Төсвийн тэнцэлБ.Ариунболд

Ж.Баатаржав

Г.Дуламсүрэн

Э.Золбоо

Э.Индра

Ц.Мандах

Э.Цэнгэл

Агуулга

Үндсэн ойлголтуудМонгол улсын төсвийн тэнцэлийн

өнөөгийн нөхцөл байдалТөсвийн тэнцэлийн санхүүжилтТогтворжуулалтын санДүгнэлт Ашигласан материал

Төсвийн тэнцэл

Төсвийн тэнцэл : тухайн төсвийн нийт орлого, зарлагын зөрүүг хэлнэ.

Төсвийн тэнцэл–Урсгал тэнцэл– Нийт тэнцэл

Төсвийн алдагдал

Төсвийн алдагдал гэдэг нь улсын төсвийн зарлага нь орлогоос хэтрэхийг хэлдэг.

Алдагдлаа дараах замаар нөхдөг: эмисси гаргах – цаасан мөнгийг гүйлгээнд

гаргахУлсын зээллэгийн облигац гаргах,Сертификат гаргах,Бусад үнэт цаас гаргаж борлуулах

Төсвийн алдагдал

Алдагдалд нөлөөлөх хүчин зүйлс: • ДНБ- ий өсөлтийн хурдацтай харьцуулахад

нийгмийн зарлага санхүүжилтийн хурдац нь их байх

• Томоохон төвлөрсөн ХО-ыг үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх чиглэлээр хийх зардалын өсөлт

• Батлан хамгаалах зардлыг өсгөх

Төсвийн алдагдал

Төсвийн алдагдал нь улс орны ЭЗ-ийн байдлыг болон хүн амын амьдралын түвшинг унагадаг.

Төсвийн алдагдал

Төсвийн алдагдлыг бууруулах 2 төрлийн арга байна.

Зардлыг танах, шилжих төлбөр, нийгмийн салбарын цалин хөлс , ажил эрхлэлтийг бууруулах

Татварыг өсгөх, улсын хөрөнгө оруулалтыг бууруулахад голлон чиглэнэ.

Төсвийн алдагдал

Нэгдүгээр өөрчлөлтийн дүнд төсвийн бат бэх байдал удаан үргэлжилж, эдийн засгийн тэлэлт явагддаг бол

Хоёрдугаар өөрчлөлтийн дүнд төсвийн доройтолд хүргэж, эдийн засгийг хумих үр дагавартай.

Иймээс нийгмийн халамжийн хөтөлбөр, төрийн хүнд суртлын бэрхшээлийг шийдэлгүй тойрсон ямар ч санхүүгийн өөрчлөлт бүтэлгүйтдэг.

Төсвийн төслийн урсгал тэнцэл,нийт тэнцэл

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-400,000.00

-300,000.00

-200,000.00

-100,000.00

0.00

100,000.00

200,000.00

300,000.00

400,000.00

500,000.00

88,299.30137,679.00

199,178.00

332,221.10

417,390.10

-50,744.10

-155,202.10

236,975.60292,705.50

-61,998.20 -39,337.20

75,690.30122,773.90 128,606.00

-281,540.60

-314,741.50 -282,610.80 -290,367.20

Нэгдсэн төсвийн урсгал тэнцэл,нийт тэнцэл

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-800,000.00

-600,000.00

-400,000.00

-200,000.00

0.00

200,000.00

400,000.00

600,000.00

110,395.40

167,593.60

232,296.00

371,748.40

488,295.60

389,859.20

-13,789.30

282,502.80

146,298.70

-61,882.00 -39,372.80

73,261.20123,401.80 133,178.40

-296,404.40-342,634.10

-462,206.00

-779,499.50

Урсгал тэнцэл

Нийт тэнцэл

Урсгал тэнцэл/ДНБ

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-2

0

2

4

6

8

10

12

89 9

1211

6.4

-0.2

3.9

1.9

Нийт тэнцэл/ДНБ

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

-4

-2

34

3

-4.8-5.4

-6.4

-9.9

ЗГ-ийн Бонд

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-100,000

0

100,000

200,000

300,000

400,000

500,000

600,000

700,000

112,306

-61,016

-25,835

-94,373

-16,379 -20,284

623,470

80,910 92,443

ЗГ-ийн зээл

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-150,000

-100,000

-50,000

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

-149,189.00

71,706.70 82,864.2067,263.30

46,777.90 32,886.70

209,629.50

121,537.50

83,523.80

Мөнгөн хөрөнгийн цэвэр өөрчлөлт

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-500,000.00

-400,000.00

-300,000.00

-200,000.00

-100,000.00

0.00

100,000.00

200,000.00

300,000.00

77,343.6012,528.80

-135,243.20 -126,427.70-181,310.40

275,012.70

-463,993.80

165,758.50

17,835.90

Өмч хувьчлал

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-40,000.00

-20,000.00

0.00

20,000.00

40,000.00

60,000.00

80,000.00

100,000.00

120,000.00

21,421.40 16,153.204,953.10

30,135.6017,733.00

8,788.90

-26,471.80

6,100.00

114,800.00

Төсвийн тогтворжуулалтын сан

Төсвийн удирдлагын зарчим, төсвийн тусгай шаардлагыг мөрдөж, нэгдсэн төсвийн дунд, урт хугацааны тэнцвэртэй, тогтвортой байдлыг хангах, төсвийн тэнцвэржүүлсэн горимыг хэрэгжүүлэхэд санхүүгийн хэрэгслийн үүрэг гүйцэтгэнэ.

Төсвийн тогтворжуулалтын санг дараахь эх үүсвэрээс бүрдүүлнэ

1. Төсвийн тэнцлээс давсан орлого

2. Төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцлийн ашиг

3. Засгийн газрын нөөц сангийн болон Эрсдэлийн сангийн тухайн төсвийн жилийн зарцуулагдаагүй чөлөөт эх үүсвэр

4. Төсвийн тогтворжуулалтын сангийн санхүүгийн үйл ажиллагаанаас олсон орлого

5. Бусад орлого

Тогтворжуулалтын сангийн удирдлага

• Санхүүгийн нөөц хөрөнгөөр сан үүсгэдэг бусад орны нийтлэг практик Тогтворжуулалтын сан Хуримтлалын сан Олон улсын хөрөнгө оруулалтын сан Хөгжлийн хөрөнгө оруулалтын сан Тэтгэврийн нөөцийн сан

Монголын хувьд

• Монголын хувьд дараах зарчим баримтлах нь зохистой гэж үзнэ.

1. Төсвийн тогтворжуулалтын санг 2018 оноос өмнө ДНБ-ний 5 хувиас доошгүй хэмжээнд байгуулж мөнгөжүүлэх.

2. Тогтворжуулалтын сангийн дээрх минимум хэмжээнээс давсан хэсгийн 1/3-ээр хуримтлалын санг, үлдэх 2/3-оор нь хөгжлийн хөрөнгө оруулалтын сан байгуулж хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр удирдлагыг нь хэрэгжүүлэх.

Дүгнэлт

Сонгогчид засгийн газрыг төсвийн хязгаарлалттай тулгарч байгааг ойлгохгүй учраас өрөөр санхүүжсэн зардлын хөтөлбөрүүд нь ирээдүйн татварын өр гэдгийг дутуу үнэлдэг.

Эдийн засгаар аргалж сонгуульд ялах гэсэн оролдлого нь байнгын төсвийн алдагдлыг авчрах тул тогтворжуулах бодлого гажуудалд хүргэдэг.

Ашигласан материал

1. “Төрийн санхүү” Б.Мөнхдулам “Төсвийн тэнцэл” бүлэг

2. Х.Вейн “Орчин үе макро экономикс, үүсэл хөгжил”

3. Монгол улсын нэгдсэн төсвийн 2011 оны төсвийн урьдчилсан гүйцэтгэл

4. http://news.now.mn/public/show/15286

5. http://economy.news.mn/content/77049.shtml

04/08/2023 Санхүү Удирдлагын тэнхим 23

Анхаарал тавьсанд баярлалаа

• Манай улс хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжсэн бодлого тууштай хэрэгжүүлж ирсний дүнд гадаадын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ жилээс жилд нэмэгдэж байна. Тухайлбал 2011 оны эцсийн байдлаар энэ хэмжээ 6 тэрбум ам.долларт хүрчээ.

Түүнчлэн Засгийн газар үйл ажиллагааныхаа мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгө оруулалтын 30 орчим хувь буюу 9 гаруй их наяд төгрөгийг гадаадын хөрөнгө оруулалтаар санхүүжүүлэх зорилт тавьсан юм.

Манай улсын эдийн засгийн өсөлт өнгөрсөн онд 17,3 хувьтай гарч энэ өсөлт цаашид ч хэвээр хадгалагдах, нэмэгдэх төлөвтэй байна. Нэг хүнд ногдох Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 2021 онд 9 мянга гаруй ам.долларт хүрнэ гэсэн тооцоог ч Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хороо гаргаад байгаа юм.

• Энэ онд улсын нийт өр ДНБ-ий 25.3 хувьтай тэнцүү байхаар урьдчилсан тооцоолол гараад байсан бол өнөөдрийн байдлаар 35 хувьд хүрээд байгаа нь ING, Deutsche, НSBS гэсэн хөрөнгө оруулалтын банкуудтай хамтран 600 сая ам.долларын дунд хугацааны евро бондын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлж буй Хөгжлийн банктай шууд холбоотой юм. Ерөөс Засгийн газар Хөгжлийн банкны 800 тэрбумын бондод баталгаа гаргаснаар өрийн хэмжээ нэмэгдсэн гэсэн үг.

• Мөн Монгол Улсын өрийн дээд хэмжээний дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувь хэмжээг 2011 оны төсвийн жилд 50 хувиас, 2012 оны төсвийн жилд 60 хувиас, 2013 оны төсвийн жилд 50 хувиас, 2014 оны төсвийн жилээс эхлэн 40 хувиас тус тус хэтрүүлэхгүй байна гээд заачихсан.  Одоогоор өрийн хэмжээ 35 хувьтай байгаа нь  харьцангуй гайгүй төвшин, ер нь  манайхтай ойролцоо эдийн засагтай улс орнуудтай харьцуулахад  40 хувь гэдэг боломжийн үзүүлэлт гэсэн байр суурийг  Сангийн яамнаас илэрхийлж байна. Харин  2012, 2013 онуудад өрийн хэмжээ  өсч 50-60 хувьд хүрлээ гэхэд, 40-өөс илүү гарч нэмэгдэж байгаа хэсэг нь зөвхөн Хөгжлийн банкинд гаргах Засгийн газрын баталгаа байх аж. Тиймээс л Монгол улсын өрийн хэмжээг өсгөх эрх Хөгжлийн банкинд  бүрэн байна гэж хэлэх ёстой болоод байгаа юм.