฏญญาตนเปนคนสง – คนร – คนหวงมรรคผลนพพานนน ไมพงแตะตองของแวะแมแตประการใด ดจวาคนรกสะอาด ยอไมแตะตองคถ ฉนใดกฉนนน. เดรจฉานวชา มรายละเอยดอยางไร ทราบไดวาพทธภาษต๑๒๒ ในบาลสามญญผลสตร โดยเนอความวา :

“สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกถวายดวยสทธา แลวยงประกอบมจฉาอาชวะ เพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนอยคอ ทายลกษณะในรางกายบาง ทายนมตลางดลางรายบาง ทายอปปาตะคอของตกบาง ทายอสนบาต ทานายฝน ทายชะตา ทายผาหนกด ทาพธโหมเพลง ทาพธเบกแวนเวยนเทยน ทาพธซดโปรยแกลบราและขาวสาร ทาพธจองเปรยง ทาพธจดไฟบชา ทาพธเสกเปา พธพลดวยโลหตบาง เปนหมอดอวยวะรางกาย หมอดภมทตงบานเรอน ดลกษณะไรนา เปนหมอปลกเสก เปนหมอผ หมอทายนตกนบานเรอน ดลกษณะไรนา เปนหมอ

๑๒๒ สามญญผลสตร ส. ท. ดละเอยดในตอนบพภาคของเรองน ทวาดวยบาลทใชเปนหลก ๓ สตร.

190ปลกเสก เปนหมอผ หมอทายนตกนบานเรอน หมอง หมอดบพษ หมอแมลงปอง หมอหนกด หมอทานเสยงนกเสยงกา หมอทายอาย หมอกนลกศร (กนปน) หมอดรอยสตว. สวนภกษในสาสนาน เธอเวนขาดจากการประกอบมจฉาชพ เพราะทาเดรจฉานเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพเพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอทายลกษณะแกวมณ (หมอดเพชร) ทายลกษณะไมเทา ทายลกษณะผา ลกษณะสาตรา ลกษณะดาบ – ลก - ศร - อาวธ. ทายลกษณะหญง – ชาย – เดกหญง – เดกชาย ทาส – ทาส. ทายลกษณะชาง มา กระบอ โคอสภ โค แพะ แกะ ไก นกกระทา เหย สตวชอกณณกา เตา เนอ บาง. สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพเพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ ดฤกษยาตราทพใหแกพระราชาวา ‘วนนนควรยก วนนนไมควรยก, พระราชาภายในจกรก พระราชาภายนอกจกถอย, พระราชาภายนอกจกรก พระราชาภายในจกถอย, ราชาภายในจกชนะ ราชาภายนอกจกแพ, ราชาภายนอกจกชนะ ราชาภายในจกแพ, องคนจกแพ องคนจกชนะบาง,’ สวนภกษในสาสนานเธองดขาดจากมจฉาชพ เพราะทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ ทานายจนทรคราส สรยคราส นกษตรคราส ทานายดวงจนทร ดวงอาทตย ดาวพระเคราะห วาจกเดนถกทางบาง ผดทางบาง, ทานายวา จกมอกกาบาต ฮมเพลง แผนดนไหว ฟารองบาง, ทานายการขน การตก การหมอง การแผว ของดวงจนทร ดวงอาทตย และดาว จะมผลเปนอยางนน ๆ ดงนบาง, สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพ ทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง. “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ ทานายวา จกมฝนดบาง จกมฝนแลงบาง อาหารหางาย อาหารหายาก จกมความสบาย จกมความทกข จกมโรค จกไมมโรคบาง ทานายการนบคะแนน คดเลข ประมวญแตงกาพยกลอน สอนตาราวาดวยเรองทางโลก ดงนบาง, สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง.

191 “อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ ดฤกษอาวาหะ ดฤกษววาหะ ดฤกษทาการผกมตร ดฤกษทาการแตกราว ดฤกษทาการเกบทรพย ดฤกษทาการจายทรพย (ลงทน) ดโชคดโชครายบาง ใหยาบารงครรภบาง รายมนตผกยด ปดอดบาง. รายมนตสลด รายมนตกนเสยง เปนหมอเชญผถามบาง เชญเจาเขาหญงถามบาง ถามเทวดาบาง ทาพธบวงสรวงพระอาทตย บวงสรวงมหาพรหม รายมนตพนไฟ รายมนตเรยกขวญใหบาง. สวนภกษในสาสนาน เธองดขาดจากมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง.

“อกอยางหนง สมณะหรอพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกเขาถวายดวยสทธาแลว ยงประกอบมจฉาชพทาเดรจฉานวชาเหนปานนอย คอ บนขอลาภผลตอเทวดา ทาการบวงสรวงแกบน สอนมนตกนผกนบานเรอน ทากะเทยใหเปนชาย ทาชายใหเปนกะเทย ทาพธปลกเรอน ทาการบวงสรวงในทปลกเรอน พนนามนตบชาเพลงใหบาง.......”

เวชกรรม๑๒๓

การเปนหมอรกษาชาวเมอง โดยหวงอะไรตอบแทนของภกษนน ทงในบาลและอฏฐกถาไดตเตยนไวอยางสาดเสยเทเสย. มขอยกเวนใหทาเฉพาะแกคนทควรทา เชน บดามารดา เปนตน ซงจะกลาวในลาดบ. ภกษทเปนลชชนน ไมยอมบรโภคปจจยทไดมาโดยเวชกรรมเปนเหต, นยมเหนเปนการรบจาง. เมอจะเพงถงการบรโภคเครองกณฑเทศน ซงด ๆ กคลายกบรบจางเหมอนกนนน จะเหนไดวา การสอนธรรมเปนหนาทโดยตรงของนกบวช เมอเขาถวายดวยความเลอมใสกบรโภคในฐานเปนเครองบชา. สวนเวชกรรมเปนเรองนอกทางของภกษ. เมอไมใชหนาท กไมมความชานาญ อนจะเปนเหตใหคนเปนอนตราย เพราะความรอยางง ๆ ปลา ๆ ของตน ทงเปนเหตใหหมดเวลาและหางเหนตอการปฏบตไตรสกขาและการศกษาเลาเรยน เปนทดหมนของนกบวชประเภทอนทเปนคแขงขนกน โดยเฉพาะ ในสมยพทธกาล เพราะนยมกนอยแลวทกฝายวา เวชกรรมเปนกจทตาเกนกวาทบรรพชตผเปนอนาคารกจะพงทาได. และอกอยางหนงซงเปนเหตสาคญ คอเปนทางใหทอดตนลงเปนคนรบใชของตระกลโดยทางเวชกรรม รบเปนหมอประจาสกล คลายทนายความประจาบานเสยทเดยว. แตเรองนไมหมายถงการชวยเหลอคนปวยอยางเลก ๆ นอย ๆ ตาม

๑๒๓ เวชกรรมน ในบาลกลาวรวมอยในพวกเดรจฉานวชา, แตในบทนแยกออกกลาวทละพวกเพอใหเหนชด อาศยทมการกระทาและเลศนยอยางอนตางกน เชนเดรจฉานวชาทวไปนน ไมมขอยกเวนใหทาเลย, สวนเวชกรรมอนญาตใหทาไดแกคนทสมควรทาให.

192วสยทแมมนษยชาวบานธรรมดากชวยกน ในเมอเกดใครเจบใครปวยเปนอะไรขนในทขางเคยงตน, เชนเดนไปพบคนเปนลมลมนอนอย เมอมยาประจาตว กแบงใหและแกไขไปตามควร.

เรองเวชกรรมททาไปอยางสาธารณะน ครงพทธกาล แมจะเปนสงทพระสาวกประณามกนอยางมาก แตในบดนไดเพลาลง จนมการกระทากนโดยมาก โดยเพงไปในแงทวาเปนเครองจงคนเขานบถอสาสนา หรอสนทสนมกบสาสนายงขน ถาหากวาทางพทธจกรจะหมนเขมมงหมายมาชวยเหลอทางอาณาจกรใหมากทสด และมความรชวยไดจรงในสมยทประเทศชาตยงมแพทยไมพอใช กดไมมโทษอะไร, ในเมอทาไปดวยเมตตาและความบรสทธใจ. แตสาหรบผหวงการกาวหนา ในการตามรอยพระอรหนต กควรตดเครองรงรงใจอนนเสย. และเมอกลาวใหซงภกษกมหนาทแพทยอยแลวในตว แตเปนแพทยรกษาโรคฝายใจ คอโรคกเลส, โรคมดมนตอการครองชพอยางสงบเยอกเยน ฯลฯ. แพทยธรรมดาเปนแพทยในสวนกายหรอรปธรรม, ภกษผสาเรจการปฏบตธรรมมาพอสมควรแลว เปนแพทยในสวนใจหรอนามธรรม คกน ถารวมมอแบงกนทาคงบรสทธสะอาดไมกาวกายกนทงสองฝาย. ควรพยายามจนเราอาจวางหลกไดวา เมอใครเจบปวยทางนามธรรมแลว ควรไดรบการรกษาอยางถกตอง และหายไดจรงโดยพระภกษในพระพทธสาสนาดจคนปวยทางรป หรอทางกาย ปวยลงอยางใด สงไปยงโรงพยาบาลทกระทาการโดยเจาหนาทแพทยแผนปจจบนยอมหายไดแนฉนใดกฉนนนเถด. คงดกวาทจะสบสนกน และกอเรองอนเศราหมองโดยเปดชองทางใหมการกระทบกระทงแกเกยรตของคาวา “พระพทธสาวก”, และทงอาชพของพระภกษกจะบรสทธสะอาด จนตวเองกเคารพตวเองไดยงขนไป.

ในตอไปน จะไดกลาวถงบคคลทภกษทาเวชกรรมใหได ไมมโทษ, ถาหากวาตนมความรในการทา. บคคลนนมอย ๒๕ ชนด แบงเปนสามประเภทคอ : -

(ก) คน ๑๐ ชนด. ไดแก เพอนสหธรรมก ๕ คนเตรยมตวบวช, ไวยาวจจกร, มารดา, และบดาของตน รวมเปน ๑๐, (สหธรรมก ๕ คอ เพอนภกษ ภกษณ สกขมานา สามเณร สามเณร). ประเภทนอนญาตผอนผนใหมาก คอ ถาเครองยาของเขาไมม ภกษเอาของตนออกทาใหได ถาของตนไมม อนญาตใหเทยวขอจากผอนมาทาใหกได ถายงไมได อนญาตใหขอกระทงคนทไมไดปวารณาไว.

(ข) ญาต ๑๐ พวก. ไดแก พชาย, นองชาย, พหญง, นองหญง, นองหญงของบดามารดา, พหญงของบดามารดา, นองชายของบดามารดา, พชายของบดามารดา, ลกพลกนองทางบดา ลกพลกนองทางมารดา. ทง ๑๐ จาพวกนไมผอนผนใหมากเหมอนประเภท, คอ ใหเอาเครองยาของ

193เขาทาให, ถาของเขาไมม พงใหยมของตนทาเมอเขาใชคนใหพงรบ, แตถาไมใชกไมพงทวง. เพราะญาตเปนผควรสงเคราะห. สวนเขยหรอสะใภมใชญาต ทานแนะวา พงทาใหญาตแลวเขาใหกนตอหนง. แตดเหมอนจะตองเปนการแกลงทาอยสกหนอย.

(ค) คน ๕ จาพวก. ไดแกคนปวยทซดเซเขาไปถงวด หรอคนเดนทางมา, โจร, คนรบแพหนมา, อสรชน (ผมอานาจ), และคนถกญาตพนองขบไล. รวม ๕ พวกน ภกษพงเอาของ ๆ ตนทาใหได แตอยาพงหวงการตอบแทนแมแตประการใด. การทอนญาตใหทาแกโจร คนรบแพ อสรชน นน เพราะถาทาใหพวกเหลานโกรธ ยอมยายพระสาสนา สวนอกสองพวกนนเพราะความนาสงสาร หรอมนษยธรรมบงคบ.

สวนคนนอกน ไมไดอนญาตไว ตองพจารณาดใหสมควรและไมพงทาแกคนไมควรทา อนมขอสงเกตวา เมอทาเขาแลวเปนการทาลายเกยรตของสมณสากยบตตย. พระพทธภาษตในเรองเวชกรรมนมดงตอไปน :

“สมณพราหมณบางพวก ฉนโภชนะททายกถวายดวยสทธาแลวยงประกอบมจฉาอาชวะ ทาเดรจฉานวชาเหนปานนอยคอ เปนหมอผ หมอง หมอดบพษ หมอสตวกดตอย...., หมอประกอบยาใหสารอก ประกอบยาประจ ประกอบยาถายโทษ ประกอบยาแกปวดศรษะ หงนามนหยอดห ทายาหยอดตา ประกอบยานดถ ประกอบยาใหกด ยาใหสมาน เปนหมอปายยาตา หมอผาตดบาดแผล หมอกมาร. สวนภกษในสาสนาน เธองดเดดขาดจากมจฉาชพ ทาเดรจฉานเหนปานนนเสย. แมนกเปนศลของเธอประการหนง ๆ”๑๒๔ ดงน.

วญญต

วญญต คอออกปากขอ ตอบคคลไมควรขอ, เวลาทไมควรขอ, และวตถทไมควรขอ.

การออกปากขอตรง ๆ มใชธรรมเนยมของสมณะ นยมใหขอดวยกายเขาไปยนแสดงอาการ เชนภกษออกบณฑบาต. ถาจะบอกกบอกไดเพยงความตองการ หรอเลาเรอง ซงไมใชคาขอตรง ๆ, เหตผลอนแทจรงในเรองนมเปนอยางไร ทานมไดแสดงไวชดแตพอจะสงเกตไดจากหลกธรรมดาเชน การออกปากขอตรง ๆ นน ถาเขายนดใหกดไป, ถาเขาไมยนดให กตองจาใจให หรอแสดงาการโกรธ หรอมฉะนนทาใหเขาตองเปนคนทนละอายวาเปนคนตระหนในขณะนน. นก

๑๒๔ สามญญผลสตร ตอนมหาศล. ส. ท. ๙/๙๒/๑๒๐.

194ขอทมกเลสหยาบ รเรองนด จงดานหนาขอ ทายกกจาใจให หรอซอความราคาญ พระอรยเจาทานทราบเรองนดเหมอนกน จงมขนบธรรมเนยมไมออกปากขอตรง ๆ เพยงแตแสดงวาเปนผมกาลงตองการความชวยเหลอเทานน ใครจะชวยกไดไมชวยกได. และสาหรบทานผเชนน จะไดฉนหรอมไดฉนกเทากนในสวนนาใจ, จงไมมอะไรมาทาใหทานตองออกปากขอ, ซงบางคราวทาผอนใหเดอดรอน.

บคคล ซงตามธรรมดาไมควรขอนนไดแกคฤหสถทวไปทมใชญาต มใชคนปวารณา. ญาตหมายถงญาตแท ไมหมายถงเขย, สะใภ. กาหนดไวเจดชนเอาตนเองเปนศนยกลาง สงขนทางบน ๓ ชน คอ ชนบดา – ตา – ตาทวด. และตาลงไปทางลาง ๓ ชน คอ ชนลก – หลาน – เหลน. นเรยกวา ญาตอนอยในกรอบวงของการขอ. สวนผมใชญาตตองการเปนผทเขาปวารณาไวจงขอได. ปวารณาคอเขาอนญาตไววาตองการอะไรใหบอก. ถาปวารณากลาง ๆ ไมจากดสงของ ขอไดทกอยางทสมควรแกสมณะ, ถาเขามไดจากดระยะกาล การปวารณานนหมดอายเพยงสเดอน (โดยพระวนย). เวนแตเขาบงชดลงไปวา ปวารณาเปนนจ. เพอนสหธรรมกดวยกน, ญาต, คนปวารณา, ขอไดทกเมอ

เวลาธรรมดา ขอจากบคคลธรรมดาไมได, แตเวลาพเศษขอได เรยกวาเวลาทควรขอเปนพเศษ เชนเวลาเจบไข, โจรปลนจวร, หรอความจาเปนอนแทจรงอยางอน. แตถงกระนน กนยมใหขอเพยงทจาเปนกอนเทานน. เชนถกโจรปลนเอาจวรไปหมดจากตว พงขอเพยงผานง (สบง) กบผาหม (จวร) เทานน. สวนสงฆาฏ (ผาคลมซอน) ยงไมยอมใหขอ. ไวขอกบญาตหรอคนปวารณาหรอแสวงเอาโดยทางอนซงสมควรกวา

สงทควรขอนน ไดแกวตถทสมควรแกสมณะซงเปนผตองยนดตามมตามได และอาศยทานผอนเปนอย. เพราะฉะนนเมอขอจะตองขอสงของชนธรรมดา เทาทพอบรโภคใชสอยได. จงมพระบญญต หามมใหขอโภชนะชนประณต นอกจากจาเปนเชนปวยไข, ปรบผขอถงอาบตปาจตตย. ในของอนกมแนวอยางเดยวกน เพราะภกษผเหนภยในวฏฏสงสาร ยอมไมมความรสกวาจาเปนในของประณตสวยงาม. ตอการของทเพยงแตอาจยงอตตภาพใหดารงอยไดเทานน. ผหวงตามรอยพระอรหนต ไมควรมาฆาเวลาใหหมดเปลองไปดวยความรสก และควรพยายามในวตถชนประณต สวยงามเลย.

195การรบใชตระกล

กลทสนะ หรอการประทษรายตระกล เปนชอของการรบใชตระกล. ตระกลหมายถงครอบครวของฆราวาส. รบใชดวยกจนอกเรองของสมณะ เชนเปนสอของชายหญง, เลยงลก, รบรกษาโรค, รบฝากของ, ทาสงของให, ปลกตนไมดอกไมใหเปนประจาเปนตน. การทาเชนนททานเรยกวาเปนการประทษรายเขานน หมายความวาทาลายความเชอ ความเลอมใส ในพระรตนตรยของเขาเหลานนใหหมดไป. เขาไมนบถอวาเปนพระ แลวยงเหยยดหยามใหตา อยางดกเปนเพยงเพอน หรอเพอนอยางเลว ๆ คนหนงเทานน เพราะเปนคนประจบเขาหาลาภ, ไมใชเขาถวายในฐานเปนทกขเณยยบคคล. ตระกลนน ๆ เมอเสอจากสทธาและปสาทะ กวางเปลาจากบญ, เรยกวาไดรบความเสยหายในทางธรรม จงเรยกการทาอยางนวาการประทษรายตระกล. ภกษทประทษรายตระกลหรอเปนกลทสกะนน แทนทจะใหตระกลกราบไหว กลายเปนกราบไหวตระกลเสยเอง. การททาตวเองใหตาถงเพยงน เปนทรงเกยจขยะแขยงมากในหมเพอสหธรรมกดวยกน. บาลหลายแหง แสดงวาครงพทธกาลโนน ผททาเชนนถอกนวาเปนการเลวทรามอยางยง, เพราะนอกจากอาชวะของตนวบตแหลกลาญแลว ยงทาใหเกยรตยศของภกษสงฆเสอมทราม เปนทดหมนของคนทวไปอยางมากดวย.

สวนการรบใชอนถกธรรมและเหมาะสมกบสมณภาพนน ทานอนญาตใหทา และไมเปนมจฉาชพ, เชนการจดแจงใหคนไดบวช การนมนตพระให และการชวยเหลอรวมมอ ในกจทางพระสาสนาอยางอน ๆ ซงมหลกวาการทานนบรสทธสะอาดและไมเปนการประจบประแจงแตอยางใด.

ผประทษรายตระกล จะตามรอยพระอรหนตไปมไดเลย เพราะกาลงเปน “ทาสนาเงน” ของตระกลอยโดยนาใจ, ไมมอสระของตวเอง และไมมอาชวะอนสะอาดอนเปนอปกรณของใจอนสะอาด หรอความเคารพนบถอตวเองได, เนองจากตองอาบตหยมหยมอยทกอรยาบถทเคลอนไหว และทก ๆ คาทบรโภค.

การแสวงเครองเลยงชพอนไมสมควรทง ๔ ประเภทน ทานเรยกวา อเนสนา การแสวงหาไมสมแกเพศผทรงไวซงผายอมฝาดอนเปนธงชย (คอเครองหมาย) แหงพระอรยเจา ผสะอาดหมดจดโดยประการทงปวง. จดเปนฝายมจฉาชพ.

196๓. อาชวะทบรสทธเปนอยางไร ?

เมอมาถงปญหาวา สมมาอาชวะคออะไรดงน เราจะไดคาตอบแตทตาง ๆ กนคอ :

คมภรวสทธมรรค๑๒๕ กลาววเคราะหศพทไววา “คนเราไดอาศยพฤตการณอนใด จงมชวตเปนอยได, พฤตการณอนนนชอวา อาชพ, ไดแกการพยายามหาวตถทตงอาศยของชวต. ความสะอาดหมดจดชอวา ความบรสทธ. ความบรสทธแหงพฤตการณหรอความพยายามนน ๆ ชอวา อาชวปารสทธ : ความบรสทธแหงอาชพ.”

และกลาวอยางขยายเนอความไวอกสวนหนง๑๒๖ โดยเฉพาะสาหรบภกษวา “อนทรยสงวรศล๑๒๗ นน ภกษอาจบาเพญใหเตมทไดดวยสต ฉนใด, อาชวปารสทธศลน ภกษอาจบาเพญใหเตมทไดดวยความพยายาม ฉนนน. ภกษผมความพยายามทตนปรารภไวอยางถกตอง ยอมละมจฉาชพเสยแลวราเรงบนเทงอยไดแนแท. ภกษพงบาเพญอาชวปารสทธนใหเตมท ดวยการแสวงหาอนถกตอง คอละเวนปจจยอนเกดจากการกระทาทไมบรสทธ ใหเดดขาดเหมอนละอสรพษ - ละเสยไดดวยการเลกเสพเฉพาะปจจยทบงเกดขนบรสทธอยางเดยวซ สาหรบภกษผทมไดถอธดงคนน, ปจจยทเกดขนหรอไดมาจากสงฆหรอคณะภกษ และทเกดขนจากสานกคฤหสถผเลอมใสในคณธรรมของเธอ มการแสดงธรรม เปนตน เหลานชอวา ปจจยทเกดขน บรสทธ. สวนทเกดจากการประพฤตวตรมเทยวบณฑบาตไดมานน ชอวา บรสทธอยางยง ทเดยว. สวนสาหรบภกษผถอธดงคนน ปจจยทเกดขนจากการบณฑบาต หรอเปนมาโดยสมควรแกปฏปทาของธดงคอยางอน ๆ ชอวา ปจจย บรสทธ.” ดงน.

พระบาลมหาอสสปรสตร ๑๒๘ กลาววา “อาชวะของเราบรสทธแลว หงายไดแลว เปดเผยได หาชองทะลมได เปนสงทเราสารวมดแลว” ดงน หมายเอาความบรสทธอยางยง จนเมอตนเองใครครวญคนหาเพอตเตยนตวเอง กไมพบความเศราหมอง, ไมตองกลาวถงคนภายนอกผอน

๑๒๕ วสทธมรรค สลนเทส ภาค ๑/๓๗. ๑๒๖ วสทธมรรค สลนทเทส. ภาค ๑/๔๙. ๑๒๗ บรรยายไวแลวเปนบทท ๔ ของเรองน. ๑๒๘ บาลทใชเปนอทเทสของบทน. มหาอสสปรสตร ม ม. ๑๒/๔๙๘.

197ซงเขามองเหนได เพยงทางกายวาจา ไมทราบถงใจ. ความบรสทธ ทาใหมนใจ กลาหาญถงอาจเปดเผย หรอหงายใหใครดกได หมายความวาทาใหผสาเรจเจโตปรยญาณ หรอมตาทพย สอดสองตรวจคนดหรอพสจนกนทางหลกวชา และเหตผลอยางใด ๆ กไมพบความเศราหมอง.

อฏฐกถาของพระบาลน๑๒๙ กลาวขยายออกไปอกอยางหนงวา “ภกษดารงชพอยดวยเวชกรรม, อเนสนา, วญญต ชอวามอาชวะไมบรสทธ กแตวา สงเหลาน ไดทรงผกเปนสกขาบทหามไวแลว. สวนในพระสตรน (มหาอสสปรสตร) กลาวหมายเอา การขดเกลาอยางยง ไมกลาวหมายถงสงเหลานน. คอวาภกษผทาสนนธบรโภคกตาม, เหนยอดสะเดา เปนตน แลวกลาววา ‘พวกสามเณร ! ฉนยอดสะเดากนซ,’ สามเณรรวา พระเถระอยากฉนกจดถวายดงนกตาม, หรอกลาวกบภกษหนมหรอสามเณรวา ‘พวกเธอจงดมปานะกนซ’ สามเณรรใจจดถวายกตาม เมอเธอบรโภคสงเหลานน อาชวะกชอวาไมบรสทธ.” ตอตรงกนขามจงบรสทธ ดงน. ในเรองน เราจะเหนไดวาเพงถงความบรสทธหมดจดถงขนสงอยางแทจรง. หมายความวาผถอประเภทน ไมยอมปรปากเนองดวยการบรโภคเปนพเศษแตอยางใด, จะรบมาบรโภคเฉพาะปจจย ซงเปนมาเองตามธรรมดา สดแลวแตอะไรจะมาถงเขา, หรอกลาวอกอยางหนงวา ไมเคยนกถงเรองการกนการบรโภค รสกวาไมใชเกดเพอบรโภค แตเกดมาเพอพยายามศกษาใหพบทสดแหงความทกขเทานน, สกวาเปนอาหารแลวกบรโภคได ดเลวอยางไรไมเปนประมาณ จงไมมการคดนกทจะบรโภคแปลก ๆ หรอจบ ๆ จบ ๆ, หรอคดจะสะสมไว.

โดยนยอนกลาวมาแลวทงหมดน เราจะเหนไดวา อาชวปารสทธนน มทงประเภทธรรมดา และประเภททเปนการขดเกลาอยางสงสดดงกลาวมาแลวในอฏฐกถาแหงมหาอสสปรสตรนน. ถาผปฏบตพงถอเอาใหเตมททตนจะสามารถทาไดถงขดอยางยงแลว อาชวะนนกถงความนบไดวา เปดเผยได หงายได ไมดาง ไมพรอย ไมทะลเปนชอง ดงกลาวในบาลอทเทสขางตน.

๑๒๙ อฏฐกถามหาอสสปรสตร ม. ม. ปญจสทน ภ. ๒ น. ๔๒๖.

198๒. เรองเบดเตลดเกยวกบอาชวปารสทธศล.

๑. ขอลลบของอาชวปารสทธศล ซงแฝงอยในปาฏโมกขสงวรศล

การสารวมตามสกขาบทในพระปาตโมกข เรยกวาปาตโมกขสงวรศล จดเปนศลประเภทหนงตางหากจากอาชวปารสทธศลกจรง แตวามอาชวปารสทธศลแฝงอยในสกขาบทนน ๆ บางสกขาบท. ตนนทานของสกขาบทใดสอใหเหนวา ผประพฤตลวงทาลงไป เพราะอาศยอาชวะของตนเปนตนเหตสกขาบทนน กมอาชวปารสทธศลแฝงอยแนบอยโดยตรงกมโดยออมกม. เพราะฉะนนผศกษาพงทราบและทาความเขาใจไวเสยแตตน กนความฟนเฝอ. เมอกลาววาปาตโมกขสงวรศลดงน ยอมหมายถงสกขาบททกขอในพระปาตโมกขและเนองถงกน, และเมอกลาววา อาชวปารสทธศลน ยอมหมายถงเรองอนเกยวกบอาชวะโดยเฉพาะ ทงทมในพระปาตโมกขและนอกพระปาตโมกข ตลอดถงทเปนหลกธรรมอนมมาในพระบาลสตรตาง ๆ ดวย. ตอไปนจะชอาชวปารสทธศลทแฝงอยในปาตโมกข พอเปนเครองสงเกตและเทยบเคยง.

ทเหนไดชด ๆ และงายคอ อวดอตตรมนสสธรรมเพราะเหนแกลาภ, รบเปนนายหนาชกสอหญงชาย, ประทษรายสกล, ฯลฯ เปนตน ซงเราจะเหนไดชดจากเรองนน ๆ แลววา แสวงหาเครองเลยงชพไมเปนธรรม.

สวนทเหนไดยากตองพจารณาจงเหน เชนขอวตถสรรภาระมากมายมาทากฏใหญ ๆ เกนกวาประมาณ, ขอโภชนะทประณตเกนกวาสมณสารป จากผทไมควรขอ, นอมลาภสงฆมาเพอตน ฯลฯ เหลานเปนตวอยาง. แมการทาสนนธในทบางแหง ทานกจดเปนอาชวะทเศราหมอง ซงจะกลาวในขอหลง ๆ.

ยงถากลาวจะใครครวญซงลงไปถงตนนทานทเกดขน เปนเหตใหทรงบญญตสกขาบทแลว จะยงเหนวามมากยงขนไปอก และเหนวา อาชวะนกมอานภาพมากอยเหมอนกน ในการททาใหคนพาลประพฤตกรรมอนลามก, เชนในขอโจทภกษอนดวยอาบตปาราชกไมมมล ซงพระเมตตยะและพระภมมชกะ แตงนางเมตตยานภกษณใหโจททานพระทพพมลลบตรกเนองจากอาชวะเหมอนกน คออาชวะของตนฝดเคองกโกรธหาเรองกาจดผอน. แมเรองสงฆเภท ซงพระเทวทตตทาแกพระผมพระภาค และทพระโกกาลกะ และพระกฏโมรก พลอยสงเสรมไปดวย ตามเรองแหงสกขาบทท ๑๐-๑๑ แหงสงฆาทเสสสกขาบทนน กมมลมาจากอาชวะเหมอนกน. พอจะเหนไดวา อาชวะกเปน

199ตนเหตทใหญโตอยางหนง อนจะพงสงวรหรอควบคมไวใหเตมท และการททานแยกออกมาบญญตเปนศลอกประเภทหนงอยางเดนชดนน นบวาเปนการกระทาทเหมาะและเปนความฉลาดอยางยง เพราะทาใหเปนผลดแกการศกษา และปฏบตในเรองทสาคญอนนไดอยางทวถงจนปลอดภย.

๒. ชออาบตทเกยวกบอาชวะโดยตรง ๖ สกขาบท.

สกขาบทในและนอกพระปาตโมกข ทงของภกษและภกษณทบญญตปรารภอาชวะเปนเหตนน มอย ๖ สกขาบทคอ อวดอตตรมนสสธรรมทไมมในตน เพราะเหนแกอาชวะ ตองอาบตปาราชก. ชกสอใหชายหญงเปนผวเมย แมทสดแตชวยเปนธระใหหญงแพศยากบชายผซอประเวณไดสาเรจความใครตอกน ตองอาบตสงฆาทเสสนกเพราะเหนแกอาชวะ (อยากใหเขาชอบตน). ภกษแตเลศพดกบเจาของผสรางกฏวา ภกษรปใดอยในวหารของทาน ภกษนนเปนพระอรหนต ตลอดเวลาทกลาวยนยนดงน ตองอาบตถลลจจย นกเพราะเหตเหนแกอาชวะ. (อาบตชอนนอกพระปาตโมกข) ภกษไมเปนไขขอโภชนะประณตจากคนธรรมดาไมใชญาตไมใชปวารณามาฉนเอง เปนอาบตปาจตตย, ถาเปนภกษณตองอาบตปาฏเทสนยะ. ถาขอโภชนะไมประณตคอตามธรรมดา ตองทกกฎ. (การขอหมายถงออกปากขอตรง ๆ).

เหลาน เมอภกษกระทาลงไปแลว แมยงไมไดบรโภคกเปนอาบต และเสยไปในสวนปาตโมกขสงวรศล เมอบรโภคแลว ยอมเสยไปในสวนอาชวปารสทธศลอกสวนหนง. เราจะเหนไดวาพระผมพระภาคเจาทรงบญญตใหมจฉาชวะของภกษ กวางไปกระทงถงการขอดวยอาการไมสมควร, และจากบคคลไมสมควร. ผใดถอได ผนนจะมการบรโภคทบรสทธสะอาดสงสดเพยงไร, นาบชาเพยงไร, คดดกเหนได.

๓. สามเณรกบอาชวปารสทธศล.

ตามวนยนยม สามเณรไมตองถอสกขาบทอยางเดยวกบภกษ แตถงกระนนยงคงถอสกขาบทของภกษเฉพาะทเกยวกบมรรยาทอนดงาม เชน เสขยวตร. และเมอลวง กไมเรยกวาตองอาบตอยางภกษ. แตสาหรบอาชวศลโดยตรงเชนนน สามเณรนาจะถอไดเทาทภกษถอ คอถอในฐานชาระอาชวะใหหมดจดเปนสวนหนงของการตามรอยพระอรหนต มใชถอใหเปนปาฏโมกขสงวรซงเปนศลของภกษโดยตรง, เพราะเหตวาอาชวะทสะอาดนน แมแตคฤหสถทวไปกยงถอโดยธรรมนยม.

200สามเณรคอหนอออนของสมณะ หรอกลาวอกอยางหนงวา จะเจรญเตบโตขนเปนภกษ จงควรถอเทาทเพศของตนจะอานวยใหถอไดทสดเพยงไร. การทภกษสงฆจะมสามเณรไวในฐานเปนคนใช หรอเครองมอปองกนมจฉาอาชวะ อนจะมาถงตนนน ดไมเปนการงดงามนก ทงเปนการเอาเปรยบผทตนเรยกสหธรรมก (ผประพฤตธรรมรวมกน) เกนงามไปสกหนอย, และเปดโอกาสใหสามเณรเปนอยอยางหละหลวมไดงายเขา.

เมอสงเกตดจากพระบาลสวนมาก จะเหนวาในยคพทธกาล สามเณร กมอาชวะทานองเดยวกบภกษ คอเทยวภกขาจารฉนอยางเดยวกน เรรอนไปดวยกน. แตตกมาถงปนอรรถกถา จะเหนวาสามเณรคอย ๆ กลายเปนผคอยใหความสะดวกแกภกษในการขบฉนไป ยงในปนหลง ๆ มาน ดเหมอนจะกลายเปนแมครวเอาเสยทเดยว. ถาจะหมนกลบใหสามเณรมฐานะดขนในสวนน เสมอในครงกอนโนนแลว กจดเปนความเจรญรงเรองของพระสาสนาในสวนปฏบตธรรม ไดอกมมหนง, และทงภกษกจะงดการขบฉนอยางพถพถนไดเปนสวนมากดวย.

จรงอย อาจมเหตผลในทานองทวา การสะสมไวฉน, การพรากพชคาม ภตคามมาฉน, การปรงอาหารฉนเอง ฯลฯ เหลาน สามเณรควรทาเพอตนเองและภกษไดด, ในเมอถอตามพระปาฏโมกขและศลของเณร. แตเราอาจนกตอไปวา ถาสามเณรถอสงขนไปไดเลา จะมเปนความดงาม หรอการกาวหนาของเธอดอกหรอ. แมพระบญญตจะไดเปดโอกาสใหสามเณรทาไดในสงทกลาวมาแลวกจรง แตมไดมบญญตหามวาสามเณรอยาพงทาใหดขนไปกวานน. เมอสามเณรกอาจบรรลพระอรหนตได และทเปนพระอรหนตกมอย จงไมควรตดสทธทสามเณรจะมโอกาสทาใหยงขนไปในขอทควรทา. ถาจะแบงชนวรรณะใหสามเณรตงอยในฐานเปนคนใชคนครวแลว กเทากบกกสามเณรไวนนเอง หรอมฉะนนสามเณรทเปนพระอรหนต อาจตองเปนแมครวอกตาแหนงหนงดวยกได. เราจงควรเอาใจใสในฐานะของสามเณรใหมากขนกวาทเปนอยในบดน, ไมควรเหนแกปากแกทอง กกสามเณรไวจากการกาวหนามาเปนคนใหความสะดวกแกภกษมากนก.

๔. ความเครงครดของพระมหาเถระในเรองน.

พระสารบตร เปนมหาเถระทสงสดในบรรดามหาเถระทงปวงในครงพทธกาล. ทานถอเครงในเรองน กระทงถงสงทไดมาโดยคนอนไปหามาโดยอาการอนไมสงามดวย ดงจะทราบได

201จากเรองของทาน.๑๓๐ ในคราวททานปวยโรคลมจกเสยด ซงทานเคยหายดวยการฉนขาวขรปายาส มผบอกความนแกชาวบาน๑๓๑ เขาจดทาฝากมาถวายกบพระสารบตรเปนพเศษ ทานไมยอมฉน ใหเขาทงและดวยความททานปต ในความบรสทธเดดขาดของตนเอง โรคไดสงบในทนทนน ทานยงไดกลาวอทานวา : -

“ปายาสเกดจากวจวญญต หากวาเราฉนลงไป ปราชญกจะตเตยนเราได เพราะเหตแหงอาชพ. ถงแมวาไสของเราจะไหลออกมากองอย (เพราะโรคหรอความหว) กตาม เราไมยอมทาลายอาชพแมจะตองตาย. เรายนดตอตวเราเอง ในการเวนอเนสนา๑๓๒ เสยได. เออ, กคนอยางเราหรอจะประพฤตอเนสนาทพระพทธองคทรงเกลยด.”

พระมหากสสปเถระ กเปนพระมหาเถระตวอยางของเรองน จนถงพระผมพระภาคเจา ทรงยกยองสรรเสรญใหปรากฏในทชมนมสงฆวา “ภกษ ท. ! กสสปน เปนผยนดดวยบณฑบาตตามแตจะมจะได, และกลาวสรรเสรญความเปนคนยนดดวยบณฑบาตเชนนน. เธอไมทาการแสวงหาอนไมประเสรฐ อนไมสมควร เพราะความอยากไดอาหาร. เมอบณฑบาตไมไดเลย กไมสะดงใจ, เมอบณฑบาตไดมา กไมยนด ไมมวเมา ไมตดรส แตเปนผบรโภคดวยความรสกตอโทษของความมวเมา เธอมปญญาสลดโทษนน ๆ ออกเสยได แลวบรโภคอย.”๑๓๓

พระอปเสนวงคนตบตร กอกรปหนง ซงไดกลาวไวอยางนาจบใจวา.

“แมวาไสของขาพเจาจะขาดออกมาเพนพาน อยภายนอก (เพราะความหว) กตามท ขาพเจาเปนไมทาการแสวงหาอนไมสมแกสมณภาพ, ไมยอมทาลายอาชวะอยางเดดขาด.”๑๓๔ ดงน

๑๓๐ วสทธมรรค สลนทเทส ภ. ๒ น. ๕๒. ๑๓๑ ตามทองเรองวาเทวดาเขาไปบงคบทายกใหจดทาถวาย. ๑๓๒ อเนสนา การแสวงไดมาโดยอาการอนไมควรแกเพศของตน. ๑๓๓ กสสปสงยตต นทาน. ส. ๑๖/๒๒๙/๔๖๒. ๑๓๔ มลนทปญหา ตอนอปมาปญหา น. ๔๗๗ (ฉบบบาล)

202 และอกเรองหนง คอ พระมหาตสสเถระ ผหวงรกษาอาชวะใหบรสทธอยางยง แมตองอดอาหารมานานแลว กไมยอมใหใจนอมนกไปในอเนสนา อยาวาถงจะทาการขอดวยวาจา หรอแสวงไมสมควรอยางอน ๆ เชนหยบฉวยมาฉนเองเปนตน. เรองของทานเลากนวา๑๓๕ ทานเดนทาง อดอาหารและเหนดเหนอยมาตลอดทาง หมดแรงลมนอนอย ณ โคนมะมวงมผลดก หลนเกลอนกลาดตนหนง ทานไมเคยคดจะหยบมาฉน เพราะผดวธของสมณะ จนกระทงมอบาสกคนหนงมาพบเขา ทานกยงไมเอยปากขอรอง. อบาสกไดสงเกตเหนความอดโรยกระวนกระวายของพระเถระเอง จงขยามะมวงทาปานะถวาย. พอพระเถระมความสดชนบาง กยกพระเถระขนหลง แบกไปสงถงทอย. พระเถระสาเนยกตนวา “ผนเปนบดาของเรากไมใช เปนมารดากไมใช พวกพองกไมใช แตทเขาพยายามในเราถงเพยงน กเพราะความทเราเปนผมศล.” ทานเกดปตปราโมทยในศลของตน จตสงบเปนสมาธ เจรญวปสนา เหนแจงธรรมทงปวง บรรลคณวเศษชนสง บนหลงอบาสกนน.

๕. ความเครงครดในเรองนของบณฑตในกาลกอน

นกบวชแมในครงพทธกาล นอกพระพทธสาสนากยงถอกนอยางเครงครดในเรองมจฉาชพ เกยวกบดวยการขอตรง ๆ จนถงกบพระผมพระภาคทรงนามาตรสเปนเนตตแกภกษในยคของพระองคกม เชน พรหมทตตชาดก๑๓๖ และอฏฐเสนชาดก๑๓๗ ดงจะสาธกมาพอเปนอทาหรณ.

พรหมทตตชาดก : พระดาบสโพธสตวรบอาราธนาของพระเจาปญจาลราช อยจาพรรษาในพระราชอทยาน. ครนสนฤดฝนแลว ประสงคจะกลบปาหมพานต คดวาควรจะไดรองเทาชนเดยวคหนง กบรมใบไมคนหนง เพราะทางกนดารมาก, ใครจะขอจากพระราชา แตมาคดวาถาพระราชาจะบอกปด ราชเสวกกจะไดยนเปนทอบอาย จงขอโอกาสเพอพดในทลบคน, ครนพระราชาประทานโอกาสแลว ลบคดไปวา ถาพระราชาไมอาจประทาน หรอไมประทาน กจะแตกกนโดยนาใจ จงทลวา รอไววนอน อาตมาภาพขอตกลงใจในเรองนใหมดงนทก ๆ ครง จนลวงมาถง ๑๒ ฤดฝน พระราชาประหลาดใจมาก ทรงคะยนคะยอถามหนกเขา กทลสงทประสงค, และแถลงเหตทขอในทลบวา : -

๑๓๕ ฎกาวสทธมรรค ตอนแกศลนทเทส. ๑๓๖ พรหมทตตชาดก กฏทสกวรรค จตก. ชา. ภาค ๔/๓๒๕. ๑๓๗ อฏฐเสนชาดก กกกวรรค สต. ชา. ภาค ๕/๑๖๓.

203“ขาแตเจาพรหมทตต ! ผออกปากขอ ยอมไดผลสองอยาง คอไดหรอไมได. การขอยอมมอยางนเปนธรรมดา. นกปราชญเรยกการขอวาการรองบอกขอ และเรยกการปฏเสธคาขอวาการรองบอกปด. อาตมาคดวา ชาวปญจาละอยาพงเหนอาตมาภาพบอกขอ และพระองคบอกปดเลย, จงขอโอกาสทลในทลบ.”

“ขาแตทานผลอยบาปเสยไดแลว ! ขาพเจาขอถวายโค ๑๐๐๐ ตวพรอมพอฝงแกทาน. อารยชนไดฟงถอยคาอนประกอบดวยธรรมของทานแลว ไฉนจะไมพงถวายแกทานผอารยชนเลา” พระราชาตอบ.

เมอพระโพธสตวไมยอมรบสงอนนอกจากรองเทากบรมแลว กประทานใหตามความปรารถนา, และโพธสตวกกลบสปาหมพานต.

เรองน พระผมพระภาคนามาตรสเลาแกภกษชาวเมองอาฬวผขอจด จนชาวบานอดหนาระอาใจ เหนววแดง ๆ มาแตไกล กซอนตว คดวาพระจะมาขออะไรกะตวอก.

อฏฐเสนชาดก : พระอฏฐเสนโพธสตวเปนดาบส อาศยอยในอทยานของพระเจาพาราณส. เปนผทพระราชาทรงปวารณาไวโดยประการทงปวง กระทงถงจะแบงสวนราชสมบตกไดถาตองการ แตทานไมเคยออกปากขอสงใดเลย ทงทยาจกวณพกอน ๆ ขอพระราชทานสงนนสงนกนอยอยางไมขาดสาย. พระราชาทรงสนเทหเปนอนมากมานานแลว จงตรสถามถงเหตผลทไมขอ, ทานทลวา : -

“ผขอยอมไมเปนทรกทพอใจ ของผถกขอ. ผถกเขาขอแลวไมให กไมเปนทรกทพอใจของผขอ. อาตมาภาพจงไมทลขอ ดวยคดวา อาตมาภาพอยางตองตะขดตะขวงมใจเหนหางพระองคเสยเลย ดงน.”

พระราชาทรงแยงพรอมกบขอรองวา :

“พระคณเจาอฏฐเสนะ ! สมณพราหมณผประพฤตธรรม ตองอาศยภกขาจารเลยงชวต. เมอถงกาลควรขอกไมขอดงน ชอวาทาใหทายกเสอมจากบญ และตนเองกไมไดเลยงชพโดยผาสก. สวนสมณพราหมณผขอในกาลทควรขอ ยอมชอวาทาใหทายกไดประสบบญ และตนเองกไดเลยงชพเปนผาสก. อะไรเลา ทาใหพระคณเจามากลาววาเราอยางตองตะขดตะขวงหางเหนกนเสยเลย ? แทจรงผมปญญาเหนผลของการบรจาคทาน ยอมไมโกรธเลย, กลบยนดเสยอกในเมอถกขอ. กผประพฤตพรหมจรรยเชนพระผเปน

204เจาเชนน ยอมเปนทรกพอใจของขาพเจายงนก, พระคณเจาอยางเกรงใจเลย จงขอเถด, แมราชสมบตขาพเจากสละถวายได.”

พระโพธสตวทลอกวา :

“บรรพชตผมความรอบร ยอมไมออกปากขอ. ทายกทฉลาดกยอมทราบอยเองแลววา ปฏคาหกตองการอะไรในเวลาเจบไขหรอเวลาสบาย. พระอรยเจาทงหลาย ยอมไมออกปากขอ นอกจากจะยนนงอยดวยอาการของภกขาจารเทานน ไมแสดงวการทางกายหรอวาจา อยางใดอก. นเปนอาการของพระอรยเจา ทงหลาย.”

พระราชาทลถวายโคนมสาหรบประจาองคโพธสตว ๑๐๐๐ ตว. ทานปฏเสธ และดารงชพอยตามวสยดาบส จนลผลสาเรจตามประสงค. แมชาดกเรองน ทพระผพระภาคทรงนามาตรสเลา กเพราะปรารภภกษชาวเมองอาฬวผขอจดเหมอนกน.

สวนอาชวะทไมสะอาดหมดจด เพราะทาการบรโภคสะสมนน พระผมพระภาคเจากไดทรงนาคนธารชาดกมาแสดงแกภกษทงหลาย ปรารภภกษผเปนบรวารของพระปลนทวจฉะ พากนสะสมเนยและนาออยเปนตนไวฉน, เพอใหเหนวา แมแตนกบวชนอกพทธกาล ถอเพยงศลหา เปนดาบส กไมทาการสะสมของกน. เรองนนดงตอไปน.

คนธารชาดก เปนพระราชาทเบอหนายราชสมบตแลวสละออกผนวช. พระเจาวเทหราชไดยนขาวเพอนผนวช กสละราชสมบตออกผนวชตาม ไดพบกน และอาศยอยดวยกนเปนผาสก ในปาหมพานต. พระคนธารดาบส เคยเลาใหพระวเทหดาบสฟงถงมลเหตททานออกผนวชวา เพราะไดเหนจนทรคราสเปนนมตสะกดใจเกดความสงเวชวา พระจนทรวนเพญ ยงตองมดมวเพราะราห (เงาโลก) ทบฉนใด พรองคเองกมจตเศราหมองขนมว เพราะราชภาระทบถมฉนนน เบอหนายทจะตองใหโอวาทสงสอนในการปกครองประชาชนตลอดทงแควน จงผนวชเสย.

ในกาลตอมาพระดาบสทงสองเขาสหมบาน ไปบณฑบาตบางวนไดอาหารไมมเกลอ บางวนมเกลอ. พระวเทหดาบส จงเกบเกลอในวนทมมาก เหลอฉนไวใชวนทไมไดเกลอโดยซอนไว. ครงถงวนทบณฑบาตไมไดเกลอ กนาออกมาแบงใหพระคนธารดาบสบาง, เมอพระคนธารดาบสถามถงทมาแหงเกลอ กตอบตามตรง. พระคนธารดาบสจงตกเตอนอยางรนแรงวา : -

205“ทานวเทหะ ! ทานสสละแวนแควนถงหมนหกพนตาบลอนมงคงสมบรณ และสละคลงสมบต มคลงทอง คลงเงน คลงแกวมณ เปนตน เปนอนมาก ปลกตนออกมาไดแลว, บดนทาไมยงจะมาคดการสะสมสงของ สกวาเมดเกลอ ดวยเลา ?”

“ขาแตอาจารย ! ทานเลา สสละแวนแควนคนธาระ อนมงคงไพบลยออกมา เพราะคดหลกจากการทตองสงสอนประชาชนทงแควน, กทาไมบดน ทานตองมาวากลาวตกเตอนขาพเจาผหนงอกเลา ?”

ทานวเทหดาบสทนตอคาตกเตอนอนรนแรงมไดกโกรธและกลาวตอบดงน, แตเมอไดโตตอบไปกนไปมา กยอมจานนตอเหตผลของพระคนธารดาบส และยอมอยใตโอวาทอยางศษยกบอาจารยกลบไปสปาหมพานต บาเพญพรตลถงทสดแหงความมงหมายของการออกบวชเปนดาบสได เชนเดยวกบพระคนธารดาบสผนา.

นกบวชนน ตามธรรมเนยมถอกนวา ตองไมทาการสงสมเพราะการสงสมเปนอาการของชาวบาน เมอบรโภคของทสะสมไว กเปนการดารงชพอยางชาวบานไป การมชวตอยไดดวยอาการเชนน ชอวาอาชวะไมบรสทธแท ทงเปนเหตใหกงวล ตองแบงแรงงานของจตใจจากการภาวนามาใชระวงรกษาสงนบาง ทาใหหนาทโดยตรงบกพรองไป นกบวชหรออนาคารกบคคล จงไมสะสม จนกลายเปนขนบธรรมเนยมของนกบวชมาตงแตสมยดกดาบรรพ, ปรากฏอยในเรองราวตาง ๆ เปนอนมาก.

ตามทชกมาแสดงพอเปนตวอยางน ชกมาเฉพาะทเปนอาชวะชนประณต เชน การไมออกปากขอ แมเขาปวารณา ไมทาการสะสม แมเกลอนดเดยวเปนตน. สวนชาดกทกลาวถงนกบวชโกงอยางจรง ๆ จง ๆ เชน ชฎลลวงเหยเปนตนนน ทราบกนโดยมากแลวจงไมยกมากลาว.

๖. อาชวะทถอตงเกนขดไป

พระบาลมหาสหนาทสตร ๑๓๘ และอฏฐกถา๑๓๙ ของพระบาลน ไดกลาวถงความเปนไปบางอยางของอญญเดยรถย๑๔๐ อนเกยวกบอาชวะไว ลวนแตแสดงใหเหนวาตงเกนไป จน

๑๓๘ มหาสหนาทสตร สหนาทวรรค ม. ม. ๑๒/๑๕๕/๑๗๗.

206เปนสวนสดฝายขางตง. และพระผมพระภาคของเรา กเคยลองประพฤตวตรเชนกลาวนนมาแลว จงไมทรงบญญตเปนสกขาบทแกภกษทงหลายเพราะเกนไปนนเอง. ในทนจะนามาแสดงพอเปนอทาหรณ, แนวความคด.

อญญเดยรถยบางพวก ไมรบอาหารทเขาปรงเจาะจงตนเพราะรงเกยจวา มใชอาหารอนเปนไปตามธรรมดา, ไมรบอาหารทเขาทาเครองใชภาชนะกระทบกนในเวลาถวาย โดยรงเกยจวาความทกขหรอความกระทบกระทงเกดแกภาชนะนน ๆ เพราะตนเปนเหต (เนองจากพวกนถอวาทกอยางมชวตและความรสก เปนแตหยาบหรอประณตกวากนเทานน), ไมรบอาหารของคนทบรโภคกนอยสองคนลกมาถวายคนหนง เพราะทาใหอกคนหนงไมพอใจได เชนตองคอยเปนตน, ไมรบอาหารจากหญงมครรภ หญงทบตรยงกาลงกนนมอย เพราะทาใหเดกในครรภลาบาก เมอแมลกเดนมา และเดกทกนนมจะรองไห, ไมรบอาหารทหญงผกาลงไปดวยบรษถวาย เพราะไมชอบใจแกบรษ, ไมรบอาหารทสนขคอยเฝาอย เพราะสนขกอยากไดเหมอนกน และดเหมอนแยงสนข หรอทาความไมพอใจใหเกดแกสนข, ไมรบอาหารทเหนแมลงวนบนออกมากอน เนองจากถกไล หรอรบกวน เมอเจาของหยบอาหารซงแมลงวนเกาะกนอยกอนนนมาถวาย. เมออาการนน ๆ นารงเกยจใจตวเอง กถอวาอาชวะนนไมบรสทธ แตเราจะเหนไดวานยอมตงเกนไป.

๗. สรปหลกของเรองน จากตวอยางทวไป

จากตวอยางทงหมด คอทงบาล อฏฐกถา ฎกา ทงในพทธกาลและนอกพทธกาล เราจะสรปเปนหลกสาหรบจาไวอยางงาย ๆ ไดวาอาชวปารสทธนน มเปนสองประเภท คอประเภทธรรมดา และประเภททเปนการขดเกลาอยางยง.

ประเภทธรรมดา : ประเภทนนยมวาตองถอกนทวไป ในฐานเปนบญญตทบงคบใหถอโดยตรง. แบงเปนสองพวก คอพวกทเปนมจฉาชพ เพราะเปนการลอลวงโดยออมหรอพรพไร จนไดมาบรโภค, และไมไดบญญตหามไวเปนสกขาบทโดยตรงพวกหนง, และพวกทพระผพระภาคเจาบญญตหาม ตงเปนสกขาบทขนไวทงในและนอกพระปาตโมกขอกพวกหนง.

๑๓๙ มหาสหนาทสตตวณณนา ปปญจสทน ภ. ๒ น. ๕๘. ๑๔๐ อญญเดยรถย คอลทธอนนอกจากลทธของพระองค.

207 ประเภททขดเกลาอยางยง : ประเภทนหนกไปทางหลกธรรมมากกวาหลกวนยหรอศล ดงมตวอยางกลาวไวแลวในอฏฐกถาแหงพระบาลมหาอสสปรสตร ทขาพเจายกมาตงไว ในตอนทมกระทวา “อาชวะทบรสทธเปนอยางไร” ขางตนนนแลว, แตตองไมถอเครงเกนไป จนเปนการถออยางอญญเดยรถย.

เรองเชนเรองฉนยอดสะเดา และดมนาปานะในอทาหรณนน ตามธรรมดานกศกษาไมคอยไดทราบหรอคดกนวา ทานจดเปนมจฉาชพดวย แตถาพเคราะหดอยางถถวนแลวจะเหนวาเปนได และเปนประเภทขดเกลาอยางยงจรงดงทานกลาว และเมอเปนเชนน นาจะขยายกวางออกไปอกวา ถงแมการบรโภคโภชนะทรอยวาทายกนามาถวาย ดวยความปอยอใหรกใครสนทสนม, หรอดวยความหลงบญเมาสวรรค จนเปนญาณวปยตตนาสงสารสงเวช ไมประกอบดวยธรรมแท, กควรอยในประเภทมจฉาชพ ชนดทเปนการถออยางขดเกลาอยางยงเหมอนกน, ถารบและบรโภคลงไป.

๘. อานสงสแหงอาชวปารสทธศล

เมอภกษประพฤตเตมทในอาชวปารสทธศล ตามนยอนกลาวมาแลว ผลนาชนใจยอมหลงไหลออกมาจากการประพฤตนน เปนคณประโยชนแกเธอเองบาง ผอนบางและแกพระสาสนาบาง.

สาหรบตวเธอเอง นน เมอคนหาความเศราหมองไมพบกปราโมทยและปต, เมอปต จตยอมสงบตงมนเปนสมาธ, เมอเปนสมาธ กเกดปญญารธรรมทงหลายตามทเปนจรง ถงทสดกบรรลวมตเปนพระอรหนต ดจดงเรองของพระมหาตสสเถระทกลาวมาแลว. ถาหากยงไมอาจบรรลถงทสด กยงเปนการทาตามรอยพระอรยเจาทกาวหนาไปได มสจจะตอตวเองและผอน มคณธรรมในตนพอทจะเปนตวอยางแกเพอนสหธรรมก และพอทจะทาใหตนเองเปนผสมกบนามอนมเกยรตของตนวา สมณสากยบตตย ดงน. แมตนเองกตเตยนตนไมได ผอนกไมได เทวดา มาร พรหม กไมได จงเปนผมความกลาหาญมความเกษมราเรง เยอกเยนอยอยางสงบเงยบ และบรสทธแท.

สาหรบผอน คอชาวโลกไมถกลอลวง ไมเบอหนายราคาญ ไดเหนสมณะผกลาหาญ ทาตนเปนตวอยางในการอดทน เพอรกษาอาชพใหสะอาดหมดจด แมจะตองเสยชวตกยอมได. ความเชอถอตวเองของชาวโลก ยอมเกดขนและนอมไปโดยนยวา เมอพระผเปนเจาอาจสละชวต เพราะรกษาอาชวปารสทธศลได แลวไฉนพวกเราจะไมอาจสละไดบางเลา, และเมอพระผเปนเจา

208พยายามรกษาอยอยางกวดขน กไมเคยปรากฏวาตองเสยชวตไปแมแตรปเดยว แมเรากตองทาไดอยางเดยวกนเปนแน. เมอเปนเชนน ชาวโลกกอาจยกตนใหขนสงจากการประกอบกรรมอนเปนบาป เพราะอาชวะเปนตนเหต ไดยงขน.

สาหรบพระสาสนา นน จะเปนทางนามาซงความเคารพนบถอจากประชาชนทวไป, ประชาชนทเลอมใสสาสนาอน ๆ อย, และจากนกบวชในสาสนาอน ถงกบจงมาสสาสนานได ดจดงเรองของพระสารบตรกบนางสจมขปรพพาชกา อนขาพเจาจะไดจบการพรรณนาเนอความของบทนลงดวยเรองของทาน๑๔๑ ดงตอไปน : -

“ขาแตสมณะ ! ทาไมทานจงนงกมหนาฉน ? - นเปนคาทนางปรพพาชกาถามทาน ในขณะททานนงฉนภตตาหารอย ณ รมผาแหงหนง.

“นองหญง ! เราไมไดนงกมหนาฉนดอก.”

“ถาเชนนน ทานแหงนหนาฉนหรอ ?”

“เราไมไดแหงนหนาฉน”

“ถาเชนนน ทานสายหนาฉนละกระมง ?”

“เรามไดสายหนาฉน.”

“ถาเชนนน ทานกลอกหนา๑๔๒ ฉนหรอ?”

“เรามไดกลอกหนาฉนเลย.”

“ถาเชนนน ทานฉนอยางไรเลา ?”

“ดกอนนองหญง สมณพราหมณใด เลยงชวตดวยมจฉาชพ คอเดรจฉานวชาทางหมอดทดน เรากลาวพวกนน กมหนาฉน. พวกใดหมอดดาวฤกษ เรากลาววาพวกนน แหงนหนาฉน. พวกใดยอมรบใชคฤหสถไปในทนน ๆ เรากลาววาพวกนน สายหนาฉน. และพวกใดเปน

๑๔๑ สจมขสตร ขนธ. ส. ๑๗/๒๙๕/๕๑๗. ๑๔๒ กลอกหนาคอ เอยงไปเอยงมา (หจดบา), สายหนาคอ เหลยวไปมารอบ ๆ.

209หมอดลกษณะของอวยวะในรางกาย เรากลาววาพวกนน กลอกหนาฉน. สวนเราเอง ไมเลยงชวตดวยมจฉาชพ หรอเดรจฉานวชาเหนปานนนเลย. เรายอมแสวงหาอาหารโดยถกธรรมแลวฉน จงไมกลาววา กมหนาฉน แหงนหนาฉน สายหนาฉน กลอกหนาฉน.”

“ทานทงหลาย ! เหลาสมณสากยบตตย ยอมฉนอาหารซงไดมาโดยธรรม, ฉนอาหารทไมมโทษ. ขอเชญทานทงหลายถวายบณฑบาตแกสมณสากยบตตยทงหลายเถด. นเปนคาทนางสจมขปรพพาชกา เทยวโฆษณาตามถนน ตามตรอก ในหมบาน ภายหลงทไดฟงคาตอบอยางนาจบใจ ของทานพระสารบตรแลว.

จบ ตามรอยพระอรหนต