ศานติ� ภั�กดี�คำ า ภัาคำวิ�ชาภัาษาไทยและภัาษาติะวิ�นออก คำณะมน�ษยศาสติร์� มหาวิ�ทยาล�ยศร์�นคำร์�นทร์วิ�โร์ฒ ปร์ะสานม�ติร์

เขมร์ "เขม$น" ไทย ในแบบเร์�ยนปร์ะวิ�ติ�ศาสติร์�ก�มพู(ชา

จากเหตุ�การณ์กรณ์�ปฏิ�ก�ร�ยาความร�นแรงของประชาชนก�มพู�ชาที่��แสดงออกตุ!อไที่ยเม#�อไม!นานมาน�$ ที่%าให'เก�ดเป(นประเด)นป*ญหาที่��น!าสนใจ โดยเฉพูาะสาเหตุ�หน.�งของเหตุ�การณ์ที่��เก�ดข.$นน�$นพูาดพู�งข'อม�ลที่างประว�ตุ�ศาสตุรระหว!างประเที่ศไที่ย-ก�มพู�ชา ซึ่.�งเป(นประเที่ศเพู#�อนบ้'านที่��ม�ความใกล'ช�ดที่�$งที่างด'านการเม#อง ภาษาและว�ฒนธรรมมาตุ�$งแตุ!อด�ตุจนป*จจ�บ้�น

ประเด)นหน.�งที่��น!าหย�บ้ยกมาน%าเสนอในที่��น�$ค#อประเด)นอ�นเก��ยวพู�นก�บ้ส%าน.กร!วมที่างประว�ตุ�ศาสตุรซึ่.�งไที่ยและก�มพู�ชาอาจม�โลกที่�ศนในเร#�องน�$แตุกตุ!างก�น และเราม�กไม!ที่ราบ้ก�นมากน�กว!าก�มพู�ชาม�ที่�ศนคตุ�ตุ!อประเที่ศไที่ยเช!นไรและเป(นไปในที่�ศที่างใด

บ้ที่ความเร#�องน�$จ.งเป(นความพูยายามที่��จะประมวลภาพูรวมของที่�ศนคตุ�ที่��ชาวก�มพู�ชาม�ตุ!อประเที่ศไที่ยโดยอาศ�ยข'อม�ลจากตุ%าราเร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรของก�มพู�ชาเป(นหล�ก เพูราะตุ%าราเร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรจ�ดได'ว!าเป(นแหล!งที่��มาและม�อ�ที่ธ�พูลตุ!อที่�ศนคตุ� ความค�ด ของประชาชนก�มพู�ชามากที่��ส�ด

อย!างไรก)ตุามบ้ที่ความน�$ม�จ�ดม�!งหมายเพู�ยงให'เราร� 'จ�กและที่%าความเข'าใจเก��ยวก�บ้ความค�ดและม�มมองส!วนหน.�งของชาวเขมรที่��ม�ตุ!อประเที่ศไที่ยเที่!าน�$น หาได'ม�จ�ดประสงคให'เก�ดความข�ดแย'งระหว!างสองประเที่ศไม! เพูราะการที่��ส�งคมไที่ยจะที่%าความเข'าใจและร� 'ว!าก�มพู�ชาร� 'ส.กอย!างไรตุ!อประเที่ศไที่ย

ย!อมน!าจะที่%าให'เราได'ห�นกล�บ้มามองตุ�วเอง และจะได'ปฏิ�บ้�ตุ�ตุนในจ�ดที่��เหมาะสมตุ!อความส�มพู�นธระหว!างประเที่ศไที่ยและก�มพู�ชาตุ!อไป

๑. ความเป(นชาตุ�น�ยมใน

แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชา

ความเป(นชาตุ�น�ยมที่��แสดงออกในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรของก�มพู�ชา ม�ให'เห)นอย!างเด!นช�ดที่�$งในส!วนที่��เป(นค%าน%าของหน�งส#อ หร#อในจ�ดประสงคของการเข�ยนแบ้บ้เร�ยน อ�นแสดงให'เห)นว!าความส%าค�ญของการเร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรที่��ก�มพู�ชาใช'ก�นอย�!ตุ� $งแตุ!เม#�อประมาณ์ ๓๐ ป;ที่��ผ่!านมาจนถึ.งป*จจ�บ้�น ย�งคงเน'นที่��ความเป(นชาตุ�น�ยม มากกว!าที่��จะแสดงให'เห)นถึ.งความเป(นกลางในการศ.กษาประว�ตุ�ศาสตุร

ด�งจะเห)นได'ว!าค%าน%าส!วนใหญ!ของแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรของก�มพู�ชาเน'นเร#�องความเป(นชาตุ�น�ยมอย!างมากจนสามารถึเห)นได'ช�ด เช!น ในค%าน%าหน�งส#อ "ประว�ตุ�ศาสตุรของประเที่ศก�มพู�ชา" ของชา อวม ไผ่ เผ่ง และโสม อ�ม ซึ่.�งเป(นหน�งส#อแบ้บ้เร�ยนส%าหร�บ้ช�$นประถึมศ.กษา ม�ความตุอนหน.�งว!า

"...การศ.กษาประว�ตุ�ศาสตุรของชาตุ�ไม!ใช!ม�ประโยชนแตุ!ส%าหร�บ้การสอบ้เที่!าน�$น การศ.กษาจะที่%าให'นางร� 'ถึ.งเหตุ�การณ์ใหญ!ๆ ในอด�ตุกาล ร� 'จ�กมหาบ้�ร�ษของชาตุ� ที่ราบ้ช�ดถึ.งความเจร�ญร� !งเร#องของชาตุ�...หร#อน%าให'นางพูบ้ก�บ้ความที่�กขระที่มใจที่��เก�ดข.$นจากการขบ้ถึและตุ!างชาตุ�...น%าให'นางตุ�$งความค�ดให'ม� �นคงเตุ)มที่�� เพู#�อยกย!องและน%าให'นางค�ดด�งามประเภที่หน.�งซึ่.�งเร�ยกว!า "ความร�กชาตุ�"..."

หร#อแม'แตุ!ในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาส%าหร�บ้ช�$นม�ธยมศ.กษาและอ�ดมศ.กษา ก)ย�งให'ความส%าค�ญก�บ้ความร�กชาตุ� เช!น ข'อความ "บ้�พูกถึา"

ของตุร.ง เง�ย (ตุ?ร.ง งา) ในหน�งส#อ "ประว�ตุ�ศาสตุรเขมร ภาค ๑" ความว!า

"...อ�กอย!างหน.�ง ประว�ตุ�ศาสตุรก)เป(นนโยบ้ายส%าหร�บ้อบ้รมให'ประชาชนพูลร�ฐม�ใจร�กแผ่!นด�น ภ�ม�เม#องซึ่.�งตุนก%าล�งอาศ�ยอย�!และอ�กหลายๆ อย!างม�ว�ฒนธรรมเป(นตุ'น ซึ่.�งบ้รรพูบ้�ร�ษของเราได'สร'างไว'เป(นมรดกส#บ้มาถึ.งเราในช�$นน�$

ถึ'าเม#�อใดเข'าใจค�ณ์ค!าและร�กอะไรซึ่.�งเป(นของชาตุ�แล'ว เขาก)จะพูยายามปAองก�นของน�$นโดยฝ่Cาฟั*นอ�ปสรรคที่�กแบ้บ้อย!าง เพู#�อตุ!อส�'ก�บ้ศ�ตุร�ที่��ละเม�ดก'าวก!ายและเพู#�อพูยายามก!อสร'างชาตุ�ให'ได'เจร�ญร� !งเร#องกล�บ้ค#นข.$น

เพู#�อที่%าให'ส%าเร)จซึ่.�งความประสงคข'างบ้นน�$แล'ว เราจ.งได'พู�มพูหน�งส#อ "ประว�ตุ�ศาสตุรเขมร" ภาค ๑ น�$ โดยเช#�อว!าก�จการน�$จะได'เป(นการร!วมส!วนแบ้!งอย!างหน.�งในการร�บ้ใช'ชาตุ�ด'วย..."

ด�งน�$นเม#�อม�การน%าแบ้บ้เร�ยนที่��เข�ยนข.$นในแนวค�ดที่างชาตุ�น�ยมมาใช'ในการเร�ยนการสอน ประชาชนชาวก�มพู�ชาจ.งถึ�กปล�กฝ่*งแนวความค�ดที่างประว�ตุ�ศาสตุรชาตุ�น�ยมและน%าไปส�!การมองและเข'าใจประว�ตุ�ศาสตุรที่��คลาดเคล#�อนจากความเป(นจร�ง

๒. "ไที่ย" ในแบ้บ้เร�ยน

ประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชา

ประเด)นที่��เราควรพู�จารณ์าค#อ ก�มพู�ชามองประเที่ศไที่ยและคนไที่ยอย!างไร

แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาโดยมากเป(นแบ้บ้เร�ยนที่��เข�ยนก�นมากว!า ๓๐ ป; แม'กระน�$นก)ย�งใช'เป(นแบ้บ้เร�ยนอย�!ในป*จจ�บ้�น ซึ่%$าย�งม�จ%าหน!ายแพูร!หลาย

อย�!ในที่'องตุลาด และโดยมากก)เป(นการค�ดหร#อเร�ยบ้เร�ยงข.$นจากเล!มที่��เคยเข�ยนมาแล'ว แตุ!ไม!ม�การแก'ไขเน#$อหามากน�ก

แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรที่��ใช'สอนในช�$นประถึมศ.กษาฉบ้�บ้หน.�ง ที่��จ�ดได'ว!าเป(นตุ'นแบ้บ้ของการเร�ยบ้เร�ยงแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาส%าหร�บ้ช�$นประถึมศ.กษาในป*จจ�บ้�น ย�งกล!าวถึ.งก%าเน�ดของชาตุ�ไที่ยในแนวที่ฤษฎี�ที่��เช#�อว!า ชาวไที่ยเป(นผ่�'ที่��อพูยพูลงมาจากน!านเจ'า จากน�$นจ.งเคล#�อนย'ายลงมาอย�!ในด�นแดนประเที่ศเขมรภาคเหน#อแล'วจ.งตุ�$งราชธาน�อย�!ที่��ส�โขที่�ย ด�งความที่��ปรากฏิในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรช#�อ "ประว�ตุ�ศาสตุรของประเที่ศก�มพู�ชา" เร�ยบ้เร�ยงโดย เจ�ย อวม (ชา อวม) ไผ่ เผ่ง และโสม อ�ม ม�ความตุอนหน.�งว!า

"...เส�ยม (สยาม) หร#อไที่ย เด�มอย�!ที่��ย�นนาน (ในประเที่ศจ�น) คร�สตุศตุวรรษที่�� ๘ คนพูวกน�$ได'ก!อตุ�$งพูระราชอาณ์าจ�กรแห!งหน.�งช#�อว!าน!านเจ'า ตุ!อมาสยามได'มาอย�!บ้นด�นแดนเขมรภาคเหน#อแล'วตุ�$งราชธาน�อย�!ที่��ส�โขที่�ย..."

หน�งส#อแบ้บ้เร�ยน "ประว�ตุ�ศาสตุรเขมร ภาค ๑" ของตุร.ง เง�ย (ตุ?ร.ง งา)

ส%าหร�บ้ช�$นม�ธยมศ.กษาและอ�ดมศ.กษา ซึ่.�งพู�มพูข.$นในป; ค.ศ. ๑๙๗๓ แตุ!ย�งคงพู�มพูจ%าหน!ายแพูร!หลายอย�!ในป*จจ�บ้�นกล!าวถึ.งไที่ยว!า ไที่ยร�กรานบ้ร�เวณ์ที่��ราบ้ล�!มแม!น%$าเจ'าพูระยา ด'วยเหตุ�ที่��ผ่�'น%าไที่ยสองคนว�วาที่ก�บ้เจ'าเม#องเขตุเขมร หล�งจากเม#องสวรรคโลกถึ�กตุ�ได' เจ'าเม#องเขตุเขมรตุ'องหลบ้หน�ออกจากส�โขที่�ย ประมาณ์ ค.ศ. ๑๒๒๐ ผ่�'น%าไที่ยคนหน.�งได'ข.$นเสวยราชยโดยม�นามว!า อ�นที่รบ้ด�นที่ราที่�ตุย

หน�งส#อ "ประว�ตุ�ศาสตุรส�งเขป เก��ยวก�บ้การตุ�ดตุ!อส�มพู�นธเขมร-เส�ยม (สยาม)" ของแบ้น น�ตุ ซึ่.�งเป(นพูฤที่ธ�สมาช�กกรม อ�ดมปร.กษาในพูระราชา ซึ่.�งพู�มพูข.$นใหม!ในป; ค.ศ. ๒๐๐๑ กล!าวถึ.งการเข'ามาของชนชาตุ�ไที่ยในที่%านองเด�ยวก�น แตุ!ได'ให'รายละเอ�ยดเพู��มเตุ�มว!า เม#�อไที่ยอพูยพูลงมาจากย�นนาน

แล'วได'เข'าร�กรานและข�บ้ไล!เขมรจากด�นแดนส�โขที่�ยซึ่.�งเป(นด�นแดนของเขมร

ด�งความที่��แปลมา

"...ชนชาตุ�น�$ (ไที่ย) ได'ประมวลรวมก�นเป(นกล�!มๆ ในอ%านาจเสด)จตุราญ! (เจ'าผ่�'ครองแคว'นของก�มพู�ชาสม�ยเม#องพูระนคร) แตุ!ละพูระองค แล'วตุ�$งล%าเนาในตุ%าบ้ลที่�ศอ�ดร ไกลจากประเที่ศเขมร ในบ้ร�เวณ์ใกล'ย�นนานก�บ้พูม!า และในย�นนานน�$เองด'วย

ในศตุวรรษที่�� ๑๒ จ.งรวมก�นเข'าเป(นคร�$งแรกด'วยร�ปภาพูของชนชาตุ�ไที่ยบ้นร�ปจ%าหล�กห�นในปราสาที่นครว�ด พูร'อมที่�$งม�ข'อความบ้างตุอนให'ช#�อว!า "สยาม" และช�$ช�ดว!าเป(นพูวกคนปCา

ส!วนความจร�งน�$น ค#อตุ�$งแตุ!ตุ'นศตุวรรษที่�� ๑๒ เป(นตุ'นมา พูวกไที่ยน�$ได'เคล#�อนย'ายจากย�นนานเขย�บ้เข'ามาที่างที่�ศใตุ' แตุ!ว!าในช�$นน�$นพูวกน�$ลอบ้ล�กเข'ามาที่�ละน'อยๆ ในก%าหนดเวลานานโดยลงมาตุามล%าน%$าและแม!น%$า การที่��ลอบ้ล�กเข'ามาแบ้บ้น�$แล'วซึ่.�งเป(นตุ'นก%าเน�ดของการร�กรานบ้�กย%�าอย!างหน�กซึ่.�งจะม�ตุ!อมาอ�ก

การร�กรานแบ้บ้น�$เก�ดข.$นอย!างหน�กในตุ'นศตุวรรษที่�� ๑๓ โดยม�การร�กรานของพูวกมองโกลถึ.งประเที่ศจ�น และนโยบ้ายรวบ้รวมประมวลแผ่!นด�นของพูระเจ'าก�บ้ไลข!าน ในระหว!างคร�สตุศ�กราช ๑๒๒๐ จ.งม�การรวมเอาแผ่!นด�นจร�งๆ...

...ในเวลาเด�ยวก�นน�$นพูวกไที่ยซึ่.�งปล�กออกจากประเที่ศเด�ม และมาตุ�$งที่��ล%าเนาที่��ส�โขที่�ยน�$นก)เก�ดข.$น ม�กษ�ตุร�ยไที่ยสองพูระองคได'ตุ�หลอกแย!งเอาเขตุสวรรคโลก โดยได'ข�บ้ไล!เจ'าเม#องเขตุเขมรออก แล'วตุ�$งเป(นราชาณ์าจ�กรข.$น..."

จะเห)นได'ว!าแม'ในป*จจ�บ้�นเอกสารแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรของก�มพู�ชาก)ย�งคงเสนอภาพูว!าไที่ยเป(นผ่�'ร�กรานด�นแดนก�มพู�ชา

ในป*จจ�บ้�นที่ฤษฎี�ที่��ว!าไที่ยอพูยพูลงมาจาก "น!านเจ'า" เป(นที่ฤษฎี�ที่��ไม!เป(นที่��ยอมร�บ้ก�นแล'วในบ้รรดาน�กว�ชาการไที่ย แตุ!เขมรย�งคงปล�กฝ่*งความค�ดที่��เป(นชาตุ�น�ยมเช!นน�$อย�!

๓. เหตุ�การณ์ประว�ตุ�ศาสตุร

ที่��ม�ผ่ลกระที่บ้ตุ!อความร� 'ส.กตุ!อก�มพู�ชา

นอกจากแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาจะกล!าวถึ.งที่��มาของ "คนไที่ย" ตุามแนวความค�ดด�งกล!าวแล'ว หน�งส#อแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรของก�มพู�ชาย�งเน'นเน#$อหาไปที่��ความส�มพู�นธระหว!างประเที่ศไที่ยก�บ้ก�มพู�ชาโดยเฉพูาะในด'านการสงครามระหว!างไที่ย-ก�มพู�ชาเป(นหล�ก

ตุ�วอย!างที่��เห)นได'ช�ดเจนค#อ แบ้บ้เร�ยน "ประว�ตุ�ศาสตุรของประเที่ศก�มพู�ชา"

ที่��ม�กกล!าวถึ.งสงครามก�บ้ไที่ย และม�กลงที่'ายด'วยข'อความที่��ว!าไที่ยแย!งช�งด�นแดนเขมร เช!น

"...ล!วงมาถึ.งศตุวรรษที่�� ๑๕ เขตุตุราด ป*จฉ�ม ประจ�ม (ปราจ�นบ้�ร�- ผ่�'แปล)

และจ�นที่บ้�ร ซึ่.�งตุ�$งอย�!เป(นภ�ม�ภาคพูระราชาณ์าจ�กรเขมรด'วย เพู�ยงแตุ!กองที่�พูไที่ยม�กจะเข'าร�กรานประเที่ศเขมรเป(นประจ%า แล'วได'หลอกตุ�เอาเม#องพูระนครไปได'ถึ.งสองคร�$ง เวลาน�$นพูระบ้าที่พูญายาตุที่รงละที่�$งพูระราชธาน�พูระนครซึ่.�งศ�ตุร�ได'ร�กรานได'โดยง!ายน�$นแล'วก)ที่รงได'มาตุ�$งพูระราชธาน�ย�งกร�งพูนมเปญ..."

และเม#�อไที่ยตุ�เขมรได'ก)จะกวาดตุ'อนผ่�'คนชาวเขมรกล�บ้ไปย�งประเที่ศไที่ย เช!น "สยามเอาเม#องพูระนครได' สยามประมวลเอาว�ตุถึ�ม�ค!า และจ�บ้ชาวเขมรไปเป(นเชลยจ%านวนมาก"

บ้างคร�$งก)จะกล!าวถึ.งในล�กษณ์ะว!าไที่ยได'เข'าไปปล'นประเที่ศก�มพู�ชา เช!น "สยามจ.งปล'นเม#องพูระนครได'อ�ก"

หร#อกล!าวถึ.งว!าไที่ยจ�บ้ตุ�วกษ�ตุร�ยก�มพู�ชาไปค�มข�งไว'ที่��ไที่ย เช!น "ที่�พูสยามได'ร�กเข'ามาจนจ�บ้พูระบ้าที่ศร�ราชาได'ในป; ค.ศ. ๑๔๗๔ พูระองคจ.งสวรรคตุในประเที่ศสยาม ที่รงม�พูระราชโอรสพูระองคหน.�งพูระนาม เจ'าพูญาอ�ง (พูระองคโอง) ซึ่.�งสยามข�งไว'ที่��ประเที่ศสยาม"

แน!นอนว!าข'อความที่��เป(นภาพูลบ้ของประเที่ศไที่ยที่��เข�ยนไว'ในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรของเขมร ย!อมน%ามาส�!ความร� 'ส.กตุ!อประเที่ศไที่ยในแง!ม�มที่างลบ้ด'วยอย!างยากจะหล�กเล��ยงได'

นอกจากในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรโดยตุรงแล'ว แม'แตุ!แบ้บ้เร�ยนวรรณ์คด�เขมร ก)ม�การกล!าวถึ.งผ่ลกระที่บ้และความเส�ยหายของก�มพู�ชาที่��เก�ดจากการร�กรานของไที่ย ตุ�วอย!างหน.�งที่��เห)นได'ช�ดเจนค#อ แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�วรรณ์คด�เขมรสม�ยนครพูนมจนถึ.งสม�ยอ�ดงค ของเล�ยง ห�บ้อาน (ลาง หาบ้!อาน) ที่��กล!าวถึ.งเหตุ�การณ์ส%าค�ญของประว�ตุ�ศาสตุรที่��เก��ยวข'องก�บ้ไที่ยไว'ว!า

"...ประว�ตุ�ศาสตุรในช!วง ๒๕๗ ป;น�$ ประเที่ศก�มพู�ชาได'ร�บ้เคราะหร'ายอย!างมากจากไที่ยซึ่.�งยกที่�พูมาร�กรานหลายคร�$งหลายคราวมาก ตุ�วอย!างเช!น

๑. ในร�ชกาลพูระบ้าที่ศร�ล%าพูงราชา สมเด)จพูระรามาธ�บ้ด�ที่�� ๑ กษ�ตุร�ยไที่ยได'ยกที่�พูมาตุ�เม#องพูระนคร ปรารถึนาจะเอาเม#องเขมรให'ได' สงครามคร�$งน�$ย��ง

ใหญ!มาก

๒. ในร�ชกาลพูระอ�ปราชศร�ส�ร�โยที่�ย ไที่ยยกที่�พูมาตุ�เม#องพูระนครได'ในป; ค.ศ.

๑๓๕๓ ไที่ยที่%าลายประตุ�เม#องพูระนครจากที่�ศตุะว�นออกแล'วบ้�กเข'าปล'นราชสมบ้�ตุ� จ�บ้เขมรเป(นเชลยจ%านวนกว!าหน.�งหม#�นคน น%าไปประเที่ศไที่ย...

...๑๒. ในเวลาที่��พูระบ้าที่ส�ตุถึาที่�� ๑ ครองราชยได'ประมาณ์ ๔-๕ เด#อน พูม!าในหงสาวด�ยกที่�พูมาตุ�ประเที่ศไที่ย ไที่ยขอก%าล�งเขมรไปช!วย โดยที่รงเห)นถึ.งพูระราชไมตุร�ใหม!ๆ น�$น พูระบ้าที่ส�ตุถึาที่รงเห)นพูร'อมด'วย แล'วก)โปรดให'พูระอน�ชาพูระศร�ส�ร�โยพูรรณ์เป(นแม!ที่�พูไปช!วยไที่ย เม#�อช!วยชนะแล'วกษ�ตุร�ยไที่ยไม!ม�ความกตุ�ญญู�เลย เปล��ยนที่!าที่�เป(นด�ถึ�กพูระมหาอ�ปราชเขมรเหม#อนเป(นกษ�ตุร�ยที่��อ!อนน'อม..."

แม'แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาจะม�การกล!าวอ'างถึ.งเอกสารไที่ยบ้'างในบ้างคร�$งแตุ!ก)ม�กเป(นการกล!าวอ'างที่��ผ่�ดข'อเที่)จจร�ง เช!น เม#�อกล!าวถึ.งเหตุ�การณ์คร�$งพูระนเรศวรตุ�เม#องละแวกในหน�งส#อ "ประว�ตุ�ศาสตุรเขมร"

ภาค ๒ ของ ตุร.ง เง�ย (ตุ?ร.ง งา) ม�ข'อความตุอนหน.�งว!า

"...ที่�กว�นน�$ที่��ว�ดใหญ!ช�ยมงคลที่��จ�งหว�ดพูระนครศร�อย�ธยาม�ร�ปภาพู ๒ แผ่!นใหญ!ควรให'สะเที่#อนใจ ร�ปที่�� ๑ เป(นร�ปกษ�ตุร�ยเขมรประที่�บ้อย�!บ้นเก'าอ�$หน.�งตุ�ว ม�เช#อกผ่�กพูระบ้าที่และพูระห�ตุถึเอาไว' ร�ปที่�� ๒ แสดงถึ.งบ้�ร�ษคนหน.�งน�!งห!มขาวก%าล�งค�กเข!าเอาโลห�ตุกษ�ตุร�ยเขมรไปล'างพูระบ้าที่ให'กษ�ตุร�ยสยาม

แตุ!เร#�องน�$ผ่�ดหร#อเป(นเร#�องที่��บ้�ณ์ฑิ�ตุแตุ!งข.$นเพู#�อสรรเสร�ญพูระเก�ยรตุ�พูระเจ'ากร�งสยามสม�ยน�$น เน#�องจากพูระราชพูงศาวดารเขมรที่�กฉบ้�บ้ไม!ม�การกล!าวถึ.งเหตุ�การณ์คร�$งน�$เลย! ..."

จะเห)นได'ว!าภาพูที่��กล!าวถึ.งในหน�งส#อเล!มน�$เป(นภาพูจ�ตุรกรรมฝ่าผ่น�งที่��ว�ด

ส�วรรณ์ดาราราม จ�งหว�ดพูระนครศร�อย�ธยา ไม!ใช!ภาพูที่��ว�ดใหญ!ช�ยมงคลแตุ!ประการใด นอกจากน�$ภาพูพูระนเรศวรปฐมกรรมพูระยาละแวกย�งม�เพู�ยงภาพูเด�ยว ไม!ใช! ๒ ภาพูตุามข'อม�ลในหน�งส#อเล!มน�$

๔. สงครามพูระนเรศวร

ตุ�เม#องละแวก

สงครามคร�$งที่��สมเด)จพูระนเรศวรมหาราชที่รงตุ�เม#องละแวกในป; พู.ศ. ๒๑๓๖ ม�ผ่ลกระที่บ้ตุ!อความร� 'ส.กของชาวก�มพู�ชามาก

เพูราะแม'ชาวก�มพู�ชาจะร� 'ส.กร!วมตุ!อเหตุ�การณ์ที่างประว�ตุ�ศาสตุรที่��ไที่ยยกที่�พูไปที่%าสงครามก�บ้ก�มพู�ชาหลายคร�$ง และสงครามคร�$งร'ายแรงที่��ส�ดค#อคร�$งที่��สมเด)จพูระบ้รมราชาธ�ราชที่�� ๒ (เจ'าสามพูระยา) ยกที่�พูไปตุ�กร�งศร�ยโสธรป�ระในป; พู.ศ. ๑๙๗๖ ผ่ลของสงครามคร�$งน�$นที่%าให'ก�มพู�ชาตุ�ดส�นใจย'ายเม#องหลวงลงไปที่างใตุ'

แตุ!สงครามที่��ร�นแรงและม�ผ่ลตุ!อความร� 'ส.กของชาวก�มพู�ชามากที่��ส�ดค#อสงครามคราวเส�ยเม#องละแวก (ลงแวก) เพูราะในหล�กฐานก�มพู�ชาปรากฏิที่�$งศ�ลาจาร.ก พูงศาวดาร รวมที่�$งแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชา ได'เสนอภาพูความเส�ยหายของก�มพู�ชาในคร�$งน�$นว!า

"...ผ่ลว�บ้ากของการเส�ยกร�งลงแวก

การตุ�กร�งลงแวกแตุกโดยชนชาตุ�เส�ยม (สยาม) ม�ผ่ลว�บ้ากเลวร'ายอย!างร�นแรงส%าหร�บ้ประชาชาตุ�เขมร ตุ!อจากน�$ไปประเที่ศเขมรตุ'องพูบ้ก�บ้ความ

ว�บ้�ตุ�อ�นม�มากข.$น...ในสม�ยลงแวก โดยเฉพูาะในร�ชกาลของพูระบ้าที่จ�นที่ราชา และบ้รมราชาที่�� ๔ เขมรสร'างความเข'มแข)งของตุนค#นได' แล'วได'ยกที่�พูไปตุ�ร�กราชธาน�ศร�อย�ธยาและตุ�ปลดปล!อยเอาอาณ์าเขตุข'างตุะว�นตุกค#นมาได'เป(นจ%านวนมาก เพู�ยงแตุ!หล�งจากบ้�นที่ายลงแวกตุ'องแตุกห�กไป แผ่!นด�นส!วนใหญ!ของพูนมดงร�กและที่��อย�!ที่างด'านที่�ศตุะว�นตุกตุ'องส�ญเส�ยไปอย!างถึาวร

การแตุกห�กบ้�นที่ายลงแวกเป(นเหตุ�ย�งประเที่ศเขมรให'ส�$นฤที่ธาน�ภาพู ตุกเป(นร�ฐเล)กอย�!ในภ�ม�ภาคเอเช�ยอาคเนย น��เป(นคร�$งที่�� ๓ แล'วซึ่.�งเขมรตุ'องส�ญเส�ยตุ%าร�บ้ตุ%าราไปหมด น�กปราชญบ้�ณ์ฑิ�ตุกว�ซึ่.�งถึ�กศ�ตุร�กวาดตุ'อนเอาไปประเที่ศม�น..."

นอกจากความเส�ยหายที่��ได'ร�บ้ในสงครามคราวเส�ยเม#องละแวกแล'ว ก�มพู�ชาย�งไม!พูอใจที่��เอกสารไที่ยบ้�นที่.กว!าสมเด)จพูระนเรศวรมหาราชที่รงกระที่%าพู�ธ�ปฐมกรรมน�กพูระส�ตุถึา เพูราะตุามหล�กฐานของก�มพู�ชาระบ้�ว!าน�กพูระส�ตุถึาหน�ไปได'และสวรรคตุในประเที่ศลาว ด�งความที่��ว!า

"...เฉพูาะการสงครามระหว!างสยาม-เขมรในป; ค.ศ. ๑๕๙๓ น�$ เอกสารสยามได'กล!าวว!า ที่�$งน�$เน#�องมาจากเขมรไม!ร�กษาค%าส�ตุย สมเด)จพูระนเรศวรจ.งที่รงยกที่�พูมาที่%าสงคราม สมเด)จพูระนเรศวรที่รงเห)นก�มพู�ชาอ!อนก%าล�ง จ.งม�พูระด%าร�สให'พูระส�ตุถึามาเฝ่Aา แตุ!พูระส�ตุถึากล�บ้จ�บ้ที่�ตุไที่ยซึ่.�งอ�ญเช�ญพูระบ้รมราชโองการค�มไว'แล'วก)เตุร�ยมการจ�ดที่�พูตุ!อส�'อย!างหน�ก

อ�กประการหน.�ง ราชพูงศาวดารสยามได'อ'างว!าที่�พูสยามได'จ�บ้ได'พูระมหากษ�ตุร�ยเขมรแล'วพูระเจ'ากร�งสยามที่รงบ้�ญชาให'ประหารช�ว�ตุพูระองคเพู#�อเอาพูระโลห�ตุไปล'างพูระบ้าที่อ�กด'วย

ที่�กว�นน�$ที่��ว�ดใหญ!ช�ยมงคลที่��จ�งหว�ดพูระนครศร�อย�ธยาม�ร�ปภาพู ๒ แผ่!นใหญ!ควรให'สะเที่#อนใจ ร�ปที่�� ๑ เป(นร�ปกษ�ตุร�ยเขมรประที่�บ้อย�!บ้นเก'าอ�$ตุ�วหน.�ง ม�เช#อกผ่�กพูระบ้าที่และพูระห�ตุถึเอาไว' ร�ปที่�� ๒ แสดงถึ.งบ้�ร�ษคนหน.�งน�!งห!มขาวก%าล�งค�กเข!าเอาโลห�ตุกษ�ตุร�ยเขมรไปล'างพูระบ้าที่ให'กษ�ตุร�ยสยาม

แตุ!เร#�องน�$ผ่�ดหร#อเป(นเร#�องที่��บ้�ณ์ฑิ�ตุแตุ!งข.$นเพู#�อสรรเสร�ญพูระเก�ยรตุ�พูระเจ'ากร�งสยามสม�ยน�$น เน#�องจากพูระราชพูงศาวดารเขมรที่�กฉบ้�บ้ไม!ม�การกล!าวถึ.งเหตุ�การณ์คร�$งน�$เลย!..."

ความร� 'ส.กตุ!อสงครามคราวเส�ยเม#องละแวกของประชาชนชาวก�มพู�ชาย�งแสดงออกในร�ปของตุ%านาน ซึ่.�งก)ค#อตุ%านานพูระโค-พูระแก'วอ�กด'วย

๕. ตุ%านานพูระโค-พูระแก'ว

ค#ออะไร?

ตุ%านานพูระโค-พูระแก'วเป(นตุ%านานที่��เก��ยวข'องก�บ้การเส�ยเม#องละแวก ซึ่.�งม�เร#�องย!อด�งน�$ ในสม�ยเม#องละแวกม�ชาวนาค�!หน.�งอาศ�ยอย�! ตุ!อมาภรรยาได'ตุ�$งครรภและป;นตุ'นมะม!วงตุกลงมาเส�ยช�ว�ตุ ล�กที่��คลอดออกมาค#อพูระโคผ่�'พู��ซึ่.�งเป(นว�ว และพูระแก'วผ่�'น'องเป(นคน

พูระโคเล�$ยงด�พูระแก'วด'วยการเค�$ยวหญ'าแล'วเสกออกมาเป(นอาหารและส��งของตุ!างๆ ให'พูระแก'ว เม#�อชาวบ้'านที่ราบ้ก)โลภตุ'องการจ�บ้พูระโคฆ่!าเส�ยเพู#�อจะได'เอาที่ร�พูยส�นที่��อย�!ในที่'องพูระโค พูระโคและพูระแก'วจ.งหน�ไป ตุ!อมาพูระแก'วได'เป(นพูระราชบ้�ตุรเขยของพูระบ้าที่รามาเช�งไพูรกษ�ตุร�ยผ่�'ครองเม#องละแวก

ก�ตุตุ�ศ�พูที่เร#�องพูระโค-พูระแก'วล!วงร� 'ไปถึ.งกร�งศร�อย�ธยา พูระเจ'ากร�งศร�อย�ธยาจ.งปรารถึนาได'พูระโค-พูระแก'วมาไว'ในพูระนคร พูระองคจ.งส!งที่�ตุมาเพู#�อที่'าประลองช�งบ้'านเม#อง (เพู#�อให'ได'พูระโค-พูระแก'ว)

การประลองม�สามคร�$งโดยพูระโคเป(นตุ�วแที่นของเม#องละแวกไปร!วมประลอง การประลองคร�$งแรกเป(นการแข!งชนไก! คร�$งที่�� ๒ เป(นการชนช'าง ซึ่.�งพูระโคสามารถึเอาชนะได'ที่�$งส�$น การประลองคร�$งที่�� ๓ เป(นการชนว�ว พูระโคร� 'ว!าตุนไม!สามารถึเอาชนะโคยนตุของกร�งศร�อย�ธยาได' จ.งวางอ�บ้ายว!าหากตุนหมอบ้สามคร�$งให'พูระแก'วก�บ้นางเภา (ภรรยาพูระแก'ว) จ�บ้หางของตุนไว'เพู#�อจะได'เหาะหน�ให'ที่�นที่!วงที่�

ในที่��ส�ดพูระโคก)เหาะหน� แตุ!ที่หารไที่ยยกที่�พูตุ�ดตุามและนางเภาได'ตุกลงมาเส�ยช�ว�ตุ ส!วนพูระโคและพูระแก'วถึ�กจ�บ้ได' ที่%าให'เส�ยเม#องละแวกแก!ไที่ย พูระโคและพูระแก'วถึ�กจ�บ้ตุ�วไปย�งกร�งศร�อย�ธยา อ�นเป(นเหตุ�ให'สรรพูว�ที่ยาที่�$งปวงที่��อย�!ในที่'องพูระโคถึ�กน%ามาไว'ย�งเม#องไที่ย และเขมรก)เส#�อมลงจนถึ.งป*จจ�บ้�น

ตุ%านานเร#�องพูระโค-พูระแก'ว แม'จะเป(นตุ%านานที่��ร� 'จ�กก�นด�ในหม�!ประชาชนชาวเขมร แตุ!ก)ม�ได'ปรากฏิว!าม�การน%ามาแตุ!งเป(นวรรณ์กรรมร'อยกรอง หากอย�!ในร�ปของม�ขปาฐะจนถึ.งป; ค.ศ. ๑๙๕๒ ส%าน�กพู�มพูค�ม ค� จ.งน%ามาพู�มพูเผ่ยแพูร!

ในป; ค.ศ. ๒๐๐๑ ส%าน�กพู�มพู "ไรย%" ได'น%าตุ%านานเร#�องน�$มาเข�ยนภาพูประกอบ้แล'วพู�มพูเผ่ยแพูร! เป(นหน�งส#อภาพูประกอบ้ตุ%านานเร#�อง "พูระโค-พูระแก'ว"

ซึ่.�งในตุอนที่'ายเร#�องได'กล!าวถึ.งความส%าค�ญของ "พูระโค" ไว'ว!า

"...พูวกสยามเห)นว!าเม#�อใดได'พูระโคอย�! ณ์ ที่��ใด ที่��น� $นจะได'ส�ขเกษมศานตุ

ด�งน�$แล'วพูวกสยามจ.งได'พูยายามด�แลร�กษาพูระโค-พูระแก'วไว'อย!างแข)งแรง แล'วน�บ้แตุ!เวลาน�$นมา พูระโค-พูระแก'วจ.งม�ได'กล�บ้ค#นมาย�งเม#องเขมรจนถึ.งที่�กว�นน�$..."

นอกจากน�$ในแบ้บ้เร�ยน "ประว�ตุ�ศาสตุรเขมร" ภาค ๒ ของ ตุร.ง เง�ย (ตุ?ร.ง งา) ย�งได'แสดงออกถึ.งความร� 'ส.กเส�ยดายพูระโค-พูระแก'วไว'ด'วย ด�งความว!า

"...ในป; ค.ศ. ๑๕๙๓ สยามจ�บ้ได'พูระอ�ปโยราชศร�ส�ร�โยพูรรณ์ก�บ้พูระราชบ้�ตุรที่�$งสองค#อ พูระช�ยเจษฎีา (พูระชนมได' ๑๕ พูรรษา) และพูระอ�ที่�ย (พูระชนมได' ๕ พูรรษา) พูร'อมที่�$งกระบ้วนขนาดน�กปราชญราชบ้�ณ์ฑิ�ตุกว� ร�ปประตุ�มากรรมพูระโค-พูระแก'ว และเชลยเขมรเป(นจ%านวนมากไปประเที่ศสยาม

หล�งจากสมเด)จพูระนเรศวรประที่�บ้อย�!ในประเที่ศเขมรได' ๓ เด#อน ก)เสด)จกล�บ้ค#นไปกร�งศร�อย�ธยา โดยตุ�$งให'ข�นนางผ่�'ใหญ!สยามตุ�$งก%าก�บ้อย�!ที่��กร�งอ�ดงค

ควรอธ�บ้ายให'ที่ราบ้ว!าที่��ด'านหน'าพูระว�หารพูระแก'วในกร�งเที่พูมหานครประเที่ศไที่ย ป*จจ�บ้�นน�$ม�ร�ปประตุ�มากรรมพูระโคซึ่.�งม�ขนาดใหญ!เที่!าก�บ้ว�วใหญ!ในที่'องเป(นช!องว!าง ถึ'าเช!นน�$นน��ค#อร�ปพูระโคพูระแก'วซึ่.�งสยามน%าเอาไปได'ในคราวที่��ตุ�เม#องละแวกแตุกหร#อไรก�น?..."

๖. บ้ที่บ้าที่ไที่ยในสม�ย

ตุ'นกร�งร�ตุนโกส�นที่รที่��ม�ตุ!อก�มพู�ชา

นอกจากแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาจะแสดงภาพูความส�มพู�นธระหว!างไที่ยก�บ้ก�มพู�ชาในแง!ม�มประว�ตุ�ศาสตุรสงครามสม�ยกร�งศร�อย�ธยาแล'ว แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาที่��กล!าวถึ.งความส�มพู�นธระหว!างก�มพู�ชาก�บ้ไที่ยสม�ยกร�งร�ตุนโกส�นที่ร ก)แสดงออกด'วยส%านวนภาษาและที่�ศนคตุ�ที่��คล'ายคล.งก�นก)ค#อภาพู "ไที่ย" พูยายามเข'าไปแที่รกแซึ่งการเม#องภายในของก�มพู�ชา และพูยายามย.ดครองด�นแดนของก�มพู�ชาอ�กด'วย ในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรเหล!าน�$จ.งม�กปรากฏิค%าว!า "อ�ที่ธ�พูลอย!างแข)งกล'าของเส�ยม (สยาม)", "ใตุ'อ%านาจสยาม", "สยามเอาด�นแดนเขมร", "สยามตุ�เขมร" หร#อ "สยามย.ดครองด�นแดนเขมร" เป(นตุ'น

อย!างไรก)ตุามประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาในช!วงน�$ก)แสดงภาพูความไม!พูอใจของชาวก�มพู�ชาที่��ม�ตุ!อประเที่ศเว�ยดนามที่��ร�กรานและแที่รกแซึ่งการเม#องภายในของก�มพู�ชาเช!นเด�ยวก�น

เหตุ�การณ์ที่��พูระองคเอง (สมเด)จพูระนารายณ์รามา) เข'ามาพู.�งพูระบ้รมโพูธ�สมภารในสม�ยพูระบ้าที่สมเด)จพูระพู�ที่ธยอดฟัAาจ�ฬาโลกมหาราช ปรากฏิในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรส%าหร�บ้ช�$นประถึมศ.กษาของก�มพู�ชาว!า

"...สยามเอาด�นแดนพูระตุะบ้องและเส�ยมราบ้ (เส�ยมเร�ยบ้) สยามข�งพูระองคเองจนถึ.งป; ค.ศ. ๑๗๙๔ จ.งพูระราชที่านให'พูระองคเสด)จมาปกครองก�มพู�ชา

ส!วนยมราชแบ้นสยามตุ�$งเป(นผ่�'ว!าการเขตุของเขตุพูระตุะบ้องและเส�ยมราบ้ (เส�ยมเร�ยบ้) ซึ่.�งสยามเอาเป(นของม�น..."

แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรเขมรส%าหร�บ้ช�$นม�ธยมศ.กษาและอ�ดมศ.กษา ของตุร.ง เง�ย (ตุ?ร.ง งา) กล!าวถึ.งการที่��ไที่ยได'เม#องพูระตุะบ้อง เส�ยมราบ้ (เส�ยมเร�ยบ้)

ว!า

"...ส!วนเจ'าเม#องเขตุพูระนคร (เส�ยมราบ้) ตุ'องตุ�$งอย�!ใตุ'อ%านาจของเจ'าพูระยาอภ�ยภ�เบ้ศร (แบ้น) ด�งน�$ เร��มตุ�$งแตุ!ป; ค.ศ. ๑๗๙๕ มา เขตุพูระตุะบ้องและเขตุพูระนครถึ�กสยามได'ไปโดยส�นตุ�ว�ธ�

เฉพูาะการส�ญเส�ยด�นแดนน�$น�กประว�ตุ�ศาสตุรบ้างคนได'โจที่ยถึามว!าม�ความย�นยอมพูร'อมเพูร�ยงสงบ้อะไรอย!างหน.�งระหว!างพูระมหากษ�ตุร�ยที่�$งสองด'วยหร#อไม! ถึ'าอย!างน�$นน��เป(นรางว�ลเฉพูาะกษ�ตุร�ยสยามซึ่.�งได'ร�บ้ร� 'กษ�ตุร�ยเขมร แล'วยกให'ข.$นเสวยราชยหร#อย!างไร...เขตุน�$จ.งตุกอย�!ใตุ'อ%านาจไที่ยมาจนถึ.งร�ชกาลที่�� ๕...

...ราชพูงศาวดารเขมรฉบ้�บ้หน.�งได'สน�บ้สน�นเอกสารม�น�ยคล'ายคล.งก�บ้เอกสารสยามด'วย...แตุ!ยอมถึวายส%าหร�บ้แตุ!แผ่!นด�นพูระพู�ที่ธยอดฟัAาพูระองคเด�ยว"

แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาบ้างฉบ้�บ้ก)กล!าวว!า เหตุ�การณ์คร�$งน�$เก�ดข.$นเพูราะข�นนางเขมรเป(นขบ้ถึมาเข'าก�บ้ฝ่Cายไที่ย เช!น

"ในร�ชกาลของพูระองคเอง (๑๗๙๔-๑๗๙๖) แบ้น (ออกญายมราช แบ้น-ผ่�'แปล) ได'ก%าก�บ้เขตุพูระตุะบ้อง และมหานคร (ค#อเขตุเส�ยมราบ้) มนตุร�แบ้นกบ้ฏิได'กราบ้ที่�ลเสด)จสยามนามจ�ฬาโลก (พูระบ้าที่สมเด)จพูระพู�ที่ธยอดฟัAาจ�ฬาโลกมหาราช-ผ่�'แปล) ว!า ข'าพูระกร�ณ์าปรารถึนาอยากให'เขตุพูระตุะบ้อง และเส�ยมราบ้ตุ�ดไปก�บ้แผ่!นด�นสยาม ถึ'าพูระองคไม!ข�ดพูระราชหฤที่�ยขอที่รงส!งพูระราชสาสนพูร'อมที่�$งลายพูระห�ตุถึด'วย ถึวายเสด)จองคเอง เพูราะโดยอาน�ภาพูของพูระองค เสด)จกร�งก�มพู�ชาจะเกรงกล�ว และพูร'อมที่�$งถึวายเขตุที่�$งสองน�$มาแก!สยามอย!างแน!นอน เขตุที่�$งสองน�$ตุกอย�!ในก%าม#อสยามในป; ๑๗๙๕

ในป;เด�ยวก�นน�$นเองพูระองคเองได'เสด)จไปเม#องสยาม...พูระองคเองก)ม�บ้�นที่�ลว!า ขอให'พูระเจ'าสยามเอาเขตุที่�$งสองน�$แตุ!ในเวลาที่��พูระองค "เสด)จสยาม"

ย�งม�พูระชนมอย�! เม#�อสวรรคตุไปตุ'องค#นให'เขมร เพู�ยงแตุ!ล!วงมาหน.�งป;เสด)จสยามไม!ที่�นสวรรคตุ พูระองคเองก)ส�คตุไปก!อนในป; ๑๗๙๖ ด�งน�$นแล'ว พูระตุะบ้อง และมหานครก)ถึ�กไที่ยหลอกลวงเอาตุลอดไป..."

บ้ที่บ้าที่ของไที่ยในร�ชกาลสมเด)จพูระอ�ที่�ยราชา (พูระองคจ�นที่) ปรากฏิการกล!าวถึ.งในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชา ส%าหร�บ้ช�$นประถึมศ.กษาว!า

"...สยามที่%าส��งตุ!างๆ ตุามอ%าเภอใจ ในป; ค.ศ. ๑๘๑๐ พูระเจ'ากร�งสยามสวรรคตุ พูระองคจ�นที่ที่รงจ�ดให'พูระอน�ชาสองพูระองคค#อ พูระองคสงวน

และพูระองคอ��ม ไปถึวายบ้�งคมพูระบ้รมศพู และพูระเจ'าแผ่!นด�นซึ่.�งเสวยราชยใหม!เวลาน�$น พูระเจ'าสยามได'ตุ�$งพูระองคสงวนเป(นพูระช�ยเชษฐามหาอ�ปโยราช และพูระองคอ��มเป(นพูระศร�ช�ยเชษฐามหาอ�ปราช โดยไม!ได'ปร.กษาก�บ้พูระเจ'าแผ่!นด�นเขมรเลย แล'วพูระเจ'าสยามบ้�ญชาให'เกณ์ฑิราษฎีรเขมรเอาไปร�กษากร�งบ้างกอก..."

หร#อแม'แตุ!ในร�ชกาลสมเด)จพูระหร�ร�กษรามา (พูระองคด'วง) แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาก)กล!าวถึ.งเหตุ�การณ์ระหว!างไที่ยและก�มพู�ชา ว!า

"...สยามได'ขอพูระองคด'วงให'ลงนามสนธ�ส�ญญาตุ�ดเขตุมล�ไพูร และที่นเลเพูา ซึ่.�งสยามย.ดครองได'แตุ!คร�$งก!อน พูระบ้าที่องคด'วงที่รงม�พูระด%าร�สว!า "ข'าไม!ให'อะไรสยามไปที่�$งหมด เพู�ยงแตุ!สยามแข)งแกร!งเช��ยวชาญ สยามเก)บ้ไว'ก!อนเถึอะเขตุใดซึ่.�งสยามย.ดครองได'ตุ�$งแตุ!ก!อนๆ น�$น"

ในเม#องใดที่��สยามย.ดครองได' สยามได'ใช'อ�บ้ายเย)น ค#อบ้��นที่อนภาษ�อากรจากประชาราษฎีร แล'วน%าก%าไรเล)กน'อยไปประเที่ศของตุน..."

ด�งน�$นจะเห)นได'ว!าภาพูของไที่ยสม�ยตุ'นกร�งร�ตุนโกส�นที่รในความร� 'ส.กของแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาค!อนข'างเสนอภาพูในด'านลบ้ และม�กเสนอแตุ!ป*ญหาความข�ดแย'งที่��เก�ดจากการร�กรานและการเข'าไปย.ดครองด�นแดนก�มพู�ชาบ้างส!วนของไที่ย รวมที่�$งการเกณ์ฑิเอาชาวเขมรของไที่ยเพู#�อน%าไปเป(นก%าล�งในการสร'างบ้'านเม#องไที่ยเที่!าน�$น อย!างไรก)ด�ในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาเม#�อกล!าวถึ.งประเที่ศเว�ยดนามก)ปรากฏิภาพูเว�ยดนามผ่�'ร�กรานก�มพู�ชาที่��คล'ายคล.งก�น

๗. ความร� 'ส.กที่��ก�มพู�ชาม�ตุ!อไที่ย

ในศตุวรรษที่�� ๑๙-๒๐

แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาเสนอภาพูม�มมองและที่�ศนคตุ�ที่��ม�ตุ!อไที่ยในศตุวรรษที่�� ๑๙-๒๐ ไม!มากน�กเม#�อเที่�ยบ้ก�บ้ภาพูในศตุวรรษที่�� ๑๘ อาจเน#�องมาจากในช!วงน�$นเป(นเวลาที่��ฝ่ร��งเศสเร��มเข'ามาย.ดครองอ�นโดจ�น

ภาพูไที่ยที่��ปรากฏิในศตุวรรษน�$จ.งม�ภาพูในแง!บ้วกบ้'าง เช!น กล!าวถึ.งความช!วยเหล#อจากสยามในการปราบ้ขบ้ถึพูระองคว�ตุถึา ในป; ค.ศ. ๑๘๖๑

ตุรงข'ามก�บ้ภาพูฝ่ร��งเศสที่��ถึ�กมองในแง!ม�มที่��เป(นผ่�'ปกครอง เช!นกล!าวว!าสนธ�ส�ญญา ค.ศ. ๑๘๘๔ เหม#อนเป(นแอกที่�บ้ลงบ้นก�มพู�ชา เป(นตุ'น อย!างไรก)ด�แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาก)แสดงออกถึ.งความย�นด�เม#�อฝ่ร��งเศสช!วยให'ก�มพู�ชาได'ด�นแดนที่��เส�ยไปค#นมา เช!น

"...แผ่!นด�นเขมรได'กล�บ้ค#นมาส�!เขมร ด'วยความช!วยเหล#อของฝ่ร��งเศส ในป; ค.ศ. ๑๙๐๔ สยามค#นเขตุสตุ.งเตุรง มล�ไพูร และที่นเลเพูา และในป; ค.ศ.

๑๙๐๖ สยามค#นเขตุพูระตุะบ้อง และเส�ยมราบ้ (เส�ยมเร�ยบ้) อ�ก สยามได'เม#องส�ร�นที่ร บ้�ร�ร�มย และข�ข�นธ..."

เช!นเด�ยวก�บ้แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรเขมรส%าหร�บ้ม�ธยมศ.กษาและอ�ดมศ.กษา ของตุร.ง เง�ย (ตุ?ร.ง งา) ที่��กล!าวถึ.งเหตุ�การณ์น�$ว!า

"...ส!วนแผ่!นด�นซึ่.�งตุ'องส�ญเส�ยไปในม#อสยามน�$น เขาที่ราบ้ว!าในป; ๑๙๐๔

ประมาณ์เด#อนหล�งซึ่.�งพูระบ้าที่ศร�สว�สด�Rได'ข.$นเสวยราชย ประเที่ศสยามได'ค#นไปให'ฝ่ร��งเศสและฝ่ร��งเศสได'ส!งมอบ้ค#นให'พูระองคด'วยเขตุตุราด เกาะกง มล�ไพูร และที่นเลเพูา ในเวลาเด�ยวก�นน�$น เขตุสตุ.งเตุรง และเม#องเส�ยมบ้าง ก)ถึ�กถึอดถึอนจากประเที่ศลาวและมอบ้ค#นมาให'พูระราชาเขมรด'วย

ตุามสนธ�ส�ญญาว�นที่�� ๒๓ เด#อนม�นาคม ๑๙๐๗ ร�ฐบ้าลสยามได'มอบ้ให'ฝ่ร��งเศสซึ่.�งเขตุพูระตุะบ้อง เส�ยมราบ้ และศร�โสภณ์ เพู�ยงแตุ!ฝ่ร��งเศสตุ'องให'ค#นไปซึ่.�งแผ่!นด�นด!านซึ่'ายและตุราด เขตุที่�$งสามข'างบ้น ฝ่ร��งเศสได'มอบ้ค#นมาให'เขมร

ควรที่ราบ้ว!า การกล�บ้ค#นเข'ามาในมาตุ�ภ�ม�ซึ่.�งแผ่!นด�นภาคอย!างส%าค�ญซึ่.�งตุ'องส�ญเส�ยไปตุ�$งแตุ!สม�ยพูระยาอภ�ยภ�เบ้ศแบ้น (๑๗๙๕) เป(นโชคช�ยประการหน.�งในนโยบ้ายฝ่ร��งเศสในประเที่ศก�มพู�ชา ซึ่.�งม�จาร.กไว'เป(นอน�สาวร�ยตุรงที่�ศใตุ'ของว�ดพูนมโฎีนเพู)ญที่�กว�นน�$..."

หน�งส#อ "ประว�ตุ�ศาสตุรส�งเขป เก��ยวก�บ้ความส�มพู�นธเขมร-สยาม" ของแบ้น น�ตุ กล!าวถึ.งความร� 'ส.กเก��ยวก�บ้ความตุ'องการด�นแดนพูระตุะบ้อง และเส�ยมราบ้ค#นจากไที่ยว!า

"...ในร�ชกาลพูระองคที่�$งมวล พูระบ้าที่สมเด)จพูระนโรดมที่�� ๑ พูระองคไม!หย�ดย#นแสวงที่วงเอาเขตุที่�$งสองน�$นค#นมาเลย เพูราะเขตุที่�$งสองน�$ล'วนแตุ!ม�

ชนชาตุ�เขมรอย�! ส!วนอ�กเขตุหน.�งน�$นเล!า ม�ปราสาที่พูระนคร (นครว�ด) ซึ่.�งสยามไม!ม�ส�ที่ธ�Rอะไรเหน#อถึ.งแม'แตุ!เล)กน'อยเลย

จนเม#�อมาถึ.งป; ๑๙๐๔ จ.งได'พูระตุะบ้องและพูระนครค#นกล�บ้มาเป(นด�นแดนของเขมร..."

อย!างไรก)ตุามหล�งจากน�$นไม!นานเม#�อไที่ยม�นโยบ้ายความค�ดแบ้บ้ชาตุ�น�ยม

และในช!วงสงครามโลกคร�$งที่�� ๒ ค.ศ. ๑๙๓๙ สม�ยจอมพูล ป. พู�บ้�ลสงคราม

ประเที่ศไที่ยได'เข'าย.ดครองด�นแดนเม#องพูระตุะบ้องและบ้างส!วนของเม#องเส�ยมราบ้ ที่%าให'ก�มพู�ชาไม!พูอใจมาก

แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรเขมร ของตุร.ง เง�ย (ตุ?ร.ง งา) ได'อธ�บ้ายว!าการร�กรานคร�$งน�$ของไที่ยเป(นสาเหตุ�หน.�งที่��ที่%าให'พูระบ้าที่ศร�สว�สด�Rมณ์�วงศที่�วงคตุด'วยความเจ)บ้พูระที่�ย

"...ในป; ๑๙๓๙ สงครามโลกคร�$งที่�� ๒ ได'ปะที่�ข.$น ประเที่ศสยามซึ่.�งม�ว�วาที่ก�บ้ประเที่ศฝ่ร��งเศส และได'ร�บ้การสน�บ้สน�นจากประเที่ศญ��ป�Cน และในที่��ส�ดได'บ้�บ้สะกดเหน#อประเที่ศฝ่ร��งเศสเด�มไปซึ่.�งเขตุพูระตุะบ้อง และแผ่!นด�นที่��ตุ� $งอย�!ตุรงเที่#อกเขาพูนมดงร�กและแนวเส'นร� 'งที่�� ๑๕

โดยเจ)บ้พูระที่�ยก�บ้ความโลภจากส%าน�กสยามน�$ พูระส�ขภาพูตุ'องที่ร�ดโที่รมอย!างรวดเร)ว แล'วพูระบ้าที่ศร�สว�สด�Rมณ์�วงศที่รงเสวยที่�วงคตุในราตุร�ที่�� ๒๒ เด#อนเมษายน ๑๙๔๑ ที่��โบ้กโก (บ้�กโค) ในพูระชนมาย� ๖๕ พูรรษา..."

แม'แตุ!ในค%าอ�ที่�ศของวรรณ์กรรมเขมรที่��แตุ!งข.$นในสม�ยน�$นค#อ นวน�ยายเร#�อง "ผ่กาสรโปน" น�พูนธโดย น� หาจ ก)ม�ข'อความกล!าวถึ.งความร� 'ส.กเจ)บ้ปวดของชาวก�มพู�ชาที่��ม�ตุ!อการร�กรานของกองที่�พูไที่ย ด�งความตุอนหน.�งว!า

"...นวน�ยายน�$ได'กรองเก�ดข.$นในสม�ยซึ่.�งประเที่ศก�มพู�ชาตุ'องถึ�กแบ้!งอาณ์าเขตุข'างตุะว�นตุกไปอย�!ภายใตุ'อ%านาจประเที่ศใกล'เค�ยง ค#อระหว!าง ๗ ป;มาแล'ว

ด�งน�$แล'วความร� 'ส.กถึ.งบ้'านเก�ด ถึ.งญาตุ�ม�ตุรซึ่.�งพูล�ดไปแตุ!ละที่�ศที่าง

พูรมแดนอก�ศลก)ม�แตุ!ร'อนเข'าไปในตุ�บ้ในด�ของเขมรที่�กๆ คน

ด�งน�$แล'วที่��ใด ตุ%าบ้ลใดซึ่.�งเป(นที่��ร �กของผ่�'แตุ!ง จ.งถึ�กก%าล�งของความระล.ก

ผ่ล�กด�นมาเป(นฉากในเร#�องน�$..."

นอกจากก�มพู�ชาจะกล!าวถึ.งความพูยายามของไที่ยที่��เข'าไปย.ดครองด�นแดนบ้างส!วนของก�มพู�ชาในย�คน�$แล'ว ในหน�งส#อ "ส�งคมว�ชชาเขมร" ส%าหร�บ้ช�$นบ้รรจบ้ก�บ้ช�$นอ�ดมศ.กษา ซึ่.�งเข�ยนโดย สร สาร�น ศาสตุราจารยมหาว�ที่ยาล�ยอ�กษรศาสตุร พูนมเปญ ย�งได'กล!าวถึ.ง "นโยบ้ายรวบ้รวมชาตุ�ของสยาม" ไว'ด'วย โดยกล!าวว!า

"...ร�ฐบ้าลสยามได'ประกาศอย!างเป(นที่างการในป; ๑๙๓๙ โดยก%าหนดช#�อว!า "นโยบ้ายชาตุ�น�ยมแผ่!ขยายแผ่!นด�นของไที่ย" ค�!ก�นก�บ้การเปล��ยนช#�อประเที่ศสยามเป(นประเที่ศไที่ย นโยบ้ายชาตุ�น�ยมแผ่!ขยายด�นแดนของไที่ยได'จ�ดข.$นอย!างหมดจดที่��ส�ด โดยหลวงว�จ�ตุรวาที่การ ในเวลาได'ข.$นเป(นนายกร�ฐมนตุร�สยาม (ที่��ถึ�กค#อจอมพูล ป. พู�บ้�ลสงคราม-ผ่�'แปล)

นโยบ้ายชาตุ�น�ยมแผ่!ขยายด�นแดนน�$ม�ก%าล�ง สามารถึให'ประเที่ศสยามกล#นเอาแผ่!นด�นเขมรได'โดยง!าย โดยม�!งหว�งเอาแม!น%$าโขงเป(นพูรมแดนร!วมก�บ้ญวน (ม�เข�ยนไว'อย!างช�ดเจนในหน�งส#อนโยบ้ายชาตุ�น�ยมแผ่!ขยายด�นแดนของไที่ย น�พูนธโดยหลวงว�จ�ตุรวาที่การ) และนโยบ้ายน�$จะประพูฤตุ�ไปตุามว�ธ�ประมวลชนชาตุ�ของไที่ยโดยจ�ดไว'ว!า เขมรม�ประเพูณ์� ขนบ้ธรรมเน�ยม ความ

เช#�อ ศาสนา เหม#อนประเที่ศไที่ยซึ่.�งก)ค#อเป(นชนชาตุ�ไที่ยด�จก�น เหตุ�น�$แผ่!นด�นเขมรที่�$งหมดตุ'องรวมเป(นด�นแดนของชาตุ�ไที่ย..."

อย!างไรก)ด�เม#�อญ��ป�Cนแพู'สงคราม ไที่ยจ.งตุ'องค#นด�นแดนเหล!าน�$ให'ก�บ้ก�มพู�ชาในเวลาตุ!อมา เหตุ�การณ์น�$ถึ�กเข�ยนลงในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาเพู�ยงว!า

"สยามค#นแผ่!นด�นให'เขมร ตุ�$งแตุ!ป; ค.ศ. ๑๙๔๑ ด'วยอ%านาจที่�พูญ��ป�Cนเป(นคนช��วร'าย สยามได'ร�บ้ด�นแดนจากเขมร ได'แก! เขตุพูระตุะบ้อง ส!วนหน.�งของเส�ยมราบ้ ส!วนหน.�งของเขตุก%าปงธม ส!วนหน.�งของเขตุสตุ.งแตุรง ในว�นที่�� ๙ ธ�นวาคม ค.ศ. ๑๙๔๖ ค#อหล�งสงครามโลกคร�$งที่�� ๒ ร�ฐบ้าลสยามค#นอาณ์าเขตุที่�$งหมดมาให'ก�มพู�ชา..."

หล�งจากเหตุ�การณ์น�$แล'วหน�งส#อประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาไม!ได'กล!าวถึ.งไที่ยอ�กจนถึ.งป; ค.ศ. ๑๙๖๒ ซึ่.�งเก�ดเหตุ�การณ์กรณ์�เร�ยกร'องเขาพูระว�หารค#นจากไที่ย แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาให'รายละเอ�ยดเก��ยวก�บ้เร#�องน�$ไว'เพู�ยงส�$นๆ กล!าวค#อ

"...ปราสาที่พูระว�หารได'กล�บ้ค#นมาเป(นของเขมร ปราสาที่พูระว�หารเป(นปราสาที่เขมรหล�งหน.�ง ซึ่.�งได'สร'างข.$นบ้นเที่#อกเขาพูนมดงร�ก ในเขตุพูระว�หาร ตุ�$งแตุ!ป; ค.ศ. ๑๙๕๓ สยามได'น%าที่�พูมาก%าก�บ้เอาปราสาที่ของเราน�$ด'วยการข!มข�� เขมรเราได'ร'องเร�ยนถึ.งศาลโลกที่��กร�งเฮก ในว�นที่�� ๑๕ ม�ถึ�นายน ป; ค.ศ. ๑๙๖๒ ตุ�ลาการน�$นได'ตุ�ดส�นความให'เขมรชนะ แล'วตุ'องให'สยามมอบ้ปราสาที่พูระว�หารค#นมาให'เขมร..."

เหตุ�การณ์น�$อาจกล!าวได'ว!าเป(นเหตุ�การณ์ที่างการเม#องที่��ร�นแรงระหว!างประเที่ศไที่ยและก�มพู�ชา ซึ่.�งปรากฏิเป(นเร#�องส�ดที่'ายในแบ้บ้เร�ยน

ประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชา

บ้ที่สร�ป

หล�งจากกรณ์�เขาพูระว�หารไม!นาน ประเที่ศก�มพู�ชาได'เข'าส�!ภาวะสงครามกลางเม#องที่��ด%าเน�นตุ!อมาอ�กหลายส�บ้ป; และแม'เม#�อม�การฟัT$ นฟั�ประเที่ศแล'ว แตุ!แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาก)ย�งคงใช'ตุ%าราที่��เข�ยนข.$นในช!วงก!อนเก�ดสงครามกลางเม#องเป(นแนวที่างในการเร�ยนการสอนอย�!จนถึ.งป*จจ�บ้�น

รวมที่�$งการที่��ป*จจ�บ้�นร�ฐบ้าลก�มพู�ชาม�แนวที่างการเม#องที่��เน'นเร#�องชาตุ�น�ยม

จ.งที่%าให'แนวที่างในการศ.กษาประว�ตุ�ศาสตุรในประเที่ศก�มพู�ชาย�งคงเป(นไปในที่�ศที่างน�$ ซึ่.�งแน!นอนว!าแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรของก�มพู�ชาย!อมส!งผ่ลตุ!อผ่�'เร�ยนค#อชาวก�มพู�ชา อ�นก!อให'เก�ดแนวค�ดและที่�ศนคตุ�ในล�กษณ์ะที่��เป(นชาตุ�น�ยมตุามไปด'วยอย!างหล�กเล��ยงไม!ได'

จากข'อม�ลที่�$งหมดเก��ยวก�บ้ม�มมองของก�มพู�ชาที่��ม�ตุ!อไที่ยในแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชา อาจช!วยให'เราเข'าใจความค�ดและที่�ศนคตุ�ของชาวก�มพู�ชาที่��ม�ตุ!อไที่ยบ้'างไม!มากก)น'อย

อย!างไรก)ตุามนอกจากจะที่ราบ้ความค�ดที่��ชาวก�มพู�ชาม�ตุ!อประเที่ศไที่ยแล'ว

ส��งหน.�งที่��ควรศ.กษาตุ!อไปค#อม�ตุ�ที่างว�ฒนธรรมของก�มพู�ชาเพู#�อช!วยให'เราเข'าใจก�มพู�ชาประเที่ศเพู#�อนบ้'านของเราได'อย!างถึ�กตุ'องช�ดเจน รวมที่�$งน!าจะม�การน%าแบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรก�มพู�ชาฉบ้�บ้ตุ!างๆ มาศ.กษาว�เคราะหก�บ้แบ้บ้เร�ยนประว�ตุ�ศาสตุรไที่ยเพู#�อขยายองคความร� 'เก��ยวก�บ้ประเที่ศก�มพู�ชาในโอกาสตุ!อไปอ�กด'วย

บ้รรณ์าน�กรม

จ�นที่รฉาย ภ�คอธ�คม บ้�ญเตุ#อน ศร�วรพูจน และศานตุ� ภ�กด�ค%า. พูระนเรศวรตุ�เม#องละแวก แตุ!ไม!ได' "ฆ่!า" พูระยาละแวก. กร�งเที่พูฯ : มตุ�ชน, ๒๕๔๔.

ตุ?ร.ง งา. ป?รวตุ?ตุ�สาส?ตุ?ราแข?มร ภาค ๑ (ส%ราบ้!มธ?ยม น�ง อ�ตุ?ตุมส�กสา). ภ?น%เพูญ : โรงพู�ม?พู มหาลาตุ, ๑๙๗๓.

_____. ป?รวตุ?ตุ�สาส?ตุ?ราแข?มร ภาค ๒ (ส%ราบ้!มธ?ยม น�ง อ�ตุ?ตุมส�กสา). ภ?น%เพูญ : โรงพู�ม?พู มหาลาตุ, ๑๙๗๓.

น� หาจ. ผ่กาส?รโพูน. ภ?น%เพูญ : โรงพู�ม?พู รส?ม�, ๒๕๐๓.

แบ้น น�ตุ. ป?รวตุ?ตุ�สาส?ตุ?รสง?เขป อ%พู� ที่%นาก!ที่%นงแข?มร-เส�ยม. ภ?น%เพูญ : บ้ณ์?ณ์าล�ย อป?สรา, ๒๐๐๑.

พู?ระโค พู?ระแกว. ภ?น%เพูญ : ไรย%, ๒๐๐๑.

เมเร�ยนป?รวตุ?ตุ�ว�ที่?ยา ส%ราบ้!เตุ?ร�ยมป?รลงมธ?ยมส�ก?สาบ้�ตุ?รก%ร�ตุ II (๑๙๙๙-๒๐๐๐), หน'า ๑๕๕.

ลาง หาบ้!อาน. ส�ก?สาป?รวตุ?ตุ�อก?สรสาส?ตุ?รแข?มร สม�ยนครภ?น%ฎีล!สม�ยอ�ฎุWง?ค.

ภ?น%เพูญ : ค�ม-เอง, ๒๕๑๑.

ศานตุ� ภ�กด�ค%า (ผ่�'แปล). ประว�ตุ�ศาสตุรส�งเขปของประเที่ศก�มพู�ชา แปลจาก

"ป?รวตุ?ตุ�สาส?ตุ?รไนป?รเที่สกม?พู�ชา" ของชา อวม ไผ่ เผ่ง น.งโสม อ�ม.

กร�งเที่พูฯ : ภาคว�ชาภาษาไที่ยและภาษาตุะว�นออก คณ์ะมน�ษยศาสตุร มหาว�ที่ยาล�ยศร�นคร�นที่รว�โรฒ ประสานม�ตุร, ๒๕๔๒.

สร สาร�น. สง?คมว�ช?ชาแข?มร. ภ?น%เพูญ, ๑๙๗๓.