π ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

ΣΟΛΩΜΙΚΕΣ ΝΥΞΕΙΣ

ΑΠΟ ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

ΤΟΥ ΜΑΡΙΝΟΥ ΣΙΓΟΥΡΟΥ

Γιά τόν Διονύσιο Σολωμό ἔχουν γραφεῖ καί εἰπωθεῖ ἀπό εἰδικούς

καί μή τά πλεῖστα ὅσα Κατά τή διάρκεια τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα ἔχουν

ἀρκούντως ἕως ὑπερβαλλόντως προωθηθεῖ παγκόσμια οἱ σολωμικές

σπουδές ἑρμηνεύοντας σέ κάθε περίπτωση (ἤ καί παρερμηνεύοντας

κάποτε) τίς παραμικρότερες στιγμές ἤ σκηνές τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου του

Ἤδη μάλιστα ἔχουμε εἰσέλθει στόν εἰκοστό πρῶτο αἰώνα μνημονεύοντας

κατά χρέος πάλι καί πάλι μέ τόν ἰδιωτικό του τρόπο ὁ καθένας τόν

μοναδικό καί μοναχικό αὐτόν Ζακύνθιο ὁ ὁποῖος -ὡς αὐθεντικός ποιητής

πού ὑπῆρξε καί δέν παύει εὐτυχῶς νά εἶναι- ἀναδείχτηκε διαχρονικά

ὑπέροχος πολίτης τοῦ Κόσμου μας1 ἑνός κόσμου ἐν πολλοῖς ἄκοσμου καί

ἀποκαρδιωτικοῦ Ὅμως πρός τοῦτο ἀκριβῶς ὑφίστανται οἱ ποιητές Γιά νά

νοηματοδοτοῦν τά πράγματα καί τίς καταστάσεις πολύ μετά ἀπrsquo

αὐτούς2

Δέν εἶναι ὅμως μόνον αὐτή καθεαυτή ἡ ποίηση τοῦ Σολωμοῦ πού

θέλγει ἐνδιαφέρει καί γόνιμα προβληματίζει Ὅλα τά περί αὐτόν

(πρόσωπα τόποι ἐποχή) ἔχουν τή δική τους ἀξία διότι στοιχειοθετοῦν

ψηφίδα τήν ψηφίδα τήν ἐπιβίωση τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Δημιουργοῦ (μέ

δέλτα πάντα κεφαλαῖο) στόν αἰώνα μας συμβάλλοντας καί αὐτά στή

διατήρηση τῆς χαρμολυπητερῆς-διδακτικῆς φυσιογνωμίας του διαρκῶς

θάλλουσας στήν ἐπικαιρότητα ἔστω καί ἄν ἐτοῦτο συμβαίνει μέσrsquo ἀπό

νεότερες -περισσότερο ἤ λιγότερο σημαντικές- φιλολογικές προσεγγίσεις

ἤ ἑρμηνεῖες τοῦ ἔργου του μά καί περιφερειακές καταγραφές

πραγματολογικῶν στοιχείων πού τόν ἀφοροῦν

Στήν παρούσα ἐργασία παρουσιάζουμε κάποιες (ἕξι) ἄγνωστες

στιγμές ἀπό τήν Ἐπιστολογραφία ἑνός ἄλλου ἀξιομνημόνευτου πολίτη

τοῦ Κόσμου Τοῦ Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ3 διπλωμάτη

πολυγραφότατου ποιητῆ καί διακεκριμένου πνευματικοῦ ἀνθρώπου τοῦ

Τζάντε τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα Ὅλες αὐτές οἱ ἐπιστολές

1 Πρβλ π Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α laquoΟἱ πολίτες τοῦ Κόσμου Κάλβος

Σολωμός Ρίτσος Ἐλύτης (Νεότερες προσβάσεις στό ἔργο τους)raquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 25

(2005) 367-369 2 Πρβλ Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α laquoὉ ἑνικός

Σολωμόςraquo Παρνασσός 41 (1999) 398-410 3 Γιά τήν προσωπικότητα καί τό ἔργο του βλ ἑπόμενη ἑνότητα laquoΛίγα τινά γιά τόν

Ἀποστολέαraquo

2

ἀφοροῦν στόν πρωτοκορυφαῖο Ὑμνωδό τῆς Ἐλευθερίας ἀκραγγίζοντάς

τον μέ τόν ἕναν ἤ τόν ἄλλο τρόπο καί προέρχονται

α) οἱ τέσσερις πρῶτες ἀπό τό ἐξαιρετικῆς σημασίας Ἀρχεῖο Ζώη4

μέρος τοῦ ὁποίου εἶχε στήν κατοχή του ὁ Ζακύνθιος δημοσιογράφος καί

ἀθόρυβος μελετητής Νῖκος Γρυπάρης5 καί -κατά μιάν εὐτυχέστατη

συγκυρία μαζί μέ ὅλο τό Ἀρχεῖο Γρυπάρη6- κατέληξε στά χέρια τοῦ

Διονύση Σέρρα λογοτέχνη ἐρευνητῆ καί σημερινοῦ ἐκδότη τοῦ καλοῦ

Περιοδικοῦ Ἑπτανησιακά Φύλλα7 καί

4 Βλ σχετικά Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΤά κατάλοιπα τοῦ Λ Χ Ζώηraquo Ἑπτανησιακά

Φύλλα 17 (1995) 54 ἑξ 5 Ὁ Νῖκος Γρυπάρης (Ζάκυνθος 1341913-Ἀθήνα 181976) ὑπῆρξε ἐκδότης-διευθυντής

ἐφημερίδων (Δημοκρατία Ζακυνθινά Νέα καί Ταχυδρόμος τῆς Ζακύνθου) ποιητής καί

ἐρευνητής Ἐξέδωσε τά ποιητικά βιβλία laquoΣκόρπια Φύλλαraquo (1938 1940) καί laquoΛυρικές

παραλλαγέςraquo (1975) Μετά τόν θάνατό του ἐκδόθηκαν τά laquoΝεοελληνικά φιλολογικά

παραλειπόμεναraquo (1977) καί τrsquo laquoἈνέκδοτα γράμματα τοῦ Γρηγορίου Ξενόπουλου στόν

Λεωνίδα Χ Ζώηraquo ἐκδ Δήμου Ζακυνθίων [ἐπιμέλεια Δ Σέρρας] Ζάκυνθος 2001

Περισσότερα βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α laquoΝίκος Γρυπάρης (1913-1976)raquo Ἑπτανησιακά

Φύλλα 17 (1996) 404-410 και β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΜνήμη Νίκου Γρυπάρη (1913-1976)raquo Νέα

Ἑστία 141 (1997) 346 ἑξ γ) Σ α ρ ά ν τ η Ἀ ν τ ί ο χ ο υ laquoΜνήμη Νίκου Γρυπάρη Λυρικός

καί Ζακυνθινολάτρηςraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 607-618 δ) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α)

laquoἜργα τοῦ Νίκου Γρυπάρηraquo ὅπ σ619 ἑξ ε) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈναγραφή δημοσιευμάτων

τοῦ Νίκου Γρυπάρη (1934-2001)raquo ὅπ σ 623-632 στ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἌγνωστο ποίημα τοῦ

Νίκου Γρυπάρη γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦροraquo ὅπ σ 635-641

Ἀπό τίς ἐπιστολές Σιγούρου οἱ ὁποῖες σώζονται στό Ἀρχεῖο Γρυπάρη ὁ ἴδιος ὁ

Γρυπάρης ἐπεξεργάστηκε μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές (ὄχι τίς

ἐδῶ δημοσιευόμενες) μέσrsquo ἀπό τό ἀξιόλογο βιβλίο του laquoΝεοελληνικά φιλολογικά

παραλειπόμεναraquo βλ λίγο παραπάνω [κεφάλαιο laquoἩ Ἀγγελική Νίκλη ldquoἡ εὐλογημένη

μητέρα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητοῦrdquo ἦταν κόρη τοῦ λαοῦ ἤ εἶχε ldquoκλέος προγόνωνrdquoraquo] σ 39-60 6 Ὁ Ν Γρ ἔχει περιγράψει πῶς ἔφτασαν στήν κατοχή του τά κατάλοιπα τοῦ Ἀρχείου

Ζώη στό Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η ὅπ σ 5-9 Σχετικά βλ ἐπιπλέον α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ

α laquoΓιά τό Ἀρχεῖο τοῦ Λ Χ Ζώη καί τοῦ Ν Γρυπάρηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 15 (1997)125-

128 καί β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἌγνωστο ἀρχειακό ὑλικό τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώη (1869-1956)raquo

Πρακτικά Στ΄ Διεθνοῦς Πανιονίου Συνεδρίου (Ζάκυνθος 23-2791997) ἐκδ University

Studio Press Θεσσαλονίκη 2000 τ 1 515-523 7 Ὁ Διονύσης Σέρρας συνεχίζει στίς μέρες μας τό ἔργο τοῦ Ντίνου Κονόμου

ἀναλαμβάνοντας καλοπροαίρετα τήν ἔκδοση τοῦ Περιοδικοῦ Ἑπτανησιακά Φύλλα τό

ὁποῖο διακόπηκε μέ τόν θάνατο τοῦ Κονόμου τό 1990 ἀφήνοντας μεγάλο κενό στήν

τοπική Γραμματεία Αὐτή ἡ δεύτερη φάση τοῦ περιοδικοῦ ξεκίνησε τόν Χειμώνα τοῦ 1995

μέ τόν ΙΖ΄ τόμο τῆς σειρᾶς καί μέ ἀρκετές δυσκολίες ἔχει κατορθώσει νrsquo ἀριθμεῖ σήμερα

(τό 2007) ἕντεκα ἐπιπλέον πολυσέλιδους καί πολύτιμους τόμους ἀποτελώντας

παρηγορητική κιβωτό διάσωσης σπαραγμάτων τοῦ ἰδιάζοντος ἑπτανησιακοῦ Πολιτισμοῦ

καί δή τοῦ ζακυνθινοῦ Βλ π Π αν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α laquoΞανάνθισαν τά

ldquoἙπτανησιακά Φύλλαrdquoraquo Ἐφημ Ἡμέρα τσῆ Ζάκυθος Ζάκυνθος Πέμπτη 26101995 φ 260

σ 5 ὅπου καταλήγαμε laquoἩ συνέχεια τῶν ldquoἙπτανησιακῶν Φύλλωνrdquo ἔρχεται νά

συνεισφέρει καθοριστικά στά Ἑπτανησιακά Γράμματα προσθέτοντας χαμένες ἤ

παραθεωρημένες ψηφίδες στό ἀμελημένο μωσαϊκό τοῦ ἰόνιου πολιτισμοῦ Ταυτόχρονα

ὅμως ἔρχεται νά ταράξει -πιστεύουμε- τήν πνευματική ἀκηδία (ἠθελημένη ἤ ἀθέλητη) τῶν

ἡμερῶν μας παρεμβαίνοντας καταλυτικά στά ὅποια πολιτιστικά τεκταινόμενα τοῦ τόπου

μας Γιά τοῦτο ἀκριβῶς καί ἡ προσπάθεια πού ἐπωμίζεται σήμερα ὁ Σέρρας χρειάζεται νά

3

β) οἱ δυό τελευταῖες ἀπό τά κατάλοιπα τοῦ Ντίνου Κονόμου8 μέρος

τῶν ὁποίων ὁ ἀνιψιός του Ἄγγελος Κονόμος ἐμπιστεύτηκε ἐπίσης στόν Δ

Σέρρα γιά μελέτη καί περαιτέρω ἀξιοποίηση

Πιό συγκεκριμένα οἱ παρουσιαζόμενες ἐδῶ (μέ τόν ἀνάλογο

σχολιασμό τους) ἐπιστολές τοῦ Σιγούρου ἀφοροῦν

1 Σέ μιά φωτογράφηση τῆς προτομῆς τοῦ Ποιητῆ τό 1932 ἡ ὁποία -ὡς

γνωστόν- ὑπῆρχε τότε στήν Πλατεία Ἁγίου Μάρκου

2 στίς προετοιμαζόμενες τό 1956 γιά τήν ἑπόμενη χρονιά γιορτές τῆς

πρώτης Ἑκατονταετηρίδας ἀπό τόν θάνατό του (1857-1957) 9

βρεῖ θερμούς ἐνισχυτές καί καλοπροαίρετους συνοδοιπόρους παρότι ἡ πείρα διδάσκει ὅτι

ἡ μοναχική πορεία στούς δρόμους τῆς Τέχνης καί τῆς Ἔρευνας εἶναι τελικά περισσότερο

ἀποδοτική καί καρποφόρα παρά τίς κάθε λογῆς δυσχέρειες πού σάν ἀγκάθια θά

φυτρώσουν γιά νά καταπνίξουν τήν ἄνθιση τῶν ἁγνῶν προθέσεων τοῦ Ἐκδότηraquo 8 Ντῖνος Κονόμος (671918-9111990) Ἐπειδή σημεῖα καί στοιχεῖα τῆς προσφορᾶς του

στήν τοπική Ἱστορία προκύπτουν ἀπό τίς διάφορες ὑποσημειώσεις τῆς παρουσίασης

ἐτούτης βλ εἰδικότερα α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ντῖνος Κονόμος Ἡ μορφή του - τό ἔργο

του Κείμενα γιά τήν 50χρονη προσφορά του ἐκδ Περίπλους Ἀθήνα 1986 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Φύλλα τιμῆς γιά τόν Ντῖνο Κονόμο Ἀφιέρωμα στή μνήμη του ἐκδ Ἕνωσης Ζακυνθίων

Ἀθήνας Ἀθήνα 1991 γ) Ν ί κ ο υ Σ τ Β λ α σ σ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος Κονόμος καί 54

γράμματά του (1987-1990)raquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 18 (1997) 211-264 καί δ) τό ἀφιερωματικό

τεῦχος στή μνήμη του ὅπ 20 (1999-2000) 719-968 (μέ κείμενα Δ Σέρρα Ἑλ Μπελιᾶ Δικ

Βαγιακάκου π Παν Καποδίστρια Παν Χριστοπούλου Κων Τριανταφύλλου Σπ

Καββαδία Νίκ Λούντζη Διον Μουσμούτη)

Γιά τά κατάλοιπα τοῦ Κονόμου βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΤό ἀρχεῖο τοῦ

Ντίνου Κονόμουraquo ὅπ 17 (1995) 53 ἑξ καί β) Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

laquoἈρχεῖο Ντίνου Κονόμουraquo Πρακτικά Στ΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου ὅπ σ 453-463 9 Ἡ τοπική Ἐπιτροπή τῆς Α΄ Ἑκατονταετηρίδας ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ Σολωμοῦ

καταρτίστηκε στίς 16 Σεπτεμβρίου 1955 σέ συγκέντρωση παραγόντων καί πνευματικῶν

ἀνθρώπων τῆς Ζακύνθου ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε στό Σχολεῖο τοῦ Ἄμμου Πρόεδρος

τέθηκε ὁ Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος (ὁ Δημητρίου 2531890-22101958)

Ἀντιπρόεδροι ὁρίστηκαν ὁ Δήμαρχος Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτης ὁ Μ Σιγοῦρος καί ὁ Λ

Ζώης Γενικός Γραμματέας ἀνέλαβε ὁ Ν Βαρβιάνης Εἰδικοί Γραμματεῖς ὁ Παν

Βλαχόπουλος καί ὁ Ἰω Μεγαδούκας Ταμίας ὁ Διον Βορρές Μέλη ὁρίστηκαν

σαρανταδύο πνευματικοί παράγοντες τοῦ τόπου μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ Ἡγούμενος τοῦ

Ἁγ Διονυσίου Ἀρχιμ Δανιήλ Γιγάντες οἱ Βουλευτές Κων Βοῦλτσος καί Διον Καρρέρ ὁ

Ἰωάννης Δημ Λούντζης-Σολωμός ὁ Ἀντ Κομοῦτος ὁ Ἀνδρέας Τερτσέτης ὁ Ντ

Κονόμος ὁ Διον Λάτας ὁ Γ Μοθωναῖος ὁ Παν Μπελούσης ὁ Δημ Πελεκάσης ὁ

Τάλμποτ Κεφαλινός ὁ Φωκίων Λογοθέτης καί ὁ Σπ Μαρῖνος

Στήν Κεντρική Ἐπιτροπή τῶν Ἀθηνῶν ὁρίστηκαν 29 προσωπικότητες μεταξύ

τῶν ὁποίων ὁ Πρωθυπουργός ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ὁ Πρόεδρος τῆς Βουλῆς οἱ Ὑπουργοί

Ἐσωτερικῶν καί Παιδείας καί Θρησκευμάτων ὁ Δήμαρχος Ἀθηναίων ὁ Πρόεδρος τῆς

Ἀκαδημίας οἱ Πρυτάνεις τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν τοῦ Πολυτεχνείου Ἀθηνῶν τοῦ

Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τῆς Παντείου Σχολῆς οἱ Ἀκαδημαϊκοί Δ Μπαλᾶνος Ν

Βέης καί Ἐμμ Ἐμμανουήλ οἱ Καθηγητές Γ Ζώρας Ν Τωμαδάκης Λ Πολίτης ὁ Ἐμμ

Χατζηδάκης ὁ Στ Σκοπετέας καί ὁ Δ Ρώμας (Διευθυντής τότε τοῦ ΕΙΡ) καί ἄλλα

σημαίνοντα πρόσωπα

[Λεπτομέρειες βλ στό φυλλάδιο laquoΠρακτικά Συνελεύσεως πρός ἐκλογήν

Ἐπιτροπῶν ἐν Ζακύνθῳ καί ἐν Ἀθήναις διά τόν ἑορτασμόν τῆς 1ης Ἑκατονταετηρίδος ἀπό

4

3 σέ μιά λανθασμένη φημολογία κι ἕνα σχετικό δημοσίευμα

ζακυνθινῆς ἐφημερίδας περί ἐπικείμενης μεταφορᾶς τοῦ ἀνδριάντα

τοῦ Ποιητῆ ἀπό τήν πλατεία του κάπου ἀλλοῦ ()

4 σέ μιά πρόταση-ἰδέα πρός τόν ἀρχειοδίφη καί ἱστορικό τῆς

Ζακύνθου Λεωνίδα Χ Ζώη10 γιά δημοσίευση ἤ ἔκδοση τῶν ὅσων

μέχρι ἐκείνη τή στιγμή σολωμικῶν μελετημάτων του μέ τήν

εὐκαιρία τῆς ἐπί θύραις Ἑκατονταετηρίδας τοῦ Ποιητῆ

5 α) στίς τιμητικές γιά τόν Σολωμό laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo11 στή

Λευκάδα τό καλοκαίρι τοῦ 1957 β) στό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν τῆς

Ἑκατονταετηρίδας στή Ζάκυνθο καί γ) στήν προετοιμαζόμενη τότε

ἔκδοση τῶν Ἁπάντων του ἀπό τόν Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων καί

6 στά θετικά ἀποτελέσματα τῶν σολωμικῶν γιορτῶν οἱ ὁποῖες

διοργανώθηκαν ἀπό τό Περιοδικό Ἑπτανησιακά Φύλλα τό Πάσχα

τοῦ 1959 στή Ζάκυνθο

Οἱ δυό πρῶτες ἀπrsquo τίς δημοσιευόμενες ἐδῶ ἐπιστολές (αὐτή τῆς 18ης

Νοεμβρίου 1932 καί αὐτή τῆς 9ης Ἀπριλίου 1956) ἀπευθύνονται πρός τόν Λ

τοῦ θανάτου τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo Τυπογραφεῖον Διονυσίου Κλάδη

Ἐν Ζακύνθῳ 1955] 10 Γιά τόν Λεωνίδα Χ Ζώη (411865-17121956) ἔχουν γραφεῖ γράφονται καί θά γραφοῦν

στό μέλλον πολλά Ἀπό μιά ὀγκούμενη ὁλοένα βιβλιογραφία βλ ἐπιλεκτικά α) τό

τετρασέλιδο ἀφιέρωμα τῆς Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου (Ἀθήνα 22121956 φ 24) στόν

θάνατο τοῦ Λ Χ Ζ μέ κείμενα ἤ ἐπικηδείους τῶν Δημ Κοριατοπούλου Κ Καιροφύλα Δ

Ρώμα Μ Σιγούρου Δ Βαγιακάκου Δ Λουκάτου Α Παπαγιαννοπούλου Ντ Κονόμου

Ἑρμ Λούντζη Κων Τριανταφύλλου Χρ Εὐαγγελάτου κἄ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

laquoΜιά συνέντευξη τοῦ Λ Χ Ζώη στή Ζάκυνθο τό 1939raquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 13 (1986) 10-

16 γ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈνέκδοτες κρίσεις παλαιοτέρων ἐπιστημόνων καί λογίων γιά τό

ἔργο τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώηraquo ὅπ σ 145-148 δ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΖακυθινά πένθη Λεωνίδας

Χ Ζώηςraquo ὅπ 3 (1956-59) 61-63 ε) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης (1856-

1956) ὅπ 17 (1996) 143-146 στ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΤιμητικές διακρίσεις γιά τόν Λ Χ Ζώηraquo

ὅπ 26 (2006) 321-343 ζ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈντίγραφα ἐπιστολῶν τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώη

σχετικά μέ τον ἑορτασμό τῆς 50ετηρίδας τουraquo ὅπ σ 353-358 καί η) Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ

Γ Π α ν ί τ σ α laquoἈνέκδοτα γράμματα Λεωνίδα Χ Ζώη καί Κώστα Ν Τριανταφύλλου ἐκ

τοῦ Ἀρχείου Λ Χ Ζώηraquo ὅπ σ 519-544

Γιά τήν 85ετηρίδα τοῦ Ζώη (τό 1951) βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

laquo[Εὐχαριστήριονhellipraquo] ὅπ σ 403 β) Π α ύ λ ο υ Γ Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΠροσφώνησιςraquo ὅπ

σ 405-408 γ) παραθέματα καί φωτογραφία τῶν συμμετασχόντων στήν 85ετηρίδα

μπροστά στόν τάφο τοῦ Σολωμοῦ ὅπ σ 409-412 καί δ) Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ

laquoΛεωνίδα Χ Ζώης - Ἰωσήφ Παπαδόπουλος-Γκρέκας Μιά ἀλληλογραφία χαρακτήρωνraquo

ὅπ σ 510-512 11 Γιά τόν πολυσήμαντο καί ἱστορικό αὐτόν θεσμό τῆς πολιτισμικῆς Λευκάδας βλ

Πρακτικά Ι Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν Σπουδῶν laquo50 χρόνια τῶν Γιορτῶν Λόγου

καί Τέχνηςraquo (Λευκάδα 11-1382005) Ἀθήνα 2006 μέ κείμενα-εἰσηγήσεις τῶν Δημ Χ

Σκλαβενίτη Σπ Φλογαΐτη Θαν Καλαφάτη Παν Σάντα Τρ Σκλαβενίτη Θεοδ

Πυλαρινοῦ Παρ Κοψιδᾶ-Βρεττοῦ Δέσπ Καρούσου Ντ Ἀντωνακάτου Ἀν Σιώψη

5

Χ Ζώη Ἡ τρίτη ἐπιστολή (τῆς 19ης Μαΐου 1956) ἀπευθύνεται στόν

διευθυντή τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου καί

ὑπογράφεται ἀπό τόν Ἀντιπρόεδρο Μαρῖνο Σιγοῦρο καί τόν Γενικό

Γραμματέα Νικόλαο Ἀντ Βαρβιάνη12 ἐκ μέρους τῆς laquoἘπιτροπῆς

Ἑορτασμοῦ Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦraquo Τήν τέταρτη ἐπιστολή (τῆς 3ης

Νοεμβρίου 1956) ἀπευθύνει ὁ Σιγοῦρος ξανά στόν Ζώη Οἱ δυό τελευταῖες

ἐπιστολές (τῆς 16ης Ὀκτωβρίου 1957 καί τῆς 22ας Ἰουνίου 1959)

ἀπευθύνονται στόν Ντῖνο Κονόμο πρῶτο διευθυντή τῶν Ἑπτανησιακῶν

Φύλλων13 καί ἱστορικό14 τῆς Ζακύνθου

ΛΙΓΑ ΤΙΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΕΑ

12 Νικόλαος Ἀντ Βαρβιάνης (17121898-1980) Σπούδασε στή Χημική καί Φαρμακευτική

Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί μετήρχετο τόν φαρμακοποιό στό οἰκογενειακό

του Φαρμακεῖο Τό 1939 διέσωσε ἀπό τή λαίλαπα τῶν ἐπερχόμενων κατακτητῶν τά

χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦ Τό ἴδιο ἐπανέλαβε καί μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς του κατά τή

Σεισμοπυρκαγιά τοῦ 1953 μέσrsquo ἀπό τά ἐρείπια τῆς Ἀγγλικῆς Τεκτονικῆς Στοᾶς Ἐξαιτίας

αὐτοῦ τοῦ ἀπονεμήθηκε τιμητικό δίπλωμα ἀπό τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν τόν Δεκέμβριο

τῆς ἴδιας χρονιᾶς Διακρίθηκε καθrsquo ὅλη τή μακρά ζωή του γιά τή διαρκή προσφορά πρός

τό κοινωνικό σύνολο καί στήν Ἱστορία τῆς Ζακύνθου τιμήθηκε μάλιστα μέ πολλές

διακρίσεις ἀπό διάφορους φορεῖς τοῦ κοινοτικοῦ βίου Βλ Φ α ί δ ω ν ο ς Κ Μ π ο υ μ π

ο υ λ ί δ ο υ laquoΝικόλαος Βαρβιάνης [1898-1980] Νεκρολογίαraquo Ἐφημ Ἐλεύθερος Κόσμος

2481980 Ἀναλυτική βιοεργογραφία του βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόν Ἱστορικόν

καί Λαογραφικόν Ζακύνθου Ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 77 ἑξ

Πρβλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά σχετική μέ τά χειρόγραφα τοῦ Διον Σολωμοῦ

ἐπιστολή τοῦ Νικ Βαρβιάνη καί ἕνα ἀντίγραφο τοῦ ldquoΠρακτικοῦ ἀποσφραγίσεως καί

ἀπογραφῆς Ἀρχείου Ἐθνικοῦ Ποιητῆrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 160-175 13 Τά Ἑπτανησιακά Φύλλα ἱδρύθηκαν ἀπό τόν Ντῖνο Κονόμο τό 1945 ὁ ὁποῖος μέχρι τόν

θάνατό του (τό 1990) ἐξέδωσε 15 τόμους Τό τελευταῖο τεῦχος τοῦ ΙΕ΄ τόμου κυκλοφόρησε

τόν Χειμώνα τοῦ 1989 Τό 1992 ἡ laquoἝνωση Ζακυνθίωνraquo τῆς Ἀθήνας ἐξέδωσε ἕνα μικρό

τομίδιο (ὡς ΙΣΤ΄ τόμο) μέ κείμενα πού ὁ Κονόμος εἶχε ἐμπιστευθεῖ στόν

Πρωτοπρεσβύτερο Γεώργιο Μεταλληνό Καθηγητή Πανεπιστημίου πρίν ἀπό τό μοιραῖο

ταξίδι του στήν Ἀγγλία 14 Βλ Ἑ λ έ ν η ς Μ π ε λ ι ᾶ laquoὉ Ντῖνος Κονόμος καί ἡ ἱστοριογραφία τῆς Ζακύνθουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-2000) 789-796

6

Ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος15 ὑπῆρξε γόνος ἐπιφανοῦς οἰκογένειας τοῦ

Τζάντε μέ νορμανδική καταγωγή16 Γιός τοῦ γιατροῦ Ἕκτορος Σιγούρου

καί τῆς Μαριάννας Sforza γεννήθηκε στή Ζάκυνθο στίς 25 ἤ 26

Δεκεμβρίου 1885 Μετά τά πρῶτα γράμματα στό νησί σπούδασε Νομικά

στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν καί ἀναδείχτηκε διδάκτωρ (1908) Στή

συνέχεια ἀναχώρησε17 στή Γαλλία ὅπου παρακολούθησε μαθήματα

Δημοσίου Δικαίου Ἱστορίας καί Φιλοσοφίας στή Σορβόννη

15 Γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦρο βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία

3 (1928) 539-547 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ Λεξικόνhellip ὅπ σ 588 γ) Ε ἰ ρ ή ν η ς Δ ε ν τ ρ ι ν ο ῦ

laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Τό λογοτεχνικό του ἔργοraquo Ἰόνιος Ἀνθολογία 14 (1940) 49-55 δ) Ἰ Ζ ε

ρ β ο ῦ laquoἩ Ἑπτανησιακή ποίηση καί ὁ Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo [πρόλογος τῆς συλλογῆς

laquoἌσβυστη Φλόγαraquo] Κέρκυρα 1940 σ 7-13 ε) Γ Β α λ έ τ α laquoὉ ποιητής Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Αἱ Μοῦσαι 49 (1941) 4-8 στ) Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία 40 (1946) 780-790 ζ) Ε ὐ Φ ω τ ι ά δ ο υ laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo

[πρόλογος τῆς συλλογῆς laquoἘκλεκτές σελίδεςraquo] Ἀθήνα 1952 σ 5-16 η) Γ Χ α τ ζ ί ν η

laquoΜαρίνου Σιγούρου ldquoἘκλεκτές σελίδες 1901-1952rdquoraquo Νέα Ἑστία 53 (1953) 138 θ) B r u n o

L a v a g n i n i laquoὉ Καζαντζάκης γιά τόν Σιγοῦροraquo ὅπ 71 (1962)136 ι) Ν ί κο υ Γ ρ υ π ά ρ

η laquoΤό ἀνέκδοτο ἔργο τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Νέα Ἑστία 95 (1974) 586 ἑξ καί ια) Δ ι ο ν ύ

σ η Σ έ ρ ρ α laquoἌγνωστο ποίημα τοῦ Νίκου Γρυπάρη γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦροraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 635-641

Ἐκτεταμένη ἐξάλλου βιοβιβλιογραφία γιά τόν Μ Σ ἔχει ἀναπτύξει ὁ Φ α ί δ ω ν

Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ η ς ὁ καί κληρονόμος τοῦ Ἀρχείου του μέσrsquo ἀπό τά παρακάτω

πονήματά του α) laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Κριτική βιογραφίαraquo Νεοελληνικά 2 (1951) -

Παράρτημα σ 24 β) laquoΣυμβολή εἰς τήν ἱστορίαν τῆς Ζακυνθίας οἰκογενείας Σιγούρου ἐπί

Ἑνετοκρατίαςraquo Ἐπετηρίς Μεσαιωνικοῦ Ἀρχείου (Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν) 7 (1957) 84-128 + XVI

+ 3 εἰκ ἐκτός κειμένου (μέ βιβλιογραφία) γ) laquoΛογοτεχνικά πένθη Μαρῖνος Σιγοῦρος

(1885-1961)raquo Ἐφημ Ἡ Καθημερινή (Ἀθηνῶν) 7 καί 10 Ὀκτωβρίου 1961 δ) laquoΜαρίνου

Σιγούρου Ἐκλογή ἀπό τό ποιητικόν του ἔργονraquo Παρνασσός 3 (1961) 574-584 ε) laquoΤά

χειρόγραφα κατάλοιπα τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐπετηρίς Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν

Σπουδῶν 7 (1991-1992) 100-142 στ) [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα

Ἀθήνα 1993 τ 54 9 ζ) laquoἸταλικά Ποιήματα Μεταφράσεις Μαρίνου Σιγούρου Ἐπετηρίς

Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν 9 (1995-1996) 319-344 η) Μαρίνου Σιγούρου Πῆραν τήν

Πόλη ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν Μελετήματα ἀρ 8 Ἀθῆναι 2003 θ)

Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ ἀρ 9 Ἀθῆναι 2004 ι) Μαρίνου

Σιγούρου Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς (Αὐτοβιογραφία) ὅπ ἀρ 10 ια) laquoἈνέκδοτα hellip κείμενα τοῦ

ποιητοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Πυθαγόρας 23 (2005) 206-211 16 Ἀπό τήν ἴδια οἰκογένεια προερχόταν ὁ προστάτης καί πολιοῦχος τοῦ νησιοῦ Ἅγιος

Διονύσιος κατά κόσμον Δραγανῖγος Σιγοῦρος (1547-1622) Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

Ἅγιος Διονύσιος ὁ Πολιοῦχος Ζακύνθου Ἀθήνα 1969 σ 11-14 β) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

Ἀνθολόγιο ποιημάτων γιά τόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου (Ἀθήνα)

1997 καί γ) Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α Ζακυνθινοί

Ἐπίσκοποι στόν Κόσμο ἐκδ ὅπ Ἀθήνα 2003 σ 97-104 17 Ἀποχαιρετιστήριο ποίημα δημοσίευσε τότε ὁ ἴδιος Marino Sigouros ldquoAdieu a Zanterdquo

Ἐφημ Ἐλπίς Ζάκυνθος 1491908 φ 1719 σ 1 Τό ἴδιο ποίημα στά ἑλληνικά

(laquoἈποχαιρετισμός στή Ζάκυνθοraquo μτφρ Γιάννη Βαρβέρη) βλ στό Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ἡ

Ζάκυνθος στήν ἑλληνική καί ξένη ποίηση ἐκδ laquoΟἱ Φίλοι τοῦ ldquoΠερίπλουrdquoraquo Ἀθήνα 1994 σ

138

7

Μετά τήν ἐπιστροφή του στήν πατρίδα διορίστηκε τό 1909 στό

Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν ὅπου εὐόρκως ὑπηρέτησε μέχρι τήν παραίτησή

του τό 1931 συνδυάζοντας μέ σοβαρότητα καί δεξιοτεχνία τό λειτούργημα

τοῦ δημοσίου ὑπαλλήλου μέ τήν τέχνη τοῦ Λόγου (ποίηση πεζογραφία

μεταφράσεις ταξιδιωτικά αὐτοβιογραφία) καί τίς ἐρευνητικές του

ἐπιδόσεις (ἱστορικά καί κριτικά μελετήματα)

Ὑπηρέτησε σέ διάφορα διπλωματικά πόστα (προξενεῖα ἤ

πρεσβεῖες Σμύρνη Κυδωνιές Σαμψούντα Κάιρο Νάπολη Βενετία

Παρίσι Ἀλεξάνδρεια Ρουμανία) Μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα στιγμή του ἀπό

τήν καριέρα του ἀνά τόν κόσμο μέ ξεχωριστό φιλολογικό ἐνδιαφέρον

ἀξίζει νά μνημονευτεῖ ἐδῶ Εἶναι 23 Μαΐου τοῦ 1926 στήν Ἀλεξάνδρεια

Στό Καζίνο Ἐξέλσιορ δίπλα στή θάλασσα τά λογοτεχνικά περιοδικά

Γράμματα καί Νέα Ζωή παραθέτουν δεῖπνο πρός τιμήν τοῦ

σαραντάχρονου Γενικοῦ Προξένου Μαρίνου Σιγούρου ὁ ὁποῖος -

εὐπαίδευτος ποιητής καί ὁ ἴδιος- ἔφερνε ἀπrsquo τήν πατρίδα αἰθέριες

μετασολωμικές πνοές ἀνακατεμένες μέ ἡδύφωνες ἐμπειρίες του ἀνά τόν

κόσμο Παρευρίσκονται 45 ἄνθρωποι τῆς πνευματικῆς ἐλίτ τοῦ τόπου καί

τῆς ἐποχῆς Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἀπαγγέλλουν ποιήματά τους στήν

ὁμήγυρη ἀπαγγέλλει καί ὁ Σιγοῦρος ἀλλά καί ὁ παριστάμενος στή

συνεστίαση hellipΚωνσταντῖνος Καβάφης18

Ἄς ἀναφέρουμε ἐξάλλου ὅτι τό 1947 συνέβαλε καθοριστικά ὁ

Σιγοῦρος μέσrsquo ἀπό εἰδική ἀποστολή πού τοῦ ἀνατέθηκε ὥστε νrsquo

ἀναγνωρισθεῖ στό ἑλληνικό Κράτος τό δικαίωμα νά ρυθμίζει αὐτό τά τῆς

ἑλληνικῆς ὑπηκοότητας στή Βενετία συμβάλλοντας τά μέγιστα στήν

ἵδρυση τοῦ Ἰνστιτούτου Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας

Ἐν ζωῇ δέν δημοσίευσε βιβλία πολλά παρότι πλεῖστα ὅσα ἔγραψε

καί ἄλλα τόσα δημοσίευσε ἐδῶ κι ἐκεῖ Κατά τόν Γρηγόριο Ξενόπουλο laquoὉ

Μ Σιγοῦρος ἀντίθετrsquo ἀπό ἄλλους πού τό ἔχουν ἐπάγγελμα -γιατί ἄν καί

τόσο ἀφωσιωμένος καί παραγωγικός εἶναι κατάβαθα ἕνας ἐρασιτέχνης- δέν

δημοσιεύει ὅσα γράφει οὔτε δημοσιεύει μέ τή σειρά τους ἐκεῖνα πού ἔχει

γραμμένα (hellip) Καί τοῦτο γιατί δέν γράφει ποτέ γιά νά δημοσιεύσῃ νά

τυπώσῃ˙ γράφει πάντα γιά δική του εὐχαρίστησι καί ἀπό ἀνάγκη ψυχική

(hellip)raquo19

Αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις του ὅσο ζοῦσε ἀναφέρουμε τίς ἀκόλουθες

laquoἘντυπώσεις ἀπό τό Παρίσιraquo [Ἀθῆναι 1910] laquoΟὖγος Φώσκολος (Βιογραφική

μελέτη)raquo [Ἀθῆναι 1915] laquoΘεοφράστου Χαρακτῆρεςraquo [εἰσαγωγή-

μετάφραση Ἀθῆναι 1918 καί 1939] laquoὉ Καλός Ἄνθρωποςraquo [Σάτιρα Ἀθῆναι-

Ἀλεξάνδρεια 1935] laquoΤό ἑλληνικόν πνεῦμα καί ὁ Λεοπάρδηςraquo [Ἀθῆναι 1937]

18 Τό ἀξιοσημείωτο αὐτό γεγονός ἀναφέρεται στό Σ τ ρ α τ ῆ Τ σ ί ρ κ α laquoΚ Π Καβάφης

Σχεδίασμα χρονογραφίας τοῦ βίου τουraquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης [Ἀφιέρωμα στόν Καβάφη]

τεῦχ 108 τ 18 (Δεκέμβριος 1963) 699 19 Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo ὅπ 40 (1946) 783

8

laquoἌσβυστη Φλόγα (1901-1938)raquo [Κέρκυρα 1940] laquoἘκλεκτές Σελίδες

Διηγήματα Ποιήματα Μεταφράσειςraquo [Ἀθήνα 1952] laquoPoeti Italiani (1800-

1950)raquo [Atene 1955]

Ὑπῆρξε πρῶτος Πρόεδρος τοῦ Δ Σ τοῦ Μουσείου Σολωμοῦ καί

Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου

laquoΠαρνασσόςraquo

Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 5 Ὀκτωβρίου 1961

Ο Μ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος καθrsquo ὅλη τή

λογοτεχνική πορεία του θέλησε πολλές φορές νά τιμήσει τόν μεγάλο

συμπατριώτη του Ἔνιωθε τόν ζωογόνο ἥσκιο του αἰσθανόταν τό βάρος

τῆς πρωτοφανοῦς κληρονομιᾶς δυό μάλιστα φορές (τό 1902 ἔφηβος˙ τό δέ

1960 λίγο πρίν πεθάνει) τόν ὕμνησε μέ στίχους ἀπό καρδιᾶς20

συνομιλώντας μυστικά γόνιμα καί ὀφειλετικά μέ τόν laquoἀρχηγέτηraquo Ποιητή

ὅπως σέ ἄλλη περίπτωση τόν ἔχει ὁ ἴδιος ὀνομάσει21

Στίς 25 Ἰουλίου 1956 ἡ Ἐπιτροπή Ζακύνθου γιά τήν

Ἑκατονταετηρίδα μέ ἀπόφασή της ἀνέθεσε στόν Μ Σιγοῦρο (τόν καί

Ἀντιπρόεδρό της) τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τοῦ ἐθνικοῦ βάρδου

laquo (hellip) διά νά καταστῇ ἐγκόλπιον τοῦ Ἑλληνικοῦ κοινοῦ ἀπό τῆς

σπουδαζούσης νεολαίας μέχρι τῶν ἐργατικῶν τάξεων

Πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἐπιθυμεῖ νά σᾶς ἀναθέσῃ τήν συγγραφήν

ἀναλυτικῶν προλεγομένων περί τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου

συμπολίτου μας ἐπειδή κατά γενικήν ὁμολογίαν εἶσθε ὁ ἁρμοδιώτερος

ἄξιος συνεχιστής τῆς μεγάλης παραδόσεως τῆς ἑπτανησιακῆς σχολῆςraquo 22

Τό ἔργο ἔλαβε πράγματι σάρκα καί ὀστά φέρει μάλιστα τά

στοιχεῖα Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω μ ο ῦ Ἅπαντα Ποιήματα καί Πεζά

[Προλεγόμενα Μαρίνου Σιγούρου] ἐκδ Ἐπιτροπῆς Ζακύνθου Ἑορτασμοῦ

Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦ καί Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων ἐν Ἀθήναις 1957 μέ προμετωπίδα τόν Ποιητή σέ σχέδιο τοῦ

Σπύρου Προσαλέντη σελίδες 732 σέ 5000 ἀντίτυπα23 Τά Προλεγόμενα

ὑπό τόν τίτλο laquoΔιονύσιος Σολωμός Ἡ ζωή καί τό ἔργο του (1798-1857)raquo

εἶναι μακροσκελέστατα κι ἐκτείνονται ἀπό τήν 9η ἕως τήν 194η σελίδα τοῦ

ἔργου πλήν τῶν φωτογραφιῶν οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκτός ἀρίθμησης

20 Βλ Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ποιητῶν ἀναθήματα στόν Διονύσιο Σολωμό [Πρόλογος

Σπύρου Ἀλ Καββαδία] ἐκδ Μπάστας-Πλέσσας Ἀθήνα 1998 σ 72-74 21 Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός 1 (1959) 317 22 Τό ἔγγραφο τοῦτο τῆς Ἐπιτροπῆς προτάσσεται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση τοῦ 1957 σ 7

Ὑπογράφεται ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Χρυσόστομο τόν Γεν Γραμματέα Ν

Βαρβιάνη καί τόν Δήμαρχο Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτη (1908-31102006) 23 Σέ φωτογραφική ἀνατύπωση κυκλοφόρησε ἀπό τόν ἴδιο Ὀργανισμό στήν Ἀθήνα τό

1977 σέ 3000 ἀντίτυπα

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

2

ἀφοροῦν στόν πρωτοκορυφαῖο Ὑμνωδό τῆς Ἐλευθερίας ἀκραγγίζοντάς

τον μέ τόν ἕναν ἤ τόν ἄλλο τρόπο καί προέρχονται

α) οἱ τέσσερις πρῶτες ἀπό τό ἐξαιρετικῆς σημασίας Ἀρχεῖο Ζώη4

μέρος τοῦ ὁποίου εἶχε στήν κατοχή του ὁ Ζακύνθιος δημοσιογράφος καί

ἀθόρυβος μελετητής Νῖκος Γρυπάρης5 καί -κατά μιάν εὐτυχέστατη

συγκυρία μαζί μέ ὅλο τό Ἀρχεῖο Γρυπάρη6- κατέληξε στά χέρια τοῦ

Διονύση Σέρρα λογοτέχνη ἐρευνητῆ καί σημερινοῦ ἐκδότη τοῦ καλοῦ

Περιοδικοῦ Ἑπτανησιακά Φύλλα7 καί

4 Βλ σχετικά Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΤά κατάλοιπα τοῦ Λ Χ Ζώηraquo Ἑπτανησιακά

Φύλλα 17 (1995) 54 ἑξ 5 Ὁ Νῖκος Γρυπάρης (Ζάκυνθος 1341913-Ἀθήνα 181976) ὑπῆρξε ἐκδότης-διευθυντής

ἐφημερίδων (Δημοκρατία Ζακυνθινά Νέα καί Ταχυδρόμος τῆς Ζακύνθου) ποιητής καί

ἐρευνητής Ἐξέδωσε τά ποιητικά βιβλία laquoΣκόρπια Φύλλαraquo (1938 1940) καί laquoΛυρικές

παραλλαγέςraquo (1975) Μετά τόν θάνατό του ἐκδόθηκαν τά laquoΝεοελληνικά φιλολογικά

παραλειπόμεναraquo (1977) καί τrsquo laquoἈνέκδοτα γράμματα τοῦ Γρηγορίου Ξενόπουλου στόν

Λεωνίδα Χ Ζώηraquo ἐκδ Δήμου Ζακυνθίων [ἐπιμέλεια Δ Σέρρας] Ζάκυνθος 2001

Περισσότερα βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α laquoΝίκος Γρυπάρης (1913-1976)raquo Ἑπτανησιακά

Φύλλα 17 (1996) 404-410 και β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΜνήμη Νίκου Γρυπάρη (1913-1976)raquo Νέα

Ἑστία 141 (1997) 346 ἑξ γ) Σ α ρ ά ν τ η Ἀ ν τ ί ο χ ο υ laquoΜνήμη Νίκου Γρυπάρη Λυρικός

καί Ζακυνθινολάτρηςraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 607-618 δ) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α)

laquoἜργα τοῦ Νίκου Γρυπάρηraquo ὅπ σ619 ἑξ ε) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈναγραφή δημοσιευμάτων

τοῦ Νίκου Γρυπάρη (1934-2001)raquo ὅπ σ 623-632 στ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἌγνωστο ποίημα τοῦ

Νίκου Γρυπάρη γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦροraquo ὅπ σ 635-641

Ἀπό τίς ἐπιστολές Σιγούρου οἱ ὁποῖες σώζονται στό Ἀρχεῖο Γρυπάρη ὁ ἴδιος ὁ

Γρυπάρης ἐπεξεργάστηκε μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές (ὄχι τίς

ἐδῶ δημοσιευόμενες) μέσrsquo ἀπό τό ἀξιόλογο βιβλίο του laquoΝεοελληνικά φιλολογικά

παραλειπόμεναraquo βλ λίγο παραπάνω [κεφάλαιο laquoἩ Ἀγγελική Νίκλη ldquoἡ εὐλογημένη

μητέρα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητοῦrdquo ἦταν κόρη τοῦ λαοῦ ἤ εἶχε ldquoκλέος προγόνωνrdquoraquo] σ 39-60 6 Ὁ Ν Γρ ἔχει περιγράψει πῶς ἔφτασαν στήν κατοχή του τά κατάλοιπα τοῦ Ἀρχείου

Ζώη στό Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η ὅπ σ 5-9 Σχετικά βλ ἐπιπλέον α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ

α laquoΓιά τό Ἀρχεῖο τοῦ Λ Χ Ζώη καί τοῦ Ν Γρυπάρηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 15 (1997)125-

128 καί β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἌγνωστο ἀρχειακό ὑλικό τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώη (1869-1956)raquo

Πρακτικά Στ΄ Διεθνοῦς Πανιονίου Συνεδρίου (Ζάκυνθος 23-2791997) ἐκδ University

Studio Press Θεσσαλονίκη 2000 τ 1 515-523 7 Ὁ Διονύσης Σέρρας συνεχίζει στίς μέρες μας τό ἔργο τοῦ Ντίνου Κονόμου

ἀναλαμβάνοντας καλοπροαίρετα τήν ἔκδοση τοῦ Περιοδικοῦ Ἑπτανησιακά Φύλλα τό

ὁποῖο διακόπηκε μέ τόν θάνατο τοῦ Κονόμου τό 1990 ἀφήνοντας μεγάλο κενό στήν

τοπική Γραμματεία Αὐτή ἡ δεύτερη φάση τοῦ περιοδικοῦ ξεκίνησε τόν Χειμώνα τοῦ 1995

μέ τόν ΙΖ΄ τόμο τῆς σειρᾶς καί μέ ἀρκετές δυσκολίες ἔχει κατορθώσει νrsquo ἀριθμεῖ σήμερα

(τό 2007) ἕντεκα ἐπιπλέον πολυσέλιδους καί πολύτιμους τόμους ἀποτελώντας

παρηγορητική κιβωτό διάσωσης σπαραγμάτων τοῦ ἰδιάζοντος ἑπτανησιακοῦ Πολιτισμοῦ

καί δή τοῦ ζακυνθινοῦ Βλ π Π αν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α laquoΞανάνθισαν τά

ldquoἙπτανησιακά Φύλλαrdquoraquo Ἐφημ Ἡμέρα τσῆ Ζάκυθος Ζάκυνθος Πέμπτη 26101995 φ 260

σ 5 ὅπου καταλήγαμε laquoἩ συνέχεια τῶν ldquoἙπτανησιακῶν Φύλλωνrdquo ἔρχεται νά

συνεισφέρει καθοριστικά στά Ἑπτανησιακά Γράμματα προσθέτοντας χαμένες ἤ

παραθεωρημένες ψηφίδες στό ἀμελημένο μωσαϊκό τοῦ ἰόνιου πολιτισμοῦ Ταυτόχρονα

ὅμως ἔρχεται νά ταράξει -πιστεύουμε- τήν πνευματική ἀκηδία (ἠθελημένη ἤ ἀθέλητη) τῶν

ἡμερῶν μας παρεμβαίνοντας καταλυτικά στά ὅποια πολιτιστικά τεκταινόμενα τοῦ τόπου

μας Γιά τοῦτο ἀκριβῶς καί ἡ προσπάθεια πού ἐπωμίζεται σήμερα ὁ Σέρρας χρειάζεται νά

3

β) οἱ δυό τελευταῖες ἀπό τά κατάλοιπα τοῦ Ντίνου Κονόμου8 μέρος

τῶν ὁποίων ὁ ἀνιψιός του Ἄγγελος Κονόμος ἐμπιστεύτηκε ἐπίσης στόν Δ

Σέρρα γιά μελέτη καί περαιτέρω ἀξιοποίηση

Πιό συγκεκριμένα οἱ παρουσιαζόμενες ἐδῶ (μέ τόν ἀνάλογο

σχολιασμό τους) ἐπιστολές τοῦ Σιγούρου ἀφοροῦν

1 Σέ μιά φωτογράφηση τῆς προτομῆς τοῦ Ποιητῆ τό 1932 ἡ ὁποία -ὡς

γνωστόν- ὑπῆρχε τότε στήν Πλατεία Ἁγίου Μάρκου

2 στίς προετοιμαζόμενες τό 1956 γιά τήν ἑπόμενη χρονιά γιορτές τῆς

πρώτης Ἑκατονταετηρίδας ἀπό τόν θάνατό του (1857-1957) 9

βρεῖ θερμούς ἐνισχυτές καί καλοπροαίρετους συνοδοιπόρους παρότι ἡ πείρα διδάσκει ὅτι

ἡ μοναχική πορεία στούς δρόμους τῆς Τέχνης καί τῆς Ἔρευνας εἶναι τελικά περισσότερο

ἀποδοτική καί καρποφόρα παρά τίς κάθε λογῆς δυσχέρειες πού σάν ἀγκάθια θά

φυτρώσουν γιά νά καταπνίξουν τήν ἄνθιση τῶν ἁγνῶν προθέσεων τοῦ Ἐκδότηraquo 8 Ντῖνος Κονόμος (671918-9111990) Ἐπειδή σημεῖα καί στοιχεῖα τῆς προσφορᾶς του

στήν τοπική Ἱστορία προκύπτουν ἀπό τίς διάφορες ὑποσημειώσεις τῆς παρουσίασης

ἐτούτης βλ εἰδικότερα α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ντῖνος Κονόμος Ἡ μορφή του - τό ἔργο

του Κείμενα γιά τήν 50χρονη προσφορά του ἐκδ Περίπλους Ἀθήνα 1986 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Φύλλα τιμῆς γιά τόν Ντῖνο Κονόμο Ἀφιέρωμα στή μνήμη του ἐκδ Ἕνωσης Ζακυνθίων

Ἀθήνας Ἀθήνα 1991 γ) Ν ί κ ο υ Σ τ Β λ α σ σ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος Κονόμος καί 54

γράμματά του (1987-1990)raquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 18 (1997) 211-264 καί δ) τό ἀφιερωματικό

τεῦχος στή μνήμη του ὅπ 20 (1999-2000) 719-968 (μέ κείμενα Δ Σέρρα Ἑλ Μπελιᾶ Δικ

Βαγιακάκου π Παν Καποδίστρια Παν Χριστοπούλου Κων Τριανταφύλλου Σπ

Καββαδία Νίκ Λούντζη Διον Μουσμούτη)

Γιά τά κατάλοιπα τοῦ Κονόμου βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΤό ἀρχεῖο τοῦ

Ντίνου Κονόμουraquo ὅπ 17 (1995) 53 ἑξ καί β) Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

laquoἈρχεῖο Ντίνου Κονόμουraquo Πρακτικά Στ΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου ὅπ σ 453-463 9 Ἡ τοπική Ἐπιτροπή τῆς Α΄ Ἑκατονταετηρίδας ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ Σολωμοῦ

καταρτίστηκε στίς 16 Σεπτεμβρίου 1955 σέ συγκέντρωση παραγόντων καί πνευματικῶν

ἀνθρώπων τῆς Ζακύνθου ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε στό Σχολεῖο τοῦ Ἄμμου Πρόεδρος

τέθηκε ὁ Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος (ὁ Δημητρίου 2531890-22101958)

Ἀντιπρόεδροι ὁρίστηκαν ὁ Δήμαρχος Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτης ὁ Μ Σιγοῦρος καί ὁ Λ

Ζώης Γενικός Γραμματέας ἀνέλαβε ὁ Ν Βαρβιάνης Εἰδικοί Γραμματεῖς ὁ Παν

Βλαχόπουλος καί ὁ Ἰω Μεγαδούκας Ταμίας ὁ Διον Βορρές Μέλη ὁρίστηκαν

σαρανταδύο πνευματικοί παράγοντες τοῦ τόπου μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ Ἡγούμενος τοῦ

Ἁγ Διονυσίου Ἀρχιμ Δανιήλ Γιγάντες οἱ Βουλευτές Κων Βοῦλτσος καί Διον Καρρέρ ὁ

Ἰωάννης Δημ Λούντζης-Σολωμός ὁ Ἀντ Κομοῦτος ὁ Ἀνδρέας Τερτσέτης ὁ Ντ

Κονόμος ὁ Διον Λάτας ὁ Γ Μοθωναῖος ὁ Παν Μπελούσης ὁ Δημ Πελεκάσης ὁ

Τάλμποτ Κεφαλινός ὁ Φωκίων Λογοθέτης καί ὁ Σπ Μαρῖνος

Στήν Κεντρική Ἐπιτροπή τῶν Ἀθηνῶν ὁρίστηκαν 29 προσωπικότητες μεταξύ

τῶν ὁποίων ὁ Πρωθυπουργός ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ὁ Πρόεδρος τῆς Βουλῆς οἱ Ὑπουργοί

Ἐσωτερικῶν καί Παιδείας καί Θρησκευμάτων ὁ Δήμαρχος Ἀθηναίων ὁ Πρόεδρος τῆς

Ἀκαδημίας οἱ Πρυτάνεις τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν τοῦ Πολυτεχνείου Ἀθηνῶν τοῦ

Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τῆς Παντείου Σχολῆς οἱ Ἀκαδημαϊκοί Δ Μπαλᾶνος Ν

Βέης καί Ἐμμ Ἐμμανουήλ οἱ Καθηγητές Γ Ζώρας Ν Τωμαδάκης Λ Πολίτης ὁ Ἐμμ

Χατζηδάκης ὁ Στ Σκοπετέας καί ὁ Δ Ρώμας (Διευθυντής τότε τοῦ ΕΙΡ) καί ἄλλα

σημαίνοντα πρόσωπα

[Λεπτομέρειες βλ στό φυλλάδιο laquoΠρακτικά Συνελεύσεως πρός ἐκλογήν

Ἐπιτροπῶν ἐν Ζακύνθῳ καί ἐν Ἀθήναις διά τόν ἑορτασμόν τῆς 1ης Ἑκατονταετηρίδος ἀπό

4

3 σέ μιά λανθασμένη φημολογία κι ἕνα σχετικό δημοσίευμα

ζακυνθινῆς ἐφημερίδας περί ἐπικείμενης μεταφορᾶς τοῦ ἀνδριάντα

τοῦ Ποιητῆ ἀπό τήν πλατεία του κάπου ἀλλοῦ ()

4 σέ μιά πρόταση-ἰδέα πρός τόν ἀρχειοδίφη καί ἱστορικό τῆς

Ζακύνθου Λεωνίδα Χ Ζώη10 γιά δημοσίευση ἤ ἔκδοση τῶν ὅσων

μέχρι ἐκείνη τή στιγμή σολωμικῶν μελετημάτων του μέ τήν

εὐκαιρία τῆς ἐπί θύραις Ἑκατονταετηρίδας τοῦ Ποιητῆ

5 α) στίς τιμητικές γιά τόν Σολωμό laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo11 στή

Λευκάδα τό καλοκαίρι τοῦ 1957 β) στό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν τῆς

Ἑκατονταετηρίδας στή Ζάκυνθο καί γ) στήν προετοιμαζόμενη τότε

ἔκδοση τῶν Ἁπάντων του ἀπό τόν Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων καί

6 στά θετικά ἀποτελέσματα τῶν σολωμικῶν γιορτῶν οἱ ὁποῖες

διοργανώθηκαν ἀπό τό Περιοδικό Ἑπτανησιακά Φύλλα τό Πάσχα

τοῦ 1959 στή Ζάκυνθο

Οἱ δυό πρῶτες ἀπrsquo τίς δημοσιευόμενες ἐδῶ ἐπιστολές (αὐτή τῆς 18ης

Νοεμβρίου 1932 καί αὐτή τῆς 9ης Ἀπριλίου 1956) ἀπευθύνονται πρός τόν Λ

τοῦ θανάτου τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo Τυπογραφεῖον Διονυσίου Κλάδη

Ἐν Ζακύνθῳ 1955] 10 Γιά τόν Λεωνίδα Χ Ζώη (411865-17121956) ἔχουν γραφεῖ γράφονται καί θά γραφοῦν

στό μέλλον πολλά Ἀπό μιά ὀγκούμενη ὁλοένα βιβλιογραφία βλ ἐπιλεκτικά α) τό

τετρασέλιδο ἀφιέρωμα τῆς Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου (Ἀθήνα 22121956 φ 24) στόν

θάνατο τοῦ Λ Χ Ζ μέ κείμενα ἤ ἐπικηδείους τῶν Δημ Κοριατοπούλου Κ Καιροφύλα Δ

Ρώμα Μ Σιγούρου Δ Βαγιακάκου Δ Λουκάτου Α Παπαγιαννοπούλου Ντ Κονόμου

Ἑρμ Λούντζη Κων Τριανταφύλλου Χρ Εὐαγγελάτου κἄ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

laquoΜιά συνέντευξη τοῦ Λ Χ Ζώη στή Ζάκυνθο τό 1939raquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 13 (1986) 10-

16 γ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈνέκδοτες κρίσεις παλαιοτέρων ἐπιστημόνων καί λογίων γιά τό

ἔργο τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώηraquo ὅπ σ 145-148 δ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΖακυθινά πένθη Λεωνίδας

Χ Ζώηςraquo ὅπ 3 (1956-59) 61-63 ε) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης (1856-

1956) ὅπ 17 (1996) 143-146 στ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΤιμητικές διακρίσεις γιά τόν Λ Χ Ζώηraquo

ὅπ 26 (2006) 321-343 ζ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈντίγραφα ἐπιστολῶν τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώη

σχετικά μέ τον ἑορτασμό τῆς 50ετηρίδας τουraquo ὅπ σ 353-358 καί η) Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ

Γ Π α ν ί τ σ α laquoἈνέκδοτα γράμματα Λεωνίδα Χ Ζώη καί Κώστα Ν Τριανταφύλλου ἐκ

τοῦ Ἀρχείου Λ Χ Ζώηraquo ὅπ σ 519-544

Γιά τήν 85ετηρίδα τοῦ Ζώη (τό 1951) βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

laquo[Εὐχαριστήριονhellipraquo] ὅπ σ 403 β) Π α ύ λ ο υ Γ Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΠροσφώνησιςraquo ὅπ

σ 405-408 γ) παραθέματα καί φωτογραφία τῶν συμμετασχόντων στήν 85ετηρίδα

μπροστά στόν τάφο τοῦ Σολωμοῦ ὅπ σ 409-412 καί δ) Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ

laquoΛεωνίδα Χ Ζώης - Ἰωσήφ Παπαδόπουλος-Γκρέκας Μιά ἀλληλογραφία χαρακτήρωνraquo

ὅπ σ 510-512 11 Γιά τόν πολυσήμαντο καί ἱστορικό αὐτόν θεσμό τῆς πολιτισμικῆς Λευκάδας βλ

Πρακτικά Ι Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν Σπουδῶν laquo50 χρόνια τῶν Γιορτῶν Λόγου

καί Τέχνηςraquo (Λευκάδα 11-1382005) Ἀθήνα 2006 μέ κείμενα-εἰσηγήσεις τῶν Δημ Χ

Σκλαβενίτη Σπ Φλογαΐτη Θαν Καλαφάτη Παν Σάντα Τρ Σκλαβενίτη Θεοδ

Πυλαρινοῦ Παρ Κοψιδᾶ-Βρεττοῦ Δέσπ Καρούσου Ντ Ἀντωνακάτου Ἀν Σιώψη

5

Χ Ζώη Ἡ τρίτη ἐπιστολή (τῆς 19ης Μαΐου 1956) ἀπευθύνεται στόν

διευθυντή τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου καί

ὑπογράφεται ἀπό τόν Ἀντιπρόεδρο Μαρῖνο Σιγοῦρο καί τόν Γενικό

Γραμματέα Νικόλαο Ἀντ Βαρβιάνη12 ἐκ μέρους τῆς laquoἘπιτροπῆς

Ἑορτασμοῦ Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦraquo Τήν τέταρτη ἐπιστολή (τῆς 3ης

Νοεμβρίου 1956) ἀπευθύνει ὁ Σιγοῦρος ξανά στόν Ζώη Οἱ δυό τελευταῖες

ἐπιστολές (τῆς 16ης Ὀκτωβρίου 1957 καί τῆς 22ας Ἰουνίου 1959)

ἀπευθύνονται στόν Ντῖνο Κονόμο πρῶτο διευθυντή τῶν Ἑπτανησιακῶν

Φύλλων13 καί ἱστορικό14 τῆς Ζακύνθου

ΛΙΓΑ ΤΙΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΕΑ

12 Νικόλαος Ἀντ Βαρβιάνης (17121898-1980) Σπούδασε στή Χημική καί Φαρμακευτική

Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί μετήρχετο τόν φαρμακοποιό στό οἰκογενειακό

του Φαρμακεῖο Τό 1939 διέσωσε ἀπό τή λαίλαπα τῶν ἐπερχόμενων κατακτητῶν τά

χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦ Τό ἴδιο ἐπανέλαβε καί μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς του κατά τή

Σεισμοπυρκαγιά τοῦ 1953 μέσrsquo ἀπό τά ἐρείπια τῆς Ἀγγλικῆς Τεκτονικῆς Στοᾶς Ἐξαιτίας

αὐτοῦ τοῦ ἀπονεμήθηκε τιμητικό δίπλωμα ἀπό τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν τόν Δεκέμβριο

τῆς ἴδιας χρονιᾶς Διακρίθηκε καθrsquo ὅλη τή μακρά ζωή του γιά τή διαρκή προσφορά πρός

τό κοινωνικό σύνολο καί στήν Ἱστορία τῆς Ζακύνθου τιμήθηκε μάλιστα μέ πολλές

διακρίσεις ἀπό διάφορους φορεῖς τοῦ κοινοτικοῦ βίου Βλ Φ α ί δ ω ν ο ς Κ Μ π ο υ μ π

ο υ λ ί δ ο υ laquoΝικόλαος Βαρβιάνης [1898-1980] Νεκρολογίαraquo Ἐφημ Ἐλεύθερος Κόσμος

2481980 Ἀναλυτική βιοεργογραφία του βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόν Ἱστορικόν

καί Λαογραφικόν Ζακύνθου Ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 77 ἑξ

Πρβλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά σχετική μέ τά χειρόγραφα τοῦ Διον Σολωμοῦ

ἐπιστολή τοῦ Νικ Βαρβιάνη καί ἕνα ἀντίγραφο τοῦ ldquoΠρακτικοῦ ἀποσφραγίσεως καί

ἀπογραφῆς Ἀρχείου Ἐθνικοῦ Ποιητῆrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 160-175 13 Τά Ἑπτανησιακά Φύλλα ἱδρύθηκαν ἀπό τόν Ντῖνο Κονόμο τό 1945 ὁ ὁποῖος μέχρι τόν

θάνατό του (τό 1990) ἐξέδωσε 15 τόμους Τό τελευταῖο τεῦχος τοῦ ΙΕ΄ τόμου κυκλοφόρησε

τόν Χειμώνα τοῦ 1989 Τό 1992 ἡ laquoἝνωση Ζακυνθίωνraquo τῆς Ἀθήνας ἐξέδωσε ἕνα μικρό

τομίδιο (ὡς ΙΣΤ΄ τόμο) μέ κείμενα πού ὁ Κονόμος εἶχε ἐμπιστευθεῖ στόν

Πρωτοπρεσβύτερο Γεώργιο Μεταλληνό Καθηγητή Πανεπιστημίου πρίν ἀπό τό μοιραῖο

ταξίδι του στήν Ἀγγλία 14 Βλ Ἑ λ έ ν η ς Μ π ε λ ι ᾶ laquoὉ Ντῖνος Κονόμος καί ἡ ἱστοριογραφία τῆς Ζακύνθουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-2000) 789-796

6

Ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος15 ὑπῆρξε γόνος ἐπιφανοῦς οἰκογένειας τοῦ

Τζάντε μέ νορμανδική καταγωγή16 Γιός τοῦ γιατροῦ Ἕκτορος Σιγούρου

καί τῆς Μαριάννας Sforza γεννήθηκε στή Ζάκυνθο στίς 25 ἤ 26

Δεκεμβρίου 1885 Μετά τά πρῶτα γράμματα στό νησί σπούδασε Νομικά

στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν καί ἀναδείχτηκε διδάκτωρ (1908) Στή

συνέχεια ἀναχώρησε17 στή Γαλλία ὅπου παρακολούθησε μαθήματα

Δημοσίου Δικαίου Ἱστορίας καί Φιλοσοφίας στή Σορβόννη

15 Γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦρο βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία

3 (1928) 539-547 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ Λεξικόνhellip ὅπ σ 588 γ) Ε ἰ ρ ή ν η ς Δ ε ν τ ρ ι ν ο ῦ

laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Τό λογοτεχνικό του ἔργοraquo Ἰόνιος Ἀνθολογία 14 (1940) 49-55 δ) Ἰ Ζ ε

ρ β ο ῦ laquoἩ Ἑπτανησιακή ποίηση καί ὁ Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo [πρόλογος τῆς συλλογῆς

laquoἌσβυστη Φλόγαraquo] Κέρκυρα 1940 σ 7-13 ε) Γ Β α λ έ τ α laquoὉ ποιητής Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Αἱ Μοῦσαι 49 (1941) 4-8 στ) Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία 40 (1946) 780-790 ζ) Ε ὐ Φ ω τ ι ά δ ο υ laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo

[πρόλογος τῆς συλλογῆς laquoἘκλεκτές σελίδεςraquo] Ἀθήνα 1952 σ 5-16 η) Γ Χ α τ ζ ί ν η

laquoΜαρίνου Σιγούρου ldquoἘκλεκτές σελίδες 1901-1952rdquoraquo Νέα Ἑστία 53 (1953) 138 θ) B r u n o

L a v a g n i n i laquoὉ Καζαντζάκης γιά τόν Σιγοῦροraquo ὅπ 71 (1962)136 ι) Ν ί κο υ Γ ρ υ π ά ρ

η laquoΤό ἀνέκδοτο ἔργο τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Νέα Ἑστία 95 (1974) 586 ἑξ καί ια) Δ ι ο ν ύ

σ η Σ έ ρ ρ α laquoἌγνωστο ποίημα τοῦ Νίκου Γρυπάρη γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦροraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 635-641

Ἐκτεταμένη ἐξάλλου βιοβιβλιογραφία γιά τόν Μ Σ ἔχει ἀναπτύξει ὁ Φ α ί δ ω ν

Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ η ς ὁ καί κληρονόμος τοῦ Ἀρχείου του μέσrsquo ἀπό τά παρακάτω

πονήματά του α) laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Κριτική βιογραφίαraquo Νεοελληνικά 2 (1951) -

Παράρτημα σ 24 β) laquoΣυμβολή εἰς τήν ἱστορίαν τῆς Ζακυνθίας οἰκογενείας Σιγούρου ἐπί

Ἑνετοκρατίαςraquo Ἐπετηρίς Μεσαιωνικοῦ Ἀρχείου (Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν) 7 (1957) 84-128 + XVI

+ 3 εἰκ ἐκτός κειμένου (μέ βιβλιογραφία) γ) laquoΛογοτεχνικά πένθη Μαρῖνος Σιγοῦρος

(1885-1961)raquo Ἐφημ Ἡ Καθημερινή (Ἀθηνῶν) 7 καί 10 Ὀκτωβρίου 1961 δ) laquoΜαρίνου

Σιγούρου Ἐκλογή ἀπό τό ποιητικόν του ἔργονraquo Παρνασσός 3 (1961) 574-584 ε) laquoΤά

χειρόγραφα κατάλοιπα τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐπετηρίς Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν

Σπουδῶν 7 (1991-1992) 100-142 στ) [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα

Ἀθήνα 1993 τ 54 9 ζ) laquoἸταλικά Ποιήματα Μεταφράσεις Μαρίνου Σιγούρου Ἐπετηρίς

Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν 9 (1995-1996) 319-344 η) Μαρίνου Σιγούρου Πῆραν τήν

Πόλη ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν Μελετήματα ἀρ 8 Ἀθῆναι 2003 θ)

Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ ἀρ 9 Ἀθῆναι 2004 ι) Μαρίνου

Σιγούρου Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς (Αὐτοβιογραφία) ὅπ ἀρ 10 ια) laquoἈνέκδοτα hellip κείμενα τοῦ

ποιητοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Πυθαγόρας 23 (2005) 206-211 16 Ἀπό τήν ἴδια οἰκογένεια προερχόταν ὁ προστάτης καί πολιοῦχος τοῦ νησιοῦ Ἅγιος

Διονύσιος κατά κόσμον Δραγανῖγος Σιγοῦρος (1547-1622) Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

Ἅγιος Διονύσιος ὁ Πολιοῦχος Ζακύνθου Ἀθήνα 1969 σ 11-14 β) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

Ἀνθολόγιο ποιημάτων γιά τόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου (Ἀθήνα)

1997 καί γ) Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α Ζακυνθινοί

Ἐπίσκοποι στόν Κόσμο ἐκδ ὅπ Ἀθήνα 2003 σ 97-104 17 Ἀποχαιρετιστήριο ποίημα δημοσίευσε τότε ὁ ἴδιος Marino Sigouros ldquoAdieu a Zanterdquo

Ἐφημ Ἐλπίς Ζάκυνθος 1491908 φ 1719 σ 1 Τό ἴδιο ποίημα στά ἑλληνικά

(laquoἈποχαιρετισμός στή Ζάκυνθοraquo μτφρ Γιάννη Βαρβέρη) βλ στό Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ἡ

Ζάκυνθος στήν ἑλληνική καί ξένη ποίηση ἐκδ laquoΟἱ Φίλοι τοῦ ldquoΠερίπλουrdquoraquo Ἀθήνα 1994 σ

138

7

Μετά τήν ἐπιστροφή του στήν πατρίδα διορίστηκε τό 1909 στό

Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν ὅπου εὐόρκως ὑπηρέτησε μέχρι τήν παραίτησή

του τό 1931 συνδυάζοντας μέ σοβαρότητα καί δεξιοτεχνία τό λειτούργημα

τοῦ δημοσίου ὑπαλλήλου μέ τήν τέχνη τοῦ Λόγου (ποίηση πεζογραφία

μεταφράσεις ταξιδιωτικά αὐτοβιογραφία) καί τίς ἐρευνητικές του

ἐπιδόσεις (ἱστορικά καί κριτικά μελετήματα)

Ὑπηρέτησε σέ διάφορα διπλωματικά πόστα (προξενεῖα ἤ

πρεσβεῖες Σμύρνη Κυδωνιές Σαμψούντα Κάιρο Νάπολη Βενετία

Παρίσι Ἀλεξάνδρεια Ρουμανία) Μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα στιγμή του ἀπό

τήν καριέρα του ἀνά τόν κόσμο μέ ξεχωριστό φιλολογικό ἐνδιαφέρον

ἀξίζει νά μνημονευτεῖ ἐδῶ Εἶναι 23 Μαΐου τοῦ 1926 στήν Ἀλεξάνδρεια

Στό Καζίνο Ἐξέλσιορ δίπλα στή θάλασσα τά λογοτεχνικά περιοδικά

Γράμματα καί Νέα Ζωή παραθέτουν δεῖπνο πρός τιμήν τοῦ

σαραντάχρονου Γενικοῦ Προξένου Μαρίνου Σιγούρου ὁ ὁποῖος -

εὐπαίδευτος ποιητής καί ὁ ἴδιος- ἔφερνε ἀπrsquo τήν πατρίδα αἰθέριες

μετασολωμικές πνοές ἀνακατεμένες μέ ἡδύφωνες ἐμπειρίες του ἀνά τόν

κόσμο Παρευρίσκονται 45 ἄνθρωποι τῆς πνευματικῆς ἐλίτ τοῦ τόπου καί

τῆς ἐποχῆς Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἀπαγγέλλουν ποιήματά τους στήν

ὁμήγυρη ἀπαγγέλλει καί ὁ Σιγοῦρος ἀλλά καί ὁ παριστάμενος στή

συνεστίαση hellipΚωνσταντῖνος Καβάφης18

Ἄς ἀναφέρουμε ἐξάλλου ὅτι τό 1947 συνέβαλε καθοριστικά ὁ

Σιγοῦρος μέσrsquo ἀπό εἰδική ἀποστολή πού τοῦ ἀνατέθηκε ὥστε νrsquo

ἀναγνωρισθεῖ στό ἑλληνικό Κράτος τό δικαίωμα νά ρυθμίζει αὐτό τά τῆς

ἑλληνικῆς ὑπηκοότητας στή Βενετία συμβάλλοντας τά μέγιστα στήν

ἵδρυση τοῦ Ἰνστιτούτου Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας

Ἐν ζωῇ δέν δημοσίευσε βιβλία πολλά παρότι πλεῖστα ὅσα ἔγραψε

καί ἄλλα τόσα δημοσίευσε ἐδῶ κι ἐκεῖ Κατά τόν Γρηγόριο Ξενόπουλο laquoὉ

Μ Σιγοῦρος ἀντίθετrsquo ἀπό ἄλλους πού τό ἔχουν ἐπάγγελμα -γιατί ἄν καί

τόσο ἀφωσιωμένος καί παραγωγικός εἶναι κατάβαθα ἕνας ἐρασιτέχνης- δέν

δημοσιεύει ὅσα γράφει οὔτε δημοσιεύει μέ τή σειρά τους ἐκεῖνα πού ἔχει

γραμμένα (hellip) Καί τοῦτο γιατί δέν γράφει ποτέ γιά νά δημοσιεύσῃ νά

τυπώσῃ˙ γράφει πάντα γιά δική του εὐχαρίστησι καί ἀπό ἀνάγκη ψυχική

(hellip)raquo19

Αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις του ὅσο ζοῦσε ἀναφέρουμε τίς ἀκόλουθες

laquoἘντυπώσεις ἀπό τό Παρίσιraquo [Ἀθῆναι 1910] laquoΟὖγος Φώσκολος (Βιογραφική

μελέτη)raquo [Ἀθῆναι 1915] laquoΘεοφράστου Χαρακτῆρεςraquo [εἰσαγωγή-

μετάφραση Ἀθῆναι 1918 καί 1939] laquoὉ Καλός Ἄνθρωποςraquo [Σάτιρα Ἀθῆναι-

Ἀλεξάνδρεια 1935] laquoΤό ἑλληνικόν πνεῦμα καί ὁ Λεοπάρδηςraquo [Ἀθῆναι 1937]

18 Τό ἀξιοσημείωτο αὐτό γεγονός ἀναφέρεται στό Σ τ ρ α τ ῆ Τ σ ί ρ κ α laquoΚ Π Καβάφης

Σχεδίασμα χρονογραφίας τοῦ βίου τουraquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης [Ἀφιέρωμα στόν Καβάφη]

τεῦχ 108 τ 18 (Δεκέμβριος 1963) 699 19 Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo ὅπ 40 (1946) 783

8

laquoἌσβυστη Φλόγα (1901-1938)raquo [Κέρκυρα 1940] laquoἘκλεκτές Σελίδες

Διηγήματα Ποιήματα Μεταφράσειςraquo [Ἀθήνα 1952] laquoPoeti Italiani (1800-

1950)raquo [Atene 1955]

Ὑπῆρξε πρῶτος Πρόεδρος τοῦ Δ Σ τοῦ Μουσείου Σολωμοῦ καί

Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου

laquoΠαρνασσόςraquo

Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 5 Ὀκτωβρίου 1961

Ο Μ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος καθrsquo ὅλη τή

λογοτεχνική πορεία του θέλησε πολλές φορές νά τιμήσει τόν μεγάλο

συμπατριώτη του Ἔνιωθε τόν ζωογόνο ἥσκιο του αἰσθανόταν τό βάρος

τῆς πρωτοφανοῦς κληρονομιᾶς δυό μάλιστα φορές (τό 1902 ἔφηβος˙ τό δέ

1960 λίγο πρίν πεθάνει) τόν ὕμνησε μέ στίχους ἀπό καρδιᾶς20

συνομιλώντας μυστικά γόνιμα καί ὀφειλετικά μέ τόν laquoἀρχηγέτηraquo Ποιητή

ὅπως σέ ἄλλη περίπτωση τόν ἔχει ὁ ἴδιος ὀνομάσει21

Στίς 25 Ἰουλίου 1956 ἡ Ἐπιτροπή Ζακύνθου γιά τήν

Ἑκατονταετηρίδα μέ ἀπόφασή της ἀνέθεσε στόν Μ Σιγοῦρο (τόν καί

Ἀντιπρόεδρό της) τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τοῦ ἐθνικοῦ βάρδου

laquo (hellip) διά νά καταστῇ ἐγκόλπιον τοῦ Ἑλληνικοῦ κοινοῦ ἀπό τῆς

σπουδαζούσης νεολαίας μέχρι τῶν ἐργατικῶν τάξεων

Πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἐπιθυμεῖ νά σᾶς ἀναθέσῃ τήν συγγραφήν

ἀναλυτικῶν προλεγομένων περί τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου

συμπολίτου μας ἐπειδή κατά γενικήν ὁμολογίαν εἶσθε ὁ ἁρμοδιώτερος

ἄξιος συνεχιστής τῆς μεγάλης παραδόσεως τῆς ἑπτανησιακῆς σχολῆςraquo 22

Τό ἔργο ἔλαβε πράγματι σάρκα καί ὀστά φέρει μάλιστα τά

στοιχεῖα Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω μ ο ῦ Ἅπαντα Ποιήματα καί Πεζά

[Προλεγόμενα Μαρίνου Σιγούρου] ἐκδ Ἐπιτροπῆς Ζακύνθου Ἑορτασμοῦ

Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦ καί Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων ἐν Ἀθήναις 1957 μέ προμετωπίδα τόν Ποιητή σέ σχέδιο τοῦ

Σπύρου Προσαλέντη σελίδες 732 σέ 5000 ἀντίτυπα23 Τά Προλεγόμενα

ὑπό τόν τίτλο laquoΔιονύσιος Σολωμός Ἡ ζωή καί τό ἔργο του (1798-1857)raquo

εἶναι μακροσκελέστατα κι ἐκτείνονται ἀπό τήν 9η ἕως τήν 194η σελίδα τοῦ

ἔργου πλήν τῶν φωτογραφιῶν οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκτός ἀρίθμησης

20 Βλ Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ποιητῶν ἀναθήματα στόν Διονύσιο Σολωμό [Πρόλογος

Σπύρου Ἀλ Καββαδία] ἐκδ Μπάστας-Πλέσσας Ἀθήνα 1998 σ 72-74 21 Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός 1 (1959) 317 22 Τό ἔγγραφο τοῦτο τῆς Ἐπιτροπῆς προτάσσεται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση τοῦ 1957 σ 7

Ὑπογράφεται ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Χρυσόστομο τόν Γεν Γραμματέα Ν

Βαρβιάνη καί τόν Δήμαρχο Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτη (1908-31102006) 23 Σέ φωτογραφική ἀνατύπωση κυκλοφόρησε ἀπό τόν ἴδιο Ὀργανισμό στήν Ἀθήνα τό

1977 σέ 3000 ἀντίτυπα

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

3

β) οἱ δυό τελευταῖες ἀπό τά κατάλοιπα τοῦ Ντίνου Κονόμου8 μέρος

τῶν ὁποίων ὁ ἀνιψιός του Ἄγγελος Κονόμος ἐμπιστεύτηκε ἐπίσης στόν Δ

Σέρρα γιά μελέτη καί περαιτέρω ἀξιοποίηση

Πιό συγκεκριμένα οἱ παρουσιαζόμενες ἐδῶ (μέ τόν ἀνάλογο

σχολιασμό τους) ἐπιστολές τοῦ Σιγούρου ἀφοροῦν

1 Σέ μιά φωτογράφηση τῆς προτομῆς τοῦ Ποιητῆ τό 1932 ἡ ὁποία -ὡς

γνωστόν- ὑπῆρχε τότε στήν Πλατεία Ἁγίου Μάρκου

2 στίς προετοιμαζόμενες τό 1956 γιά τήν ἑπόμενη χρονιά γιορτές τῆς

πρώτης Ἑκατονταετηρίδας ἀπό τόν θάνατό του (1857-1957) 9

βρεῖ θερμούς ἐνισχυτές καί καλοπροαίρετους συνοδοιπόρους παρότι ἡ πείρα διδάσκει ὅτι

ἡ μοναχική πορεία στούς δρόμους τῆς Τέχνης καί τῆς Ἔρευνας εἶναι τελικά περισσότερο

ἀποδοτική καί καρποφόρα παρά τίς κάθε λογῆς δυσχέρειες πού σάν ἀγκάθια θά

φυτρώσουν γιά νά καταπνίξουν τήν ἄνθιση τῶν ἁγνῶν προθέσεων τοῦ Ἐκδότηraquo 8 Ντῖνος Κονόμος (671918-9111990) Ἐπειδή σημεῖα καί στοιχεῖα τῆς προσφορᾶς του

στήν τοπική Ἱστορία προκύπτουν ἀπό τίς διάφορες ὑποσημειώσεις τῆς παρουσίασης

ἐτούτης βλ εἰδικότερα α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ντῖνος Κονόμος Ἡ μορφή του - τό ἔργο

του Κείμενα γιά τήν 50χρονη προσφορά του ἐκδ Περίπλους Ἀθήνα 1986 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Φύλλα τιμῆς γιά τόν Ντῖνο Κονόμο Ἀφιέρωμα στή μνήμη του ἐκδ Ἕνωσης Ζακυνθίων

Ἀθήνας Ἀθήνα 1991 γ) Ν ί κ ο υ Σ τ Β λ α σ σ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος Κονόμος καί 54

γράμματά του (1987-1990)raquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 18 (1997) 211-264 καί δ) τό ἀφιερωματικό

τεῦχος στή μνήμη του ὅπ 20 (1999-2000) 719-968 (μέ κείμενα Δ Σέρρα Ἑλ Μπελιᾶ Δικ

Βαγιακάκου π Παν Καποδίστρια Παν Χριστοπούλου Κων Τριανταφύλλου Σπ

Καββαδία Νίκ Λούντζη Διον Μουσμούτη)

Γιά τά κατάλοιπα τοῦ Κονόμου βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΤό ἀρχεῖο τοῦ

Ντίνου Κονόμουraquo ὅπ 17 (1995) 53 ἑξ καί β) Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

laquoἈρχεῖο Ντίνου Κονόμουraquo Πρακτικά Στ΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου ὅπ σ 453-463 9 Ἡ τοπική Ἐπιτροπή τῆς Α΄ Ἑκατονταετηρίδας ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ Σολωμοῦ

καταρτίστηκε στίς 16 Σεπτεμβρίου 1955 σέ συγκέντρωση παραγόντων καί πνευματικῶν

ἀνθρώπων τῆς Ζακύνθου ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε στό Σχολεῖο τοῦ Ἄμμου Πρόεδρος

τέθηκε ὁ Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος (ὁ Δημητρίου 2531890-22101958)

Ἀντιπρόεδροι ὁρίστηκαν ὁ Δήμαρχος Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτης ὁ Μ Σιγοῦρος καί ὁ Λ

Ζώης Γενικός Γραμματέας ἀνέλαβε ὁ Ν Βαρβιάνης Εἰδικοί Γραμματεῖς ὁ Παν

Βλαχόπουλος καί ὁ Ἰω Μεγαδούκας Ταμίας ὁ Διον Βορρές Μέλη ὁρίστηκαν

σαρανταδύο πνευματικοί παράγοντες τοῦ τόπου μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ Ἡγούμενος τοῦ

Ἁγ Διονυσίου Ἀρχιμ Δανιήλ Γιγάντες οἱ Βουλευτές Κων Βοῦλτσος καί Διον Καρρέρ ὁ

Ἰωάννης Δημ Λούντζης-Σολωμός ὁ Ἀντ Κομοῦτος ὁ Ἀνδρέας Τερτσέτης ὁ Ντ

Κονόμος ὁ Διον Λάτας ὁ Γ Μοθωναῖος ὁ Παν Μπελούσης ὁ Δημ Πελεκάσης ὁ

Τάλμποτ Κεφαλινός ὁ Φωκίων Λογοθέτης καί ὁ Σπ Μαρῖνος

Στήν Κεντρική Ἐπιτροπή τῶν Ἀθηνῶν ὁρίστηκαν 29 προσωπικότητες μεταξύ

τῶν ὁποίων ὁ Πρωθυπουργός ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ὁ Πρόεδρος τῆς Βουλῆς οἱ Ὑπουργοί

Ἐσωτερικῶν καί Παιδείας καί Θρησκευμάτων ὁ Δήμαρχος Ἀθηναίων ὁ Πρόεδρος τῆς

Ἀκαδημίας οἱ Πρυτάνεις τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν τοῦ Πολυτεχνείου Ἀθηνῶν τοῦ

Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τῆς Παντείου Σχολῆς οἱ Ἀκαδημαϊκοί Δ Μπαλᾶνος Ν

Βέης καί Ἐμμ Ἐμμανουήλ οἱ Καθηγητές Γ Ζώρας Ν Τωμαδάκης Λ Πολίτης ὁ Ἐμμ

Χατζηδάκης ὁ Στ Σκοπετέας καί ὁ Δ Ρώμας (Διευθυντής τότε τοῦ ΕΙΡ) καί ἄλλα

σημαίνοντα πρόσωπα

[Λεπτομέρειες βλ στό φυλλάδιο laquoΠρακτικά Συνελεύσεως πρός ἐκλογήν

Ἐπιτροπῶν ἐν Ζακύνθῳ καί ἐν Ἀθήναις διά τόν ἑορτασμόν τῆς 1ης Ἑκατονταετηρίδος ἀπό

4

3 σέ μιά λανθασμένη φημολογία κι ἕνα σχετικό δημοσίευμα

ζακυνθινῆς ἐφημερίδας περί ἐπικείμενης μεταφορᾶς τοῦ ἀνδριάντα

τοῦ Ποιητῆ ἀπό τήν πλατεία του κάπου ἀλλοῦ ()

4 σέ μιά πρόταση-ἰδέα πρός τόν ἀρχειοδίφη καί ἱστορικό τῆς

Ζακύνθου Λεωνίδα Χ Ζώη10 γιά δημοσίευση ἤ ἔκδοση τῶν ὅσων

μέχρι ἐκείνη τή στιγμή σολωμικῶν μελετημάτων του μέ τήν

εὐκαιρία τῆς ἐπί θύραις Ἑκατονταετηρίδας τοῦ Ποιητῆ

5 α) στίς τιμητικές γιά τόν Σολωμό laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo11 στή

Λευκάδα τό καλοκαίρι τοῦ 1957 β) στό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν τῆς

Ἑκατονταετηρίδας στή Ζάκυνθο καί γ) στήν προετοιμαζόμενη τότε

ἔκδοση τῶν Ἁπάντων του ἀπό τόν Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων καί

6 στά θετικά ἀποτελέσματα τῶν σολωμικῶν γιορτῶν οἱ ὁποῖες

διοργανώθηκαν ἀπό τό Περιοδικό Ἑπτανησιακά Φύλλα τό Πάσχα

τοῦ 1959 στή Ζάκυνθο

Οἱ δυό πρῶτες ἀπrsquo τίς δημοσιευόμενες ἐδῶ ἐπιστολές (αὐτή τῆς 18ης

Νοεμβρίου 1932 καί αὐτή τῆς 9ης Ἀπριλίου 1956) ἀπευθύνονται πρός τόν Λ

τοῦ θανάτου τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo Τυπογραφεῖον Διονυσίου Κλάδη

Ἐν Ζακύνθῳ 1955] 10 Γιά τόν Λεωνίδα Χ Ζώη (411865-17121956) ἔχουν γραφεῖ γράφονται καί θά γραφοῦν

στό μέλλον πολλά Ἀπό μιά ὀγκούμενη ὁλοένα βιβλιογραφία βλ ἐπιλεκτικά α) τό

τετρασέλιδο ἀφιέρωμα τῆς Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου (Ἀθήνα 22121956 φ 24) στόν

θάνατο τοῦ Λ Χ Ζ μέ κείμενα ἤ ἐπικηδείους τῶν Δημ Κοριατοπούλου Κ Καιροφύλα Δ

Ρώμα Μ Σιγούρου Δ Βαγιακάκου Δ Λουκάτου Α Παπαγιαννοπούλου Ντ Κονόμου

Ἑρμ Λούντζη Κων Τριανταφύλλου Χρ Εὐαγγελάτου κἄ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

laquoΜιά συνέντευξη τοῦ Λ Χ Ζώη στή Ζάκυνθο τό 1939raquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 13 (1986) 10-

16 γ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈνέκδοτες κρίσεις παλαιοτέρων ἐπιστημόνων καί λογίων γιά τό

ἔργο τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώηraquo ὅπ σ 145-148 δ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΖακυθινά πένθη Λεωνίδας

Χ Ζώηςraquo ὅπ 3 (1956-59) 61-63 ε) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης (1856-

1956) ὅπ 17 (1996) 143-146 στ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΤιμητικές διακρίσεις γιά τόν Λ Χ Ζώηraquo

ὅπ 26 (2006) 321-343 ζ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈντίγραφα ἐπιστολῶν τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώη

σχετικά μέ τον ἑορτασμό τῆς 50ετηρίδας τουraquo ὅπ σ 353-358 καί η) Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ

Γ Π α ν ί τ σ α laquoἈνέκδοτα γράμματα Λεωνίδα Χ Ζώη καί Κώστα Ν Τριανταφύλλου ἐκ

τοῦ Ἀρχείου Λ Χ Ζώηraquo ὅπ σ 519-544

Γιά τήν 85ετηρίδα τοῦ Ζώη (τό 1951) βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

laquo[Εὐχαριστήριονhellipraquo] ὅπ σ 403 β) Π α ύ λ ο υ Γ Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΠροσφώνησιςraquo ὅπ

σ 405-408 γ) παραθέματα καί φωτογραφία τῶν συμμετασχόντων στήν 85ετηρίδα

μπροστά στόν τάφο τοῦ Σολωμοῦ ὅπ σ 409-412 καί δ) Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ

laquoΛεωνίδα Χ Ζώης - Ἰωσήφ Παπαδόπουλος-Γκρέκας Μιά ἀλληλογραφία χαρακτήρωνraquo

ὅπ σ 510-512 11 Γιά τόν πολυσήμαντο καί ἱστορικό αὐτόν θεσμό τῆς πολιτισμικῆς Λευκάδας βλ

Πρακτικά Ι Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν Σπουδῶν laquo50 χρόνια τῶν Γιορτῶν Λόγου

καί Τέχνηςraquo (Λευκάδα 11-1382005) Ἀθήνα 2006 μέ κείμενα-εἰσηγήσεις τῶν Δημ Χ

Σκλαβενίτη Σπ Φλογαΐτη Θαν Καλαφάτη Παν Σάντα Τρ Σκλαβενίτη Θεοδ

Πυλαρινοῦ Παρ Κοψιδᾶ-Βρεττοῦ Δέσπ Καρούσου Ντ Ἀντωνακάτου Ἀν Σιώψη

5

Χ Ζώη Ἡ τρίτη ἐπιστολή (τῆς 19ης Μαΐου 1956) ἀπευθύνεται στόν

διευθυντή τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου καί

ὑπογράφεται ἀπό τόν Ἀντιπρόεδρο Μαρῖνο Σιγοῦρο καί τόν Γενικό

Γραμματέα Νικόλαο Ἀντ Βαρβιάνη12 ἐκ μέρους τῆς laquoἘπιτροπῆς

Ἑορτασμοῦ Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦraquo Τήν τέταρτη ἐπιστολή (τῆς 3ης

Νοεμβρίου 1956) ἀπευθύνει ὁ Σιγοῦρος ξανά στόν Ζώη Οἱ δυό τελευταῖες

ἐπιστολές (τῆς 16ης Ὀκτωβρίου 1957 καί τῆς 22ας Ἰουνίου 1959)

ἀπευθύνονται στόν Ντῖνο Κονόμο πρῶτο διευθυντή τῶν Ἑπτανησιακῶν

Φύλλων13 καί ἱστορικό14 τῆς Ζακύνθου

ΛΙΓΑ ΤΙΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΕΑ

12 Νικόλαος Ἀντ Βαρβιάνης (17121898-1980) Σπούδασε στή Χημική καί Φαρμακευτική

Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί μετήρχετο τόν φαρμακοποιό στό οἰκογενειακό

του Φαρμακεῖο Τό 1939 διέσωσε ἀπό τή λαίλαπα τῶν ἐπερχόμενων κατακτητῶν τά

χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦ Τό ἴδιο ἐπανέλαβε καί μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς του κατά τή

Σεισμοπυρκαγιά τοῦ 1953 μέσrsquo ἀπό τά ἐρείπια τῆς Ἀγγλικῆς Τεκτονικῆς Στοᾶς Ἐξαιτίας

αὐτοῦ τοῦ ἀπονεμήθηκε τιμητικό δίπλωμα ἀπό τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν τόν Δεκέμβριο

τῆς ἴδιας χρονιᾶς Διακρίθηκε καθrsquo ὅλη τή μακρά ζωή του γιά τή διαρκή προσφορά πρός

τό κοινωνικό σύνολο καί στήν Ἱστορία τῆς Ζακύνθου τιμήθηκε μάλιστα μέ πολλές

διακρίσεις ἀπό διάφορους φορεῖς τοῦ κοινοτικοῦ βίου Βλ Φ α ί δ ω ν ο ς Κ Μ π ο υ μ π

ο υ λ ί δ ο υ laquoΝικόλαος Βαρβιάνης [1898-1980] Νεκρολογίαraquo Ἐφημ Ἐλεύθερος Κόσμος

2481980 Ἀναλυτική βιοεργογραφία του βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόν Ἱστορικόν

καί Λαογραφικόν Ζακύνθου Ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 77 ἑξ

Πρβλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά σχετική μέ τά χειρόγραφα τοῦ Διον Σολωμοῦ

ἐπιστολή τοῦ Νικ Βαρβιάνη καί ἕνα ἀντίγραφο τοῦ ldquoΠρακτικοῦ ἀποσφραγίσεως καί

ἀπογραφῆς Ἀρχείου Ἐθνικοῦ Ποιητῆrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 160-175 13 Τά Ἑπτανησιακά Φύλλα ἱδρύθηκαν ἀπό τόν Ντῖνο Κονόμο τό 1945 ὁ ὁποῖος μέχρι τόν

θάνατό του (τό 1990) ἐξέδωσε 15 τόμους Τό τελευταῖο τεῦχος τοῦ ΙΕ΄ τόμου κυκλοφόρησε

τόν Χειμώνα τοῦ 1989 Τό 1992 ἡ laquoἝνωση Ζακυνθίωνraquo τῆς Ἀθήνας ἐξέδωσε ἕνα μικρό

τομίδιο (ὡς ΙΣΤ΄ τόμο) μέ κείμενα πού ὁ Κονόμος εἶχε ἐμπιστευθεῖ στόν

Πρωτοπρεσβύτερο Γεώργιο Μεταλληνό Καθηγητή Πανεπιστημίου πρίν ἀπό τό μοιραῖο

ταξίδι του στήν Ἀγγλία 14 Βλ Ἑ λ έ ν η ς Μ π ε λ ι ᾶ laquoὉ Ντῖνος Κονόμος καί ἡ ἱστοριογραφία τῆς Ζακύνθουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-2000) 789-796

6

Ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος15 ὑπῆρξε γόνος ἐπιφανοῦς οἰκογένειας τοῦ

Τζάντε μέ νορμανδική καταγωγή16 Γιός τοῦ γιατροῦ Ἕκτορος Σιγούρου

καί τῆς Μαριάννας Sforza γεννήθηκε στή Ζάκυνθο στίς 25 ἤ 26

Δεκεμβρίου 1885 Μετά τά πρῶτα γράμματα στό νησί σπούδασε Νομικά

στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν καί ἀναδείχτηκε διδάκτωρ (1908) Στή

συνέχεια ἀναχώρησε17 στή Γαλλία ὅπου παρακολούθησε μαθήματα

Δημοσίου Δικαίου Ἱστορίας καί Φιλοσοφίας στή Σορβόννη

15 Γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦρο βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία

3 (1928) 539-547 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ Λεξικόνhellip ὅπ σ 588 γ) Ε ἰ ρ ή ν η ς Δ ε ν τ ρ ι ν ο ῦ

laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Τό λογοτεχνικό του ἔργοraquo Ἰόνιος Ἀνθολογία 14 (1940) 49-55 δ) Ἰ Ζ ε

ρ β ο ῦ laquoἩ Ἑπτανησιακή ποίηση καί ὁ Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo [πρόλογος τῆς συλλογῆς

laquoἌσβυστη Φλόγαraquo] Κέρκυρα 1940 σ 7-13 ε) Γ Β α λ έ τ α laquoὉ ποιητής Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Αἱ Μοῦσαι 49 (1941) 4-8 στ) Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία 40 (1946) 780-790 ζ) Ε ὐ Φ ω τ ι ά δ ο υ laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo

[πρόλογος τῆς συλλογῆς laquoἘκλεκτές σελίδεςraquo] Ἀθήνα 1952 σ 5-16 η) Γ Χ α τ ζ ί ν η

laquoΜαρίνου Σιγούρου ldquoἘκλεκτές σελίδες 1901-1952rdquoraquo Νέα Ἑστία 53 (1953) 138 θ) B r u n o

L a v a g n i n i laquoὉ Καζαντζάκης γιά τόν Σιγοῦροraquo ὅπ 71 (1962)136 ι) Ν ί κο υ Γ ρ υ π ά ρ

η laquoΤό ἀνέκδοτο ἔργο τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Νέα Ἑστία 95 (1974) 586 ἑξ καί ια) Δ ι ο ν ύ

σ η Σ έ ρ ρ α laquoἌγνωστο ποίημα τοῦ Νίκου Γρυπάρη γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦροraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 635-641

Ἐκτεταμένη ἐξάλλου βιοβιβλιογραφία γιά τόν Μ Σ ἔχει ἀναπτύξει ὁ Φ α ί δ ω ν

Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ η ς ὁ καί κληρονόμος τοῦ Ἀρχείου του μέσrsquo ἀπό τά παρακάτω

πονήματά του α) laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Κριτική βιογραφίαraquo Νεοελληνικά 2 (1951) -

Παράρτημα σ 24 β) laquoΣυμβολή εἰς τήν ἱστορίαν τῆς Ζακυνθίας οἰκογενείας Σιγούρου ἐπί

Ἑνετοκρατίαςraquo Ἐπετηρίς Μεσαιωνικοῦ Ἀρχείου (Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν) 7 (1957) 84-128 + XVI

+ 3 εἰκ ἐκτός κειμένου (μέ βιβλιογραφία) γ) laquoΛογοτεχνικά πένθη Μαρῖνος Σιγοῦρος

(1885-1961)raquo Ἐφημ Ἡ Καθημερινή (Ἀθηνῶν) 7 καί 10 Ὀκτωβρίου 1961 δ) laquoΜαρίνου

Σιγούρου Ἐκλογή ἀπό τό ποιητικόν του ἔργονraquo Παρνασσός 3 (1961) 574-584 ε) laquoΤά

χειρόγραφα κατάλοιπα τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐπετηρίς Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν

Σπουδῶν 7 (1991-1992) 100-142 στ) [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα

Ἀθήνα 1993 τ 54 9 ζ) laquoἸταλικά Ποιήματα Μεταφράσεις Μαρίνου Σιγούρου Ἐπετηρίς

Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν 9 (1995-1996) 319-344 η) Μαρίνου Σιγούρου Πῆραν τήν

Πόλη ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν Μελετήματα ἀρ 8 Ἀθῆναι 2003 θ)

Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ ἀρ 9 Ἀθῆναι 2004 ι) Μαρίνου

Σιγούρου Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς (Αὐτοβιογραφία) ὅπ ἀρ 10 ια) laquoἈνέκδοτα hellip κείμενα τοῦ

ποιητοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Πυθαγόρας 23 (2005) 206-211 16 Ἀπό τήν ἴδια οἰκογένεια προερχόταν ὁ προστάτης καί πολιοῦχος τοῦ νησιοῦ Ἅγιος

Διονύσιος κατά κόσμον Δραγανῖγος Σιγοῦρος (1547-1622) Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

Ἅγιος Διονύσιος ὁ Πολιοῦχος Ζακύνθου Ἀθήνα 1969 σ 11-14 β) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

Ἀνθολόγιο ποιημάτων γιά τόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου (Ἀθήνα)

1997 καί γ) Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α Ζακυνθινοί

Ἐπίσκοποι στόν Κόσμο ἐκδ ὅπ Ἀθήνα 2003 σ 97-104 17 Ἀποχαιρετιστήριο ποίημα δημοσίευσε τότε ὁ ἴδιος Marino Sigouros ldquoAdieu a Zanterdquo

Ἐφημ Ἐλπίς Ζάκυνθος 1491908 φ 1719 σ 1 Τό ἴδιο ποίημα στά ἑλληνικά

(laquoἈποχαιρετισμός στή Ζάκυνθοraquo μτφρ Γιάννη Βαρβέρη) βλ στό Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ἡ

Ζάκυνθος στήν ἑλληνική καί ξένη ποίηση ἐκδ laquoΟἱ Φίλοι τοῦ ldquoΠερίπλουrdquoraquo Ἀθήνα 1994 σ

138

7

Μετά τήν ἐπιστροφή του στήν πατρίδα διορίστηκε τό 1909 στό

Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν ὅπου εὐόρκως ὑπηρέτησε μέχρι τήν παραίτησή

του τό 1931 συνδυάζοντας μέ σοβαρότητα καί δεξιοτεχνία τό λειτούργημα

τοῦ δημοσίου ὑπαλλήλου μέ τήν τέχνη τοῦ Λόγου (ποίηση πεζογραφία

μεταφράσεις ταξιδιωτικά αὐτοβιογραφία) καί τίς ἐρευνητικές του

ἐπιδόσεις (ἱστορικά καί κριτικά μελετήματα)

Ὑπηρέτησε σέ διάφορα διπλωματικά πόστα (προξενεῖα ἤ

πρεσβεῖες Σμύρνη Κυδωνιές Σαμψούντα Κάιρο Νάπολη Βενετία

Παρίσι Ἀλεξάνδρεια Ρουμανία) Μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα στιγμή του ἀπό

τήν καριέρα του ἀνά τόν κόσμο μέ ξεχωριστό φιλολογικό ἐνδιαφέρον

ἀξίζει νά μνημονευτεῖ ἐδῶ Εἶναι 23 Μαΐου τοῦ 1926 στήν Ἀλεξάνδρεια

Στό Καζίνο Ἐξέλσιορ δίπλα στή θάλασσα τά λογοτεχνικά περιοδικά

Γράμματα καί Νέα Ζωή παραθέτουν δεῖπνο πρός τιμήν τοῦ

σαραντάχρονου Γενικοῦ Προξένου Μαρίνου Σιγούρου ὁ ὁποῖος -

εὐπαίδευτος ποιητής καί ὁ ἴδιος- ἔφερνε ἀπrsquo τήν πατρίδα αἰθέριες

μετασολωμικές πνοές ἀνακατεμένες μέ ἡδύφωνες ἐμπειρίες του ἀνά τόν

κόσμο Παρευρίσκονται 45 ἄνθρωποι τῆς πνευματικῆς ἐλίτ τοῦ τόπου καί

τῆς ἐποχῆς Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἀπαγγέλλουν ποιήματά τους στήν

ὁμήγυρη ἀπαγγέλλει καί ὁ Σιγοῦρος ἀλλά καί ὁ παριστάμενος στή

συνεστίαση hellipΚωνσταντῖνος Καβάφης18

Ἄς ἀναφέρουμε ἐξάλλου ὅτι τό 1947 συνέβαλε καθοριστικά ὁ

Σιγοῦρος μέσrsquo ἀπό εἰδική ἀποστολή πού τοῦ ἀνατέθηκε ὥστε νrsquo

ἀναγνωρισθεῖ στό ἑλληνικό Κράτος τό δικαίωμα νά ρυθμίζει αὐτό τά τῆς

ἑλληνικῆς ὑπηκοότητας στή Βενετία συμβάλλοντας τά μέγιστα στήν

ἵδρυση τοῦ Ἰνστιτούτου Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας

Ἐν ζωῇ δέν δημοσίευσε βιβλία πολλά παρότι πλεῖστα ὅσα ἔγραψε

καί ἄλλα τόσα δημοσίευσε ἐδῶ κι ἐκεῖ Κατά τόν Γρηγόριο Ξενόπουλο laquoὉ

Μ Σιγοῦρος ἀντίθετrsquo ἀπό ἄλλους πού τό ἔχουν ἐπάγγελμα -γιατί ἄν καί

τόσο ἀφωσιωμένος καί παραγωγικός εἶναι κατάβαθα ἕνας ἐρασιτέχνης- δέν

δημοσιεύει ὅσα γράφει οὔτε δημοσιεύει μέ τή σειρά τους ἐκεῖνα πού ἔχει

γραμμένα (hellip) Καί τοῦτο γιατί δέν γράφει ποτέ γιά νά δημοσιεύσῃ νά

τυπώσῃ˙ γράφει πάντα γιά δική του εὐχαρίστησι καί ἀπό ἀνάγκη ψυχική

(hellip)raquo19

Αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις του ὅσο ζοῦσε ἀναφέρουμε τίς ἀκόλουθες

laquoἘντυπώσεις ἀπό τό Παρίσιraquo [Ἀθῆναι 1910] laquoΟὖγος Φώσκολος (Βιογραφική

μελέτη)raquo [Ἀθῆναι 1915] laquoΘεοφράστου Χαρακτῆρεςraquo [εἰσαγωγή-

μετάφραση Ἀθῆναι 1918 καί 1939] laquoὉ Καλός Ἄνθρωποςraquo [Σάτιρα Ἀθῆναι-

Ἀλεξάνδρεια 1935] laquoΤό ἑλληνικόν πνεῦμα καί ὁ Λεοπάρδηςraquo [Ἀθῆναι 1937]

18 Τό ἀξιοσημείωτο αὐτό γεγονός ἀναφέρεται στό Σ τ ρ α τ ῆ Τ σ ί ρ κ α laquoΚ Π Καβάφης

Σχεδίασμα χρονογραφίας τοῦ βίου τουraquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης [Ἀφιέρωμα στόν Καβάφη]

τεῦχ 108 τ 18 (Δεκέμβριος 1963) 699 19 Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo ὅπ 40 (1946) 783

8

laquoἌσβυστη Φλόγα (1901-1938)raquo [Κέρκυρα 1940] laquoἘκλεκτές Σελίδες

Διηγήματα Ποιήματα Μεταφράσειςraquo [Ἀθήνα 1952] laquoPoeti Italiani (1800-

1950)raquo [Atene 1955]

Ὑπῆρξε πρῶτος Πρόεδρος τοῦ Δ Σ τοῦ Μουσείου Σολωμοῦ καί

Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου

laquoΠαρνασσόςraquo

Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 5 Ὀκτωβρίου 1961

Ο Μ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος καθrsquo ὅλη τή

λογοτεχνική πορεία του θέλησε πολλές φορές νά τιμήσει τόν μεγάλο

συμπατριώτη του Ἔνιωθε τόν ζωογόνο ἥσκιο του αἰσθανόταν τό βάρος

τῆς πρωτοφανοῦς κληρονομιᾶς δυό μάλιστα φορές (τό 1902 ἔφηβος˙ τό δέ

1960 λίγο πρίν πεθάνει) τόν ὕμνησε μέ στίχους ἀπό καρδιᾶς20

συνομιλώντας μυστικά γόνιμα καί ὀφειλετικά μέ τόν laquoἀρχηγέτηraquo Ποιητή

ὅπως σέ ἄλλη περίπτωση τόν ἔχει ὁ ἴδιος ὀνομάσει21

Στίς 25 Ἰουλίου 1956 ἡ Ἐπιτροπή Ζακύνθου γιά τήν

Ἑκατονταετηρίδα μέ ἀπόφασή της ἀνέθεσε στόν Μ Σιγοῦρο (τόν καί

Ἀντιπρόεδρό της) τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τοῦ ἐθνικοῦ βάρδου

laquo (hellip) διά νά καταστῇ ἐγκόλπιον τοῦ Ἑλληνικοῦ κοινοῦ ἀπό τῆς

σπουδαζούσης νεολαίας μέχρι τῶν ἐργατικῶν τάξεων

Πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἐπιθυμεῖ νά σᾶς ἀναθέσῃ τήν συγγραφήν

ἀναλυτικῶν προλεγομένων περί τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου

συμπολίτου μας ἐπειδή κατά γενικήν ὁμολογίαν εἶσθε ὁ ἁρμοδιώτερος

ἄξιος συνεχιστής τῆς μεγάλης παραδόσεως τῆς ἑπτανησιακῆς σχολῆςraquo 22

Τό ἔργο ἔλαβε πράγματι σάρκα καί ὀστά φέρει μάλιστα τά

στοιχεῖα Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω μ ο ῦ Ἅπαντα Ποιήματα καί Πεζά

[Προλεγόμενα Μαρίνου Σιγούρου] ἐκδ Ἐπιτροπῆς Ζακύνθου Ἑορτασμοῦ

Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦ καί Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων ἐν Ἀθήναις 1957 μέ προμετωπίδα τόν Ποιητή σέ σχέδιο τοῦ

Σπύρου Προσαλέντη σελίδες 732 σέ 5000 ἀντίτυπα23 Τά Προλεγόμενα

ὑπό τόν τίτλο laquoΔιονύσιος Σολωμός Ἡ ζωή καί τό ἔργο του (1798-1857)raquo

εἶναι μακροσκελέστατα κι ἐκτείνονται ἀπό τήν 9η ἕως τήν 194η σελίδα τοῦ

ἔργου πλήν τῶν φωτογραφιῶν οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκτός ἀρίθμησης

20 Βλ Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ποιητῶν ἀναθήματα στόν Διονύσιο Σολωμό [Πρόλογος

Σπύρου Ἀλ Καββαδία] ἐκδ Μπάστας-Πλέσσας Ἀθήνα 1998 σ 72-74 21 Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός 1 (1959) 317 22 Τό ἔγγραφο τοῦτο τῆς Ἐπιτροπῆς προτάσσεται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση τοῦ 1957 σ 7

Ὑπογράφεται ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Χρυσόστομο τόν Γεν Γραμματέα Ν

Βαρβιάνη καί τόν Δήμαρχο Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτη (1908-31102006) 23 Σέ φωτογραφική ἀνατύπωση κυκλοφόρησε ἀπό τόν ἴδιο Ὀργανισμό στήν Ἀθήνα τό

1977 σέ 3000 ἀντίτυπα

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

4

3 σέ μιά λανθασμένη φημολογία κι ἕνα σχετικό δημοσίευμα

ζακυνθινῆς ἐφημερίδας περί ἐπικείμενης μεταφορᾶς τοῦ ἀνδριάντα

τοῦ Ποιητῆ ἀπό τήν πλατεία του κάπου ἀλλοῦ ()

4 σέ μιά πρόταση-ἰδέα πρός τόν ἀρχειοδίφη καί ἱστορικό τῆς

Ζακύνθου Λεωνίδα Χ Ζώη10 γιά δημοσίευση ἤ ἔκδοση τῶν ὅσων

μέχρι ἐκείνη τή στιγμή σολωμικῶν μελετημάτων του μέ τήν

εὐκαιρία τῆς ἐπί θύραις Ἑκατονταετηρίδας τοῦ Ποιητῆ

5 α) στίς τιμητικές γιά τόν Σολωμό laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo11 στή

Λευκάδα τό καλοκαίρι τοῦ 1957 β) στό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν τῆς

Ἑκατονταετηρίδας στή Ζάκυνθο καί γ) στήν προετοιμαζόμενη τότε

ἔκδοση τῶν Ἁπάντων του ἀπό τόν Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων καί

6 στά θετικά ἀποτελέσματα τῶν σολωμικῶν γιορτῶν οἱ ὁποῖες

διοργανώθηκαν ἀπό τό Περιοδικό Ἑπτανησιακά Φύλλα τό Πάσχα

τοῦ 1959 στή Ζάκυνθο

Οἱ δυό πρῶτες ἀπrsquo τίς δημοσιευόμενες ἐδῶ ἐπιστολές (αὐτή τῆς 18ης

Νοεμβρίου 1932 καί αὐτή τῆς 9ης Ἀπριλίου 1956) ἀπευθύνονται πρός τόν Λ

τοῦ θανάτου τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo Τυπογραφεῖον Διονυσίου Κλάδη

Ἐν Ζακύνθῳ 1955] 10 Γιά τόν Λεωνίδα Χ Ζώη (411865-17121956) ἔχουν γραφεῖ γράφονται καί θά γραφοῦν

στό μέλλον πολλά Ἀπό μιά ὀγκούμενη ὁλοένα βιβλιογραφία βλ ἐπιλεκτικά α) τό

τετρασέλιδο ἀφιέρωμα τῆς Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου (Ἀθήνα 22121956 φ 24) στόν

θάνατο τοῦ Λ Χ Ζ μέ κείμενα ἤ ἐπικηδείους τῶν Δημ Κοριατοπούλου Κ Καιροφύλα Δ

Ρώμα Μ Σιγούρου Δ Βαγιακάκου Δ Λουκάτου Α Παπαγιαννοπούλου Ντ Κονόμου

Ἑρμ Λούντζη Κων Τριανταφύλλου Χρ Εὐαγγελάτου κἄ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

laquoΜιά συνέντευξη τοῦ Λ Χ Ζώη στή Ζάκυνθο τό 1939raquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 13 (1986) 10-

16 γ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈνέκδοτες κρίσεις παλαιοτέρων ἐπιστημόνων καί λογίων γιά τό

ἔργο τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώηraquo ὅπ σ 145-148 δ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΖακυθινά πένθη Λεωνίδας

Χ Ζώηςraquo ὅπ 3 (1956-59) 61-63 ε) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης (1856-

1956) ὅπ 17 (1996) 143-146 στ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoΤιμητικές διακρίσεις γιά τόν Λ Χ Ζώηraquo

ὅπ 26 (2006) 321-343 ζ) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ laquoἈντίγραφα ἐπιστολῶν τοῦ Λεωνίδα Χ Ζώη

σχετικά μέ τον ἑορτασμό τῆς 50ετηρίδας τουraquo ὅπ σ 353-358 καί η) Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ

Γ Π α ν ί τ σ α laquoἈνέκδοτα γράμματα Λεωνίδα Χ Ζώη καί Κώστα Ν Τριανταφύλλου ἐκ

τοῦ Ἀρχείου Λ Χ Ζώηraquo ὅπ σ 519-544

Γιά τήν 85ετηρίδα τοῦ Ζώη (τό 1951) βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

laquo[Εὐχαριστήριονhellipraquo] ὅπ σ 403 β) Π α ύ λ ο υ Γ Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΠροσφώνησιςraquo ὅπ

σ 405-408 γ) παραθέματα καί φωτογραφία τῶν συμμετασχόντων στήν 85ετηρίδα

μπροστά στόν τάφο τοῦ Σολωμοῦ ὅπ σ 409-412 καί δ) Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ

laquoΛεωνίδα Χ Ζώης - Ἰωσήφ Παπαδόπουλος-Γκρέκας Μιά ἀλληλογραφία χαρακτήρωνraquo

ὅπ σ 510-512 11 Γιά τόν πολυσήμαντο καί ἱστορικό αὐτόν θεσμό τῆς πολιτισμικῆς Λευκάδας βλ

Πρακτικά Ι Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν Σπουδῶν laquo50 χρόνια τῶν Γιορτῶν Λόγου

καί Τέχνηςraquo (Λευκάδα 11-1382005) Ἀθήνα 2006 μέ κείμενα-εἰσηγήσεις τῶν Δημ Χ

Σκλαβενίτη Σπ Φλογαΐτη Θαν Καλαφάτη Παν Σάντα Τρ Σκλαβενίτη Θεοδ

Πυλαρινοῦ Παρ Κοψιδᾶ-Βρεττοῦ Δέσπ Καρούσου Ντ Ἀντωνακάτου Ἀν Σιώψη

5

Χ Ζώη Ἡ τρίτη ἐπιστολή (τῆς 19ης Μαΐου 1956) ἀπευθύνεται στόν

διευθυντή τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου καί

ὑπογράφεται ἀπό τόν Ἀντιπρόεδρο Μαρῖνο Σιγοῦρο καί τόν Γενικό

Γραμματέα Νικόλαο Ἀντ Βαρβιάνη12 ἐκ μέρους τῆς laquoἘπιτροπῆς

Ἑορτασμοῦ Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦraquo Τήν τέταρτη ἐπιστολή (τῆς 3ης

Νοεμβρίου 1956) ἀπευθύνει ὁ Σιγοῦρος ξανά στόν Ζώη Οἱ δυό τελευταῖες

ἐπιστολές (τῆς 16ης Ὀκτωβρίου 1957 καί τῆς 22ας Ἰουνίου 1959)

ἀπευθύνονται στόν Ντῖνο Κονόμο πρῶτο διευθυντή τῶν Ἑπτανησιακῶν

Φύλλων13 καί ἱστορικό14 τῆς Ζακύνθου

ΛΙΓΑ ΤΙΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΕΑ

12 Νικόλαος Ἀντ Βαρβιάνης (17121898-1980) Σπούδασε στή Χημική καί Φαρμακευτική

Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί μετήρχετο τόν φαρμακοποιό στό οἰκογενειακό

του Φαρμακεῖο Τό 1939 διέσωσε ἀπό τή λαίλαπα τῶν ἐπερχόμενων κατακτητῶν τά

χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦ Τό ἴδιο ἐπανέλαβε καί μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς του κατά τή

Σεισμοπυρκαγιά τοῦ 1953 μέσrsquo ἀπό τά ἐρείπια τῆς Ἀγγλικῆς Τεκτονικῆς Στοᾶς Ἐξαιτίας

αὐτοῦ τοῦ ἀπονεμήθηκε τιμητικό δίπλωμα ἀπό τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν τόν Δεκέμβριο

τῆς ἴδιας χρονιᾶς Διακρίθηκε καθrsquo ὅλη τή μακρά ζωή του γιά τή διαρκή προσφορά πρός

τό κοινωνικό σύνολο καί στήν Ἱστορία τῆς Ζακύνθου τιμήθηκε μάλιστα μέ πολλές

διακρίσεις ἀπό διάφορους φορεῖς τοῦ κοινοτικοῦ βίου Βλ Φ α ί δ ω ν ο ς Κ Μ π ο υ μ π

ο υ λ ί δ ο υ laquoΝικόλαος Βαρβιάνης [1898-1980] Νεκρολογίαraquo Ἐφημ Ἐλεύθερος Κόσμος

2481980 Ἀναλυτική βιοεργογραφία του βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόν Ἱστορικόν

καί Λαογραφικόν Ζακύνθου Ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 77 ἑξ

Πρβλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά σχετική μέ τά χειρόγραφα τοῦ Διον Σολωμοῦ

ἐπιστολή τοῦ Νικ Βαρβιάνη καί ἕνα ἀντίγραφο τοῦ ldquoΠρακτικοῦ ἀποσφραγίσεως καί

ἀπογραφῆς Ἀρχείου Ἐθνικοῦ Ποιητῆrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 160-175 13 Τά Ἑπτανησιακά Φύλλα ἱδρύθηκαν ἀπό τόν Ντῖνο Κονόμο τό 1945 ὁ ὁποῖος μέχρι τόν

θάνατό του (τό 1990) ἐξέδωσε 15 τόμους Τό τελευταῖο τεῦχος τοῦ ΙΕ΄ τόμου κυκλοφόρησε

τόν Χειμώνα τοῦ 1989 Τό 1992 ἡ laquoἝνωση Ζακυνθίωνraquo τῆς Ἀθήνας ἐξέδωσε ἕνα μικρό

τομίδιο (ὡς ΙΣΤ΄ τόμο) μέ κείμενα πού ὁ Κονόμος εἶχε ἐμπιστευθεῖ στόν

Πρωτοπρεσβύτερο Γεώργιο Μεταλληνό Καθηγητή Πανεπιστημίου πρίν ἀπό τό μοιραῖο

ταξίδι του στήν Ἀγγλία 14 Βλ Ἑ λ έ ν η ς Μ π ε λ ι ᾶ laquoὉ Ντῖνος Κονόμος καί ἡ ἱστοριογραφία τῆς Ζακύνθουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-2000) 789-796

6

Ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος15 ὑπῆρξε γόνος ἐπιφανοῦς οἰκογένειας τοῦ

Τζάντε μέ νορμανδική καταγωγή16 Γιός τοῦ γιατροῦ Ἕκτορος Σιγούρου

καί τῆς Μαριάννας Sforza γεννήθηκε στή Ζάκυνθο στίς 25 ἤ 26

Δεκεμβρίου 1885 Μετά τά πρῶτα γράμματα στό νησί σπούδασε Νομικά

στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν καί ἀναδείχτηκε διδάκτωρ (1908) Στή

συνέχεια ἀναχώρησε17 στή Γαλλία ὅπου παρακολούθησε μαθήματα

Δημοσίου Δικαίου Ἱστορίας καί Φιλοσοφίας στή Σορβόννη

15 Γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦρο βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία

3 (1928) 539-547 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ Λεξικόνhellip ὅπ σ 588 γ) Ε ἰ ρ ή ν η ς Δ ε ν τ ρ ι ν ο ῦ

laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Τό λογοτεχνικό του ἔργοraquo Ἰόνιος Ἀνθολογία 14 (1940) 49-55 δ) Ἰ Ζ ε

ρ β ο ῦ laquoἩ Ἑπτανησιακή ποίηση καί ὁ Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo [πρόλογος τῆς συλλογῆς

laquoἌσβυστη Φλόγαraquo] Κέρκυρα 1940 σ 7-13 ε) Γ Β α λ έ τ α laquoὉ ποιητής Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Αἱ Μοῦσαι 49 (1941) 4-8 στ) Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία 40 (1946) 780-790 ζ) Ε ὐ Φ ω τ ι ά δ ο υ laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo

[πρόλογος τῆς συλλογῆς laquoἘκλεκτές σελίδεςraquo] Ἀθήνα 1952 σ 5-16 η) Γ Χ α τ ζ ί ν η

laquoΜαρίνου Σιγούρου ldquoἘκλεκτές σελίδες 1901-1952rdquoraquo Νέα Ἑστία 53 (1953) 138 θ) B r u n o

L a v a g n i n i laquoὉ Καζαντζάκης γιά τόν Σιγοῦροraquo ὅπ 71 (1962)136 ι) Ν ί κο υ Γ ρ υ π ά ρ

η laquoΤό ἀνέκδοτο ἔργο τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Νέα Ἑστία 95 (1974) 586 ἑξ καί ια) Δ ι ο ν ύ

σ η Σ έ ρ ρ α laquoἌγνωστο ποίημα τοῦ Νίκου Γρυπάρη γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦροraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 635-641

Ἐκτεταμένη ἐξάλλου βιοβιβλιογραφία γιά τόν Μ Σ ἔχει ἀναπτύξει ὁ Φ α ί δ ω ν

Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ η ς ὁ καί κληρονόμος τοῦ Ἀρχείου του μέσrsquo ἀπό τά παρακάτω

πονήματά του α) laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Κριτική βιογραφίαraquo Νεοελληνικά 2 (1951) -

Παράρτημα σ 24 β) laquoΣυμβολή εἰς τήν ἱστορίαν τῆς Ζακυνθίας οἰκογενείας Σιγούρου ἐπί

Ἑνετοκρατίαςraquo Ἐπετηρίς Μεσαιωνικοῦ Ἀρχείου (Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν) 7 (1957) 84-128 + XVI

+ 3 εἰκ ἐκτός κειμένου (μέ βιβλιογραφία) γ) laquoΛογοτεχνικά πένθη Μαρῖνος Σιγοῦρος

(1885-1961)raquo Ἐφημ Ἡ Καθημερινή (Ἀθηνῶν) 7 καί 10 Ὀκτωβρίου 1961 δ) laquoΜαρίνου

Σιγούρου Ἐκλογή ἀπό τό ποιητικόν του ἔργονraquo Παρνασσός 3 (1961) 574-584 ε) laquoΤά

χειρόγραφα κατάλοιπα τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐπετηρίς Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν

Σπουδῶν 7 (1991-1992) 100-142 στ) [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα

Ἀθήνα 1993 τ 54 9 ζ) laquoἸταλικά Ποιήματα Μεταφράσεις Μαρίνου Σιγούρου Ἐπετηρίς

Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν 9 (1995-1996) 319-344 η) Μαρίνου Σιγούρου Πῆραν τήν

Πόλη ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν Μελετήματα ἀρ 8 Ἀθῆναι 2003 θ)

Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ ἀρ 9 Ἀθῆναι 2004 ι) Μαρίνου

Σιγούρου Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς (Αὐτοβιογραφία) ὅπ ἀρ 10 ια) laquoἈνέκδοτα hellip κείμενα τοῦ

ποιητοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Πυθαγόρας 23 (2005) 206-211 16 Ἀπό τήν ἴδια οἰκογένεια προερχόταν ὁ προστάτης καί πολιοῦχος τοῦ νησιοῦ Ἅγιος

Διονύσιος κατά κόσμον Δραγανῖγος Σιγοῦρος (1547-1622) Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

Ἅγιος Διονύσιος ὁ Πολιοῦχος Ζακύνθου Ἀθήνα 1969 σ 11-14 β) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

Ἀνθολόγιο ποιημάτων γιά τόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου (Ἀθήνα)

1997 καί γ) Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α Ζακυνθινοί

Ἐπίσκοποι στόν Κόσμο ἐκδ ὅπ Ἀθήνα 2003 σ 97-104 17 Ἀποχαιρετιστήριο ποίημα δημοσίευσε τότε ὁ ἴδιος Marino Sigouros ldquoAdieu a Zanterdquo

Ἐφημ Ἐλπίς Ζάκυνθος 1491908 φ 1719 σ 1 Τό ἴδιο ποίημα στά ἑλληνικά

(laquoἈποχαιρετισμός στή Ζάκυνθοraquo μτφρ Γιάννη Βαρβέρη) βλ στό Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ἡ

Ζάκυνθος στήν ἑλληνική καί ξένη ποίηση ἐκδ laquoΟἱ Φίλοι τοῦ ldquoΠερίπλουrdquoraquo Ἀθήνα 1994 σ

138

7

Μετά τήν ἐπιστροφή του στήν πατρίδα διορίστηκε τό 1909 στό

Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν ὅπου εὐόρκως ὑπηρέτησε μέχρι τήν παραίτησή

του τό 1931 συνδυάζοντας μέ σοβαρότητα καί δεξιοτεχνία τό λειτούργημα

τοῦ δημοσίου ὑπαλλήλου μέ τήν τέχνη τοῦ Λόγου (ποίηση πεζογραφία

μεταφράσεις ταξιδιωτικά αὐτοβιογραφία) καί τίς ἐρευνητικές του

ἐπιδόσεις (ἱστορικά καί κριτικά μελετήματα)

Ὑπηρέτησε σέ διάφορα διπλωματικά πόστα (προξενεῖα ἤ

πρεσβεῖες Σμύρνη Κυδωνιές Σαμψούντα Κάιρο Νάπολη Βενετία

Παρίσι Ἀλεξάνδρεια Ρουμανία) Μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα στιγμή του ἀπό

τήν καριέρα του ἀνά τόν κόσμο μέ ξεχωριστό φιλολογικό ἐνδιαφέρον

ἀξίζει νά μνημονευτεῖ ἐδῶ Εἶναι 23 Μαΐου τοῦ 1926 στήν Ἀλεξάνδρεια

Στό Καζίνο Ἐξέλσιορ δίπλα στή θάλασσα τά λογοτεχνικά περιοδικά

Γράμματα καί Νέα Ζωή παραθέτουν δεῖπνο πρός τιμήν τοῦ

σαραντάχρονου Γενικοῦ Προξένου Μαρίνου Σιγούρου ὁ ὁποῖος -

εὐπαίδευτος ποιητής καί ὁ ἴδιος- ἔφερνε ἀπrsquo τήν πατρίδα αἰθέριες

μετασολωμικές πνοές ἀνακατεμένες μέ ἡδύφωνες ἐμπειρίες του ἀνά τόν

κόσμο Παρευρίσκονται 45 ἄνθρωποι τῆς πνευματικῆς ἐλίτ τοῦ τόπου καί

τῆς ἐποχῆς Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἀπαγγέλλουν ποιήματά τους στήν

ὁμήγυρη ἀπαγγέλλει καί ὁ Σιγοῦρος ἀλλά καί ὁ παριστάμενος στή

συνεστίαση hellipΚωνσταντῖνος Καβάφης18

Ἄς ἀναφέρουμε ἐξάλλου ὅτι τό 1947 συνέβαλε καθοριστικά ὁ

Σιγοῦρος μέσrsquo ἀπό εἰδική ἀποστολή πού τοῦ ἀνατέθηκε ὥστε νrsquo

ἀναγνωρισθεῖ στό ἑλληνικό Κράτος τό δικαίωμα νά ρυθμίζει αὐτό τά τῆς

ἑλληνικῆς ὑπηκοότητας στή Βενετία συμβάλλοντας τά μέγιστα στήν

ἵδρυση τοῦ Ἰνστιτούτου Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας

Ἐν ζωῇ δέν δημοσίευσε βιβλία πολλά παρότι πλεῖστα ὅσα ἔγραψε

καί ἄλλα τόσα δημοσίευσε ἐδῶ κι ἐκεῖ Κατά τόν Γρηγόριο Ξενόπουλο laquoὉ

Μ Σιγοῦρος ἀντίθετrsquo ἀπό ἄλλους πού τό ἔχουν ἐπάγγελμα -γιατί ἄν καί

τόσο ἀφωσιωμένος καί παραγωγικός εἶναι κατάβαθα ἕνας ἐρασιτέχνης- δέν

δημοσιεύει ὅσα γράφει οὔτε δημοσιεύει μέ τή σειρά τους ἐκεῖνα πού ἔχει

γραμμένα (hellip) Καί τοῦτο γιατί δέν γράφει ποτέ γιά νά δημοσιεύσῃ νά

τυπώσῃ˙ γράφει πάντα γιά δική του εὐχαρίστησι καί ἀπό ἀνάγκη ψυχική

(hellip)raquo19

Αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις του ὅσο ζοῦσε ἀναφέρουμε τίς ἀκόλουθες

laquoἘντυπώσεις ἀπό τό Παρίσιraquo [Ἀθῆναι 1910] laquoΟὖγος Φώσκολος (Βιογραφική

μελέτη)raquo [Ἀθῆναι 1915] laquoΘεοφράστου Χαρακτῆρεςraquo [εἰσαγωγή-

μετάφραση Ἀθῆναι 1918 καί 1939] laquoὉ Καλός Ἄνθρωποςraquo [Σάτιρα Ἀθῆναι-

Ἀλεξάνδρεια 1935] laquoΤό ἑλληνικόν πνεῦμα καί ὁ Λεοπάρδηςraquo [Ἀθῆναι 1937]

18 Τό ἀξιοσημείωτο αὐτό γεγονός ἀναφέρεται στό Σ τ ρ α τ ῆ Τ σ ί ρ κ α laquoΚ Π Καβάφης

Σχεδίασμα χρονογραφίας τοῦ βίου τουraquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης [Ἀφιέρωμα στόν Καβάφη]

τεῦχ 108 τ 18 (Δεκέμβριος 1963) 699 19 Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo ὅπ 40 (1946) 783

8

laquoἌσβυστη Φλόγα (1901-1938)raquo [Κέρκυρα 1940] laquoἘκλεκτές Σελίδες

Διηγήματα Ποιήματα Μεταφράσειςraquo [Ἀθήνα 1952] laquoPoeti Italiani (1800-

1950)raquo [Atene 1955]

Ὑπῆρξε πρῶτος Πρόεδρος τοῦ Δ Σ τοῦ Μουσείου Σολωμοῦ καί

Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου

laquoΠαρνασσόςraquo

Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 5 Ὀκτωβρίου 1961

Ο Μ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος καθrsquo ὅλη τή

λογοτεχνική πορεία του θέλησε πολλές φορές νά τιμήσει τόν μεγάλο

συμπατριώτη του Ἔνιωθε τόν ζωογόνο ἥσκιο του αἰσθανόταν τό βάρος

τῆς πρωτοφανοῦς κληρονομιᾶς δυό μάλιστα φορές (τό 1902 ἔφηβος˙ τό δέ

1960 λίγο πρίν πεθάνει) τόν ὕμνησε μέ στίχους ἀπό καρδιᾶς20

συνομιλώντας μυστικά γόνιμα καί ὀφειλετικά μέ τόν laquoἀρχηγέτηraquo Ποιητή

ὅπως σέ ἄλλη περίπτωση τόν ἔχει ὁ ἴδιος ὀνομάσει21

Στίς 25 Ἰουλίου 1956 ἡ Ἐπιτροπή Ζακύνθου γιά τήν

Ἑκατονταετηρίδα μέ ἀπόφασή της ἀνέθεσε στόν Μ Σιγοῦρο (τόν καί

Ἀντιπρόεδρό της) τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τοῦ ἐθνικοῦ βάρδου

laquo (hellip) διά νά καταστῇ ἐγκόλπιον τοῦ Ἑλληνικοῦ κοινοῦ ἀπό τῆς

σπουδαζούσης νεολαίας μέχρι τῶν ἐργατικῶν τάξεων

Πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἐπιθυμεῖ νά σᾶς ἀναθέσῃ τήν συγγραφήν

ἀναλυτικῶν προλεγομένων περί τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου

συμπολίτου μας ἐπειδή κατά γενικήν ὁμολογίαν εἶσθε ὁ ἁρμοδιώτερος

ἄξιος συνεχιστής τῆς μεγάλης παραδόσεως τῆς ἑπτανησιακῆς σχολῆςraquo 22

Τό ἔργο ἔλαβε πράγματι σάρκα καί ὀστά φέρει μάλιστα τά

στοιχεῖα Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω μ ο ῦ Ἅπαντα Ποιήματα καί Πεζά

[Προλεγόμενα Μαρίνου Σιγούρου] ἐκδ Ἐπιτροπῆς Ζακύνθου Ἑορτασμοῦ

Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦ καί Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων ἐν Ἀθήναις 1957 μέ προμετωπίδα τόν Ποιητή σέ σχέδιο τοῦ

Σπύρου Προσαλέντη σελίδες 732 σέ 5000 ἀντίτυπα23 Τά Προλεγόμενα

ὑπό τόν τίτλο laquoΔιονύσιος Σολωμός Ἡ ζωή καί τό ἔργο του (1798-1857)raquo

εἶναι μακροσκελέστατα κι ἐκτείνονται ἀπό τήν 9η ἕως τήν 194η σελίδα τοῦ

ἔργου πλήν τῶν φωτογραφιῶν οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκτός ἀρίθμησης

20 Βλ Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ποιητῶν ἀναθήματα στόν Διονύσιο Σολωμό [Πρόλογος

Σπύρου Ἀλ Καββαδία] ἐκδ Μπάστας-Πλέσσας Ἀθήνα 1998 σ 72-74 21 Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός 1 (1959) 317 22 Τό ἔγγραφο τοῦτο τῆς Ἐπιτροπῆς προτάσσεται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση τοῦ 1957 σ 7

Ὑπογράφεται ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Χρυσόστομο τόν Γεν Γραμματέα Ν

Βαρβιάνη καί τόν Δήμαρχο Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτη (1908-31102006) 23 Σέ φωτογραφική ἀνατύπωση κυκλοφόρησε ἀπό τόν ἴδιο Ὀργανισμό στήν Ἀθήνα τό

1977 σέ 3000 ἀντίτυπα

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

5

Χ Ζώη Ἡ τρίτη ἐπιστολή (τῆς 19ης Μαΐου 1956) ἀπευθύνεται στόν

διευθυντή τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου καί

ὑπογράφεται ἀπό τόν Ἀντιπρόεδρο Μαρῖνο Σιγοῦρο καί τόν Γενικό

Γραμματέα Νικόλαο Ἀντ Βαρβιάνη12 ἐκ μέρους τῆς laquoἘπιτροπῆς

Ἑορτασμοῦ Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦraquo Τήν τέταρτη ἐπιστολή (τῆς 3ης

Νοεμβρίου 1956) ἀπευθύνει ὁ Σιγοῦρος ξανά στόν Ζώη Οἱ δυό τελευταῖες

ἐπιστολές (τῆς 16ης Ὀκτωβρίου 1957 καί τῆς 22ας Ἰουνίου 1959)

ἀπευθύνονται στόν Ντῖνο Κονόμο πρῶτο διευθυντή τῶν Ἑπτανησιακῶν

Φύλλων13 καί ἱστορικό14 τῆς Ζακύνθου

ΛΙΓΑ ΤΙΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΕΑ

12 Νικόλαος Ἀντ Βαρβιάνης (17121898-1980) Σπούδασε στή Χημική καί Φαρμακευτική

Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί μετήρχετο τόν φαρμακοποιό στό οἰκογενειακό

του Φαρμακεῖο Τό 1939 διέσωσε ἀπό τή λαίλαπα τῶν ἐπερχόμενων κατακτητῶν τά

χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦ Τό ἴδιο ἐπανέλαβε καί μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς του κατά τή

Σεισμοπυρκαγιά τοῦ 1953 μέσrsquo ἀπό τά ἐρείπια τῆς Ἀγγλικῆς Τεκτονικῆς Στοᾶς Ἐξαιτίας

αὐτοῦ τοῦ ἀπονεμήθηκε τιμητικό δίπλωμα ἀπό τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν τόν Δεκέμβριο

τῆς ἴδιας χρονιᾶς Διακρίθηκε καθrsquo ὅλη τή μακρά ζωή του γιά τή διαρκή προσφορά πρός

τό κοινωνικό σύνολο καί στήν Ἱστορία τῆς Ζακύνθου τιμήθηκε μάλιστα μέ πολλές

διακρίσεις ἀπό διάφορους φορεῖς τοῦ κοινοτικοῦ βίου Βλ Φ α ί δ ω ν ο ς Κ Μ π ο υ μ π

ο υ λ ί δ ο υ laquoΝικόλαος Βαρβιάνης [1898-1980] Νεκρολογίαraquo Ἐφημ Ἐλεύθερος Κόσμος

2481980 Ἀναλυτική βιοεργογραφία του βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόν Ἱστορικόν

καί Λαογραφικόν Ζακύνθου Ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 77 ἑξ

Πρβλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά σχετική μέ τά χειρόγραφα τοῦ Διον Σολωμοῦ

ἐπιστολή τοῦ Νικ Βαρβιάνη καί ἕνα ἀντίγραφο τοῦ ldquoΠρακτικοῦ ἀποσφραγίσεως καί

ἀπογραφῆς Ἀρχείου Ἐθνικοῦ Ποιητῆrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 160-175 13 Τά Ἑπτανησιακά Φύλλα ἱδρύθηκαν ἀπό τόν Ντῖνο Κονόμο τό 1945 ὁ ὁποῖος μέχρι τόν

θάνατό του (τό 1990) ἐξέδωσε 15 τόμους Τό τελευταῖο τεῦχος τοῦ ΙΕ΄ τόμου κυκλοφόρησε

τόν Χειμώνα τοῦ 1989 Τό 1992 ἡ laquoἝνωση Ζακυνθίωνraquo τῆς Ἀθήνας ἐξέδωσε ἕνα μικρό

τομίδιο (ὡς ΙΣΤ΄ τόμο) μέ κείμενα πού ὁ Κονόμος εἶχε ἐμπιστευθεῖ στόν

Πρωτοπρεσβύτερο Γεώργιο Μεταλληνό Καθηγητή Πανεπιστημίου πρίν ἀπό τό μοιραῖο

ταξίδι του στήν Ἀγγλία 14 Βλ Ἑ λ έ ν η ς Μ π ε λ ι ᾶ laquoὉ Ντῖνος Κονόμος καί ἡ ἱστοριογραφία τῆς Ζακύνθουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-2000) 789-796

6

Ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος15 ὑπῆρξε γόνος ἐπιφανοῦς οἰκογένειας τοῦ

Τζάντε μέ νορμανδική καταγωγή16 Γιός τοῦ γιατροῦ Ἕκτορος Σιγούρου

καί τῆς Μαριάννας Sforza γεννήθηκε στή Ζάκυνθο στίς 25 ἤ 26

Δεκεμβρίου 1885 Μετά τά πρῶτα γράμματα στό νησί σπούδασε Νομικά

στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν καί ἀναδείχτηκε διδάκτωρ (1908) Στή

συνέχεια ἀναχώρησε17 στή Γαλλία ὅπου παρακολούθησε μαθήματα

Δημοσίου Δικαίου Ἱστορίας καί Φιλοσοφίας στή Σορβόννη

15 Γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦρο βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία

3 (1928) 539-547 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ Λεξικόνhellip ὅπ σ 588 γ) Ε ἰ ρ ή ν η ς Δ ε ν τ ρ ι ν ο ῦ

laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Τό λογοτεχνικό του ἔργοraquo Ἰόνιος Ἀνθολογία 14 (1940) 49-55 δ) Ἰ Ζ ε

ρ β ο ῦ laquoἩ Ἑπτανησιακή ποίηση καί ὁ Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo [πρόλογος τῆς συλλογῆς

laquoἌσβυστη Φλόγαraquo] Κέρκυρα 1940 σ 7-13 ε) Γ Β α λ έ τ α laquoὉ ποιητής Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Αἱ Μοῦσαι 49 (1941) 4-8 στ) Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία 40 (1946) 780-790 ζ) Ε ὐ Φ ω τ ι ά δ ο υ laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo

[πρόλογος τῆς συλλογῆς laquoἘκλεκτές σελίδεςraquo] Ἀθήνα 1952 σ 5-16 η) Γ Χ α τ ζ ί ν η

laquoΜαρίνου Σιγούρου ldquoἘκλεκτές σελίδες 1901-1952rdquoraquo Νέα Ἑστία 53 (1953) 138 θ) B r u n o

L a v a g n i n i laquoὉ Καζαντζάκης γιά τόν Σιγοῦροraquo ὅπ 71 (1962)136 ι) Ν ί κο υ Γ ρ υ π ά ρ

η laquoΤό ἀνέκδοτο ἔργο τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Νέα Ἑστία 95 (1974) 586 ἑξ καί ια) Δ ι ο ν ύ

σ η Σ έ ρ ρ α laquoἌγνωστο ποίημα τοῦ Νίκου Γρυπάρη γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦροraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 635-641

Ἐκτεταμένη ἐξάλλου βιοβιβλιογραφία γιά τόν Μ Σ ἔχει ἀναπτύξει ὁ Φ α ί δ ω ν

Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ η ς ὁ καί κληρονόμος τοῦ Ἀρχείου του μέσrsquo ἀπό τά παρακάτω

πονήματά του α) laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Κριτική βιογραφίαraquo Νεοελληνικά 2 (1951) -

Παράρτημα σ 24 β) laquoΣυμβολή εἰς τήν ἱστορίαν τῆς Ζακυνθίας οἰκογενείας Σιγούρου ἐπί

Ἑνετοκρατίαςraquo Ἐπετηρίς Μεσαιωνικοῦ Ἀρχείου (Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν) 7 (1957) 84-128 + XVI

+ 3 εἰκ ἐκτός κειμένου (μέ βιβλιογραφία) γ) laquoΛογοτεχνικά πένθη Μαρῖνος Σιγοῦρος

(1885-1961)raquo Ἐφημ Ἡ Καθημερινή (Ἀθηνῶν) 7 καί 10 Ὀκτωβρίου 1961 δ) laquoΜαρίνου

Σιγούρου Ἐκλογή ἀπό τό ποιητικόν του ἔργονraquo Παρνασσός 3 (1961) 574-584 ε) laquoΤά

χειρόγραφα κατάλοιπα τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐπετηρίς Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν

Σπουδῶν 7 (1991-1992) 100-142 στ) [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα

Ἀθήνα 1993 τ 54 9 ζ) laquoἸταλικά Ποιήματα Μεταφράσεις Μαρίνου Σιγούρου Ἐπετηρίς

Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν 9 (1995-1996) 319-344 η) Μαρίνου Σιγούρου Πῆραν τήν

Πόλη ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν Μελετήματα ἀρ 8 Ἀθῆναι 2003 θ)

Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ ἀρ 9 Ἀθῆναι 2004 ι) Μαρίνου

Σιγούρου Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς (Αὐτοβιογραφία) ὅπ ἀρ 10 ια) laquoἈνέκδοτα hellip κείμενα τοῦ

ποιητοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Πυθαγόρας 23 (2005) 206-211 16 Ἀπό τήν ἴδια οἰκογένεια προερχόταν ὁ προστάτης καί πολιοῦχος τοῦ νησιοῦ Ἅγιος

Διονύσιος κατά κόσμον Δραγανῖγος Σιγοῦρος (1547-1622) Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

Ἅγιος Διονύσιος ὁ Πολιοῦχος Ζακύνθου Ἀθήνα 1969 σ 11-14 β) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

Ἀνθολόγιο ποιημάτων γιά τόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου (Ἀθήνα)

1997 καί γ) Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α Ζακυνθινοί

Ἐπίσκοποι στόν Κόσμο ἐκδ ὅπ Ἀθήνα 2003 σ 97-104 17 Ἀποχαιρετιστήριο ποίημα δημοσίευσε τότε ὁ ἴδιος Marino Sigouros ldquoAdieu a Zanterdquo

Ἐφημ Ἐλπίς Ζάκυνθος 1491908 φ 1719 σ 1 Τό ἴδιο ποίημα στά ἑλληνικά

(laquoἈποχαιρετισμός στή Ζάκυνθοraquo μτφρ Γιάννη Βαρβέρη) βλ στό Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ἡ

Ζάκυνθος στήν ἑλληνική καί ξένη ποίηση ἐκδ laquoΟἱ Φίλοι τοῦ ldquoΠερίπλουrdquoraquo Ἀθήνα 1994 σ

138

7

Μετά τήν ἐπιστροφή του στήν πατρίδα διορίστηκε τό 1909 στό

Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν ὅπου εὐόρκως ὑπηρέτησε μέχρι τήν παραίτησή

του τό 1931 συνδυάζοντας μέ σοβαρότητα καί δεξιοτεχνία τό λειτούργημα

τοῦ δημοσίου ὑπαλλήλου μέ τήν τέχνη τοῦ Λόγου (ποίηση πεζογραφία

μεταφράσεις ταξιδιωτικά αὐτοβιογραφία) καί τίς ἐρευνητικές του

ἐπιδόσεις (ἱστορικά καί κριτικά μελετήματα)

Ὑπηρέτησε σέ διάφορα διπλωματικά πόστα (προξενεῖα ἤ

πρεσβεῖες Σμύρνη Κυδωνιές Σαμψούντα Κάιρο Νάπολη Βενετία

Παρίσι Ἀλεξάνδρεια Ρουμανία) Μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα στιγμή του ἀπό

τήν καριέρα του ἀνά τόν κόσμο μέ ξεχωριστό φιλολογικό ἐνδιαφέρον

ἀξίζει νά μνημονευτεῖ ἐδῶ Εἶναι 23 Μαΐου τοῦ 1926 στήν Ἀλεξάνδρεια

Στό Καζίνο Ἐξέλσιορ δίπλα στή θάλασσα τά λογοτεχνικά περιοδικά

Γράμματα καί Νέα Ζωή παραθέτουν δεῖπνο πρός τιμήν τοῦ

σαραντάχρονου Γενικοῦ Προξένου Μαρίνου Σιγούρου ὁ ὁποῖος -

εὐπαίδευτος ποιητής καί ὁ ἴδιος- ἔφερνε ἀπrsquo τήν πατρίδα αἰθέριες

μετασολωμικές πνοές ἀνακατεμένες μέ ἡδύφωνες ἐμπειρίες του ἀνά τόν

κόσμο Παρευρίσκονται 45 ἄνθρωποι τῆς πνευματικῆς ἐλίτ τοῦ τόπου καί

τῆς ἐποχῆς Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἀπαγγέλλουν ποιήματά τους στήν

ὁμήγυρη ἀπαγγέλλει καί ὁ Σιγοῦρος ἀλλά καί ὁ παριστάμενος στή

συνεστίαση hellipΚωνσταντῖνος Καβάφης18

Ἄς ἀναφέρουμε ἐξάλλου ὅτι τό 1947 συνέβαλε καθοριστικά ὁ

Σιγοῦρος μέσrsquo ἀπό εἰδική ἀποστολή πού τοῦ ἀνατέθηκε ὥστε νrsquo

ἀναγνωρισθεῖ στό ἑλληνικό Κράτος τό δικαίωμα νά ρυθμίζει αὐτό τά τῆς

ἑλληνικῆς ὑπηκοότητας στή Βενετία συμβάλλοντας τά μέγιστα στήν

ἵδρυση τοῦ Ἰνστιτούτου Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας

Ἐν ζωῇ δέν δημοσίευσε βιβλία πολλά παρότι πλεῖστα ὅσα ἔγραψε

καί ἄλλα τόσα δημοσίευσε ἐδῶ κι ἐκεῖ Κατά τόν Γρηγόριο Ξενόπουλο laquoὉ

Μ Σιγοῦρος ἀντίθετrsquo ἀπό ἄλλους πού τό ἔχουν ἐπάγγελμα -γιατί ἄν καί

τόσο ἀφωσιωμένος καί παραγωγικός εἶναι κατάβαθα ἕνας ἐρασιτέχνης- δέν

δημοσιεύει ὅσα γράφει οὔτε δημοσιεύει μέ τή σειρά τους ἐκεῖνα πού ἔχει

γραμμένα (hellip) Καί τοῦτο γιατί δέν γράφει ποτέ γιά νά δημοσιεύσῃ νά

τυπώσῃ˙ γράφει πάντα γιά δική του εὐχαρίστησι καί ἀπό ἀνάγκη ψυχική

(hellip)raquo19

Αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις του ὅσο ζοῦσε ἀναφέρουμε τίς ἀκόλουθες

laquoἘντυπώσεις ἀπό τό Παρίσιraquo [Ἀθῆναι 1910] laquoΟὖγος Φώσκολος (Βιογραφική

μελέτη)raquo [Ἀθῆναι 1915] laquoΘεοφράστου Χαρακτῆρεςraquo [εἰσαγωγή-

μετάφραση Ἀθῆναι 1918 καί 1939] laquoὉ Καλός Ἄνθρωποςraquo [Σάτιρα Ἀθῆναι-

Ἀλεξάνδρεια 1935] laquoΤό ἑλληνικόν πνεῦμα καί ὁ Λεοπάρδηςraquo [Ἀθῆναι 1937]

18 Τό ἀξιοσημείωτο αὐτό γεγονός ἀναφέρεται στό Σ τ ρ α τ ῆ Τ σ ί ρ κ α laquoΚ Π Καβάφης

Σχεδίασμα χρονογραφίας τοῦ βίου τουraquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης [Ἀφιέρωμα στόν Καβάφη]

τεῦχ 108 τ 18 (Δεκέμβριος 1963) 699 19 Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo ὅπ 40 (1946) 783

8

laquoἌσβυστη Φλόγα (1901-1938)raquo [Κέρκυρα 1940] laquoἘκλεκτές Σελίδες

Διηγήματα Ποιήματα Μεταφράσειςraquo [Ἀθήνα 1952] laquoPoeti Italiani (1800-

1950)raquo [Atene 1955]

Ὑπῆρξε πρῶτος Πρόεδρος τοῦ Δ Σ τοῦ Μουσείου Σολωμοῦ καί

Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου

laquoΠαρνασσόςraquo

Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 5 Ὀκτωβρίου 1961

Ο Μ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος καθrsquo ὅλη τή

λογοτεχνική πορεία του θέλησε πολλές φορές νά τιμήσει τόν μεγάλο

συμπατριώτη του Ἔνιωθε τόν ζωογόνο ἥσκιο του αἰσθανόταν τό βάρος

τῆς πρωτοφανοῦς κληρονομιᾶς δυό μάλιστα φορές (τό 1902 ἔφηβος˙ τό δέ

1960 λίγο πρίν πεθάνει) τόν ὕμνησε μέ στίχους ἀπό καρδιᾶς20

συνομιλώντας μυστικά γόνιμα καί ὀφειλετικά μέ τόν laquoἀρχηγέτηraquo Ποιητή

ὅπως σέ ἄλλη περίπτωση τόν ἔχει ὁ ἴδιος ὀνομάσει21

Στίς 25 Ἰουλίου 1956 ἡ Ἐπιτροπή Ζακύνθου γιά τήν

Ἑκατονταετηρίδα μέ ἀπόφασή της ἀνέθεσε στόν Μ Σιγοῦρο (τόν καί

Ἀντιπρόεδρό της) τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τοῦ ἐθνικοῦ βάρδου

laquo (hellip) διά νά καταστῇ ἐγκόλπιον τοῦ Ἑλληνικοῦ κοινοῦ ἀπό τῆς

σπουδαζούσης νεολαίας μέχρι τῶν ἐργατικῶν τάξεων

Πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἐπιθυμεῖ νά σᾶς ἀναθέσῃ τήν συγγραφήν

ἀναλυτικῶν προλεγομένων περί τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου

συμπολίτου μας ἐπειδή κατά γενικήν ὁμολογίαν εἶσθε ὁ ἁρμοδιώτερος

ἄξιος συνεχιστής τῆς μεγάλης παραδόσεως τῆς ἑπτανησιακῆς σχολῆςraquo 22

Τό ἔργο ἔλαβε πράγματι σάρκα καί ὀστά φέρει μάλιστα τά

στοιχεῖα Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω μ ο ῦ Ἅπαντα Ποιήματα καί Πεζά

[Προλεγόμενα Μαρίνου Σιγούρου] ἐκδ Ἐπιτροπῆς Ζακύνθου Ἑορτασμοῦ

Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦ καί Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων ἐν Ἀθήναις 1957 μέ προμετωπίδα τόν Ποιητή σέ σχέδιο τοῦ

Σπύρου Προσαλέντη σελίδες 732 σέ 5000 ἀντίτυπα23 Τά Προλεγόμενα

ὑπό τόν τίτλο laquoΔιονύσιος Σολωμός Ἡ ζωή καί τό ἔργο του (1798-1857)raquo

εἶναι μακροσκελέστατα κι ἐκτείνονται ἀπό τήν 9η ἕως τήν 194η σελίδα τοῦ

ἔργου πλήν τῶν φωτογραφιῶν οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκτός ἀρίθμησης

20 Βλ Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ποιητῶν ἀναθήματα στόν Διονύσιο Σολωμό [Πρόλογος

Σπύρου Ἀλ Καββαδία] ἐκδ Μπάστας-Πλέσσας Ἀθήνα 1998 σ 72-74 21 Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός 1 (1959) 317 22 Τό ἔγγραφο τοῦτο τῆς Ἐπιτροπῆς προτάσσεται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση τοῦ 1957 σ 7

Ὑπογράφεται ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Χρυσόστομο τόν Γεν Γραμματέα Ν

Βαρβιάνη καί τόν Δήμαρχο Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτη (1908-31102006) 23 Σέ φωτογραφική ἀνατύπωση κυκλοφόρησε ἀπό τόν ἴδιο Ὀργανισμό στήν Ἀθήνα τό

1977 σέ 3000 ἀντίτυπα

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

6

Ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος15 ὑπῆρξε γόνος ἐπιφανοῦς οἰκογένειας τοῦ

Τζάντε μέ νορμανδική καταγωγή16 Γιός τοῦ γιατροῦ Ἕκτορος Σιγούρου

καί τῆς Μαριάννας Sforza γεννήθηκε στή Ζάκυνθο στίς 25 ἤ 26

Δεκεμβρίου 1885 Μετά τά πρῶτα γράμματα στό νησί σπούδασε Νομικά

στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν καί ἀναδείχτηκε διδάκτωρ (1908) Στή

συνέχεια ἀναχώρησε17 στή Γαλλία ὅπου παρακολούθησε μαθήματα

Δημοσίου Δικαίου Ἱστορίας καί Φιλοσοφίας στή Σορβόννη

15 Γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦρο βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία

3 (1928) 539-547 β) Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ Λεξικόνhellip ὅπ σ 588 γ) Ε ἰ ρ ή ν η ς Δ ε ν τ ρ ι ν ο ῦ

laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Τό λογοτεχνικό του ἔργοraquo Ἰόνιος Ἀνθολογία 14 (1940) 49-55 δ) Ἰ Ζ ε

ρ β ο ῦ laquoἩ Ἑπτανησιακή ποίηση καί ὁ Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo [πρόλογος τῆς συλλογῆς

laquoἌσβυστη Φλόγαraquo] Κέρκυρα 1940 σ 7-13 ε) Γ Β α λ έ τ α laquoὉ ποιητής Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Αἱ Μοῦσαι 49 (1941) 4-8 στ) Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος

Σιγοῦροςraquo Νέα Ἑστία 40 (1946) 780-790 ζ) Ε ὐ Φ ω τ ι ά δ ο υ laquoΜαρῖνος Σιγοῦροςraquo

[πρόλογος τῆς συλλογῆς laquoἘκλεκτές σελίδεςraquo] Ἀθήνα 1952 σ 5-16 η) Γ Χ α τ ζ ί ν η

laquoΜαρίνου Σιγούρου ldquoἘκλεκτές σελίδες 1901-1952rdquoraquo Νέα Ἑστία 53 (1953) 138 θ) B r u n o

L a v a g n i n i laquoὉ Καζαντζάκης γιά τόν Σιγοῦροraquo ὅπ 71 (1962)136 ι) Ν ί κο υ Γ ρ υ π ά ρ

η laquoΤό ἀνέκδοτο ἔργο τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Νέα Ἑστία 95 (1974) 586 ἑξ καί ια) Δ ι ο ν ύ

σ η Σ έ ρ ρ α laquoἌγνωστο ποίημα τοῦ Νίκου Γρυπάρη γιά τόν Μαρῖνο Σιγοῦροraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 635-641

Ἐκτεταμένη ἐξάλλου βιοβιβλιογραφία γιά τόν Μ Σ ἔχει ἀναπτύξει ὁ Φ α ί δ ω ν

Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ η ς ὁ καί κληρονόμος τοῦ Ἀρχείου του μέσrsquo ἀπό τά παρακάτω

πονήματά του α) laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Κριτική βιογραφίαraquo Νεοελληνικά 2 (1951) -

Παράρτημα σ 24 β) laquoΣυμβολή εἰς τήν ἱστορίαν τῆς Ζακυνθίας οἰκογενείας Σιγούρου ἐπί

Ἑνετοκρατίαςraquo Ἐπετηρίς Μεσαιωνικοῦ Ἀρχείου (Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν) 7 (1957) 84-128 + XVI

+ 3 εἰκ ἐκτός κειμένου (μέ βιβλιογραφία) γ) laquoΛογοτεχνικά πένθη Μαρῖνος Σιγοῦρος

(1885-1961)raquo Ἐφημ Ἡ Καθημερινή (Ἀθηνῶν) 7 καί 10 Ὀκτωβρίου 1961 δ) laquoΜαρίνου

Σιγούρου Ἐκλογή ἀπό τό ποιητικόν του ἔργονraquo Παρνασσός 3 (1961) 574-584 ε) laquoΤά

χειρόγραφα κατάλοιπα τοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐπετηρίς Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν

Σπουδῶν 7 (1991-1992) 100-142 στ) [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα

Ἀθήνα 1993 τ 54 9 ζ) laquoἸταλικά Ποιήματα Μεταφράσεις Μαρίνου Σιγούρου Ἐπετηρίς

Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν 9 (1995-1996) 319-344 η) Μαρίνου Σιγούρου Πῆραν τήν

Πόλη ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν Μελετήματα ἀρ 8 Ἀθῆναι 2003 θ)

Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ ἀρ 9 Ἀθῆναι 2004 ι) Μαρίνου

Σιγούρου Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς (Αὐτοβιογραφία) ὅπ ἀρ 10 ια) laquoἈνέκδοτα hellip κείμενα τοῦ

ποιητοῦ Μαρίνου Σιγούρουraquo Πυθαγόρας 23 (2005) 206-211 16 Ἀπό τήν ἴδια οἰκογένεια προερχόταν ὁ προστάτης καί πολιοῦχος τοῦ νησιοῦ Ἅγιος

Διονύσιος κατά κόσμον Δραγανῖγος Σιγοῦρος (1547-1622) Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ

Ἅγιος Διονύσιος ὁ Πολιοῦχος Ζακύνθου Ἀθήνα 1969 σ 11-14 β) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

Ἀνθολόγιο ποιημάτων γιά τόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου (Ἀθήνα)

1997 καί γ) Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α Ζακυνθινοί

Ἐπίσκοποι στόν Κόσμο ἐκδ ὅπ Ἀθήνα 2003 σ 97-104 17 Ἀποχαιρετιστήριο ποίημα δημοσίευσε τότε ὁ ἴδιος Marino Sigouros ldquoAdieu a Zanterdquo

Ἐφημ Ἐλπίς Ζάκυνθος 1491908 φ 1719 σ 1 Τό ἴδιο ποίημα στά ἑλληνικά

(laquoἈποχαιρετισμός στή Ζάκυνθοraquo μτφρ Γιάννη Βαρβέρη) βλ στό Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ἡ

Ζάκυνθος στήν ἑλληνική καί ξένη ποίηση ἐκδ laquoΟἱ Φίλοι τοῦ ldquoΠερίπλουrdquoraquo Ἀθήνα 1994 σ

138

7

Μετά τήν ἐπιστροφή του στήν πατρίδα διορίστηκε τό 1909 στό

Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν ὅπου εὐόρκως ὑπηρέτησε μέχρι τήν παραίτησή

του τό 1931 συνδυάζοντας μέ σοβαρότητα καί δεξιοτεχνία τό λειτούργημα

τοῦ δημοσίου ὑπαλλήλου μέ τήν τέχνη τοῦ Λόγου (ποίηση πεζογραφία

μεταφράσεις ταξιδιωτικά αὐτοβιογραφία) καί τίς ἐρευνητικές του

ἐπιδόσεις (ἱστορικά καί κριτικά μελετήματα)

Ὑπηρέτησε σέ διάφορα διπλωματικά πόστα (προξενεῖα ἤ

πρεσβεῖες Σμύρνη Κυδωνιές Σαμψούντα Κάιρο Νάπολη Βενετία

Παρίσι Ἀλεξάνδρεια Ρουμανία) Μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα στιγμή του ἀπό

τήν καριέρα του ἀνά τόν κόσμο μέ ξεχωριστό φιλολογικό ἐνδιαφέρον

ἀξίζει νά μνημονευτεῖ ἐδῶ Εἶναι 23 Μαΐου τοῦ 1926 στήν Ἀλεξάνδρεια

Στό Καζίνο Ἐξέλσιορ δίπλα στή θάλασσα τά λογοτεχνικά περιοδικά

Γράμματα καί Νέα Ζωή παραθέτουν δεῖπνο πρός τιμήν τοῦ

σαραντάχρονου Γενικοῦ Προξένου Μαρίνου Σιγούρου ὁ ὁποῖος -

εὐπαίδευτος ποιητής καί ὁ ἴδιος- ἔφερνε ἀπrsquo τήν πατρίδα αἰθέριες

μετασολωμικές πνοές ἀνακατεμένες μέ ἡδύφωνες ἐμπειρίες του ἀνά τόν

κόσμο Παρευρίσκονται 45 ἄνθρωποι τῆς πνευματικῆς ἐλίτ τοῦ τόπου καί

τῆς ἐποχῆς Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἀπαγγέλλουν ποιήματά τους στήν

ὁμήγυρη ἀπαγγέλλει καί ὁ Σιγοῦρος ἀλλά καί ὁ παριστάμενος στή

συνεστίαση hellipΚωνσταντῖνος Καβάφης18

Ἄς ἀναφέρουμε ἐξάλλου ὅτι τό 1947 συνέβαλε καθοριστικά ὁ

Σιγοῦρος μέσrsquo ἀπό εἰδική ἀποστολή πού τοῦ ἀνατέθηκε ὥστε νrsquo

ἀναγνωρισθεῖ στό ἑλληνικό Κράτος τό δικαίωμα νά ρυθμίζει αὐτό τά τῆς

ἑλληνικῆς ὑπηκοότητας στή Βενετία συμβάλλοντας τά μέγιστα στήν

ἵδρυση τοῦ Ἰνστιτούτου Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας

Ἐν ζωῇ δέν δημοσίευσε βιβλία πολλά παρότι πλεῖστα ὅσα ἔγραψε

καί ἄλλα τόσα δημοσίευσε ἐδῶ κι ἐκεῖ Κατά τόν Γρηγόριο Ξενόπουλο laquoὉ

Μ Σιγοῦρος ἀντίθετrsquo ἀπό ἄλλους πού τό ἔχουν ἐπάγγελμα -γιατί ἄν καί

τόσο ἀφωσιωμένος καί παραγωγικός εἶναι κατάβαθα ἕνας ἐρασιτέχνης- δέν

δημοσιεύει ὅσα γράφει οὔτε δημοσιεύει μέ τή σειρά τους ἐκεῖνα πού ἔχει

γραμμένα (hellip) Καί τοῦτο γιατί δέν γράφει ποτέ γιά νά δημοσιεύσῃ νά

τυπώσῃ˙ γράφει πάντα γιά δική του εὐχαρίστησι καί ἀπό ἀνάγκη ψυχική

(hellip)raquo19

Αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις του ὅσο ζοῦσε ἀναφέρουμε τίς ἀκόλουθες

laquoἘντυπώσεις ἀπό τό Παρίσιraquo [Ἀθῆναι 1910] laquoΟὖγος Φώσκολος (Βιογραφική

μελέτη)raquo [Ἀθῆναι 1915] laquoΘεοφράστου Χαρακτῆρεςraquo [εἰσαγωγή-

μετάφραση Ἀθῆναι 1918 καί 1939] laquoὉ Καλός Ἄνθρωποςraquo [Σάτιρα Ἀθῆναι-

Ἀλεξάνδρεια 1935] laquoΤό ἑλληνικόν πνεῦμα καί ὁ Λεοπάρδηςraquo [Ἀθῆναι 1937]

18 Τό ἀξιοσημείωτο αὐτό γεγονός ἀναφέρεται στό Σ τ ρ α τ ῆ Τ σ ί ρ κ α laquoΚ Π Καβάφης

Σχεδίασμα χρονογραφίας τοῦ βίου τουraquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης [Ἀφιέρωμα στόν Καβάφη]

τεῦχ 108 τ 18 (Δεκέμβριος 1963) 699 19 Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo ὅπ 40 (1946) 783

8

laquoἌσβυστη Φλόγα (1901-1938)raquo [Κέρκυρα 1940] laquoἘκλεκτές Σελίδες

Διηγήματα Ποιήματα Μεταφράσειςraquo [Ἀθήνα 1952] laquoPoeti Italiani (1800-

1950)raquo [Atene 1955]

Ὑπῆρξε πρῶτος Πρόεδρος τοῦ Δ Σ τοῦ Μουσείου Σολωμοῦ καί

Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου

laquoΠαρνασσόςraquo

Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 5 Ὀκτωβρίου 1961

Ο Μ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος καθrsquo ὅλη τή

λογοτεχνική πορεία του θέλησε πολλές φορές νά τιμήσει τόν μεγάλο

συμπατριώτη του Ἔνιωθε τόν ζωογόνο ἥσκιο του αἰσθανόταν τό βάρος

τῆς πρωτοφανοῦς κληρονομιᾶς δυό μάλιστα φορές (τό 1902 ἔφηβος˙ τό δέ

1960 λίγο πρίν πεθάνει) τόν ὕμνησε μέ στίχους ἀπό καρδιᾶς20

συνομιλώντας μυστικά γόνιμα καί ὀφειλετικά μέ τόν laquoἀρχηγέτηraquo Ποιητή

ὅπως σέ ἄλλη περίπτωση τόν ἔχει ὁ ἴδιος ὀνομάσει21

Στίς 25 Ἰουλίου 1956 ἡ Ἐπιτροπή Ζακύνθου γιά τήν

Ἑκατονταετηρίδα μέ ἀπόφασή της ἀνέθεσε στόν Μ Σιγοῦρο (τόν καί

Ἀντιπρόεδρό της) τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τοῦ ἐθνικοῦ βάρδου

laquo (hellip) διά νά καταστῇ ἐγκόλπιον τοῦ Ἑλληνικοῦ κοινοῦ ἀπό τῆς

σπουδαζούσης νεολαίας μέχρι τῶν ἐργατικῶν τάξεων

Πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἐπιθυμεῖ νά σᾶς ἀναθέσῃ τήν συγγραφήν

ἀναλυτικῶν προλεγομένων περί τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου

συμπολίτου μας ἐπειδή κατά γενικήν ὁμολογίαν εἶσθε ὁ ἁρμοδιώτερος

ἄξιος συνεχιστής τῆς μεγάλης παραδόσεως τῆς ἑπτανησιακῆς σχολῆςraquo 22

Τό ἔργο ἔλαβε πράγματι σάρκα καί ὀστά φέρει μάλιστα τά

στοιχεῖα Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω μ ο ῦ Ἅπαντα Ποιήματα καί Πεζά

[Προλεγόμενα Μαρίνου Σιγούρου] ἐκδ Ἐπιτροπῆς Ζακύνθου Ἑορτασμοῦ

Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦ καί Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων ἐν Ἀθήναις 1957 μέ προμετωπίδα τόν Ποιητή σέ σχέδιο τοῦ

Σπύρου Προσαλέντη σελίδες 732 σέ 5000 ἀντίτυπα23 Τά Προλεγόμενα

ὑπό τόν τίτλο laquoΔιονύσιος Σολωμός Ἡ ζωή καί τό ἔργο του (1798-1857)raquo

εἶναι μακροσκελέστατα κι ἐκτείνονται ἀπό τήν 9η ἕως τήν 194η σελίδα τοῦ

ἔργου πλήν τῶν φωτογραφιῶν οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκτός ἀρίθμησης

20 Βλ Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ποιητῶν ἀναθήματα στόν Διονύσιο Σολωμό [Πρόλογος

Σπύρου Ἀλ Καββαδία] ἐκδ Μπάστας-Πλέσσας Ἀθήνα 1998 σ 72-74 21 Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός 1 (1959) 317 22 Τό ἔγγραφο τοῦτο τῆς Ἐπιτροπῆς προτάσσεται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση τοῦ 1957 σ 7

Ὑπογράφεται ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Χρυσόστομο τόν Γεν Γραμματέα Ν

Βαρβιάνη καί τόν Δήμαρχο Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτη (1908-31102006) 23 Σέ φωτογραφική ἀνατύπωση κυκλοφόρησε ἀπό τόν ἴδιο Ὀργανισμό στήν Ἀθήνα τό

1977 σέ 3000 ἀντίτυπα

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

7

Μετά τήν ἐπιστροφή του στήν πατρίδα διορίστηκε τό 1909 στό

Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν ὅπου εὐόρκως ὑπηρέτησε μέχρι τήν παραίτησή

του τό 1931 συνδυάζοντας μέ σοβαρότητα καί δεξιοτεχνία τό λειτούργημα

τοῦ δημοσίου ὑπαλλήλου μέ τήν τέχνη τοῦ Λόγου (ποίηση πεζογραφία

μεταφράσεις ταξιδιωτικά αὐτοβιογραφία) καί τίς ἐρευνητικές του

ἐπιδόσεις (ἱστορικά καί κριτικά μελετήματα)

Ὑπηρέτησε σέ διάφορα διπλωματικά πόστα (προξενεῖα ἤ

πρεσβεῖες Σμύρνη Κυδωνιές Σαμψούντα Κάιρο Νάπολη Βενετία

Παρίσι Ἀλεξάνδρεια Ρουμανία) Μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα στιγμή του ἀπό

τήν καριέρα του ἀνά τόν κόσμο μέ ξεχωριστό φιλολογικό ἐνδιαφέρον

ἀξίζει νά μνημονευτεῖ ἐδῶ Εἶναι 23 Μαΐου τοῦ 1926 στήν Ἀλεξάνδρεια

Στό Καζίνο Ἐξέλσιορ δίπλα στή θάλασσα τά λογοτεχνικά περιοδικά

Γράμματα καί Νέα Ζωή παραθέτουν δεῖπνο πρός τιμήν τοῦ

σαραντάχρονου Γενικοῦ Προξένου Μαρίνου Σιγούρου ὁ ὁποῖος -

εὐπαίδευτος ποιητής καί ὁ ἴδιος- ἔφερνε ἀπrsquo τήν πατρίδα αἰθέριες

μετασολωμικές πνοές ἀνακατεμένες μέ ἡδύφωνες ἐμπειρίες του ἀνά τόν

κόσμο Παρευρίσκονται 45 ἄνθρωποι τῆς πνευματικῆς ἐλίτ τοῦ τόπου καί

τῆς ἐποχῆς Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἀπαγγέλλουν ποιήματά τους στήν

ὁμήγυρη ἀπαγγέλλει καί ὁ Σιγοῦρος ἀλλά καί ὁ παριστάμενος στή

συνεστίαση hellipΚωνσταντῖνος Καβάφης18

Ἄς ἀναφέρουμε ἐξάλλου ὅτι τό 1947 συνέβαλε καθοριστικά ὁ

Σιγοῦρος μέσrsquo ἀπό εἰδική ἀποστολή πού τοῦ ἀνατέθηκε ὥστε νrsquo

ἀναγνωρισθεῖ στό ἑλληνικό Κράτος τό δικαίωμα νά ρυθμίζει αὐτό τά τῆς

ἑλληνικῆς ὑπηκοότητας στή Βενετία συμβάλλοντας τά μέγιστα στήν

ἵδρυση τοῦ Ἰνστιτούτου Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας

Ἐν ζωῇ δέν δημοσίευσε βιβλία πολλά παρότι πλεῖστα ὅσα ἔγραψε

καί ἄλλα τόσα δημοσίευσε ἐδῶ κι ἐκεῖ Κατά τόν Γρηγόριο Ξενόπουλο laquoὉ

Μ Σιγοῦρος ἀντίθετrsquo ἀπό ἄλλους πού τό ἔχουν ἐπάγγελμα -γιατί ἄν καί

τόσο ἀφωσιωμένος καί παραγωγικός εἶναι κατάβαθα ἕνας ἐρασιτέχνης- δέν

δημοσιεύει ὅσα γράφει οὔτε δημοσιεύει μέ τή σειρά τους ἐκεῖνα πού ἔχει

γραμμένα (hellip) Καί τοῦτο γιατί δέν γράφει ποτέ γιά νά δημοσιεύσῃ νά

τυπώσῃ˙ γράφει πάντα γιά δική του εὐχαρίστησι καί ἀπό ἀνάγκη ψυχική

(hellip)raquo19

Αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις του ὅσο ζοῦσε ἀναφέρουμε τίς ἀκόλουθες

laquoἘντυπώσεις ἀπό τό Παρίσιraquo [Ἀθῆναι 1910] laquoΟὖγος Φώσκολος (Βιογραφική

μελέτη)raquo [Ἀθῆναι 1915] laquoΘεοφράστου Χαρακτῆρεςraquo [εἰσαγωγή-

μετάφραση Ἀθῆναι 1918 καί 1939] laquoὉ Καλός Ἄνθρωποςraquo [Σάτιρα Ἀθῆναι-

Ἀλεξάνδρεια 1935] laquoΤό ἑλληνικόν πνεῦμα καί ὁ Λεοπάρδηςraquo [Ἀθῆναι 1937]

18 Τό ἀξιοσημείωτο αὐτό γεγονός ἀναφέρεται στό Σ τ ρ α τ ῆ Τ σ ί ρ κ α laquoΚ Π Καβάφης

Σχεδίασμα χρονογραφίας τοῦ βίου τουraquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης [Ἀφιέρωμα στόν Καβάφη]

τεῦχ 108 τ 18 (Δεκέμβριος 1963) 699 19 Γ ρ η γ Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ laquoὉ φίλος μου Μαρῖνος Σιγοῦροςraquo ὅπ 40 (1946) 783

8

laquoἌσβυστη Φλόγα (1901-1938)raquo [Κέρκυρα 1940] laquoἘκλεκτές Σελίδες

Διηγήματα Ποιήματα Μεταφράσειςraquo [Ἀθήνα 1952] laquoPoeti Italiani (1800-

1950)raquo [Atene 1955]

Ὑπῆρξε πρῶτος Πρόεδρος τοῦ Δ Σ τοῦ Μουσείου Σολωμοῦ καί

Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου

laquoΠαρνασσόςraquo

Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 5 Ὀκτωβρίου 1961

Ο Μ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος καθrsquo ὅλη τή

λογοτεχνική πορεία του θέλησε πολλές φορές νά τιμήσει τόν μεγάλο

συμπατριώτη του Ἔνιωθε τόν ζωογόνο ἥσκιο του αἰσθανόταν τό βάρος

τῆς πρωτοφανοῦς κληρονομιᾶς δυό μάλιστα φορές (τό 1902 ἔφηβος˙ τό δέ

1960 λίγο πρίν πεθάνει) τόν ὕμνησε μέ στίχους ἀπό καρδιᾶς20

συνομιλώντας μυστικά γόνιμα καί ὀφειλετικά μέ τόν laquoἀρχηγέτηraquo Ποιητή

ὅπως σέ ἄλλη περίπτωση τόν ἔχει ὁ ἴδιος ὀνομάσει21

Στίς 25 Ἰουλίου 1956 ἡ Ἐπιτροπή Ζακύνθου γιά τήν

Ἑκατονταετηρίδα μέ ἀπόφασή της ἀνέθεσε στόν Μ Σιγοῦρο (τόν καί

Ἀντιπρόεδρό της) τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τοῦ ἐθνικοῦ βάρδου

laquo (hellip) διά νά καταστῇ ἐγκόλπιον τοῦ Ἑλληνικοῦ κοινοῦ ἀπό τῆς

σπουδαζούσης νεολαίας μέχρι τῶν ἐργατικῶν τάξεων

Πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἐπιθυμεῖ νά σᾶς ἀναθέσῃ τήν συγγραφήν

ἀναλυτικῶν προλεγομένων περί τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου

συμπολίτου μας ἐπειδή κατά γενικήν ὁμολογίαν εἶσθε ὁ ἁρμοδιώτερος

ἄξιος συνεχιστής τῆς μεγάλης παραδόσεως τῆς ἑπτανησιακῆς σχολῆςraquo 22

Τό ἔργο ἔλαβε πράγματι σάρκα καί ὀστά φέρει μάλιστα τά

στοιχεῖα Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω μ ο ῦ Ἅπαντα Ποιήματα καί Πεζά

[Προλεγόμενα Μαρίνου Σιγούρου] ἐκδ Ἐπιτροπῆς Ζακύνθου Ἑορτασμοῦ

Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦ καί Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων ἐν Ἀθήναις 1957 μέ προμετωπίδα τόν Ποιητή σέ σχέδιο τοῦ

Σπύρου Προσαλέντη σελίδες 732 σέ 5000 ἀντίτυπα23 Τά Προλεγόμενα

ὑπό τόν τίτλο laquoΔιονύσιος Σολωμός Ἡ ζωή καί τό ἔργο του (1798-1857)raquo

εἶναι μακροσκελέστατα κι ἐκτείνονται ἀπό τήν 9η ἕως τήν 194η σελίδα τοῦ

ἔργου πλήν τῶν φωτογραφιῶν οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκτός ἀρίθμησης

20 Βλ Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ποιητῶν ἀναθήματα στόν Διονύσιο Σολωμό [Πρόλογος

Σπύρου Ἀλ Καββαδία] ἐκδ Μπάστας-Πλέσσας Ἀθήνα 1998 σ 72-74 21 Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός 1 (1959) 317 22 Τό ἔγγραφο τοῦτο τῆς Ἐπιτροπῆς προτάσσεται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση τοῦ 1957 σ 7

Ὑπογράφεται ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Χρυσόστομο τόν Γεν Γραμματέα Ν

Βαρβιάνη καί τόν Δήμαρχο Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτη (1908-31102006) 23 Σέ φωτογραφική ἀνατύπωση κυκλοφόρησε ἀπό τόν ἴδιο Ὀργανισμό στήν Ἀθήνα τό

1977 σέ 3000 ἀντίτυπα

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

8

laquoἌσβυστη Φλόγα (1901-1938)raquo [Κέρκυρα 1940] laquoἘκλεκτές Σελίδες

Διηγήματα Ποιήματα Μεταφράσειςraquo [Ἀθήνα 1952] laquoPoeti Italiani (1800-

1950)raquo [Atene 1955]

Ὑπῆρξε πρῶτος Πρόεδρος τοῦ Δ Σ τοῦ Μουσείου Σολωμοῦ καί

Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου

laquoΠαρνασσόςraquo

Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 5 Ὀκτωβρίου 1961

Ο Μ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι ὁ Μαρῖνος Σιγοῦρος καθrsquo ὅλη τή

λογοτεχνική πορεία του θέλησε πολλές φορές νά τιμήσει τόν μεγάλο

συμπατριώτη του Ἔνιωθε τόν ζωογόνο ἥσκιο του αἰσθανόταν τό βάρος

τῆς πρωτοφανοῦς κληρονομιᾶς δυό μάλιστα φορές (τό 1902 ἔφηβος˙ τό δέ

1960 λίγο πρίν πεθάνει) τόν ὕμνησε μέ στίχους ἀπό καρδιᾶς20

συνομιλώντας μυστικά γόνιμα καί ὀφειλετικά μέ τόν laquoἀρχηγέτηraquo Ποιητή

ὅπως σέ ἄλλη περίπτωση τόν ἔχει ὁ ἴδιος ὀνομάσει21

Στίς 25 Ἰουλίου 1956 ἡ Ἐπιτροπή Ζακύνθου γιά τήν

Ἑκατονταετηρίδα μέ ἀπόφασή της ἀνέθεσε στόν Μ Σιγοῦρο (τόν καί

Ἀντιπρόεδρό της) τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τοῦ ἐθνικοῦ βάρδου

laquo (hellip) διά νά καταστῇ ἐγκόλπιον τοῦ Ἑλληνικοῦ κοινοῦ ἀπό τῆς

σπουδαζούσης νεολαίας μέχρι τῶν ἐργατικῶν τάξεων

Πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἐπιθυμεῖ νά σᾶς ἀναθέσῃ τήν συγγραφήν

ἀναλυτικῶν προλεγομένων περί τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ μεγάλου

συμπολίτου μας ἐπειδή κατά γενικήν ὁμολογίαν εἶσθε ὁ ἁρμοδιώτερος

ἄξιος συνεχιστής τῆς μεγάλης παραδόσεως τῆς ἑπτανησιακῆς σχολῆςraquo 22

Τό ἔργο ἔλαβε πράγματι σάρκα καί ὀστά φέρει μάλιστα τά

στοιχεῖα Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω μ ο ῦ Ἅπαντα Ποιήματα καί Πεζά

[Προλεγόμενα Μαρίνου Σιγούρου] ἐκδ Ἐπιτροπῆς Ζακύνθου Ἑορτασμοῦ

Ἑκατονταετηρίδος Σολωμοῦ καί Ὀργανισμοῦ Ἐκδόσεως Σχολικῶν

Βιβλίων ἐν Ἀθήναις 1957 μέ προμετωπίδα τόν Ποιητή σέ σχέδιο τοῦ

Σπύρου Προσαλέντη σελίδες 732 σέ 5000 ἀντίτυπα23 Τά Προλεγόμενα

ὑπό τόν τίτλο laquoΔιονύσιος Σολωμός Ἡ ζωή καί τό ἔργο του (1798-1857)raquo

εἶναι μακροσκελέστατα κι ἐκτείνονται ἀπό τήν 9η ἕως τήν 194η σελίδα τοῦ

ἔργου πλήν τῶν φωτογραφιῶν οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκτός ἀρίθμησης

20 Βλ Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α Ποιητῶν ἀναθήματα στόν Διονύσιο Σολωμό [Πρόλογος

Σπύρου Ἀλ Καββαδία] ἐκδ Μπάστας-Πλέσσας Ἀθήνα 1998 σ 72-74 21 Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός 1 (1959) 317 22 Τό ἔγγραφο τοῦτο τῆς Ἐπιτροπῆς προτάσσεται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση τοῦ 1957 σ 7

Ὑπογράφεται ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Χρυσόστομο τόν Γεν Γραμματέα Ν

Βαρβιάνη καί τόν Δήμαρχο Ζακυνθίων Νικ Φιλιώτη (1908-31102006) 23 Σέ φωτογραφική ἀνατύπωση κυκλοφόρησε ἀπό τόν ἴδιο Ὀργανισμό στήν Ἀθήνα τό

1977 σέ 3000 ἀντίτυπα

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

9

Γράφτηκαν σύμφωνα μέ σχετική σημείωση τοῦ ἴδιου στό τέλος τοῦ

μελετήματος στό Ἀκρωτῆρι24 Ζακύνθου τόν Αὔγουστο τοῦ 1956

Ἡ ἔκδοση αὐτή προκάλεσε ὅμως τήν ἔντονη δυσφορία τοῦ

σολωμιστῆ Λίνου Πολίτη25 Καθηγητῆ στό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ὁ

ὁποῖος μάλιστα τήν ἐξέφρασε ἄμεσα μέ μακροσκελές ὑπόμνημά του πρός

τόν Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας Οἱ ἀντιρρήσεις του ἀφοροῦσαν στή

μεροληπτική ἐπιλογή τοῦ ἴδιου τοῦ ἐπιμελητῆ στήν ἀπό μέρους του

μεθοδολογία παρουσίασης τῶν σολωμικῶν κειμένων καί στή

διηγηματική ἀνεκδοτολογική ἕως καί ἀφελῆ ἀντιμετώπιση τοῦ Ποιητῆ

καί τοῦ ἔργου του στά Προλεγόμενα Σιγούρου Καί ὅλrsquo αὐτά μέ δημόσια

χρήματα ἀπrsquo τόν κρατικό Ὀργανισμό Ἐκδόσεως Σχολικῶν Βιβλίων Τrsquo

ὀργισμένο αὐτό ὑπόμνημα ἔγινε μάλιστα γνωστό εὐρύτερα μέσω τῆς

Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὅπου δημοσιεύτηκε σrsquo ἑπτά συνέχειες

ἀπό τόν Μάρτιο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1958 ὑπό τόν τίτλο laquoἝνα

κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη Ἡ ἔκδοσις τῶν Ἁπάντων τοῦ Διονυσ

Σολωμοῦraquo 26

Δυό μῆνες ἀργότερα ἄρχισε νά δημοσιεύεται στήν ἴδια Ἐφημερίδα

(σrsquo ἕντεκα συνέχειες δηλαδή ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν

Ἀπρίλιο τοῦ 1959) ἡ μέ καλυμμένη ἀγανάκτηση συνταγμένη ἀπάντηση

τοῦ Σιγούρου μέ τίτλο laquoἝνα κριτικοφιλολογικό ντοκουμέντο τοῦ

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ Λίνου Πολίτη ldquoΤά Ἅπαντα

Σολωμοῦrdquo ἐνώπιον τῆς Δικαιοσύνης Μία ἀπάντησις τοῦ κ Μαρίνου

Σιγούρουraquo27 Ἀπό αὐτήν πληροφορούμαστε κατrsquo ἀρχήν ὅτι ὁ Λ Πολίτης

24 Στήν περιοχή Ἀκρωτῆρι τῆς Ζακύνθου ἦταν τό σπίτι-ἐρημητήριο τοῦ Μ Σ Ὁ ἴδιος ἔχει

ποιήσει σχετικό τρίστιχο γιά τόν ὄμορφο ἐκεῖνο τόπο τῆς ἑκούσιας μόνωσής του

laquoΚι ἄν ἐτριγύρισα πολλές χῶρες κοσμοπολίτης

δέν εἶμαι Πάντα τῆς μικρῆς πατρίδος μου ὁ μαγνήτης

μrsquo ἔσερνε κι ἔμεινα πιστός τοῦ Ἀκρωτηριοῦ ἐρημίτηςraquo

Βλ Φ Κ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Ἀνέκδοτα ποιητικά κείμενα τοῦ Μαρίνου Σιγούρου ὅπ

σ 91 25 Γιά τόν Λίνο Πολίτη (1906-1982) βλ α) Τιμητικό τόμο laquoΜνήμη Λίνου Πολίτηraquo

Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Φιλοσοφικῆς Σχολῆς ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 1988 καί β) [Ἀ ν ω ν

ύ μ ο υ] [σχετικό λῆμμα] Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα Ἀθήνα 1992 τ 50 72 ἑξ 26 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 1931958 φ 52 σ 2 - 341958 φ 53 σ 2 - 2341958

φ 54 σ 2 - 551958 φ 55 σ 2 - 961958 φ 57 σ 2 - 2361958 φ 58 σ 2 - 771958 φ 59 σ

2 27 Βλ Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 - 6101958 φ 64 σ 2 -

20101958 φ 65 σ 2 - 27111958 φ 67 σ 2 - 9121958 φ 68 σ 2 - 22121958 φ 69 σ 2 -

811959 φ 70 σ 2 - 1911959 φ 71 σ 2 - 2321959 φ 53 σ 2 - 931959 φ 74 σ 2 -

1341959 φ 76 σ 2 Πρβλ καί τήν κριτική Νίκου Γρυπάρη laquoΤά Ἅπαντα τοῦ Ἐθνικοῦ

Ποιητοῦ καί τά Προλεγόμενα τοῦ κ Μαρίνου Σιγούρουraquo Ἐφημ Ὁ Ταχυδρόμος τῆς

Ζακύνθου Ζάκυνθος 3041959 φ 32 σ 8-10

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

10

δέν ἀρκέστηκε μόνο στό Ὑπόμνημά του ἀλλά ὑπέβαλε συνάμα μήνυση28

κατά Σιγούρου (2821958) διότι προέβη σέ δημοσίευση σολωμικῶν ἔργων

τά ὁποῖα ἐκεῖνος ἤδη εἶχε συμπεριλάβει σέ δική του ἔκδοση29 Τό ἐν

Ἀθήναις Συμβούλιο Πλημμελειοδικῶν μέ τήν ἀπό 1461958 (ἀρ 2519)

ἀπόφασή του ἀπέρριψε ὁμόφωνα τή μήνυση Πολίτη

Ἡ Σύνταξη πάντως τῆς Ἐφημερίδας Ἠχώ τῆς Ζακύνθου κάνει ἕνα

σχόλιο πού προκαλεῖ ἔκπληξη Τονίζει μέ ἀπρόσμενη αὐστηρότητα καί

ὀξύτητα ὅτι laquo(hellip) ὑπαίτιον ὅλης αὐτῆς τῆς ἀναταραχῆς -καί τῆς ἐν γένει

ἀποτυχίας τοῦ ἔτους Σολωμοῦ- θεωρεῖ τήν Τοπικήν Ἐπιτροπήν ἐν τῷ

Συνόλῳ της ἡ ὁποία ἐπέτρεψεν ἵνα ἡ 100)τηρίς τοῦ Σολωμοῦ χρησιμοποιηθῇ

ὡς μέσον αὐτοπροβολῆς καί αὐτοθαυμασμοῦ διά τῆς μεθόδου τοῦ ldquoΘόδωρος

κερνᾶ - Θόδωρος πίνειrdquo Ἐάν ἡ ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἐπραγματοποιεῖτο τῇ

συνεργασίᾳ ὅ λ ω ν τ ῶ ν Σ ο λ ω μ ι σ τ ῶ ν -τήν ὁποίαν ἡ Ἐπιτροπή ε ἶ χ

ε κ α θ ῆ κ ο ν νά προκαλέσῃ καί νά ἐξασφαλίσῃ- καί τό ἔργον θά ἀπέβαινε

μνημειῶδες καί τίποτε ἀπό ὅσα ἐπηκολούθησαν δέν θά ἀνέκυπτε (hellip) ἡ

ἔκδοσις τῶν ldquoἁπάντωνrdquo ἀπό αὐτόν [ἐννοεῖ τόν Σιγοῦρο] καί καθrsquo ὅν τρόπον

ἐγένετο δυνατόν νά μαρτυρῇ στοργήν ἐνίων Ζακυνθίων πρός τόν κ

Σιγοῦρον οὐδεμίαν ὅμως μαρτυρεῖ στοργήν τοῦ κ Σιγούρου πρός τήν

Ζάκυνθονraquo30

Ἐν τῷ μεταξύ ὁ Μ Σιγοῦρος εἶχε ἀναλάβει καί πραγματοποίησε

τήν κεντρική ὁμιλία31 τῶν ἐπίσημων σολωμικῶν ἐκδηλώσεων32 στίς 22

28 Δέν εἶναι πάντως ἡ πρώτη φορά κατά τήν ὁποίαν ὑπόθεση περί τόν Σολωμό ὁδηγεῖται

στά δικαστήρια Πρβλ α) Λ ε ω ν ί δ α Κ Κ α ρ ν ά ρ ο υ Ὁ Σολωμός κρινόμενος Μιά

φιλολογική Δίκη στήν Πάτρα τό 1928 Πάτρα 1998 καί β) Ν ί κ ο υ Γ ρ υ π ά ρ η

Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα ὅπ σ 117-124 (κεφάλαιο laquoὉ Κώστας

Καιροφύλας καί τά χειρόγραφα τοῦ Σολωμοῦraquo) 29 Ἐννοεῖ τήν ἔκδοση τῶν laquoἉπάντωνraquo τήν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπιμελήθηκε ἐκδ Ἑταιρεία

Ἴκαρος τ Ι 1948 καί τ ΙΙ 1955 30 Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 2291958 φ 63 σ 2 31 [Μ α ρ ί ν ο υ Σ ι γ ο ύ ρ ο υ] laquoΛόγος γιά τήν Ἑκατονταετηρίδα τοῦ Σολωμοῦ (1857-

1957) Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-1959) 154-160 Περισσότερα βλ παρακάτω στά σχετικά

μέ τήν ἐπιστολή ἀρ 5 32 Δυό τύποι Προγραμμάτων δυσεύρετων σήμερα κυκλοφόρησαν ἀπό τήν Ἐπιτροπή γιά

τίς τιμητικές ἐκδηλώσεις τοῦ 1957 στή Ζάκυνθο

α) Ἕνα ὁριζόντιο τετρασέλιδο μέ μπλέ τυπογραφικά στοιχεῖα πού ἔχει τή μορφή

πρόσκλησης διαστάσεων 20Χ148 ἑκ τύποις Κ Χ Ροδόπουλου-Πάτραι μέσα σέ ἀνάλογο

φάκελο ἀλληλογραφίας μέ τό λογότυπο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀξίζει νά μεταφέρουμε ἐδῶ τό

σύντομο κείμενο τῶν δύο ἐσωτερικῶν σελίδων

laquo ldquoΜακρύς ὁ λάκκος πού ἄνοιξε καί κλεῖ τόν γίγαντά μουrdquo

Ἡ Ζάκυνθος περήφανα προβάλλει τόν τιτάνειο τύμβο πάνου στήν ἱερή της γῆ καί

καλεῖ σέ προσκλητήριο πνευματικό τίς ἁπανταχοῦ τοῦ κόσμου φιλελεύθερες κιrsquo εὐγενικές

ψυχές

Ὁ Σολωμός σάν μεγάλος πνευματικός καθοδογητής καί μέ ἄφθαστη καλλιτεχνική

δύναμι προσπαθεῖ νά ἐνσαρκώσῃ τίς ὑψηλότερες ἰδέες γιά μια κοσμοθεωριακή θεμελίωσι

Στοχάζεται Σκέψου βαθιά καί σταθερά τή φύσι τῆς Ἰδέας πρίν πραγματοποιήσης τό

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

11

Φεβρουαρίου 1957 (Διοικητήριο τῆς Ζακύνθου) Τό κείμενο τῆς ὁμιλίας

αὐτῆς ἀποτελεῖ μιά συνοπτική θαυμαστική θέαση τοῦ φαινομένου

Σολωμός ὑπό τύπον πανηγυρικοῦ τῆς ἑορτῆς δίχως ἰδιαίτερες ἤ

ἐπιστημονικῶν ἀξιώσεων πτήσεις

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

[1]

Παρασκευή 18 Νβρίου 193233

Ἀκρωτῆρι34

Ἀγαπητέ Λεωνίδα35

ποίημα Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῇ τό οὐσιαστικώτερο καί ὑψηλότερο περιεχόμενο τῆς

ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ Π α τ ρ ί δ α καί ἡ Π ί σ τ ι ς

Τήν ποίησι τοῦ Σολωμοῦ θά σέβωνται οἱ αἰῶνες καί τό ἔργο του ldquoσάν θεῖος ναός γιά

τοῦ ἰδανικοῦ τή λατρείαrdquo πάντοτε θά ἐμπνέῃ καί θά καθοδηγῇ

Μέ συναίσθηση τοῦ μεγάλου χρέους της πρός τήν ἀθάνατη μνήμη τοῦ ἐπιφανοῦς

παιδιοῦ της ἡ ἀπό τή στάχτη τῶν τραγικῶν ἐρειπίων της ἀναγεννωμένη Ζάκυνθος

ὀργανώνει ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τό 1957 πού δίκαια θεωρεῖται σάν ldquoἔτος Σολωμοῦrdquo

Σήμερα 22-2-1957 πού συμπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ

μεγάλου ὑμνητῆ τῆς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ἡ γενέτειρά του γιορτάζει τήν μεγάλη ἐπέτειο μέ

πάνδημο συμμετοχή

bull Θά λάβουν χώρα ἀποκαλυπτήρια εἰς τόν λόφον Στράνη τῆς εὐγενῶς

δωρηθείσης προτομῆς τοῦ ποιητοῦ ὑπό τοῦ κ Ι ΠΑΣΣΑ

bull Μνημόσυνον εἰς τόν τάφον τοῦ Ποιητῆ

bull Ὁμιλία τοῦ Λογοτέχνου κ Μαρίνου Σιγούρου

bull Καί ἐκτέλεσις μελοποιηθέντων ποιημάτων Του ἀπό τή Φιλαρμονική

Ζακύνθου ὑπό τόν κ Δ Βισβάρδη καί τή Χορωδία Ἐρασιτεχνῶν ὑπό τόν κ Ἰ

Βῖτσονraquo

β) Ἕνα κατακόρυφο τετρασέλιδο διαστάσεων Α4 γιά εὐρεία μᾶλλον διανομή

τύποις Ἰ Μάργαρη-Ζάκυνθος Περιλαμβάνει ἀναλυτικά τό παραπάνω Πρόγραμμα

ἔχοντας ἐπιπλέον καί ὅσα θά γίνονταν τήν Πέμπτη 21-2-1957 Ἀναφέρει τέλος τούς

προσκεκλημένους (τόν Κλῆρο τίς τοπικές Ἀρχές λεπτομερῶς τόν Λαό καί τούς

Προξένους τῶν ξένων Κρατῶν) φέρει ἡμερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1957 καί ὑπογράφεται

ἀπό τόν Πρόεδρο Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο τόν Δήμαρχο Νικ Φιλιώτη καί

τόν Γεν Γραμματέα Νικ Βαρβιάνη

[Θερμές εὐχαριστίες ἐκφράζονται ἐδῶ πρός τήν Ἐπιμελήτρια τοῦ Μουσείου

Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων κ Κατερίνα Δεμέτη-Λιβέρη ἀρχαιολόγο-ἐρευνήτρια

γιά τήν πολύτιμη ἀρωγή της στήν περιδιάβαση τῶν Ἀρχείων τοῦ Μουσείου] 33 Χειρόγραφη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες τετρασέλιδου

ὑποκίτρινου καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 15Χ202 ἑκ 34 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 24 35 Εἶναι σαφῶς μιά ἔκφραση οἰκειότητας Ὑπάρχει σχέση ἀλληλοσεβασμοῦ καί φιλίας

μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πνευματικῶν προσωπικοτήτων Ὁ Ζώης εἴκοσι καί πλέον χρόνια

μεγαλύτερος ἀπrsquo τόν Σιγοῦρο παραδέχεται τά προσόντα τοῦ κοσμογυρισμένου ποιητῆ κι

ἐκεῖνος ἀμοιβαῖα φερόμενος σέβεται βαθύτατα τόν ὑποδειγματικό ζακυνθινοδίφη μέ

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

12

Εἶχα παρακαλέσει τόν κ Σπῦρο Μινῶτο36 νά παραλάβῃ τήν

φωτογραφική πλᾶκα τῆς εἰκόνας τοῦ Σολωμοῦ καί νά τήν παραδώσῃ εἰς τόν

ἐν Ἀθήναις φίλον μου37 Γράψε μου σέ παρακαλῶ ἄν τοῦ τήν παρέδωσες

τίς πλεῖστες ὅσες διασυνδέσεις μέ τά κυριότερα κέντρα πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς (πχ

Εὐρώπη Κωνσταντινούπολη κἀ) παρότι ζεῖ κι ἐργάζεται στά περιορισμένα ὅρια τοῦ

γενέθλιου νησιοῦ μέχρι τότε τοὐλάχιστον πού λόγῳ γηρατειῶν ἀναγκάζεται νά

διαμείνει στήν Ἀθήνα Ὁ Σιγοῦρος μάλιστα ἔχει γράψει [στό Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς

(Αὐτοβιογραφία) ὅπ σ 120] ὅτι ὁ Ζώης τόν βοήθησε τά μέγιστα στίς πρῶτες του

ἔρευνες στό Ἀρχειοφυλακεῖο laquoμέ προθυμία καλοσύνη καί σοφία πού δέν τίς ἐλησμόνησα

ποτέ Σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μου ὅπου κι ἄν τριγύρισα στόν κόσμο ἀπό λαϊκές

ταβέρνες ὥς βασιλικά παλάτια πουθενά δεν ἐπέρασα ὧρες περισσότερο εὐχάριστες ἀπό

ἐκεῖνες πού ἐγνώρισα στό ἡσκιόφωτο ἰσόγειο τοῦ ζακυθινοῦ Ἀρχειοφυλακείου (hellip)raquo

Στήν 85ετηρίδα τοῦ χαλκέντερου ἱστορικοῦ πού πραγματοποιήθηκε στή

Ζάκυνθο στίς 5 Μαΐου 1951 καί παρευρέθηκαν ὡς ὁμιλητές σημαντικοί ἄνθρωποι τῶν

Γραμμάτων ἐξ Ἀθηνῶν ὁ Σιγοῦρος εὑρισκόμενος στήν πρωτεύουσα ἔστειλε μέ τόν Στ

Σκοπετέα [βλ γιrsquo αὐτόν παρακάτω ὑποσημείωση ἀρ 78] ἕναν τετράστιχο laquoἔμμετρο

χαιρετισμόraquo του εἰδικά συνθεμένο γιά τήν ἐπέτειο μέ τίτλο laquoΣτόν Ἱστορικό Λεωνίδα Ζώη

(γιά τά 85 του χρόνια)raquo [Τά περί τοῦ τετράστιχου Σιγούρου πού σώζεται καί στό Ἀρχεῖο

Ζώη-Γρυπάρη βλ Σ τ α ύ ρ ο υ Χ Σ κ ο π ε τ έ α laquoὉ Λεωνίδας Ζώης καί τό ἔργο τουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 26 (2006) 315-318 Τό πρόγραμμα τῆς ἐπετείου βλ ὅπ σ 15 καί τά

τῆς γιορτῆς βλ Δ ι ο ν ύ σ η Ν Μ ο υ σ μ ο ύ τ η laquoΛεωνίδας Χ Ζώης ndash Κωστῆς

Μπαστιᾶςraquo ὅπ σ31 Πρβλ Σ τ έ λ ι ο υ Τ ζ ε ρ μ π ί ν ο υ ὅπ καί τό β΄ μέρος τῆς

παραπάνω ὑποσημείωσης ἀρ 10]

Ὁ Ζώης ἀπάντησε κατασυγκινημένος καί κατευχαριστημένος Τό γράμμα του

[ἀνέκδοτο προερχόμενο κι αὐτό ἀπό τό Ἀρχεῖο Ζώη-Γρυπάρη] φέρει τήν ἡμερομηνία τῆς

γιορτῆς τῆς 85ετηρίδας Ὀνομάζει τόν Μαρῖνο laquoΜαράκηraquo κατά τήν προσφιλῆ

μεταποίηση τοῦ συγκεκριμένου ὀνόματος ἀπrsquo τούς Ζακυνθινούς ὅταν ἐπιθυμοῦν νά

δείξουν στόν συνομιλητή τους μεγάλη οἰκειότητα

laquoΖακ 5 Μαΐου 1951 Ἀγαπητέ μου Μαράκη

Εἶναι εὐχάριστο ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου νά ποτίζεται κάποτε μέ τή δροσία τῆς

ἁγνῆς καί στοργικῆς ἀγάπης

Ἀλλά σύ πού ποτέ δέν ἔλειψες νά τήν δροσίζῃς ἄφθονη καί μυρωμένη αὐτή τή

δροσιά τήν ἔχυσες στήν καρδιά μου μέ τό τρυφερό ποίημά σου στή γιορτή μου

Λόγια δέν βρίσκω νά σrsquo εὐχαριστήσω σοῦ στέλλω μονάχα δυό φιλιά μου καί δέξου

τα ὅπως πάντα βγαλμένα ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου

Αἰώνιος ἀδελφικός σου φίλος ΛΖ

Κ Μαρ Σιγοῦρονraquo 36 Ὁ Σπύρος Μινῶτος γιός τοῦ Διονυσίου Μινώτου καί τῆς Μαρίας Ξυδάκτυλου

γεννήθηκε τό 1897 στή Ζάκυνθο καί ὑπῆρξε ὑπάλληλος τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου

Eastern Μετά τήν παραίτησή του ἀσχολήθηκε μέ τή λογοτεχνία καί τή δημοσιογραφία

δημοσιεύοντας πολλά φιλολογικο-ιστορικά μελετήματα καί ἄρθρα Στίς 31 Ἰουλίου 1925

νυμφεύτηκε τή διαπρεπή λογοτέχνιδα Μαριέττα Γιαννοπούλου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στό ναό τῆς Ὀδηγήτριας ἀπό τόν ἱερέα Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου)] Τό 1931 κατέστη πτυχιοῦχος Νομικῆς τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1931 ἀπέκτησαν τόν γιό τους Διονύσιο-Ἄγγελο μά τό 1936 ὁ

γάμος τους διαλύθηκε Τόν Μάρτιο τοῦ 1940 ἀπέσπασε Ἔπαινο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν

γιά τή μελέτη του laquoἩ κατεδάφισις τῶν φρουρίων τῆς Κερκύρας καί ἡ οὐδετεροποίησις τῆς

νήσουraquo Τό 1945 μετανάστευσε στήν Ἀμερική ὅπου ἐξέδιδε τήν Ἐφημερίδα Νέα Ὑόρκη

ἐνῷ νυμφεύτηκε τή Μαίρη Σκόκου καταγόμενη ἀπό τήν Τρίπολη Πέθανε στήν Ἀθήνα

στίς 22 Αὐγούστου 1988 καί τάφηκε στή Ζάκυνθο Βλ α) Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

13

Ἐπίσης σέ θερμοπαρακαλῶ νά παραγγείλῃς ἐσπευσμένως ὁ ἴδιος

(ἀφοῦ συμφωνήσῃς σύ οἵαν τιμήν ἐγκρίνῃς τήν ὁποίαν θά σοῦ καταβάλω

ἐγώ) εἰς τόν ἴδιον φωτογράφον δυό φωτογραφικές πλάκες τῆς προτομῆς38

πού εὑρίσκεται εἰς τόν Ἅγιον Μάρκον39 Ἡ στήλη περιττόν νά

περιλαμβάνεται εἰς τήν φωτογραφική πλᾶκα Νά εἶναι μόνη ἡ προτομή σέ

μεγάλο μέγεθος Ἡ μία φωτογραφία νά εἶναι ὅλον τό πρόσωπον (en face) ἡ

δέ ἄλλη τό πλαγινόν μέρος (profil) Πρέπει νά φαίνεται πολύ καθαρά ἡ

φυσιογνωμία Νά ἐξηγήσῃς εἰς τόν φωτογράφον ἀλλά καλόν θά ἦτο νά ἦσο

παρών κατά τήν φωτογράφησιν Ἴσως διά τήν τοποθέτησιν τῆς μηχανῆς θά

ἦτο μέρος κατάλληλον ἡ ταράτσα τῆς λέσχης40 Πρέπει οἱ πλάκες νά εἶναι

ἕτοιμες διά νά τίς παραλάβω τήν Δευτέραν ἄν φύγω41 Ἄλλως θά φροντίσῃς

νά μοῦ τίς στείλῃς σύ εἰς Ἀθήνας

laquoΧρονολόγιο γιά τή Μαριέττα Γιαννοπούλου - Μινώτουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 22 (2002)

211-236 καί β) Δ ι ο ν ύ σ η - Ἄ γ γ ε λ ο υ Μ ι ν ώ τ ο υ laquoἌσβεστες μνῆμεςraquo ὅπ σ 243-

255 37 Ἄγνωστο σέ ποιόν φίλο ἀναφέρεται Ἐδῶ ὑπονοεῖται ὅτι ὁ Σιγοῦρος κάτι περί τοῦ

Σολωμοῦ ἑτοιμάζει ὥστε χρειάζεται σχετικό φωτογραφικό ὑλικό γιά τό ὁποῖο

προσεγγίζει τόν ἀγαπητό του φίλο Λεωνίδα Παρά τίς ἔρευνές μας σέ διάφορες ἐκδόσεις

καί περιοδικά δέν κατορθώσαμε νά ἐντοπίσουμε ὁτιδήποτε Ἄν κάτι ἔχει δημοσιεύσει ὁ

ἴδιος ὁ Μ Σ σέ κάποια ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς ἄγνωστοhellip Οἱ νεότεροι ἐρευνητές -

δυστυχέστατα- δέν ἔχουμε πλέον πρόσβαση στή Δημόσια Βιβλιοθήκη τῆς Ζακύνθου

ὅπου ἀπόκεινται οἱ ἱστορικές ἐφημερίδες τοῦ τόπου μας γιά μιά σειρά παράλογους

λόγους πού δέν εἶναι τῆς παρούσηςhellip 38 Μετά τή μετακομιδή τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ ἀπό τήν Κέρκυρα στή Ζάκυνθο τό 1865

καί τήν ἀπόφαση νά ταφοῦν στήν Πλατεία Ἁγ Μάρκου ὁ τάφος κοσμήθηκε μέ μιά

προτομή τοῦ Ποιητῆ ἔργο τῶν Τηνιακῶν γλυπτῶν ἀδελφῶν Γεωργίου καί Λαζάρου

Φυτάλη [Ἰδιαίτερα γιά τόν Λάζαρο (Ὑστέρνια Τήνου 1831-Ἀθήνα 1909) βλ Μ α ρ ί α ς Κ

α τ σ α ν ά κ η ndash Μ ά ν ο υ Σ τ ε φ α ν ί δ η (σχετικό λῆμμα) Πάπυρος Λαρούς

Μπριτάννικα Ἀθήνα 1994 τ 60 230] Τό 1968 τά ὀστά τοῦ Μεγάλου Ζακυνθίου

μεταφέρθηκαν μαζί μέ τά ὀστά τοῦ Κάλβου ἐντός Μαυσωλείου Τό ἔργο τῶν Ἀδελφῶν

Φυτάλη μεταφέρθηκε τότε κι αὐτό μέσα στό Μαυσωλεῖο δεσπόζοντας ἤδη ἀνάμεσα

στούς τάφους τῶν Δύο Βλ α) Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoἝνα κείμενο τοῦ Ν Γρυπάρη γιά

τόν τάφο τοῦ Διον Σολωμοῦraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 19 (1998) 176-180 καί β) Γ ι ά ν ν η Δ ε

μ έ τ η laquoὉ νόστος τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦraquo ὅπ 20 (1999-2000) 373-394 Ἐξαντλητική

βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ Συμβολή στή

βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦ ἀπό τά περιοδικά καί τίς ἐφημερίδες τῆς Ζακύνθου (1848-

1998) ἐκδ Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Ζάκυνθος 1999 σ 226-244 39 Γιά τήν ἱστορική Πλατεία Ἁγίου Μάρκου βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η Λεξικόνhellip ὅπ σ

536 40 Γιά τή Λέσχη laquoὉ Ζάκυνθοςraquo καί γιά τόν πολύ σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό της ρόλο

βλ α) Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η ὅπ σ 212 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος

(Πεντακόσια Χρόνια) 1478-1978 Ἀθήνα 1979 τ 1 (Καστρόλοφος καί Αἰγιαλός) 215 καί γ) Ἀ

ν α σ τ α σ ί ο υ Γ Σ τ ρ α β ό λ ε μ ο υ laquoΛέσχη ὁ Ζάκυνθοςraquo Ἱστορία - Προοπτική

Ζάκυνθος 1995 41 Παρά τίς ἔρευνες δέν κατορθώσαμε νrsquo ἀνεύρουμε πρός τί ὁ Σιγοῦρος παραγγέλλει τήν

φωτογράφηση τῆς προτομῆς Σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς [βλ καταγραφή Γ ε

ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ ὅπ] μετά τό 1902 δέν προκύπτει δημόσια

τοὐλάχιστον συζήτηση περί τῆς προτομῆς μέχρι τό 1934 ὁπότε ἀρχίζει λόγος περί

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

14

Μέ συγχωρεῖς διά τήν ἐνόχλησιν

Μέ ἀδελφικούς ἀσπασμούς

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[2]

Ζάκυνθος 9 Ἀπριλίου 195642

Ἀγαπητέ μου Λεωνίδα

Ἔλαβα τά γράμματά σου τῆς 23 Φεβρ καί 3 Ἀπρ μέ τά

ἐσώκλειστα τά ὁποῖα ἐστάλησαν εἰς τούς παραλήπτας43 Ἐλπίζω συντόμως

νά ἐπανιδωθῶμεν

Πᾶσα ἐνέργεια ἀπαιτουμένη διά τόν ἑορτασμόν τοῦ Σολωμοῦ γίνεται

μέ τήν δέουσαν φροντίδα καί ἐπιμέλειαν ὥστε γράψε εἰς τόν Μινῶτον44 νά

ἡσυχάσῃ διότι ἔχουσι γνῶσιν οἱ φύλακες

μεταφορᾶς τῶν ὀστῶν τοῦ Σολωμοῦ στό νεκροταφεῖο Βλ σχετικά στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[χωρίς τίτλο] ἐφημ Ζάκυνθος 8111934 φ 18 σ 1 Κατόπιν αὐτοῦ ὁ Μ Σιγοῦρος μέ

δημόσια ἐπιστολή του προτείνει νά παραμείνουν τά ὀστά καί ἡ προτομή στή γνωστή

θέση ὅπου χρειάζεται νά τοποθετηθεῖ κιγκλίδωμα Ἡ ἐπιστολή δημοσιεύτηκε στό

Περιοδικό Ἰόνιος Ἀνθολογία τεῦχ 90-91-92 (Δεκέμβριος 1934) 201 42 Ἡ δισέλιδη αὐτή ἐπιστολή εἶναι γραμμένη μέ μπλέ μελάνι σέ ὑπόλευκο τετρασέλιδο

χαρτί ἀλληλογραφίας μέ ρίγες διαστάσεων 112Χ178 ἑκ Ἡ πρώτη σελίδα τῆς ἐπιστολῆς

εἶναι γραμμένη στήν τέταρτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου ἐνῷ ἡ δεύτερη τῆς ἐπιστολῆς στήν

πρώτη τοῦ ἐπιστολόχαρτου 43 Ἀδιευκρίνιστο τί ἐννοεῖται 44 Μερικούς μῆνες νωρίτερα ὁ Σπύρος Μινῶτος μrsquo ἐκτεταμένη ἐπιστολή του

δημοσιευμένη στήν Ἐφημ Καθημερινή (τῶν Ἀθηνῶν) Κυριακή 2881955 [στήλη laquoΠρός

τήν Σύνταξινraquo] ἐκφράζει ἀπόψεις-προτάσεις του γιά τήν ἐπικείμενη τότε σολωμική

ἐπέτειο Δράττεται μάλιστα τῆς εὐκαιρίας νά ἐκφράσει σκέψεις καί γιrsquo ἄλλα πολιτισμικά

θέματα τῆς Ζακύνθου Ἀναδημοσιεύουμε τήν ἐπιστολή αὐτούσια

laquo(Ἐπί τῇ 100ῇ ἐπετείῳ τοῦ θανάτου τοῦ Διον Σολωμοῦ)

Ἀγαπητή ldquoΚαθημερινήrdquo

Τόν Φεβρουάριον τοῦ 1957 συμπληροῦται ἑκατονταετία ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ

ἐθνικοῦ ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ Καίτοι ὅμως τό μεσολαβοῦν διάστημα -18 περίπου

μηνῶν- εἶναι σχετικῶς μικρόν διά τήν ὀργάνωσιν ἑνός περιλάμπρου καί πανελληνίου

ἑορτασμοῦ ὡς ἁρμόζει διά τήν ἑκατονταετηρίδα τοῦ ψάλτου τῆς Ἐλευθερίας δέν ἤκουσα

νά γίνεται οὐδείς περί τούτου λόγος

Ἡ προετοιμασία θά ἔπρεπε βεβαίως νά ἀρχίσῃ μέ τήν διά πράξεωςτοῦ ὑπουργικοῦ

Συμβουλίου ἵδρυσιν Μεγάλης Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἑκατονταετηρίδος (μέ

ὑποεπιτροπάς ἐν Ζακύνθῳ καί Κερκύρᾳ) ὑπό τήν ἐπίτιμον προεδρίαν τοῦ Βασιλέως

προεδρευομένην δέ ὑπό τοῦ Πρωθυπουργοῦ καί συμπεριλαμβάνουσαν ὡς μέλη πλήν τοῦ

Προέδρου τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Δημάρχων Ζακύνθου

καί Κερκύρας τῶν ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν Παιδείας καί Προεδρίας τῆς Κυβερνήσεως καί

ἐξεχούσας προσωπικότητας τοῦ πολιτικοῦ καί πνευματικοῦ κόσμου τῆς Ἑλλάδος ὡς τούς

διευθυντάς τῶν ἐν Ζακύνθῳ ἐφημερίδων κἄ ὡς ἐγένετο καί κατά τόν ἑορτασμόν τῆς

ἑκατονταετηρίδος ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ποιητοῦ

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

15

Ὁ χειμώνας ἐφέτος ἦτο ἐξαιρετικῶς βαρύς ὅπως παντοῦ καί ἐδῶ

Διά νά συντελεσθῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας Ζακύνθου45 πρέπει νά

ἐνδιαφερθοῦν οἱ βουλευταί τοῦ τόπου46 Εἶναι ἐντροπή νrsquo ἀργοπορῇ δύο

χρόνια τώραhellip

Ἡ μεγάλη αὐτή Ἐπιτροπή θά ἀνέθετε βεβαίως τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς

ὀλιγομελῆ καί δραστηρίαν Ἐκτελεστικήν Ἐπιτροπήν πρῶτον μέλημα τῆς ὁποίας θα ἦτο ἡ

ἀνακοίνωσις τῆς ἐπικειμένης ἱστορικῆς ἐπετείου εἰς ὅλα τά Πανεπιστήμια καί μεγάλα

πνευματικά ἱδρύματα τοῦ κόσμου καί ἡ ἔγκαιρος ἔκδοσις ἀναμνηστικοῦ λευκώματος καί

ἀναμνηστικῶν γραμματοσήμων Περιττόν νά ὑπογραμμίσω τήν ἐθνικῶς προπαγανδιστικήν

σημασίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τούτου καλῶς ὀργανουμένου

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ἀναφέρων τόν ἱστορικόν κ Λεωνίδαν Ζώην θά ἤθελα νά προσθέσω

ὅτι ὁ σοφός αὐτός Ζακύνθιος διάγων τό 93ον ἔτος ἐδώρησεν εἰς τόν Δῆμον Ζακυνθίων τήν

ὡς ἐκ θαύματος διασωθεῖσαν πολυτιμοτάτην καί σπανίαν βιβλιοθήκην του ἡ ὁποία θα

χρησιμεύσῃ ὡς πυρήν τῆς νέας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ζακύνθου Σημειωτέον ὅτι τό

Ὑπουργικόν Συμβούλιον διά τῆς ὑπrsquo ἀρ 400 πράξεώς του (1954) ἐνέκρινε πρότασιν τοῦ

ὑπουργείου Οἰκονομικῶν καί Παιδείας περί ἐκτυπώσεως ἐν τῷ Ἐθνικῷ Τυπογραφείῳ τῆς

περιφήμου ldquoἹστορίας τῆς Νήσου Ζακύνθουrdquo τοῦ κ Ζώη καί τοῦ Ἱστορικοῦ καί λαογραφικοῦ

Λεξικοῦ Ζακύνθου τό περιεχόμενον τῶν ὁποίων κατόπιν τῆς ὁλοσχεροῦς ἐκ τῶν σεισμῶν

καί τῆς πυρκαϊᾶς καταστροφῆς ἁπάντων τῶν μνημείων ἱστορίας καί τέχνης τῆς Ζακύνθου

ἀποκτᾷ ἰδιαιτέραν σπουδαιότητα διά τάς μελλούσας γενεάς

Ἡ ἐκτύπωσις τῶν πολυτίμων αὐτῶν ἱστορικῶν ἔργων πράγματι ἤρχισεν ὡς

πάντοτε ὅμως συμβαίνει διεκόπη πρό τριμήνου πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τοῦ σεβαστοῦ

καί σοφοῦ συγγραφέως καί δωρητοῦ ἀλλά καί τῶν μέ ἀνυπομονησίαν ἀναμενόντων τήν

ἔκδοσιν μελετητῶν Δέν θά ἠμποροῦσε ἀλήθεια νά προωθηθῇ ἡ ἔκδοσις

Ἀκόμη κάτι

Πλήν τοῦ κ Ζώη διrsquo ἐπιστολῆς του πρός τόν Δήμαρχον Ζακυνθίων ἐδήλωσε ὅτι

δωρίζει ἐπίσης τήν ἐν Ἀθήναις πολυτιμοτάτην βιβλιοθήκην του ὁ γηραιός καί σοφός

Ζακύνθιος ἱστορικός κ Κώστας Καιροφύλας ὑπό τόν ὅρον ὅμως τῆς ἀνεγέρσεως ἐν

Ζακύνθῳ ἑνός στοιχειώδους οἰκήματος εἰς τό ὁποῖον νά ἠμπορῇ νά στεγασθῇ αὕτη

Δέν νομίζετε ὅτι ἡ ἀνέγερσις ἑνός κτιρίου εἰς τό ὁποῖον νά συγκεντρωθοῦν αἱ

διασωθεῖσαι ἐκ τῆς πυρκαϊᾶς εἰκόνες στεγάζοντος δέ ἐπίσης τάς δωρηθείσας δύο

βιβλιοθήκας τοῦ κ Ζώη καί τοῦ κ Καιροφύλα προέχει τῆς ἀνεγέρσεως καί αὐτῶν ἀκόμη

τῶν δημοσίων καταστημάτων πού θά ἠμποροῦσαν ἐπί τέλους νά στεγασθοῦν ἐπί τινα

ἀκόμη χρόνον ὅπως ἤδη στεγάζονται Τά ἔργα τέχνης καί τά βιβλία ὑπόκεινται εἰς ἄμεσον

κίνδυνον εἶναι δέ ἀδύνατον νά ἀντικατασταθοῦν διrsquo ἄλλων Εἶναι δέ καί τά μόνα πού

ἀπέμειναν ἀπό τήν ἄλλοτε πλουσίαν εἰς αὐτά καί ἤδη πανέρημον Ζάκυνθον Οἱ Ἕλληνες

τῆς Ἀμερικῆς ἀπέστειλαν 600000 δολλάρια ἀπrsquo εὐθείας πρός τόν Στρατάρχην Παπάγον

ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν Μέ τό ἀναλογοῦν ἕν τρίτον τοῦ ποσοῦ αὐτοῦ θά ἠμποροῦσε νά

ἀνεγερθῇ ἐν Ζακύνθῳ θαυμάσιον διά τόν σκοπόν αὐτόν κτίριον

Φιλικώτατα

ΣΠΥΡΟΣ ΜΙΝΩΤΟΣ

Κηφισιά 27 Αὐγ 1955raquo 45 Ὁ Ζώης εἶχε κάμει διάφορες προσπάθειες καί προσεγγίσεις γιά τήν ἔκδοσή τους οἱ

ὁποῖες δεν καρποφόρησαν Βλ Δ (ι ο ν ύ σ η) Σ (έ ρ ρ α) laquoΜιά ἐπιστολή τοῦ Λεωνίδα Χ

Ζώη πρός τόν Ὀργανισμόν Ζακυνθίων ldquoὉ Ἅγιος Διονύσιοςrdquoraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 26

(2006) 413-415

Καθώς γίνεται σαφές ἀπό τήν ὑποσημείωση ἀρ 44 (β΄ μέρος ἐπιστολῆς Σπ

Μινώτου) τό 1954 ἐνέκρινε τό Ὑπουργικό Συμβούλιο τήν ἔκδοση τῆς laquoἹστορίαςhellipraquo τοῦ

ΛΧΖ ἀπό τό Ἐθνικό Τυπογραφεῖο Ἔχουν παρέλθει ὅμως δυό χρόνια καί δέν ἔχει ἀκόμη

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

16

Διά τόν καθολικόν ναόν τοῦ φρουρίου47 μίλησα εἰς τόν Don Angelo48

καί ὅταν σιάξῃ ὁ καιρός θά πᾶμε

ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἔκδοση Γιrsquo αὐτό καί ὁ Μ Σιγοῦρος ἐξανίσταται Ὅταν τελικά κυκλοφορεῖ

δέν φέρει τή γνώριμη ἔνδειξη laquoἘκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείουraquo ἀλλά μονάχα τόπο-χρόνο

ὡς ἑξῆς laquoἈθῆναι 1955raquo Σημειώνεται δηλαδή μιά προχρονολόγηση τοῦ συγγράμματος ἡ

ὁποία ἀποδεικνύεται ἐπίσης καί ἀπό τά ὅσα ἀναφέρονται στό ἀνυπόγραφο σημείωμα

laquoΤοῖς ἐντευξομένοιςraquo πού προτάσσεται στήν ὁριστική ἔκδοση τοῦ laquoΛεξικοῦhellipraquo (Ἐκ τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1963 τ 1 3) laquoὉ Λεωνίδας Χ Ζώης ἀπεβίωσε τήν 17ην

Δεκεμβρίου 1956 Καίτοι ἡ ἀπόφασις τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου διά τήν ἔκδοσιν ὑπό τοῦ

Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου τῶν δύο ἀνεκδότων ἔργων του τῆς Ἱστορίας τῆς Ζακύνθου καί τοῦ

ἀνά χεῖρας Λεξικοῦ εἶχε πρό πολλοῦ διαβιβασθῆ πρός ἐκτέλεσιν λόγῳ τῆς εἰς τάς

περιστάσεις αὐτάς ἐμφιλοχωρούσης συνήθως παρελκύσεως οὐδέτερον τῶν

συγγραμμάτων του ἐπετεύχθη νά ἐκτυπωθῇ πρό τοῦ θανάτου του (hellip)raquo Τελικά τό ἔργο

στήν πραγματικότητα κυκλοφόρησε περί τήν Ἄνοιξη τοῦ 1957 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

[ἀναγγελία κυκλοφορίας laquoἹστορίαςraquo - στήλη laquoΖητήματαraquo] Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου

Ἀθήνα 1651957 φ 33 σ 2 ὅπου ἐπισημαίνεται καί τό λάθος (δηλ τό 1955) στή

χρονολόγηση τῆς ἔκδοσης β) Κ ώ σ τ α Κ α ι ρ ο φ ύ λ α laquoΛεωνίδα Ζώη ldquoἹστορία τῆς

Ζακύνθουrdquoraquo [παρουσίαση] ὅπ 1581957 φ 39 σ2 καί γ) Σ π ύ ρ ο υ Ἀ σ δ ρ α χ ᾶ laquoΛ

Ζώη Ἱστορία τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1957 σ 440 (+20 πίνακες)raquo Ἐπιθεώρηση Τέχνης 7

(1958) 334-336 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΤό κύκνειο ἔργο τοῦ Ζώη (hellip) ἄρχισε νά

τυπώνεται στίς τελευταῖες μέρες τοῦ ἐρευνητῆ (hellip)raquo

Ἡ laquoἹστορίαhellipraquo κυκλοφόρησε φωτοαναστατικά ἀπό τίς ἐκδόσεις laquoΤρίμορφοraquo σέ

β΄ ἔκδοση τό 2005 46 Ὄντως ἐνδιαφέρθηκε ὁ βουλευτής Ζακύνθου Μιχαήλ Παύλου Μυριδάκης (1210 ἤ

26121895-421984) ὁ ὁποῖος laquoμεταβάς νά διαπιστώση τί συμβαίνει μέ τήν ἀργοπορίαν

αὐτήν ἔλαβε τήν ἀπάντησιν ὅτι ὑπεύθυνος εἶναι ὁ κ Ζώης ὁ ὁποῖος δῆθεν δέν ἔχει στείλει

συνέχειαν ὕλης πρός στοιχειοθέτησιν Ὁ κ Ζώης μεταβάς εἰς τό Τυπογραφεῖον

διεπίστωσεν ὅτι τά χειρόγραφα τά ὁποῖα ἔχει στείλει ἀπό μηνῶν κοιμῶνται μακαρίως εἰς

κάποιο συρτάρι (hellip)raquo [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΔιά τόν κ Διευθυντήν τοῦ Ἐθνικοῦ

Τυπογραφείου ldquoἩ Ἱστορία τῆς Ζακύνθουrdquoraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 6121956

φ 23 σ 2] 47 Ναός καί μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου τοῦ τάγματος τῶν Μινοριτῶν Χτίστηκε

ἀπό τούς δε Τόκκους στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα Μετά ἀπό πολλές φάσεις πού γνώρισε

στή ροή τῆς Ἱστορίας ἀφανίστηκε πρό τῶν σεισμῶν τοῦ rsquo53 Εἰδικότερα στοιχεῖα βλ Ν τ ί

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ζάκυνθος (Πεντακόσια Χρόνια)hellip ὅπ σ 42-45 48 Πρόκειται γιά τόν Καθολικό Ἱερέα Ἄγγελο-Ἀλοΐσιο Agius (441917-392005)

Κερκυραῖος γιός τοῦ Σπυρίδωνος καί τῆς Ἀλεξάνδρας Κρητικοῦ Μετά τά ἐγκύλια

γράμματα στή Σχολή τῶν Ἀδελφῶν τῶν Χριστιανικῶν Σχολῶν Κέρκυρας ἀναχώρησε

γιά τή Ρώμη ὅπου σπούδασε Φιλοσοφία καί Θεολογία στό Οὐρβάνειο Κολέγιο γιά τή

Διάδοση τῆς Καθολικῆς Πίστης (1937-1945) καί ἀφοῦ ἱερώθηκε (1991943) ἀνέλαβε τό

1948 τήν ἐφημερία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Ζακύνθου [Βλ Λ ε ω ν ί δ α Χ Ζ ώ η

Λεξικόνhellip ὅπ σ 24]

Ἡ λεπτή του φιγούρα διακρίνεται ἀνάμεσα στά ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ Ναοῦ

κατά τούς σεισμούς τοῦ 1953 σέ σωζόμενη φωτογραφία [Βλ Ν Α Β α ρ β ι ά ν η Ἡ

Ζάκυνθος ἄλλοτε καί τώρα Ἱστορία-Παραδόσεις-Θησαυροί ἐκδ Μουσείου Διον Σολωμοῦ

καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου Ἀθῆναι 1977 σ 21 ὅπου

φωτογραφία μέ τήν ἀκόλουθη χαρακτηριστική λεζάντα laquoὉ καθολικός ἱερέας Δόν

Ἄγγελος Ἀγγιούς μέ τόν Ν Α Βαρβιάνη μαζεύουν ὅτι μποροῦσε νά περισωθεῖ κάτω ἀπό

τήν στέγη τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μάρκου Μαζί καί τά ὀστά καί φθαρμένα ἄμφια

Λατίνων Ἐπισκόπων πού εἶχαν ταφεῖ ὄρθιοι στό Altare τοῦ ναοῦraquo] Συγκλονιστική ἄλλωστε

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

17

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν οἰκογένειάν σου

Εἶδα τόν Μπάμπη49

Σε φιλῶ

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[3]

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΟΣ

Σ Ο Λ Ω Μ Ο Υ50

Ἐν Ζακύνθῳ τῇ 19ῃ Μαΐου 195651

Πρός τόν Ἀξ Κύριον

Διευθυντήν52 τῆς Ἐφημερίδος

εἶναι καί ἡ καταγεγραμμένη μαρτυρία του ἀπό τή σεισμοπυρκαγιά καί καταστροφή τοῦ

Τζάντε πρωτοδημοσιευμένη τό 1953 στό περιοδικό Alma Mater τοῦ Pontificio Collegio

Urbano [Βλ Σ Π Γ α ο ύ τ σ η καί Ν Κ Κ ο υ ρ κ ο υ μ έ λ η laquoἈντίδωρο Ἀγάπης

στόν Ὑπηρέτη τοῦ Θεοῦ π Ἄγγελο Σ Ἀγιούςraquo Περίπλους 48 (1999) 25-27]

Τόν Ἰούνιο τοῦ 1960 μετατέθηκε στήν Κέρκυρα ὅπου δραστηριοποιήθηκε στήν

κατήχηση στή νεότητα στά νοσοκομεῖα στήν ἐξομολόγηση ἀλλά καί στή συγγραφή

ποιητικότροπων προσευχῶν Δοκιμαζόμενος ἀπό τήν ἀσθένεια καί τούς πόνους

ἀπεβίωσε σέ ἡλικία 88 ἐτῶν Κηδεύτηκε τήν Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2005 ἀπό τήν

Καθολική Μητρόπολη Κέρκυρας προεξάρχοντος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη Σπιτέρη

Ἀνάμεσα στά τιμητικά στεφάνια καί αὐτό τοῦ Δήμου Ζακυνθίων Βλ Σ π ύ ρ ο υ Π Γ α

ο ύ τ σ η laquoIn memoriam Don Ἄγγελος Ἀγιούς 1917-2005raquo Συνάντηση (Διμηνιαῖο Δελτίο

Ἐνοριῶν Καθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κέρκυρας Κεφαλληνίας-Ζακύνθου καί Ἀποστολικοῦ

Βικαριάτου Θεσσαλονίκης) Κέρκυρα Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 τεῦχ 154 σ 17-20 Στό

ἴδιο τεῦχος βλ ἐπίσης α) στή στήλη laquoἩμερολόγιοraquo (σελ 8) τά τῆς κηδείας του καί β) (σελ

20-22) γράφουν γιά τόν π Ἄγγελο ὁ Σ Α Γρίμμας (ἕνα ποίημα) ἡ Ἀλεξία Γαούτση -

Τσεκούρα (σκέψεις γιά τόν θεῖο της) καί ὁ Α Σ φ (νεκρολογία) 49 Ἐννοεῖ τό ἕνα ἀπό τά τρία τέκνα τοῦ Λεωνίδα Ζώη τόν Χαράλαμπο (1899-1979)

ἀνώτερο ὑπάλληλο τοῦ Ἀγγλικοῦ Τηλεγραφείου Eastern ὁ ὁποῖος διέμενε μέ τήν

οἰκογένειά του στή Ζάκυνθο (Βαρρές) Νυμφεύτηκε τό 1928 τήν Διονυσία-Ἀγγελική

(Κούλα) Ἰ Μερκάτη (γεν 21101909) τελευταία ἀπόγονο τῆς οἰκογένειας Δημητρίου

Σολωμοῦ [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε τήν 1η Ὀκτωβρίου 1928 στόν Ἅγιο Διονύσιο

ἀπό τόν Ἡγούμενο Ἀρχιμανδρίτη Δανιήλ Παπαδᾶτο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] 50 Βλ παραπάνω ὑποσημείωση 9 51 Ἡ ἐπιστολή τῆς Ἐπιτροπῆς σέ λεπτό ὑπόλευκο χαρτί διαστάσεων 212Χ275 ἑκ εἶναι

γραμμένη σέ γραφομηχανή καί δέν πρόκειται περί ἀντιγράφου ἀλλά περί τοῦ

πρωτοτύπου Ὁ Σιγοῦρος ἔχει ὑπογράψει μέ μπλέ μελάνι καί ὁ Βαρβιάνης μέ μαῦρο 52 Διευθυντής τῆς ἐν λόγῳ Ἐφημερίδας ἦταν ὁ δικηγόρος Δημήτριος Σπ Κοριατόπουλος

(Μάρτιος 1899-1972) γαμπρός τοῦ Λ Χ Ζώη διάδοχός του στό Ἀρχειοφυλακεῖο

Διευθυντής τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης καί Ἐπιμελητής τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου

Ζακύνθου Μετά τό 1950 ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ἀσκώντας τή δικηγορία

Νυμφεύτηκε τό 1922 τήν Πετρωνία (Πιερίνα) Λεωνίδα Ζώη (1897-1972) Ἀξιοπρόσεκτη γιά

τήν ἀνατομία τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰώνα στή Ζάκυνθο εἶναι ἡ σύναξη τῶν

χρονογραφημάτων του σrsquo ἕνα τομίδιο ὑπό τόν τίτλο laquoἈπrsquo ὅσα θυμοῦμαιraquo (Α΄ ἔκδ Ἀθῆναι

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

18

laquoΗΧΩ τῆς ΖΑΚΥΝΘΟΥraquo53

Ἀθήνας

Ἀξιότιμε Κύριε Διευθυντά

Εἰς τό ὑπrsquo ἀριθ 9 φύλλον τῆς ἀπό 2556 ἐγκρίτου ἐφημερίδος σας

εἴδομεν ἀναγραφομένην τήν πληροφορίαν περί μεταθέσεως τοῦ ἀνδριάντος

τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ καί διαρρυθμίσεως κατrsquo ἄλλον τρόπον τῆς Πλατείας54

Σχετικῶς σᾶς ἀνακοινοῦμεν ὅτι μέχρι στιγμῆς δέν ἐγένετο τοιαύτη

σκέψις ἤ συζήτησις ἐν συνεδριάσει τῆς Ἐπιτροπῆς

Πάντως τό ζήτημα δέον νά θεωρηθῇ ὡς τελικῶς καθορισμένον καί

ἀμετακλήτως λελυμένον ὑπό τῆς προηγουμένης Ἐπιτροπῆς τοῦ Ἑορτασμοῦ

τῆς Ἑκατονταετηρίδως [sic] τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ κατά τό ἔτος 1902 ὁπότε καί

ἐστήθη τό βάθρον καί ἐτοποθετήθη ὁ ἀνδριάς55

1968 σελίδες 126 Β΄ ἔκδ συμπληρωμένη Ἀθῆναι 1999 σελίδες 208 μέ προλογικό

βιογραφικό σημείωμα πού ὑπογράφεται ἀπό τά παιδιά του Μαρία Σπύρο καί τή νύφη

του Εἰρήνη) 53 Ἡ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου ὑπῆρξε σύμφωνα μέ τό λογότυπό της δεκαπενθήμερο laquoὌργανον

τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίωνraquo ἀπό τίς 17 Δεκεμβρίου 1955 μέχρι τίς 6 Δεκεμβρίου 1971

Κυκλοφόρησε σέ 332 φύλλα Ἰδιοκτήτης καί διευθυντής της ἦταν ὁ Δημήτριος Σπ

Κοριατόπουλος Βλ Ντίνου Κονόμου Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα

1986 τ 3 (Πολιτική Ἱστορία τεῦχ Δ΄ 1864-1978) 171 54 Στή στήλη laquoΖητήματαraquo (σ 2) τοῦ ἐν λόγῳ φύλλου τῆς ἐν Ἀθήναις ζακυνθινῆς

Ἐφημερίδας ὑπάρχει τό ἑξῆς σημείωμα στό ὁποῖο ἀναφέρεται ἀπαντητικά ἡ Ἐπιτροπή

ὅπως ἄλλωστε προκαλεῖται ἀπό τόν συντάκτη

laquoΚάποιος ἐπιβάτης μᾶς μετέδωσεν τήν ἑξῆς καταπληκτικήν πληροφορίαν Ὅτι ὁ

Ἀνδριάς τοῦ Σολωμοῦ ὅταν τελειώσῃ πρόκειται νά τοποθετηθῇ ὄχι ἐκεῖ πού ἦτο ὁ

κατακρημνισθείς ἀλλά κάπου ἀλλοῦ Πιστεύομεν εἰλικρινῶς ὅτι πρόκειται περί

συζητήσεων τῶν τριόδων καί ὅτι ὁ Δῆμος Ζακυνθίων καί ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἑκατονταετηρίδος

δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποδυθοῦν εἰς τοιαύτας ἐκδηλώσεις παραλογισμοῦ Ἐν πάσῃ

περιπτώσει θεωροῦμεν ὑποχρέωσίν μας νά φέρωμεν τήν πληροφορίαν εἰς τήν δημοσιότητα

καί νά παρακαλέσωμεν τους ἁρμοδίους νά δηλώσωσι ρητῶς ὅτι πρόκειται περί διαδόσεως

ἀνευθύνου καί κακοβούλου τοσούτω μᾶλλον καθrsquo ὅσον ἡ συζήτησις μέ τον ἐπιβάτην αὐτόν

ἐγίνετο εἰς κύκλον πνευματικῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι μέ εἰρωνίαν ἐσχολίαζον αὐτόν τόν

μελετώμενον περίπατονraquo

Ἡ δημοσιευόμενη ἐδῶ ἀπάντηση τῆς Ἐπιτροπῆς πρωτοεῖδε τό φῶς τῆς

δημοσιότητας στήν Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 ὑπό τόν τίτλο

laquoἘπρόκειτο περί διαδόσεως Ὁ Ἀνδριάς τοῦ Δ Σολωμοῦ θά παραμείνῃ εἰς τήν θέσιν τουraquo

Ἐντέλει ὑπάρχει ἕνα μικρό σημείωμα τῆς σύνταξης τό ὁποῖο κλείνει τό θέμα laquoΟἱ

ἐκλεκτοί συμπολῖται οἱ ὁποῖοι ὑπογράφουν τήν ἐπιστολήν παρέχουν ἀσφαλῶς τήν

ἐγγύησιν ὅτι ὄχι μόνον πᾶσα σκέψις μεταθέσεως καί διαρρυθμίσεως οἵα ἡ κακοβούλως

διαδοθεῖσα ἀποκλείεται ἀλλά ἀκόμη καί ὅτι μέ τήν δεδοκιμασμένην ἀγωνιστικότητά των

θά ἀντιταχθοῦν ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἐπιτροπῆς εἰς κάθε ἀνάλογον κροῦσμα

βανδαλισμοῦ τυχόν κυοφορούμενον εἰς ἐφευρετικούς ἀβδηριτισμῶν ἐγκεφάλους οἱ ὁποῖοι

δέν ἀποκλείεται νά ἔθεσαν εἰς κυκλοφορίαν τήν διάδοσιν αὐτήν ὡς δοκιμαστικήν κροῦσινraquo

Τό σημείωμα δέν φέρει τελεία Πιθανόν νά ὑπῆρχε ἐπιπλέον κείμενο τό ὁποῖο μᾶλλον

παρασιώπησε ὁ δαίμων τοῦ τυπογραφείου Οὕτως ἤ ἄλλως ὅμως νόημα βγαίνει σαφές 55 Ὅταν τό 1896 ρίχτηκε ἡ ἰδέα τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ἑκατό χρόνων ἀπό τή γέννηση τοῦ

Σολωμοῦ πάρθηκε ἡ ἀπόφαση μαζί μέ ὅσα θά ἐλάμβαναν χώρα νά στηθεῖ καί

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

19

Οἱ διαπρεπεῖς ἐκεῖνοι συμπολῖται μας οἱ ἀποτελέσαντες τήν πρώτην

Ἐπιτροπήν ἐμελέτησαν ἐπισταμένως καί ὁμοφώνως ἀπεφάσισαν

συγκατανεύοντος καί τοῦ συνόλου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς νήσου ἐκλέξαντες

τόν καταλληλότερον χῶρον πρός τοποθέτησιν τοῦ ἀνδριάντος

Εἰς αὐτήν τήν θέσιν ἐπί πλέον τοῦ ἡμίσεως αἰῶνος ἐσυνήθισαν οἱ

Ζακύνθιοι καί οἱ ξένοι ἐπισκέπται νrsquo ἀντικρύζουν τό ἐπιβλητικόν

μαρμάρινον ὁμοίωμα τοῦ Δ Σολωμοῦ

Δέν εἶναι ἐπιτετραμένον οὔτε θά γίνη παραδεκτόν νά μετατοπισθῇ ὁ

ἀνδριάς τοῦ Ἐθν Ποιητοῦ Πρέπει νά ἐξακολουθῇ νά κατέχῃ τήν αὐτήν

θέσιν διότι δέν εἶναι περίπτερον ἤ ἄλλο παρεμφερές μικροτέρας σημασίας

προσωρινόν κατασκεύασμα διά νά μετατοπίζεται ἀσεβῶς κατά τήν

ἰδιοτροπίαν τοῦ ἑνός καί τοῦ ἄλλου ἐδῶ ἤ ἐκεῖ

Τήν ἄποψιν αὐτήν βεβαίως θά συμμερίζεται καί ἡ σημερινή Ἐπιτροπή

Ἑορτασμοῦ ἐν τῷ συνόλῳ της ὡς καί οἱ κάτοικοι τῆς νήσου οἱ ὁποῖοι

ἐσυνήθισαν νrsquo ἀντικρύζουν τήν πλατείαν Ποιητοῦ εἰς τήν καθιερωμένην

μορφήν της καί ἐπιθυμοῦν ὅπως τοιαύτη περιέλθη εἰς τούς ἀπογόνους των

Διά τήν Ἐπιτροπήν Ἑορτ τῆς Ἑκατοντ Σολωμοῦ

Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

[ὑπογραφή] [σφραγίδα Ἐπιτροπῆς] [ὑπογραφή]

Μαρῖνος Σιγοῦρος Νικ Ἀντ Βαρβιάνης

[4]

Ἀκρωτῆρι Ζακύνθου

ἀνδριάντας τοῦ Ποιητῆ Μετά ἀπό πολλές προσπάθειες καί ἀναβολές τά πράγματα

τελεσφόρησαν τό 1902 Πραγματοποιήθηκαν οἱ γιορτές καί στήθηκε ὁ ἀνδριάντας ἔργο

Γεωργίου Βρούτου (1843-1909 μαθητῆ τοῦ Γ Φυτάλη) στό μέσο τῆς πλατείας Γεωργίου

σημερινῆς Σολωμοῦ Κατά τούς σεισμούς τοῦ rsquo53 ὁ ἀνδριάντας κατακρημνίσθηκε ἀπό τό

βάθρο του καί μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀντικαταστάθηκε ἀπό τόν σημερινό

Ὁ κατά Βροῦτον Σολωμός παρέμεινε laquoπολυτραυματίαςraquo στήν αὐλή τοῦ

Μουσείου Σολωμοῦ καί Ἐπιφανῶν Ζακυνθίων μέχρι τόν Αὔγουστο τοῦ 1990 ὁπότε

μεταφέρθηκε στό ἐργαστήρι τοῦ Στέλιου Τριάντη στήν Ἀθήνα γιrsquo ἀποκατάσταση Ὁ

Ζακυνθινός μάλιστα σκηνοθέτης Τώνης Λυκουρέσης ἀπαθανάτισε κινηματογραφικά

τήν ὅλη προσπάθεια ἀπrsquo τήν ἀρχή μέχρι τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀγάλματος δέκα μῆνες

ἀργότερα τόν Ἰούνιο τοῦ 1991 Τό ἔργο στήθηκε δίπλα στήν εἴσοδο τοῦ Μαυσωλείου

Σολωμοῦ καί Κάλβου στό πλατύσκαλο τοῦ Μουσείου Βλ Ν ί κ ο υ Λ ο ύ ν τ ζ η

laquoἹστορικές πληροφορίες καί αἰσθητικές παρατηρήσεις γιά τόν ἀνδριάντα τοῦ 1902raquo στό

τομίδιο laquoΔιονύσιος Σολωμός ἔργο Γεωργίου Βρούτουraquo ἐκδ Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας

Λαογραφικῆς Μουσειολογίας Ἀθήνα 1991 σ 11-24 Στό ἴδιο βλ φωτογραφίες τῆς

ἀποκατάστασης σ 25-30 καί Π ό π η ς Ζ ώ ρ α laquoΧωρίς τίτλοraquo [ὁμιλία] σ 7-10

Ἐξαντλητική βιβλιογραφία γιά τό θέμα βλ Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ

Συμβολή στή βιβλιογραφία Διονυσίου Σολωμοῦhellip ὅπ σ 226-240

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

20

3 Νοεμβρίου 195656

Ἀγαπητέ Λεωνίδα

Τό γράμμα σου τῆς 20 Ὀκτωβρίου τό ἔλαβα

καί τό ἐδιάβασε καί ὁ ἀγαπητός Μπάμπης57 τόν ὁποῖον ἐπεσκέφθην

προχθές

Δέν μοῦ ἀναφέρεις ἄν προχωρῇ ἡ ἐκτύπωσις τῆς Ἱστορίας

Ζακύνθου58 Ἀπό τό τόσον ἀνέκδοτον ἱστορικόν ὑλικόν πού ἔχεις θά ἔπρεπε

ἄν ἔχῃς ἑτοιμασμένην κάποιαν μελέτην νά τήν στείλῃς εἰς τό Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρίας τό ὁποῖον καθώς εἶδα ἐπανεκδίδεται

καί ὅπου ὁ κ Φ Μπουμπουλίδης59 δημοσιεύει ἀναγραφήν τῶν εἰς τήν

Βιβλιοθήκην Λοβέρδου εὑρισκομένων περί Σολωμοῦ ἐγγράφων60 Ὅσας

ἔχεις περί τῶν Σολωμῶν σχετικάς πληροφορίας μαζί μέ ὅσας μέχρι τοῦδε

ἔχεις δημοσιεύσει δύνασαι τώρα νά τάς ἀνασυντάξῃς εἰς ἕν σύνολον61 καί

νά τάς ἐκδώσεις εἰς κάποιον περιοδικόν μέ τήν εὐκαιρίαν τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς

Ἑκατονταετηρίδος

Ἐλπίζω κατά Δεκέμβριον νά λάβω τήν εὐχαρίστησιν νά σέ ἐπανίδω

56 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μαῦρο μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκίτρινου λεπτοῦ καί ἀρίγωτου ἐπιστολόχαρτου διαστάσεων 14Χ22 ἑκ 57 Ὁ γιός τοῦ Ζώη Χαράλαμπος βλ παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 49 58 Εἶναι Νοέμβριος τοῦ 1956 καί δέν ἔχει ἀκόμη κυκλοφορήσει ἡ laquoἹστορία τῆς Ζακύνθουraquo

Βλ σχετικές παραπάνω ὑποσημειώσεις ἀρ 45 καί 46 59 Περί τοῦ Καθηγητῆ Φ Μπουμπουλίδου (γεν Βόλος 1923) βλ Ἰ ω ά ν ν η Λ ε ω ν Λ έ

φ α Φαίδων Κ Μπουμπουλίδης 65 Χρόνια στό Προσκήνιο τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς

ζωῆς Βιογραφικό καί ἐργογραφικό σχεδίασμα ἐκδ Ἱδρύματος Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-

Δημοσιεύματα ἀρ 16 Ἀθῆναι 2006 60 Πρόκειται γιά τή δημοσίευση Φ Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ laquoΣολωμικάraquo Δελτίον τῆς

Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 11 (1956) 86-113 Σύμφωνα μέ Τ ο ῦ ἴ δ

ι ο υ Ἀναλυτική ἀναγραφή δημοσιευμάτων Ἀθῆναι 1983 σ 22 στό παραπάνω

δημοσίευμα laquoΠεριγράφονται τά ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ Σπυρ Λοβέρδου ἀποκείμενα ἔγγραφα α΄)

τά ἀφορῶντα εἰς τήν καταγωγήν τόν βίον καί τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τοῦ Διον

Σολωμοῦ ἰδίᾳ δέ εἰς τήν πολύκροτον κατά τῆς μητρός του δίκην τό περιεχόμενον τῶν

ὁποίων οὐδόλως μερικῶς ἤ κακῶς εἶχε μέχρι τοῦδε χρησιμοποιηθῇ καί β΄) τά ἀναφερόμενα

εἰς τούς Σολωμούς Κεφαλληνίας Ἐκδίδονται δrsquo ἐν συνεχείᾳ διάφορα ἔγγραφα ἐν οἷς

Διαταγή τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ρώσου πληρεξουσίου τῶν Νήσων Tisenghaysen διrsquo ἧς ἐπιτρέπεται

ἡ ἐγγραφή τῶν τίτλων τῆς οἰκογενείας Σολωμοῦ κ ἄ εἰς τήν Χρυσῆν Βίβλον τῶν Εὐγενῶν

(28 Φεβρουαρίου 1800) ἡ αὐτόγραφος Διαθήκη τοῦ πατρός τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ (28

Δεκεμβρίου 1802) καί τό Πρακτικόν ἐκτιμήσεως τῆς περιουσίας τῶν ἀδελφῶν Διονυσίου καί

Δημητρίου Σολωμοῦ (1426 Ἰουνίου 1828) Ἐν Παραρτήματι ἀναδημοσιεύεται (ἐκ τῆς ἐφ

ldquoἈχαϊκός Κῆρυξrdquo Πατρῶν 11 Φεβρουαρίου 1841) ἐπιστολή τοῦ Ἰωάννου Λεονταράκη

(ἑτεροθαλοῦς ἀδελφοῦ τοῦ Διον Σολωμοῦ) ὑπογραφομένου ὡς ldquoΣαλομοῦrdquoraquo 61 Ὁ Λ Χ Ζ δέν πρόφθασε νά πραγματοποιήσει τήν καλή πρόταση-ἰδέα τοῦ λογίου φίλου

του Τριαντατρεῖς μόλις ἡμέρες ἀργότερα δηλαδή τό πρωί τῆς 6ης Δεκεμβρίου

προσβλήθηκε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση καί κατέληξε στίς 17 τοῦ ἴδιου μήνα ἀνήμερα

τοῦ Ἁγίου Διονυσίου

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

21

Ἐγκαρδίους χαιρετισμούς εἰς τήν σύζυγόν σου καί λοιπήν

οἰκογένειαν

Μέ πολλήν ἀγάπην

Δικός σου

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[5]

Ἀκρωτῆρι 16-10-195762

Ἀγαπητέ κ Κονόμε63

Ἔλαβα τό γράμμα σας καί τά τεύχη τῶν Ἑπτ Φύλλων μέ τή

διαφωτιστική μελέτη σας γιά τήν ἀλληλογραφία τοῦ Σολωμοῦ64 καθώς καί

τό πρόγραμμα τῶν ἑορτῶν στή Λευκάδα65 Εἶδα πώς μιλήσατε κrsquo ἐσεῖς66

καθώς καί ὁ φίλος κ Δ Ρώμας67

62 Χειρόγραφη τετρασέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες δυό

τετρασέλιδων ὑποκίτρινων σχετικά λεπτῶν καί ἀρίγωτων ἐπιστολόχαρτων διαστάσεων

14Χ22 ἑκ Σώζεται καί ὁ φάκελος τῆς ἐπιστολῆς λευκός διαστάσεων 156Χ128 ἑκ Στήν

πλευρά τοῦ ἀποστολέα φέρει τά στοιχεῖα του laquoΜαρῖνος Σιγοῦρος Ἀκρωτῆρι

Ζάκυνθοςraquo γραμματόσημο 2 δρχ πού εἰκονίζει τόν βασιλιά Παῦλο καί τρεῖς σφραγίδες

ταχυδρομείου Μιά ἀπό Ζάκυνθο (18 μέ δυσδιάκριτη συνέχεια) μιά Ἀθηνῶν (20 Χ 57

ΑΦΙΞΙΣ) καί μιά δεύτερη Ἀθηνῶν (21 Χ 57 Β ΠΥΛΗ) Στήν πλευρά τοῦ παραλήπτη

ἀναγράφει laquoΚύριον Ντῖνον Κονόμον Διευθυντήν Ἑπταν Φύλλων ὑπάλληλον

Βιβλιοθήκης Βουλῆς (Παλαιά Ἀνάκτορα) Ἀθήναςraquo 63 Γιά τόν Ντῖνο Κονόμο βλ ὑποσημείωση ἀρ 8 64 Ἐννοεῖ τό τεῦχ 4 τοῦ Γ΄ τόμου τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων τό ὁποῖο κυκλοφόρησε τόν

Ἰούνιο τοῦ 1957 καί ὅπου προτάσσεται τό μελέτημα τοῦ Ντ Κ laquoἩ ἀλληλογραφία τοῦ

Σολωμοῦraquo (σ 65-76) Στό ἴδιο τεῦχος ἀκολουθοῦν τά σολωμικά κείμενα τοῦ ἴδιου laquoΠῶς

εἶδαν τό Σολωμό οἱ σύγχρονοί του Ἕνα ἄγνωστο κείμενοraquo (σ 77) καί laquoΟἱ πρῶτες σάτιρες

τοῦ Σολωμοῦraquo (σ 78-80) 65 Οἱ laquoΓιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo τῆς Λευκάδας τό Καλοκαίρι τοῦ 1957 ἀπό 10 ἕως 26

Αὐγούστου (ὄχι 25 ὅπως ἀπό τυπογραφικό μᾶλλον λάθος ἀναγράφεται στό ἐξώφυλλο

τοῦ σχετικοῦ Προγράμματος) ἦταν ἀφιερωμένες στόν Σολωμό Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ]

laquoΑἱ γιορταί τῆς Λευκάδοςraquo Ἐφημ Προοδευτική Ζάκυνθος 2381957 φ 371 σ 3 β) Ἑ ν ό ς

[Δ η μ Κ ο ρ ι α τ ό π ο υ λ ο υ] laquoΣολωμικές γιορτέςraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι

7101957 φ 42 σ 1 καί γ) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ laquoἩ Λογοτεχνία καί ἡ Φιλολογία

στίς Γιορτές Λόγου καί Τέχνηςraquo Πρακτικά Ι΄ Συμποσίου Ἑταιρείας Λευκαδικῶν

Σπουδῶν ὅπ σ 96-101 ὅπου ἐπισημαίνεται ὅτι laquoΟἱ ὁμιλητές αὐτή τή φορά ἀποτελοῦν

τήν ποιοτικότερη μερίδα τῶν ἀσχολούμενων μέ τά ἑπτανησιακά γράμματα ὁ δέ ἀριθμός

τους ὑπῆρξε ἀναλογικά μεγάλος προφανῶς λόγω τοῦ τιμώμενου προσώπου ἀλλά καί τῆς

στροφῆς τήν ἐποχή ἐκείνη τῆς ἔρευνας πρός τήν Ἑπτανησιακή Σχολή (hellip)raquo Πλήν τῶν

Κονόμου καί Ρώμα πού βιβλιογραφοῦνται στίς ἀμέσως ἑπόμενες ὑποσημειώσεις

ἔλαβαν μέρος οἱ Γ Ζώρας (laquoἙπτανησιακή Σχολή καί ἱστορικαί συνθῆκαιraquo) Τάκης

Μπαρλᾶς (laquoΣύγκρισις Δ Σολωμοῦ μέ Ἀριστ Βαλαωρίτην ἀπό ἀπόψεως Ἐθνικοῦ θέματος

κυρίως 1821raquo) Κλέων Παράσχος (laquoΔιον Σολωμός καί Γλώσσαraquo) Λίνος Πολίτης (laquoΤό

θρησκευτικό αἴσθημα στόltνgt Διον Σολωμόraquo) Γ Ἀθανασιάδης-Νόβας (laquoΔιον Σολωμός

Γενικάraquo) Βασ Ρώτας (laquoΔιον Σολωμός ὁ Ποιητής τῆς Ἐλευθερίαςraquo) Πανταζῆς Κοντομίχης

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

22

Ἀπό ἐδῶ θά φύγω ὕστερrsquo ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν ἐλαιῶν ἐλπίζω νά

εἶμαι στήν Ἀθήνα στά μέσα τοῦ Νοέμβρη

Τά σκίτσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῶν Λογοθετῶν68 καθώς μοῦ τά εἶχε

ἀντιγράψει ὁ φίλος μας κ Δ Πελεκάσης69 ἐδῶ καί μισόν αἰῶνα70 δέν τά

(laquoΦυσιολατρεία ἤ ἡ Φύσις στόltνgt Δ Σολωμόraquo) καί Ἰ Μ Παναγιωτόπουλος (laquoΑἰσθητική

καί ἠθική ἀποτίμησις τοῦ ἔργου τοῦ Δ Σολωμοῦraquo) 66 Ὁ Ντ Κονόμος μίλησε κατά τό Πρόγραμμα τήν Παρασκευή 16 Αὐγούστου ὥρα 830

τό βράδυ Βλ α) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoἩ Ζακυνθινή περίοδος τοῦ σολωμικοῦ ἔργουraquo

Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 98-106 καί β) Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ ὅπ σ 98 Στό

Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ἐκδ laquoΣυλλόγου Λευκαδίωνraquo Ἀθῆναι 1957 στήν περιληπτική

μορφή του (σ 16) ἡ ὁμιλία Κονόμου φέρει τόν παραπάνω τίτλο ἐνῷ στήν ἀναλυτική (σ

26) τόν τίτλο laquoΔ Σολωμός ὁ Ἄνθρωπος καί τό Ἔργον τουraquo 67 Διονύσης Ρώμας τοῦ Ἀλεξάνδρου καί τῆς Σοφίας Χρηστάκη Ζωγράφου (1711906-

10111981) Διαπρεπής μυθιστοριογράφος χρονογράφος θεατρικός συγγραφέας καί

μεταφραστής διευθυντής τοῦ ΕΙΡ ἱδρυτής τοῦ Τρίτου Προγράμματος δυό φορές

βουλευτής Ζακύνθου (1958 καί 1961) Ἀνάμεσα στά πάμπολλα ἔργα του δεσπόζει τό ἔργο

ζωῆς του laquoΠερίπλους (1570-1870) Φανταστικό Χρονικό σέ τρεῖς τριλογίεςraquo σέ δέκα

τόμους Λόγω τοῦ πολυδιάστατου τῆς προσωπικότητάς του καί τήν ὡς ἐκ τούτου

πλουσιότατη βιβλιογραφία βλ μόνον ἀφιερωματικά Ἑπτανησιακά Φύλλα 11 (1982) 5-58

καί 21 (2001) 9-229

Ὁ Διονύσης Ρώμας μίλησε στή Λευκάδα κατά τό Πρόγραμμα τήν Κυριακή 18

Αὐγούστου ὥρα 830 τό βράδυ μέ θέμα laquoὉ Σολωμός μέσα στό κοινωνικό σύνολο τῆς

ἐποχῆς τουraquo Βλ Πρόγραμμα τῶν Γιορτῶν ὅπ σ 28 καί Θ ε ο δ ό σ η Π υ λ α ρ ι ν ο ῦ

ὅπ Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό κείμενο αὐτῆς τῆς ὁμιλίας λανθάνει Τό πλησιέστερο

χρονικά καί θεματικά δημοσιευμένο κείμενό του εἶναι τό Δ ι ο ν Ρ ώ μ α laquoἩ

Βενετοκρατία καί ὁ Διονύσιος Σολωμός (Οἱ κοινωνικές ρίζες τοῦ ποιητῆ)raquo Νέα Ἑστία 62

(1957) 149-156 68 Γιά τόν παλαίφατο ναό τοῦ Ἁγ Ἰωάννου Προδρόμου τῶν Λογοθετῶν βλ Ν τ ί ν ο υ Κ

ο ν ό μ ο υ Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια στή Ζάκυνθο Ἀθήνα 1967 σ 65 καί Τ ο ῦ ἴ δ ι ο υ

Ζάκυνθος Πεντακόσια Χρόνια (1478-1978) Ἀθήνα 1988 τ 5 (Τέχνης Ὀδύσσεια τεῦχ α΄

Θρησκευτική Τέχνη Ζωγραφική) 12-14 69 Ὁ Δημήτριος Πελεκάσης (1011881-2061973) γεννήθηκε στή Ζάκυνθο γιός τοῦ ἐπίσης

ζωγράφου Σπυρίδωνος Πελεκάση τοῦ καί πρώτου δασκάλου του Δάσκαλοί του ὑπῆρξαν

στή συνέχεια οἱ Λύτρας Ἰακωβίδης Γερανιώτης Ροϊλός Τό 1906 μετέβη γιά εὐρύτερες

σπουδές στήν Ἰταλία Μόλις ἐπέστρεψε στό νησί νυμφεύτηκε τήν Ἀγγελική Κων

Δραγώνα [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος τους ἔγινε στίς 22 Νοεμβρίου 1909 στήν Εὐαγγελίστρια

τῆς πόλης ἀπό τόν ἱερέα Ἀνδρέα Ξενόφο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Τότε ἄρχισε νrsquo

ἁγιογραφεῖ ναούς τοῦ νησιοῦ Τό 1912 μετακόμισε στό Κάιρο ὅπου ἀνέλαβε τή

συντήρηση καί τήν ἐπιμελητεία τῆς Συλλογῆς τοῦ λόρδου Κίτσενερ Ἐκεῖ παρέμεινε δυό

χρόνια Ἐπιστρέφοντας στή Ζάκυνθο ἔχασε τήν κόρη του (εἶχε ἤδη χάσει τόν γιό του σέ

νηπιακή ἡλικία) ἀργότερα τή σύζυγο καί τόν πατέρα του Μέ τόν μοναχογιό του

ἐγκαταστάθηκε στήν Ἀθήνα ὅπου συνέχισε νά ἐργάζεται λαμβάνοντας μέρος σέ

πανελλήνιες καί διεθνεῖς ἐκθέσεις μέ θετικές κριτικές ἐνῷ δημοσίευε μελέτες ἄρθρα

ποιήματα κλπ Ἰδιαίτερη ἀσχολία του ὑπῆρξε ἡ συντήρηση τῶν ἐμπερίστατων

ἁγιογραφιῶν σέ ζακυνθινούς ναούς Τό 1922 ἀνέλαβε ἀνάλογο ἔργο στή συλλογή Διον

Λοβέρδου Ἀπό τό 1930 ἕως τό 1941 διετέλεσε ἐπιμελητής τοῦ laquoΧριστιανικοῦ-Βυζαντινοῦ

Μουσείου Λοβέρδουraquo Περισσότερα καί ἀναλυτικότερα βλ Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ laquoὉ

ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης (1881-1973) Βιογραφικάraquo Τόμος Δημήτριος Σπυρίδωνος

Πελεκάσης Ζωγράφος Ἐκδ Πλατύφορος Ἑταιρεία μελέτης ἔρευνας προαγωγῆς

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

23

βρῆκα Ὅταν ἀμέσως ὕστερrsquo ἀπό τόν σεισμό κατεδάφισαν τόν ἄνω ὄροφο

τοῦ σπιτιοῦ μου μετέφεραν στόν κάτω ὅσα ἔπιπλα ἦσαν ἐπάνω Τώρα πού

ἀνοικοδόμησα τόν κάτω κrsquo ἐτακτοποίησα τίς βιβλιοθῆκες μου εἶδα πώς μοῦ

ἔκλεψαν κατά τήν μεταφορά πολλά βιβλία γιατί τό πρόσωπο πού

ἐπεφόρτισα νά ἐπιστατήσει δέν ἔδειξε ἀρκετή προσοχή Ἀπό τίς πέντε

βιβλιοθῆκες πού εἶχα γεμάτες πολύτιμα βιβλία ἡ μία εἶναι ἀδειανή

Εὐτυχῶς πού οἱ κλέφτες ἦσαν ἀγράμματοι κrsquo ἐπῆραν στήν τύχη ὅτι βρῆκαν

προχειρότερο

Στήν ἀποθήκη βρίσκονται δυό κάσσες μέ σκόρπια φύλλα περιοδικῶν

κrsquo ἐφημερίδων Αὐτές δέν εὐκαίρησα νά τίς ἀνοίξω καί νά τακτοποιήσω τό

περιεχόμενό τους Ἄν τύχει νά βρεθοῦν ἐκεῖ τrsquo ἀντίγραφα τῶν

ἁγιογραφιῶν τότε θά τά δημοσιεύσετε Ἀλλά τήν ἔρευνα αὐτή δέν μπορῶ

νά τήν κάμω τώρα

Πολιτισμοῦ Ἀθήνα 2001 σ 11-22 Στό ἴδιο συλλογικό λεύκωμα βλ ἐπίσης α) Γ ι ά ν ν η

Ρ η γ ό π ο υ λ ο υ laquoΘρησκευτική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 26-161 β) Δ η μ ή τ ρ η Π α υ λ ό π

ο υ λ ο υ laquoΚοσμική ζωγραφικήraquo ὅπ σ 163-181 καί γ) Μ ί λ τ ο υ Κ α ρ κ α ζ ῆ

laquoΠαραρτήματα Α Ἡ οἰκογενειακή παράδοση Β Ὁ Ζωγράφος Σπυρίδων Πελεκάσης

(1843-1916) Τό πέρασμα ἀπό τόν πατέρα στόν γιόraquo ὅπ σ 182-200 Γιά τήν καλύτερη

πρόσληψη τοῦ Πελεκάση βλ ἐπίσης α) τό ἀφιερωματικό τεῦχος τοῦ Περιοδικοῦ

Ἑπτανησιακά Φύλλα 9 (1976) 131-160 ὅπου βιογραφικά στοιχεῖα ἔγγραφα ποιήματα καί

ἀναγραφή δημοσιευμάτων του καί β) Κ Π Δ ε λ α π ό ρ τ α laquoΔημήτριος Σπ

Πελεκάσηςraquo Ἔνθετο Ἑπτά Ἡμέρες τῆς Ἐφημ Καθημερινή Κυριακή 2321997 σ 29 ἑξ 70 Ὁ Δ Πελεκάσης ἀπό τό 1901 ἔκαμε πάμπολλα ἀντίγραφα τῶν τοιχογραφιῶν τῶν

ἀδελφῶν Γεωργίου καί Δημητρίου Μόσχων πού βρίσκονταν στόν Ἅγ Ἰωάννη τῶν

Λογοθετῶν καί καταστράφηκαν μέ τους σεισμούς τοῦ 1893 Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1957 ὁ

Κονόμος δημοσίευσε ὁρισμένες ἀπrsquo αὐτές τίς ὁποῖεςτοῦ παρεχώρησε ὁ ἴδιος ὁ

ἀντιγραφέας Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΤοιχογραφίες Ἀδελφῶν Μόσχων ἀντίγραφα

Δημητρίου Πελεκάσηraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1957) 57 ἑξ ἐνῷ προηγεῖται ἔνθετο

16σέλιδο δίχως ἀρίθμηση μέ ἀσπρόμαυρες φωτογραφίες τῶν ἐν λόγῳ ἀντιγράφων Ὁ

ἴδιος ὁ Πελεκάσης σέ παλαιότερο χρόνο [Πινακοθήκη 16 (1916-1917) 35] εἶχε

δημοσιοποιήσει μέ καύχηση τό ἱστορικό τῶν ἀντιγραφῶν του ἀναφέροντας μάλιστα

κάτι πού ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει ὅτι δηλαδή laquoὁ ἐγκυκλοπαιδικός καί λίαν μορφωμένος φίλος

μου κ Μαρῖνος Σιγοῦρος κατέχει εἰς ὑδατογραφικά προσχέδια ἀρκετά ἀντίγραφά μου ἐκ

τῶν ἀνωτέρω τοιχογραφημάτων ἅτινα κατά τό ἔτος 1908 μετέφερα εἰς καθαράς

ἀπεικονίσεις ἐπί τοιχωμάτων τῆς αὐτῆς τέχνης τῶν γνησίων πωληθεῖσας εἰς διάφορα ξένα

μουσεῖα παρά διαφόρων ἐν Ἀθήναις ἀρχαιολογικῶν καταστημάτων (hellip)raquo

Ὁ Κονόμος γνώστης ὡς φαίνεται τοῦ παραπάνω δημοσιεύματος μετά τήν

ἀρχική δημοσίευση στά Ἑ Φ ἀπευθύνθηκε στόν Σιγοῦρο καί τοῦ ζήτησε τά σκίτσα τά

ὁποῖα κατεῖχε κατά τήν παραπάνω ἀναφορά Πελεκάση Ὁ δεύτερος μέσrsquo ἀπό τήν

ἐπιστολή πού ἐδῶ δημοσιεύουμε ἀπαντᾶ ὅτι δέν τά βρίσκει ἐξηγώντας παρακάτω πῶς

καί γιατί ἔχουν παραπέσει Ἐάν ἀργότερα τά βρεῖ θά τοῦ τά στείλει γιά δημοσίευση Βλ

τή συνέχεια τῆς ἐπιστολῆς Στό λεύκωμα γιά τόν Πελεκάση (Πλατύφορος ὅπ) ὁ

Γιάννης Ρηγόπουλος (ὅπ σ 141-155) παρουσιάζει τrsquo ἀντίγραφα ἀπrsquo τούς Μόσχους

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

24

Τό ἱστορικό τῶν ἑορτῶν71 τῆς ἑκατονταετηρίδας Σολωμοῦ θά

παρακαλέσω τόν γενικό γραμματέα τῆς Ἐπιτροπῆς κ Ν Βαρβιάνη νά σᾶς τό

κάμῃ

Ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων72 ἑτοιμάζεται˙ τυπώθηκαν τά προλεγόμενα

τά ποιήματα καί τά ἑλληνικά πεζά Τώρα ἑτοιμάζονται τά ἰταλικά

μεταφρασμένα οἱ σημειώσεις κλπ Φαντάζομαι πώς τό Δεκέμβρη πρίν ἀπό

τίς γιορτές τό βιβλίο θά κυκλοφορήσει

Θά μοῦ δώσουν μερικά ἀνάτυπα73 τοῦ προλόγου74 γιά νά τά χαρίσω

στούς φίλους Θά ἔπρεπε ὅμως νά εἶχαν συμπεριλάβει καί τίς σημειώσεις

μου75 πού σέ διάφορα σημεῖα συμπληρώνουν τή βιογραφία

Σᾶς στέλνω μιά φωτογραφία τῆς προτομῆς Σολωμοῦ76 γιατί μοῦ

φάνηκε καλύτερη ἀπό τίς ἄλλες

71 Λεπτομέρειες γιά τό Πρόγραμμα βλ στήν παραπάνω ἑνότητα laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν

Σολωμόraquo 72 Τά τῆς ἔκδοσης αὐτῆς βλ στήν ἴδια παραπάνω ἑνότητα 73 Κυκλοφόρησε ὄντως ἀπό τόν laquoὈργανισμό Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίωνraquo ἀνάτυπο τοῦ

Προλόγου στό τέλος τοῦ ὁποίου ὑπάρχει κι ἕνα τρισέλιδο πού ὑπάρχει καί στόν

πρωτότυπο Τόμο μέ τίτλο laquoἩ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Σολωμοῦ Χρονολογικός πίνακαςraquo 74 Γιά τόν Πρόλογο καί τίς ἀντιδράσεις πού προκλήθηκαν βλ στήν παραπάνω ἑνότητα

laquoὉ Μ Σιγοῦρος γιά τόν Σολωμόraquo 75 Οἱ Σημειώσεις Σιγούρου βρίσκονται στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση πολύ μακριά ἀπrsquo τό κείμενο

τῶν Προλεγομένων (σ 564-595) 76 Πράγματι στόν φάκελο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς συμπεριλαμβάνεται μιά φωτογραφία

διαστάσεων 9Χ14 ἑκ τῆς προτομῆς τοῦ Σολωμοῦ (en face) ἔργου τοῦ γλύπτη Κώστα

Δημητριάδη τοῦ ἐπονομαζόμενου Παρισινοῦ (Ἀνατολική Ρωμυλία 1881-Ἀθήνα 1943)

μαθητῆ τοῦ Γ Βρούτου Φωτογραφία προφίλ τῆς ἴδιας προτομῆς εἶχε δημοσιεύσει ὁ Ντ

Κονόμος στό ἐξώφυλλο τῶν Ἑπτανησιακῶν Φύλλων ἕνα χρόνο πρίν τόν Ὀκτώβριο 1956

ἀρ φύλλου 1-2 Στά laquoΣημειώματαraquo τοῦ ἴδιου τεύχους (σελ 46) ὁ Κονόμος πληροφορεῖ laquoἩ

προτομή ἀγοράστηκε ἀπό τόν διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ ldquoὉ Ἥλιοςrdquo κ Ἰω Πασltσgtᾶ καί

δωρήθηκε ἀπό τόν ἴδιο στήν κατεστραμμένη πατρίδα τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ Ἡ προτομή ὅπως

πληροφορηθήκαμε θά στηθεῖ ἀπό τήν Ἐπιτροπή τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς 100ρίδας ἀπό τόν

θάνατο τοῦ Σολωμοῦ στόν ἱστορικό λόφο τοῦ Στράνη Μέ τήν εὐκαιρία ὀφείλουμε νά

συγχαροῦμε κιrsquo ἀπό ἐδῶ τήν εὐγενεστάτη Κυρία Μαρία Δ Ρώμα γιά τίς ἐνέργειες πού

ἔκαμε νrsquo ἀγοραστεῖ ἡ προτομή καί νά δοθεῖ στή Ζάκυνθοraquo

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ Μ Σιγοῦρος σέ συνέντευξή του στήν Ἐφημερίδα Βραδυνή

(3061956) τῆς ὁποίας ἀποσπάσματα ἀναδημοσιεύονται στά Ἑπτανησιακά Φύλλα ὅπ σ

47 ἑξ (laquoἙκατό χρόνια ἀπό τό θάνατο τοῦ Σολωμοῦ Μιά συνέντευξη τοῦ Μ Σιγούρουraquo)

ὅπου ταυτόχρονα διεκτραγωδεῖται ἡ ὑφιστάμενη κατάσταση στοῦ Στράνη laquo(hellip)

Δυστυχῶς ὁ λόφος τοῦ Στράνη πού ἔπρεπε νά καθιερωθῇ πανελλήνιος βωμός καί σεπτόν

προσκύνημα εὑρίσκεται εἰς ἀξιοθρήνητον κατάστασιν πού προσβάλλει τόν πνευματικόν

μας πολιτισμόν Παράγκαι μικρομάγαζα καί καλῦβαι περιβάλλουν τόν χῶρον πού ὑπῆρξε

πηγή καί ἀφορμή τῆς ἐθνικῆς ἐπικολυρικῆς ἐμπνεύσεως Εἶναι ἀπαραίτητον νά

ἀπαλλοτριωθῇ ἡ μικρά αὐτή ἔκτασις γῆς καί νά διαρρυθμισθῇ μέ αὐστηράν καλλιτεχνικήν

λιτότητα τό τοπίον (hellip)raquo Βλ τά τῆς δωρεᾶς τῆς προτομῆς καί στό [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜιά

ἐθνική δωρεάraquo Ἐφημ Ἠχώ τῆς Ζακύνθου Ἀθήνα 261956 φ 11 σ 2 Ἀπrsquo τό σημείωμα

αὐτό πληροφορούμαστε ἐπίσης ὅτι ἡ προτομή κόστισε στόν Πασσᾶ 100 χρυσές λίρες καί

ὅτι laquoΤόν εὐγενῆ δωρητήν ηὐχαρίστησε θερμῶς ἡ ἐν Ζακύνθῳ Ἐπιτροπή Ἑορτασμοῦ

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

25

Δεχθῆτε τούς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς καί διαβιβάσετέ τους στόν

ἀγαπητόν πατέρα σας77 καί στόν φίλο κ Σ Σκοπετέα78

Πρόθυμος φίλος

Μαρῖνος Σιγοῦρος

[6]

Ἀκρωτῆρι 22 Ἰουνίου 195979

100τηρίδος Σολωμοῦ ὑπογραφόντων τῶν Σ Μητροπολίτου κ Δημάρχου καί κ Ν

Βαρβιάνη (hellip)raquo 77 Ἀναστάσιος Κονόμος τοῦ Διονυσίου καί τῆς Ἄννας (181881-1131970) πατέρας τοῦ

Ντίνου Νυμφεύτηκε τή Μαρία Δρακοπούλου τοῦ Ἀναστασίου [Νέο στοιχεῖο Ὁ γάμος

τους ἔγινε στίς 8 Σεπτεμβρίου 1916 στόν Ἅγιο Γεώργιο τοῦ Πετρούτσου ἀπό τόν ἱερέα

Διονύσιο Μπονῖκο (βλ Κώδικες Γάμων ὅπ)] Μετά τόν σεισμό τοῦ 1953 καί ἀφοῦ κάηκε

τό σπίτι τους πατέρας καί γιός κατέφυγαν στήν Ἀθήνα Πέθανε σέ ἡλικία 89 ἐτῶν στό

γενέθλιο νησί Βλ Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὁ πατέρας μου κι ἐγώ Ἀθήνα 1973 78 Σταῦρος Χ Σκοπετέας (Ἐξωχώρι Καρδαμύλης 2971908-Ἀθήνα 831958) Μετά τά

ἐγκύκλια γράμματα στήν Καλαμάτα σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ

Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Τό 1933 ὑπάλληλος καί πολύ ἀργότερα Διευθυντής τῆς

Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς Μέλος πολλῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν ἀξιόλογος ἐρευνητής

καί συγγραφέας Ἔγραψε καί δημοσίευσε πλεῖστες ὅσες μελέτες ἱστορικοῦ καί

φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν ἱστορία τῆς Μάνης ἐπί

Τουρκοκρατίας [Ἐκτενῆ βιοβιβλιογραφικά στοιχεῖα περί τοῦ Στ Σκοπετέα βλ Δ ι κ α ί ο

υ Β α γ ι α κ ά κ ο υ Ἡ ἔνδοξος ἐποποιΐα τῶν Μανιατῶν κατά τοῦ Ἰμπραήμ Πασᾶ Ἀθήνα

2001]

Ὁ Κονόμος ὡς ἐμπερίστατος τότε ὑπάλληλος τῆς Βιβλιοθήκης συνδεόταν μαζί

του γράφει μάλιστα γιrsquo αὐτόν laquo(hellip) Ὑπῆρχε ἀκόμα δίπλα μου ὅλες τίς ὧρες καί τίς

στιγμές ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἄνθρωπος Ὁ Σταῦρος Σκοπετέας Ἡ παρουσία του

μοῦ ἔδινε θάρρος ἐλπίδες καί δύναμη Τό φθινόπωρο τοῦ 1955 ἀποχώρησε ὁ κ Βέρρος κι

ἔγινε διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς ὁ Σκοπετέας Ἔκαμε πολλές προσπάθειες

ἀπό τότες γιά τη μονιμοποίησή μου Ὅλα του ὅμως τά διαβήματα ἔπεφταν στό κενό (hellip)raquo

[Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ Ὀχτάβα ἔργων καί ἡμερῶν Ἀθήνα 1977 σ 60 Πρβλ Τ ο ῦ ἴ δ ι ο

υ laquoΣταῦρος Χ Σκοπετέαςraquo Νέα Ἑστία 63 (1958) 579]

Μιά ἐπιπλέον ἔγκυρη γνώμη γιά τόν Στ Σκ βλ στό Π α ν α γ ι ώ τ η Φ Χ ρ ι σ

τ ό π ο υ λ ο υ laquoὉ Ντῖνος ὁ φίλος καί συνάδελφός μουraquo Ἑπτανησιακά Φύλλα 20 (1999-

2000) 861 laquo(hellip) Ὁ Σκοπετέας ἤξερε καλά γράμματα ἀγαποῦσε τή δουλειά του μέχρις

αὐτοθυσίας καί ἐργαζόταν ἀκούραστα γιά τήν πρόοδο τοῦ ἱδρύματος καθώς καί γιά τή

συναφῆ ἐξυπηρέτηση ἐκτός τοῦ Κοινοβουλίου καί τοῦ κοινοῦ πού χρησιμοποιεῖ τή

Βιβλιοθήκη Ταλαντοῦχος ὁ ἴδιος δέν φοβόταν τίς συγκρίσεις δέν ὑπῆρχαν γιrsquo αὐτόν

περιθώρια φθόνου ἤ μικρότητας Ἀτόφιος καί εὐθύς Μανιάτης ἤξερε νά ζυγίζει τούς

ἀνθρώπους κατά τό εἰδικό τους βάρος νά ἐμπνέει σεβασμό καί νά ἀξιοποιεῖ τό ἀνθρώπινο

δυναμικό πού εἶχε στή διάθεσή του Κοντολογῆς ἦταν ἄξιος διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ καί

πρώτου Διευθυντοῦ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τοῦ Ζακυνθινοῦ Γεωργίου Τερτσέτη

(hellip)raquo Βλ ἐπίσης Π έ τ ρ ο υ Μ α ρ κ ά κ η laquoὉ φίλος μου Σταῦρος Σκοπετέαςraquo ὅπ τεῦχ

8-9 τ 2 (Νοέμβριος 1955) 238-240 79 Χειρόγραφη δισέλιδη ἐπιστολή γραμμένη μέ μπλέ μελάνι στίς recto σελίδες

τετρασέλιδου ὑποκιτρινοπράσινου καί ἀρίγωτου πολύ λεπτοῦ ἐπιστολόχαρτου

διαστάσεων 168Χ211 ἑκ μέ ὑδατογράφημα

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

26

Ἀγαπητέ κ Κονόμο

Ἔλαβα τό γράμμα καί σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γιά ὅλες τίς εὐγενικές

φροντίδες σας

Ὅσο γιά τή γνώμη πού μπορεῖ νά ἐκφράζουν ὁ ἕνας ἤ ἄλλος σχετικά

μέ τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις τῆς τελευταίας Σολωμικῆς γιορτῆς στή

Ζάκυνθο80 μή θυμώνετε καί μή τίς παρεξηγῆτε Ὅλοι ἀναγνωρίζουν πώς

ἐπίτυχαν καί τήν ἐπιτυχία τους τή χρωστοῦμε ἀποκλειστικά στήν

ὀργανωτική σας προσπάθεια81 Ἄλλωςτε ἄν κάποιος εἶπε ἤ ἔγραψε ὅτι δέν

ἔπρεπε νά γίνουν κατά τό Πάσχα82 αὐτό δέν σημαίνει πώς τίς ἀποδοκιμάζει

ἐκφράζει μόνο τή σκέψη του πώς οἱ ἐκκλησιαστικές τελετές δέν ἔπρεπε νά

συμπέσουν μήπως τυχόν περισπάσουν τήν προσοχή τῶν ἐκδρομέων

80 Τό ἀναλυτικό πρόγραμμα τῶν συγκεκριμένων ἑορτῶν οἱ ὁποῖες διοργανώθηκαν μέ

πρωτοβουλία τοῦ Ντίνου Κονόμου καί μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑκατό χρόνων (1859-1959) ἀπό

τήν ἔκδοση Πολυλᾶ τῶν laquoΕὑρισκομένων Ἔργωνraquo τοῦ Σολωμοῦ δημοσιεύτηκε τόν Μάρτη

τοῦ rsquo59 στά Ἑπτανησιακά Φύλλα 3 (1956-59) 209-211 καί πρωτοσέλιδα στήν Ἐφημ Ἠχώ τῆς

Ζακύνθου Ἀθήνα 2931959 φ 75 σ 1 ἑξ Θερμή προαναγγελία εἶχε ἐπίσης γίνει μέ τό

κύριο ἄρθρο Δ (η μ η τ ρ ί ο υ) Σ Κ (ο ρ ι α τ ο π ο ύ λ ο υ) laquoldquoΦεστιβάλrdquo Ζακύνθουraquo ὅπ

921959 φ 72 σ 1

Οἱ ἑορτές ἄρχισαν ἀπό τό πρωί τῆς Μεγάλης Πέμπτης 30 Ἀπριλίου καί

ὁλοκληρώθηκαν τή Νιά Τρίτη 5 Μαΐου 1959 Περιελάμβαναν Ἐκθέσεις τῶν Ἑ Φ στό

Διοικητήριο τοῦ νησιοῦ (μέ σολωμικά αὐτόγραφα πολύτιμες χαλκογραφίες καί

φωτογραφίες ἀπrsquo τή Ζάκυνθο) ἐπίσκεψη στό Λόφο τοῦ Στράνη ὁμιλία τοῦ Μ Σιγούρου

ἐπίσκεψη στό νέο Μουσεῖο προσκύνημα στόν Ἅγιο Διονύσιο ἐκδρομή στrsquo ἀξιοθέατα

ὁμιλίες τῶν Ἀγγ Προκοπίου Σπ Ἀβούρη Ντ Κονόμου Ν Βαρβιάνη Δημ

Κοριατόπουλου ξενάγηση ἀπό τόν Παν Μπελούση στόν Ὑψόλιθο καί ἀπό τόν Βαρβιάνη

στή στήλη τοῦ Vesale χορούς στήν Πλατεία Σολωμοῦ ὁμιλίες Μπελούση καί Κονόμου

Ὅλrsquo αὐτά διανθισμένα πάντως μέ τίς ἐθιμικές-λειτουργικές συνάξεις στίς ἱερές Τελετές

καί Ἀκολουθίες τοῦ ἰδιάζοντος ζακυνθινοῦ Μεγαλοβδόμαδου Πρός ὅσους μάλιστα

παρακολούθησαν τίς ἐκδηλώσεις διανεμήθηκε καλαίσθητο (ἐνημερωτικό-συλλεκτικό)

τετρασέλιδο τῶν Ἑ Φ ὑπό τόν τίτλο laquoΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ Ἡ ἀλλοτινή

Ζάκυνθος καί ὁ Διονύσιος Σολωμόςraquo 81 Βλ α) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜέ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν καί συμμετοχήν πλήθους ἐκδρομέων

ἐπραγματοποιήθη τό πρῶτον Φεστιβάλ Ζακύνθου τό διοργανωθέν ὑπό τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων καί τῆς Ἑνώσεως Ζακυνθίων Ἀθηνῶν - Πειραιῶςraquo Ἐφημ Ἠχώ

τῆς Ζακύνθου Ἀθῆναι 1851959 φ 77 σ 2 ἑξ β) Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ laquoΠνευματικός

ἀπολογισμός τοῦ Φεστιβάλ Ζακύνθουraquo ὅπ 161959 φ 78 σ 2 ὅπου ὁ διοργανωτής τῶν

ἐκδηλώσεων εὐχαριστεῖ κατrsquo ὄνομα ὅσους συμμετεῖχαν καί γ) [Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ] laquoΜετά

τήν πλήρη ἐπιτυχίαν τοῦ πρώτου Φεστιβάλ ἡ Ἐκκλησία ἡ Πολιτεία καί ὁ ἀθηναϊκός

Τύπος συγχαίρουν τους ὀργανωτάς τουraquo ὅπ 1761959 φ 79 σ 1 82 Ἡ ἀποστροφή αὐτή ὑπονοεῖ ὅτι ὑπῆρξε ἕνας κάποιος σκεπτικισμός ἀπrsquo ὁρισμένους γιά

τή σύμπτωση τῶν σολωμικῶν μέ τίς πασχαλινές γιορτές Ὁ Σιγοῦρος διευκρινίζει

παρηγορητικά στόν διοργανωτή Κονόμο (ὁ ὁποῖος -ὡς φαίνεται- ἔχει πικραθεῖ καί

θυμώσει) ὅτι αὐτή ἡ ἔνσταση δέν ἔχει καμιά σχέση μέ αὐτές καθεαυτές τίς σολωμικές

γιορτές ἀλλά μέ τή σύμπτωση Οἱ γιορτές πάντως θεωρήθηκαν κατά κοινή ὁμολογία

πετυχημένες ὁ δέ Σολωμός τιμήθηκε ἄξια καί δίκαια Βλ παραπάνω

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77

27

Σᾶς περιμένουμε τόν Αὔγουστο κrsquo ἐχάρηκα πού ἡ ἐνόχληση τοῦ

ποδιοῦ σας ἦταν ἀσήμαντη

Τή Ζακυθινή Παράδοση83 ἔστειλα νά τυπωθεῖ στό 2 τεῦχος τοῦ

περιοδικοῦ laquoΠαρνασσόςraquo84 πού θά ἐκδοθεῖ ἀργότερα

Δεχθῆτε μαζύ μέ τόν ἀγαπητόν πατέρα σας85 τούς φιλικούς

χαιρετισμούς μου

Δικός σας

Μαρῖνος Σιγοῦρος

83 Πρόκειται γιά τό κείμενο τῆς ὁμιλίας τοῦ Μ Σ κατά τίς σολωμικές γιορτές τῶν

Ἑπτανησιακῶν Φύλλων (Διοικητήριο Ζακύνθου 3041959) Ὄντως ἡ ὁμιλία δημοσιεύτηκε

ὑπό τόν αὐτό τίτλο laquoἩ ζακυθινή Παράδοσηraquo Παρνασσός [laquoΠεριοδικόν σύγγραμμα κατά

τριμηνίαν ἐκδιδόμενονraquo περίοδος β΄ Ἐν Ἀθήναις Τυπογραφεῖον Μυρτίδη] 1 (1959) 305-

322

[Στό σημεῖο αὐτό εὐχαριστοῦμε τόν κ Χρῆστο Ἀναγνωστό μέλος τοῦ ΔΣ τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo γιά τήν βοήθειά του στήν ἀρτίωση τῆς ἐργασίας αὐτῆς] 84 Τό Περιοδικό Παρνασσός κυκλοφόρησε τό 1877 καί μέχρι τό 1895 ἐκδόθηκαν 17 τόμοι

Ἀκολούθως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν Ἐπετηρίδα τῆς ὁποίας ἐκδόθηκαν 17 ἐπίσης

τόμοι δηλαδή ἀπό τό 1896 μέχρι τό 1939 Γιά τήν ἑπόμενη εἰκοσαετία ὁ Σύλλογος δέν εἶχε

περιοδικό ἤ ἐπετηρίδα Τό 1959 μέ εἰσήγηση τοῦ Γεωργίου Ζώρα ἐπανεκδόθηκε ὁ

Παρνασσός σrsquo ἐτήσια βάση καί κυκλοφορεῖ ἀπρόσκοπτα μέχρι σήμερα Γενικά γιά τόν

Φιλολογικό Σύλλογο laquoΠαρνασσόςraquo βλ Κ ω ν σ τ Α Β ο β ο λ ί ν η Τό χρονικόν τοῦ

laquoΠαρνασσοῦraquo (1865-1950) Ἀθῆναι 1951 85 Βλ σχετική παραπάνω ὑποσημείωση ἀρ 77