P r a v o s l a v n a S v e t l i n a

Spisanie za pravoslavna vera, obrazovanie i kultura; broj XI, октомври 2009,

izleguva ~etiri pati godi{no.Izdava~: Povardarska eparhija na

Makedonskata Pravoslavna Crkva, Veles.Glaven i odgovoren urednik:

Mitropolit Povardarski g. Agatangel.

Spisanieto izleguva so blagoslov na

Negovoto Visokopreosve{tenstvo

Mitropolitot Povardarski

g. Agatangel

Ureduva~ki odbor: |akon Vlatko Stoimenov,

ѓакон Jani Mulev, dipl. politikolog Nikola Cilakov. Dizajn i kompjuterska podgotovka:

Nikola Cilakov. Lektura: Kosovka SaveskaPe~ati: “1kniga” - Veles.

www.povardarska-eparhija.org.mk e-mail: info@povardarska-eparhija.org.mk

С о д р ж и н а :

Може ли да се спасиме без да одиме во црква? Без светите тајни и подвижничкиот живот нема духовно излекувањеЗошто и како се чита Светото Писмо За причестувањето – приговор 3Црквата и Светиот ДухШто е тоа духовникДуховник и психологЗа монаштвото – епископ Игнатиј Секуларноста во ЦркватаОд ризницата на светите отци: за совестаСвети Константин Идрејски – житиеОтсекување на главата на Св. Јован КрстителМало дете со дар на прозорливостНе плачи, чедо моеЗа својствата на соништатаТи благодариме, Господи За богослужбените одеждиПросфораНастани од епархијатаНови изданија од епархијатаДневникот на една мајка

2

Mоже ли да се спасиме без да одиме во црква?

Може ли да „веруваме во душата“, да бидеме луѓе добри по природа и да се спасиме, без да одиме во црква и без да постиме?

Протоереј Сергиј Николаев

Човекот може да живее пристојно и чесно, но да се спаси без Црквата е невозможно. Оној кој се надева да го достигне Царството Небесно со своите сили, сличен е на оној, кој дома прочитал учебник за управување со авион и мисли, дека може самостојно да прелета до потребното место.

Спасителот дојде во овој свет и пострада во него за да ја создаде Црквата. „Јас сум со вас преку сите дни до свршетокот на светот“ (Мат. 28, 20), - ни вети Он. И навистина, Он постојано е со нас, во црковните таинства. Пред сè, во Тајната на Причестувањето, во која ние на таинствен начин се соединуваме со Христа. „Ако не го јадете телото на Синот Човечки и не ја пиете крвта Негова, не ќе имате живот во себе. Кој го јаде Моето тело и ја пие Мојата крв, има живот вечен и Јас ќе го воскреснам во последниот ден“ (Јован 6, 53-54 ), - ова ветување на Спасителот, запишано од сведоците, можеме да го прочитаме во Евангелието.

Човека не го спасуваат ни чесниот живот, ни делата, затоа што тогаш непотребно би било Синот Божји да се воплотува и да страда. Човека го спасува Самиот Господ. Но како? Преку благодатта, која му се дава во Црквата. Според зборовите на светителот Филарет Московски, како што на човекот за да се роди на земјата му е неопходна мајчината утроба, така за неговото духовно раѓање неопходна му е духовната утроба на мајката Црква.

„Да се верува во душата“, а да не се биде член на Црквата, е исто како да се носи фотографија од саканиот човек во џебот, а истовремено да се избегнува средба со него. Таквиот „роман“ има несреќен крај. „Надвор од Црквата нема духовен живот и духовно живи луѓе“, - пишувал светиот Теофан Затворник. Тоа, што многумина го прифаќаат како духовен живот „без посредници“, е всушност само збир на емоционално-интелектуални доживувања во комбинација со религиозно-животни атрибути. Разговор за Бога со чај, со свеќи и под икони.

Превод од руски јазик:Миле Иваноски, апсолвент на Руски јазик

Наслов на изворникот: Протоиерей Сергий Николаев,

Можно ли „верить в душе“, быть добрым по натуре человеком и спастись,

не посещая храм, не соблюдая постов?http://www.hram-st.obninsk.ru

3

Без светите тајни И подвижничкиот живот нема духовно излекување

Митрополит Јеротеј Влахос

Луѓето чувствуваат дека наездата на западниот дух ја умртвува душата и ги разорува сите меѓулични односи. Затоа, луѓето се обидуваат да го оживеат стариот начин на живот, кој бил многу почовечен, но и етосот и обичаите на нашиот народ, како и многу други нешта од народниот живот, биле тесно поврзани со духовно-терапевтскиот метод на Црквата со кој Црквата го вознесува човекот кон обожение.

Секако, овде треба да се биде претпазлив, затоа што има многу обичаи кои се плод и остаток од паганското идолопоклонство и суеверие. Зашто, за жал во древните христијански времиња имало многу суеверија, токму како што е и денес. Луѓето, често ја доживуваат Црквата и Бога како нешто што треба да им помогне, за да им оди добро во животот. Дури и тоа не треба да се отфрла.

Така луѓето се собираат на чинот на благословување на пченицата со света вода, за да имаат добра жетва.

Но, сè што ќе се отуѓи од целовитиот духовно-терапевтски метод на Црквата, од степените на духовното усовршување - очистување, просветлување, и обожение - станува само мртва форма, од која човекот нема помош.

Луѓето почнуваат да мислат дека формата сама по себе е доволна, што како последица има привид на духовно излекување. Луѓето мислат дека придржувајќи се за празни форми, ќе ја пронајдат среќа во животот, па тогаш доживуваат разочарување кога нема да ја најдат.

Јас, напротив, верувам дека човек кој живее според исихастичкото Предание на Црквата - кое е, уште еднаш повторувам, сосредоточено на човековото очистување, просветлување и обожение - може да живее според Православното Предание, дури и во солитер, во современа урбана средина, под најнеповолни надворешни околности.

Многу новомаченици биле слуги на турските господари. Тие надворешно гледано му служеле на турското царство кое се борело против христијанството. Но, тие и покрај тоа, го сочувале Преданието и достигнале Боговидение, мачеништво и обожение.

Зашто, многу новомаченици, како што гледаме од нивните житија, имале Боговидение пред мачеништвото и нивното мачеништво било плод на Боговидението.

Лечењето на душата, навистина, мора да биде сосредоточено на умот. Помрачениот и умртвен ум со лечење мора одново да се просветли, за повторно да оживее. Човекот чиј ум е духовно болен, е роб на безбројни страсти, помисли и фантазии.

Човекот кој сака духовно да се излечи, значи, мора да посвети внимание

4

токму на лечењето на својот болен ум. Вреди да се спомене како светите отци го опишуваат лечењето и обновата на умот. Постојат четири средства за лечење на умот.

Тоа се: православната вера, свест за сопствената грешност, помош од свештеникот - духовен лекар и, на крај, соодветниот метод за обнова на умот, кој се нарекува православна „аскеза” (подвиг).

Црквата е своевидна духовна Болница која ги лечи луѓето. Црквата не е заедница на добри и побожни луѓе, туку благословено Тело Христово во кое луѓето духовно се лечат. Црквата ги прима болните луѓе и ги лечи од нивните духовни болести.

Затоа, ние исповедаме дека Христос е Единствениот Вистински Бог, дека Црквата е Болница која вистински го лечи човекот, дека светите отци се вистински терапевти кои лечат со силата Христова, дека Божјите заповеди се духовно-терапевтски и дека треба да се трудиме да живееме извршувајќи ги тие заповеди.

Оти, како што лекарските рецепти не се нешто апстрактно, туку му се препишуваат на болниот човек заради исцелување, така и заповедите Христови се упатени кон духовно болните заради нивно духовно излекување. Затоа треба да се трудиме да ги исполнуваме сите Христови заповеди, зашто тоа е патот за духовно излекување на нашето срце.

Светотаинскиот живот на Црквата не е одвоен од аскетскиот живот на Црквата. Со разочарување констатирам дека во многу нови книги Светата Тајна на Божествената Евхаристија се анализира така, што излегува дека простото учество во евхаристијата и простото причестување со Крвта и Телото Христово е она што само по себе го обожува човекот. Нема сомнеж дека Светата Тајна Евхаристија е она по што Православието неспоредливо се разликува од сите останати религии.

Меѓутоа, ако се изолира од сецелиот духовно-терапевтски метод на Црквата, Евхаристијата не само што не го обожува човекот, туку и му е на осуда на човекот.

Благодатта Божја во тој случај делува како казна.Многу пати сум слушнал како православните свештеници во своите проповеди

тврдат дека светата причест го спасува човекот и дека го води кон обожение, како и дека секој од нас мора да се причестува секоја недела итн.

Меѓутоа, целото Предание на Црквата учи дека одвоени од подвигот на духовниот живот - т.е. од очистување, просветлување и обожение - Светите Тајни не можат да му помогнат на човекот.

Светите отци велат дека Светата Причест претпоставува аскеза (подвижништво) и дека е неодвоиво од аскезата. Аскезата, како што веќе рековме, ì претходи и ì последува на Божествената Евхаристија.

Превод од српски јазик:Снежана Колевска, дипл. теолог

5

Архимандрит проф. Д-р. Јустин Поповиќ

Светото Писмо е донекаде биографија на Бога во овој свет. Во него Неописливиот се опишал Себеси. Светото Писмо на Новиот Завет е биографија на воплотениот Бог во овој свет. Во него е опишано како Бог, за да се покаже Себеси на луѓето, Го пратил Бога Логосот, Кој се воплотил и станал човек и како човек им кажал на луѓето сè што Бог има, сè што сака Бог со овој свет и со луѓето во него. Бог Логосот го открил планот Божји за светот и Божјата љубов кон светот. Бог Словото им кажал на луѓето со помош на зборови, доколку зборовите човечки можат да го опфатат неопфатливиот Бог. Сè што му треба на овој свет, и на луѓето во него – Господ го кажал во Светото Писмо. На сите прашања Он во него дал одговори. Нема прашање, што може да ја мачи човечката душа, а во него т.е. во Светото Писмо да не е даден посреден или непосреден одговор. Луѓето не можат да измислат повеќе прашања, отколку што има одговори во Светото Писмо. Ако не најдеш одговор во Светото Писмо на некое свое прашање, значи дека, си поставил бесмислено прашање, или не си умеел да го читаш Светото Писмо и од него да го прочиташ одговорот.

Во Светото Писмо Бог кажал:• Што е светот; од каде е; зошто постои, каде оди, и како ќе заврши;• Што е човекот; од каде доаѓа; каде оди; од што е, заради што е и како ќе заврши;• Што се животните, што се растенијата; заради што се; за што служат;• Што е доброто; од каде е; каде води; заради што е; како се добива;• Што е злото; од каде е; како постои; поради што постои – како ќе заврши;• Што се праведниците и што се грешниците; како од грешник се станува праведен и од возгордеан праведник – грешник; како се служи на Бога, а како на

ошто и како треба да се чита Светото Писмо?

6

ѓаволот; сиот пат од доброто до злото, од Бога до ѓаволот;• Сè – од почеток до крај; сиот пат човеков од телото до Бога, од зачетокот до неговото воскресение од мртвите;• Што е историјата на светот, историјата на небото и земјата, што е историјата на човештвото; нивниот пат, цел и завршеток.

Значи, Бог во Светото Писмо на луѓето им кажал сè што требало да каже. Во Светото Писмо се наоѓа биографијата на секој човек, на секој без исклучок. Во него секој од нас може да се најде детално, подробно опишан и прикажан; сите свои добродетели и мани кои ги имаш и кои може да ги имаш и да ги немаш; ќе ги најдеш патиштата по кои душата твоја и сечија, оди од грев кон безгрешност и целиот пат на човекот до Бога и од човекот до ѓаволот. Ќе најдеш начини како да се ослободиш од гревот, ќе ја најдеш, со еден збор, целата историја на гревот и грешноста, и целата историја на правдата и праведникот. Ако си тажен, во Светото Писмо ќе најдеш

утеха; ако си нажален – радост; ако си гневен – скротување; ако си сладострастен – целомудрие; ако си немудар – мудрост; ако си лош – добрина; ако си злосторник – милост и правда; ако си човекомразец – љубов. Во него ќе најдеш лека за сите свои пороци и маани и храна за сите свои добродетели и подвизи. Ако си добар, Светото Писмо ќе те научи како да станеш подобар и најдобар; ако си чувствителен, тоа ќе те научи на ангелска нежност; ако си паметен, тоа ќе те научи на мудрост. Ја сакаш ли убавината и музиката на стилот и зборовите, - нема поубава и подопирлива, од онаа што ја има во книгите на Јов, и Исаија, и Соломон, и Давид, и Јован Богослов, и Апостол Павле и др… Тука музиката, ангелската музика на вечната Божја вистина се облекла во човечки зборови.

Колку повеќе човекот го чита и изучува Светото Писмо, сè повеќе и повеќе наоѓа причини што подолго и непрекинато да го изучува. Според зборовите на Свети Јован Златоуст, тоа е како миризлив корен, што колку повеќе го лупиш, толку повеќе мириса.

Колку што е важно тоа што треба да се чита Светото Писмо, исто толку е важно да се знае како треба да се чита Светото Писмо. Светите отци, на чело со светиот Златоуст, се најдобри водачи во тоа. Свети Јован Златоуст, речиси го напишал петтото Евангелие. Светите отци препорачуваат сериозна подготовка за читање и изучување на Светото Писмо. Во што се состои таа подготовка? Најпрво во молитва. Моли се на Господа да ти го просвети умот – да ги разбираш зборовите на Светото Писмо, и да ти го облагодати срцето – за да ја почувствуваш вистината на тие зборови и живот. Биди свесен дека тоа се зборови Божји, што Он лично ти ги зборува и кажува. Молитвата споена со останатите евангелски добродетели најдобро го оспособува човекот за разбирање на Светото Писмо.

А како да го читаме Светото Писмо?

Молитвено, со стравопочит, зашто во секој збор има по една капка вистина, а

7

сите зборови – сочинуваат бескраен океан на Вечната Вистина. Светото Писмо не е книга, туку живот; зашто неговите зборови се – дух и живот (Јован 6, 63), затоа и можат да се сфатат ако ги направиме дух на својот дух, и живот на својот живот. Тоа е книга која се чита со животот – со практикување. Првин треба да се доживее, па да се разбере. Тука важи она слово на Спасителот: „ако некој сака да ја врши волјата Негова, ќе разбере дали е ова учење од Бога“ (Јован 7, 17). Твори за да разбереш. Тоа е основното правило на православната егзегеза. Во почетокот човекот обично брзо го чита Светото Писмо, па потоа поспоро, за најпосле да почне да чита збор по збор, зашто во секој збор открива – бескрајна вистина и неискажлива тајна. Секој ден прочитај најмалку по една глава од Стариот и Новиот Завет, но паралелно со тоа практикувај и по една добродетел. Практикувај додека не ти прејде во навика. Да речеме, првин простување на навредите. Тоа да ти биде секојдневна должност. И покрај тоа моли се на Господа: Господи благ, дај ми љубов кон оние кои ме навредуваат!... И кога таа добродетел ќе ја претвориш во навика, потоа ќе ти биде полесна секоја друга по неа, и така по ред до последната. Главно е, да го читаш Светото Писмо што повеќе. Она што разумот не може да разбере, срцето ќе го почувствува; а ако разумот не разбира, ни срцето не чувствува, тогаш ти сепак читај, зашто со читање ги сееш зборовите Божји во својата душа: а тие таму нема да пропаднат, туку постепено и незабележливо ќе преминат во природата на твојата душа и на тебе ќе се исполни словото на Спасителот за човекот кој фрлил семе на земјата, и спие и станува ноќе и дење, и семето никнува и расте, а тој не знае (Марко 4, 26-29). Главно е: сеј, а Бог е кој дава и прави посеаното да израсне (1. Кор. 3, 6). Само не брзај по успех, да не се покажеш сличен на човекот кој денес сее, а утре веќе сака да жнее.

Читајќи го Светото Писмо ти внесуваш квас во тестото на својата душа и тело, кој постепено се шири, ја проникнува душата, додека не ја проникне целата душа и не се закваси со евангелската вистина и правда. Во секој случај, приказната на Спасителот за сејачот и семето може да се примени на секого од нас. Во Светото Писмо ни е дадено семето на Божјата Вистина. Читајќи го, ние тоа семе го сееме во својата душа; и тоа паѓа и на каменити и на трнливи места во душата, а по малку и на добрата почва на нашите срца, - и донесува плод. А кога ќе го погледнеш и ќе го вкусиш родот, - ти од сладост и радост ќе посакаш и каменитите и трнливите места на својата душа да ги искршиш и да ги изораш, а потоа и да ги засееш со семето на зборовите Божји. Знаете ли кога е човекот мудар во очите на Христос Господ? – Кога ги слуша Неговите зборови и ги исполнува. Почеток на мудроста – е слушањето на зборовите Божји (Мат. 7, 24-25). Секој збор на Спасителот има моќ и сила да исцели и физички и духовни болести. „Кажи збор и ќе оздрави слугата мој“ (Мат. 8, 8). Спасителот кажа збор и оздраве слугата на стотникот. Како некогаш така и сега Господ непрестајно ги кажува Своите зборови, и тебе и мене и на секого од нас. Наше е само да застанеме, да се задлабочиме во нив и да ги примиме со верата на стотникот. И ќе се случи чудо со нас и ќе оздрави душата наша како што оздравел слугата на стотникот. Зашто во Евангелието е напишано и ова: „Доведоа при Него мнозина бесни, и Он со еден збор ги изгони духовите и ги излекува сите болни“ (Мат. 8, 16). Тоа Он го прави и денес, зашто

8

Господ Исус Христос е ист и денес и во вечни векови (Евр. 13, 8).На страшниот суд ќе им се суди на сите кои не ги слушаат зборовите Божји и

потешко ќе им биде на судниот ден отколку на Содом и Гомор (Мат. 10, 14-15). Внимавај, на страшниот суд ќе се бара од тебе да дадеш отчет, што си направил со зборовите Божји, дали си ги слушал и си ги прифаќал, дали си им се радувал или си се срамел од нив. Ако си се срамел од нив, и Господ ќе се посрами од тебе кога ќе дојде во славата на Својот Отец со светите ангели (Марко 8, 38). Постојат малку човечки зборови кои не се пусти и празни, затоа и малку се оние, поради кои нема да бидеме осудени (Мат. 12, 36). За да го избегнеме тоа треба да ги учиме и да ги научиме зборовите Божји од Светото Писмо, да ги направиме свои, зашто Бог затоа им ги соопштил на луѓето, за тие да ги усвојат, а преку нив и самата Божја Вистина.

Во секој збор на Спасителот има повеќе вечност и неминливост, отколку во целото небо и во целата земја со севкупната нивна историја. Затоа Он рекол: Небото и земјата ќе преминат, но зборовите Мои нема да преминат (Мат. 24, 35). Тоа значи: во зборовите на Спасителот е Бог и сè што е Божјо и затоа не може да преминат. Ги прифати ли човекот, тој станува понеминлив од небото и земјата, зашто во нив е силата која го обесмртува човекот и го прави вечен. Изучувајќи ги зборовите Божји, и исполнувајќи ги, го прави човекот – сродник на Господ Исус. Он Самиот го објавил ова кога ги кажал зборовите: „Мојата мајка и Моите браќа се оние, што го слушаат словото Божјо и го исполнуваат“ (Лука 8, 21). Тоа значи: ги слушаш ли, ги читаш ли зборовите Божји – ти си половина брат Христов, ги исполнуваш ли – ти си целосно брат Христов. А тоа е радост и привилегија поголема од ангелската. Со изучување на Светото Писмо низ душата се разлева некакво блаженство, кое не личи на ништо земно. За тоа зборува Спасителот кога вели: „Блажени се и оние што го слушаат словото Божјо, и го пазат“ (Лука 11, 28).

Голема е тајната на словото. Толку е голема што само второто лице на Света Троица – Господ Христос – се нарекува во Светото Писмо: Слово = Логос. „Бог беше Словото“ (Јован 1, 1). Сите зборови кои доаѓаат од тоа вечно и апсолутно Слово, полни се со Божествената Вистина, Вечност и Правда. Ги слушаш ли – Бога го слушаш, ги читаш ли – ги читаш непосредно зборовите Божји. Бог Словото стана тело, стана човек (Јован 1, 14), и тепкавиот и нем човек изговори зборови на вечна вистина и правда Божја.

Во зборовите на Спасителот има некој сок на бесмртност, кој со читање на словата Негови, капка по капка, капнува во човечката душа, и ја оживува од смрт во живот, од

минливост во неминливост. Тоа Спасителот го објавува говорејќи: „Вистина,

9

вистина ви велам: кој го слуша словото Мое и верува во Оној, Кој Ме пратил, има живот вечен и нема да дојде на суд, а преминал од смрт во живот“ (Јован 5, 24). Тоа значи дека, со слушање и изучување на словото Божјо, се учиш на бесмртност и вечност, се учиш на бесмртен и вечен живот, а ако веруваш во нив со полна вера – веќе си научил што е живот вечен и си преминал од смрт во живот. Затоа Спасителот категорично тврди: „Вистина, вистина ви велам: кој ќе ги запази зборовите Мои, нема да види смрт довека“ (Јован 8, 51). Секое слово Христово е полно со Бога, затоа, кога ќе влезе во човечката душа, ја очистува од секоја нечистотија. Од секое Негово слово излегува сила, која очистува од грев. Затоа Спасителот на Тајната вечера им зборува на Своите ученици, на тие непрестајни слушатели на словата Негови: „Вие сте веќе чисти преку словото, што сум ви го проповедал“ (Јован 15, 3). Сè што е напишано во Светото Писмо, тоа Господ Христос и Неговите апостоли го нарекуваат: Слово Божјо, Слово Господово (Јован 17, 14; Дела 6, 2; 13, 46; 16, 32; 19, 20; 2.Кор. 2, 17; Кол. 1, 15; 2.Сол. 3, 1) и ако како такво не го читате и не го примате, ќе останете во мракот на тепкави и неми човечки зборови, празни и пусти.

Секое слово Божјо – полно е со вистина Божја, кое кога ќе влезе во душата, ја осветува за цела вечност. Затоа Спасителот се обраќа во молитва до Својот Отец небесен: „Освети ги со Својата вистина. Твоето слово е вистина“ (Јован 17, 17).

Во секое слово на Спасителот има многу натприродно и благодатно; и тоа е она што ја облагодатува душата на човекот, кога ќе ја посети Христовото слово. Затоа светиот апостол целиот домострој на спасението го нарекува „Слово на Божјата благодат“ (Дела 20, 32), „Слово на вистината“ (Ефес. 1, 13), „Слово на животот“ (Филип. 2, 16). Како жива, благодатна сила, словото Божјо дејствува во човекот чудотворно и животворно, ако човекот го слуша со вера и го прима со вера (1.Сол. 2, 13). Сè е опогането од гревот, но сè се очистува – со словото Божјо, и молитвата, сè – секое создание од човекот до црвот (1.Тим. 4, 6). Со Вистината, која ја носи во себе, со Силата која ја има во себе, словото Божјо е поостро од секаков меч и поминува до разделување на душата и духот, главата и мозокот, и им суди на мислите и помислите на срцето (Евр. 4, 12). Нема ништо тајно пред неа и за неа. Затоа што секое слово Божјо има во себе од вечното Слово Божјо - Логосот – поседува духовна сила да ги раѓа и преродува луѓето. И раѓајќи се од неа, човекот се раѓа од Вистината. Оттука и светиот апостол Јаков им пишува на христијаните, дека Бог Отецот ги раѓа со Словото на вистината (1, 18), а свети Петар им вели дека се преродени со словото на живиот Бог, кое останува за навек (1.Петр. 1, 23). Сите Божји слова, кои Бог им ги кажувал на луѓето, доаѓаат од вечното Слово – Логосот, Кој е Слово на животот и дава живот вечен. Живеејќи со тоа Слово – човекот се оживува себеси од смрт во живот, исполнувајќи се себеси со вечен живот – човекот станува победник над смртта и учесник во природата Божја (2.Петр. 1, 4), и блаженството негово не ќе има крај.

Во сето ова главни се и најглавни се верата и чувствувањето на љубов кон Господа Исуса, зашто под топлината на тоа чувство се отвора тајната на секое слово Божјо, како што под топлите сончеви зраци се отвора пупката на миризливиот цвет. Амин!

Превод од српски јазик:Васил Ристовски, студент на Теологија

Наслов на изворникот:Зашто и како треба читати Свето Писмо,

(Предавање оца Јустина, професора и васпитача Богословије 22 децембра 1929 године)

www.svetijakov.org

10

Преподобен Никодим Светогорец и свети Макариј КоринтскиПриговор 3

Некои луѓе приговараат велејќи, дека целта, поради која светите отци поучуваат за редовно причестување е за да не се оддалечиме целосно од заедницата со Божествените Таинства. Така, ако некои од голем страв и побожност ретко се причестуваат, а кога пристапуваат кон Таинствата тоа го прават со голема побожност, тогаш тие достојно се причестуваат.

Ние би сакале да ги запрашаме оние кои го велат ова, да ни покажат, откаде и врз основа на кои сведоштва ја знаат намерата на Христос и на светиите? Можеби, како светиот апостол Павле и тие биле вознесени на небото и таму го слушнале тоа? Но Павле слушал неискажливи зборови, зборови што човек не може да ги изговори. Тогаш како можат тие тоа да го кажат? А ако е тоа нешто понакво, тогаш зошто не е запишано во книгите на нашите божествени отци? А ако е напишано, а ние го немаме најдено, тогаш ги молиме да ни покажат каде го нашле.

Стравот, со кој тие им пристапуваат на Таинствата не е од Бога, како што вели и пророкот: „Ќе се уплашат тие од страв, и таму каде што страв нема“ (Псал. 52, 5). Затоа што стравот треба да постои таму каде што се прекршуваат заповедите, а не и таму каде што има покорност и послушание. И побожноста нивна не е вистинска, туку извештачена и лицемерна, бидејќи вистинската побожност ги почитува Господовите зборови и заповеди и не ги престапува. Тоа што го говорат овие приговарачи, нема за цел да ги направи христијаните повнимателни и повеќе побожни во однос на Причестувањето, туку да ги лиши од смелоста и потполно да ги одвои од него, па со самото тоа да ги доведе до душевна пропаст.

Затоа и божествениот Кирил Александриски им одговара на таквите побожни: „Ако сакаме живот вечен, тогаш да се молиме во нас да биде Дарителот на бесмртноста, да не се оддалечуваме од благословот (т.е. од Причеста), како што прават некои мрзливи. И лукавиот ѓавол да не ни поставува замка и мрежи во вид на штетната побожност (во однос на Божествените Таинства). Но ти ќе ми одговориш: „Еве, Павле пишува, дека кој го јаде Лебот и ја пие Чашата Господова недостојно, ја јаде и пие својата осуда. Значи, јас испитувајќи се себеси, се наоѓам недостоен за Причест“. Но јас ти одговарам: „Тогаш кога ќе бидеш достоен? Кога ќе застанеш пред Христа? Ако ти секогаш се плашиш од своите најмали прегрешенија, тогаш знај (дека како човек) никогаш нема да престанеш да грешиш (според псалмопеачот: Кој може да ги согледа своите грешки? Псал. 18, 12), и така засекогаш ќе останеш потполно непричестен со спасителните Светињи.

Затоа поразумно и благочестиво е да се живее во согласност со Божјиот закон, верувајќи дека, преку благословената Причест ќе се избавиш не само од смртта, туку и

од болести“ - душевни и телесни, кои се наоѓаат во нас, „бидејќи Христос Кој се вселува во нас го смирува во нашите органи законот на плотта и ја оживува

С Х

11

побожноста, а ги умртвува страстите, не спомнувајќи си за гревовите наши, во кои пребиваме, туку нè исцелува нас болните, нè ослободува од оковите на потиштеност, го подигнува паднатиот, како добар Пастир Кој и душата своја ја полага за овците свои“.

И повторно тој вели: „Светото Тело Христово ги оживотворува оние во кои се наоѓа, и ги чува во нетление, кога се соединува со нашите тела. Под тело не се мисли на некое друго тело, туку на она кое одговара на природата на Животот“, т.е. Бога. „Тоа ја има во себе целата (Божествена) сила соединето со Словото и е исполнето со Неговата (Божествена) енергија, преку која сè се оживотворува и одржува во живот. И доколку навистина е така, тогаш нека знаат оние крстени (христијани), кои не сакаат да доаѓаат во Црква за да се причестат и кои на подолго време се лишуваат од Причеста, изразувајќи со тоа извештачена и штетна побожност. Нека знаат дека ако не се причестуваат се лишуваат од вечниот живот, се откажуваат да бидат оживотворени. Тоа се претвора во замка и соблазна, иако тоа лишување од причест се смета за плод на побожноста. И затоа тие треба да се трудат со сета своја сила и со сета подготвеност да се очистат од гревот, да почнат да живеат богољубив живот, и храбро и со љубов да се стремат кон Причестување со Животот. Бидејќи така ќе ја победиме ѓаволската измама и ќе станеме причесници во Божјата природа (2. Петр.1, 4) и ќе влеземе во живот и нетление“.

А Јован Зонара во толкувањето на второто правило од Антиохискиот собор вели: „Под оддалечување од Причест отците тука не мислеле на тоа, да не се сака Божествената Причест и да не постои желба за причестување, туку оддалечување од неа од побожност или смирение. Бидејќи ако некој се оддалечува од причеста затоа што не ја сака или се гнаси, тогаш би бил осуден не само на оддалечување, туку и на целосна анатема“.

Доволно и божествениот Кирил и Јован Зонара ја разобличија лажната побожност на немарните, која не донесува плод за полза и спасение, туку раѓа душевна смрт и целосно лишување од вечниот живот, кој се добива преку редовното причестување со Божествените Таинства. Бидејќи оној, кој има вистинска побожност не само што не ги занемарува Господовите зборови и многуте свештени правила – апостолски, соборни и светоотечки, туку не го прифаќа тоа ниту во своите мисли, плашејќи се од суд и осуда заради непослушност. За оние луѓе кои имаат вистинско стравопочитување зборува Светиот Дух преку пророк Исаија: „А еве на кого ќе погледнам: на смирениот и паднатиот со дух и на оној што трепери пред Моето слово“ (Исаија 66, 2).

Превод од руски јазик: свештеник Љупче Миланов

Наслов на изворникот:Преп. Никодим Святогорец, Свт. Макарий Коринфский.

Книга душеполезнейшая о непрестанном причащении Святых Христовых Таин. Сумы, 2001

12

ЦРКВАТА И сВЕТИОТ ДУХ

М-р Дарко Милев

„Духот на вистината, Кого светот не може да Го прими, оти не Го виде, ниту Го познава;

а вие Го познавте, зашто во вас е и во вас ќе биде“(Јован. 14, 17)

Важна улога во развивањето на православната еклисиологија секогаш имало

преживувањето на Црквата како заедница (η κοινωνία) и полнота (το πλήρωμα) на и во Светиот Дух. Тоа разбирање се корени во Новиот Завет, најмногу заради благодатното дејство на Светиот Дух, Којшто дејствува од почетокот врз воплотената Божја икономија преку целиот живот на Христос на земјата до Вознесението и Педесетница, чијашто тајна (на Педесетница) ни го открива начинот, по кој Светиот Дух ги дава даровите (харизмите) на новиот живот во Христос; ја дарува Својата несоздадена благодат на секоја човечка личност, на секој член на Христовото Тело. Црквата е заедница на Светиот Дух (2 Кор. 13, 13), како што истакнал и апостолот Павле, и таа се објавува како заедница на светителите, коишто учествуваат по благодат во едното Тело Христово. Свети Григориј Богослов вели: „Од Светиот Дух започнува вистинското богословие“.

Синот доаѓа од името на Отецот, та светот да Го познае и да ја објави и исполни Неговата волја. Светиот Дух доаѓа од името на Синот, за да сведочи за Него, за да го заврши и запечати со Своите дарови делото на Христос. Секоја божествена Ипостас учествува на Свој начин во истиот домострој на спасението. Христос е центарот, во кој се собираат сите линии и ако Он твори и од едните и од другите едно тело, тогаш ипостасите, човечките личности се многубројни. За многубројните начини на присуството на Светиот Дух во светот сведочи свети Максим Исповедник: „Светиот Дух присуствува во сите, затоа што сè оддржува, за сè промислува и ги поттикнува семињата на природата да растат. Тој присуствува при оние, коишто се потчинуваат на законот, кои ги предупредува при нарушувањето на заповедта и ги просветлува во однос на ветувањата, јавени во Христа...“

„Творението е осветено“, пишува свети Василиј Велики, „и Духот е Тој, Којшто осветува“. Па така и ангелите, архангелите и сите наднебесни сили ја примаат својата светост од Духот. Според зборовите на свети Василиј Велики светоста на Светиот Дух е својство на Неговата природа, коешто Он не го добива од друг, како што ја добива творението. Така, Он е свет по природа, како што Отецот и Синот се свети по природа“. Светиот Дух „осветува“, т.е. Он создава заедница (κοινωνία) на човекот со Бога и според тоа и на луѓето помеѓу нив како „заедница на светители“. Светиот Дух прави Црквата да биде икона, образ на Божјото Царство во историјата,

и воедно благодарение на Неговото присуство и дејство е можно уште тука и сега да се доживее идното вечно постоење на светот. Со други зборови, во

13

Евхаристијата светот ја предвкусува вечноста и Црквата го гледа таков, каков што тој ќе биде во Царството Божјо. Тајната на спасението е христолошка, но не и сехристова. Во својата книга за Светиот Дух свети Василиј Велики умесно ја определува свештената улога на Светиот Дух: „Творението не поседува никаков дар, којшто да не произлегува од Светиот Дух; Тој е Осветителот, Којшто нè соединува со Бога“. Прстот на Отецот, печатот на Синот, помазанието на Отецот и на Синот – Светиот Дух – сведочи за Синот, Го покажува, во одредена смисла Го воплотува („и се воплоти од Светиот Дух и Марија Дева и стана човек“) и ги води сите при Христос. Црквата има божествена мисија кон светот. Таа не Го прима Духот заради себе, туку за да го исполни Божјиот план во човечката историја и во целиот космос.

Светиот Дух ì ја приопштува есхатолошката димензија на Црквата, којашто го иконизира Царството Божјо, затоа што само во Телото Христово присуствува изобилството на благодатните дарови на Духот и само во Него се предвкусуваат плодовите на есхатолошкото совршенство. „Хранејќи се со нив (Телото и Крвта Христови), - вели Теодор Мопсуетски, - ние ја добиваме благодатта на Светиот Дух, којашто се излива во нас и нè прави бесмртни и нетлени по надеж. Така на неопислив начин ние веќе имаме дел од идните богатства. И кога ќе дојде крајот на светот, ќе бидеме хранети со благодатта на Светиот Дух без (светите) тајни и знаци и ќе станеме потполно бесмртни, нетлени и неизменливи... Тогаш нема да имаме потреба од символи и образи; во присуството на веќе придобиената реалност ќе исчезнат знаците, коишто ја одбележале надежта“. Така во мислата на свети Василиј Велики Пневматологијата – во нејзината органска врска со Христологијата и Еклисиологијата – создава еден благодатен контекст на новиот живот во Христос како опитно потврдување на еклисиолошкиот начин на постоење во Христовото Тело.

Без Светиот Дух Црквата е незамислива, невозможна. Он пребива вечно во неа. Црквата е Тело Христово, а благодарение на Светиот Дух - и тело духовно, духовен дом („и вие сами, како живи камења, изградувајте од себе духовен дом, свештенство свето, за да принесете духовни жртви, кои Му се на Бога пријатни преку Исуса Христа“ (1. Петр. 2, 5). Ако Црквата едноставно беше една соборна заедница – дури и само од учениците на Спасителот – во Негово име, но без Светиот Дух, тогаш таа би била само тело, една историска заедница, но во никој случај не би била Христово Тело, затоа што Светиот Дух ја прави Црквата животворна заедница на верните во Исуса Христа.

Ѓакон Влатко Стоименов

Многумина од оние кои сакаат активно да живеат во Православната црква се прашуваат како да најдат свој духовник и што претставува тоа. Денес, во овој прилог, ќе зборуваме токму за ова прашање.

Слободно можеме да кажеме дека христијанската вера во својата основа е преданиска. Што значи, таа се пренесува од колено на колено, од татко на син, од духовен отец на духовно чедо. За секој човек што сака да напредува во побожноста и во духовниот живот, ќе треба за некои нејасни прашања, кои честопати го среќаваат на неговиот духовен пат, да се консултира со некој поискусен човек, кој веќе ги познава сите искушенија и неволји кои се среќаваат во развојот и духовниот подвиг. Таков

човек е духовникот, кој, како што се вели во Светото Писмо, во мака ги раѓа своите духовни чеда, тој ги негува и воспитува, ги води и раководи, сè додека во нив не го вообличи ликот на Исуса Христа.

Во православната духовна литература зборот „духовник“ честопати се среќава под разни синоними како што се: Геронда, старец, авва итн. Сите тие изрази ја искажуваат суштината на зборот „духовник“. Духовник е личност што духовно е многу силна, што е втемелена врз Господа Исуса Христа, врз светите отци и врз православната духовна традиција. Неговата личност е способна другите луѓе, другите личности духовно да ги преродува, па токму заради тоа тој е „духовен отец“, а сите оние кои тој ги раководи на патот кон спасението се негови духовни деца. Значи, духовникот, не само што ги раѓа своите духовни деца, туку непрестајно ги раководи на патот на духовниот живот и растење.

Духовникот е како светило на врв планина, тој и да сака не може да се сокрие, тој не ги бира своите духовни деца, туку него го наоѓаат сите оние кои сакаат напредок во духовниот живот и кои тежнеат да ја постигнат и остварат целта на своето постоење. Според тоа духовникот никому не му се наметнува, тој е отворен за сите кои сакаат да му пристапат и да ја задоволат својата духовна жед.

Духовникот, пред сè, е човек на молитвата и е полн со расудување. Затоа тој никогаш не настојува насилно да продре во нашата душа. Тој стрпливо чека душата на неговото духовно чедо да му се отвори со целосна искреност и со доверба, бидејќи само така тој може да дејствува и да помогне.

Тајната на спасението е надумна тајна. Затоа ако сакаме да најдеме свој духовник на кого целосно и искрено ќе му се предадеме, ќе треба да ја засилиме

14

Што е тоа духовник и кој може да биде духовен отец?

15

Духовник и психолог – во што е разликата?

Протоереј Аркадиј Шатов

Вистинскиот духовник, се разбира, е неспоредливо подобар од било кој друг, нека е тоа и најистакнатиот психолог. Нему му е даден благодатниот дар на љубовта, и таа љубов самата наоѓа утешителни зборови, така што било кои од вештачките методи, со кои се ползуваат психолозите, стануваат непотребни.

Најголемиот недостаток на психологијата, според мене, се состои во обидот да се разоткрие тајната на човекот, да се објасни неговото однесување, не спомнувајќи си за Бога небаре го ослободуваме Бога од границите на битието.

А како е можно да го разбереме човекот, ако се апстрахираме од Бога, Кој го создал човекот според својот образ и подобие?

Токму затоа таквиот обид е осуден на пропаст. Обидувајќи се да ги разберат сложените проблеми на внатрешниот живот на човекот, психолозите обично не го гледаат најважниот проблем – проблемот на односот на човекот со Бога. Да се решат проблемите на човекот, без да се реши најглавниот проблем, проблемот на заемниот однос на човекот со Бога - е невозможно.

Велат дека психолозите му помагаат на човекот да се спознае самиот себеси. Како човекот може да се види себеси? Тој може да се види себеси во огледало. Такво огледало за душата е Евангелието. Старецот Таврион Батоски еднаш му рекол на еден млад човек: еве ти Евангелие, прочитај го и кога ќе се видиш себеси, тогаш повторно дојди кај мене. Човек може да се осознае себеси пред Бога, во огледалото на заповедите Божји, а ако тој со помош на психологот се научи само да се огледува, трудејќи се да открие нешто во себе, тој ништо нема да разбере, туку уште повеќе ќе залута.

Тој може да види некакви детали, но главното во својата душа нема да го види и ќе се изгуби среде бел ден.

Православниот психолог во таа смисла се разликува од неверникот, кој има високо мислење за себе, дека тој со помош на психолошки методи му помага на човекот.

Православниот психолог е свесен дека Оној што вистински помага е само Бог, и задачата на психологот е да му помогне на човекот да дојде во црква. Во тој случај работата на психологот е оправдана. Тој може да стане помошник на свештеникот – мене би ми било мило кога би имал такви помошници. Но јас сум уверен, дека на православниот психолог не му помага толку професионалната подготовка, колку што му помага личносниот дар - дарот на утеха, дарот на расудување. Невозможно е

својата молитва и Бог нема да нè остави без Својата утеха. Бог, како единствен Кој ни го познава срцето ќе нè упати кај оној духовник кој одговара на нашите духовни потреби и на склоностите на нашите души.

Помеѓу духовникот и духовното чедо се формира заедница базирана врз меѓусебна љубов, послушание и слобода. Тие заедно на еден чудесен начин растат и напредуваат во духовноста. Духовникот не е тутор или диктатор во нашиот живот, тој многу повеќе е наш постар и поискусен брат, кој целосно и безрезервно ни ги открива духовните тајни и доблести. Стекнувајќи ги овие доблести, ние сигурно го трасираме патот кон Царството Божјо и кон вечноста.

16

тоа да се научи механички, тука нема да помогнат никакви формални методи, работни искуства, па и самите психолози, колку што знам, тоа го признаваат.

Јас имам сосема негативно искуство од соработката со психолози. На пример, по катастрофата во водниот парк јас појдов во Првата градска болница, каде што лежеа настраданите. Пред мене таму веќе бил психолог. И ете една кутра девојка му раскажувала на психологот како во водниот парк загинал нејзиниот другар... а потоа ја замолила мајка си, кај неа веќе да не пуштаат психолог – затоа што нејзе ì станало уште полошо.

Еднаш разговарајќи со една девојка која штотуку дипломираше на Психолошкиот факултет, јас решив да проверам со што таа може да ми помогне. Јас ги споделив со неа своите тешкотии: „Знаете, ме фаќа некоја мачнотија, тешко ми е, некако, ништо не ми успева“ – навистина ми беше тешко. А таа ми вели: „Вие имате ниско мислење за себе“. И потоа, „знаете, треба да го прераспоредите вашиот мебел дома, и со вас сè ќе биде поинаку...“

Што стои позади еден психолог? Неговиот сопствен разум? Неговото лично искуство, некоја си научна школа? Но ете не постои една општопризната психолошка школа, секоја си има свои термини, свој систем – тоа сите го знаат. Таква школа и не може да има. А зад свештеникот стои Бог. И обраќајќи се кон духовникот, јас се обраќам кон Бога. Подвижничката школа и духовниот живот, за кој пишуваат светите отци, е една за сите векови. Тоа го зачудило во свое време светителот Игнатиј Брјанчанинов, кога тој ги читал светите отци, - единството на нивните размислувања. Иако никој не го изградил посебно тој систем – светите отци оделе по тој опитен пат. Постои класификација на страстите, постојат начини за борба со нив, постојат и скалила на добродетелите, по кои човекот треба да се искачува.

Се разбира, за човекот потребна е не само исповедта, туку потребен му е и разговор, совет. Светите отци говорат дека дарот на расудување е најголемиот дар. Но не сите свештеници го имаат тој дар. Потребно е и животно искуство, духовност, отсуство на страстите и љубов. Мене, можеби многу ме послужи среќата: јас познавав и познавам многу добри духовници, кои секогаш многу ми помагале. Штом сè уште не сум настрадал, тоа е само благодарение на нив, на нивното сочувство, снисходење, мудрост, љубов. Такви свештеници треба да се бараат и да се оди токму кај такви. Лошиот психолог може да ì нанесе голема штета на душата. Ако, пак, свештеникот е лош, тогаш преку светите Тајни сепак дејствува Бог. За добриот психолог најважно е знаењето на теории, практични вештини, методи. За добриот духовник најважна е себеодрекувачката љубов. Тој треба да е подготвен да се жртвува себеси заради своите духовни чеда. „Добриот пастир си ја полага душата своја за овците; а наемникот... кому овците не се негови, види ли волк да иде, ги остава овците и бега...“ (Јован, 10, 11-12). Психологот нема да умира за мене.

За духовништвото и психологијата прекрасно говори атонскиот старец Пајсиј.„Многу луѓе, измачени од проблемите, кои самите си ги создале со своите гревови,

не одат кај духовник, кој вистински може да им помогне, туку завршуваат со тоа што се „исповедаат“ кај психолог. Тие им раскажуваат на психолозите за историјата на својата болест, советувајќи се со нив за своите проблеми, и тие психолози (со своите совети) буквално како да ги фрлаат своите пациенти во средината на реката, која тие треба да ја преминат. Како последица на ова несреќниците или потонуваат во таа река, или сепак допливуваат до другиот брег, иако текот ги однел многу далеку од тоа место каде што тие сакале да стигнат... А ако дојдат на исповед кај духовник и се исповедаат, таквите луѓе без ризик и страв ќе ја преминат реката преку мостот. Зашто во таинството на исповедта дејствува благодатта Божја и човекот се ослободува од гревот.

- Старче, некои луѓе се оправдуваат, велејќи: „Не можеме да најдеме добри духовници и затоа не одиме на исповед“.

17

- Сето тоа се изговори. Секој духовник, штом е облечен во епитрахил, поседува божествена власт. Тој го извршува таинството, тој ја има Божествената благодат, и кога ја чита над покајниците разрешителната молитва, Бог ги брише сите гревови, кои тој ги исповедал со искрено покајание. Значи, каква полза ќе имаме од таинството на исповедта, зависи од нас самите. Еден ден кај мене во колибата дојде еден човек, кој имаше психички пореметувања. Тој имаше помисла дека јас имам дар на прозорливост и дека јас можам да му помогнам. „Што можеш да предвидиш за мене?“ – ме праша тој. „Најди духовник и исповедај се“, - му одговорив јас. – „Тогаш ти ќе спиеш како бебенце и ќе ги фрлиш таблетите што ги пиеш“. – „Во наше време“, - одговори тој, - „нема добри духовници. Порано имаше, а сега се истрошија“.

Ете така тие луѓе доаѓаат кај мене со добра помисла да добијат полза, меѓутоа не го слушаат она што јас им го зборувам. Но што да се прави: напразно потрошиле пари за билети до Атон“. (Старец Пајсиј Светогорец. Поуки. Том III, стр. 274 – 275)

Превод од руски јазик:Миле Иваноски

Наслов на изворникот: Протоиерей Аркадий Шатов,

Духовник и психолог: в чем разница?„Нескучный сад“,

Всеукраинский журнал „Мгарскій колоколъ“http://www.mgarsky-monastery.org

18

I дел

За монаштвото досега е многу пишувано. Затоа овој краток текст нема за цел да даде некои нови историски податоци кои би претендирале да ја променат веќе создадената слика за него. Цел ни е само да потсетиме на изворот и суштината на монашкиот живот, или подобро речено, на богословската подлога на ваквиот начин на живот. Со тоа што поновите студии за монаштвото, прилично се оддалечиле од она што претставува негов извор. Откаде извира православниот монашки начин на живот и во што е неговата суштина?

Монашкиот живот во Црквата со својата содржина пред сè е поврзан со есхатолошката стварност на човекот и светот. Иако неговото надворешно изразување попрво потсетува дека монаштвото извира од историските случувања, односно, од историската реалност на светот, и тоа од неговата реалност по падот, затоа што го нагласува страдањето кое е неопходна последица на гревот во еден паднат свет, како и подвигот на очистување од гревот, кој ја вклучува и борбата против барањата на природата и ослободувањето од нив, а преку тоа и на некој начин, дефинитивно ослободување на човекот од гревот и приврзаноста за паднатиот свет. Сепак, изворот на монаштвото треба да се бара во идното Царство Божјо. Зашто во идното Царство, кое првите христијани со нетрпение го очекувале да се оствари во повторното Христово доаѓање во светот, според зборовите Христови, „ниту ќе се женат, ниту ќе се мажат, а ќе живеат како ангели Божји“ (Мат. 22, 30). Значи, очекувајќи го остварувањето на Царството Божјо на земјата првите христијани го изразувале преку монашкиот начин на живот, или поточно, преку незаинтересираност за светот и природниот начин на живот. Всушност, остварувањето на Царството Божјо на земјата подразбирало победа над смртта и вечен живот, а тоа е она што природниот начин на живот го потиснал во втор план, бидејќи тој, иако тежнеел кон истата цел, не можел да го оствари овој посакуван вечен живот.

Меѓутоа, својата поврзаност со Идниот век, што се однесува на апостолскиот период, христијаните не ја изразувале само преку индивидуален, монашки подвиг. Пред сè тоа и не е најважниот израз на поврзаноста на членовите на Црквата со Царството небесно, мислам на подвигот како очистување од гревот и страстите и на тој начин стекнување на вечниот живот. Учеството во Царството небесно христијаните го изразувале, макар во почетокот, во апостолското време, со тоа што сите се собирале на едно место заради прекршување на лебот, односно, заради запазување на споменот на смртта на Господа Исуса Христа и очекување на Неговото второ доаѓање со посредство на Светиот Дух, за на тој начин да ја победат смртта. Тоа значи дека првите христијани

во Светата Литургија го очекувале Второто доаѓање на Господа Исуса Христа и

ОНАШТВО

19

своето избавување од смртта, што меѓутоа, со посредство и слегување на Светиот Дух во неа било присутно и пред второто вистинско, реално Христово доаѓање и вистинската бесмртност на светот. Меѓутоа, тоа Негово присуство во историјата со посредство на Духот, како и бесмртноста на светот, било само икона на реалната Христова присутност и бесмртност на светот која, според очекувањето на апостолите, требало да се случи набрзо. Затоа Светиот Дух е утешител, додека Христос не дојде повторно, и Неговата дејност во историјата се појавува токму во Светата Евхаристија. Затоа Духот Свет во Новиот Завет е нарекуван Дух на заедницата, односно евхаристиската заедница била заедница на Светиот Дух.

Од друга страна, а поради очекувањето Христос повторно да се појави токму во евхаристиската заедница за да му суди на светот (Христос требало повторно да се појави во светот, но сега како судија и тоа е претставено токму така што заедно со Него и апостолите и светиите ќе му судат на светот – односно, дека таа евхаристиска заедница, на чие чело е Христос, ќе му суди на светот), што значи дека Царството Божјо на земјата ќе биде таа евхаристиска заедница, односно Црквата. Оваа појава се очекувала во содејство и преку Светиот Дух. Зашто преку Духот Свети е остварено, како првото Христово доаѓање во светот, така Неговото воскресение од мртвите. Ако на ова го додадеме и фактот, дека воскресението на мртвите е најавувано како настан на заедницата, односно, на сите луѓе, а не на поединци (така всушност е најавуван овој настан и во Стариот Завет), и второто доаѓање на Господа Исуса Христа и дејствувањето на Светиот Дух со цел да се надмине смртта во светот поврзани се со евхаристиската заедница. Во овој контекст, светата Литургија уште од самиот почеток претставувала икона на идното Царство небесно. Тоа значи дека секој човек, со сето она што го носел со себе, влегувајќи во литургиската заедница, влегува во Царството небесно и доаѓа во пресрет на второто Доаѓање на Господа Исуса Христа. Меѓутоа, Црквата дури со реалното Христово присуство во оваа заедница навистина ќе стане вечно Царство Божјо.

Влегувањето на луѓето во Евхаристиското собрание, за разлика од нивното зачленување во други друштва, подразбирало личен однос на човекот со Христос, а тоа значело: апсолутно почитување на Христа како Бог, и целосна

20

предаденост Нему.

Во овој контекст самото влегување на човекот во литургиското собрание подразбирало тој да ги остави сите животни грижи и да го промени својот природен начин на живот, кое пред сè се гледало во свртувањето кон Христа и кон Неговото второ доаѓање во светот. Тоа свртување кон Христа и идното Царство, Светото Писмо на Новиот Завет го претставило преку опишувањето на определбата на апостолите да Го следат Христа оставајќи се, и жените, и децата, и родителите, и своите имоти, или поточно кажано, преку подредување на сè она што дотогаш го чинело нивниот живот под оваа заедница со Христос и со идното Божјо Царство.

Историските околности низ кои поминувала Црквата во своето битисување (а тоа се: смрт, жестоки гонења и страдања на членовите на Црквата) понекогаш толку ја нагласувале гревовната реалност на светот, односно, дека светот лежи во зло и дека тоа довело до тоа, ослободувањето од смртта да се сфати како последица од ослободувањето од гревот. Па како последица од ова се појавило индивидуалното подвижништво, аскетизам чие спасение престанало да биде дар Божји, кој ќе се оствари како Црква со второто Христово доаѓање во светот, туку станало производ на човечките подвизи и сили, станало индивидуален настан. Аскетизмот сега неминовно се вклучил во остварувањето на спасението, покрај ослободувањето од гревот и од материјалниот свет, или поточно, од историјата. На ова многу му помогна неоплатонизмот, со своето сфаќање за светот и спасението кое се огледало во ослободување на човековата душа од сè што е материјално, и нејзино повторно враќање во првобитната, чиста духовна состојба, како и оригенизмот кој најмногу свои приврзаници имал токму помеѓу монасите. Значи, за монасите оригенисти како и за платонистите, за историската реалност на светот, која е сама по себе зла и во зло лежи, единствена алтернатива била нематеријаниот, „духовен“ свет. И тоа предизвикало изворот на идентитетот на Црквата, а со самото тоа и на монаштвото, да се бара во историската реалност на светот, што се вели, во неговиот пад и гревовната состојба, односно, дека нејзиниот идентитет се гледа во бегањето од светот и очистувањете од гревот. На ова треба да се додаде, се разбира и тоа дека за монаштвото во последно време од страна на протестантските кругови, а што за жал го прифатиле и некои православни теолози, се говори како за доцна појава поврзана со гонењето на Црквата, или евентуално за IV век и за востановување на посебен чин за примање на некого во монашкиот ред, што е исто така од подоцнежен период, како и за страдањето како негово битно обележје, со што сакаат да укажат дека монаштвото не е израз на животот во првата Црква, туку дека подоцна настанало во рамките на Црквата и тоа како спротивставено на еден друг начин на живеење во Црквата. Затоа и денес за монашкиот живот задолжително се врзуваат, од една страна страдањето како негова суштина, (а ако страдањето доаѓа од страна тогаш тоа неизбежно се поистветува со разните методи на подвизување), а од друга страна за одвојување од единствениот начин на живеење во Црквата.

Меѓутоа, со монаштвото христијаните, како на почетокот, така и подоцна, изразувале целосно стапување во Црквата, односно во евхаристиската заедница која е извор на монаштвото, а тоа значело излегување во зората на неделниот ден во пресрет на второто Христово доаѓање кое ќе донесе воскресение и вечен живот како победа над смртта, независно од маките и страдањата. Поточно, со влегување во Црквата човекот почнувал да живее монашки, а со тоа ги напуштал маките и страдањата и влегувал во „радоста на својот Господар“. Ова буквално било изразено во светото Крштение во кое со излегувањето од смртта (од водата), односно од природниот начин на живот, се влегувало во воскресението, во светата Евхаристија во која, како новите членови, така

и старите, облечени во светли чисти одежди, и која така украсена изобразувала

21

слика на Царството Божјо.Секако, ова влегување во Црквата како во идното Царство небесно не

можело да биде остварено без отпорот на надворешниот свет, кој со својата гревовност го затворил човековиот видик кон таа негова есхатолошка реалност, која е негова единствена вистина, и заради која и тој и светот се создадени од небитие. Светот, оваков каков што е, смртен и трулежен, на човекот му изгледал како единствен вистински, и било тешко да се одвои од него или поточно, да го постави на други основи на постоење, така што би го вовел во Црквата каде што би престанал да биде сам, туку би станал Божји свет и свет на сите членови на црковната заедница, а со самото тоа би станал нетрулежен. Од друга страна, тешко било да се одречеш од поседувањето на светот затоа што тој, како што му се чинело на човекот, бил единствен извор на неговото постоење и човекот единствено преку природното раѓање и размножување го гледал својот опстанок, и тоа преку опстанокот на своите потомци.

Значи, спасението на човекот, односно ослободувањето од смртта било остварено единствено во Евхаристијата. А Евхаристијата станува Царство Божјо на земјата со второто Христово доаѓање. Но учеството на човекот во Евхаристијата претпоставувало промена на неговиот стар начин на постоење, односно, земање и носење на крстот, односно страдање. Ова се содржи во стапувањето на човекот во Црквата, кое Црквата го сочувала до денешен ден покажувајќи го ова преку тајната или чинот на Крштевање, а во него конкретно преку чинот на свртување на новокрстениот од запад кон исток. Што покажувало и изискувало ова дејство од оној кој сакал да стане член на Црквата? Одговорот на ова прашање укажува на суштината на монашкиот подвиг.

Превод од српски јазик:Трајче Јанев

Наслов на изворникот: Епископ Игнатије, О извору и суштини православног монаштва,

http://www.spc.rs

22

Презвитера Данче Миланова

Пред да се објасни терминот секуларност, потребно е да се даде до знаење дека религијата и секуларноста немаат исто значење. Иако, многумина ги поистоветуваат, сепак, тие се различни помеѓу себе. „Етимолошкото значење на терминот секуларност, доаѓа од латинскиот збор saeculum, што значи век, долга низа на години, човечки век. Во средновековната литература со овој збор се означувал овоземниот, световен живот“. Терминот секуларизација произлегува од новолатинскиот збор saecularistatio, и значи световност, претворање на светото во световно, приврзаност кон временото и условите на времето. Тоа во својата суштина означува „крајна спротивставеност на светоста“. „А зборот религија произлегува од латинскиот глагол religare, што буквално значи врска, да се воспостави врска со нешто и некого“. Според тоа, религијата претставува мост, помеѓу Бог и човекот, или, пак, помеѓу човекот и светото нешто. Ова не е случај и со православието. Православието е единственото верување кое го премости тој „јаз“ својствен за секоја религија, затоа што за своја основа го има Логосот Божји Кој е извор на животот. И затоа со право може да се каже дека православието е вера во Троичниот Бог, живот во Бога и со Бога, а не религија, која само нè поврзува со Него. Денешното време е време на религиозна секуларизација. Самата религија си добива световен, профан карактер. Таа е секаде застапена: во книжевноста, уметноста, музиката, етиката, архитектурата, па и во религијата. Религиите, а особено христијанството, ги напуштаат своите вредности, своите цели и се потчинуваат на целите и вредностите на секуларизмот. Такво тежнеење постои и кај Православната црква, која пројавува огромен интерес да се прилагоди на „духот на времето“. А што значи тоа? Тоа значи Црквата да се прилагоди на светот и времето во кое делува, а не да го прилагоди светот и времето кон Црквата. Тоа значи Црквата сè повеќе да стане световна, да се секуларизира, а не светот сè повеќе да го воцркови. За ова сведочат либералистичките сфаќања, актуелни во денешно време, според кои секуларноста претставува еден вид прогрес, кој го намалува влијанието на религијата и Црквата врз човечкиот живот. Соочени сме со фактот дека секуларизацијата се родила во Црквата. „Христијанството, од времето на светиот цар Константин Велики и неговиот Милански едикт од 325 год. постанува државна религија во Римската империја и светот се изградува како верска и христијанска цивилизација, сè до Француската револуција, кога започнува секуларноста во светот. Дотогаш верската идеологија била мерка на сè и таа била во основа и на законот, и на правото, и на науката, и на севкупниот живот во општеството. Сè било во знакот на крстот, кој што бил поставуван не само на храмовите и гробовите, туку насекаде и врз сè, па дури и на мечовите и оружјето. Сè било свештено, побожно и обредно: и уметноста (сликарство, вајарство, копаничарство, музика), и книжевноста, и науката, и целото културно богатство. Сето ова завршува со хуманизмот и ренесансата, кога се изменува целиот светоглед и се случуваат три новини: - во политиката - Француската револуција; - во идеологијата - просветителството и - во општеството – либерализмот“. Оттогаш во христијанството се случуваат негативни промени кои придонесуваат тоа

да добие световен карактер. Кои биле тие промени? „За верниците најважна била традицијата и обичаите, а не христијанскиот

I I . ВРЗ ДУХОВНИОТ ЖИВОТ ВО ЦРКВАТА

светоглед, а најмалку христијанскиот живот според Евангелието. На тој начин се создала поволна почва за создавање на разни празноверија, кривоверија, пагански обичаи и магиски верувања, кои вешто се скривале зад црковните обреди и обичаи. За жал клирот заслепен, сето тоа не го гледал и не реагирал на случувањата, пазејќи го својот комодитет и великодостојништво, а народот сè помалку си ја познавал својата вера. Затоа, пак, опаѓал бројот на посетите на богослужбите, а верниците станувале пасивни и рамнодушни. На тој начин, верската цивилизација, полека, но сигурно, се заменувала со модерната световна цивилизација. Се утврдувала секуларизацијата, која главно ја произведе клирикализмот во Црквата. Секуларноста се јавува како природен процес и продукт на верската индиферентност“. „Процесот на секуларизација во општеството се одвивал преку три идеологии: либерализам, комунизам и нацизам. Од овие три идеологии, двете се распаднаа и го дочекаа својот крај, додека, пак, либерализмот остана како нова идеологија во граѓанско-демократското уредување на државите. Тој се карактеризира со дејствување против верската идеологија, од кое, понатаму, произлегува атеизмот. Во прво време, либерализмот создава нови услови за однос кон верското, црковното и светото, па на тој начин тој е повеќе за световното, отколку за безбожното. Тоа е всушност првата фаза во која се пројавува секуларизацијата, потоа за да продолжи да дејствува во блага форма како атеистичка. Појавата на секуларноста придонесува да дојде до менување на теоцентричната слика за светот и човекот; до развој на индустријализмот, преку кој науката и технологијата го доживуваат својот врв, гаснејќи го духот на човекот; и до развој на постиндустријализмот, во кој доаѓа до трагично опаѓање на духовноста кај современиот човек“. Иако оваа појава потекнува генерално од времето на ренесансата, сепак својот врв го достигнува во последните два века во евроамериканската култура. На некој начин, секуларноста е правно верификувана, зашто речиси во сите земји дојде до одвојување на Црквата од државата. Токму преку овој процес започнува и се одвива самата секуларизација. Улогата на Црквата се сведува на тоа, таа да се занимава само со духовни работи, без никакво мешање во јавниот живот, зашто тој е ресор на државните институции. На тој начин на човекот му се наметнува двострук начин на живот: световно-религиозен и програмирано-технолошки. Во прво време, Црквата започнува да го негира и одрекува ваквиот начин на живот и култура, за потоа да почне да се потчинува на истиот и да го прифаќа двострукиот живот како нормален облик на живеење. Така се создадени секуларизираната вера и религиозност чијашто суштина првенствено означува практична негација на Бога и Неговото присуство во животот. Друг начин преку кој се секуларизира современото општество е рационализацијата на општеството и животот. Во сè се применува разумот, и сè се оправдува преку разумот. Современото модерно општество, а воопшто, и самиот живот се креира и се уредува не според моралните вредности, туку според рационалните. На тој начин, секуларноста ја прогонува верата и моралот од животот на денешните луѓе. Секуларизација постои и во урбанизмот. Градовите се сè повеќе верски рамнодушни. Тоа особено е изразено во центрите на градовите, за разлика од предградијата каде што сè уште се одржува верскиот живот. Исто така, и индустријализацијата претставува процес преку кој се одвива секуларноста. Се тежнее кон тоа за краток период да се создаде нова современа машина, да се усоврши технолошкиот процес и навреме да се пласира производот. А верата и Бог се забораваат. Со тоа се создава еден нов начин на живот, којшто е без вера. Петтиот процес преку кој се одвива секуларноста е индивидуализацијата. Во современото општество најмногу се нагласува приватизацијата, а од неа се раѓа индивидуализмот и егоцентричноста. Современиот човек ја сфаќа религијата како свое, лично чувство и доживување кое не треба да го споделува со никој друг. Секој си е сам за себе доволен, секој сам си развива дејност. Секој сака сам да се моли, сам да се спасува, без да се интересира за другиот. На тој начин на верата ì се заканува опасност од приватизација. „Секуларноста како социолошка и културолошка појава има две основни карактеристики: денуминизација и хоминизација.” Првата претставува процес на човекова еманципација од Бога и потиснување на совеста на човекот за постоењето на светост и вечност. А

23

24

хоминизацијата подразбира дека човекот е самодоволно битие, коешто живее и делува само во овој свет и на кого не му е потребен никаков трансцедентен Бог, ниту пак, вечност. Тој си е сам на себе бог кој со помош на техниката и науката ќе владее на земјата и со земјата, и на тој начин ќе оствари земско царство полно со изобилни материјални богатства. Тоа е и неговата цел во животот: да си изгради нова вавилонска кула и да ужива во нејзините плодови. А Бог Кој постои само како идеја, како причина на светот, нема никаква врска со светот и човекот. Тешко е да се каже што сè влијаело врз создавањето на модерната секуларизирана религиозност. Секако дека постојат повеќе фактори, меѓу кои најважни се западното јуридичко сфаќање за Бог, хеленскиот рационализам, кој преку блажениот Августин влегол во европската теологија и философија, реформацијата на Мартин Лутер, француската револуција, појавата на сциентологијата како наука и религија без Бога итн. Без оглед на тоа колку современата култура на прв поглед изгледа безбожно и посветовено, сепак таа во својата суштина носи нов облик на религиозност, а тоа е секуларизираната религиозност. Маската позади која се крие секуларноста е хуманизмот, чијашто девиза гласи: човекот е смртно битие. Тоа е во суштина нејзиниот прогрес. Затоа секуларноста, воедно е религија на „човекобогот“, наспроти православието кое е вера во Богочовекот. Секуларноста си има своја етика, свои вредности, своја есхатологија, апостоли, свети места, ритуали, своја мистика и милиони верници. Неговата мисија е, пред сè, хуманистичка, чиј критериум не е веќе откривањето на Вистината, туку давањето помош, но секогаш со други намери. Тоа проповеда братство, еднаквост, рамноправност, љубов, правда, самопожртвување - сè освен Богочовекот Христос, Кој му е најголемиот непријател. Методите со кои се служи секуларноста за остварување на своите цели е секако науката, која понекогаш и самата се претвора во религија. Така, Огист Конт, основач на модерната социологија, сметал дека самата наука не е доволна да го спаси човештвото, па затоа се залагал да создаде нова религија, т.е наука која би ја заменила „старата вера“. Тој ја создал хуманистичката религија во која, наместо Бог, предмет на најголемо почитување и славење станал човекот. Но, за најревносен апостол на секуларноста се смета германскиот философ и материјалист Лудвиг Фоербах, кој во своите идеи ги пренел сите божествени својства на човекот. Тоа се гледа преку неговата општопозната мисла, која гласи: „човекот е она што јаде“. А што тој јаде и поради што? Ова е непотребно и несуштинско прашање за Фоербах. За него „хранењето“ претставува само материјална функција. Всушност, и не знаејќи, тој ја искажал најрелигиозната идеја за човекот. А тоа е дека човекот е гладно битие. Но, гладен по Бог. Секоја глад и секоја жед, всушност, се глад и жед за Бога. Бидејќи сè што е создадено од Бога е благословено, и како такво тоа сведочи за Неговата мудрост, присуство, љубов и откровение: „Вкусете и ќе видите колку е добар Господ (Псал. 33, 8)“. Секуларноста, доколку се преведе на јазикот на богословието, не е ништо друго, освен христијанска ерес која во себе ги апсорбирала сите останати ереси. Таа е ерес на „разовоплотување на Логосот Божји“, ерес на расцрковување на животот. Таа е нихилизам, одрекување на човековата слобода и човекот како богослужбено битие, како хомо адоранс, т.е. човекот за кого служењето на Бог претставува суштински чин. Таа е нова вера во човекот како бог, а не вера во Богочовекот. Во неа на модерен начин е обликувано претхристијанското идолопоклонство чие учење се базира на паганско - хеленското сфаќање на светот и човекот. Затоа денес, секуларноста тежнее да ја посветовува Црквата и да ја замени со новото идолопоклонство - служењето на светот. Иако тежнее кон тоа да се ослободи од класичната вера, секуларноста во овој свет си има создадено свој „пантеон“ на нови божества: историјата, државата, нацијата, марксизмот, психоанализата, материјалните вредности. „Модерниот човек, откако Го отфрли Бог од себе, ја обоготвори историјата и на неа ì препиша божествени својства. Таа за човекот стана натприродна сила, помоќна од него. Човековата судбина е во нејзини раце, и целото човештво зависи од неа. Трагедијата на „новоформираното божество“ на човекот се состои во тоа што историјата целосно се

оддели од есхатологијата и христологијата. Кај многу научници, римокатолички и протестантски теолози поактуелен е историскиот модел на Христа, отколку

еклисиолошката свест за вечно присутната богочовечка личност на Синот Божји, Спасителот на светот“. Како предмет на обожување во новото време постанува и модерната, секуларизирана и од Црквата одвоена држава, која на себе си ги презема сите верски и црковни функции. Таа бара апсолутна послушност и апсолутна покорност. Секој оној кој не ја исполнува таа должност, прави смртен грев. Човекот мора да се поклонува на нејзината „спасоносна“ идеологија, а воедно и да ја брани, во спротивно постанува нејзин непријател. Во новото општество, нацијата и традицијата сè повеќе стануваат самоцел и добиваат метаисториски својства. Националните интереси се издигнуваат над црковните интереси. И наместо нацијата сè повеќе да се воцрковува, Црквата започна да се национализира и да им служи на националните интереси. Националните вредности постануваат најголема вредност за човекот. Тие се негово божество, негов култ и негова религија. Иако, во изминатите неколку децении, марксизмот, (како философски правец со огромен углед и удел во светот) се потруди да се оддели од религијата, сега сам постана религија, која претставува философија на живот. Проповеда решавање на егзистенцијалните прашања, се залага за совршено социјалистичко општество, кое ќе биде ослободено од грев и експлоатација. Затоа многумина му се поклонуваат мислејќи дека таму е спасението и дека таму ќе го најдат економското преобразување. Психоанализата е најпривлечна појава во овој век. Зошто? Затоа што во себе носи религиозен дух, и се јавува како надомест на самата вера. Таа денес делува како сеопшт светоглед. Човекот си ги измива своите грешки (не гревови) со помош на разумот, кој за него претставува Месија. Најпочитувано божество кое има најголем број на верници во овој секуларизиран век, се парите - најважната материјална вредност. Сè се врти околу парите и сè се прави заради парите. Лаги и кражби, па дури и убиства. Стекнувањето на материјално богатство е главен приоритет кај современиот човек. Таму е центарот на лична среќа и задоволство. Поклонувањето на ова божество, значи целосно отфрлање на вистинскиот Бог, зашто е кажано: „Никој не може да им слугува на двајца господари: оти, или едниот ќе го замрази, а другиот засака; или кон едниот ќе се приврзе, а другиот ќе го презре. Не можете да им служите на Бога и на Мамона“(Мат. 6, 24). Секуларизацијата на Црквата, поточно нејзиното посветовување се состои од изопачување на начинот на живеење и на вистинската вера. Таа е поврзана со страстите, па според тоа демнее во Црквата уште од почетокот на нејзиното постоење. Во рајот Адам се обидел со помош на својот разум да ги толкува заповедите. Дури и по Педесетница имало случаи што го откривале човекоцентричниот начин на мислење и живеење на некои христијани. Очигледен доказ за тоа се гностиците и другите еретици кои се појавиле во тоа време. Но, главно посветовувањето на Црквата започнало по прекинот на прогоните. За време на прогоните христијаните верувале и живееле во вистината. Кога државата престанала да ја гони Црквата, кога христијанството постанало државна религија, започнало изопачување на христијанската вера и христијанскиот начин на живот. Оттогаш во Црквата почнале да влегуваат (преку крштението) и луѓе кои не биле сосема уверени во вистинитоста на Откровението. Така, на пример, некои сметале дека да се биде член на Црквата е корисно од разни причини - културни, економски, државни итн. И денес е така. Кога секуларноста зборува за Црквата, воопшто и за секоја религија, не употребува ниту еден збор повеќе од зборот „помош“. „Од помош е“, односно, „од корист е“ да се припаѓа во некоја верска организација, човекот да се идентификува со религиската традиција, да е активен во Црквата, да се моли. Накратко, „корисно е“ да „имаш вера“. Секуларноста ја прифаќа религијата, но под свои услови. Таа ì одредува функција, и доколку таа ја исполни функцијата која ì е доделена, тогаш секуларноста ќе ја награди со почести, богатство и престиж. И затоа да не нè чуди фактот што сектите во Америка доживуваат восхитувачки успех. Многу православни наивно ја идентификуваат секуларноста со „американскиот начин на живот“, којшто е корен на длабоката криза на православието. Таа криза

25

26

го проникнува животот на Црквата. Значи не ì се заканува опасност на самата Црква, зашто таа е благословеното Христово тело, но постои опасност за нејзините членови. Црквата е сведена на материјални, организациски и легалистички преокупации и грижи, на штета на религиозните и духовните; на опсесијата со „имотите“, парите, одбраната на некакви „парохиски права“ против епископите и свештениците во коишто се гледа надворешна опасност за парохијата; сведена е на индиферентност кон мисионерството, воспитните и добротворните потреби на Црквата. Во Црквата се чувствува пасивен, а понекогаш и активен отпор кон сите напори околу продлабочувањето на духовниот и верскиот живот. Црквата се идентификува со фолклорот и народните обичаи. Се забележува егоцентризмот од кој произлегува незаинтересираност за виталните потреби на Црквата.

- Со што се карактеризира еден секуларен член на Црквата?

Секуларниот човек може да биде многу религиозен, да ì биде оддаден на Црквата, редовно да ги посетува богослужбите, да биде дарежлив со своите прилози, да се моли. Тој својот брак свечено ќе го склучи во Црквата, ќе ја освети својата куќа, ќе ги исполни своите религиозни обврски, но сето тоа со дволичност. Сето тоа не го менува фактот дека неговиот светоглед (опфаќајќи ги сите аспекти од неговиот живот - бракот, семејството, куќата, професијата, верските должности) не потекнува од верата што ја исповеда во Црквата, не потекнува од неговото исповедање на верата во воплотувањето, смртта и воскресението на Христос, туку од животната философија, односно од идејата и убедувањето коешто не само што нема ништо заедничко со верата, туку е дури спротивно од неа. Треба само да се набројат неколку клучни вредности на денешната култура: успех, сигурност, конкурентност, добивка, престиж, амбиции - за да се сфати дека тие му се потполно спротивни на целокупниот етос и евангелската инспирација.

- Кога Црквата е секуларизирана? Во кои случаи имаме типично секуларизирана Црква?

Секуларизацијата на Црквата е директно поврзана со загубата на вистинската цел на Црквата. Црква којашто не го лекува човекот, којашто не се грижи за спасението на нејзините членови, туку се грижи за други работи, е секуларизирана Црква. Помрачена е човечката свест за богослужбеното време и начинот на живот. Помрачена е свеста за Црквата како жив богочовечки организам, како жива заедница на Бога и човекот и сите созданија. „Таа станува светска (световна) тогаш, кога се идентификува како религиозна организација. Постои огромна разлика помеѓу Црквата и религијата. Религијата говори за еден безличен Бог кој ги населува Небесата и го управува светот одозгора. А човекот, преку разни ритуали, треба да го задоволува Бога и да воспостави комуникација со Него. Со Црквата не е така. Таа е телото на Христа Кој прими човечка природа, па така, сега постои заедничарење меѓу човекот и Бога во Христовата личност. Секако дека постои и во Црквата доживување на Бог само од религиозна страна. Но, тоа се случува само на пониските степени од духовниот живот, така што кај човекот понатаму постои желба за напредување во заедничарењето и единството со Бога. За разлика од ова, секуларизираната Црква се труди само да ги задоволи религиозните потреби на човекот. Таа се сведува само на убави церемонии, а го пренебрегнува целокупното подвижничко и терапевтско богатство што го поседува Црквата“. Црквата е секуларизирана кога е набљудувана како една идеологија, чијшто систем е неповрзан со животот. Тогаш таа се окупира само со човечки мисли и апстрактни идеи. Но, самата Црква не функционира како идеолошко поле. Таа нема идеи. Дури и да има, макар да бидат тие и најдобрите, најсовршените, сепак таа ги користи за да им се спротивстави на други идеи. Таа го има животот, вистинскиот живот, кој е надминување на смртта. Постојат многумина кои ја деградираат Црквата и ја сведуваат на една социјална организација, поточно, ја сметаат Црквата за највисока институција на една нација, на еден

народ. Тогаш таа се посветовува, ја губи својата вредност. Но, Црквата не може да

27

се смета за институција на нацијата, па дури ни за највисока институција, зашто таа е самата суштина на тој народ, бидејќи националната традиција е нераскинливо поврзана со црковната традиција и членовите на нацијата се и членови на Црквата. Денес постои општа тенденција на секуларната Црква да се гледа како на нешто особено полезно за модерните општествени потреби. Дури и самите беседи и црковното учење се прилагодуваат на потребите на едно општество коешто функционира на човекоцентрични начини, зашто современиот човек се плаши да не биде отфрлен од општеството. И самото богословие го губи својот светотаински и исихастички живот, и добива „ексотеричен“, надворешен карактер. Богословието во Православната црква отсекогаш имало христолошки и пневматолошки карактер. Познанието значи исто што и видението. Да го спознаеме Бога, е исто што и да го гледаме Бога. Догматите се живот на Црквата. Да се богослови, значи да се живее. Меѓутоа, преку разните схоластички учебници, Црквата попримила богословие со антропоцентричен - космоцентричен карактер, преку кој тајната на Бога, тајната на човекот и другите созданија ги објаснува врз основа на природата, вклучувајќи ја човечката логика. Богословието станува световно, ги поприма „квалитетите“ на схоластичкото богословие, кое е во основа богословие на разумот и мислата. Словењето за Бога повеќе претставува философија за Бога, отколку начин на живот. Вниманието е свртено кон естетиката, кон убаво напишаните книги кои се проследени со долги анализи за православната уметност, со проучување на иконописните школи, а додека, пак, подвижништвото, исихастичкиот метод, кој е темелот на секоја православна уметност, е целосно исфрлен од употреба. Се проповеда за постојано причестување со светите тајни без истовремено поврзување на овој напор со степените на духовно усовршување, кои се очистување, просветување и обожување. Се вложуваат напори луѓето да ја сфатат смислата на Божествената Литургија, без претходно да го искусат духот на православната богослужба. Се бара да се отстрани иконостасот, без да се праша која била причината поради која Црквата го востановила иконостасот и тајното читање на молитвите. Црковната уметност престана да го изразува самиот етос и суштината на Црквата и повеќе служи за украс и како декорација за покривање на празниот простор. Иконата е заменета со религиозна слика, односно слика со религиозни мотиви. Во архитектурата не се прави разлика помеѓу бетонска конструкција и византиска градба. Не се гледа ни провалијата која стои помеѓу украсните електрични кандила, од една страна, и оние со масло и фитил, од друга страна. Црковните весници почнуваат да го следат примерот на световните, па во нив не ретко можат да се видат и да се прочитаат разни огласи, брачни понуди, спортски вести, реклами, итн. Свештенството започнува првенствено да се сфаќа како професија и позив, а не како призив и најприроден начин на живот. Зашто вистински пастири на Црквата се обожените, оние кои учествуваат во различни степени, во обожувачката енергија на Бога или оние кои ги прифаќаат обожените и го следат нивното учење. Оние кои се просветлени од Бога, кои се раководени од свој духовен отец, можат да се здобијат со реално познание на другите луѓе и со тоа да им помогнат во лекување на нивните страсти и проблеми. Но, денеска што се случува? Свештенството, под влијание на секуларноста сè повеќе се комерцијализира и ваквата пастирска грижа ја занемарува. На тој начин им овозможува на денешните модерни психолози да ја вршат неговата работа. А, лекувањето и просветувањето на умот не можат да се достигнат преку човекоцентрични методи, совети и психоанализи, својствени за современата психологија. Зашто оној што боледува - е умот човечки, и истиот не може да се излекува со помош на разумот. Тоа би било апсурдно. Умот човечки се лекува и преобразува со помош на благодатта Божја која делува во Црквата. А Црквата е таа којашто треба да се пази од квасот на секуларноста. „Зашто, Црква којашто распнува, наместо да биде распнувана, којашто доживува светска слава, наместо славата на Крстот, Црква којашто паѓа на трите Христови искушенија во пустината, наместо да ги победува, - е секуларизирана Црква. Една таква Црква е осудена да му помага на едно паднато општество да остане во неговата падната состојба; да шири разочарување и очај кај оние кои бараат нешто подлабоко и посуштинско“.

(Продолжува)

28

ОД РИЗНИЦАТА НА СВЕТИТЕ ОТЦИ СВЕТИ ИГНАТИЈ БРЈАНЧАНИНОВ

ЗА СОВЕСТАСовеста е сетило на човечкиот дух, премногу чувствително и светло, кое го разликува

доброто од злото.Ова сетило многу појасно го разликува доброто од злото, отколку умот.Многу потешко е да ја прелажеме совеста, отколку умот.Со прелажаниот ум, поддржан од гревољубивата волја, совеста долго се бори.Совеста е природен закон.Совеста го раководела човекот до пишаниот закон. Паднатото човештво постепено го

усвојувало неправилниот начин на мислење за Бога, за доброто и злото: лажно наречениот разум ì ја предавал својата неправилност на совеста. Пишаниот закон постанал неопходност за раководство кон вистинското Богопознание и Богоугодната активност.

Христовото учење, запечатено со светото крштение, ја исцелува совеста од лукавство, со која гревот ја заразил. Вратеното правилно дејствување на совеста се подражава и возвишува преку следење на Христовото учење.

Здравата состојба и правилното делување на совеста можно е единствено во крилото на Православната црква, затоа што секоја прифатена неправилна мисла има влијание врз совеста: ја пренасочува од правилното дејствување.

Намерните гревови ја затапуваат, оглувуваат и успиваат совеста.Секој грев кој не е очистен преку покајание, остава штетни влијанија врз совеста.Постојаниот и намерен грешен живот како да ја умртвува совеста.Но, целосно да се умртви совеста не е можно. Таа ќе го придружува човекот до

страшниот Христов суд: тогаш таму таа ќе го прекорува својот престапник.Според објаснувањето на светите отци, човечкиот противник, кој се спомнува во

Евангелието според Матеј 5, 25, е токму совеста.Навистина таа е противник, зашто се спротивставува на секој наш противзаконски

потфат.Чувај го мирот со овој противник по твојот пат кон небото, за време на земниот живот,

за да не се претвори во обвинител, во мигот кога ќе се решава твојата вечна судбина.Светото Писмо говори: ,,Верен сведок души спасува“ (Изрек. 14, 25).А верен сведок е непорочната совест - таа ќе ја избави душата која ги слуша нејзините

совети од моментот на грешењето до настапувањето на смртта, но и од вечните маки по смртта.

Како што сечилото на ножот се остри со камен, така совеста се остри со Христа: таа се просветува со изучување, а се изострува со исполнување на евангелските заповеди.

Просветената и со Евангелието изострена совест, подетално и јасно му ги покажува на човекот сите прегрешенија, дури и најмалите.

Не прави му насилство на противникот - совеста! Инаку ќе бидеш лишен од духовната слобода: гревот те заробува и те врзува. Се гневи пророкот за оние, кои преку газење на совеста, си нанесуваат штета самите на себе: ,,Ете, Ефрем е угнетен, поразен е преку суд, оти посака да оди по суетни работи“ (Ос. 5, 11).

Острината на совеста е премногу нежна. Неа треба премногу да ја чуваме. А таа се чува, кога човекот ги исполнува сите барања на совеста, а нарушувањето на било кое барање, според немоќта или нагоните, може да се измие само преку покајните

29

солзи. Ниеден грев немој да го сметаш за безначаен: секој грев е нарушување на Законот Божји, спротивставување на Божјата волја и газење на совеста.

Од негрижата, од безначајните гревови, како што нам ни се чинат, постепено доаѓаме до големите гревови.

Што значи ова? Дали е тоа голем грев? Каков е тој грев? Тоа не е грев! - ете така расудуваат оние, кои не се грижат за своето спасение, зашто одлучуваат да вкусат од гревовното јадење, кое со закон е од Бога забрането. Потпирајќи се на едно такво неосновано судење, тој постојано ја погазува совеста.

Нејзиното острило отапува, нејзината светлина се помрачува, а низ душата се шири мрак и студенило од негрижата и бесчувствителноста.

Бесчувствителноста на крајот станува вообичаена состојба на душата. Душата често станува задоволна од таквата состојба; често мисли дека таквата состојба е угодна на Бога и претставува спокојство за совеста, а всушност, тоа е губење на чувството на благодатниот духовен живот, заспаност и слепило на совеста.

Во една таква состојба на страшно помрачување и бесчувствителност, разните гревови слободно влегуваат во душата и во неа си прават легло за себе.

Гревовите, кои подолго се задржуваат во душата, преминуваат во навика, која е силна како природата, а понекогаш и посилна од неа. Гревовните навики се нарекуваат страсти. Човекот тоа не го забележува, зашто тој на незабележителен начин е прикован со гревовите од сите страни, па така станува нивни роб.

Кој ги занемарува постојаните опомени на совеста, допушта да падне во ропство на гревот, па таквиот само со голем напор, со содејство на особена Божја помош, може да ги раскине оковите на тоа ропство, да ги победи страстите, кои како да се претвориле во природни својства.

Мили чеда, со најголемо внимание и грижа чувајте ја совеста!Чувај ја совеста во односот кон Бога: исполнувај ги сите Божји заповеди, и кога сите

гледаат, и кога никој не гледа, зашто единствениот Бог ја гледа и знае твојата совест.Чувај ја совеста и во односот кон ближните и немој да се задоволуваш само со

надворешните добри односи кон ближните! Барај од себе и твојата совест да се задоволи со таквото однесување. Таа ќе се задоволи тогаш, кога не само делата, туку и твоето срце ќе бидат поставени во односот кон ближните, онака, како што бара Евангелието.

Чувај ја својата совест и во односите кон творенијата: избегнувај ги непотребностите, раскошот, негрижата, имајќи на ум дека сите твари, со кои ти се користиш, се Божја творба и Божји дарови за човекот.

Чувај ја совеста и во односот кон самиот себе. Не заборавај дека ти си - слика и подобие Божјо и дека си должен тој лик да го покажеш на Самиот Бог во чистота и светост.

Колку е страшно, ако Бог не го познае тој лик и ако не најде во него никаква сличност со Себе! Тогаш Он ќе ја изрече пресудата: ,,Не ве познавам“ (Матеј 25, 12). Повредениот лик ќе биде фрлен во неизгасливиот пламен на пеколот.

А бескрајна радост ќе ја исполни онаа душа, која Господ ќе ја признае за слична на Себе, здогледувајќи ја во неа онаа убавина, која Он, според својата бескрајна добрина, ì ја подарил при создавањето, ја воспоставил и ја зголемил при искупувањето и заповедал да биде сочувана во непорочна невиност со оддалечување од секој грев и со запазување на сите евангелски заповеди.

А немолчалив и непристрасен чувар и опоменувач на таквото оддалечување и чување е совеста.

Избор и превод од руски јазик:Протоереј Златко Ангелески

Светиот Константин Идрејски живееше во времето на Турското владеење. Се роди и порасна на херојскиот остров Идра. Неговите родители беа благочестиви православни христијани и го одгледаа со чистите води на верата и љубовта кон Христа и кон татковината.

Сиромаштијата и недостатокот од вработување на островот го принудија, и покрај противењето од мајка му, да се пресели на Родос, за да заработи за обезбедување на неговата иднина и да помогне во својата куќа.

Беше чесен и работлив, и затоа сите го сакаа. Некои негови пријатели го запознаа со турскиот управител на Родос – Хасан Капитан, којшто го вработи во неговиот сарај. Тој се грижеше за коњот на Хасан Беј и секогаш вршеше разни други должности со усрдност.

На една голема веселба Константин се опијани и Хасан Капитан ги покани оџите кои му извршија сунет, односно обрезание, и му облекоа бела чалма ставајќи му го името на управникот, Хасан. Кога се разбуди утрото сфати што се беше случило, но му беше тешко веднаш да реагира. Неговата загриженост се зголеми кога на мајка си ì испрати пари преку некого, којшто ì раскажа за промената на верата на нејзиниот син, и таа огорчена ги фрли парите, се затвори дома

и неутешно плачеше дење и ноќе за она што му се беше случило на нејзиното дете.На Родос, пак, сите негови другари го избегнуваа затоа што го сметаа за јаничар, а

тој многу се огорчуваше.На Идра кога отиде да ја види мајка си, додека одеше накај родителскиот дом, побара

да се напие вода од една сосетка, којашто му даде да се напие, но штом се пооддалечи малку, таа ја скрши стомната што ја извалкаа усните на отпадникот.

Кога стигна кај неговата куќа, тропна на портата и на прашањето од мајка му, кој е, ì одговори: „Јас сум, син ти Хасан, кој дојдов од Родос“. Со скршен глас од болка му одговори: „Не ти отворам. Јас немам син Хасан. Го имам само син ми Константин“.

Само Бог ја знае тагата и болката на младиот Идреец. Без губење на време пак се врати назад на Родос и веднаш отиде во Родии (место во близина на градот Родос), каде што во една пештера се подвизуваше еден стар духовник. Клекнувајќи на колена тој му го исповедаше гревот и духовникот му даде разрешување и соодветни совети за да знае што треба да прави отсега па натаму.

Ја фрли чалмата и турската облека и качувајќи се на еден брод отиде најпрво во Кримеа и потоа во Константинопол (Цариград, денешен Истанбул) каде што патријархот-маченик свети Григориј V го посоветува да оди на Света Гора и да остане таму засекогаш.

Откако престојуваше во манастирот Ивирон живеејќи со големо покајание, молитва и подвизи каде што ја доби и монашката схима, со дозвола на неговиот духовник, пак се врати на Родос со цврста одлука да отиде кај Хасан Капитан и да му каже дека е христијанин и дека како христијанин ќе умре.

Дојде благословениот час. Се најде пред некогашниот негов газда, страшниот управник на Родос, Хасан. Со вера и неопислива храброст му рече: „Хасан Беј, јас сум твојот

некогашен слуга, Константин од Идра, когошто со измама го направивте муслиман.

30

Свети Константин Идрејски

Ти ја враќам лажната твоја религија и ти кажувам дека сум христијанин и како христијанин ќе умрам“. Хасан се шаштиса. Гледајќи го Константина како му ја фрла в лице муслиманската чалма неверојатно се разгневи и се нафрли врз Константина удирајќи го со тупаници и клоци. Во просторијата за куњушарите имаше еден мрачен подрум, што го викаа зандана. Зандана на турски значи темнина. Таму почнаа деноноќно страшно да го измачуваат. Најпосле го врзаа за едно стебло од дрво ставајќи му ги нозете во две дупки. Тој претрпе сè со непрестајни молитви. Една ноќ заблеска затворот од небесна светлина и неговите нозе се ослободија од оковите. Турците и христијаните кои беа во затворот се зачудија. По пет месеци пак го донесоа пред

турскиот управник и откако со истата вера и храброст пак ја исповедаше неговата христијанска вера, повторно беше фрлен во затвор и на 14 ноември 1800 година, по заповед на султанот, претрпе маченичка смрт со бесење, што се случи според едни во местото Колона, а според други во Мандраки. Го целиваше својот крст и се молеше, а кога мачителот отиде да му го земе, Константин го фрли на јаворот, за да не падне во нечисти раце. Тогаш Константин имаше 30 години кога го обесија на јаворот. Раскажуваат и Турците и христијаните дека, во таа ноќ на мачеништвото на Константин голем светол крст го облеал јаворот со светлина. Наредната година еден силен ураган издувал под јаворот и по краток временски период управникот Хасан Беј умрел од лоша болест.

Тогашниот родоски митрополит Агапиј и првенците на Родос ги побараа светите мошти и ги закопаа со големи почести зад храмот на Воведението во Ниохори. Подоцна беше откриена мермерната плоча што ја беше ставил врз гробот на светителот неговиот сожител Константин Кафас, која денес е вградена во истиот храм.

„Овој гроб е на светиот новомаченик Константин Идрејски, платена од Константин Идрејски Кафас“.

Ова го имаше напишано сожителот на светителот на гробната плоча. По три години дојде на Родос мајката на светителот и ги зеде моштите на нејзиниот син со себе заедно со препорачаното писмо на родоскиот митрополит Агапиј и ги пренесе на Идра, сместувајќи ги во манастирот на Пресвета Богородица, каде што постојат и денес во златен реликвијар. Тогашниот свештеник на Ниохори, поп Јани, ја задржа коската од лактот на маченикот која се чува во сребрена кутија до денес во олтарот на црквата.

По еден век Вселенската Патријаршија официјално го вброи Константина во хорот на светите новомаченици и одреди неговиот спомен да се слави на 14 ноември, на денот на неговото бесење.

По неговите свети молитви, Господ да нè помилува и спаси. Амин! Тропар, глас 1:Светлиот потомок на Идра и на Родос пофалба, и слава на новомачениците -

Константина го почитуваме, со химни и песни духовни, неговиот спомен го извршуваме, за да добиеме богата награда, кон Бога повикувајќи: слава на Христа Кој те прослави, слава на Оној што те укрепи и во последните времиња те овенча.

Превод од новогрчки јазик: Ѓакон Јани Мулев

31

32

Протоереј Златко Ангелески

Кога нашата Црква го празнува Отсекувањето на главата на чесниот, славен пророк, претеча и крстител Господов Јован, ние, всушност, се сеќаваме на маченичката смрт на овој голем светител на Христовата Црква, за кого Самиот Спасител рекол: ,,меѓу родените од жена не се јавил поголем од Јована Крстител“ (Матеј 11, 11).

Свети Јован се родил со одредена цел и задача: да биде Христов Претеча. Во одредено време, тој се појавил на бреговите од реката Јордан, повикувајќи ги луѓето

да се покајат за гревовите и да прават добри дела, за да можат достојно да го дочекаат Спасителот на светот. Сите, кои искрено се каеле, тој ги крштевал во Јордан. Неговиот повик бил неумолив. ,,Родете плодови достојни за покајание!... Веќе и секирата стои кај коренот на дрвјата; и секое дрво, што не дава добар плод, се сече и фрла во оган“ (Лука 3, 8-9). За него Спасителот рекол: ,,Ете, Јас го праќам Мојот ангел пред лицето Твое; тој ќе го приготви патот Твој пред Тебе“ (Матеј 11, 10).

Неговиот необичен, аскетски изглед: испостеното тело и изгорено од сонцето, строгиот и продорлив поглед, моќниот и убедителен глас, како и неговата непосредност, отвореност и бестрашност во застапувањето на Божјата правда и Вистина, сето тоа ги привлекувало луѓето кон него дури и од најоддалечените краеви. Тој длабоко навлегувал во срцето на секого и секому, јасно како во огледало, му ја предочувал состојбата на неговата душа, не криејќи ништо. На таков начин тој стекнал мал број на воодушевени следбеници - свои ученици, а многу повеќе непријатели и противници, кои не сакале да се одречат од своите маани и недостатоци, со кои веќе биле сродени, сметајќи дека тие се нивната втора природа.

Јован знаел за Христос. Тие биле во роднинска врска. По смртта на своите родители, тој заминал во пустина, каде што преку пост и молитва се подготвувал

33

за својата служба - Претеча Христов. Уште пред да Го здогледа Христа во Јорданската долина, тој им говорел на своите слушатели: ,,Јас ве крштевам со вода; но иде посилен од мене, Кому не сум достоен да Му ги одврзам ни ремчињата на обувките Негови: Он ќе ве крсти со Дух Свети и со оган“ (Лука 3, 16). А кога во една прилика забележал како Христос поминува во близина, им рекол на своите ученици: „Ене го Јагнето Божјо, Кое ги зема врз Себе гревовите на светот!“.

Но, еден ден и Самиот Спасител дошол при Јована за да се крсти. Јован, најпрво, се спротивставил на тоа, говорејќи: ,,Јас треба од Тебе да бидам крстен, а Ти при мене ли доаѓаш?“ (Матеј 3, 19). Иако бил без грев, Христос сакал да се крсти, па со тоа, како што е кажано, ,,да ја исполни секоја правда“, односно, да им покаже на другите добар пример, како треба и тие да постапуваат. Освен тоа, Господ знаел дека, за време на Крштението, Он ќе ја добие првата и моќна потврда за својата божествена мисија на земјата.

И навистина, кога по Крштението излегол на брегот, одеднаш се отворило небото и од облакот се слушнал гласот на Бог Отец: ,,Овој е Мојот возљубен Син, Кој е по Мојата волја!“ (Матеј 3, 17). Второто Лице од Света Троица, Христос Господ, бил на брегот, а третото Лице од Света Троица - Светиот Дух, лебдел во воздухот во вид на гулаб. Откако е светот и векот, тогаш за прв пат, на видлив начин се покажале сите три Лица на Света Троица. Затоа Христовото крштевање уште се вика и Богојавление или Света Троица.

Како што со изгрејсонцето месечината ја губи својата светлина, така и со појавата на Сонцето на Правдата - Спасителот, почнал да бледнее и да исчезнува сјајот на Неговиот Претеча. Свети Јован знаел дека неговата мисија е завршена, но тој уште еден извесен период ги поучувал луѓето. Сепак, насилната смрт му се приближувала сè побрзо.

Во тоа време, на власт во Јудеја бил Ирод Антипа, син на оној Ирод, кој кога се родил Христос, ги убил сите машки деца во околината на Витлеем, кои биле до две години старост. Како и неговиот татко, и Ирод Антипа бил жеден за власт, а освен тоа бил и сладострастен и суеверен, а на моменти и суров и крвожеден.

Најпрво, тој бил оженет со ќерката на сирискиот цар Арета. Но, кога бил на една своја службена посета на Рим, чија власт ја признавал, тој ноќевал кај Филип, својот брат по татко, и на прв поглед се загледал во неговата жена Иродијада, без да има и најмалку совест дека таа веќе има возрасна ќерка по име Саломија. Враќајќи се во својата земја, тој ја грабнал Иродијада и почнал да живее со неа, додека својата законска жена ја вратил кај нејзиниот татко.

Со оваа незаконска врска тој ја навлекол врз себе омразата и осудата од народот, зашто бракот меѓу блиските роднини бил строго забранет. Народот, потајно, ги проколнувал и царот и царицата, но формално, бил должен да им оддава должна почит. Но, се нашол еден човек кој не умеел да молчи. Тој бил Христовиот Претеча Јован, кој на царот му порачувал: ,,Не можеш да ја имаш за своја жената од Филип, твојот брат!“. Сфаќајќи дека пророкот е во право, иако не му било сеедно, царот, сепак, ништо не преземал против Јован.

Но, свети Јован набргу ја навредил и самата царица, која не му останала должна, туку му се осветила на најсуров начин.

Преданието ни говори дека Иродијада, со својата придружба, еднаш била во прошетка во близина на тврдината Махерон, во која Ирод, во тој период, го имал преселено целиот свој дворец. Според тогашниот обичај, неа ја носеле шестмина силни мажи во царска носилка, додека нејзините придружнички ја ладеле со лепези. Царицата била облечена во свила и кадифе и накитена со злато и сребро. Во близината на една река, недалеку од патот по кој се движела царицата, се наоѓал пророкот Јован, заедно со неколку свои ученици, опкружен од слушатели, кои ги поучувал. Кога доаѓала царицата, целиот народ паѓал на колена, за да ì оддаде почит на господарката. Така направиле и Јовановите ученици, па и народот, кој дотогаш бил поучуван да живее свет и богоугоден живот. Исправен на нозе останал само еден човек - свети Јован

34

Претеча. Тој не сакал да ì упати никаков знак на почитување, туку, напротив, ја осудил пред сите, извикувајќи:

- Блудницо!...Овие зборови ја погодиле царицата како гром од ведро небо. Разгневена и

разбеснета, таа им наредила на носачите да ја вратат веднаш во тврдината. Со хистерично плачење, таа побарала од Ирод веднаш да го затвори светиот Јован.

Иако Ирод пред тоа особено го почитувал свети Јован и се плашел од него, зашто знаел дека е свет човек, на инсистирање од царицата, како слаб карактерен човек, за да не ја навреди и тој, издал наредба свети Јован да биде затворен.

Нема податок колку време свети Јован поминал во затворот, но познато е дека Ирод неколку пати го посетувал, разговарал со него, а понекогаш барал совети и истите ги применувал во животот. Секако, тој имал намера малку да почека, да се смири ситуацијата, зашто очекувал да ì помине лутината на Иродијада, па тогаш да го пушти Јована на слобода.

Но, царицата не подготвувала ништо добро. Таа, едноставно, кроела планови како да го снема од земјата.

Можност за освета ì се пружила кога Ирод го славел својот роденден. Славењето на родендените не бил јудејски обичај. Грците и Римјаните најразвратно ги прославувале своите родендени, повикувајќи ги на гозба поетите, кои читале свои стихови, а имало и акробати, кои ги развеселувале гостите. Овој обичај го вовел Ирод, имајќи желба во сè да ги имитира своите властодршци од Рим.

На роденденот Ирод повикал само мажи, најверојатно, за да бидат слободни во своето однесување. Во еден момент, некој од гостите му рекол:

- Сè е на високо ниво. Само да имаше уште и танчерки, тогаш би било исто како во Рим.

Ирод веднаш ја повикал Саломија, ќерката на Иродијада од првиот брак, која повеќе наликувала на девојче, отколку на зрела девојка, па побарал од неа да одигра еден танц. Дали нејзиниот танц бил навистина добар, или на пијаните гости така им се причинило - не е познато. Важно е тоа што, пијаниот цар на својата поќерка ì ветил награда каква што ќе посака, ,,па макар и половината од своето царство“.

Девојката излегла и ја прашала својата мајка каков подарок да бара. Оваа, пак, како да го чекала ова, па подготвено ì одговорила: ,,Барај ја сега и веднаш, овде, на послужавник да ти ја донесе главата на Јован Крстител“. Речено - сторено! Збунет од ова неочекувано барање, зашто царскиот збор не се порекнува, а во желба да им угоди на пијаните гости, а не на Бога, Ирод наредил да го заколат Јован во затворот.

Отсечената Јованова глава, завиткана во марама, од која сè уште се цедела крвта, ја ставиле на сребрен послужавник и ì ја дале на Саломија, а таа на својата мајка. Преданието говори дека Иродијада, со злобна насмевка, долго ја гледала крвавата глава, а на крајот, во знак на своја целосна победа, со игла му го прободувала јазикот.

Ова гнасно злосторство, по сè изгледа, со ништо не го расипало доброто расположение на дворските господа, кои ги продолжиле своите оргии. Јовановото тело неговите ученици го изнесле од затворот и чесно го погребале. Некоја богобојазлива слугинка тајно ја изнела главата на Пророкот од дворецот и привремено ја погребала на некое скришно место. По неколку години ја пронашле, но повторно ја загубиле. Така, црковната историја забележала неколку наоѓања на неговата света глава.

Доколку сето ова се завршеше вака, некој би можел да каже: ,,Ете, злото победува во светот!“ Меѓутоа, со тоа не се завршило. Кога Му јавиле на Христос што се случило со Претеча, Он заминал во пустината, па таму, во самотија, тагувал за големиот праведник.

Во политичкиот живот на Галилеја настанале промени и компликации. Против царот Ирод завојувал неговиот поранешен дедо, царот на Сирија Арета, за да

35

му се освети за бркањето на неговата ќерка. Во таа битка Ирод немал среќа, претрпел пораз и загубил една погранична област. Сиот народ говорел: ,,Бог го казни, зашто го уби Јован!“

Но, несреќата никогаш не оди осамена, туку најчесто во друштво. Иродијада посакала да ја добие титулата ,,царица“ од Рим. Народот ја нарекувал царица, но официјалната, римска власт, не му ја признавала на Ирод таа титула. Иако Ирод, по неуспешната битка, многу загубил од својот поранешен углед, на навалување на својата незаконска жена, тргнал во Рим и ја побарал царската титула. Тогашниот римски цар Калигула се распрашал за неговото однесување и владеење во далечната римска провинција - Јудеја, и кога добил извештај за многуте грешки и неправедности, па и за насилствата кои ги спровел врз поданиците, го лишил Ирода од дотогашната положба и го испратил во прогонство во Галија, во денешниот град Лион. Таму, веднаш по него, била депортирана и неговата жена Иродијада. И тука, под надзор на римските легионери, Ирод поминувал тежок и мачен живот и се разболел од тешка и неизлечива болест. Според преданието, делови од неговото тело се распаѓале од коските. И така, починал во најтешки маки.

И Иродијата ја снашла онаква смрт, каква што заслужила. Еден ден, додека ја преминувала смрзнатата река со товар од дрва, одеднаш мразот се скршил под неа. Залудно се обидувала да се спаси, фаќајќи се за парчињата мраз, кои се кршеле на сите страни. На крајот, едно поголемо парче мраз ја приклештило и ì ја пресекло главата, која останала да лежи замрзната на мразот, како доказ дека ,,Бог е бавен, но достижен“ и дека ,,Бог никому должен не останува“. На ваков начин е потврдена точноста на уште една народна мудра изрека: ,,Прави добро - не кај се! Прави лошо - надевај се!“. Со слична смрт, со каква умрел свети Јован, умрела и Иродијада!

Околу две илјади години нè делат од трагичната смрт на светиот пророк Јован. Неговото име со златни букви е запишано во Книгата на животот. Во Небесната Црква, на трето место, веднаш по Пресвета Богородица, се наоѓа свети Јован Крстител. И на земјава неговото име е славно, свето и возвишено. Кој ќе ги изброи храмовите по светот, кои се посветени во негова чест? По целиот свет многу луѓе го носат неговото свето име и го слават и неговиот именден, а многу семејства го слават како своја домашна слава. Свети Јован бил чист и возвишен за време на својот живот, таков е и денес, а таков ќе остане и во вечноста, по воскресението.

Но, што се случило со останатите учесници на оваа мрачна трагедија: со Ирод, Иродијада и Саломија? Тие останале како симболи на злото, гревот и порокот во светот, како претставници на мрачните и нечисти сили, како сатанско оружје, со чија помош тој врши зло во светот. Со еден збор, тие ни покажуваат какви не треба ние да бидеме.

36

Во септември пред неколку години во Онколошкиот оддел на Универзитетската болница во Риос владееше голем неред. Малиот Димитарче неодложно го бараше болничкиот свештеник. Сакаше задолжително да се причести.

Имаше 13 години. Речиси година и пол се наоѓаше на таа клиника. Една мала главоболка го доведе тука. Лекарите дијагнозираа рак на мозокот. Неговото потекло беше од Фиери, од Албанија. Неговите родители беа некрстени. Неколку години живееја во Патра. Тој, за кусо време по неговото доаѓање во болницата, посака да се крсти. Слушна за Христа и сакаше да стане Негово „дете“. Се крсти „Во името на Отецот, и Синот, и Светиот Дух“, се разбира откако беше поучен во верата.

Сите го засакаа на клиниката. Ракот напредуваше брзо и веќе го беше лишил од видот. Воопшто не гледаше, ништо и никого. Но слушаше со големо и чудесно трпение. Не се жалеше. Велеше дека Бог го љуби многу. Се молеше и ги молеше неговите родители да го прават истото.

Сите кои го посетуваа сфаќаа дека ова дете не е обично. Постојано зборуваше за Бога. Секогаш беше љубезен и радосен. Неговото лице блескаше. Сакаше често да се причестува со Светите Дарови. Кога понекогаш мајка му ќе беше во некој друг дел од клиниката, викаше: „Мајко, дојди брзо. Доаѓа попчето со Христос. Се качува по скалите. Дојди да ме подготвиш“. И така и се случуваше. Свештеникот доаѓаше и го наоѓаше Димитарче седнат на креветот, со отворена уста како побожно се прекрстува. Иако не го знаеше точното време кога ќе дојде свештеникот со Чесните Дарови, со дарот на прозорливост го гледаше како доаѓа, и покрај тоа што имаше две затворени врати што ја делеа собата од ходникот од каде што доаѓаше свештеникот. Тоа го потврдува и побожната госпоѓа Марија Галиацату којашто доброволно се грижеше за ова дете. „Госпоѓо Марија, сакам да ви кажам нешто“, - ì рече еднаш. „Кога доаѓа попчето со Христос, го гледам на скалите како се качува и до него гледам два високи, убави човека во бела облека кои се наклонуваат кон Светиот Путир и со раширени раце го пазат“.

Еднаш лекарот го праша: „Како си, Димитарче, како ти оди?“ Му одговори: „Господине лекар, меже ли да ви кажам нешто одблизу? Јас сум добар. А вие не грижете се што замина вашата сопруга. Бог ќе биде со вас зашто сте добар човек“. Лекарот остана неподвижен некое време. Никој не знаеше за тажниот настан што се случи претходниот ден во неговиот дом, за тоа, дека неговата жена го напушти и зеде друг маж.

„Тоа е дете Божјо“ – велеа оние кои го познаваа.Кога се причести за последен пат не можеше веќе да седи исправен на креветот

но со радост и копнеж Го прими Христа лежејќи на креветот. „Благодарам многу“, - прошепоти и потоа се упокои.

Свештеникот, кој, кога отиде утредента на гробиштата за да му изврши на Димитарче трисагија, рече: „Првпат во мојот живот гледам вакво тело. Неговото лице е насмеано, блеска и има боја на килибар“.

Неговите родители многу Го засакаа Христа и сакаат и тие да се крстат.

Превод од грчки:Ѓакон Јани Мулев

Наслов на изворникот:Ασκητές μέσα στον κόσμο Α΄,

Άγιον Όρος, 2008

Мало дете со дар на прозорливост

37

• Знаеш ли, чедо мое, зошто се затвораат облаците тогаш, кога полињата се жедни за дожд, а се отвораат тогаш, кога полињата не сакаат дожд?• Од злосторството на луѓето се збуни и природата, и го напушти својот ред.• Знаеш ли, чедо мое, зошто нивите донесуваат тежок плод на пролет, а во лето даваат јалова жетва?• Затоа што и ќерќите човечки го замразија плодот на својата утроба, и го убиваат уште во цутот.• Знаеш ли, чедо мое, зошто изворите пресушуваат, и зошто плодовите на земјата ја немаат повеќе онаа сладост, што ја имаа порано?• Поради гревот човечки, од кого влезе немоќта во сета природа.• Знаеш ли, чедо мое, зошто

победоносниот народ трпи порази од својата неслога и раздор, и јаде леб загорчен од солзи и пакост?• Затоа што ги победил душманите околу себе, а не ги победил во себе.• Знаеш ли, чедо мое, зошто мајката ги храни, а не може да ги нахрани своите деца?• Затоа што, доејќи ги не им пее љубовна песна, туку песна на омраза кон соседот.• Знаеш ли, чедо мое, зошто луѓето станаа грди и ја изгубија убавината на своите претци?• Затоа што го отфрлија ликот Божји, што однатре од душата ја прави убавината на ликот, и облекоа земски лик.• Знаеш ли, чедо мое, зошто се умножија болестите и страшните помори?• Затоа што луѓето почнаа да сметаат дека здравјето е грабање од природата, а не дар од Бога. А она што се граба со мака, со двојна мака мора и да се чува.• Знаеш ли, чедо мое, зошто луѓето се борат за земја, и не се срамат од својата еднаквост со кртовите? • Затоа што земјата им никнува низ срцето, па очите го гледаат само она што расте во срцето. И затоа што, чедо мое, гревот премногу ги изнемоштел за борба за небото.• Не плачи, чедо мое, набрзо ќе доде Господ и ќе уреди сè.

Превод од српски јазик: Ѓакон Јани МулевНаслов на изворникот: Владика Николај, Молитве на језеру, ПЕТРОВГРАД, 2003

не плачи, чедо мое, набрзо ќе доде Господ и ќе уреди сè

Епископ Николај Охридски и Жички

38

Н. Е. Пестов

„И старците ваши ќе сонуваат соништа“ (Д.А. 2, 17)

Душевниот живот на човекот не прекинува ниту во сонот. Па не може ни да се прекине зашто душата е бесмртна. Само што во сонот ни е одземена нашата волја во однос на телото, и наместо обичната свест се појавува таканаречената потсвест.

Дека животот на душата не прекинува, докажуваат соништата. Треба да се забележи, дека во текот на сонот, нема период кога човекот не би видел со внатрешното око било какви ликови и не би ги преживеал тие или некои други духовни чувства.

Кој сака да го провери ова, нека си постави за цел: во моментот кога прекинува сонот, со умот да го фати крајот на сонот. При силен волев напор ова успева.

Значи, во сонот не прекинува душевниот живот, само добива други форми. Животот на душата во сон е оригинален: па така, од нас прифатените зборови во

сон – тоа не се зборови, туку мисли кои ни доаѓаат од некаде. Како да се објаснат лошите соништа и треба ли да им се придава некакво значење

на соништата? Свети Симеон Нов Богослов пишува: „Со што се занимава душата и што зборува

најаве, за тоа мечтае или философира и во сон: ако го поминува цел ден во грижи за човечки дела, со нив се занимава и во сон; доколку сето време го поминува поучувајќи се во божествени и небесни работи, тогаш и во сон навлегува во нив и се умудрува со виденија.“

Длабокиот психолог, отец Александар Елчанинов, го пишува следново:„Во сонот, кога згаснува нашата нормална свест, губиме контрола над себе; кога

сме потполно искрени и од ништо не се срамиме – тогаш од длабочините испливуваат потсвесните основи на нашето битие, се разголуваат најдлабоките слоеви на душата, и ние, повеќе од било кога, остануваме сами пред себе. Карактеристичните за нашите соништа ликови, виденија и душевни состојби – се најверодостојните, и со ништо несокриени манифестации на нашата вистинска личност.

Се разбира, овде треба да ги разликуваме чисто психолошките феномени (како што се молитвите и црковните химни по долгите црковни служби), исто така и – простото влијание на нашата физиологија, на која сме ì потчинети, на пример, кошмарите кои ги имаме при болест. Но при доволно објективно и успешно оценување на карактерот и суштината на нашите соништа, многу можат да ни помогнат да се спознаеме себеси и да си ги отвориме очите“.

Па така, соништата до извесен степен можат да ја карактеризираат чистотата на нашата душа. Можеме да забележиме, дека најаве можеби ни се заканува осквернување или било каков грев. Но со зачуденост забележуваме, дека во сон можеме да паднеме во такви гревови, кои не би ги направиле најаве. Тоа е показател дека очистувањето на нашата душа е сè уште површно, и во длабочините сè уште се крие гревот.

Светите отци велат, дека само при целосно очистување на срцето, соништата секогаш ќе бидат чисти и светли.

39

Па така, карактерот на соништата одговара на духовната состојба на човекот најаве.

Ако човекот не живее со Бога и не го има во себе Неговиот Дух, тогаш тој најаве се наоѓа под власт на страстите, пристрастноста, немирот и суетата. Поинаку кажано, тој се наоѓа во власта или под влијание на лукавиот дух, којшто постојано му влева мисли и чувства.

Истото, злиот дух продолжува да му го прави на човекот и во сон. Овде му е уште полесно да владее со душата, затоа што волјата на човекот е ослабната. За да ја исмее бедната, од него поробена душа, злиот дух ја присилува да доживува неубави, понекогаш ужасни состојби, според нечистите мисли и чувства, кои си ги допуштала душата најаве.

Ете зошто светите отци, како општо правило, забрануваат да им се дава било какво значење на соништата и да се раскажуваат на друг, сметајќи ги за откровенија од одондестраниот свет.

Но за луѓето кои имаат жива вера и будно се стремат секогаш да го имаат во себе Светиот Дух, соништата го немаат ова значење.

Кога апостолот Петар ја кажал својата јавна проповед за Христос, во денот на слегувањето на Светот Дух, тој ја опишал духовната состојба на оние кои поверувале во Христос со следниве зборови, од книгата на пророкот Јоил:

„И ете во последните дни, рече Бог, ќе излеам од Мојот Дух на секое тело и ќе пророкуваат синовите ваши и ќерките ваши, и младичите ваши ќе имаат виденија и старците ваши ќе сонуваат соништа“ (Дела 2, 17; Јоил 2, 28-32).

Затоа свети Симеон Нови Богослов ги поистоветува соништата на духоносните луѓе со вистинските виденија и Божествените откровенија.

Свети Никита Ститат (ученик на Свети Симеон Нови Богослов) ги дели соништата на: 1) обични соништа, 2) „виденија“ и 3) „откровенија.“

Обични соништа имаат обичните луѓе, кои им се потчинети на страстите; како што беше кажано погоре, во тие соништа има многу нечистотија и измама. Тие

40

соништа треба да се презираат. Еве што вели архиепископот Јован за соништата кај непреобразениот

„надворешен“ човек: „Преку своите соништа човек може да се увери каква пустош и ништожност

живеат во неговата душа. Од таква празнотија (некогаш и поголема) е исполнета реалноста на луѓето... Луѓето не се ни свесни дека сите нивни желби, расположенија, проекции и умствени комбинации се безблагодатни.“

„Виденија“ добиваат луѓето кои се стремат кон очистување на своите душевни простори. На тие луѓе Господ им испраќа соништа, па преку видението во сон тие повеќе да ја остваруваат Божествената волја и да се стремат кон духовно издигнување.

„Откровенија“ добиваат совршените луѓе, кои се исполнети со Светиот Дух, коишто со крајно воздржување го достигнале степенот на Божјите пророци.

Притоа треба да се забележи дека, сонот на таквите христијани не е сличен на нашиот обичен сон. Па така преп. Варсонуфиј Велики и Јован пишуваат: „Кој го чува стадото, слично како Јаков, односно, е внимателен кон своите чувства и мисли, од таквиот бега сонот (1. Мојс. 31, 40 – „сонот ми бегаше од очите“).

Таквиот и кога ќе заспие малку, неговиот сон е како кај друг бдеењето; зашто огнот на срцето не му допушта да потоне во сон, и тој воспева заедно со Давид: „Просвети ги очите мои, за да не заспијат некако со сон смртен“ (Псал. 12, 40). Оној кој ја достигнал таквата вера и веќе ја вкусил нејзината сладост, тој го разбира и кажаното; таквиот човек не се опива од сетилниот сон, туку само го користи природниот“.

За нас, пак, кои во значителна мера сè уште се наоѓаме под влијание на лукавиот дух, важи гореспомнатото правило на светите отци – да не им придаваме никакво значење на обичните соништа.

Но сепак, по милоста Божја, ние често гледаме и чувствуваме како Бог најаве нè вразумува, па така и за некои соништа треба да се подзамислиме и да се обидеме да си ги објасниме: не ме изобличува ли Господ преку овој сон за некој грев, пристрасност или слабост? Да не сака Он во нешто да ме вразуми или да ме предупреди за нешто?

Се разбира, сите наши соништа должни сме да ги чуваме во тајност. Само на духовниот отец или старец, или на лице кое е опитно во духовниот живот, може да му ги раскажеме соништата за од него да добиеме објаснување на оние соништа, за кои чувствуваме посебно значење.

Па така, некогаш барале толкување на нивните соништа: од праведниот Јосиф – Египетскиот фараон, а од пророкот Даниил – царот Навуходоносор (1. Мојс. 41, Дан. 4).

Во врска со расудувањето за соништата – дали се благодатни или се од лукавиот, како и воопшто за сите натприродни јавувања, кај монасите на Стариот Атон постои правило: „Не прифаќај и не отфрлај“.

Ова мудро правило го избавува човекот од гордост и превознесување, доколку таквите јавувања ì се припишат на благодатта; а исто така се избавува и од хулење на благодатта, доколку навистина имало пројавување на благодатта.

Превод од руски јазик: Ѓакон Јани МулевНаслов на изворникот: О Сновидениях, Как Христианин должен относитъся к сновидениям, Благо, Москва, 2000.

41

Протопрезвитер Александар Шмеман

Последни зборови Отец Александар Шмеман ја служеше Божествената литургија за последен пат на Денот на благодарноста. Ова беше особено погодно, бидејќи отец Александар целиот свој живот го посвети на проучување, пишување и проповедање за Евхаристијата, за зборот евхаристија што на грчки значи благодарност. На крајот од Литургијата, отец Александар извади од својот џеб кратко напишана проповед, во вид на молитва, која пристапи да ја чита. Ова беше невообичен настан, бидејќи отецот никогаш не ги запишуваше своите литургиски проповеди, туку ги изрекуваше без претходна подготовка. Ова беа неговите зборови, за кои се востанови дека се последните што тој ги изговорил од амвонот на Црквата:

Ти благодариме, Господи! Секој што е способен да изрази благодарност е способен за спасение и внатрешна радост. Ти благодариме, Господи, што ја прифати оваа Евхаристија, што ние ì ја понудивме на Светата Троица, Отецот, и Синот и Светиот Дух, и која ги исполни нашите срца со радоста, мирот и праведноста на Светата Троица. Ти благодариме, Господи, што се откри во нас и што ни даде однапред да го вкусиме Твоето царство. Ти благодариме, Господи, што нè обедини еден со друг да Ти служиме Тебе и на Твојата Света црква. Ти благодариме, Господи, што ни помогна да ги надминеме сите тешкотии, тензии, страсти, искушенија и да ги обновиме мирот, меѓусебната љубов и споделувањето на радоста од заедницата со Светиот Дух. Ти благодариме, Господи, за страдањата што ни ги подари, затоа што тие нè очистуваат од себичноста и нè потсетуваат на единствената работа што ни е потребна – Твоето вечно царство. Ти благодариме, Господи, што ни ја даде оваа земја, каде што сме слободни да Ти богослужиме Тебе. Ти благодариме, Господи, за ова училиште, каде што името на Бога се објавува.

Ти благодариме, Господи, за нашите семејства: за сопрузите, сопругите и особено за децата кои нè учат како да го славиме Твоето свето име со радост, работа и света врева.

Ти благодариме, Господи, за секој и за сè.Голем си, Господи, и чудесни се Твоите дела, и ниеден збор не е доволен да ги

објави Твоите чудеса.

Господи, добро е да се биде овде! Амин.

Превод од англиски јазик:Бобан Митевски, дипл. теологНаслов на оригиналот:Protopresbyter Alexander SchmemannFinal words:Thank You, O Lord!

42

Ѓакон Влатко Стоименов

Познато е дека кај старите Јудеи и кај незнабожците, свештениците, односно жреците, при обредите на култот носеле посебна облека, која се разликувала од секојдневната. Самиот збор „одежда“ кај поголемиот број византиски писатели главно ја означува скапоцената облека на царевите и на клириците. Според некои, пак, терминот „одежда“ ги означува покривалата на Светата Трпеза и на Светите садови кај Византијците. Во секој случај, во сите религии среќаваме јасно изразена идеја дека, како што не треба да се појавуваме пред Бога со душа исполнета со обични земни мисли, така не треба и телесно да му се приближуваме носејќи ја секојдневната вообичаена облека. Тоа особено важи за свештенослужителите на христијанската Црква, кои според избраноста се посредници помеѓу Бога и народот. На тој начин облеката добива посебно религиско значење, кое извира од прастарото поимање дека на некој начин таа станува сопственост на човековата личност. За разлика од секојдневната облека, богослужбените одежди во својата основа го истакнуваат пред сè чувството дека човекот облечен во нив дејствува во потполно различна област од обичната, секојдневната или светската, значи, во областа на „свештеното“.

Оттука, христијанската Црква преку символиката на свештените одежди, кои на некој начин го претставуваат изразот на внатрешниот човек, истакнува дека тие, вака облечениот клирик, го прават одговорен пред Бога и Црквата и ги изобразуваат христијанските доблести кои треба да ги поседува свештениот клир.

Што се однесува, пак, до потеклото на свештените одежди, досега се изградени три теории. Според едната, Самиот Господ и апостолите уште од самиот почеток го одредиле начинот на облекување на христијанскиот клир. За таквите тврдења немаме никакви податоци од Светото Писмо. Според втората теорија, одеждите настанале по углед на старозаветните одежди кои Бог преку Мојсеј ги заповедал и одредил за Првосвештениците и свештениците при Скинијата на Заветот. Но и ова тврдење нема вистинска историска основа, освен случајни совпаѓања во некои детали.

43

И според третата, која изгледа е и најточна, облеката на христијанскиот клир својот почеток го добила од вообичаениот начин на облекување на народот во тоа време. Зашто во самиот почеток на христијанството немало разлика во начинот на облекување меѓу лаиците и клириците. Единствено во недела (и на празниците) се земала чиста (но вообичаена) облека. Дури во IV век може јасно да се зборува за посебна богослужбена облека на клириците.

За боите на одеждите користени во православното богослужение и за нивната символика, најаргументирано зборува свети Симеон Солунски.

Белата боја за свештените одежди особено била во употреба до IX век со разни свилени, златни и сребрени украси кои обилно се ставани на одеждите. Од IX век се употребуваат и разни други бои за горните делови на одеждата, додека стихарот (првата одежда која го покрива целото тело од вратот до долу) останува и понатаму со исклучиво бела боја. Во деновите кога се сеќаваме на апостолите и на мачениците се користат одежди од црвена боја; во деновите на преподобните - зелена, а во празниците посветени на Пресвета Богородица - сини.

Според свети Симеон Солунски, белите одежди се символ на чистотата и на благодатната светлина, тие се символ на чистотата на живеење на самиот свештеник и символ на светлината на Божјата благодат. Црвената одежда го има значењето на крвта која ја пролиле Христос и Неговите маченици и светители; зелената боја е символ на надежта на вечното блаженство, кое го стекнавме по

заслуга на Исуса Христа и со дарот на Светиот Дух, но таа е и символ на подвигот на преподобните кои целиот живот се труделе во добрата надеж за спасение. Сината боја е символ на рајската и небесната слава со која веќе се удостоила Пресвета Богородица. И најпосле, темноцрвената (пурпурната), виолетовата или црната боја, која главно се користи за време на постот и во деновите кога се сеќаваме на мртвите, е слика на каењето и тагата. Се разбира, најсвечените одежди се резервирани за Пасха. Тие се светли и златноткаени за и со одеждите да се истакне и означи големината и значењето на самиот празник Воскресение Христово.

Овој краток прилог за смислата и символиката на одеждите, се надевам дека ќе придонесе за зголемување на нашето знаење за Православието, зашто колку повеќе сме информирани за некои надворешни облици на богослужението, толку повеќе ќе можеме да продреме во суштината на Светите Тајни на Црквата.

44

За жал денес многу жени не знаат што значи тоа, да принесеш една просфора. Повеќето трчаат во соседните пекари, купуваат просфора и ставајќи ја во едно ќесе, ја носат во црква. Не знаат дека просфората ја символизира Пресвета Богородица и онаа што ќе ја подготвува, како друга света Ана ја носи во црква. Таму ја прима свештеникот, како друг Јосиф, како да ја прима Богородица и ја поставува на проскомидијата, на новиοт Витлеем. Потоа свештеникот ја принесува, значи вади од просфората едно квадратно парче на кое пишува ИС ХС НИ КА (ΙΣ ΧΣ ΝΙ ΚΑ – Исус Христос победува) коешто Го символизира Христа и се нарекува „Агнец“ (Јагне). Потоа свештеникот ја вади честичката на Богородица, во чест и спомен на Богомајката на кое пишува ΜΘ (Μήτηρ Θεού – Мајка Божја) и се наоѓа точно лево од печатот. Ја поставува десно од телото Христово врз дискосот, од почит. Потоа ја вади честичката на небесните сили, ангелите и архангелите, која се наоѓа лево од агнецот и има девет мали триаголници, деветте чинови на ангелите. Потоа и другите честички во чест на Претечата, пророците, апостолите, на светите маченици и исповедници, на светителот што се празнува во тој ден и на светиот Златоуст или Василиј Велики, според тоа чија литургија се служи. Сите овие честички се поставуваат лево од агнецот.

Останатиот дел од просфората е символ на „девственото тело“ на Пресвета Богородица, и откако ќе биде благословено од свештеникот се употребува како нафора.

Просфората е сочинета од три состојки: брашно со квасец што ја претставува душата, вода што го претставува крштението и сол што го претставува учењето на Господ кон Неговите ученици: „Вие сте солта на земјата“.

На крајот свештенослужителот вади честичка за архиерејот или игуменот (игуменијата) на монашката обител, доколку литургијата се служи во манастир, и честичка за оние кои ги принеле тие дарови, за христољубивиот народ, за парохјаните, за ктиторите, и на крајот за нашите упокоени ближни. Овие честички ги положува пред Телото Христово, бидејќи се принесуваат за нас смирените, кои се надеваме во милоста и човекољубието Божјо.

Просфората е округла, зашто ја претставува беспочетноста и бескрајноста на Бога.

Подготовка на просфората

Просфората ќе треба да се закваси со квасец којшто обично благочестивите жени го „зафаќаат“ со босилек од денот на Воздвижението на Чесниот Крст (Крстовден). Замесувањето ќе треба да се прави на чисто место и во садови (вангла, тепсии, крпи и др.) кои ќе се употребуваат само за таа цел. Тие садови треба да бидат потполно чисти, но чиста треба да биде со телото и со душата и жената која ќе ја меси просфората.

Пред да почнеме со замесување, ја прекрстуваме три пати ванглата, но и во текот на месењето треба да се молиме кажувајќи ја спасителната Исусова молитва:

„Господи Исусе Христе, помилуј ме мене грешната“ или други молитви за да се

ПросфораНејзиното значење и подготовка

45

задржи умот прикован за ова свештено дело на подготовка на просфората.

Почнувајќи, го раствораме квасецот, откако сме го извадиле одвечер од фрижидерот каде што го чуваме, во една чаша со студена вода додека да стане една мека каша. Во зависност од тоа, колку просфори сакаме да замесиме, го раствораме квасецот во ист број чаши со студена вода (една просфора соодветствува на една чаша студена вода, две просфори на две чаши итн.).

Потоа, откако ќе ставиме малку сол, го истураме полека полека во кашата (смесата од квасец и вода) брашното (остро жолто пченично) колку што треба, додека да стане тестото тврдо.

За секоја просфора подготвуваме една округла топка од тесто (можеме да направиме две помали топчиња и да ги залепиме една врз друга). Го притиснуваме печатот насреде, откако претходно ќе го ставиме во брашно и ќе го истресеме добро. Внимателно го вадиме печатот и правиме дупчиња на просфората околу печатот и на четирите агли од ИС ХС НИ КА. Откако ќе нарасне на топло место додека да се удвои големината на тестото, ја печеме на температура од околу 200 степени околу еден час.

Штом ќе завршиме, ги миеме садовите што ги користевме со сунѓер само за таа намена.

На што треба да внимаваме?

Квасецот да биде топол во сите етапи од подготовката на просфората;Пред да ги ставиме просфорите во печка повторно правиме дупчиња на истите

места кои ги направивме пред да ги ставиме да нараснат;На дното од тепсијата ставаме малку брашно за да не се залепи просфората;Пред да ја носиме во црква ја обвиткуваме во посебна чиста крпа;Не забораваме да зачуваме малку квас за наредниот пат, во посебен сад;Внимавајте на печатот, зашто распространети се многу несоодветни. Да биде со

јасни букви, како што е покажано на фотографијата и да бидат длабоко издлабени.

Превод од грчки јазик:Ѓакон Јани МулевНаслов на изворникот:ΠΡΟΣΦΟΡΟ, Η σημασία καί ο τρόπος παρασκευής του,Μοναχική Εκφραση, Μαϊος-Ιούνιος 2004

46

Второ групно крштевањеи втора групна венчавка

во Повардарската епархија

На 19. 09. 2009, ден сабота, во соборниот храм на Повардарската епархија „Св. вмч. Пантелејмон” во Велес, се одржа групна венчавка, на која 24 двојки ја крунисаа љубовта со Божји благослов.

Со молитва за здравје, потомство и мирна и совршена љубов се до судниот ден, тие го добија Божјиот благослов за својот брак.

Невести и младоженци на возраст од 30 до 60, во облека по слободен избор, но сите со исти венчиња на главите, дојдоа да бидат дел од групната венчавка. Среќни и возбудени, некои од нив и по 40 години заедничко живеење, решиле сега својата љубов да ја крунисаат пред Бога. Кумови, деца, внуци, пријатели и голем број посетители го исполнија храмот.

Чинот на Светата тајна – брак го изврши Митрополитот Повардарски г. Агатангел. Во храмот се собраа голем број добронамерници за да им честитаат, но и да им дадат свој благослов на младенците. Групна венчавка се организираше по втор пат во Повардарската епархија, а е со тенденција да се одржува секоја година во Велес.

47

Повардарската епархија на 18. 07. 2009 година (сабота) по втор пат организираше бесплатно групно крштевање во водите на реката Бабуна во Велес. Оваа година беше значително зголемена бројката од минатата година на оние кои доброволно пристапија на православната вера, примајќи ја Светата Тајна – Крштение. Така, оваа година бројот на пријавени изнесуваше 85 за разлика од минатата година кога имаше 32 луѓе кои пристапија кон Светата православна црква.

Со чинот на осветување на водите на реката Бабуна и Светата тајна - Крштение чиноначалствуваше Митрополитот Повардарски г. Агатангел, во сослужение на свештеници од Велес.

Групната крштевка беше организирана по втор пат во Повардарската епархија, со што се потврдува тенденцијата традиционално да се одржува секоја година во водите на реката Бабуна.

Чинот започна во 10 часот, а најпрво беше извршен чинот огласување, во кој Митрополитот Агатангел ги повика сите оние кои дојдоа за да се крстат да се откажат од сатаната и од сите негови дела и да се соединат со Христа. Потоа сите заедно го прочитаа Символот на верата за да покажат дека веруваат православно.Откако беа осветени водите на реката Бабуна, огласените беа помачкани со елејот на радоста и еден по еден влегуваа во реката Бабуна и во името на Отецот и Синот и Светиот Дух трикратно беа потопени, го примија Светото Крштение и станаа членови на Светата Православна Црква. Потоа следеше миропомазание на крстените, а следниот ден сите крстени присуствуваа на Светата Литургија за да ја примат Светата тајна - Причест.

48

Во периодот до излегувањето на овој нов број на нашето списание, од издаваштвото на Повардарската епархија „Св. Ѓорѓи Полошки“ беа испечатени две нови изданија, книгите „Старец Пајсиј Светогорец“ и „Срцето што пее“ - книга на тивки созерцанија. Овие наслови можат да се најдат низ сите храмови на епархијата.

49

50

23.04.1973 година

Денес се чувствувам како некој победник. При последното видување со нана во село, ì дадов до знаење, дека нема веќе залажувања. Цврсто застанав на своето – да те земеме, по секоја цена. Ì реков дека ми значиш многу, дека без тебе не можам да си го замислам животот, дека не ќе можам да те преболам, ако те земе некој друг. Мојата решителност, моето настојување во тоа, направија многу, па така и мојот свекор, твојот иден дедо, со насолзени очи, иако првпат досега, рече: „Од судбината не може да се побегне, штом е веќе така, нека ни биде среќна малата! Ти се обиде со сè што ти рековме; со глава не се турка ѕид“.

Свекрвата се распрашуваше за тебе, зборувавме за твоето име и за крштевање. Значи, успеав и со нив!

Плашејќи се, евентуално да не се смени сопругот овој пат, го прашав утрото за неговиот извод од матичната книга. Од неговиот глас сфатив дека сè е во ред.

Ох, да помине тој 5 мај, од кого тој очекува чудо (дека можеби сум зачнала). Јас, напротив, од сè очекувам само веќе еднаш да те земеме кај себе. Тоа ми е единствената горешта желба на овој свет, мила моја.

Ќе се потрудам утре пак да те видам, зашто со текот на времето од нашата средба, се плашам да не ми кажат дека те дале на друг, а тоа не би можела да го преживеам.

04.05.1973 година

Мило мое, единствено чедо! Денес повторно те посетив. Иако цело време од празникот само со тебе бев во помислите, зашто поинаку и не можам, ме мачеше еден црн сомнеж. Што е со тебе, дали си здрава и како си поминала во овие празнични денови. Не издржав и морав да те видам уште во првиот ден по празникот. Колку опаднале твоите обравчиња, мило на мама, твоите весели очиња сега беа тажни, невесели.

Со сета своја сила се трудеше да ме расположиш со својот весел поглед и со милите движења на твоите ноженца, меѓутоа моето срце беше

Dневникот на една мајка 5 дел

51

расплакано, што не можев да те земам кај себе и со добра нега повторно да го вратам твојот претходен лик. Ох, Боже, зошто толку ме мачиш. Те молам, направи оваа моја ќерќичка да оздрави, повторно да се веселам на нејзиниот весел лик. Дај Боже, дај ми ја, доста ми е чекање. Јас живеам само за неа. Слушни ја мојата молитва и горештата желба да бидам веќе со неа. Имај милост, Боже!

29.05.1973 година

Помина доста време откако не напишав ниту еден ред во овој дневник. А толку многу настани се случија. На 8 мај во 21.05 часот, засекогаш ги затвори очите личноста, која ми го даде животот, а горчливата судбина или сплетот на околности, уште од мојата четврта година ме одвои од неа и ме даде на друга личност. Солзите го оросуваа нејзиното бело лице, слично на моето. Долго го чекаше денот да ì се вратам, не како внука, туку како ќерка, зашто јас ì бев првото женско дете. Ох, колку би можела да зборувам за тоа, но тоа е мој живот и моја судбина, а јас во овој дневник пишувам страни од мојот живот, кои се поврзани со тебе – ќерко моја единствена!

Значи, запамти дека на 08.05.1973 година умре твојата мила, добра и нежна бабичка. Иако толку топло сакаше да те земе веќе еднаш во својата прегратка, зашто јас ì зборував за тебе, но нејзината желба, како и многу други, не ì се исполни. Толку многу ја сакав, а, ете, ја изгубив – многу ми е жал за неа. Секогаш имаше разбирање за секого. Ќе бидам среќна, ако од неа сум наследила кротост, чистота на душата, знам и чувствував дека ме сака, а никогаш не го истакнуваше тоа посебно. Оставаше да ја сакам онолку, колку што чувствував.

(продолжува)

Naslovi od izdava{tvoto na Misionersko - humanitarnata dejnost \akonija

Naslovi od izdava{tvoto na Misionersko - humanitarnata dejnost \akonija