Универзитет Св. „Кирил и Методиј“ СкопјеПедагошки факултет Св. „Климент Охридски“

Семинарска работа по предметот:

На тема:

Функција и улога на наставникот

Ментор: Изработил:Проф. Др.

Скопје, 2005 година

1

VOVED

Profesijata nastavnik spa|a vo najtesniot krug na profesii so izrazena

humanisti~ka orientacija. Site svoi li~ni i profesionalni sposobnosti,

celokupnoto znaewe i umeewe, svojata opredelenost da i pomaga na

decata i na lu|eto voop{to, nastavnicite ja stavaat vo slu`bata na

profesijata. Taa e edna od retkite profesii kade ne postoi ostra granica

pome|u profesionalniot i li~niot `ivot, pome|u slu`benite i li~nite nameri,

osobini i postapki. Vo profesijata, nastavnikot ja vnesuva celata svoja

li~nost, i ja izvr{uva so mnogu emocii, qubov, humanost i nesebi~nost.

Profesijata nastavnik, e edno od najstarite zanimawa koe se

konstruiralo so prvite oblici na podelba na trudot. Vo tekot na svoeto dolgo

postoewe funkcijata ucitel, vospituva~, nastavnik se transformirala,

preobrazuvala i dopolnuvala sprema barawata na vremeto i op{testvoto.

No za toa zanimawe sekoga{ bile birani lu|e koi bile najpo~ituvani i vo koi

se imalo najmnogu doverba. Ednostavno, nastavnicite se tie na koi im se

prepu{teni decata, so pravo da se me{aa vo pravecot na nivniot razvoj.Od

nastavnikot, od negovata stru~na osposobenost i li~nite kvaliteti, zavisi

dali }e se prenese vo praksa, dostignatiot razvoj na pedago{kata nauka i

nastanata disciplina koja ja predava.

Od nastavnikot se o~ekuva so svoite znaewa, osobini,odnesuvawe,

sekojdnevniot `ivot i rabota da bide primer za svoite u~enici i za lu|eto od

svojata sredina. Li~niot primer e mo}no vospitno sredstvo, pa ne e seedno

koj i kako }e bide primer za mladite. Decata se identifikuvaat so svoite

nastavnici, nastavnikot za niv spored U{inski e “ blagotvoren zrak od

sonceto koj so ni{to ne mo`e da se zameni”. 1

Samoto zanimawe kako nastavnik ima ubava strana. Da se sledi

razvojot, i da se vospituva idniot ~ovek, da se vlo`at svoite kvaliteti vo

razvojot na edna nova i podobra li~nost, e ~esno odgovorno i zna~ajno, pa

odtamu najgolemiot broj nastavnici za svojot `ivot i rabota zboruvaat so

dostoinstvo i li~no zadovolstvo. Profesijata nastavnik ima i svoi te{kotii. Od 1 Trnavac, N. Ðorđevič, J. (1998), Pedagogija, Naučna Kniga, Beograd, str.142

2

nastavnikot se bara nitu edna minuta da ne se opu{ti, tuku postojano

stru~no i li~no da se usovr{uva. ^estopati treba da raboti so golem broj na

u~enici, vo nepovolni uslovi, a za toa da bide neadekvatno nagraden.

Materijalniot i op{testveniot status na nastavnikot e dosta nepostojan,

promenliv i nesiguren. Me|utoa bez razlika na site te{kotii, pove}eto od niv

na krajot od `ivotot izjavuvaat ”stopati da se rodam, sekoga{ odnovo }e

bidam u~itel” 2

Od prethodno iznesenoto proizleguva deka profesijata nastavnik e

edna od najzna~ajnite za edno op{testvo, pa zatoa e va`no koi lu|e }e se

zanimavaat so ovaa profesija i kakvi profesionalni i li~ni svojstva i

osobini }e poseduvaat. Tokmu poradi toa, ovoj trud gi obrabotuva

profesionalnite i li~ni svojstva na nastavnikot koi se presudni za ovaa

profesija i se po`elni da gi poseduva bilo koj nastavnik.

2 Trnavac, N. Ðorđevič, J. (1998), Pedagogija, Naučna Kniga, Beograd, str.143

3

1. FUNKCIJA I ULOGA NA NASTAVNIKOT

Vo tradicionalnoto u~ili{te osnovna zada~a na nastavnikot bila da go

organizira znaeweto na u~enicite vo logi~ki celini i da gi primora da gi

memoriraat faktite, da gi usvojat tehnikite na nivnoto usvojuvawe i

organizirawe i da mo`at da gi primenat steknatite znaewa. Te`i{teto bilo na

to~na reprodukcija na utvrdenite sodr`ini i nivna interpretacija. Spored ova

Mek Mulen gi izdvoil slednive bitni ulogi na nekoga{nite nastavnici:

izoliranost i nezavisnost od ostanatite kolegi vo vospitno-obrazovnata

rabota; odgovornost samo za napreduvawe po predmetot {to go predava;

celosna naso~enost na davawe na informacii, instrukcii i objasnuvawa;

ocenuvawe i nadzor; insistirawe na obi~aite, tradicijata i moralnite normi

bez nivno povrzuvawe so nastavata i op{testveniot `ivot.3 Aktivnosta na

nastavnikot glavno se sveduvala na verbalni kontakti, so koi se nastojuvalo

da se vlijae vrz u~enicite.

Vo sovremenoto u~ili{te nastavnicite dobile novi, pobrojni i razli~ni

ulogi kako dopolnenie na onie koi se odnesuvaat na nastavata i

u~eweto. ]e spomeneme samo nekoi: da bide prijatel; ~ovek od doverba;

sovetnik; prenositel na proverenite kulturni vrednosti; onoj koj }e go olesni

razvojot na li~nosta vo celina i }e bide ponekoga{ zamena za roditelite.4

Od ova zaklu~uvame deka nastavnikot vo sovremenoto u~ili{te e se

pomalku izvor na informacii, a se pove}e posrednik pome|u u~enikot i

znaeweto koe se dobiva od razli~ni izvori.

Sekoja profesija e nastanata vo tekot na op{testveniot razvoj pa taka

ima svoja istorija, geneza, tradicija, struktura i redica karakteristiki. Zatoa

profesiite mo`at da se nabquduvaat od razli~ni aspekti i toa sprema nivniot

re`im, normite, pravilata, etikata, psiholo{kata strana, a i od objektivnata

struktura. Toa posebno se odnesuva na profesijata nastavnik, edna od

3 Ðorđevič, B. Ðorđevič, J. (1998), Učenici o svojstvima nastavnika, Prosveta, Beograd, str.294 Stevanovič, M. Ajanovič, Ð . (1997), Školska pedagogija, Varaždinke Toplice, str.150

4

najstarite profesii. Se sneta deka li~nosta na nastavnikot e zna~ajna,

mo`ebi i odlu~uva~ka, no istovremeno i najslo`ena varijabla vo nastavnata

i vospitna rabota na u~ili{teto. Na ova sekako vlijaat i postojnite promeni

vo u~ili{teto i op{testvoto, zgolemenite op{testveni barawa, bez razlika

dali se od stru~na ili pedago{ka priroda kako i se pogolemata slo`enost na

op{testvenite promeni i odnosi.

Od seto ova proizleguva deka profesijata i rabotata na nastavnikot

zavisat od slednive zna~ajni predpostavki:

- Li~ni svojstva na nastavnikot

- Didakti~ki znaewa i sposobnosti na nastavnikot

- Organizacisko-komunikativnite svojstva na nastavnikot

Vo narednive delovi od seminarskata posebno }e bidat obrazlo`eni ovie

pretpostavki so cel polesno da bide svatena nivnata sodr`ina i zna~ewe.

2. LI^NI SVOJSTVA NA NASTAVNIKOT

Niz dolgiot vremenski period, na li~nosta i se pridavalo razli~no

zna~ewe, {to pak vlijaelo vrz nejzinoto poimno odreduvawe. Trgnuvaj}i od

razli~nite koncepcii za li~nosta se pojavuvaat razli~ni, a ~estopati i

protivre~ni definicii. Edna od najop{irnite definicii za li~nosta ja ima

dadeno Olport, uka`uvajki deka: “Li~nosta e dinami~ka organizacija na

onie psiholo{ki sistemi vo individuata koi go determiniraat nejzinoto

odnesuvawe i menuvawe”.5 Ponatamu Olport }e navede deka li~nosta e

ona {to e ~ovekot, nezavisno od toa kako drugite lu|e gi gledaat negovite

osobini ili kako gi istra`uvaat.

Razgleduvaweto na poimot li~nost poka`uva deka nema edna

seopfatna teorija na li~nosta koja mo`e da gi objasni site slo`enosti na

li~nosta na nastavnikot i negovata profesija. Nastavnikot e pred se

individua, li~nost a duri potoa pripadnik na odredena profesija. Vo vrska so

ova [ile uka`uva deka nastavnikot ne e tvorec, pou~uvaweto i u~eweto ne

se proizvodni procesi, a u~enikot ne e materijal podgotven za obrabotka.

5 Ðorđevič, B. Ðorđevič, J. (1998), Učenici o svojstvima nastavnika, Prosveta, Beograd, str.31

5

Toj e `ivo su{testvo so odredeni barawa usmereni kon sebe i svoite

individualni sposobnosti.6Zatoa nastavnikot treba da bide fleksibilen vo

pogled na razbiraweto na svojata uloga na sorabotka so u~enicite i

usmeruvaweto i oblikuvaweto na vospitno-obrazovniot proces, bidej}i za

spomenatite kritertumi ne postojat re{enija koi mo`at da se povtoruvaat.

Treba da se ima vo predvid deka svojstvata na nastavnikot se

manifestiraat niz razli~ni odnesuvawa pa netreba da se precenuvaat kako

cvrsti kategorii, tuku kako okvirni orientacii koi proizlegle od negovoto

sekojdnevno rabotewe i odnesuvawe. Osnovno e sekoj nastavnik da bide

svaten kako individua i da ne se izlo`uva na pritisocite od nadvore{nite

varijabli vo odredeni kategorii. Prou~uvaweto na li~nosta na nastavnikot,

raspraviite za toj problem se opravdani samo ako imaat za cel menuvawe

na negovoto odnesuvawe vo sakana nasoka, menuvawe na negovata uloga

negovite odluki, pedago{kata i prakti~na rabota vo u~ili{teto.

Vo svojata poznata studija Artur Xersajld utvrdil deka u~enicite

pove}e gi sakaat nastavnicite koi gi poseduvaat slednive svojstva

- ~ove~ki kvaliteti: qubeznost, veselost, prirodnost, dobro

raspolo`enie i dr.

- kvaliteti {to se odnesuvaat na stavot kon disciplinata: fer

odnesuvawe, nepristrasen, postojan i dr.

- fizi~ki kvaliteti: dobar nadvore{en izgled, prijaten glas, op{ta

privle~nost i sl.

- Nastavni kvaliteti: da i pomaga na u~enicite, da e zanimliv i

entuzijast, da postapuva vo interes na u~enicite.7

Vrz osnova na prou~uvaweto na Pol Viti svojstvata na dobriot

nastavnik se rasporedeni na sledniov na~in: da gi razbira u~enicite, da e

dobar sorabotnik, da se odnesuva demokratski da e dobar mil, strpliv i da

poka`uva {irok interes, da ima prijaten nadvore{en izgled, da ima smisla

za humor, da e dosleden, da se interesira za problemite na u~enicite, da e

praveden duri na krajot se bara da e spreten vo nastavata.

Bidej}i u~enicite naj~esto postapuvaat onaka kako {to postapuvaat

postarite (roditelite i nastavnicite) a ne onaka kako {to im se uka`uva deka

6 Ðorđevič, B. Ðorđevič, J. (1998), Učenici o svojstvima nastavnika, Prosveta, Beograd, str.317 Ðorđevič, B. Ðorđevič, J. (1998), Učenici o svojstvima nastavnika, Prosveta, Beograd, str.31

6

treba da postapuvaat, od posebno se zna~ewe postapkite i aktivnostite koi

se primenuvaat vo formiraweto na moralnoto odnesuvawe i karakterot na

u~enikot, a pred se samata li~nost na nastavnikot. Nekoi istra`uvawa

poka`uvaat deka nastavnicite koi po priroda se otvoreni i prijatelski se

odnesuvaat kon u~enicite,komunikativni, koi imaat razbirawe za te{kotiite i

problemite na u~enicite, sozdavaat topla i prijatelska atmosfera koja vlijae

vrz u~enicite, taka {to tie se spremni za intenzivna rabota, a istovremeno

do`ivuvaat i radost pri prestojot vo u~ili{teto. Takvite nastavnici

ovozmo`uvaat razvivawe na li~nosta na u~enikot, taka {to tie se

~uvstvuvaat slobodni i neprikosnoveni. Vsu{nost li~nosta na nastavnikot i

na~inot na negovoto odnesuvawe se odrazuvaat na atmosferata vo

oddelenieto i odnesuvaweto na u~enicite.

Nekoi avtori posebno zna~ewe pridavaat na dve grupi na svojstva kaj

nastavnicite:toplina i razbirawe od edna strana i imaginativnost i

potiknuvawe od druga strana. Se poka`alo deka ovie svojstva

sekoga{ imaat pozitivno vlijanie vrz u~enicite. Posebno se zna~ajni za

najmladite u~enici, koi vo nastavnicitegledaat zamena za roditelite, kako

izvor na prifa}awe i odobruvawe. U~enicite lesno gi otkrivaat takvite

nastavnici bidej}i tie im davaat emocionalna podr{ka, kon niv se

odnesuvaat qubezno, sorabotuvaat prijatelski i gi prifa}aat kako li~nost.

Karakteristi~no e za ovie nastavnici {to se slu`at mnogu pove}e so pofalbi,

nagradi i ohrabruvawa od drugite nastavnici. Poradi vakvite svojstva ovie

nastavnici se relativno neautorativni i se osetlivi na ~uvstvata na svoite

u~enici.

Nastavnikot za da bide usoe{en vo svojata profesija potrebno e da ja

poznava psihilogijata na u~enikot koe {to poznavawe }e mu pomogne vo

izborot na adekvatni sredstva i metodi kako i vo procenuvaweto na

potencijalnite mo`nosti kaj u~enicite. Zna~ajna za nastavnikot e i

socijalnata percepcija, koja se sostoi vo toa {to nastavnikot e vo situacija

da ja sfati li~nosta na u~enikot i da ja zapoznae psihologijata na na

u~enikot vo procesot ns postojaniot razvoj i menuvaweto.

Za kraj treba samo da se ka`e deka nastavnikot {to go krasat

svojstvata na uspe{na i pozitivna li~nost }e bide ne samo primer za

7

u~enicite tuku i objekt za nesebi~no po~ituvawe i qubov od u~enicite. Vo

nego u~enicite pred se go identifikuvaat ~ovekot, a duri potoa gi

izdvojuvaat site drugi odliki zna~ajni za nastavnata profesija: soznajni,

kognitivni, idejni, afektivni i drugi.

2.1 TIPOVI LI^NOSTI KAJ NASTAVNIKOT

Tipologijata na nastavnicite e utvrdena i po teoriski i po empiriski pat,

so primena na raznovidni metodi, tehniki i merni instrumenti. Te{kotiite na

koi se naiduvalo pri toa se sostoele vo toa {to vidovite tipovi ne mo`ele do

poedinost nau~no da se definiraat i preciziraat.

Deringja ima napraveno slednava tipologija na nastavnici:

- Religiski tip: enaklonet kon religijata i nastojuva da im vsadi

religiski pogled na svetot na svoite u~enici, koj se zasnova na

priznavawe na apsolutnite vrednosti vo duhot na odredena religija.

- Estetski tip: e pred se zainteresiran za ona {to e setilno,

konkretno i slikovito. Go karakterizira izrazenata fantazija i

vnatre{nata potreba da izgraduva i formira samostojni poedinci

koi silno go do`ivuvaat i iznesuvaat individualnoto sva}awe na

svetot.

- Socijalen tip: ^uvstvuva qubov kon site. Toleranten e kon lu|eto i

nastojuva da ja sogleda nivnata pozitivna strana. U~enicite go

sakaat, a i se smeta deka toj e idealen tip na nastavnik.

- Teoriski tip: Ovoj tip na nastavnik e karakteristi~en po toa {to

pove}e se interesira za teoriskite soznanija i nastavnite predmeti

otkolku za u~enicite. Smislata na svojata rabota ja gleda vo

prenesuvaweto na naklonetosta kon soznanijata kaj u~enicite i

nastojuva kaj u~enicite da razvie kriti~ko mislewe i da ja pottikne

nivnata intelektualna kultura.

- Politi~ki tip: Se odlikuva po toa {to ja nametnuva svojata

li~nost~nost nastojuva na u~enicite da im gi prenese svoite

stavovi barawa a tie treba da gi prifatat. Te`nee da ja formira

8

li~nosta na u~eninikot prema li~nite stavovi, normi i ubeduvawa,

taka {to u~enicite se pla{at od nego i go izbegnuvaat.

- Estetski tip: Te`nee da so pomalo anga`irawe postigne pogolemi

rezultati. Ovie nastavnici obrazovanieto go sva}aat kako

razvivawe na korisni znaewa i ve{tini, a posebno go cenat

prakti~noto obrazovanie.8

Postojat i mnogu drugi tipologii:

Tipologijata na G.Begin trgnuva od gledi{teto na u~enicite za nivnite

nastavnici. Pa taka dobil tipologija na nastavnici {to ja dale u~enicite. Ovaa

tipologija e edna od najiscrpnite i e dosta pragmati~ka tipologija.

Beginovata tipologija se zasniva na raspredeluvaweto na nastavnicite

sprema obele`jata na nivnata rabota i odnosot {to go vospostavuvaat vo

u~ilnicata, na koj nastavnicite vlijaat oblikuvaj}i gi sprema tipot na koj

pripa|aat:

- Popularen nastavnik: Se odlikuva so pravi~nost prijatelska

naklonetost kon u~enicite, odmeren pristap kon akademskite

problemi na pou~uvawe, entuzijast, intelegenten, ima smisla za

humor i podgotven za interakcija, so pozitivni i po`elni maniri i

stavovi, gi aktivira u~enicite soglasno nivnite potrebi.

- Brilijanten nastavnik: ^ovek so golemo znaewe i iskustvo,

celosno posveten na svojot predmet. Brilijantniot nastavnik e

dosta popularen u~enicite se voodu{eveni od negovata

intelegencija i znaewe. Podgotven e da odgovara na pra{awata od

u~enicite, no ponekoga{ negovite predavawa mo`e da bidat

monotoni i neinspirativni, da zboruva mnogu podetalno i

poobemno otkolku {to se u~enicite podgotveni da go slu{aat.

- Kreativen nastavnik: E popularen, jasen, talentiran i spremen.

Mo`e da sozdade raspolo`enie da gi motivira u~enicite za rabota.

Negoviot stil na rabota vklu~uva koristewe na audiovizuelni

sredstva, prezentira slajdovi, fotografii. Toj e sovr{eno

8 Ðorđevič, B. Ðorđevič, J. (1998), Učenici o svojstvima nastavnika, Prosveta, Beograd, str.42

9

komunikativen nastavnik koj ohrabruva i gi pottiknuva na debata

u~enicite.

- Nastavnik - sorabotnik: Se odlikuva so pravi~nost i

dinami~nost i energija. Ne e osvetoqubiv, tuku prostuva, pa zatoa

u~enicite sekoga{ imaat pofalbi za vakviot nastavnik.

- Nastavnik-za{titnik: Ne e prijatelski razpolo`en, ne poka`uva

entuzijazam i originalnost. Se odnesuva pla{livo i nesigurno i

nastojuva postojano da go odr`uva vnimanieto i interesot na

u~enicite.

- ^uvstvitelen nastavnik: Negovata funkcija ja sva}a so davawe

upatstva, prenesuvawe na podatoci i sreduvawe na dnevnikot. Vo

negoviot stil na rabota so godini ne se vnesuva ni{to novo.

- Rasean nastavnik: Ne gi zabele`uva poveketo od rabotite {to se

slu~uvaat, nema smisla za humor i ne e osetliv za problemite na

u~enicite.

- Avtoritaren nastavnik: Bara pokornost i apsolutno pridr`uvawe

kon pravilata.

- Impulsiven nastavnik: E sroden na avtoritetniot so toa {to mo`e

da bide i dosta uporen i tvrdoglav, a ~estopati go menuva i

raspolo`enieto9

Klima pak vo svojata tipologija trgnuva od stavot deka pome|u

nastavnicite i u~enicite postojat odnosi na sprotivnost. Spored ova vo

negovata tipologija se sre}avaat slednive tipovi na nastavnici:

- Indiferenten nastavnik: Ne poka`uva qubov i interes kon

profesijata, vo profesijata gleda samo izvor na egzistencija.

- Avtoritaren nastavnik: Bara pokornost i poslu{nost, se slu`i so

naredbi i priznava samo nivno bezuslovno ispolnuvawe.

- Izrazita li~nost

- Li~nost {to se istaknuva

Poslednive dva tipa na nastavnik ne se objasneti.10

9 Nedovi~, V. (1998), Direktor {kole-nastava i nastavnici, Prosveta, Beograd10 Ðorđevič, B. Ðorđevič, J. (1998), Učenici o svojstvima nastavnika, Prosveta, Beograd, str.45

10

Spomenatite tipovi ne gi iscrpuvaat site tipovi na nastavnici, osven

toa spomenatite tipovi retko se srekavaat vo svojot ~ist vid, tuku vo

razli~ni kombinacii. Vo na{ata pedago{ka praksa najzabele`itelna i spored

koja lesno mo`at da se razdelat nastavnicite e tipologijata na Klima. No i

ponatamu ostanuva problemot za izgradba na eden ramkoven model za

analiza na li~nosta na nastavnikot, vrz osnova na koj bi se izrabotila

tipologija koja }e odgovara na potrebite i barawata na sovremenoto

op{testvo. Potrebno e pri toa da se zemaat vo predvid vlijanieto na

nastavnikot, aspektite na negovata li~nost i potrebnoto menuvawe na

postapkite so koplementarnite aspekti koi pripa|aat na funkciite za

prifa}awe od strana na u~enikot.

3. DIDAKTI^KI ZNAEWA I SPOSOBNOSTI NA

NASTAVNIKOT

Didakti~kite znaewa i sposobnosti se odnesuvaat pred se na

adekvatniot izbor na nastavni sodr`ini vo ramkite na programskite barawa,

potoa sposobnist za nivno soop{tuvawe,prenesuvawe i objasnuvawe na

jasen, razbirliv i privle~en na~in, vnimavaj}i pri toa na vozrasta i

individualnite mo`nosti na u~enicite i principite na sovremenata didaktika.

Vo ovie svojstva spa|a i potiknuvaweto i razvivaweto interes za nastavniot

predmet i razvivawe na soznajnite aktivnosti na u~enikot, {to pak zna~i

nastavnikot treba da znae da go osposobi u~enikot za samostojna rabota i

samokontrola. Didakti~kite sposobnosti go opfa}aat i razvivaweto i

formiraweto na li~nosta na u~enikot, negoviot karakter i pogled na svetot.

Golemo vlijanie vo ovaa grupa na svojstva imaat i govornite kvaliteti

kaj nastavnikot, koi se odnesuvaat na jasno i razbirlivo iznesuvawe na

mislite i ~uvstvata so pomo{ na govorot koi treba da bidat proprateni so

mimika i gestikulacija.

Akademskite kvaliteti isto taka imaat golemo zna~ewe, a se

izrazuvaat vo sposobnosta na nastavnikot, svojot predmet da gopoznava ne

samo po obem na nastavniot kurs, tuku i po{iroko i podalboko, da e vo tek

11

so novite otkritija od svojata oblast i vo potolnost da vladee so nastavnata

materija.

Eden del od ulogata na nastavnikot e da posreduva, i za da bide

uspe{en vo prenesuvaweto na didakti~kite vlijanija treba da raspolaga so

sposobnost za soop{tuvawe koi se kompleksni i imaat pove}ekratno

zna~ewe. Nastavnikot, isto taka ne smee da bide ramnodu{en i ne

zainteresiran, tuku treba da bara i nastojuva negovite u~enicite uspe{no

da go usvojat materijata pri {to imaat vlijanie i vnatre{nata i nadvore{na

motivacija kaj u~enicite. Ako nastavnikot saka da uspee mora da gi prifati

u~enicite onakvi kakvi {to se. Decata se posebno osetlivi na toa dali se

prifateni, a koga }e se vospostavi ~uvstvoto na prifatenost toa gi stimulira

u~enicite na pozitivno odnesuvawe. Ako nastavnikot e blizok so u~enicite,

ako u~enicite imaat doverba vo nego, ako go sakaat, tie }e u~at i

toga{ koga samiot nastaven predmet ne im e interesen. Vo ovoj slu~aj

nastavnikot ima zgolemena sila na vlijanie, i obratno dokolku nastavnikot

ne e omilen, u~enicite go gubat motivot za u~ewe.

Isto taka atmosferata na ~asot treba da bide takva {to }e ovozmo`i

kaj u~enicite da se razvivaat drugarski odnosi, me|usebno da

sorabotuvaat, da se zainteresirani za uspehot na celiot klas. Vo

sozdavaweto na vakvata atmosfera ulogata na nastavnikot e golema, a

ponekoga{ i presudna, bidej}i toj dava ton na atmosferata i go odreduva

nejziniot pravec.

4. ORGANIZACISKO-DIDAKTI^KI SVOJSTVA KAJ

NASTAVNIKOT

Nastavniot i vospiten proces ne predstavuva niza na spontano

nastanati situacii, tuku treba da se sfatat kako odredeni situacii koi se

planski oblikuvani, a go podrazbiraat organiziraweto na `ivotot i

aktivnostite na u~enikot i uslovite vo koi se doa|a do odredena interakcija.

Organizacionite svojstva se javuvaat vo dva osnovni oblici: Najnapred kako

sposobnost za organizirawe, oblikuvawe i jaknewe na u~eni~kite kolektivi,

12

nivno usmeruvawe i stimulirawe za re{avawe na zna~ajni zada~i, a potoa i

za {to podobro, popotpolno, celishodno i efikasno organizirawe na

sopstvenata rabota.

Aktivnostite vo ova podra~je mo`at da bidat uspe{ni dokolku

nastavnikot so posredstvo na integracija i koordinacija vo celina gi opfa}a

predmetite i odnosite koi se zna~ajni za odredeni vospitno-obrazovni

aktivnosti i uslovi, ako poka`uva inventivnost i kreativnost, inicijativa i

elasti~nost vo primenata na razli~nite re{enija i donesuvaweto odluki, ako

pravilno i temelno pronao|a zada~i gi deli na u~enicite i go proveruva

nivnoto izvr{uvawe pritoa ne dozveluvaj}i premin na novi zada~i dodeka

ne se zav{at prethodnite. Komunikativnite svojstva se poka`uvaat vo

sposobnosta za op{tewe, komunicirawe so u~enicite, sposobnosta pravilno

da im se prijde i da se vospostavat povolni pedago{ki odnosi.

Odnosite nastavnik-u~enik zavisat od na~inot na usmeruvawe na

razvojot na oddelenskata zaednica, t.e. od stilot na pedago{ko vodewe od

strana na nastavnikot. Utvrdeni se tri osnovni oblici na odnosi pome|u

nastavnikot i u~enicite: Avtoritaren, Demokratski i ramnodu{en (laissefaire).

Vo slu~ate na avtoritarni odnosi, u~enicite imaat malku mo`nost za

samostojni akcii. Nastavnikot e sredi{te na site aktivnosti, a u~enicite

treba da mu se obra}aat za site sitnici. Nastavnikot ja odreduva sodr`inata

za rabota, etapite i tehnikite. Vakviot nastavnik ja gu{i aktivnosta na

u~enicite onevozmo`uva samostojnost i inicijativa, negativno vlijae vrz

odnesuvaweto i u~eweto. Pokraj vakviot nastavnik u~enicite steknuvaat

mislewe deka nivnite rezultati i uspehot imaat pogolema vrednost ako se

podobri od rezultatite na drugite. Zatoa nastojuvaat znaewata da gi zadr`at

za sebe, ne si pomagaat pome|u sebe a seto toa vlijae vrz klimata vo

oddelenieto.

Demokratskiot odnos na nastavnikot se ostvaruva niz negovata

spremnost u~enicite da gi dovede na nivo na aktivna rabota i sorabotka.

Pri {to toj sebe se ~uvstvuva kako eden od ~lenovite na rabotniot kolektiv.

U~enicite samostojno ili so posredstvo na nastavnikot gi odreduvaat celta ,

zada~ite i etapite na u~eweto.

13

Vo slu~ajot na ramnodu{en odnos, nastavnikot e nezainteresiran za

u~enicite. U~enicite imaat potpolna sloboda na odlu~uvawe, a nastavnikot

e pove}e pasiven nabquduva~. Vo ovie slu~ai poradi otsustvo na podr{ka i

pomo{ doa|a do opa|awe na produktivnata rabota i poremetuvawe na

interpersonalnite odnosi. Me|u u~enicite vladee nesigurnost i atmosferata

za rabota e nepovolna.

Postojat i drugi obidi za kategorizirawe na organizatorskata rabota i

rakovodeweto od nastavnikot. Od pove}eto studii potvrdeno e deka

postojat odnosi na zavisnost pome}u tipot na odnesuvawe na nastavnikot,

socijalnata klima koja vladee i uspehot.

Nastavnikot za da bide uspe{en osven {to treba da raspolaga so

didakti~kite i organizacisko-komunikativnite svojstva treda da poseduva i

odredeni specifi~ni sposobnosti i toa :

- Sposobnost za nabquduvawe: Perceptivna sposobnost za da se

pronikne vo vnatre{nosta na u~eni~kiot svet, sfa}awe na

negovata li~nost~nost i momentalnata psihi~ka sostojba.

- Pedago{ka sposobnost: se oglada vo predviduvaweto na

posledicite od dejstvoto na nastavnikot vo vospitno-obrazovnoto

formirawe na svojstva kaj li~nosta na u~enikot i povrzuvawe so

predstavite za ona {to mo`e od nego da se o~ekuva vo idnina.

Isto taka nastavnikot treba da ima i disperzivno vnimanie koe }e mu

ovozmo`i istovremeno da bide vo tek so svoite izlagawe, da ja sledi

reakcijata na u~enicite, go zabele`uva zamorot, popu{taweto na rabotnata

disciplina. Neiskusnite nastavnici naj~esto se orientiraat samo na svoite

izlagawa, a ne i davat zna~ewe na sostojbite vo oddelenieto, reagiraweto i

odnesuvaweto na u~enicite.

Vo na{ata pedago{ka praksa se sretnuvaat site tri tipa na

odnesuvawe od strana na nastavnicite. Sekako najprifatliv e demokratskiot

stil na vodewe koj treba najmnogu da se neguva i negovata primena da ima

pogolemo zna~ewe za ostvaruvaweto na dolgoro~nite celi vo nastavata.

14

ZAKLU^OK

Mnogubrojnite istra`uvawa za svojstvata na nastavnikot, negovata

funkcija i brojnite ulogi davaat dragoceni soznanija. Tie soznanija

ovozmo`uvaat so sigurnost da se znae koj svojstva na nastavnikot i oblici

na negovata rabota doveduvaat do dobri rezultati vo vospitanieto i

obrazovanieto na decata i mladite. Podatocite od ovie istra`uvawa mo`at

da se grupiraat vo trite sledni grupi:

- podatoci koi se odnesuvaat na svojstvata na nastavnikot kako

~ovek i li~nost

- podatoci koi se odnesuvaat na na~inot na komunikacija so

u~enicite, kolegite i roditelite

- podatoci koi se odnesuvat na negovite svojstva kako stru~wak.

Soznanijata do koi se ima dojdeno preku ovie istra`uvawa treba da se

koristat kako osnova, po~etna to~ka vrz koja }e se nadograduva

pedago{kata praksa a so cel postignuvawe na podobri rezultati. Treba da

se istakne deka odnesuvaweto na nastavnikot ne treba da se sfati kako

ne{to {to e nepromenlivo, a svojstvata kako apstraktni kategorii, tuku kako

op{ta ramka, a so cel za ponatamo{no podobruvawe i usovr{uvawe.

15

So razvojot na op{testvoto se menuva ulogata na u~ili{teto i

nastavnikot. So zgolemuvawe na barawata od op{testvoto se transformira

profesijata nastavnik, se gubat nekoga{nite barawa {to treba da gi ispolni

nastavnikot, no toj dobiva novi zadol`enija. No i ponatamu profesijata

nastavnik e edna od najodgovornite profesii i za taa profesija seu{te se

biraat lu|e {to se po~ituvani, lu|e {to imaat iskustvo i sposobnost toa

iskustvo da im go prenesat na mladite, no istovremeno i da go primaat

vlijanieto od u~enicite. Dobriot nastavnik e blizok so mladite, gi razbira i

sva}a nivnite potrebi, problemi i radosti- na odreden na~in go `ivee nivniot

`ivot. A `ivotot na mladite e sekoga{ poradosen, optimisti~ki,

poperspektiven odkolku `ivotot na starite. Taka `iveej}i so mladite,

nastavnicite ja prodol`uvaat svojata mladost. Istovremeno samata profesija

i donesuva zadovolstvo i pove}eto od niz zboruvaat so gordost za svojata

profesija i za zadovolstvoto {to proizleguva od rabotata so mladite.

KORISTENA LITERATURA

1. Ðorđevič, B. Ðorđevič, J. (1998), Učenici o svojstvima nastavnika, Prosveta, Beograd

2. Nedovi~, V. (1998) Direktor {kole-nastava i nastavnici, Prosveta, Beograd

3. Popovski, K. (1998), Uspe{en nastavnik samoocenuvawe i ocenuvawe, NIRO Prosveten rabotnik, Skopje

4. Stevanovič, M. Ajanovič, Ð . (1997), Školska pedagogija, Varaždinke Toplice

5. Trnavac, N. Ðorđevič, J. (1998), Pedagogija, Naučna Kniga, Beograd

16