Бишкек 2009

ÒààñèðèÒààñèðèÒààñèðèÒààñèðèÒààñèðèêêêêê¿÷ò÷ò÷ò÷ò÷ò¿¿ òàáûïòàáûïòàáûïòàáûïòàáûï

Тїзгєн

Айдарбек Сарманбетов

ТААСИРИ КЇЧТЇЇ ТАБЫП. Тїзгєн АйдарбекСарманбетов. – Б.: 2009. – 120 б., ил.

ISBN

Бул китепте элдик табып Кубанычбек Матай уулунун

табып катары калыптанышы, табыпчылык ишмердиги,

єнєрїнїн єзгєчєлїктєрї, табыпчылыктын адамга тєрєлгєн-

дєн ыроолонгон кесиет экени тууралуу гана сєз болбостон,

жалпы эле элдик медицина, анын тармактары, абалы жана

кєйгєйлєрї тууралуу да айтылат. Кубанычбек дартына даба

болуп сакайып кеткен адамдардын ыраазычылыктарына, ой-

пикирлерине да орун берилди.

ISBN © Матай уулу К., 2009

ББК

ББК

Алгы сєз

ТАБЫПЧЫЛЫК – ИЛИМ

Табыпчылык – кыргыздын байыркы дєєлєттєрїнєн.Муундан муунга єтїп келе жаткан бул сырдуу єнєрдїн аркимге эле ачыла бербеген, тїмєндєн бирєєнє тїнєгєн каси-ети бар. Єкїнїчтїїсї коомубуздагы саясий оош-кыйыштар-дын кесепетинен дээрлик 70 жылдан ашуун мезгилдинаралыгында табыпчылыкты "тап катары" жоюп, "эскининкалдыгы" катары мамиле жасап, аны кесип кылгандарды"таш бараўга" алып келдик. Натыйжада бул кесиптин эўуникалдуу єкїлдєрїнїн кайталангыс табышмактуу сырла-ры єздєрї менен кошо кетти. Ушул эле учурда ааламдыкалкактан алганда башка кєптєгєн єлкєлєрдє элдик меди-цинанын жетишкендиктери мамлекеттик колдоого алынып,салттуу медицинанын алы жетпеген айрым ооруларды айык-тырып жатканын жакшы билебиз. Мисалы, филиппиндиктабыптардын бычаксыз операция жасоо ыкмасы дїйнєнїтаў калтырып келет. Алардын ишине мамлекет єзї кызык-дар болуп, шарт тїзїп берїїдє. Канчалаган акча каражатта-ры тїшїп, єлкє казынасын байытып жатат.

Жараткан эгебиз бул жагынан да кыргызды кур койбоп-тур. Ааламда теўдешсиз "Манасты", тєгїлбєгєн ырыскытєкмєлїктї, керемет Ала-Тоону, аликїнчє табышмагы та-былбаган ак калпакты бергендей эле, табыпчылык єнєрдїда тартуулаптыр…

Бїгїнкї кїндє "кєзї ачыктар" кєчєгє батпай, табыпмындегендер таштан да кєбєйїп кетти. Бирок, арасында табып-чылык касиет чындап даарыган, эми элге, пайдасы журткатийип жаткандары єтє сейрек. Алардын бири – айтылуутабып Кубанычбек Матай уулу. Окурмандар анын бул ки-тебинен табыпчылык деген чанда бир адамга Жараткан та-рабынан ыроолонгон касиет, ар ким тамаша кылганга бол-бой турган єзгєчє бир керемет єнєр экендигинен кеўиритїшїнїк алышат деген ойдобуз.

Айдарбек САРМАНБЕТОВ,

жазуучу

3

4

1-бап

ТАБЫПЧЫЛЫК ЖАНА МЕДИЦИНА

"Оору батмандап кирип, мыскалдап чыгат" деп айтылаткыргыз макалында. Адамзат кылымдардан бери эле єзїнїнболгон дараметин ооруну жеўїї їчїн жумшап келет. На-тыйжада, дарылоонун медицина аталган салттуу тїрї пайдаболгон. Муну илимий медицина деп атап жїрєбїз. Ошондойэле жараткан Алла-Таалам єзїнїн пенделерине экинчи бирэлдик медицина аталган керемет касиетти да ыроологон.

Элдик медицинанын (диний медицина) єкїлдєрї їчкєбєлїнєт:

1) молдолор;2) бакшылар, тєлгєчїлєр;3) табыптар (дарыгерлер).Бул эки илим эриш-аркак иш алпарышса, кєптєгєн адам-

дарга жардам болуп, ооруларынан айыгып, ємїрлєрї узар-мак. Дїйнєдє алгач элдик медицина пайда болуп, єнїп-єскєнїбаарыга белгилїї. Андан кийин, бара-бара илимий медици-на тїптєлгєн. Экєєнїн теў дарылай турган "єз" ооруларыбар. Мисалы, табыптар бардык эле ооруларды дарылап,айыктырып жиберишет деп айтыш кыйын. Алар дарылайтурган адамдар ооруларынын себептерине байланыштуу бо-лот. Табыптар нервден чочуган, талма, эпилепсия, жїрєктїшкєн, тукумсуздук, каргыш тийген, кєз тийген, тескеридуба окулган, ыймандан чыгып ичимдик ичип, баўгиликкеберилген ж. б. жаман адаттары бар жана ысык-сууктан оору-ган адамдарды айыктырышат. Мындай диагноздордун кєбїилимий медицинада коюлбайт. Анткени, илимий медици-на элдик медицинаны, адамдын жан дїйнєсїнїн жабыркоо-сун, аларга ар кандай энергиялардын таасир этерин таа-нышпайт, ага ишенишпейт. Адамды биологиялык объекткатары кабылдашып, оорунун сыртын гана дарылаганга єтїпкетишкен. Мен кєп жылдап ооруп, оорусуна эч жерденшыпаа болбоду деп кыйналган адамдарды кєрдїм. Андайооруларга шыпаа болбой жаткандын бир себеби, медиктер-ден айыга турган оорулар элдик медицина менен, ал эмиэлдик медицинадан айыга турган адамдар ооруканалардаайлап-жылдап жатып, канча чыгым болуп дарыланганын-да болуп саналат. Жанагы "эриш-аркак иш алпарса" деге-

5

нимдин мааниси ушунда. Эгерде биздин мамлекетте элдикмедицина колдоого алынып, илимий медицина менен бир-гелешкен диагноз борборлору ачылып, бирге иштешсе, элгекєп жардам болор эле. Себеби, жогоруда айтылган медици-на илиминин єз єзїнє тийиштїї кїчї жана мїмкїнчїлїк-тєрїнїн чектери бар. Чектен ашыкча эч ким, эч нерсе жа-сай албайт.

Европада, ал тургай Америкада элдик медицина мамле-кет тарабынан колго алынып, шарт тїзїлїп, ар кандай жар-дамдар берилет экен. Атайын окуу жайлары иштейт. Биз-дин мамлекетте да чыныгы касиети бар, кїчтїї табыптартандалып алынып, аларга лицензия берип иштетсе, элгежакшы болмок. Кошуна мамлекеттердин (Казакстан, Єзбек-стан) элдик дарыгерлерин мисалга алсак эле жетиштїї.Биздин республикага чейин келип иштеп жатышат. Биз-дин табыптардын касиети, билим деўгээли алардан жогоруболсо болушу ыктымал, бирок кем эмес. Алардын жарнама-сы, колдоосу кїчтїї. Биздин дарыгерлерде алардыкындайколдоо кєрсєтїлбєйт. Ошондуктан жан арга издеген жаран-дарыбыз коўшу єлкєлєргє чейин жер кезип, єтє кыйынчы-лык тартып жатышат. Аларды єзїбїздїн эле табып, дары-герлерибиз сакайтып коюшмак.

ТАБЫПЧЫЛЫКТЫН ТАМЫРЫ ТЕРЕЎ

Табыпчылык илими адамзат жаралгандан бери белгилїї.Анын єзєгїндє диний медицина жатат. Ошол кылымдыктажрыйбалардын негизинде азыркы илимий медицина пай-да болгон.

Алла-Тааламдын бар экенине эч бир кїмєнсїз толукишенїї керек. Мындай деп айтканымдын себеби, врачтардарылайбы, молдолор, табыптар дарылайбы, биринчи жар-дам Алла-Тааламдан болот. Экинчи жардам дарылоочулар-дан болот. Ар кандай кесиптеги ар бир адамга касиеттижаратуучу берет. Адам жеке єзї эле кыйын болушу мїмкїнэмес.

Альберт Эйнштейн айткан экен: "...мен бул дїйнєдє ба-ары єз ара байланышта экендигине ишенбеген чыныгы оку-муштууну элестете албайм. Илим менен олуттуу алектен-ген ал ким гана гана болбосун жаратылыштын мыйзамын-дарында адам акылы жетпеген улуу кїчтїн катышы барэкендигине ишенбей коё албайт. Ушул себептен илим ме-нен алектенїї адамды акыры динге алып барып такайт.

6

Мен тереў диний ишеними жок окумуштууну тїшїнє ал-баймын. Кудайды тааныбаган илимдин кунары болбойт.Илим менен динди бєлїп кароого мїмкїн эмес".

Менин айтайын дегеним: салттуу медицина илимининєкїлдєрї элдик медицинанын касиетине жана кїчїнє ише-нишсе жана колдошсо. Мен тааныган кєп медиктер айты-шат: "Мурун такыр ишенчї эмеспиз, азыр єз кєзїбїз мененалардан айыккандарды кєрїп жїрєбїз. Биздин ортобуздаталаш-тартыш, тїшїнбєстїктєр болбош керек экен. Биз да-рылай турган жана силер дарылай турган пациенттер болотэкен", – деп.

Табып дарылоочу оорулар негизинен динге байланыштууболот.

Шарият тартиптеринин бузулушуна тємєнкї кєрїнїштєркирет: ичимдик ичїї, пейилдин бузулуусу, уурулук,зєєкїрлїк, баўгиликке берилїї, адам акысын жегендик, адамєлтїрїї, каргыш тийїї ж. б.

КАНДАЙ ООРУЛАР ДИН ЖОЛУ МЕНЕНЖЕ ТАБЫПТАН АЙЫГАТ?

Дин жолу же табыптан айыгуучу дарттар булар: кири-не, суук, асит, лапаз, назар, каргыш жана тескери дуба-лардын таасирлери, нервдери чочугандар, жїрєгї тїшкєндєр,ошондой эле ысык-сууктан, аз кандуулуктан жабыр тарт-кандар, тукумсуздук (тєрєбєстїк, тєрєтє албастык), экзе-ма, ар кандай жаралар.

Мен табыптык илимдин кєп сырларын айткандан кор-ком. Себеби, шарлатандар окуп алса, тїшїнїп-тїшїнбєй элдиалдай баштайт.

Тескери дубалар. Буларга ысытма, суутма, баш їртмє,байлатма, оорутма, соолутма ж. б. кирет. Мисалы, 1) бай-латма дубанын таасиринен адамдын бир органы байланы-шы мїмкїн. Эгерде, жыныстык орган бєйрєк тараптан бай-ланса, баласыз болуп, тєрєй албайт же тєрєтє албайт; 2)багы, жолу байланса, їйлєнє албайт, жеке турмушу кыйынболот. Иштеген жумушунун єзїнє тийгизген пайдасы азболот, болбошу да мїмкїн.

Тескери окулган ар бир кара дубанын кїчїнє жарашакаршы окула турган касида дубалар бар. Бардык эле ка-сиетим бар деген адамдар тескери дубаларды кайтарып окуйалбайт. Себеби, андай кудуретке табыптык, бакшылык ж. б.

7

касиеттери бар адамдардын баары эле ээ эмес, 1000ден бирадамдын окуганы кабыл болушу мїмкїн. Жогоруда айтыл-ган жана башка тїрдїї себептерден улам балалуу боло ал-бай жїргєн їй-бїлєлєргє табыпчылык илимдин касиети ме-нем жардам бердим.

Мисалы, Мухтар – Жаннат бир балалуу, Кыялбек, ке-линчеги менен тєрт балалуу, Ырысбек, келинчеги менен 4балалуу, Сергей – Ирина эки балалуу, Чынара, кїйєєсї ме-нен їч балалуу, Рахат, келинчеги менен бир балалуу, Канат– Айгїл бир балалуу болушту (Сїрєттєрї берилди).

Кайтарма жасаган табып, молдо, бакшылардын єздєрїэч качан тескери дуба окубашы керек. Эгерде бир эле жолутескери дуба окуса, анын кайтарма окуй ала турган касие-ти тїбєлїккє кайтып кетет. Мындай касиетти токтотуп кар-мап калуу єтє кыйын. Азыркы учурда андай таза адамдарєтє аз.

Тескери дубаларды кимдер окуйт? Бакшылар (чёрнаямагия) кара жиндерди байлап коё турган жана кайтара тур-ган дубаларды билишет. Алар нервден ооруган, шал болгонадамдарды, даарып, качып калган ооруларды дарылап, ай-ыктырышат.

Тескери дубаларды кимдер окутат? Бири-бирине єчєшкєнадамдар, ошондой эле кызганычтан, кєралбастыктан, ичитарлыктан, кастыктан, душмандыктан, кээ бир мезгилдеєтє жакшы кєрїп, ал сезими жоопсуз калуудан, байлыгы-на, бийлигине кєз арткандан окутушат.

Тескери, кара дубаларды окуган жана окуткан адамдарАлла-Таалам тарабынан єтє катуу жазаланат.

Тескери дубаларды жараткан адамдар менин практикам-да кєп эле кездешти. Алар жасаган кїнєєлєрї їчїн сєзсїзжазаланган. Бул – єтє коркунучтуу кїнєє. Азыркы учурдаайрым адамдар, бакшылар дубанын чыныгы маўызына маа-ни беришпей, оюн сыяктуу кєрїп, жамандыкка барып жа-тышат. Бул – адам єлтїргєн менен барабар. Себеби, теске-ри дуба окулган адамды єз убагында кайтарып окубаса, алоорулуу же майып (мерт) болуп калышы мїмкїн.

Тескери окулган дубалардын ден соолукка, ємїргє жанажашоого тийгизген тескери таасирлери. Ар бир тескериокулган дубанын жандыруу дубасы да болот. Эгерде тууракайтарылып окулбаса, тескери дуба жанбайт, же болбосотескери таасирин тийгизип, кайра кїчєтїп жибериши

8

мїмкїн. Тескери окулган дубалардын ичинен эў коркунуч-туусу сууга, тузга окулуп, тамак аркылуу ичилсе, ден соо-лукка кєп зыян келтирет. Тескери дуба бул – уу. Мисалы,химиялык же табигый уу адамды дароо єлтїрєт. Ал эмитескери дуба акырындык менен 5–10 жылга чейин адам-дын ден соолугун бузуп, оорутуп, айнытып, кыйнап, акы-лынан адаштырып жаман кырсыкка алып барат. Кєбїнчє,акчага кызыккан цыгандар, бакшылар атайын заказ ме-нен ар тїрдїї тескери дубаларды окушат.

Мындай ишке баргандын єзї – єтє чоў кїнєє. Кээ биркыска ойлуу адамдар єздєрїнїн жеке кызыкчылыгын ой-лоп, айрым адамдардын байлыгына, бийлигине, жаштыгы-на, сулуулугуна, кїчїнє кызыгып, жаман жолдорго барып,єз пайдасы їчїн тескери дубаларды окутушат. Убактылуудегенимдин себеби дубаланган адамдын ден соолугу 5 жыл-га, єтє кєп болсо 10 жылга чыдайт. Андан ары организмдубаны кєтєрє албайт, адам каза табат же оорукчан болупкалат. Тескери дубалар кайсылар: ысытма, суутма, башїртмє, байлатма ж. б. Мындайга такыр ишенбей коюугаболбойт. Элибизде "дуба – падышаны да дубанага айлан-тат" деген сєз бар. Албетте, бул сєз жєн жерден эле чыгакалган эмес.

Мен табып катары эскертер элем: тескери дуба окуганменен окуткандын аягы жамандык менен бїтєт. ЖаратканАлла-Таалам мындайга барган адамдарды єтє катуу жаза-лайт. Дуба окуган адамды 5 жылга жазаласа, окуткан адам-ды 70 жылга, же он эсе кєп жазалайт. Тескери дуба окуганадамдар єз бетин жашырып, жасалма бет кеп кийипжїргєндєй болгон адамдар. Башкача айтканда алар – мол-донун, табыптын, бакшынын атына жамынган айлакерлер,Жараткан Алла-Тааламдын бар экенине ишенбеген адам-дар. Илгери айтылчу экен, азыр деле кїндєлїк турмушу-бузда ата-энебиз, динди кармаган адамдарыбыз айтышат:"Азыр кїнєє иш кылгандар о дїйнєгє барганда жазаланып,тозокко тїшєт", – деп. Илгери дегеним, учурдагы адамдар-дын мурунку муундардагы адамдардан айырмаланып, жа-шоого башкачараак карап, тайкы тїшїнїгїндє "азыркы жа-шоодо каалагандай жыргап-куунап жашап алайын, одїйнєгє барганда кєрє жатарбыз" деген ойдо бала-бакыра-сынынын, урпактарынын келечегин тобокелге салып, ой-лонбой жашап жаткандыгы тынчсыздандырат. Мен єзїмбиринчи тобо келтирип айтар элем: Жараткан Алла-Таалам

9

азыркы адамдарды о дїйнєгє бара элегинде эле, ушул дїйнєдєжазалап жатат. Бул дїйнєдє жасаган ар кандай кїнєє иш-терибизге ушул дїйнєдє эле жооп бере турган заман болду.

Сєзїм куру болбосун їчїн бир эле мисал айтайын. Аты-жєнїн ачык атап, жакындарын уятка калтырбай эле коё-юн, єзїбїздїн тїштїк жергебиздеги бир айылда чоў молдоболгон экен. Ал кєп жыл адамдарды дарылап жїрїптїр.Бир кїнї ага катуу ооруп, баса албай калган 30–35 жашта-гы келинди дарылоого алып келишет. Ал келинди молдокекабыл алып, дарылай баштайт. Кєп убакыт дарыласа да, эчкандай жылыш болбойт. Єзї билген ар кандай кїчтїї дуба-ларын окуйт, анда да жыйынтык чыкпайт. Молдоке: "Кї-нєєсї жок келинди ким мынчалык жазалады экен", – деп,боору ооруп, ага жардам бергиси келет. "Мен билип-тааны-гандан бул аймакта мындай кїчтїї, тескери дуба окуган эчким жок эле, кара ниеттикке барган ким болду экен", –деп катуу ойлонот. Єзїнїн билген дубаларын дагы кїчєтєокуп, келиндеги тескери дубаны жандыра баштайт. Кїндєнкїнгє єзїнїн ден соолугу начарлап бара жатканын сезип,молдоке: "мен кайтара албай жаткан дуба болгон соў, де-мек, бул єзїм окуган дуба", – деп, ойлонуп отуруп акырыэстейт. 10 жылдай мурда бир кемпир келип: "Балам їйлєндїэле, келиним кетем деп кыйнап, качып жатат, бизди уяткакалтырып, эл-журтка маскара болмой болдук. Молдоке,жардам бериўиз, айтканыўызды берем", – деп жалдыраганал кемпирге жардам бергени эсине тїшєп, ошондогу качканкелин ушул экенине, ошондуктан єз дубасын єзї жандыраалбай жатканына толук кєзї жетип, єткєндєгї кїнєєсї їчїнЖараткан Алла-Тааламдан кечирим сурап, алты ай дегендеоорулуу келинди толук айыктырат. Андан 4 айдан кийиношол молдокенин єзї каза болгон экен.

"От менен ойнобо" дегендей. Жараткан Алла-Таалам барэкенине толук ишенїї керек. Менин иш тажрыйбамда мын-дай окуялар кєп эле болду. Айрым мен дарылаган адамдар-дын арасында тескери дубалардын айынан тєрєбєгєн, тєрєтєалбаган, баса албаган жана кєп ооруган адамдар болушту.Медицинада "врачебная тайна" дегендей эле табыптардында кєптєгєн жашыруун сырлары болот, эч жанга айтуугаболбогон.

Элибизде "кардын башын кар, хандын башын хан жейт"деген макал бар. Тескери дубаны кїчтїї дуба гана жок кы-лат. Андай, тескери дубаларды кайтарып, жандыра ала тур-

10

ган кїчтїї адамдар Кыргызстанда саналуу эле. Антип айт-канымдын себеби, кєпчїлїк молдолор, бакшылар, табып-тар ж. б. касиетим бар деп эсептеген адамдардын єздєрїтескери дуба окуудан качышпайт. Демек, алар тескери ду-баны кайра кайтарып, жандыра алышпайт. Андай кечирим-ди, мїмкїнчїлїктї Алла-Таалам эч бир пендесине бергенэмес.

Адам баласы ак болуп, соопчулук жасайт, же болбосо караболуп, шайтанга азгырылып, кїнєє жасайт. Ак-кара ара-лаш деген туура эмес, адам жашоосунда адам баласы баратурган эки гана жол болот: оў жана сол деген.

1. Бейиш – ак жол2. Тозок – кара жол.Їчїнчї жол жок.

АК ДУБАЛАР ЖАНА СУУ КАСИЕТИ

Терс дубалардан айырмаланып, ак (оў) дубалар кєбїнчєсууга окулат. Ооруга шыпаа берїї же адамдарды оў жолгосалуу, кыйынчылыктардан арылтуу, узак ємїр каалоо мак-сатында окулат. Ак ниет менен Алаа-Тааладан єтїнїч эти-лет. Андай, ак ниет окулган дуба сууга єтїп, суу аркылууаны ичип, колдонгон адамга шыпаа болот. Ак дубанын суу-га окулушунун сыры єтє тереў жана табышмактуу. Эмнегесууга окулат жана ал кантип таасир этет деген суроолор арбир адамдан кїтїлбєй койбойт.

Суунун маалымат-кабар сактоочу касиетин єткєн жылыэле япониялык окумуштуу Масару Эмото компьютердикыкма менен далилдеп берип, дїйнєнї айран таў калтырба-дыбы! (тїстїї сїрєтї китепте берилди) Куран окулгансуунун єз молекулалык тїзїлїшїн ажайып жана пропорци-ялуу кылып єзгєртєрї, демек, дуба тїшкєн суу касиеттїїзатка айланары чын чыкты! Ислам аны небак эле жакшыбилип, колдонуп келген. Албетте, аны ак ниеттїї максатменен, ак дилден колдонуу зарыл (терс дубалардын кїнєєэкени ошол). Андай ак дубалар 33 же 101 ирет кайталаныпокулат. Демек, кайталай окулган дуба суунун касиетинєтє кїчєтїп, адамдын ден соолугуна оў (терс окулса зыян)таасир этет. "Суу – дары да, уу да", – деп элде бекериненайтылбайт. Демек, дуба жолу менен адамды дарылоого бо-лот жана ага бекем ишенїї зарыл. Ошондо гана дубанынкасиети суу аркылуу адамга тез єтїп, таасири кїчтїї болот.

11

2-бап

АЯНДАР

АЛГАЧКЫ АЯН

1994-жылы мага аян берилгени эсимде. Ал мындай бол-гон. Абдан кары кемпирдин элеси кєрїнїп, кимдир бирєєнїкєргєзїп: "Ушул кишиге жолугасыў жана жардам бере-сиў", дегенсиди. Биринчиден, ал кишинин элесинен корк-кондой болдум, себеби, єўїмдє анчалык картаў адамдыкєргєн жок элем.

Арадан бир айдай убакыт єткєндєн кийин єз жумушта-рым менен Бишкек шаарына келип калдым. Бир курста-шыма жолугуп калып (мурда мамилебиз єтє деле жакшыэмес болчу), сїйлєшїп отурган кезибизде ал мага суроо бе-рип калды: "Сен мурдагыўдан єзгєрїп калыпсыў, эмне жу-муш жасап жатасыў?" – деп. Мен, табыпчылык менен иш-теп жатканымды айттым (студент кезде деле дарылачумун,бирок, кєпчїлїгї аны билчї эмес). Бир жумадан кийин алмага капыстан телефон чалып: "Жолугушуп, сїйлєшсєкболот эле", – деп суранды. Мен макул болуп, экєєбїз жо-луккан кезде анын чоў энеси катуу ооруп, тилден калыпкалганын жана досума ата-энеси: "Айылга барып, жаман-дыкка даярдана берсеў окшойт", – дегенин айтты. Ал менименен сїйлєшїп отуруп эле бир маалда єзїнєн-єзї: "Эй,Кубан, менин жїрєгїм кандайдыр бир жакшылыкты сезиптурат. Айылга баргым да келген жок. Мїмкїн, сен бир жолучоў энемди кєрїп бербейсиўби?" – деп суранып калды. Агачейин анын чоў энеси бар экенин билчї эмесмин.

Ошентип, мен жок дей албай, экєєбїз 11-кичирайондогуатасынын їйїнє бардык. Кєп єтпєй чоў энеси жаткан бєлмєгєкирдик. Тєшєктє жаткан кемпирди, анын абдан картаў эке-нин кєрєр замат, таў калып, курсташымдан чоў энесининжашын сурадым. Ал 107 жашта деп жооп берди.

Кемпир сїйлєбєй калган экен. Мен, анын тамырын кар-мап, ойлонуп кєрїп: "Їч кїн аракет кылып кєрєйїн, Кудай-Тааламдан буйрук шыпаа болуп калса, айыгып кетишимїмкїн", – дедим да, чоў энесин дарылоого кабыл алдым.Їчкїндєн кийин кєргєнї барсам, оорулуу кемпир єйдє туруп,

12

тєшєктє отуруптур. Єз кєзїм менен кєрїп, таў калып, ишен-бей отуруп калдым. Андан да таў калычтуусу ал:

– Балам жаш экенсиў, атыў ким, – деп сурады. – Їчкїндєн бери жакшы аракет жасап, дарыладыў. Мен баарынсезип эле жаттым. Кєўїлїў менен дарылаганыўа чоў ырах-мат балам. Эми менин сенден бир суранычым бар, жардамбер, – деди. – Менин кызым 70 жаштан ашты, балам 60жашка келип калды, "карыган кишинин оорудан турганыжакшы эмес" дейт, элибизде. Ошол їчїн мени кете турганжагыма кетир, айланайын, суранам.

Мен мындай сєздї ємїрїмдє уккан да, кєргєн да эмесболчумун.

Ал, колумдан кармап алып:– Тирїї кезимде батамды берейин, каза болгон соў сени

колдоп жїрєйїн, балам, мени артыма кайра кетир, – депкыйнады.

– Сиздин ичер сууўуз, кєрєр кїнїўїз дагы бар экен, албїтмєйїнчє сизди Жараткан албайт. Анын їстїнє мен адам-ды тиги дїйнєгє кетиргенди билбейм, – деп, араў жоопайттым.

– Анда канча убакыт калды? – деп суроо берди. Мен аргасыздан:– Аз калды, – деп жооп бердим.– Анда калган кїндї жашайын, – деп кєўїлї ачылып,

кїлїп, мага абдан кєп жакшылыктарды каалап, ак батасынберди. Айыккандан кийин дагы 6 ай жашады. Кийинтїшїндїм, мага баягы, аян болгон кемпир ушул, 107 жаш-тагы Сары кызы Бурулча эне экен. Ушул кїнгє чейин бата-сы тийип, уулу Черткиев Шарапидин, келини Курманбїбїэже табыпчылык кесибиме жардам берип келет.

КИЙИНКИ АЯНДАР

1995-жылы июль айында Гїлчє – Кызыл-Алай маршру-ту боюнча жїрїїчї автобус жол кырсыгына учурайт, адам-дар каза болушу мїмкїн деген аян болду мага. Ал тууралууатама айттым. Атам ал автобустун айдоочусун їйгє чакы-рып, болгон белги-аян боюнча эскертип, рейске чыгарбайтоктоткон. Бир кїндєн кийин автобус єз маршруту боюнчаишке чыккан болучу.

13

Бир жумадан кийин ошол автобустун айдоочусу Асанбекатама жолугуп: "Мен рейске чыкпай калган кїнї адам кєпболуптур, акчадан куру калган экемин", – деп нааразы бо-луп, – "Кубанга ишенбей эле койсом болмок экен" депєкїнїптїр. Мейли, мен элдин ден соолугу, ємїрї їчїн айт-тым. Буйрук Алла-Тааладан деп, таарынганына кєўїл бур-ган жокмун. Арадан бир жыл єткєндєн кийин баягы єкїнгєнайдоочу мурда эскертилип айтылган (дал ошол жерде, саат-та, кїнї, бирок туура бир жылдан кийин) жол кырсыгынаучурайт. Бул жолу адам ємїрїнє зыян келбейт. 2–3 адамжеўил жаракат алат, айдоочу жумушунан айдалат.

ЄЗГЄЧЄ АЯН

Айыл аксакалы Миўтилда аксакалдар жыйынын єткєрїп,жаўы молдо шайлообуз керек деп билдирди. Биздин айыл-дын молдосу Жусупбай деген аксакал карылыгы жетип казаболгон эле. Айылда ал кишинин ордуна ылайыктуу кишижок болуп, мени молдочулукка сунуштап, ойлонгонго уба-кыт беришти. Кийинки жума кїнї районубуздун имамыЖолборскан тєрє мечитке чакырып: "Окуп билим алгын,жєндємдїї жигит экенсин. Сенден жакшы молдо чыгат. Бирайдан кийин келгин", – деп їйгє жєнєттї. Молдочулук ме-нен табыпчылык кесипти бирге иштєє мага кыйын болотэлек. Себеби эки милдет теў єтє жоопкерчиликтїї да. Ошолкїндєрї мага абдан кыйын болду. Макул болбой коюуга дамїмкїн эмес эле. Мындай жоопкерчиликтїї чоў милдеттибардык кишиге эле айтып, ишене бербейт. Ошентип кыйна-лып турганда мага жаўы аян белги болду – мындан 18 жылмурда биздин молдодон окуп, билим алган 35 жаштагы жи-гит бар деген. Мен ал аян белги тууралуу айыл аксакалда-рына айтып бердим. Алар сураштырып, иликтеп, издептабышыптыр. Бул тууралуу айылда 3 адам гана билчї экен.Союз учурунда эле айылдын акылман аксакалдары Абды-кайым менен молдо Жусупбай элдин келечегин ойлоп, 20жыл кийин айылдыктар молдосуз каларын алдын ала би-лип, молдо окутуп, даярдап коюшкан экен. Ал Асан дегенжигит жогорку окуу жайын ийгиликтїї бїтїрїп, чоў бирмекемеде жетекчи болуп иштеп жаткан экен. Ага барыпайтышса, ал: "Ооба, илим алганым чын, бирок азыр айыл-

14

га барып молдо боло албаймын", – деп макул болбой коёт.Айылдыктар убактылуу молдосу жок калат. Арадан 6 айєткєндєн кийин баягы Асан деген жигит белгисиз себеп-терден улам кызмат орду кыскартылып, жумушсуз калат.Эч жолу болбой, башка жумушка орношо албайт. Єзїнїнокуган илимин (дин илими), аталарынан алган батанынкїчїн, сырын ойлонуп, айылга барып, молдо болуп, элгекызмат кылып, соопчулук иш жасоо керек экендигин акы-ры тїшїнєт. 1994-жылдан азыркы кїнгє чейин Кызыл-Алайайылынын молдосу. Аброю, кадыры эл ичинде абдан чоў.Алла Тааламдын буйругуна жана батанын сырына айылаксакалдары менен бирге кїбє болдум. Асан молдо ушулкїнгє чейин менин табыпчылык илимиме ишенип, колдопжїрєт. Ал киши мага ыраазы. Мен да ага ыраазымын.

15

3-бап

ЄМЇР БАЯН

Тутунган диним – Ислам. Намаз окуп, єз парзымды ат-карам.

Карманганым – Жараткан Алла-Тааламдын берген та-быпчылык касиети.

Туулган кїнїм – 23-май.

Туулган жылым – 1967-жыл.

Тєрєлгєн жерим: Ош облусу, Алай району, Кызыл-Алайкыштагы.

Дарегим: Бишкек шаары, Арча-Бешик жаўыконушу, Аксы кєчєсї, 409.

Билимим: жогорку, ИИМ Академиясы, юрист;Кыргыз мамлекеттик дене тарбия ака-демиясы.

Чиним: Милициянын майору.

Кесибим: Элдик табып.

Їй-бїлєлїк статусум: Алты баланын атасымын. Жубайым-дын кесиби врач, терапевт.

Максатым: Эл їчїн эмгек жасоо.

Байланыш тел.: 0-772-72-51-240-772-11-13-250-700-23-19-67

Оо жараткан Алла-Таалам!

Сиз улуксуз, ыйыксыз, жаратуучусуз,кудуретиўиз кїчтїї, бїт аалам єзїўїз-гє гана таандык. Менин ишенгеним,сыйынганым жалгыз Сиз – ЖаратуучуАлла-Таалам!

16

КАСИЕТ КАНТИП КЕЛДИ?

20 жашымда мага эмнегедир дин тууралуу ойлор келебаштады. Союз учуру болчу. Бардык жаштар динден алысболуп бара жатабыз. Келечегибиз эмне болот? Куран, на-маз билбесек. Бул ааламдан єтїп кеткен ата-бабаларыбыз-дын арбайларына ким атап куран окуйт? Кыргыздын улут-тук намысын, салт-санаасын ким коргойт? деген сууроо-лор тынчтык бербей, сезимдер келип, кандайдыр бир кїчмага колдоо кєргєзїп, ойго сала баштады. Андан кийинАлла-Таалама жалынып, кїч-кубат, ыйман-нысап бериўиз-дер деп, куран, намаз окуп, сыйына баштадым.

Мен єзїмдє кандайдыр касиет бар экенин байкабаптыр-мын. Кєрсє ата-энем экєє теў мен тєрєлгєн кїндєн баштапэле билишет экен. Кээде єзїмдї башкача адамдай сезипкетчїмїн. Ачык айтканда, туура эмес, жаўылыш иштергебара алчу эмесмин. Андай учурда кандайдыр бир кїч ал-дымдан тосуп тургансып, ал тосмодон чыгып кете алчуэмесмин. 24 жашымдан баштап єз касиетим менен табып-чылык кыла баштадым. Мурдатан тїшїнїксїз болуп, сези-мимди кыйнап жїргєн суроолордун баарына ошондон тар-тып жооп табыла баштады.

КАСИЕТИ АТА-БАБАДАН

Тагайбеков

Матай,

табыптын атасы.

Уулум Кубанычбектин табыпчылык ка-сиети кайдан жана качан пайда болгону туу-ралуу айтып берейин.

Мындай касиет менен бабам Кудаяр(атамдын чоў атасы) деген кишиде болгонэкен. Ал кишиден мага да ооп, анын биртоп касиеттерине ээ болгом.

Биздин заман оор согуш жылдарына тушкелди. Ачкачылык, жокчулук, жетимчи-лик.

Мен, жети жашымда атамдан ажырапкаларымды алдын ала сезип, билгем. Бир

кїнї мектепте сабакта отурсам эле, башым ооруп кыйналабаштадым. Жооп сурап їйгє келсем, атам катуу ооруптєшєктє жатып калыптыр. Мен абдан кыйналып, "Кєзїмєар кандай тартайган аксакалдар кєрїнїп, атамды алып кет-кени жатышат!" – деп ыйлай берипмин, басылбай. Акырытаўга жуук, їргїлєп, уктап кеткен экенмин, їйдїн ичинде-ги ызы-чуу, єкїрїктєн ойгонуп кеттим. Турсам, атам каза

17

болуп калыптыр. Баш оорум деле, температурам деле жок.Атамдан айрылып отуруп калдык.

Андан эки жылдан кийин, кечинде, їйдє тамак ичип,эт жеп жатканыбыз, Колумдагы койдун далысынан аян-белги кєрїндї. "Апа, эртеў биздин башкарма Абдырайдынбир кєзї сокур болот", деп айтып койдум. Эртеси айылда-гы кошуналардан уктук, башкарманын кєзї кєрбєй калып-тыр деп. Анда энем маани берген эмес экен. Андан бир азубакыт єткєндєн кийин, баягы далыдан таекебиз Бапы-нын ааламдан єтєрї билинди. Улуу агама айттым: "Таекем-дин їйїнє барып коштошуп келбейбизби, ооруп жатты эле",– деп. Адамбай агам мени кагып-тилдеп, єзї жатып алды.Эки сааттан кийин кабар келди, каза болду деп. Менинайткандарымды энем Алмакан угуп калган экен. "Мынабу жетим жєн єлбєй калды, кайдагынын баарын алдын алаайтып", – деп мени тилдеп, сабап, койнумдагы далыныалып, кїйїп жаткан отко салып жиберди. Ошондон кийин(кєп жылга чейин) бул аян белгилердин кєрїнїїсї эмнеге-дир басылып калды.

24 жашымда анча-мынча, мурдагыдай толук эмес, би-рок кандайдыр бир кыйыр белгилер байкалып жїрдї. Со-веттик коммунистик доордогу динге каршы саясаттан улам,бардык эл андан алысыраак болуп, мен да жакындан туту-нуп, кармана албадым. Тун уулум Кубанычбек тєрєлгєндємендеги касиет балама ооп, ага єткєнїн сезгемин. Бирок,ал 24 жашка чыгып, єзїнє аян-белгилер болгонго чейинага айткан эмесмин. Бул илим єтє катаал, кыйын, жооп-керчиликтїї, адам єзїн токтотуп, анын эрежелерин атка-рып, карманышы кыйын. Балам жаўы иштеп баштаганда5–6 жыл кемпирим экєєбїз коркуп жїрдїк. Єзї да абданкыйналды, сыягы, андан кийин барып толук єздєштїрдї.Азыр кудайга шїгїр, элден колунан келген жардамынаябайт. Суранарым Алла-Тааладан, єзїн колдоп, ар кыл жа-мандыктан сактасын. Менин уулум элдин уулу болсун. Чоўаталарынын, анан менин батам тийсин, Оомийин!

ЭМНЕДЕН БАШТАЛДЫ?

Жыйырма жаштагы бир жаш келин уйку-соо аралаш,алыстан чала-була чыккан бирєєлєрдїн їндєрїн угуп, алар-дын айткан сєздєрїн унутпай, кєўїлїндє сактап калуугабїт аракетин жумшап жатты. "Бул баланы эмне кылабыз?Бул бала 20–25 жашка чыкканда ар кандай ооруларды ай-

18

Андан бери кїн артынан кїндєр єтїп, айлар алмашы-лып, жылдар тогошту. Канчалаган суулар агып, дїйнєдєканчалаган окуялар болуп єттї.

Кубан 18 жашка чыкканда динге ынтызар боло башта-ды. Менин макулдугум менен ал, бир кїнї Ош єрєєнїндє"кыргыздын Вангасы" атка конгон Эркайым аттуу кемпир-ге барды. Эркайым да бала тєрєлгєндєн эле анын эки пе-риштеси бар экенин чекесинен карап туруп, айтып берет.

Їйгє кайтып келгенден кєп єтпєй, Кубандын кєзїнє алперииштелер даана кєрїнєт. Апасы, аларды кєрє албаса да:"Кызым, билесиўби? Балаў тєрєлгєндє биз сага келгенбиз.Буга чейин биз аны жаман нерселерден сактап келдик. Эмиубакыт келди – ал элди айыктыра башташы керек. Бизайткан нерселерди эле жасап турса жетиштїї болот", – де-ген сєздєрїн так угат. Башка табыптар бул окуяга анчалыкмаани беришпеди. Эркайым апа гана ал периштелердинбирєєнї – чалды кєргєнїнєн кабар берет.

Кубандын табып катары жаралуу мезгили да ушинтипбашталды. Бул окуядан кийин башынан топуну тїшїрбєйтурган болду. Эртеў менен таў заарда туруп, намаз окуйт,эч бир ачуу тамакты оозуна албай калды.

Кубандын жаш кезинен жїрєгїн єйїтїп, кєўїлїн оорут-кан бир каалоо-тилеги бар эле. Эч бир дарыгердин дабасытийбей, айыкпаган жїрєк оорусу менен официалдуу меди-цинада атайын каттоодо турчумун. Кубан апасын айыкты-ра ала турган адамга ал бїт баарын – бар байлыгын, керекболсо, ємїрїн да берїїгє макул болчу. Периштелердин ай-туусу менен ал мени ар тїрдїї ооруларымдан таза айык-тырды.

– Ушундай тилегим Кудайга жетип, анын мага бергенкасиетинин шыпаасы эў биринчи, апама тийгендигине менмиў мертебе ыраазымын, – дейт уулум Кубанычбек.

Мамакан кызы

Майрамкан,

табыптын энеси

ыктырып, элдик дарыгер болот" деген экиэркектин кобураган їндєрї ал ымыракай-дын келечек жолун аныктап, тагдырынчечип жатышты.

Кийинчерээк, тїшїндє кєргєн бул кєрї-нїштї келин айылдагы молдого айтып, ойбєлїштї. Молдо анын айткандарын: "Булбаланын колдоочу периштелери бар экен",– деп жоруган эле. "Шашпагыла, кийин-черээк белгилїї болот, азырынча жайынакойгула", – деп жыйынтыктаган.

19

Андан кийин бир жаш келин келип, эки жашар баласы-нын алигиче тиши жарылбай жатканын билдирип, себе-бин сурады. Ал їч кїн удаа келип, Кубанычбектин айткан-дарын так аткарганга аракеттенип жїрдї. Тєртїнчї кїнї,эмнегедир, ал белгиленген убакыттан кечигип, бир топ уба-кыт єткєндєн кийин, аябай шашыла чуркап келип: "Кечи-рип коюўуз, балам ысыктап калып, жанынан чыга албай,кечигип калдым", – деди. "А сиз анын оозун карап кєрдї-ўїзбї?" – деген табыптын суроосунан улам, ал кайраданчуркап їйїнє кетти. Барса, чындап эле баласынын ууз тиш-тери жарылып, чыгып калганын кєрєт.

Ушул окуядан кийин Кубанычбектин табыптык єнєрїбїткїл Алай єрєєнїнє чагылгандай тарады.

Èáðàåâ Ìóõòàð Áóãóáàåâè÷,

׿é-Òîêìîê øààðäûê è÷êè èøòåð

áºë¿ì¿í¿í íà÷àëüíèãèíèí îðóí áàñàðû,

ìèëèöèÿíûí ïîäïîëêîâíèãè

ЭКИ МИЛДЕТТИ ТЕЎ АТКАРДЫ

Матай уулу Кубанычбекти 1995-жылдынавгуст айынан бери билемин.

Себеби, ошол кезде Кубан мен жетектеген Аламїдїн рай-ондук ички иштер бєлїмї-нє которулуп келген. Ички иш-тер кызматында иштеп жїрїп, табыпчылык илимин да ка-тар алып жїрдї. Оорулуу адамдарды дарылап, колунан кел-ген жардамын берип жїргєнїн жакшы билемин. Себеби,мен, жетекчи катары, Кубандын їйїнє барып, єзїнїн кыз-маттан бош убагында элдерди кабыл алып, дарылапжїргєнїн кєрдїм. Єзї менен сїйлєшїп, табыпчылыгы туу-ралуу сурасам органга келгенге чейин, студент кезиндеэле дарылап жїрчї экен. «Байке, бул єлбєс єнєр чоў атала-рымдан калган касиет, ата-кесип, ємїр бою карманып,иштейм», – деп жооп берген. Мен тааныган 13 жылдыничинде ИИМ бєлїмїндє кесиптештеринин арасында чоўкадыр-баркка жетти. Кесиптештери «Молдоке» деп сыйла-шып, ооруп калгандары эў биринчи аны менен кеўешкен-дери да чындык. Эки бєлєк татаал кесипти бирге алыпжїрїш, албетте, оўой эмес. Кубанычбек кїчтїї табыпчы-лык касиетин иш жїзїндє кєргєзїп, кесиптештеринин

20

МИЛИЦИЯ КЕСИБИНДЕ ИШТЕГЕНКЇНДЄРЇМДЄ

Мен милиция кесибинде иштепжїргєндєгї кыйналбоомо кесиптеш-теримдин динди сыйлаганы жана та-быпчылыктын касиетине ишенгенде-ри чоў жардам болду. Кыргыз элининсалт-санаасын, улуттук намысын сый-лап, коргой билген жетекчилерибизмилициянын генерал-лейтенанты Жа-нызаков Б. Ч., милициянын полков-

ниги Жоошбаев С. Ж., милициянын подполковниги Ибра-ев М. абдан кєп колдоо кєрсєтїп, жардамдарын беришти.Табыпчылык касиетимди милициялык кесибим менен ай-калыштыра иштєєгє шарт тїзїп, кємєк кєргєзїштї. Менмилициянын Аламїдїн, Ысык-Ата райондук бєлїмдєрїндєиштедим. Кесиптештеримдин кєбї менден дайыма кеўешсурашчу, дарыланышчу жана мага да єздєрї милициялыккесибиме жардам беришчї. Мени менен чогуу иштеген кєпкесиптештериме жардамым тийди деп ойлойм. Себеби,кєпчїлїгї келме келтиргенди, куран, намаздарды менденїйрєнїштї. Орозо кармашат. Кесиптештерим жаман иш-терге эч качан барышкан жок. Мен бар жерде жаман сєздєрда айтылчу эмес. Бирге иштеген жалпы кесиптештеримеыраазымын. Алар менин атымды да, наамымды да айтпай,«Молдоке» дешет. Кесиптештеримдин колдоосу менен ми-лициянын майору деген наамга да жеттим. Келечекте дагыдаражам кєтєрїлєт деген їмїтїм бар. Убактылуу кармалганадамдардын ооруп калгандарына, мисалы, астма, талма (при-ступ), аруу (эпилепсия) ж. б. ооруларга жардам берчїмїн.Ошондой эле жалган айтып, оорулумун дегендерди анык-тап, билип койчумун.

ишенимине кирип, урмат-сыйга жетишти. Єзї кичи пей-ил, милициялык жумушун так аткарган їлгїлїї, жакшыкызматкер.

Ички иштер кызматында иштесе дагы убакыттын тар-лыгына карабай єз убагында элдерге жакшы жардамынкєргєздї. Канча деген адамдарды дарылап, сообуна калды.

21

4-бап

ЭЛДИК МЕДИЦИНА ДЕГЕН ЭМНЕ?

Элдик дарыгерлердин да башка кесиптегилер сыяктуубилими жана атайын кесипчилик деўгээлдери болот. Ортобилимдїї, жогорку билимдїї дегендей. Тилекке каршы,биздин мамлекетте европадагыдай элдик дарыгерчиликтинатайын окуу жайлары жок. Европада орто жана жогоркуокуу жайлары бар экен. Биздин дарыгерлер илимди устат-тарынан, ата-бабалардан їйрєнїп, ар ким ар кандай улан-тып келе жатышат. Бул їйрєнгєнгє єтє кыйын. Ар кимгеэле ачылып бериле бербейт. Табыптардын да тїрдїї багыт-тары, кесиптери болот. Мисалы, салттуу медицинадагы хи-рург, кардиолог, невропатолог дегендей. Ар бир дарыгерєзїнїн багытын туура аныктап, толук билип алып, ошолбагыт боюнча гана иштесе, элге кыйла жардам бермек жанаишеним алып келмек. Муну айтканымдын себеби, тєлгєчї,киринечи, айтымчы дегендердин баары эле тумар жазам,жол ачам, тєрєтєм, пал ачам, дубасын жандырам дейт. Бул,мисалы чач тарач "операция жасайм" дегендей эле кеп.Чала сабат адамдар биздин ата-бабаларыбыздан бери кележаткан илимди булгап жана элдин ишенимин кетирипжатат. Ар бир дарыгермин деген адам єзїнїн ким экенди-гин жашырбай, толук айтышы керек.

Молдо. Бакшы. Табып.Бул їчєє – їч башка илим.Кєрїнїїгє келген адамдардын єздєрї да алардан ким

экендигин сурашы керек. Эскерте кетчї нерсе, булар кар-та ачпайт. Менин негизги айтайын деген оюм: элдик ме-дицинанын табигый касиеттери бар жана анын кїчї абданзор. Ага ишенимиўиздерди жоготпоўуздар. Беш кол теўэмес дегендей, касиетим бар деген адамдын єзїн байкапкєрїп, анан кармаган илимине ишениўиздер.

ИЛИМИН ТАЗА КАРМАСА

Турмуштук практикамда менден дарыланып, мага таа-рынган беш-алты адам болду. Себеби, алар менден дары-герликти їйрєтїїнї суранышкан. Мен аларга їйрєтє албайм

22

деген жооп бердим. Анткени, бул илим ким кааласа элеїйрєнє турган илим эмес. Мындай илимди миўден бир адам-га Алла-Таалам єзї атап, буюрат экен. Табыпчылык єтє та-таал, кыйын жана жоопкерчиликтїї, оор иш. Єтє кїчтїїжана чексиз илим. "Диний медицина" аталган илимдинєкїлдєрї табыптардын билими да даражаларга (категория-ларга) бєлїнєт десек болот.

Биздин ата-бабаларыбыз бул илимди єтє бийик деўгээл-ге жеткирип, єздєштїрїшкєн. Ага кыргыздар Улукман ата-ган орто кылымдагы улуу дарыгер Абу Али ибн-Сина баш-таган элдик медицинанын мыктылары жакшы далил. Далошолордун азыркы, илимий медицинанын пайдубалынтїптєшкєнї, илимдин негизи болгондугу чындык. Аны эчким тана албайт.

Мисалы, єткєн мезгилдердеги касиеттїї адамдар, суулар-ды отсуз кайнаткан, аязсыз тоўдурган, жайчылар жамгыржаадырган, далай ооруларды дем салып, дуба тїшїрїї ме-нен эле айыктырып коюшкан (аны азыр психотерапия депда аташат). Ошол илимдер кайда кетти, кєбїнїн биротоложоготулуп кеткендигин тарыхыбыз айтып жатпайбы. Эличинде дастанчылар, эпос айтуучулар (манасчылар), каси-еттїї, олуя, илимдїї адамдар кєп болгон. Алар да – Алла-Тааламдын шыпаасы тийген адамдар. Биз эмнеге айрым-дарын сыйлап, ишине жол беребиз да, кай бирлерине жол-тоо болуп, иштєєсїнє мїмкїндїк бербейбиз? Баарына бир-дей мамиле жасоо керек.

Єзїбїздїн салт-санаабызды, тарыхыбызды, єнєр-касиет-терибизди сыйласак, бизди башка элдер да суктанып, сый-лашат. Колдо бар алтындын баркы жок дегендей, єзїбїздїнтїпкї дєєлєттєрїбїздєн алыстап кеттик. Эми ошолорду кай-тарышыбыз керек.

Диний медицина єзї їчкє бєлїнєрїн айттык:1. Табып (дарыгер).2. Молдо (дин єкїлї).3. Бакшы (психолог).Булардын ичинен, мисалы: табыпчылардын деле (башка

кесиптегилер сыяктуу эле) орто билимдїїсї, жогорку би-лимдїїсї (профессор, академик дегендей) жана билими жок-тору бар.

Алардын атайын кесиптик багыттары болот:1. Сыныкчы.2. Тамырчы.3. Дубачы.

23

4. Хирургу.5. Терапевти.6. Диагноздоочусу.7. Айтымчысы.8. Тєлгєчїсї.Айрым адамдарда єзгєчє касиет болот. Элибизде аларды

"чымындуу", же болбосо, "кєзї ачык" деп айтышат. Андайадамдарда Алла-Таалам берген касиети, колдоочу периште-си болот. Кай бир учурларда кєзї ачык адамдардын кєбєйїпкетїїсїнїн себеби илимди начар єздєштїргєн, кай бир кєзїачык адамдар касиети бар (колдоочу периштеси бар) адам-ды кєрсє эле: "Сенин касиетиў бар экен, карманып, батаалып кєзїў ачылышы керек", – деп адамдарды жолдон адаш-тырып жатышкандыгында болуп жатат. Ал адамдардынбаарына касиетти Алла-Таалам кєзї ачылсын, молдо, бак-шы, табып болсун деп берген эмес. Бєлєк эле илимдиєздєштїрсїн, врач, илимпоз же жазуучу, акын болсун де-ген. Андай адамдардын таза жїрїїсї зарыл. Динде айтыл-ган шарият-шарттарды так сактай алса, андай адам єзїнєн-єзї эле максатына жетишип, ийгиликтердин ээси боло алат.

Ал эми атайын кєзї ачылып, бата алып, бакшы, табыпболуп, элге сооп їчїн иштей турган адамдар єтє сейрекболот (башка динде аларды Богослужащий деп коёт).

Айрым учурда медицина кызматкерлери табыптарга ка-рата ар кандай сын пикирлерди айтышат: анатомия, фи-зиологияны билишпейт, анан кантип адам дарылайт де-гендей. Мен буга толук кошулам. Себеби, чала молдо динбузарлар адам тїшїнбєгєн, ишенбеген, жалган диагноздор-ду айтып, адамдарды чочутуп, ишенимин кетиришет.

КАНДАЙ ЫКМАЛАРДЫ КОЛДОНБОО КЕРЕК?

Дарылоого топурак, таш, карышкырдын чїкєсї, бїркїттїнтырмагы, иттин майы сыяктуу ж. б. гигиенага туура кел-беген нерселерди эч колдонбоо керек. Бул ыкма туура эмесжана алардын эч кандай дарылык касиети жок.

Медицина кызматкерлери элдик медицинаны жок депэч качан так кесе чечим чыгарбоосу зарыл. Анткени, ди-ний медицина илимий медицинадан мурда пайда болгон.Европада жана дїйнєнїн кєп мамлекеттеринде элдик меди-цинаны биринчи кезекте колдошоп, сыйлап урматташат.Менин дарыгерлик тажрыйбамда кєптєгєн медиктер, ажы,

24

молдолор менден дарыланышты жана кеўеш сурашты. Баш-кача айтканда тажрыйба алмаштык. Мындай адамдар – дин-ди, илимди толук окуп тїшїнгєн билимдїїлєр. Эч качанєзїмчїл болбоо керек. Бул – тарых жана дїйнєлїк тажрый-ба. Биздин мамлекетте табыптарды, бакшы-молдолорду,касиети бар адамдарды окутуп, даярдай турган окуу жайыболсо эў жакшы болмок, элге чоў пайдасы тиймек. Єнїккєнмамлекеттерде ошондой атайын орто жана жогорку окуужайлары бар. Бизде да атайын окуу жайлары ачылып, андаокугандарга медициналык билим жана дин боюнча билималышса, ошондой эле Кыргыз Республикасынын тийиштїїмыйзамдарын билип чыгышса жакшы болор эле.

Кєп адамдар єз касиеттерин колдоно албай кыйналыпжїрїшєт.

ТАБЫПЧЫЛЫК ЇЙРЄТЇЛБЄЙТ.

Табыптар дагы: табып, устат табып дегендей бєлїнєт.Устат-табыптардын стажы 7–10 жылдан кем болбой, ага даатайын кошумча касиети барлары татыктуу болот.

Айрым кєзї ачыктар єздєрї адашып, анан башка адам-дарды жолдон чыгарып жїрїшєт. Андайлардын кєбїнїнстаждары болгону 1–3 жыл, ал эми ээрчиткен шакирттери30–40ка жетет!.. Бул эч туура эмес. Андайлар єздєрїндєкасиети бар экенин айтып, адам дарыласам болот экен депкелишет. Аларга туура эмес иш кылып жаткандарын ай-тып койгонум їчїн мага келген канча адам таарынып кет-ти. Мен алардын касиеттери барбы, жокпу текшерип кєрїп,андай касиетиўер жок, бєлєк эле иш жасаўыз десем таары-нышат. "Чала молдо" адамдардын "дежурный" диагнозу:

1. Дуба окутулган.2. Чымыны бар.3. Жолуў жабык.Мени алар кечирип коюшсун, бирок бул – чындык. Жок

нерсени жок деп айтуу – менин парзым. Антпесем, кїнєєкылган болом. Андай, єздєрїн касиеттїї сезип алган адам-дардын кєбї єз ойлоруна єздєрї алдангандар, аларды орустилинде психологдор "самовнушение болгон" деп айтышат.Алар андай "оорудан" тазаланып, єз мїмкїндїгїнє ылайыкиш жїргїзїшсє, коомчулукка да, єзїнє да кєп пайда кел-тиришмек. Адамды дарылоо касиетин Жараткан Алла-Таа-

25

лам баарына эле бере бербейт. Єзїнє-єзї ишенип алгандарболсо єзїн да, бєлєк адамдарды да алдап, кыйноо тартыпкалышат. Бул илим ким кааласа эле їйрєнє бере турганиш эмес. Табыпчылык илими – єтє татаал, кыйын жанажоопкерчиликтїї оор иш. Табыпчылык – бул єтє кїчтїїжана чексиз илим. "Диний медицина" деп їстїртєн айты-лып келе жаткан табыптардын билими да даражаларга (ка-тегорияларга) бєлїнєт (Бул тууралуу жогоруда да айтыл-ган. Кубан бул маселеге кийин атайылап кайрылып, кене-нирээк баяндап берїїгє ниеттент). Биздин ата-бабаларыбызбул илимди абдан бийик деўгээлге жеткире єтє тереўєздєштїрїшкєн. Мисалга алсак, алар сууну отсуз кайнат-кан, муздаткычсыз тоўдурган, жайчылар жамгыр жаадыр-ган. Дастанчылар, эпос айтуучуулар (манасчылар), каси-еттїї олуя адамдар кыргыздарда кєп болгон. Азыр ошолилим кайда кетти? Советтик доордун бул илимге тийгиз-ген салакасы дагы эле таасирин улантууда десек болот. Аркайсы мезгилдерде, ар кайсы єлкєлєрдє кєптєгєн илим-билимдердин ар кандай себептерден улам кайрылгыс бо-луп жок болуп кеткенин гезит-журналдардан окуп, те-лекєрсєтїїдєн кєрїп, угуп эле жїрєбїз. Дагы эле ушинтипишенбей жерий берсек, биз кєп нерседен куру жалак ка-лабыз, жоголгондон калганынан да айрылабыз.

Бул илимдин 20-кылымдардагы чет элдик чыгаан адам-дарды айтсак: олуя Вангага миллионго жакын адамдар (ара-сында бїт дїйнєгє белгилїї адамдар да бар) ишенипкєрїнїшїп, кеўеш алышкан. Дагы бир чыгаан Вольф Мес-синг деген адамдын таў каларлык касиеттерин кимдер бил-бейт? Ал да тарыхта калды. Ошол олуя кишилердин ай-тымчылык (предсказатель) деген касиети єтє жогору бол-гон. Биздин динде айтымчылыкка кєп жол бербейт. Агамен толук кошулам. Адамдын ємїрї, єлїмї жана тагдырыбир гана Жаратуучуга анык белгилїї. Аша кечип, келе-чекке ашыгып тєлгє салбоо керек.

Мен єзїм деле табыпчылыкты мыкты толук єздєштїрдїмдеп айтуудан алысмын. Анткени ар бир илимдин ачылган-дан ачыла элек сырлары кєп болот.

Мисалы, мен єздєштїрдїм деген бир касиетимди айта-йын. Тамыр кармап, диагноз коём, ар кандай ооруну, бїторганизмдин иштєєсїн аныктап биле алам. Мен койгон кєпдиагноздорду УЗИ, рентген анализдери далилдеп бериш-

26

ти. 18 жылда миўдеген адамдарды кєрдїм. Тажрыйбамдамедиктер менен биргелешип диагноз коюп, иштешкен учур-лар да болду. Мен єзїмдї диагноздоочу-табып катары се-зем. Оорулуу адамдарга так диагноз коюп, єзїмдєн айыгатургандарын дарылоого кабыл алып, башкаларына багыт,кєргєзмє бере алам. Табыпчылык илимди ата-бабаларыбыз-дан бери карманып келишкен экен. Бул, айрыкча, кыр-гыздарга таандык илим. Биздин мамлекетте таланттуу адам-дар кєп, кїчтїї дарыгерлер да бар. Ошолордун башын би-риктирип, илимди толук изилдєєчїлєр чыкса элге жанамедицинага кєп жардам болмок. Биз башка элдерден илимїйрєнбєй, єзїбїздє бар илимдерди єркїндєтїп, таланттардыжарыкка чыгарсак натыйжалуу болмок. Чыўгыз агабыз-дай кыргызды дїйнє элдерине таанытсак деген тилек бар.Биздин салттуу медицина илимин дїйнєгє тааныткан ИсаАхунбаев баш болгон атактуу дарыгерлерибиз кєп. Ал эмикыргыздын элдик медицинасын, анын уникалдуу жакта-рын сыртка тааныткан адамдар аз, дээрлик жок. Кытай,япон, тибет, индус ж. б. элдер элдик табыптарын кандайаздектеп, жарнамалап, алар менен сыймыктанып, бїтдїйнєгє таанытып жатышат. Алардан кем калбаган касиетбиздин кыргыз элдик медицинасында да бар, бирокєкїнїчтїїсї колдоо жок. Єзїбїздїн салт-санаабызды, тары-хыбызды, элдик медицинабыз ж. б. нукура элдикдєєлєттєрїбїз менен єзїбїз сыймыктансан, єзїбїз аздекте-сек, анан башка элдер сыйлашат. Бизде колдо бар алтын-дын баркы жок болуп, нукура элдик дєєлєттєрїбїзгє тий-иштїї деўгээлде кєўїл бурулбай, жерилип, бааланбай жат-кандыгы єтє єкїнїчтїї.

КУБАНДЫН ДАРЫЛОО ЫКМАЛАРЫ ЖЕ ЖОЛДОРУ

Дарылоонун ар кандай ыкмалары бар. Дубалардын кїчї,дары чєптєр, таза булактардын суусу жана периштелердинколдоосу аркылуу дарылоого болот.

1. Сеанс менен.2. Дары (чєптєр) менен.3. Биоток.4. Укалоо (массаж).5. Точкаларга массаж.6. Ванна (ысык суу же буу) менен дарылоо.

27

7. Дубалардын кїчї менен.8. Операция (бычаксыз).9. Тескери окулган дубаларды касида окуп кайтаруу.10. Каргышты кайтаруу (кєчїрїї).11. Толук адамдардын арыктоосуна жардам берїї.12. Арык адамдарга салмак кошконго жардам кєрсєтїї.13. Жїрєк кєтєрїї.

Менин 18 жылдык тажрыйбамда КМШ мамлекеттерин-де жашап жаткан кєп улуттагы ар тїрдїї диндеги оорулууадамдар кабыл алуумда болушуп, дарылоодон єтїп жїрїшєт.Дарыланып, ооруларынан айыккан адамдар Алла-Тааламїчїн бардык улуттагы адамдар бирдей экенбиз деп, тобокелтиришип, Алла-Таалама ыраазычылык билдиришїїдєжана Жаратуучу жалгыз экенине баш ийип, ишенїїдє.

ЄЗГЄЧЄ ИНСАН... МИЛИЦИОНЕР – ТАБЫП

Алгач укканда ишенбедим. Милиционерден да табыпчыкмак беле? Кантип эле?.. Бирине бири эч коошпогон экикесипти бир адамдын ийгиликтїї аркалоосун мурда угуп-билген эмесмин. Кєрсє, табият сыры, адамзаттынмїмкїнчїлїгї чынында эле чексиз белем! Ага толук ынан-дым...

Матай уулу Кубаныбек Аламїдїн РИИБдин нєємєтбєлїмїндє иштейт, милициянын капитаны, 35 жашта.Бишкектин четинде жашайт. Адамдарды такай дарылайбаштаганына 8 жылдан ашты. Алгач табыпчылыккаишенбеген кесиптештерин кантип, кандайча дарылай баш-таганына албетте кызыктым.

– Мурдатан эле адамдарды дарылап жїргєм. Кесиптеш-териме айтчу эмесмин. 1995-жылы Закиров дегентергєєчїбїздїн буту куяўдап, баса албай калганынан ка-рап кєрїп, їзїп койсом басып кетти. Аны кєргєн Жантаевдеген кесиптеш капитан бар эле, бир кїнї далысы жабы-шып ооруп, чыдатпай жатканын айтып калды, массажжасап айыктырып койдум. Алгач, кесиптештериме та-быпчылык илимим менен ушинтип билингем.

Азыр єз єлкєбїздєн гана эмес, Россия, Кавказ, Казак-стандан бери Кубанычбек табыптан шыпаа издеп кели-шет экен. Ал, биоток, массаж, дуба, ванналар, бычаксыз

28

операция жана кєпчїлїк сеанс берїї ыкмасы менен дары-лайт. Диагноз койдурууга, дарыланууга медициналык ме-кемелерге да жиберет. Єзїн тубаса табыпмын деп санайт.Атайын медициналык билим алган эмес. Ал эми оорунуаныктап, дарылоодон кийин кайра ооруп, кайрылгандарболо элек. Ал оорулуулардын баарын эле четинен алыпдарылай бербейт. Єзї текшерип чыгып, кєргєн соў єзїнєтийиштїїлєрїн алып калат да, туруктуу дарылоожїргїзєт. Кимге, кайсы ыкма натыйжалуу болсо, ошонуколдонот. Мисалы, баш ооруну – массаж, дары, жїрєк оору-ну – сеанс, жїрєк кєтєрїї, ал эми ашказан, он эки элиичеги ооруларын операция, бєйрєк, гинекологиялык, кєз оору-ларын дары ыкмасы менен айыктырса, астма, зоб (бо-гок), холестицитти, жекече ар бир сыркоого пайдалуу жо-лун аныктоо менен дарылайт. Єзїнє тийиштїї эместе-рин шыпаа берчї врачтарга, табыптарга жєнєтєт.

– Кийинки кездери дубалап (окутуп) койду деп кай-рылгандар кєбєйдї, – дейт Кубанычбек табып. – Бирокалардын кєбї оорулуу эмес, бєєдє эле шек санап, бирєєлєрдїнтилине ишенип алгандар. Бирок дубадан да ооругандар бар(тескери дуба), дубанын ысытма, суутма, байлатма, бак-тысын, жолун байлоо ж. б. тїрлєрї болот. Бишкекте, айыл-дарда акча їчїн ошондой терс дуба окугандар бар. Аларданэтият болуп, бергендерин кабыл албоо керек. Ал эми чы-нында эле дуба салынгандарды кайра жандыруу зарыл,антпесе, адамга зыян болот. Андай "сыркоолорду" да жан-дырганга жардам бере алам.

Дегеле табыпмын дегендер кєбєйїп кетти. Чыныгы бил-гендер гана адамды дарылашса. Табыпчылык – єзїнчє чоўилим. Аны тереў билип, ак ниетте гана колдонуу керек.

Дагы бир кєўїл чєгєргєн жагдай – табыптыкты динменен аралаштырып жиберишти. Экєє эки башка, алардыажыратуу керек. Чала табыптар Исламды єз кызыкчы-лыктарына пайдаланып, анын баркын кетирип, элге жа-ман кєрсєтїп жатышат. Эл ишенимин динге кайтаруузарыл. Элдик медицинаны иретке салса жакшы болор эле.Чыныгы касиети барларын гана иргеп алса...

Элдик медицина илимине єз энчисин берип, жол ачыпберсе, элге чоў пайдасы тиер эле...

А. Сармамбетов,"Кыргыз Туусу", №63 , 2002-ж.

29

5-бап

БАТАНЫН СЫРЫ

Биздин ата-бабаларыбыздын да илгертен айтып келген:"Жамгыр менен жер кєгєрєт, бата менен эл кєгєрєт" – деп.Бул динди карманып тутунуп жїргєн адамдарга эле эмес,башка адамдарга да тиешелїї.

Кандайдыр бир адам ата-энесин сыйлабаса, анан мечит-ке же чиркєєгє сыйынганы барса, Алла-Таалам айтат экен:"Эй, пендем, мен сени бул ааламга ата-энеў аркылуу жарат-тым, кєзїў менен кєрїп турган ата-энеўди сыйлабасаў,кєрбєй туруп мени сыйлайм деп айтпа, мен сага ишенбейм".Чын эле алардын тилектери кантип кабыл болсун? Менинтажрыйбамда да ушундай ондогон учурлар болду. Єзїнїната-энесинин ак батасын албаган адамдар эч качан жакшыжашоого жетпейт. Кїндєлїк жашап жаткан турмушундажолу болбойт, їй-бїлє кура албайт, кїйєєгє чыга албайт жеаял ала албайт, баласыз жана жумушсуз болот. Ата-эненинкєзї тирїї кезинде аларга чын дилден ыраазычылык билди-рип, ак батасын алышы керек. Ар бир ата-эне айта берет:"Айланайын, мен єз балама кантип ыраазы болбоюн, ыраа-зымын", – деп.

Бата алгандын да тартиби бар. Ата-энеўди дасторконгоотургузуп, сый кєргєз (колуўдан келишинче). Анан айт:"Урматтуу ата-эне, мени єстїрїп, чоўойткон эмгегиўиздерїчїн ємїр бою ыраазымын. Сиздерден суранам, мага ак ба-таўызды бериўиздер", – деп.

АТАНЫН НАЗАРЫ (КАРГЫШ)

Мага кєрїнгєнї 40 жаштагы казак жигит келип, єзїнїн2 жолу їйлєнїп, аялдарынын тєрєбєй жатканын айтып:

– Эми аргам жок їчїнчї жолу їйлєнєйїн деп жатам.Сизди киши дарылайт деп угуп келдим. Эмне кеўеш ай-тасыз? – деди.

– Сиздин ден соолугуўуз кандай? – десем, ал:– Врачтарга кєп эле текшерилдим, ден соолугум эў мык-

ты, бардык кїнєє аялдарда болуп жатат, – деп жооп берди.Мен аны текшерип кєрїп, суроо бердим:– Єз атаўыз менен мамилеўиз кандай эле?

30

Казак жигит мага жалган жооп берди:– Жакшы.– Анда врачтар айткандай сизде баары мыкты экен, бара

бериўиз, – деп, сєзїмдї бїтїрдїм да, кабинетимден чыгыпкеттим.

Он мїнєттєн кийин кайра келсем, ал кетпей кїтїп оту-руптур.

– Эмне кетпедиў? – десем, ал айыптуу:– Ага, жана мен сизге жалган (єтїрїк) айтып койдум

эле, жїрєгїм кысылып, кете албай койдум. Эми суроонуздубериўиз, мен жооп берем деди.

Мен:– Он сегиз жашыўызда атаўызга кол кєтєрїп, урган экен-

сиз, сизде атаўыздын назары (каргыштын бир тїрї) бар.Ошол себептен балалуу боло албай жатасыз. Алган аялда-рыўыздын баары эле тєрєй турган аялдар, – десем, ал мен-ден кечирим сурап жиберди. Мен ага:

– Менден эмес, атаўыздан жакшылап кечирим сура-ўыз, – дедим.

Атасынын бул ааламдан єтїп кеткенине байланыштууменин кеўешим боюнча мал сойдуруп, кан чыгарып, атасы-нын арбайына куран окутуп, Жараткан Алла-Тааламданжана атасынын арбайынан кечирим сурады. Арадан алтыай єткєндєн кийин уктум, ал казак жигиттин аялынын бо-юнда бар экенин. Тогуз айдан кийин кыздуу болушуптур.Менин жакшы тааныштарым аркылуу ал єзїнїн ыраазы-чылыгын, рахматын айттырып жибериптир. "Єзїм ал ки-шинин алдына экинчи жолу бара албайм, уят болдум", –деп. Ошол бойдон келген жок.

Мына, атанын батасынын кїчї!

КАРГЫШ

Аталган тема боюнча толук баяндама Дерек Принстин"Благословие или проклятие" деген китебинде берилет. Алжалпысынан каргыштын тємєнкїдєй жети белгисин атапєтєт.

Каргыштын белгилери:1. Єтїшкєн каржы кыйынчылыктары (кєйгєйлєрї).2. Єтїшкєн оорулар жана алсыздык.3. Никедеги кєйгєйлєр.4. Ар дайым болуучу каргашалар.

31

5. Єз ажалынан мурда єлїм болуу.6. Аялзат кєйгєйлєрї.7. Психикалык оорулар.

Каргыш таасирлеринин белгилерин далилдеген учур-лар:

• Мен, балким, бир кадам алдыга жана эки кадам арткакеттим.

• Балким, эч убакта, эч нерсе менин колуман келбейт.• Балким, мен эч качан алгалабайм.• Мен ушундай жамандык болорун билгемин.• Бул нерсе жамандык менен бїткєн болбосо, анда бул

нерсе эч кандай бїтпєс эле.• Бул нерсе дайым мени менен болуп турат.• Менин ата-энем менен ушундай болгон, азыр мени ме-

нен болуп жатат.Каргыштын таасирлерине маани беришибиз керек.

Каргыштын тїрлєрї:Биздин айрым куудулдарыбыз концерттерде тамаша кы-

лып айтып жїрїшпєйбї: "Ак бата берем, тескери бата бе-рем", – деп, бирок бул чынында кїлкї эмес, турмуштаналынып айтылган нерсе.

Адамдарга каргыштар ар кандай учурларда тийиши жанаар кандай болушу мїмкїн:

1. Жаратуучунун каарына калышыбыз мїмкїн (кїнєєжасап).

2. Ата-эненин назарына (каргыштын бир тїрї) калуу.3. Жаратылышка зыян (єрттєє, жардыруу) келтирсе (ма-

зар урат).4. Оорулуу, майып адамдарды, кайырчыны кордосо.5. Илимдїї адамга (дин єкїлї, табып, бакшы) себепсиз

сєз, кол тийгизсе.6. Тескери дуба болгондо (тескери дубаны каргыш ката-

ры тїшїнсє да болот, себеби бир адамга атайылап караниеттик менен жамандык тилеп окулат).

7. Єзїбїздїн каргышыбыз єзїбїзгє тийиши мїмкїн (эчсебепсиз адамга жамандык кааласак, єзїбїзгє кайтыпкелиши мїмкїн).

Кыргыз элинде: "Бирєєгє ор казба, єзїў барып тїшєсїў",– деген сєз бекеринен айтылбаса керек.

Эў негизгиси жараткан Алла-Тааламдын бар экенине,биздин жашообузду кєрїп-билип, кєзємєлдєп, текшерип,башкарып турарына толук ишенибиз керек.

32

6-бап

МАЗАР – ЫЙЫК ЖЕР

"Мазарсыз эл азар"

Мазар – кудайга ишенген адамдардын массалык каттоо-чу, сыйынуучу жайы. Анткени, кудайга чындап ишенгенадамдар мазардын динге, Кудайга байланыштуу ыйык ка-сиеттерин билишет.

Айрым адамдар мазарды кээде кєрїстєн, кїмбєздєр ме-нен алмаштырып алган учурлар жок эмес. Ал тургай, про-фессор К.К. Юдахин тїзїп чыккан кыргызча-орусча сєздїктєда "мазар" – "кладбище" (кєрїстєн) деп которулганыєкїнїчтїї. Бул такыр туура эмес. "Кладбище" кыргызчакєрїстєн болуп которулат. Кєрїстєн адамдар сыйынмак тур-гай, жєн эле бара бере турган да жер эмес. Кєрїстєнгє ба-рыштын да, мазар сыяктуу эле, єзїнїн тартиптери болот

Мазарды кєрїстєн менен алмаштырууга болбойт. Алар-ды аркалаган максаттары бирдей мечит, же чиркєє мененсалыштырууга мїмкїн, бирок, кєрїстєн менен салыштыруужарабайт. Кєрїстєндїн мааниси башкачараак. Кээ бирєєлєрмазар сымал, кєрїстєнгє барып алып, аны кучактап ыйлап,аны кайра-кайра тегеренип, єпкїлєп, кудайга жалынат экен.Бул туура эмес.

АЙМАКТЫК ЄЗГЄЧЄЛЇГЇ

Мазар делип, тоонун чокусу, кєл, дарак, айрым учурлар-да арча, же болбосо, єзгєчє бир єскєн єсїмдїктєр, мисалга,чычырканак (облепиха), ит мурун (шиповник) эсептелишимїмкїн. Ыйык адамдар сымал, андай єсїмдїктєр башкалар-дан айырмаланып, бїткїл турпаты, тїзїлїшї жана башкаартыкчылыктары менен адамдарды єзїнєн єзї эле сыйы-нууга мажбурлайт. Аларды, адатта, їмїт, тилек, каалоонунбагы деп аташып, ар тїрдїї чїпїрєктєрдї илип, байлап ке-тишет. Баарыўыздар билесиздер, Ысык-Кєлгє кетип барат-канда Боом капчыгайынын кире беришинде ушундай бакбар экендигин. Жолоочулардын дээрлик кєпчїлїгї ал жер-ге токтоп, тоо боорунан чыккан суудан чєйчєктєрїнє тол-

33

турушуп, бакка чїпїрєк байлап, андан ары жолун улашат.Бул жер бардык адамдар їчїн, эў башкысы, ошол жердежашаган адамдар їчїн ыйык жер болуп эсептелет.

Ар бир аймактын ушул сыяктуу мазар жерлери бар.Мисалга, Ошто мындай мазар Сулайман тоосунда орун ал-ган. Таласта болсо кыргыздын улуттук баатыры Манастынкїмбєзї жана анын айланасы. Бишкекте болсо, албетте, бар-дыгына белгилїї, Воронцовка айылынын жогору жагында-гы "Ата-Бейит" мемориалдык комплексинин жаны.

Бишкекте жашаган кээ бир адамдар сыйынып келїї їчїнатайылап Ошко же болбосо Таласка барышат. Чындыгын-да, кудайдан кечирим сурап, жакшылык тилеп, сыйынууїчїн анчалык алыска умтулуунун деле кажети жок. Єзїўїзжашап, суусун ичип жаткан аймактын мазарларына барып,сыйынуу єнєкєтї максатка ылайык. Мисалга, эгер сиз Та-ластан келип, бир нече жыл Бишкекте жашап жаткан бол-соўуз, алгач, Бишкектин тегерегиндеги мазарларга сыйы-нып, тооп кылып, андан соў, албетте, туулган жер Талас-тын мазарларын да унутпооўуз кудайга жаккан иш болоруабзел. Адам кайсы єлкєдє кайсы жерде жашаса, єзї ара-сында жашап жаткан адамдардын улутуна, социалдык жанаматериалдык деўгээлине карабастан, ошол элдин улуттукбайлыгына, дєєлєттєрїнє аяр мамиле кылууга тийиш. "Биркїн туз-даам таткан жериўе миў кайрылып салам бер" де-ген макалды кыргыз эли бекеринен жаратпаса керек.

Мындай бир реалдуу турмуштук кєрїнїштї айтып бер-гим келет.

Бишкекте колунда бар башка улуттагы бир бай адамжашайт. Анын баласы бар эле, буту оорукчал. Бечара бала-га эч бир врачтын жардамы тийе албаптыр. Анткени, албаланын оорусу анын дене органдарынын функциялык иштєєтартиби эмес, дилдик абалынын (душевное состояние) теўсалмактуулугу бузулгандан болуптур. Анткени, баланынатасы кїн сайын ошол жерлик адамдарды теўине албай,сєгїп-сагып, алардын абийирине шек келтирип, мазакта-ганга чейин барчу экен. А чынында, ал адам ошолордунжеринде жашап, суусун ичип, ошол жерден байлык топ-топ жїрбєйбї?! Мына, ушул конкреттїї мисал "кудайдынкаарына калган" деген сєздїн маани-маўызын ачык кєрсєтїптурат.

Адамдар ушул єўдїї кудайга жакпаган туура эмес жо-рук-жосундарынын кесепети бала-чакасына тийип каларынунутпай эстеп жїрїшсє...

34

МАЗАРЛАРГА КАТТООНУН ЖОЛ-ЖОБОЛОРУ

Мазарлардын аркалаган максаттары бирдей мечит жечиркєє менен салыштырууга мїмкїн. Мазарга барып таат-ибадат кылуунун да єзїнчє жол-жоболору, максаттары бар.

Биринчиден, мазарга баруунун алдында спирттик ичим-диктерди ичїїгє катуу тыюу салынат. Ыйык жерге барыпалып, ал жерде арак ичїї же болбосо тамеки чегїї да –кудайга жакпаган кєрїнїш. Ал жакка барардын алдынданамаз окуп, даарат алып, таза кийим кийиш парз. Эркек-тер баш кийимчен, аялдар жоолук салынып, жеўдїї кєйнєккийип барат. Мазарга келген адамдардын арасында, сєзсїзтїрдє, бирєєсї намаз окуп, куран тїшїргєндї билиши ке-рек. Чындыгында, кєпчїлїк адамдар мазарга келип тоопкылуунун, сыйынуунун сырын жакшы тїшїнїшпєйт. Алармындай ыйык жерлерге келгенде кудайдан жакшылык ти-леп, ооруларынан айыктырууну суранышат. Динге ишен-ген адамдар мазарларда тек гана Кудайга кайрылып, нуку-ра дилинен байланыш тїзїїгє аракеттенїїлєрї зарыл. Баш-кача сєз менен айтканда, мазар Кудай менен пенделердинортосундагы "байланыш чекити" катары каралуусу ыкты-мал. Эгерде ушул тартиптер туура колдонулса, алардынкаалоо-тилектери так ушул мазар жайлардан гана толукжетип, канагат алуулары мїмкїн.

Экинчиден, мазардын жанына, айланасына от жагуугаболбойт.

Їчїнчїдєн, мазар жайларга тїнкїсїн келип, ал жердетїнєєгє тыюу салынат. Узак убакыт да кармалууга (болжолменен 10 мїнєттєн ашык) болбойт. Бир мазардан экинчиси-не (музейге келгенсип) ылдам єтїї да максатка ылайыксыз.Ал жерден эстеликке деп топурагын, ташын, же дарактынбутагын бєлїп алып кетїї – чоў кїнєє. Куран гана окулуп,кєкїрєктєн чыккан каалоо-тилектериўиз Кудайга багытта-лыш керек.

Тєртїнчїдєн, эч себепсиз эле мазарга келиштин да каже-ти аз. Андай жерге, кубаныч менен (бала тєрєлгєндє, їйлєнїїтоюнан кийин, жаўы конушка келгенде, же бир башка Ку-дай берген жакшылыкты кєргєндє ж. б. у. с.) жана кайгы-га тїшкєндє (жолуўуз болбосо, балалуу боло албасаўыз, кай-таланган оорулар кїчєгєндє, жалгыздыкка кабылсаўыз,жумушуўузда кєйгєйлєр кєбєйсє ж. б. у. с.) кайрылуу туу-ра. Мазарга жакындап, бир нече кадам калганда, келме

35

келтирип, мусулманчылык парзыўызды кылышыўыз ке-рек. Келме келтиргенден кийин тескери ойлор да тетирижакта болуш керек. Ошондуктан, ден соолукка, бала-ба-кырага жана башка жакшылыктарга арналган жакшы ой-лор гана оюўузда болуп, ичиўизден їч жолу келмеўиздиайтып, мазарга бир єзгєчє урмат менен кайрылышыўызкерек. Кудай жеке кызыкчылыктарын кєздєгєн адамдар-ды жактырбай турганын эсиўизден чыгарбаўыз. Тескери-синче, алгач, жалпы адамзатка, андан кийин, єзїўїзгє ар-налган каалоолоруўуз ылдам кабыл алынат деп билиўиз.Муну туура тїшїнгєн адамдар, адатта, "Кудай, элим аманболсун, эл ичинде биз аман бололу", – дешет. Албетте, ма-зарга келгенде ар бир адам турмушунда кылып койгон кээбир кїнєєлєрїн кечирип коюну єтїнєт. Башкача айтканда,мазарларда "тазалануу" процесси жїрєт.

Мазарларды алыстан туруп сєємєй менен кєрсєтїїгє бол-бойт. Айланасына даарат ушатуу, боктоо-сактоо – кїнєє.Аны атайын жасаган адамдар ємїр бою майып болуп калы-шы толук ыктымал. Бирєєлєр менен айтышканда, урушуп-сєгїшкєндє "мазар" деген сєздї колдонууга болбойт. Єзгєчє,акылсыздык кылып, мазардын єзїн жаман сєз менен атоо-ўуз єзїўїздїн ден соолугуўузга зыян экенин унутпаўыз.Єзїўїз гана тургай, анын каргышы бала-бакыраўызга, не-бере-чєбєрєўїзгє, ал тургай укум-тукумуўуздун жетинчимуунуна чейин доо кетирерин билип коюшуўуз ашык эмес.

Мазарга барганда бїт дитиўизди багыштап барууўуз за-рыл. Каалоосу жок барбай деле койгонуўуз оў. Андан сырт-кары, мазарларга "орозо" айында, єзгєчє, "Орозо айт" май-рамында, єлгєн адамдардын урматына арналган "Курман-айт" майрамында баруу шарт.

Дагы. Мындай мазарга баруу учурунда їйдєн жасалганбоорсокту, ал эми тїлєє кылсаўыз, арнап союлган ача туяк-туу малдын этинен алып алсаўыздар болот. Бирок, алардымазардын жанына отуруп алып тойлоо їчїн эмес, ооз ти-йип, куран окуп, калганын їйїўїзгє алып кетїїўїз їчїналып барарыўызды да билип коюўуз.

Биздин атактуу, Ысык-Кєлїбїз да ыйык мазарлардынарасында. Анын тегерегиндеги ыплас иштерди айтпай коётуралы. Бул – єзїнчє бир чоў тема.

Тек, кєлгє тїшєєр алдында ага сый-урмат мамиле ме-нен, келме келтирип, жакшы тилектер менен кирсеўиз

36

кєп ооруларга шыпаа болоруна, тилекке каршы, кєпчїлїкмаани бербей келет. Кєлдє болуп єткєн айрым адам кыр-сыктары, жаманчылыктар да кээ бир адамдардын тетиримамилесинен, тескери аурасынан болуп жатканын, кайсыбир деўгээлде, ушуну менен тїшїндїрсє да болот.

МАЗАРЛАРДЫН ТЇРЛЄРЇ

Мазарлардын бир нече тїрї болот. Кайсы бир мазарларадамдардын кєбїрєєк каттап турушун жакшы кєрєт. Баш-калары тынчтыкты сїйєт. Кїчтїї мазарлар тынбай келген,топтошкон адамдарды жактырбайт. Мисалга, Ош областы-нын Алай районунда Тастар-Ата аттуу, тоонун чокусундажайгашкан мазар бар. Бул мазарга келип сыйынып, балатилеген адамдар балалуу болгону жєнїндєгї аўыз кептержєн жерден жаралган эмес. Дагы бир кызыктуу жери, эгер-де, мазарга чыгып бараткан адамдардын бирєє-жарымы агажакпай калса, тоодон таш кулаганы, ал эми каалоо-тилек-тери жакшы адамдар баратса, бир дагы таш ордунан коз-голбогонун байкаган ошол жерлик адамдар айтып жїрїшєт.

Ар бир мазардын "ээси" болот. "Кайып" – добрый дух,"ээ" – дух, покровитель, "периште" – ангел ж. б. у. с. Кайбир адамдар, узак жолго чыгарда мазарга барып сыйынып,бирок, барар жерине жеткенден кийин ыраазычылыктарынбилдирїїнї унутуп калышат. Мазарга бул "жакпайт".

Ошто бир адам жашачу, мазардан алыс эмес жерде. Алыйык жерге сыйынып, тукумга бала тилеп сураныптыр. Кєпєтпєй балалуу болот. Кийин башка жакка кєчїп кеткен.Баягы баласы 12 жаш курагында бутун сындырып алып,травмотологиялык больницага тїшєт. Апасы кейийт: "Булэмне эле биздин балабызды кудай каарыды? Эмнесиненжазды? Оорудан кутулбай койду, эмнегедир, же жолу бол-бойт", – деп. Атасынын чакыруусу менен мен барып кєрдїм."Сынганы бир, андан сырткары, туура эмес гипстеп да ко-юптур. Сєєгї ийри єсїп атыптыр", – дедим. Рентгенденєткєрсє, табыптын (менин) айтканым туура чыкты. Сєєгїнкайрадан сындырып, жаўыдан гипс коюушту. Ушунданкийин баланын атасы "тїлєє" берип, баягы мазарга барыпсыйынып, кудайдан кечирим сурады. Кийин бала таза ай-ыгып кетти.

37

Башка дагы бир окуяны кошумчалай кетейин. Согуш-тан кийин, илгерки советтик маалда, тїштїктєгї бир айыл-дын адамдары арчага сыйынчу экен. Ал арча ошолчєлкємдєгї жападан-жалгыз адеми єсїмдїк экен. Жакынарада башка эч бир дарак жок имиш. Ал арчага айланада-гы айылдын адамдары келишип, куран окуп, тїлєє кылы-шып, сыйынышчу дейт. Кийинчерээк, башка жактан оопкелген бир адамга, бул жергиликтїї элдин мындай "жа-пайы" жорук-жосундары жакпай калганбы, же партиялыкбийликтин єкїлдєрїнїн бирине берген "убадасын" аткар-ганга аракеттенгенби, айтор ким билсин, эч ким жокто,єзї барып, ал арчаны кыймак болгон окшойт. Керилип ке-лип, балтасын кєтєрїп, арчаны бир чабуу менен кошо, ошолжерден мїрт кетиптир.

МАЗАРЛАРДЫН КАСИЕТИ

Ар бир аймактын єз мазарлары болотОшто Сулайман-Тоо, Таласта Манас ата ордосунун жа-

нындагы Кароол-Дєбє мазары, Ысык-Кєлдє Кєл мазары,Бишкекте Ата-Бейит мазары жана башкалар бар.

Мазарлардын єз кїчї, касиети болот. Кєп учурда диндитутунган адамдар, ташка, сууга сыйынбагыла дейт. Меналарга кошулам. Бирок, мазардын бар экенине ишенїї ке-рек жана сыйынгандын тартиби, эрежелеринин маанисинтїшїнє билиш керек.

Мазарга барган адам эч качан кайсыл бир ташка, суугасыйынбайт. Мазар аркылуу Жараткан Алла-Таалама сыйы-нат. Мазар жер, тоодо, кєлдє, булакта же арчада болушумїмкїн. Ал жер таза болот. Башка диндеги адамдар делеайтып жїрбєйбї "святое место" деп.

Мазарда кандай сыйынуу керек?Алла-Тааланын жолуна деп мазарда куран окулат.

Кїмбєздєр же таштар ж. б. мазар деп айтылбайт. Элибизде"чала молдо дин бузар" деген макал бар. Динди жана та-бып, бакшынын касиеттерин начар билген адамдар элдинишенимин кетирип жатышат. Мазарларга эч качантїнєгєнгє, тїн ичинде барганга эч болбойт. Бейшемби, жумакїндєрї да, кєп барууга да мїмкїн эмес. Бейшемби жанажума кїндєрї – мечитке баруучу кїндєр.

38

7-бап

ЫРААЗЫЧЫЛЫК КАТТАР

Мурда Совет доорунда деле «кєзї ачык» адамдар аз даболсо бар болчу. Бирок алар элди жашыруун кабыл алып,жабык дарылашчу. Азыр болсо демократиялык ачык замандаандай кєзї ачыктардын жайнап кеткени белгилїї. Алардыайрыкча Бишкектеги Ош базарынын тегерегинен, жер ал-дындагы єткєєлдєрдєн жана эл топтолгон жерлерден кєпкєрєсїў. Кай бири карта менен, кээ бирєєлєрї тєлгє таш,камчы, майда-бараттар менен тєлгє ачып жаткандары ка-дыресе эле кєрїнїшкє айланды.

Алдыўдан жолуўду тосуп, тагдырыўдын єткєн-кеткенин,келечегиўди айтып берем деп алдап, эптеп акча табуунукєздєгєн «кєзї ачыктардын» кєбї – чынын айтканда, ка-димки эле алдамчылар. Аны кєрїп-билип туруп эле алар-дын кайырмагына илинген канча адам канча убакытын ко-ротуп, эў башкысы канча ден соолугунан, акчасынан ай-рылгандарын кєп эле кєрїп, угуп жїрєбїз.

Бирок чанда болсо да алардын арасында чын дилиненоорулуу менен бирге «ооруган» анык табыптар да жок эмес.Так ушундай табыптардын бири – Кубанычбек Матай уулу.Аны менен жолугуу бактысын кудай мага да буйруптур.

ТАБЫП

Кубан табыпчылык менен 18 жылдан бери алектенип кележатат. Ал табыпчылыкты негизги жумушу катары санаба-ганы менен (кесиби боюнча мугалим, кийинчерээк милици-онер), ага ишенип кайрылган ар бир сыркоо адамга колунанкелген жардамын аябай, болгон мїмкїнчїлїктєрїн жумшоо-го аракет кылат. Адегенде мектепте иштеген, андан кийинАламїдїн райондук ички иштер бєлїмїндє, Чїй областтыкички иштер башкармалыгында кызмат кылып келди. Ай-рым адамдар анын иштеген жерин укканда кадимкидей таўкалгандарын да жашыра алышпайт. «Бул кандайча, колу-бутун кайрып, машинеге тыгып, “разборка” кылган мили-

39

ция кызматкери адамдардын тамырын тартып, сылап-сый-пап массаж да кылат бекен», – дегендери да бар.

«Элдин табыпчылыкка болгон ишенимине кайдигер ма-миле кылуу туура эмес, – дейт Кубан байке. – Менин дагыэптеп алдар акча табуунун аракетин кылып, ишеним артыпкелген оорулууларга колунан келсе да, келбесе да айыкты-рам деген “табыптарга” ичимен ачуум келет. Дарылоонунжыйынтыгы жакшы болбосо, калган бардык табыптаргазалакасы тиет», – деп кейийт.

Табып – элдик дарыгер. Табыптардын да атайын окуганкесип ээлери сыяктуу ар кимисинин терапевт, невропато-лог, кардиолог саяктуу эле єз багыттары болот, ошондойэле башталгыч, орто жана жогорку даражадагы билимдїїбєлуп бєлїнїшєт.

Молдо – бул дин єкїлї. Курандын аяттарын окуп, тумаржазып, бата берип, дем салып айыктырат.

Бакшы – бул кара магиянын єкїлї. Нерв менен байла-нышкан ооруларга таасир кылышы мїмкїн. Традициялыкпсихологдорду, психотерпевттерди алмаштырып, камчы,шапалак, чыбык менен ооруларды артынан «кууп» жоготууаракетин кылат.

Врач – расмий билим алган дарыгер. Илимий жолдорменен айыктырат.

Булардын баарын бир максат бириктирип турат. Ал мак-сат – адамдын ден соолугуна оў таасирин тийгизип, жа-бышкан оору-сыркоолордон арылтуу. Кай бир молдолор ай-ыктыра албаган оорулууну кадимки медициналык жолменен айыктырууга болот. Бир нече жылдар болю бакшыгабаш ийбеген жин оорулар молдонун «тилин угушу» мїмкїн.Ушул сыяктуу келишпестиктердин, адашуулардын айынаноору кїч алып, єтїшїп кетиши да ыктымал.

Адамдардын ден соолугу ар тїрдїї себептер менен бузу-лушу мїмкїн.

1. Салттуу медицина илиминин дарылоосуна муктаж бол-гон оорулар: ысык, суук, жаракат (травма) алуу ж. б.оорулар.

2. Динге байланыштуу оорулар: динге ишенбєєчїлїк,шарият тартиптерин сактабоо, кїнєє иштерге баруу,ата-энени сыйлабоо, кєз тийїї, каргыш тийїї, тескериокулган дубалардын таасири ж. б.

40

Áîëîòàêóí óóëó Áóóäàé÷û,

45 æàøòà, Íàðûí øààðû

ЖЇРЄГЇМДЇ ДАРЫЛАДЫ

Мен, 2001-жылы май айында Бишкек-теги Республикалык кардиология жана те-рапия борборунда дарыланып жатканмын.Ооруканадан чыгып алып, Кубанга бардым.Ал тамырымды кармап кєрїп, 20 кїн дарылады. Жїрєгїмдїкєтєрїп, ар кандай дарыларды берди. Дарылоо бїткєндєнкийин Кубандын айтуусу менен кайра Кардиология борбо-руна барып, текшерїїдєн єтсєм, анализдерим жакшы бо-луп чыкты.

Табып Матай уулу Кубанга ыраазымын!

Ðèçâàí êûçû Áàòèìàò,

44 æàøòà

ТОП ООРУДАН АРЫЛДЫМ

Мен «Ревматизм а/ф 1 ст. стеноз левогоа/у отверстия, недостаточность митрально-го клапана, недостаточность аортальногоклапана» деген диагноздор менен Кубангакелдим. Ал 28 кїн дары, массаж, сеанс менен дарылады.Азыр денеме кубат кирип, ооруларым жоголду. Єзїмдї жак-шы сезем, ден соолугумдун таза экенин туям. Рахмат! Ку-банга бардык жакшылыкты, узак ємїрдї каалайм!

Ìàêñèìåíêî Òàèñèÿ,

ïåíñèîíåð, Áèøêåê øààðû

ОРЕНБУРГДАН КЕЛИП...

Менин эжем Оренбургда жашачу эле. Канбасымы тємєн болуп, эптеп эле басып жїрчї.Кєп эле догдурларга кайрылган, бирок,жардам болгон эмес. Арык, анын їстїнє ул-гайган чагында оорукчал болсо, їмїтїбїз деле їзїлє башта-ган. Мен кошуналарымдын «Чоў-Арыкта Кубан деген та-

41

бып бар экен» дегенинен, албетте, кызыгып барып кал-дым. Анан, ...анан эле, кокусунан, баягы, Оренбургдагыэжем келип калды. Айтып берсе, кїлкїў келет. Їйдє жїргєнтапочка, халаты менен эле вокзалга барып, билет алып,Бишкекке жїрїп кетиптир. Тїшїнє Кубан кириптир да,аны чакырган имиш, бул жакка. Анан кантип, «то-боо»дебейсиў? Мен, ачыгын айтканда, мындай болорун кїткєнда эмесмин. Эжем ооруларынан кадимкидей айыгып, се-кирип, чуркап жїрєт, карыганын эстебей калды. Анынэкинчи туулган жери Кыргызстан болуп калды. Дайымакелип турат. Ошондуктан, ачык эле айтам, Кубан элге жа-шоо, ден соолук тартуулаганы келген экен, бул дїйнєгє.Єтє ыраазымын.

Ìàðèÿ Áåñ÷åñòíîâà,

63 æàø, Áèøêåê øààðû

АЙЫГЫП ДА, АРЫКТАДЫМ

Мен кєп жылдар бою кан басымымдынжогорулугунан улам, жїрєк, баш оорулар-дан кыйналып жїрдїм. 1999-жылыжїрєктїн ишемиялык оорусу (стенокардия),гиперхолестеринемия, 1 даражадагы гипертония оорусу, майалмашуунун бузулуусу менен ооруканада да жаттым. Нит-роглицерин, кийин эринит дарыларын ооруканада да, ан-дан чыккандан кийин да ичип жїрдїм. Кубан табып жєнїндєугуп келсем, диагнозун коюп, 25 кїн сеанс єткєрдї. Азырєзїмдї жакшы сезип, кан басымым тїшїп, жан кыйнаганоорулардан айрылдым. Кызыгы, ашыкча салмагым аза-йып, 7 килограммга арыктадым. Кубанга єтє ыраазымын!

Êàíûáåê óóëó Ìóíàðáåê,

24 æàø, Áèøêåêòåãè àãðîôèðìàíûí ìåíåäæåðè,

«Êûðãûç òóóñó», ¹63, 2002-æ.

АШКАЗАН ЖАРАМ...

Кубан байке жєнїндє биле электе менашказанымда жана он эки эли ичегимде

42

жара бар деп ооруканада жаткам. Эки жыл єткєн соў аш-казаным кайра ооруп, кыйнап, тїнкїсїн уктай албай, та-мак ичпей калдым. Кубан байкеден дарылангандан кий-ин, табитим да ачылып, ооруларымды унутуп да калдым.Кудайга шїгїр, азыр ден соолугум чыў.

Аман болуўуз, бар болуўуз, Кубан байке!

ТААСИРИ КЇЧТЇЇ ТАБЫП, ЖЕ ТЄРЄБЄЙ ЖЇРЇПТЄРЄГЄНДЄР

Мындан беш жылдан ашуун мезгил мурда Матай уулуКубанычбек менен таанышып, табыпчылыгынын кїчтїї-лїгїн єз кєзїм менен кєрїп, айыккандарга жолугуп, «Кыр-гыз Туусу» гезитине «Милиционер-табып» деп, эки иретжазганым бар. Ошондон бери кезигише албай жїрїп, эмикезиктик. Єзї да, дабагерчилиги да кыйла єскєн экен.

Бишкектин Арча-Бешик жаўы конушундагы Аксыкєчєсїндєгї №409 їйдє чакан кабылдама ачкан экен. Бар-дык. Бейтаптар кєп. Жаўы баскан баладан карыяларга че-йин. Сєзїм куру болбосун деп, аларды четинен маекке тарт-тым.

Àæûáåê Òºðºãåëäè,

1986-æûëû òºðºëãºí

БЄЙРЄГЇМ АЙЫКТЫ

Мен 1996–98-жылдары бєйрєгїм ооруп,догдурларга кайрылган элем. Алар «аллер-гический гломерулонефрит» деген дарттыаныкташты, бєйрєктєрїм дарысыз иштебейкалды. Ошондо да эки-їч жыл толук иштебей, трансплан-тация жасоо керек дешти. Ошентип, не кыларымды бил-бей, єтє катуу кыйналып жїргєнїмдє Кубан байкеге жо-луктум. Анын илиминин зор кудурети мени аман алыпкалды. Экинчи ємїр берди. Азыр эч кандай дарысыз элежашап жатам. Алтургай аскерге да жарактуу болуп, барыпкелдим. Медициналык-хирургиялык дарылоосуз эле, Ку-бан байкемдин касиети – элдик медицинанын аркасындаоорумдан толук айыктым.

43

Áàêòûã¿ë Êà÷ûáåêîâà,

40 æàøòà

ШИШИКТИ БЫЧАКСЫЗ АЛДЫ

Мен беш жыл бою ооруп жїрдїм,«опухоль матки» дешти. Медицинажардам бере албай койду. Бир тааны-шым аркылуу Кубанычбек Матайуулуна келдим. Ал изилдеп кєрїп: «Башка да ооруган жер-лериўиз бар экен», – деп, айыгып кетеримди айтып, дары-лоосун баштады. Ал бїткєндєн кийин бычаксыз оперцияжасап, шишикти алып салды. Ошондон кийин толук айы-гып кеттим. Мен бул адамга аябай ыраазымын! Жаратканузак ємїр берип, илими єркїндєй берсин.

Êóáàíû÷áåê Êà÷êûíòàåâ,

1965-æûëû òºðºëãºí

АРАКТЫ КЄРГЇМ КЕЛБЕЙТ...

Мен Бишкек шаарынын тургунумун. Беш жыл аракеч-тиктен катуу кыйналып жїрдїм. Догдурлар жардам кылаалышпады. Єзїм да аябай аракет кылган менен, эрким же-тип токтото албай койдум. Анан, 2002-жылы «Кыргыз Туу-су» гезитинин 63-санынан «Єзгєчє инсан. Милиционер-та-бып» аттуу макаланы окуп, аябай таў калдым. Балким, бултабып мага жардам бере алар деп, Кубанычбек табыпка кай-рылдым. Анын шыпаасы менен жакшы болуп кеттим. Азыраракты кєргїм да келбей калды.

Æàìàëèäèí êûçû Ðàõèìàò,

׿é îáëàñòû, Ìàíàñ àéûëû

БРОНХ АСТМАСЫНАН АЙЫКТЫМ

Он жылдай астма оорусу менен оорудум.Кєп жылдар бою ооруканалардан чыкканжокмун. Такай эле ингалятор менен отур-чумун. 2002-жылы «Лимон» гезитинен Ку-банычбек жєнїндє жазылган макала ларга кєзїм тїшїп,чоў їмїт кылып, ага келдим. Тамырымды кармап, єз диаг-нозун коюп, дарылай баштады. 25 кїндєй дарылагандан

44

кийин таблеткаларды кєргїм келбей калды. Толук курсуаяктагандан кийин кадимкидей жеўилденип, алты жыл-дай башка эч жерге кайрылбадым. Менин бул оорудан ушулКубандан дарыланып, айыгып чыккканымды тууган-тууш-кандарым, тааныштарымдын баарысы билишет. 2008-жылыденемдеги бир аз алсыздыкты сезип, Кубанга кайрадан ба-рып бир сеанс алдым. Азыр, кудайга шїгїр, арыз-муўумжок, жыргап эле калдым. Мен, биринчи кезекте, Кудайга,андан кийин, албетте, Кубанга ыраазымын.

Ìàãîìåäðàãèì êûçû Æàííàò,

1978-æûëû òóóëãàí

КЫЗЫМ БЕШ ЖАШТА

Кїйєєгє чыкканым менен тєртжылдан ашуун тєрєбєй жїрдїм. Алмен їчїн оор кїндєр эле. Догдурлар-га, алтургай Казакстандагы Їсєнбайтабыпка да бардым. Нечен жолу убада беришсе да, балалууболо албадык. Анан бир кїнї энем гезит алып келиптир,анда Кубан байке жєнїндє жазылган экен. Бардык. Текше-рип кєрїп дароо эле: «Баары жакшы болот, бир айга жет-пей боюўа бїтєт», – деди. Бир жумадан кийин эле дагыайтты, бойго бїттї деп. Чын эле ошол маалга туура кызтєрєп алдым. Ал кызым Тапсия азыр беш жашта. Дагы тєрєпалайын деп кайрадан келдим.

Энем да оор астмадан баса албай кїйїгїп, олтуруп-тураалбай калган. Ал єпкє-боорунан да жабыркап жїргєн. Энемда, кїйєєм да табып байкеден жакшы болушту. Анан кан-тип элдик медицинага ишенбей коёлу? Ишенебиз, тек Ку-бан байкедей чыныгы, кїчтїї табыптар гана шыпаа бере алатдеп ишенемин. Аферисттери жалпы табыптарга тил тийги-зип жатпайбы.

Èáðàåâà Æûïàð,

ìåäèöèíàëûê êûçìàòêåð

ОН ЭКИ ЖЫЛДАН КИЙИНТЄРЄГЄМ

Биздин бир эле балабыз бар болу-чу. Ал 12 жашка чыгып калган. Єзїм

45

Чїй областтык ооруканада иштечїмїн. Кїйєєм экєєбїз дагыбир балалуу болууну самап, бирок, эмнегедир, ал оюбуз ишкеашпай келди. Кимге, каякка гана барып кєрїнгєн жокмун.Жакшы деген врачтардын баарына кєрїндїм. Жакын туу-гандарым, менин аларга ишенбегендигиме карабай, ар тїрдїїкєзї ачыктарга, тєлгєчїлєргє да болбой алып барып, кєрсєтїпжїрїштї.

Бир жолу Аламїдїн-1 кичи районунда кардарларды ка-был алган бир кєзї ачык аялга бардык. 9 кабат їйдїн 7-кабатындагы бир батирде кезек кїтїп, кєп адамдар турганэкен. Мен да, бир жагынан кызыгып, экинчи жагынанїмїттєнїп, кїтїп калдым. Жарым кїн туруп, араў кирсем,башынан аягына – байпагынан жоолугуна чейин аппапаккийинген бир аял кабыл кылып, чї дегенде эле: «Сенин їчбалаў бар экен, кїйєєў жок, жакынкы убактарда болбойтдагы», – десе болобу! Унчукпай угуп турдум да, мыйыгы-ман жылмайып, басып кеттим. Кыскасы, кєзї ачык, табып,тєлгєчї аттууларга ошондон кийин таптакыр тескери ойболуп калган, менде. Бир жолу кїйєєм, ал да укук коргоокызматында иштечї эле: «Жїрї, мен сени бир милиционердогдурга кєрсєтїп келейин», – деп калды. Бир жагынанкїлкїм келди, экинчи жагынан єзїм дагы кандай болсо дакалкыган саманга жабышчудай аргасыз абалда элем.Кїйєємдїн тїрїнє карасам, анын да кєзїндє бир чоў ише-ним бардай. Айтор, мына ушул Кубан деген милиционер-табыпка келип кєрїнїп калдым. Кыштын кыраан чилде-синде, февраль айы эле, Лебединовкадан Орто-Сайга чейинэптеп келип, кєрїнє баштадым. Эки-їч сеанс єткєндєн ки-йин, Кубан мага: «Болжол менен май айында боюўа бїтєт,кыз тєрєйсїў», – деди. Мен баягы эле ишенбєєчїлїгїмдїжашыра албай салкын кош айтышып: «Кєрє жаталы», –деп чыгып кеттим.

Кийин, айтылган май айында УЗИден алган анализимдикєрїп, таў калганымды мен сїрєттєбєйїн, сиз укпай элекоюўуз. Буга чейин 7 жолу боюмдан тїшкєн, бир баламалты айында ара тєрєлїп, чарчап калган. Андан кийин экижыл эч боюма бїткєн эмес эле. Ошентип, 1997-жылдынфевраль айында тєрєп алдым. Кыз! Аты – Сауле. Азыр ал12 жашка чыкты.

Кубан – уникалдуу адам. Ишенбейсиздер, бирок ушун-дай – ал акча да албайт. Кетип жатып, жолдошум болбой,мага акча таштаткан, паластын алдына. Кийин билдим, ал

46

аны да албай, ошол жерде їй шыпырып иштеп жїргєн аялалган экен.

Р.S. Ушундай, тєрєбєй жїрїп кайрылгандардын їчєє теўкєз жарган. Демек, жыйынтык – 100%! Боюнда болгон ме-нен анемия (аз кандуулук) коркунучунан улам медиктербала тєрєє ємїрїнє єтє коркунучтуу дешкенинен аралжыиздеп келген карабууралык Надира Мамбеталиева аттуу23 жаштагы келин Матай уулу Кубанычбектен дарыла-нып, бир ай мурда аман-эсен кєз жарып алды.

Мына, табыпты ашыра же жалган айтып мактайлы де-ген ой жок. Оору азабын тартып, айыккандардын єз ооздо-ру менен болгону болгондой айтылды. Демек, сєзїбїз чын.Мындай каттар, ыраазычылыктар табыптын їйїндє таўгак-таўгак болуп жыйылып турат. Шыпаасы да богок, холеци-стит, жїрєк жана бєйрєк оорулары, ашказан жана 12 элиичеги жарасы, тукумсуздук, семиздик, кумарчылык, «ком-пьютердик азгырык» сыяктуу оор илдеттерге да тийип ке-лет. Аны сєзсїз врачтардын диагнозу, текшерїїлєрїнєнкийин гана баштайт. Єз кудурети жетчїлєргє гана. Ал эмимедициналык дарылоону талап кылгандарды врачтаргажєнєтєт.

×åðòêèåâ Øàðàïèäèí,

Àãðàðäûê Àêàäåìèÿíûí äîöåíòè, ïðîôåññîð

БАЛАМ ИЧПЕЙ КАЛДЫ

Биздин тєрт балабыз бар. Улуусу Куба-ныч, їйлєнгєн-жайланган, «8-Март» колхо-зунда турат. Мындан жети жыл мурда аларак иче баштады. Дайым иччї болду. Їй-бїлєсїндє дайыма чыр-чатак, уруш-талаш. Эч ким оў таа-сир тийгизе албады. 2 жылдай ушундай оор жагдай дайымєкїм сїрїп, тынч жашоо болбой калган эле, анын їйїндє.Доктор Назаралиевдин медициналык борборуна кайрыла-лы десек, ага чоў акча керек болду. Менин балам Кубанжана табып Кубан – эки Кубан теў Дене тарбия институ-тунда мурда чогуу окушкан. Жакшы мамиледе эле, экєє.Ошондуктан, биз табып Кубанга барып: «Тиги досуўа биржардам кыла аласыўбы?» – десек, илгиртей макул болдуда, єз алдынча иштей баштады. Азыр аракечтик жаманоору болбодубу. Кубандын сеансынан кийин менин Куба-

47

ным да оўолду. Ичкенин токтотту. Єзї мектепте иштечїэле. Бир жолу коллективи менен, 200дєй адам, бир чоўмайрамды тїндїн бир оокумуна чейин майрамдашты. «Бїттї,эми кайрадан баштады», – дедик эле. Жок, тїнкї саат 3тєрдєкелди. Айнектей таза. Такыр ичпептир. Мына, он тєртжылдай болуп калды, оозуна албайт. Їйїнє конок чакырса,єзї ичимдиктен ооз тийбейт. Аракты аялы куят коноктор-го.

Ìàìáåòàëèåâà Íàäèðà Ìóçóðàòáåêîâíà,

23 æàøòà, Òàëàñ îáëàñû, Êèðîâ àéûëû.

АНЕМИЯДАН АРЫЛЫП... ТЄРЄДЇМ

Мен кош бойлуу учурумда 2007-жылыоктябрь айында аз кандуулулук (гемогла-бин кєрсєткїчї 79–80) менен табып Куба-ныч байкеге кайрылдым. 15 кїн дарыландым, гемоглаби-ним 80ден 114кє чейин кєтєрїлдї. Кєп єтпєй, 2008-жылыфевраль айында 3 кг 600 гр салмактагы эркек бала тєрєдїм.

«Эненин ден соолугу чыў болсо, баланын ден соолугучыў болот», – деп Кубанычбек байкенин айтканы тууракелди. Биз, жолдошубуз экєєбїз табыпка єтє ыразыбыз.Чоў рахмат.

×åðêèåâà Êóðìàíá¿á¿,

àêûí

ЇЙ-БЇЛЄБЇЗДЇ БЇТ АЙЫКТЫРДЫ

Кубан биздин балабызды эле эмес, бїт їй-бїлєбїздї айыктырды. Анын жїргїзгєн се-анстары кээде жомокко окшоп кетет. Ким-дир бирєєлєр ойлошу да мїмкїн, “дарыла-нуучулардын акылдары адашып, жинди болуп кеттиби” деп.Андай эмес, єз башыўдан кечирип жатсаў табыптарга кан-тип ишенбейсиў? Бир жолку кєрїнїштї айтып берейин.

Биздин улуу кызыбыз Гїлмира кесиби боюнча дарыгерэле. Бир жолку сеанста отуруп эле оозун кере ачып, тилинсалаўдатып калбаспы! Кере ачылган оозу бирде оў жакка,бирде сол жакка кыйшайып, кєрїп турган адамга коркунучда туудура тургандай болду. Андан соў колдорунун манжа-

48

ларын кошуп алып, бети башын сыйпалап эле жыша баш-тады. Биз аны карап туруп, бул кєрїнїштї кандай дептїшїнєрїбїздї билбей, карап эле калыптырбыз. Бир жагы-нан кїлкїлїї да кєрїнїш эле, ой, кудайым.

Кєрсє, периштелер анын тишин дарылап аткан экен. Эси-не келгенден кийин, анын колуна суу куюп, бетин жуудур-дук. Андан бери тиши оорубайт.

Êàì÷ûáåêîâà Ñàëèìà,

ìåäèöèíàëûê êûçìàòêåð

РАКПЫ ДЕГЕМ

Менин тагдырым табыпчылык жана кєзачыктык менен байланышта болуп каларыїч уктасам тїшїмє да кирбейт эле. Бардыкооруга илимий кєз карашта карачумун.

Бир кездери денемде кандайдыр бир тїшїнїксїз алсыз-дык пайда болуп туруп алды. Медициналык анализдерденєтсєм, алардын баары жакшы. Врачтар да эч кандай толукдиагноз коё албай коюшту. Медициналык кароодон кийинахвалым, тескерисинче, жаман жагына оой баштады. Ки-йин канымдагы гемоглобиндин єлчємї аз экендиги анык-талды. Єзїмдє денемде шишик, же болбосо рак оорусу бар-бы деген кооптонуу пайда болду. Аны жашырып айтпайжатышат го деп, жаман оюмда, їч баламды туугандарымабєлїштїрє баштаган элем.

Бир жолу бир кызык тїш кєрїп калдым. Ак кийимченадам мага бир кутуча сунуп жатат. Анын ичинде бир ач-кыч, анан алакандай ак баракка жазылган «Оштук табып»деген жазууларды окудум. Ошол кездерде Ажыбек аттуубаламдын бир бєйрєгї иштебей калып, аны операция жолуменен алганы жатышты эле. Ал «аллергиялык шишик-гло-мерулонефрит» деген диагноз менен, ар бир жарым жылдаооруканага жатып, дары-дармек менен гана жашап калган.Анда биз №3-балдар ооруканасында Замира Асанова дегенврач келиндин кароосунда элек.

Мен кєп єтпєй, жанагы тїшїмдє кєргєн оштук дарыгер– Кубан менен жолугуштум. Кубан бизди – мени дагы, ба-ламды дагы дарылап айыктырды. Ушул киши менен жо-луккандан кийин гана мага уйку келди, жакшы уйку дегенэмне экендигин кайрадан сезе алдым.

49

Âàëüöèíà Ðàèñà Âàñèëüåâíà,

ïåíñèîíåðêà

ТАГДЫРЫБЫЗ КУБАН МЕНЕН

Жакында неберем Олег бир кырсыккаучурап калды. «Эль-Вест» фирмасындаиштеп жїрїп, техникалык коопсуздук эре-жесин сактабай, тайгаланып кетип жыгы-лып, чекесин жарып алган. Карбаластап, эмне кылаарым-ды билбей, «Тез жардамды» чакырсам, же алар келбейт,таксисттер да шайтан айдап кеткенсип, жок. Айтор, жакынарада жашаган, сыртынан биз кєп эле угуп жїргєн дарыгер– элдик табып Кубанга кайрылууга туура келди. Тїнкї саат12 болуп калганына карабай, ал чуркап келип, єз жарда-мын кєрсєтє баштады. Кєп єтпєй кан да токтоп калды. Бизошондо тїшїндїк, анын операция жасап жаткандыгын.

Олег кийин айтып атпайбы: «Мага даана кєрїндї, экипериште учуп келишип, чекемди айланып жїрїштї. Биртопко чейин алектенишкендей болду. Бирок мен эч кандайооруну сезгеним жок». Бул, єзїнчє эле бир жомокко окшошокуя болду, биз їчїн. Ишенсеўиз ишенерсиз, ишенбесеўиз,єзїўїз билерсиз. Ошондон бери биздин тагдырыбыз табыпКубан менен тыгыз байланышта. Ичкиликти єлгєндєй жа-ман кєрєбїз, калп айтпайбыз. Элге жакшылыктан башка эчнерсе каалабайбыз. Мына, кєрсєўїз, менин мойнумда (жа-касын ачып кєрсєттї) христиандардын крести, аны мененкошо мусулмандар тагынчу кєз мончок да такай катар жїрєт.Биз башка дїйнєдєн келгендейбиз.

Àëûìáåê êûçû Òîêòîá¿á¿,

ìóãàëèì

ООРУМДУ ТААП, ЖОЛУМДУ АЧТЫ

Бисмилла рахман рахим! Мен атеист бол-чумун. 1990-жылы бєєдє кырсыктан жол-дошум єтїп кетти. Ошондо келмеден баш-ка эч нерсе билбесем да, «Жолдошумдун би-лип кылган, билбей кылган кїнєєлєрї болсо кечириўиз», –деп, кудурети кїчтїї Алла-Тааладан суранып, намазгажыгылып, орозо кармап, куран окуганды китептен їйрєнїп,

50

атамдын намазга жыгылганы кєз алдыма тартылып, намазокуй баштадым. Балдар-кыздарыма тєлгє ачтырып, дем сал-дырып, тумар жасатып, кєп эле кєзї ачыктарга бардым.Ошолордун бир-экєє гана єзїў карманышыў керек дегенкеўеш беришти. Менин жїрєгїм тарткан жок. 2007-жылыуулум мындай деди:

– Арча-Бешикке барып, сеанска отуруп, кєрїнїп жатам.Кубан байке бычаксыз операция жасайт. Ажыбектин экибєйрєгї теў ооруп, иштебей, ооруканадан чыгарып салган-да, Кубан байке азиз-периштелери менен операция жасап,жакшы болуп кеткен.

Ага:– Жакшылап дитиўди коюп отур, – дедим.Ошентип, уулум бата ала турган кїн да келип жетти.

Єзїм кошо барып, «Батасын алалы» деп жєнєп калдым.Оюмда алыста жїргєн кыздарыма тєлгє салдырайын дегенэлем. Кубан тєлгє салбайт экен. Мага: «Сизди изилдепкєрєйїнбї, уруксат болсо?» – деди. Мен ичимден чочуга-нымды билгизбей, макул болдум. Кубан карап чыгып, ме-нин ооруган жерлеримди врачтын койгон диагнозундай элеайтты. Андан тышкары, менде Алла-Таалам берген касие-тим болорун, мен бул касиетти мойнума алсам балдар-кыз-дарыма да жол ачыларын эскертти: «Бала чакаўыз, биртууганыздарыўыз менен акылдашып, алардан уруксат алып,макул болсоўуз келиўиз, 3-шакиртим болосуз», – деди. 18жылдын ичинде 2 гана шакирт даярдаганын эскертти.

Ошентип, ИЛИМ ала баштадым. Кан басымым жогоруболгондуктан, учётто элем. Бир жылдан бери дары дегендиунуттум. Башка ооруга чыдасам да, баш ооруга чыдай алчуэмес элем, баш ооруну ойлобой калдым. Казакстанга барыпбир табыптын (аты эсимен чыгып кетиптир) сеансына бирнече жолу катышкам, эч кандай таасир берген эмес.

Кубандын мен кєзї ачык, дарыгер дегенден мурда, адам-дын жїрєгїндєгїнї сезип, кєзїнєн окуп билген психолог,философ-окумуштуу деп таў калып жїрдїм. Поликлиника-дагыдай эле ар бир оорулуунун диагнозу коюлуп, изилден-ген карточка ачылган. Дарыланган ар бир адамдын жы-йынтыгын (результатын) текшерип турат. Ушунчалык иши-не так адамды биринчи кєрїшїм.

Кудайга шїгїр, азиз-периштелер ким экенин мен эмитїшїндїм. Бычаксыз жасаган эки жолку операциясына кїбєболдум. Азыр алар жакшы болуп кетишкен. Кудайга ыраа-

51

зымын, азыр Кубанычбек менин устатым. Устатыма чыўден соолук, їй-бїлєсїнє бейкутчулук каалап, дагы кєптєгєноорулуу адамдарга шыпаа келтиришин каалайм. Оомийин...Алла-Таалам колдосун!

Àëåêñàíäðà Àïåëüñèíîâà,

2002-æûëäûí 11-îêòÿáðûíäà «Ëèìîí» ãåçèòèíèí

¹ 39-ñàíûíäà æàðûÿëàíãàí ìàêàëà

ЇЧ АЙДА 18 КИЛО АРЫКТАГАН

Кубан байке жаўы табыпчылык кыла баштаганда эч ким-ден акча алчу эмес экен. Алардын эч болбой калтырып кет-кен акчаларын жардамга муктаж жетишпеген турмушта жа-шагандарга, жетим-жесирлерге, оору-сыркоолорго, улгай-ган адамдарга таратып берїїчї экен. Ошентип алардын даыраазычылыгын алган.

Жогоруда айтылган оорулардан сырткары Кубан байкежїрєк ооруну, тамак, астма, баш ооруларын дарылайт. Та-мекини катуу чеккендерге да берген жардамы натыйжалуудешет. Анын койгон диагноздору – так жана толук. Карапкєрїп, эгер колунан келбей турганын билсе, конкреттїї ме-дициналык мекемелерге, кайсы дарыгерге кєрїнїшї керек-тигин айтып, андан ары жолдомо берет. Бир учурда, агабашка табыпта дарыланып жїрїп, дарылануу процессинтолук бїтпєй кайрылган экен, бир киши. Кубан байке ага:«Мурунку табып сизди кїтїп жатат, ошого барып толукдарыланыўыз, – деген кеўешин берип, – Андан дарыла-нып бїткєндєн кийин, эгер кааласаўыз, мага келиўиз», –деп узатат. Ал эми тез жардам сураган бир адамга Кызыл-Аскерде (Бишкек шаарында) жашаган бир бакшыга жол-домо берет. Анткени, анын оорусун ошол бакшы гана ай-ыктыра ала турган эле, деп эскерет. Чындап эле анын айт-каны менен ал киши ошол бакшыдан айыкты. Тескери-синче, башка табыптардын айтканы боюнча кээ бир оору-луулар Кубан байкеге келишет экен.

Бир сапар Кубан байке, ага кайрылган єтє толук оору-лууга (126 кг салмактагы), анын каалоосу менен, тажрый-ба да жасап кєрдї. Артыкча салмактан арылууну кєздєгєнбул адам табып дубалап, дайындап берген дарыларды ичип,60 кїндїн ичинде 18 кг (!) салмагын тїшїрїїгє жетишкен.Бул багыттагы Кубанычбектин дарылоо иштери мындан

52

ары дагы ийгиликтїї уланып, канчалаган кишилердин кай-рылуусун канагаттандыргандыгынын эсебин эч ким алганжок. Алтургай, тескерисинче, айрым, семирїїнї каалаган-дардын да «оору» жерлерин так айтып берип, аларга жар-дам бергендигин, азырынча, «жабыркагандардан» башкаэч бир адам билбейт. Бул, єзгєчє талант!

Ñàðòîâà Àéæàíà,

23 æàøòà

БЕТ АЛЛЕРГИЯСЫНАН АРЫЛДЫМ

Медиктер «аллергический дерматит» де-ген диагноз коюп, дарыланган менен оорум-дан толук арыла албай койдум. Мен Кубанбайкеге келип, дарыланганга чейин 3 жылоорудум. Бетиме бирдемелер чыгып, кызарып, кычышып,карттанып ооручу. Канча деген жерге барып, канча дегендары сїйкєдїм. Эч нерсе жардам берген жок. Убактылуужакшы болот да, кайра кызарып баштайт. Єзїмдї аябайжаман сезип, айыгарыма деле ишенбей калган болчумун.Кубан байкемден дарылангандан кийин, бетим кїндєн-кїнгєжакшы болуп, єзїмдї жеўил сезип калдым. Жашоого бол-гон кєз карашым жакшы жакка єзгєрїлдї. Азыр бетим аябайжакшы. Чоў рахмат, Кубан байкеге!

Íàçàðìàìáåòîâà Íàðãèçà Ýøåíêóëîâíà,

23 æàøòà

МЕДИЦИНАЛЫК ДИАГНОЗ –А ГЕПАТИТИ

Мен 2001-жылы октябрь айында «виру-стук А гепатити» деген диагноз менен оору-канага жатып калдым. Врачтардын дары-лоосу 21 кїндє бїттї. Катуу диетада жїрдїм. Бирок, оорумайыккан жок, єнєкєт (хронический) тїрїнє єтїп кетти. Биржылдан кийин эмнегедир белден алды, кєбїнчє оў жагымшиший бере турган болду. Тїн уйкум тынч эмес болчу, боортушум кычышып, курт жїргєндєй болуп ооручу. 2002-жылыбирєєлєр аркылуу табып Кубан байкеге кєрїндїм. Анын

53

бардык дарылоосун толугу менен алдым. Тамакка аралашабаштадым. Баягы боор ооруларыман кутулдум, уйкум тынчболуп, жашоого башкача кєз караш пайда болду.

2008-жылы октябрь айында «бычаксыз» операция мето-ду менен Кубан байке боорума операция жасады. Операцияучурунда мен кєзїм менен кєрбєсєм да, денем менен кескенжерлеримди, тигиштерди (шовдорду) койгонун, наркоз бер-генин, операция башталарда колу-бутумдун таўылганынсездим. Операциядан кийин 15 кїндє бутума туруп, 1–2кадам басканга руксат болду. Азыр кудайга шїгїр, єзїмдїтолук ден соолугу чыў инсан деп сеземин.

Мен бул адамда баа жеткис ИЛИМдин касиети, кїчї барэкендигине жана ошол кїчтї туура, так, эў бийик деўгээл-де єздєштїргєндїгїн туйдум. Кудай Тааламдын астындаТаза, Ак Табып деп билдим.

Табып Кубан байке кыйналган адамдарга бардык жагы-нан жардам берїїчї бийик адам. Єзїнїн илиминде ДОКТОР,ПРОФЕССОР.

Кубан байкеге чоў ырахмат. Кудай-Таалам бул кишигеємїр, ден соолук берсин... Элдин батасы тийсин. Кудай-Та-алам берген касиети, кудурети менен кыйналган адамдаргажардамы тийсин. Илими єркїндєй берсин демекчимин!

×èíàðà Êàíûáåêîâíà,

36 æàø, Ìîñêâà øààðû

КОЛ ТИЙБЕГЕН ОПЕРАЦИЯ

Мен Кубан байкеге 2008-жылдын мартайында кайрылдым. Ага чейин «Гипопла-зия матки, синдром истощения яичников»деген диагноз коюлган.

Буга чейин эки жылдай жатын тарабымдын иштєє ре-жими бузулуп, этек кирим 2–3 айга кармалып, анан кайра-дан пайда болуп, кийинчерээк такыр эле жоголуп кетти.Гинеколог врачтарга кайрылсам, гормондук зат алмашуу-лардын ритми бузулгандыгын божомолдошуп дарылашты.Бирок, менструациялык циклдин нормалдуу калыбынакелїїсїнє толук кепилдик бере алышпады.

Кєп ойлонбой, элдик табып – Кубан байкеге келдим. Меникарап кєрїп, дарылай баштады. Їч курс дарылануудан єткєн

54

соў операция кылыш керек деди. Баягы, операция столунажаткызып алып, эчен тїрдїї бычактар менен, кардыўдыжарып, ичегиўди суурган операция эмес, кол тийгизбестенжасалган, єзгєчє операция боло турган болду. Анын опера-циясы жєнїндє уккан элем – жаныўда отуруп эле, кїбїрєнїп,куранын окуп, эки жагын каранып, периштелери мененкеўешип, колун тийгизбестен эле операция жасарын.

Операция эки сааттай убакытка созулду. Операция жїрїпатканда колу-бутум байлап койгонсуп, оорлоп, андан ки-йин жїрєгїмдїн тушунда, жамбаш жагымда сайгылашуу-ну сезип жаттым. Операция бїткєндєн кийин эки жума-дай тєшєктє жатып, катуу диета кармандым. Дагы экижумадан кийин тєшєктєн туруп, биринчи кадамдарымдыжасай баштадым. Жаўы тєрєлгєн бала сымал, алгач оор бутшилтеп, бара-бара оўоло бердим. Тамактануум да улам жак-шыра баштады. Їч ай дегенде менструациялык циклимкалыбына келип, толугу менен айыгып чыктым.

Кубан байкеге, бул татыктуу табыпчылык иштеринеыраазычылыгымды билдиргим келет. Чыў ден соолук, узакємїр тилейм.

Ìàìàæàí óóëó Àáäóæàïàð,

37 æàøòà

ЖЇРЄГЇМ КАТУУ ООРУП... АЗЫРКУРУЛУШТА ИШТЕП ЖАТАМ

Мен 2007-жылы июль айында жїрєгїмооруп, єзїмчє баса албай, башым айланып,катуу ооруп калдым. Тїнкїсїн уктабай кал-гамын. Врачтарга барып кєрїнсєм, алар «Недостаточностьаортального клапана, ИБС, АД гипертензия» деген диагнозкоюшту. Дарылоо жыйынтык бербесе, операция жасоо ке-рек дешти. Мен туугандарым менен кеўешсем, алардынбирєє «Кыргыз Туусу» гезитинен табып Кубанычбек байке,анын касиети тууралуу окугандыгын айтып, ал кишининдарегин берди. Мен Кубанычбек байкеге келип кєрїндїм.Тамырымды кармап, єзїнїн диагнозун коюп, элдик меди-цинанын кїчї менен айыктырса болот деп, дарылоого ка-был алды.

Дарылоонун алгачкы жети кїнїндє єзїмдїн бирєєнїнжардамысыз жалгыз баса албагандыгыма байланыштуу ке-

55

линчегим менен балам алып келип жатты. Андан кийинєзїм эле коркпой, жалгыз келе баштадым. Дарылоо 20 кїнгєсозулду. Акырында мен бардык ооруларымдан толук айык-тым. Азыркы учурда курулушта иштеп жатам. Кубанычбайкеге тереў ыраазымын. Чоў рахмат.

Æàìàíêóë êûçû Àêæîëòîé,

1947-æûëû1-àâãóñòòà òóóëãàí,

Àëàì¿ä¿í ðàéîíó, Êàøêà-Ñóó àéûëû

НЕВРОЗДОН ТОЛУК АЙЫКТЫМ

Кєп жылдан бери ооруп жакшы болбойкойдум. Башым ооруйт, бронхит да жабы-шып, буту-колум да соо эмес эле. Врачкакайрылсам, «невроз» деп, кєп жолу больницага жаттым.Эч жылыш болгон жок. Анан кыргызчылык менен эле айы-гасыў дегендеринен, кєп молдолорго тїштїм. Жакшы бол-гонум жок.

Анан, Кубанычбек жєнїндє угуп, 2000-жылы келипкєрїндїм. Ошондон бери єзїмдї жакшы сезип калдым.

Ооруган жерлерим жакшы. Диагнозумду туура таап, менитуура жолго салды. Молдолордон, бакшылардан, врачтар-дан жана табыптардан айыга турган оорулар бар экенинеєзїм кїбє болдум. Менин оорум табыптык касиет мененайыга турган оорулардан экен. Азыр намаз окуп, кудайгашїгїр, жакшы жїрєм. Кубан табыпка ыраазымын.

Ìàòêóëîâ Êàíàò Àñûëáåêîâè÷

БАЛАЛУУ БОЛДУК

Келинчегим Айгїл экєєбїз 2000-жылы їйлєнгєнбїз. Учур-да Новосибирск шаарында жашайбыз. 2006-жылга чейинбалалуу боло албай койдук. Новосибирск шаарындагы кїчтїїдарыгерлердин кабыл алуусунда да болдук. Бирок, жыйын-тык болбоду.

2006-жылдын август айында Кыргызстанга келип, коку-сунан Кубанычбек табып жєнїндє угуп, ага бардык. Дарты-бызды айтып, бир курс дарыланып кайттык. 2007-жылыавгуст айында Нурислам аттуу эркек балалуу болдук. Ку-

56

дайга шїгїр, Алла-Таалама ыраазыбыз. Андан кийин агасебепкер болуп, бизди дарылаган Кубанычбек табыпка ба-шыбызды ийебиз. Анан кантип элдик медицинанын кїчїнє,касиетине ишенбей коёсуў? 2008-жылы октябрь айындаБишкекке келип, Нурисламды кєргєзїп, Кубанычбек та-быптан дагы бир ирет бата алып кайттык.

Àäûê óóëó Òåëüìàí,

1981-æûëû òóóëãàí

КУМАРДАН КУТУЛДУМ

2004-жылы шайтандын азгыруусуна кирип, Бишкектегиказинолордон чыкпай калдым. Ошондон баштап жашоомбузулду, тапкан ташыганымдын баары оюнга кетет. Алжерден ашык акча, ырыскы табам дегендер былжырайт.Єзїм кїбє болдум. Жакын адамдарымдан, досторумдан ажы-рап, кадыр-баркым кетип калган. Эў башкысы ата-энемдинден соолуктарына, кызматтарына чоў зыян келтирдим. Акы-ры Кубан байкеме келип, ошол кїндєн тартып оўоло башта-дым. Їч маал намаз окуйм. Їй-бїлємє береке тїштї.

57

8-бап

ДАРЫЛООГО КИМДЕР КАНДАЙКЕЛИШКЕН...

ТЄЛГЄЧЇГЄ АЛДАНГАН АБЫШКА

Бир жолу мага 73 жаштагы карган адамды алып келиш-ти. Суудан башка тамак ичпей, ордунан араў туруп калганэкен.

Мен ал кишинин тамырын кармап кєрїп, эч кандай делекатуу оорусу жок экендигин айтып, ашык санаа, коркууанын организминин нормалдуу иштешине бєгєт болуп, денсоолугун бузуп жаткандыгын айттым да, дарылай башта-дым. Эки-їч кїн єтпєй, абышканын аппетити ачылып, мен-ден: «Нан жей берсем болобу?» – деп сурады. «Албеттеболот», – деп жооп бердим. Бир жумадан кийин тамак ичїїсїкалыбына келип, анан кийин гана ичиндеги санаасы туу-ралуу мени менен ой бєлїшїп жатпайбы?! Кєрсє, ал жашкезинде бир кєзї ачык: «Сен 73 жашка чыгып, єлєсїў», –деп айткан имиш. Анан, кїтє берип, корккон жылы жа-кындаган сайын, байкуш чалдын санаасы сага бєлїнїп, са-мандай єўї саргарып, ойлорунун баары орго тїшїп, психо-логиялык жактан дайындана баштаган да, айтору, ахвалы-нын начарлай баштаганы ошондон болгон экен.

Адамга берилчї ємїр жашына эч кимдин чек коюугаукугу жок. Адамга канча ємїр берилгенин бир Кудай єзїбилет.

Андан кийин да бул адам дагы кєп жыл жашады.Табыпчылык мага жогортон берилген ыйык миссия деп

тїшїнєм. Бул – єтє чоў илим. Мен ал жєндємїмдї мынданары да єркїндєтїп, канчалаган кєп адамга жардамым тий-се, ошончолук ичимен курсант болорумду жашырбайм.

АЛЫСТАН АЯН

35–40 жаштагы даргин улутундагы келин: «Кабыл алу-уга элдин акырында кирсем болобу?» – деп суранып жа-тыптыр. Мен уруксат деп койдум. Кезеги келгенде ал ка-

58

был алууга келди. Мени кєпкє їнсїз (5–10 мїнєт) карапотуруп, анан сєзїн баштады: «Мен єз кєзїмє ишенбей жа-там, сизди кєргєнгє, – деди ал. – Мен 2 ай мурда Кавказгатуугандарымдыкына конокко барганмын. Ошол кезде бирдаргин улутундагы 40–45 жаштардагы аял (кєзї ачык) сизтууралуу сїрєттєп айтып, Кыргызстанга барганда кыргызтабып жолугат, ошол жигит сенин кызыўды толук дары-лап айыктырат деген. Менин кызымды дарылоого кабылалбасаўыз, мен кетпейм», – деп суранды. Кызын кабылалып, дарылап айыктырып, анан кетирдим.

АРАКТЫН АЗАБЫ

Кызыл-Ордо шаарынан келген 25–30 жаштагы казакжигит менде дарыланып жїрдї. (Аты-жєнїн ачык айтпа-йын дедим). Ичимдик боюнча 2 сеанс алган соў їйїнє жоопсурап кеткен. 15 кїндєй кечигип келбей калды. Кийин ке-линчеги экєє келишти. Келинчеги їйїндєгї болгон жаўы-лыктарды айтып берди. Кызыл-Ордо шаарындагы кайнене-сине барышса, ал: «Кыргызстан алыс экен, дарылоонун улан-дысын казак дарыгерлерден дарылан», – деп жибербей, ка-зак табыпка алып барат. Ал киши текшерип кєрїп: «Сениэў жакшы табып дарылап жаткан экен. Бекер келипсиў,мен кабыл ала албайм, ал киши кїтїп атат, баргын да ан-дан дарыланып, батасын алгын», – деп жєнєтїптїр. Ошен-тип, мага кайрылып келген казак жигит келинчеги экєєэнеси жана єзї їчїн кечирим сурап, 3 курс сеансты алып,їйлєрїнє жакшы болуп кетишти.

ТОЗОКТОН КУТУЛДУ

35–40 жаштагы уйгур жигит. (Белгилїї себептерден уламаты айтылбады). Диагнозу: кара куурай (наша) тартат.

Ал мага келип: «Тїш кєрдїм, белги болду, тозокту кєрдїм.Эгер сиз дарылабасаўыз мага жаман болот. Мен сиз туура-луу 3 жыл мурда эле укканмын. Келбей жїрдїм эле. Айы-бымды єзїм эле айтайын, кара куурайды таштай албай жа-там. Дарылап берсеўиз», – деп суранды. Мен колумдан кел-генимди аяганым жок. Акырында шыпаа таап, нашакор-луктан айыгып кетти.

59

ТАЎ КАЛЫП, АЙЫКТЫ

Кызыктуу учурлар кєп болот. Ушул окуя эсимде.Кїндєрдїн биринде (качан, аты-жєнї эсимде так калбаптыр)мага бир оорулуу келген эле. Мен аны текшерип чыгып,диагнозун коюп: «Башта оор операция болгон экенсиз, эўкїчтїї врач жасаптыр, ошондон улам аман калыпсыз», –десем, «Ооба, мени тээ, кєп убакыт мурда атактуу догдурИса Ахунбаев операция жасап, дарылаган, – деди єтє таўкалып. – Илимиў таза жана кїчтїї экен». Ошентип, анынишеними кїчтїї болуп, ооруларынан толук айыгып кетти.Адам бекем ишенсе ооруну да жеўе алат.

АБДЫКЕРИМ МОЛДО

Эсимде, 75–80 жаштагы уйгур молдонун кемпири катууооруп, талмасы кармап, эс-учун жоготуп їйїндє жатыптыр.Ахыбалын аныктап, тийиштїї сеанс берип єзїнє келтир-дим. Аксакал кубанганынан кєзїнє жаш алып, ак батасынберип, бул илим куранда жазылган, капырларда да бар,бирок аларда шарият жок, ошон їчїн бир аз айырмачылыкбар, сенин илимиў єркїндєй берсин деп, мага чын ниетиненак жол тиледи.

ТЕСКЕРИ ДУБА

23 жаштагы уйгур келин. 2 баласы бар. Башы ооруп,жїрєгї кысылат экен. Текшерсем, келинге тескери дубаокулган, жаны жай албай кыйнала берет. Сурасам, келин23 жашта, дуба болсо 24 жыл мурда ичилген. Мен тїшїнбєй,ойлонуп калдым, бул кандай деп. Дагы текшерип кєрсємбул келиндин энеси боюнда болгон кезде бир молдого барыпкєрїнєт. Ал киши туура эмес дуба окуп берген, баш иритме(ысытма) деген. Ал дубанын кїчї менен келиндин энеси кєпжылдар бою жакшы абалда болот. Зыяны кызына тиет. Кызтєрєлгєндє эле оорукчан болуп калат (баш оору). Кайтармаичирип, жандырма дуба окуп, дем салып, тазалоочу сеанс-ка отургузуп, зор кїч менен келинди айыктырдым. Себеби,тескери дуба окулгандан бери кєп жыл убакыт єтїп кеткен.

60

ТАЎ КАЛУУ МЕНЕН ИШЕНГЕН

Адыл кызы Саадат (уйгур улутундагы кыз). Єзїнїнєтїнїчї боюнча дарылоо бїтїп, айыккандан кийин гана булсєз айтылып жатат. Эки бєйрєгїнє катуу суук єтїп, басаалбай калган абалында келген.

Сеанс учурунда дарылоомду эл сыяктуу отурган абалдаалбаста, дайыма жаткан абалында дарыланчу. 20 кїн дары-лангандан кийин єзїнє келип, басып калды. Энеси Орнисажана атасы Адыл мага ыраазы болушуп: «Бирде ишенип,бирде ишенбей жатабыз, ачыгын айтканда, бизде башындакєп їмїт болгон эмес. Кызыбыз оорукчан болуп калды, ке-лечеги кыйын болду. Кыз бала кїйєєгє тийиш керек, балатєрєш жагы кандай болот деп санаа тартчубуз. Эми кудай-га шїгїр», – дешти.

Мен Саадатты дарылап жїргєн кїндє ал менин милиция-да иштеримди билген эмес экен. Бир жолу жумуштан кечи-гип келип, шашылып жатканымда милициялык формамменен кєрїп калат. Анан ойго батат: «Ушундай да болобу?Милиционер – табып, мїмкїн эмес, бирок мени ушул кишиайыктырбадыбы?» – деп таў калат. Арадан бир жумаєткєндєн кийин ал мага келип, кабыл алууга уруксат су-рап, кєрїнгєнї, сїйлєшкєнї келгенин айтып, анан:

– Мен, биринчиден, сизден кечирим сурайын деп кел-дим, себеби, абдан чоў жаўылыштык жасаган экенмин, –деди.

Мен тїшїнє бербей:– Эмне болду? – десем, ал:– Байке, ишенесизби, мен ушундай кызык окуяга кїбє

болдум, азыр эстеп жатам. Бир жыл мурда сизди телевизор-дон, формачан, дин жєнїндє сїйлєп жатканыўызды кєрїп,койчу, “мент – правильный что-ли” деп башка каналга ко-торуп салган элем. Эми Алла-Тааламдын буйругу экен, мин-тип, сиздин колуўуздан айыгып жатам, буга энем Орнисада кїбє. Ал кишиге айтып берген болчумун. Мен ал кездединден алыс элем, кечириўиз, – деген уялып.

Чынында эле ошол, 1995–1997-жылдары «МВДда намазокуп, орозо кармап иштеген жигитерибиз бар», – деп Сары-Єзєн телеканалы телевизордон кєрсєткєн болчу.

Саадат – азыркы кїндє їй-бїлєлїї, 2 баланын бактылууэнеси.

61

АЖЫЛЫККА ТЕТЕ ИШ

55–60 жаштардагы дунган улутундагы аял келди. Жїрєгїооруйт экен (порок сердца). Операция жасалуусуна 3 кїнкалганда келди, текшерїїгє. Єўї саргарып, арык. Мен тек-шерип кєрїп: “7 кїн дарылайын. Эгерде мага ишенип, ма-кул болсоў врачтардан суранып кел, операцияны токтотуптур”, – дедим. 7 кїн кїнї-тїнї карап, дарыладым, жакшыболуп айыгып калды. Операция болгон жок. Диагнозу:жїрєгї катуу тїшїп, кабынан чыгып кеткен. Жїрєгїнкєтєрдїм, боорун жана башка органдарын дарыладым.Шыпаа таап айыгып кетти.

Эки жылдан кийин уктум, Мекке шаарына ажылыккабарып келиптир. Ушундай жаўылыкты уккан даргин улу-тундагы молдо кишилер мага келишип, «Сен оорулуу адам-ды айыктырып, ажыга жиберсеў, єзїў ажыга барып кел-гендей эле сооп иш жасапсыў», – дешип, баталарын берипкетишти.

ПЕРИШТЕЎДИ АБАЙЛА, АЛ ЖЫЛАН БОЛЧУ

1995-жылы март айында Куршаб айылында жашаган 35жаштагы кыргыз жигит оў бутунун манжалары кызыл ашы-гына чейин жара болуп, 12 жылдан бери эч жерден жардамболбогонун айтып: «Акыркы їмїтїм менен сага келдим», –деп мага кєрїнїп калды. Бутун кєрсєм, ар жерлеринен ке-силип, жарылып, кан чыгып турган экен. Кєп ириў да бол-бойт экен, чоўоюп-кичирейбейт да дейт. Таў каларлыктайжара экен. Мен ойлонуп кєрїп, єзїмдїн касиеттеримдинжардамы менен оорунун туура диагнозун таптым да, алкишиден:

– Сиз жылан єлтїргєн жок белеўиз? – деп сурадым.Ал:– Атамдын їйїнїн артында жаткан жыланды кєрїп, таш

менен жанчып єлтїргєн элем. Ошондо 23 жашта болчу-мун, – деди.

– Ал жылан сизди колдоп жїргєн периште жылан экен.Бутуўуздагы жара жыландай болуп, токочтой оролуп, жан-чылган жыландын элеси кєрїнїп турат. Эми тїлєє єткєрїп,куран окутуп, Алла-Тааламдан кечирим сурасаўыз айыгыпкетесиз, – деп кеўеш бердим. Ал киши мен айткандардыаткарган экен, эки айга жетпей буту толук айыгып кетти.

МАЗМУНУ

Алгы сєз

ТАБЫПЧЫЛЫК – ИЛИМ ............................................ 3

1-бап

ТАБЫПЧЫЛЫК ЖАНА МЕДИЦИНА .......................... 4

2-бап

АЯНДАР ................................................................... 11

3-бап

ЄМЇР БАЯН .............................................................. 15

4-бап

ЭЛДИК МЕДИЦИНА ДЕГЕН ЭМНЕ? ........................... 21

5-бап

БАТАНЫН СЫРЫ ...................................................... 29

6-бап

МАЗАР – ЫЙЫК ЖЕР ............................................... 32

7-бап

ЫРААЗЫЧЫЛЫК КАТТАР ........................................ 38

8-бап

ДАРЫЛООГО КИМДЕР КАНДАЙ КЕЛИШКЕН... ........ 57

62

58

СОДЕРЖАНИЕ

Введение.....................................................................3

Глава 1

О НАРОДНОМ ЛЕЧЕНИИ И МЕДИЦИНЕ....................4

Глава 2

МЕТОДЫ ЛЕЧЕНИЯ НАРОДНОЙ МЕДИЦИНЫ...........11

Глава 3

ЯСНОВИДЯЩИЙ МИЛИЦИОНЕР..............................16

Глава 4

СТАНОВЛЕНИЯ ЦЕЛИТЕЛЯ.......................................21

Глава 5

ПРОКЛЯТИЕ.............................................................29

Глава 6

МАЗАР – СВЯЩЕННОЕ МЕСТО..................................31

Глава 7

СИЛА ВЕРЫ СИЛЬНЕЕ БОЛЕЗНИ..............................35

Глава 8

БЛАГОДАРНЫЕ ОТЗЫВЫ ПАЦИЕНТОВ.....................38

Глава 9

ОРОЗО ПОСТ – ПОКОЯНИЯ И ПРИМЕРЕНИЯ............53

57

КАДЫР ТЇН ТОСУУ

Кадыр тїн тосуу – бдение в ночь предопределений. На-чиная с 19.00 до 4–5 утра.

Собирается круг близких людей, которые читают куран,произносят келме. Просят прощения за причиненные кому-либо обиды и сами прощают обидевших их людей: родите-лей, родных, друзей, коллег, жену, мужа, детей. На дас-тархане могут быть любые кушанья, кроме спиртного. Не-которые превращают эту ночь в равлекаловку: танцуют,поют, шумят, чего на самом деле нельзя делать. Кадыр тїнможно назвать «тагдыр тїн» – судьбоносная ночь. Эту ночьможно назвать годовым отчётом, когда все хорошие и нехо-рошие дела человека взвешиваются, как на чашах весов. Вэту ночь нужно посвятить молитвы умершим родственни-кам. А также загадать желание помолиться за его исполне-ние. Мусульмане говорят, что молитвы продлевают жизнь.

АРАПА КЇН

Арапа кїн – канун праздника рамазана. В этот день жа-рят боорсоки, готовят горячую пищу. Состоятельные людиделают жертвоприношение.

По завершении поста орозо начинается праздник Орозоайт, который длится 3 дня. В первый день айта, на следую-щий день после Арапа кїн, читается куран.