, IV

1 2

Spisak lekcija koje treba nauiti za kolokvijumKolokvijum 1 nosi maksimalno 10 bodova

1. Glavne vrste umskog korova i tete od umskog korova 2. Borba sa korovom Mjere predohrane, mehaniko uklanjanje korova

3. Hemijsko unitavanje korova, totalni i selektivni herbicidi

4. Parazitske cvjetnice i liaji

5. Fitopatogene bakterije i virusi

6. Korisne umske ivotinje

7. tetne ivotinje domaa stoka

8. tetne ivotinje umska divlja

9. tetne ivotinje sitni glodari

10. tetne ptice Kolokvijum 2 - nosi maksimalno 5 bodova 11. Zatita uma od ovjeka - tete od vlasnika i uposlenih lica 12. tete od neuposlenih lica tete od korienja sporednih umskih proizvoda tete od korienja sporedmnih umskih proizvoda

13. tete od krivinih djela i umskih prekraja

14. Turizam planinarenja i izleti

15. tete od vojske i ratova

16. tete od javnog saobraaja, elektrinih postrojenja i vanumskih preduzea1. GLAVNE VRSTE SUMSKOG KOROVA I STETE OD SUMSKOG KOROVAumski korov - obuhvata sve one vrste biljaka koje su u odreenim prilikama nepoeljne u umi i koje uz to donose razne smetnje umskom poslovanju. To bi uglavnom bile razne zeljaste biljke, nisko bunje, paprati. Povijue, mahovina i drkorovske biljke mogu podjeliti u tri grupe: - vrste zasjene, - poluzasjene i - vrste svjetla.Sa umarskog stanovita prakticna je podjela na:

1. korove umskih rasadnika2. korove uma, umskih sjecina i kultura

Sa stanovita suzbijanja u rasadnicima razlikuju se:1. jednogodinji (lake se suzbijaju)2. viegodinji korovi (tee se suzbijaju)

Sa istoga stanovita umski korovi se dijele na:1. zeljasti2. DrvenastiKarakteristike korova: sposobnost adaptacije, veca otpornost prema nepovoljnim , ivotnim uslovima, periodicnost klijanja , velika moc reprodukcijeRazmnozavanje korova:

Korovi koji se razmnoavaju iz sjemena mogu se veoma brzo razviti i donijeti sjeme u kratko vrijeme. Korovske vrste donose sjeme svake godine. Smatra se da na slabo zakorovljenoj povrini treba racunati sa do 30 000 sjemenki po 1m2,a na jako zakorovljenoj i deset puta vie, odnosno po 1ha do tri milijarde sjemenki. Za korovske sjeme je znacajno da podnosi niske temperature, ima visoku klijavost (i do 95%), klijavost zadrava mnogo godina (80 i vie godina). Vegetativno se korovi razmnoavaju preko podzemnih organa (rizomi, lukovice, krtole, pupovi, na korijenu) i nadzemnih organa (izdanci, stabla, listovi).Sirenje korova:- vjetrom -zivotinjama-covjekom -vodomGlavne vrste sumskih korova

Mahovine ( musci) vrlo cesto su prizemne biljke u sumi narocito u cetinarskoj. Mahovine mogu biti stetne u sumskom gazdinstvu. Gust pokrivac od mahovine nezgodan je sto ometa osemenjavanje zemljista , smeta ukorenjavanju mladih biljaka , smanjuje aeraciju zemljista i slabije propusta vodeni talog i toplotu do zemlje, cime pomaze obrazovanje kiselog humusa.

Trave ( gramineae) prave trave su ceste u sumi . na svim sumskim cistinama one se veoma brzo javljaju i obrazuju guste travne pokrivace , koji mogu da zauzmu znatne povrsine zemljista. Gust travni pokrivac moze da bude stetan: isusivanje zemljista , oduzima drvenastim biljkama hranu i vodu, sprecava normalno klijanje sjemena drvenastog bilja, zagusuje mlade sadnice,pojacava opasnost od prizemnih sumskih pozara, sluzi kao pogodno skloniste sitnim glodarima i raznim drugim stetocinama.Paprati (filicinae) paprati kao pojedinacne biljke nisu stetne na sumskom zemljistu. Jedino kao gust pokrivac zemljista mogu stetno da uticu na podmladjivanje sumskog drveca. U tom pogledu narocito se istice bujad ( pteridium aquilinum) koje najcesce nastanjuju svjeza siromasna pjeskovita zemljista i koja se rizomima brzo siri i stvara guste trajne pokrove na tzv.bujadnicima.Zbunje medju niskim sumskim zbunjem nalazi se manji broj vrsta kojima se pri poslovanju u odredjenim tipovima sume mora sa tacke gledista zastite suma posvetiti posebna paznja. Od tih zbunova kao korovske biljke treba istaci: calluna vulgaris-vres, Vaccinium myrtyllus(borovnica), vaccinium vitis idaea (brusnica, Rubus sp.-kupine, PovijuseStete od korovauglavnom se ispoljavaju na sumskom zemljistu koga korov moze da promjeni u negativnom smislu I na mladom sumskom drvenastom bilju od njegovog klijanja pa sve do visine od oko 1 metra tj.da mu omete samo klijanje I spreci u porastu.1. stete od pokrivanja zemljista-gust korovski pokrov stetno djeluje na zemljiste jer znatno zadrzava vece kolicine vlage I toplote,a isto tako ne dozvoljava prodiranje dovoljne kolicine vazduha u zemljistu,sto biljkama smeta u njihovom porastu. Ovo sprecavanje priticanja potrebnih elemenata do zemlje ima za posledicu nenormalno razlaganje organske materije I stvaranje sirovog humusa2. Konkurencija kulturnim biljkama korov mladih biljaka moze dvojako da konkurise: u zemlji I u vazduhu. Svojim jako razgranatim sistemom zila oduzima mladim biljkama iz zemlje potrebnu vodu I hranjive materije a u vazduhu cesto vrsi prerascivanje , a zagusivanje3. Promjene klimata nad zemljom- gust travni pokrivac usled intezivnog isparavanja vlage I intezivnog zracenja toplote dovodi do snizavanja temparature nad zemljom. Najcesce posledice dovode do ostecenja na mladim drvenastim biljkama.4. Zastita stetocina korov na sumskom zemljistu prestavlja odlicno skloniste za mnoge sumske stetocine , narocito za miseve I stetne insekte.5. Medju domacini stetnih gljivica- znatan broj gljivica koje izazivaju stetna oboljenja sumskog drveca nalaze za svoje razvice I razmnozavanje medju domacine medju biljkama sumskog korova.6. Opasnost od sumskih pozara ovo je jedan od najozbiljnijih stetnih uticaja korova u sumi. Korov daje veliku kolicinu suvog lako zapaljivog materijala koji cesto postaje ognjiste sumskog pozara.Znaajne umske vrste korova pripadaju rodovima: Agrostis Calamagrostis Holcus Deschampsia Euphorbia Crataegus Prunus Rubus i drNajei korovi u rasadnicima pripadaju rodovima: Agropyron Cynodon Digitaria Poa Amaranthus Crisium Capsella 2. BORBA SA KOROVOMPojam korova sa umsko gazdinskog gledita obuhvata sve one vrste biljaka koje su u odreenim prilikama nepoeljne u umi i donose razne smetnje umskom poslovanju. U umama sa manje korova zemljite je bolje iskorieno od drvenastih biljaka i zbog toga daju veu drvnu produkciju. Za tete od korova moe se rei da se ispoljavaju kao gubitak u prirastu. Otuda se namee istrajna borba sa korovom da se on ne javi na umskom zemljitu i da se iskorijeni na mjestima gdje je osvojio zemljite. Borba se sastoji od mjera: predohrane mjera direktnog unitavanjaDirektne mjere se prema sredstvu unitavanja korova dijele na: mehaniko unitavanje korova hemijsko unitavanje korovaMJERE PREDOHRANE Tenja mjera predohrane je da se na umskom zemljitu korov ne pojavi u tetnom obimu i da ne ometa prirodno podmlaivanje ume.Korov se javlja u umi onog trenutka kada nastane jaa proreda ili kada se sa zemljita ukloni itav pokrov od drvenastog bilja, tj. kada velika koliina svjetlosti direktno prodre do zemljita.U visokoj gazdinskoj umi sa istom sjeom ili pri oplodnoj sjei ovaj trenutak nastaje kada se razrijedi sklop radi pripreme stabala za bolji urod a zemljite za klijanje sjemena. Ovaj posao se naziva pred-podmlaivanje i on moe odigrati veliku ulogu u spreavanju pojave korova. Drvenastom bilju treba pruiti mogunost da se zakorijeni i ojaa prije nego to se korov pojavi. To e se postii ako se zahvati u umi za podmlaivanje uine u pravilnom odnosu sa sjemenim godinama, odnosno ako se radi o vjetakom podmlaivanju, da ovo bude blagovremeno izvreno. U predohrani od korova postoji jo jedan vaan momenat.Naime, drvenaste biljke u ranoj mladosti bolje izdravaju zasjenu nego odrasle, obino bolje i od korovskih biljaka. Ako se uzgajiva stara da se u sastojini odgaja podrast prije sjee on e sprijeiti pojavu korova poslije izvrene sjee. Naletjelo korovsko sjeme naii e na ve zauzeto zemljite od mladih drvenastih biljaka koje sa uklanjanjem stare sastojine dobijaju uslove za normalan porast. Mjere predohrane treba usmjeriti na: Postepeno skidanje starog pokrivaa Mjeavinu vrste drvea Njegu sjeine

POSTEPENO SKIDANJE STAROG POKRIVAASkidanje starog umskog pokrivaa mora se vriti onim tempom koji omoguuje sigurno zauzimanje zemljita od strane mladih biljaka. Zahvati u umi treba da napreduju onom brzinom koja omoguava mladim biljkama da zatite zemljite svojim liem i da se dobro zakorijene. Tada se stara stabla mogu ukloniti potpuno bez opasnosti pojave korova u tetnom obimu. Ova mjera predohrane je bitna pri istoj sjei koja ogoljava zemljite odjednom, ime prua bitan uslov korovu. Zato se na istim sjeinama redovno javlja vladavina korova. Drvenaste biljke ovakve povrine osvajaju tek u doba mladika Zahvati treba da budu usklaeni sa sjemenom godinom. Brzom zakorovljavanju su podlone sjeine koje se granie sa poljima i livadama. Sa njih se vri jak nalet korovskog sjemena u umu, gdje odmah poinje da klija im u sastojinu usljed sjee prodre vie svjetlosti. Korov nabuja im se sjea izvri, jer je korovsko sjeme ve u umi i samo eka povoljan trenutak za klijanje.

MJEAVINA VRSTA DRVEA

Vrstama koje nisu sposobne da trajno dre pokrivenost zemljita svojim krunama moraju se dodati vrste umskog drvea koje spreavaju pojavu korova. Vrstama svjetlosti treba dodati vrste sjenke i kod vrsta koje trpe od prirodne prorede, kao to je sluaj sa hrastom ( lunjak, kitnjak) kome treba u cilju predohrane od korova dodati grab ili lijesku koji e tititi zemljite od zakorovljavanja.

NJEGA SJEINE

U cilju predohrane od korova sjeine treba njegovati. Najvanija mjera je upanje prvo nastalog korova ime se spreava pojava gustih korovskih grupacija i prua drvenastom bilju mogunost ukorjenjivanja. Blagovremeni poetak borbe je najsigurniji nain borbe protiv korova koji smanjuje i materijalne trokove. Drugi vaan princip je ponavljanje izabranog sredstva sve dok podmladak ne ojaa i ne zavlada zemljitem.

MEHANIKO UNITAVANJE KOROVAMehanika borba protiv korova vri se na razne naine. Jedan od naina je paarenje, kome se se zamjera jer utjerana stoka ne jede sve korovske biljke, a osim toga obavezno napada i drvenaste biljke koje je potrebno zatititi od korova. Najvanije mehanike mjere za unitavanje korova su: Sjeenje upanje i plijevljenje spaljivanje zaoravanje guenje korovaSJEENJE KOROVA

Za sjeenje korova upotrebljava se kosa ili neko drugo orue. Sasijeca se to nie do zemlje, naroito kupina, malina, povijua i dr. Sjeenje se obavlja u rano ljeto i prije uroda sjemena.

UPANJE I PLIJEVLJENJE KOROVA Ova mjera se koristi protiv manjih vrsta sa plitkim korijenom. upanje treba obaviti prije uroda sjemena. Plijevljenje korova je vano u rasadnicima gdje se mora izvesti vie puta u toku vegetacionog perioda, kako korov ne bi ojaao i zaguio mlade biljke u lejama. SPALJIVANJE

Primjenjuje se na zakorovljenim povrinama pred poumljavanje. Efikasno je protiv kleke kada ona gusto pokriva zemljite. Na povrinama gdje je primjenjeno spaljivanje treba to prije pristupiti poumljavanju jer pri spaljivanju ostaju panjevi korova koji mogu dati izdanke. ZAORAVANJE

U nekim zemljama za unitavanje korova se koriste plugovi kojima se ljuti gornji sloj zemljita zajedno sa korovom. GUENJE KOROVA

Dobre rezultate u borbi protiv korova daje pokrivanje korova granjem radi guenja. Ovaj metod je pogodan na podmlaenim povrinama gdje je korov ojaao. 3. HEMIJSKO SUZBIJANJE KOROVAU novije vreme za unitavanje korova sve se vie koriste hemijska sredstva zvana herbicidi. U poljoprivredi herbicidi su nali iroku primenu a u umarstvu njihova primena je tek u poetnoj fazi. Po hemijskom sastavu herbicida ima mnogo vrsta, ali se svi prema dejstvu na gajene biljke mogu svrstati u dve grupe: totalni herbicidi selektivni herbicidiTotalni herbicidi unitavaju biljke ili samo njihove nadzemne delove i to sve biljke odreda bez obzira na njihove morfoloke karakteristike.Selektivni herbicidi naprotiv unitavaju samo korovske biljke, dok kulture koje se nalaze izmeu korova poteuju. TOTALNI HERBICIDIOni se koriste za unitavanje korova na ogoljenim povrinama(bez biljnih kultura), kao npr. na ledinama, stazama i sl.Od totalnih herbicida najiru primenu u umarstvu imaju: Natrijum hlorat, trihlorsiretna kiselina i amonijum sulfamat. Natrijum hlorat NaClO3 Otrovno sredstvo u vidu bele kristalne soli, koja se lako rastvara u vodi. Biljka ovaj herbicid apsorbuje preko korena i sokovima ga raznosi po svim organima gde dolazi do ubijanja elija, a time i listova biljke. Moe se primenjivati u rastvoru ili kao praak na vlanim terenima. Dosta je efikasan za dugogodinje korovske biljke: zubau, pirevinu, Epilobium sp. i sl. Trihlorsiretna kiselina TCA koristi se uglavnom u vidu preparata ute boje (Duphar TCA, Tecane i dr.) za 50-90% aktivne materije koji se lako rastvaraju u vodi.Korovske biljke unitava preko korena i lia time to u elijama izaziva zgruavanje belanevina. Koristi se za unitavanje viegodinjih otpornih korovskih biljaka kao to su zubaa i pirevina. Jako je otrovna te pri radu sa njom koa na licu i rukama mora biti adekvatno zatiena. Amonijumsulfamat (NH4)2 SO4 Prvenstveno se koristi za unitavanje drvenastih biljaka i to kako odraslih neeljenih stabala tako i izbojaka iz panjeva. Moe da se koristi ili u jakom rastvoru ili u vrstom stanju(kristali). Rastvor se u odreenim koliinama uliva u rupe ili zaseke pri osnovi stabla, a kristalna masa se kaiicom unosi u prethodno nainjene zacepe na stablu na 30 cm od zemlje. Otrovan je i pri radu sa njim treba se paljivo postupati. U SAD-u se ovim preparatom unitavaju stabla hrasta. SELEKTIVNI HERBICIDI

Oni se koriste na povrinama koje su obrasle kulturama, s tim to pri njihovoj primeni u odreenim koncentracijama unitavaju samo korov, a tede gajene biljke. Prema nainu delovanja na korovske biljke dele se na: translokacione i kontaktne herbicide Translokacioni herbicidi odlikuje se time to apsorbovani od jednog biljnog dela(zahvaenog tretiranjem) sokovima prodiru u sve ostale biljne organe, tj. one delove koji nisu imali dodira sa herbicidom. Ovo izaziva propadanje itave biljke, tj. svih nadzemnih i podzemnih delova. Ako se primenjuju u maloj koliini oni mogu da stimuliu razvoj biljaka zbog ega se nazivaju i hormonalni herbicidi, dok u veim koliinama energino ubijaju biljku. U umarstvu ovi herbicidi se prvenstveno koriste za suzbijanje izdanake sposobnosti kod panjeva, u etinarskim rasadnicima i na umskim livadama.Koriste se isti ili u smei vie preparata. U najeoj su primeni: 2, 4 D (dihlorfenoksilsiretne kiseline), 2, 4, 5 T (trihlorfenoksilsiretne kiseline).2, 4 D (dihlorfenoksilsiretne kiseline), se kao herbicidi ne koriste u istom sastavu ve kao preparati na bazi raznih soli. Natrijumove soli ovog jedinjenja imaju oblik belih kristala, rastvorljive su u vodi a koriste se za prskanje(sadri 85% akt. supstance) i za praenje(5% aktivne supstance), dok aminosoli 2, 4 D bre djeluju od Na-soli i rastvorljivije su u vodi. Nai preparati na bazi ove soli su: Monoson i Korovin. Preparati 2, 4, 5 T (trihlorfenoksilsiretne kiseline) predstavljaju odlino sredstvo za unitavanje drvenastih korova, iblja i bunja u umi kao i na istinama, sem toga oni i paraliu izdanaku sposobnost panjeva. Poznati preparati su: Duphar i Tormon 80 i 100. Od skora je i u upotrebi kombinacija 2, 4 D i 2, 4, 5 T, jer tako upotrebljeni preparat deluje na vei broj korovskih biljaka(ima ire dejstvo.) Poznat kombinovani preparat je U-40 Special. Za primenu preparata 2, 4 D u obzir dolaze samo etinarski rasadnici, jer etinari imaju votanu navlaku u mladosti i uzan list. Liarske se sadnice ne mogu tretirati jer su previe osjetljive. ak ni prskanje korova izmeu redova sa zaklanjanjem sadnica za liare nije sigurno. Iz ovoga proistie da se prilikom tretiranja korovskih biljaka ovim preparatima u liarskim rasadnicima mora posvetiti posebna panja. Ove navedene preparate treba spravljati i primenjivati tano prema uputstvima, upravo zbog njihovog snanog i selektivnog dejstva. Oni dugo deluju, tako da i njihovi ostaci u prskalicama i zapraivaima, mogu ak i posle promene sredstva izazvati oteenja na biljkama. Prilikom upotrebe ovih preparata treba voditi rauna o temperaturi vazduha i svetlosti. Najbolje deluju na t od 20-30 C. Neki korovi (Prunella vulgaris), ne stradaju ako je prilikom tretiranja temperatura manja od 20 stepeni Celzijusa. Svetlost je takoe vaan momenat. Bolji rezultati se dobijaju na direktnoj sunevoj svetlosti nego u senci. Ova pojava se pripisuje pretpostavci da se aktivne herbicidne materije kreu od lia ka korenu uporedo sa eerima stvorenim u liu. Ako se ovo uzme u obzir, onda prskanju navedenim preparatima treba pristupiti leti u popodnevnim asovima, a u prolee rano popodne pri suvom vremenu. Aktivnost se gubi posle kie ako su koriteni vodeni rastvori, i tada se postupak mora ponoviti. Kontaktni herbicidi stvaraju na biljkama lokalna oteenja, koja donose delimino ili unitenje nadzemnih delova korovskih biljaka. Kako koren u tom sluaju ostane nepovreen, neretko dolazi do regeneracije unitenih delova kod nekih korovskih biljaka.Od ovih herbicida za primenu u umarstvu se koriste sledei: Mineralna ubriva Minerali uljaMineralna ulja su derivati frakcije izmeu benzina i kerozina. Slina su onim uljima koja se koriste kao insekticidi za zimska prskanja od kojih se razlikuju specijalnom rafinacijom i aromatinim sadrajem. Utvreno je da efikasno unitavaju oko 90% raznih korovskih biljaka, a da je njihova upotreba deset puta jeftinija od runog plevljenja u rasadniku.Najveu primenu u svetu imaju u SAD-u.Mineralna ubriva: kao herbicidi mogu se koristiti ubriva: kalcijumcijanamid(CaCN), Kalnit kao i negaeni kre. Dejstvuju na taj nain to korovu dok je jo u porastu oduzimaju vodu i time izazivaju njegovo suenje. Upotrebljavaju se u vidu prakova u tano odreenim dozama. U umarstvu se naroito koriste kalnit i negaeni kre za unitavanje mahovine i kiselih trava. 4. PARAZITSKE CVJETNICE I LIAJEVIMedju dikotiledonim biljkama postoji manji broj vrsta koje na umskom drveu ive kao paraziti.

Kod jedne grupe od njih korjen je formiran u vidu rizoida i sisaljki te se zato jedino mogu razvijati na granama i stablima umskog drvea. Od svojih domaina uzimaju samo vodu i mineralne materije te su zato obligatni (Hemiparaziti).U ovu grupu spadaju biljke zvane Imele , od kojih su u umarstvu izrazite tetoine : Bjela imela Hrastova imelaDrugu grupu parazitskih cvjetnica ine biljke zvane Viline kosice ili predenice.

One nemaju hlorofila niti korjena te su za to prinudjene da od drugih biljaka , pomou sisaljke uzimaju hranu. Ove vrste predstavljaju obligatne potpune parazite. esto mogu da nanesu velike tete mladim biljkama.

Viscum album L. (Loranthaccae)

Bela Imela

Drvenasta, zimzelena biljka bunastog habitusa sa koastim otvoreno zelenim liem i bobiastim plodovima bjeliaste boje. Plodovi sa perikarpom, sadre ljepljivu materiju, dozrjevaju poetkom zime. Bjelu imelu rasprostiru ptice, naroito drozdovi. Kad plod dospje na granu ili stablo zaljepi se i klija narednog prolea. Isklijali dio klice predstavlja stabaoce imele, koje urasta u povrinski dio kore domaina. Sa njegove donje strane razvija se primarna sisaljka, koja prodire kroz koru drveta. U prolee druge godine iz primarne sisaljke razvijaju se bono u kori konasti organi rizoidi, a na njihovim terminalinim vrhovima sekundarne sisaljke, koje dopiru do drveta. Ovim sisaljkama imela crpi iz svoga domaina vodu i mineralne materije od kojih hlorofilnom asimilacijom stvara sebi potronu hranu. Hlorofilna asimilacija- proces stvaranja organiskih i neorganskih materija. Tjemeni pupoljak stabaoceta imele pocinje sa razvojem tek druge ili tree godine zbog ega je u poetku imela na kori slabo primetna. Bela imela ivi na raznom umskom drveu i na nekim vokama. Sree se esto na etinarima (bor, jela i smra), a to se tie liara sreemo je na topoli, lipi, kestenu, javoru i hrastu. Prisustvo imele na umskom drveu lako se uoava, najee po bunastom habitusu parazita i po zadebljanjima (hipertrofijama) na mestu razvoja imela, koja nastaju zbog prisustva rizoida i sisaljki u biljnom tkivu. Veliina hipertrofije zavisi od starosti imele, i osetljivosti biljke hraniteljke. Bjelu imelu preteno sreemo na odraslom i srednjedobnom drveu, najee na granama. ea je u istim umama gde moe stvarati i itave kalamitete. U ovakvim sluajevima na pojedinom drveu se moe nai i do 20 bunova. Bijela imela je konstatovana na Gou 1946/47, i to u kalamitetnoj formi.Rizoidi- tanke dlaice koje lie na cjevice, pomou kojih se tijelo mahovine privrsti za svog domaina.

Posljedice napada bjele imele se mogu formulisati u sledeem: Biljni dio iznad hipertrofije poinje da krljavi i da se naglo sui. Pri jaim napadima usljed jake dehidratizacije, moe da se osui i itava biljka. Vrlo esto dolazi i do gubitka prirasta kod napadnutih biljaka. Na mjestima hipertrofije nalaze se cjevasta udubljenja, esto duboko u drvetu, usled toga drvo dobija nepravilnu teksturu i ima veoma malu tehniku vrednost. Drvo napadnuto imelom poinje da truli, i da se lomi. bunovi imela se dosta brzo sue, ime se na kori stvaraju otvori kroz koje prodiru uzronici raznih bolesti, kao posljedica toga dolazi do pojave trulei.

Sredstva odbrane

U umi se preporuuje sea i izvoz napadnutih stabala pre sazrjevanja semena imele. Na pojedinim stablima se preporuuje sjea grana ispod hipertrofije, a na deblu sjea bunova imele u toku vie godina radi iscrpljenja parazita.

Loranthus europeus Jasq. (Loranthaccae)Hrastova imelaU habitusu slina bjeloj imeli, jedina razlika je u tome to je hrastova imela u doba vegetacije zelena, i to ima ukaste bobice. Nastanjuje hrast i kesten. Rasprostiru je ptice (drozdovi). Na mestima razvoja na granama i vrhovima debla izaziva hipertrofiju, esto veliine glave.Posljedice napada su:

Umanjuje prirast Suenje grana iznad hipetrofija Suenje vrhova Suenje itavih stabala usljed jake dehidratacije Kod nas je hrastova imela raspostranjena u Sremskim i Slavonskim umama. to se tie sredstava odbrane slina su kao kod bele imele.Liajevi (Lichenes)Liajevi su organizmi nastali od algi i gljivica koji su morfoloki i fizioloki jedno bie. ive kao epifite na stablima i granama raznog umskog drvea, esto u gustim formacijama.

tete izazvane liajevima

Upijanjem velike koliine vlage (kinice) mogu na kori stabala i grana raznog umskog drvea da uslove pojavu trulei kore, poto time omoguavaju prodiranje u biljke raznih insekata i patogenih gljiva. Brim preraivanjem elija mogu da izazovu na kori grbice. Guste naslage liajeva oteavaju priticaj kiseonika u lenticele. Liajevi predstavljaju odlino mesto za sklanjanje raznih vrsta tetoina (insekti). Isto tako u liajevima se zadravaju spore raznih fitopatogenih gljivica. Sline tete na umskom drveu mogu da izazovu i mahovine. Liajevi u guim formacijama na umskom drveu javljaju se preteno na viim planinskim regionima i to na mjestima sa visokom vlagom i obilnim padavinama. Od liajeva naroito trpe :smra, bor, ari, javor, jasen, topola i bukva. Najee se javljaju na starim stablima i stablima koja su fizioloki slaba. ee se javljaju na etinarskim vrstama.

N etinrim se jvljju:

1. Parmelin physopodes

Na liarima se javljaju:

1. Parmelia acetabulum 2. Ramalina fraxinea 3. Usnea barbata 4. Lobaria pulmonaria

Sredstva odbrane

U umama na ugroenim mjestima, proredama pojaati cirkulaciju vazduha. Pored toga obavezno treba regulisati priticaj svetlosti, i pojaati porast biljaka.Na pojedinanim stablima potrebno je odraditi :

1. Zagrebavanje liajeva 2. Prskanje bakarnokrenom orbom U toku zime potrebno je :

1. Prskanje napadnutih stabala vonim karbolineumima 2. Prskanje diniltroortokrezolnim sredstvima (Kreozan, Rumesan) 5. FITOPATOGENE BAKTERIJE I VIRUSIFitopatogene bakterijeNjihov broj nije veliki, ali neke vrste mogu na umskom drveu da izazovu ozbiljna oboljenja zvana bakterioze. Za dosad poznate fitopatogene bakterije karakteristino je da nisu iskljuivi paraziti. Sve ive na mrtvoj hranljivoj supstanci. Neke od njih ponaaju se kao paraziti rana i paraziti slabosti. Povoljno se razvijaju u sredinama sa kiselom reakcijom (pH 6,2 do 6,5) i ne nioj temperaturi 25-30 C. Najbolje se razvijaju u ivim biljnim organizmima. U zemljitu kratko se zadravaju jer nisu sposobne da izdre konkurenciju saprofitskih mikroorganizama. Zato se zaraeno zemljite od bakterija brzo oslobaa njihovog prisustva i moe poslije 2-3 godine ponovo da se koristi za gajenje biljaka.

Bakterije prodiru u biljke na razne naine: Preko ozleda razliitog porijekla (orezivanje, ozlede kore od udaranja grana i sl.), Pomou insekata koji prodiru u biljna tkiva (prenosnici spora), Preko stoma (kine kapi ih unose), Kroz lenticele, Preko nektarnika i dr.U biljkama se obino razvijaju u intercelularnom prostoru, ree prodiru u same elije.

Prenoenje bakterija se vri: Bolesnim biljkama i delovima zaraenom zemljom, Vodom (zagaena voda za zalivanje biljaka), Djubrivom i dr.Prenoenje fitopatogenih bakterija moe da izvri i kia (bakterijski eksudat iz bolesnih biljaka mogu kine kapi da raznesu na prilino odstojanje).Borba sa bakteriozama:Slina je borbi protiv fitopatogenjih gljivica. Uglavnom se sastoji preventivnih, fiziko-mehanikih i hemijskih mjera.Od preventivnih mjera borbe spadaju premazivanje rana na drveu antisepticima, dezinfekcija orua za orezivanje, strogo sprovoenje karantina i dr.Od fiziko-mehanikih mjera borbe spadaju sjea ili upanje napadnutih biljaka i njihovo spaljivanje.Od hemijskih koritenje otrova zvanih baktericidi, kao i mnogi fungicidi koji su istovremeno i baktericidi.

Najznaajnije fitopatogene bakterije u umarstvu:

Bacterium fraxini - bakterijski rak na jasenu. esta bolest u naim jasenovim sastojinama. Kod svih klasa starosti ova bakterija izaziva dva tipa raka: Bradaviasti tip Rak rane.Bradaviasti tip na mjestu infekcije izaziva bradaviaste izrasline, ije je tkivo sunerasto i puno bakterinskog eksudata. Rak rane nastaje time to na mjestu infekcije izumire i opada kora i pojavi se izvjesno udubljenje. Proces se zatim nastavlja propadanjem kambijuma i jednog dijela drveta ime se stvara otvorena rak-rana. Ova bakterija je parazit rana i u drvo prodire preko povreda na kori. Prenosi se uglavnom kinim kapima. Posledica napada sastoji se u: Oteenju debla, Zastoju mladica u razviu, bunastom porastu napadnutih biljaka, Suenju grana, Propadanju mladica i dr.Sredstva odbrane: Sjea i spaljivanje napadnutih mladica u rasadnicima, Uklanjanje starih stabala iz ume, Sjea i spaljivanje napadnutih grana.Bacterium rimaefaciens bakterijski rak na topolama.Danas je ova bolest rasprostranjena u Francuskoj, Belgiji, Holandiji i Engleskoj. Kod nas jos nije utvrena. Smatra se da je glavni prenosnik ovog raka jovin surla. Na granama i stablu mladih i odraslih stabala bolest se manifestuje rak-ranama iz kojih povremeno istie eksudat. Bolest poinje ranom duboko u kori, koja se zatim iri i zahvata drvo. Oko rak-rane formira se kalus, koji biva takoe napadnut to ima za posledicu proirenje rane.Na deblu rak-rane stvaraju oteenja uglavnom tehnike prirode, a na granama mogu izazvati njihovo suenje. Proces suenja grana je dosta spor.

Sredstva odbrane: Izbegavanje osjetljivih topola u lokalitetima gdje vlada bolest, Spoljani i unutranji karantin, Sjea i spaljivanje napadnutih grana, Sjea napadnutih stabala.Bacterium pini bakterijski rak bora.Na granama raznih borova, javljaju se bradaviaste izrasline, tumori, ije je tkivo upljikavo, veliine 4-6 cm. Uzronik bolesti je parazit rana. Bolest je opasna za podmladak bora, kod koga moe da izazove suenje grana pa i uginue jako napadnutih biljaka.Sredstva odbrane: Sjea i spaljivanje napadnutih grana, Sjea mladih biljaka i njihovo spaljivanje.Bacterium tumofaciens bakterijski rak na korjenu.Bolest se javlja na mladim liarskim biljkama u rasadnicima. Na korjenovom sistemu stvara tumore. Biljke od ove bakterije ne uginu, ve samo usporavaju porast.Zaraza nastaje u zaraenom zemljitu (bakterije mogu da ostanu u zemljitu i vie od 2. godine). Infekcija se vri preko rana na korjenovoj kori.Sredstva odbrane: Unitavanje napadnutih mladica, Dezinfekcija mladica prije presaivanja 2% rastvorom bakarnog krea.

Fitopatogeni virusiPod virusom se podrazumjevaju materije koje izazivaju oboljenja biljaka zvana biljne viroze. Njihova karakteristinost je infektivnost i razmnoavanje samo u biljnim elijama, ne mogu se kultivisati u vjetakim hranljivim sredinama, a u zemljitu se uopte ne razvijaju. Infekcija od virusa nastaje jedino kada oni dou u neposredni dodir sa protoplazmom. Ako se nau na nepovreenom mjestu nemaju sposobnost da prodru u biljku.

Sa zaraenih na nezaraene biljke viruse prenosi: ovjek (oteenjem biljaka pri okopavanju, kresanju grana, proreivanju i dr.), Insekti (razne biljne vai pri prelazu sa biljke na biljku i sisanjem sokova), Fitopatogene bakterije (kada se razvijaju na bolesnim pa zatim dospeju na zdrave biljke), Polen, Vilina kosica (svojim sisaljkama prenosi viruse sa bolesnih na zdrave biljke).Najznaajniji prenosnik virusnih bolesti su insekti, naroito lisne vai. Neki insekti sposobni su da prenesu veliki broj virusa, dok je za druge utvreno da mogu prenositi samo jednu odreenu vrstu i to tako to virus provede u tjelu insekta jedan vremenski period (period inkubacije). Kod ovakvih insekata sposobnost infekcije traje vrlo dugo, esto i itav ivot od trenutka uzimanja sokova iz zaraene biljke. U nekim sluajevima konstatovano je da se apsorbovani virus prenosi i na potomstvo (biljne vai sa partenogenetskim razmnoavanjem).

Simptomi viroze razliito se ispoljavaju kod raznih biljaka. Neke biljke ne pokazuju nikakve znake da su napadnute tzv. tolerantne, dok neke biljke odaju simptome oboljenja tzv. netolerantne. Karakteristino je da jedan virus moe izazvati razne simptome kod raznih biljaka, ali isto tako i kod iste biljke mogu razni virusi izazvati sline simptome oboljenja. Na ispoljavanje simptoma utiu i istovremeno napad od vie virusa i razni spoljani faktori: temperatura, svjetlost i dr. Sve ovo govori da simptomi napada nisu isti i stalni za jednu vrstu viroze.

Razlikujemo tri tipa simptoma virusnih oboljenja: Hipoplazija, Hiperplazija, Nekroza.Hipoplazija - nastaje usled odsustva hlorofila. Ako se nedostatak hlorofila javlja na biljnim djelovima (liu, izbojcima) bolest se naziva mozaik. U sluaju da se javlja na itavoj biljci bolest se oznaava kao infektivna hloroza. Mozaik i hloroza obino su praeni: Kovrdanjem ili talasastim oblikom lia, Skraivanjem izbojaka, Redukcijom lisne povrine i dr. Hiperplazija manifestuje se raznim izratajima po liu: Pojava bradavica, Tvorevine koljkastog oblika, Vjetiija metla i dr.Nekroza nastaje usled izumiranja grupa elija na liu, izbojcima, stablu ili na odreenom biljnom dijelu. Nekroza moe da ima lokalni karakter (manifestuje se pojavom pjega, koncetrinih krugova, crtica, linija i sl. na oboljelom dijelu) ali se javlja i na itavoj biljci. U nekim sluajevima nekroza se manifestuje najprije uvelou, a zatim suenjem biljkeBorba sa fitopatogenim virusima, naroito u umarstvu je dosta teka i jo metode borbe nisu dovoljno obraene da bi ule u primjenu. Kao najznaajnije su za sada mjere predohrane i direktne mjere.U mjere predohrane spadaju: Unitavanje insekata, naroito biljnih vai, Korienje sjemena od zdravih biljaka, Gajenje imunih sorti biljaka, Karantin, sa ciljem da se iz drugih oblasti ne prenose neke od opasnih virusa.Od direktnih mjera moe se preporuiti: Sjea i unitavanje napadnutih biljaka kao izvora zaraze za okolinu.Lijeenje biljaka obolelih od viroza jo je u toku istraivanja i za sada izvjesni rezultati postignuti su za poljoprivredne biljke i neke voke. Istraivanja metoda leenja viroza kreu se u sledeim pravcima: Inaktiviranje virusa termikim putem (potapanjem sadnog materijala u toplu vodu), Primjena hemoterapije (unoenje u biljke putem ila materije koje inaktiviraju viruse) i Vakcinacija biljaka od opasnih virusnih bolesti.Viroze umskog drvea do sada su slabo istraene. Ovome je svakako i uzrok to su se viroze, sem malih izuzetaka, do sada u umarstvu pokazale sa malim tetnim znaajem. Ovo ne znai da i fitopatogeni virusi u skoroj budunosti ne mogu postati ozbiljni uzronici oboljenja umskog drvea.

6. KORISNE UMSKE IVOTINJEU umi ivi veliki broj raznih ivotinja. U pogledu tetnosti ivotinja prema gazdinskoj umi, umikoju ovjek gaji i oekuje od nje produkte, umske ivotinje moemo podijeliti na tri grupe: 1. Indiferentne 2. tetne 3. KorisneKorisne umske ivotinje su zapravo protivnici tetnih umskih ivotinja. One ih stalno unitavaju i ne dozvoljavaju im da se u umi prenamnoe i priine tete gazdinstvu. Zapravo, korisne umske ivotinje su pomagai u zatiti uma zbog toga Zatita o njima treba da vodi rauna, da ih zatiuje i da im prui to bolji ivot u umi. Korisne umske ivotinje pripadaju razliitim grupama ivotinjama.KORISNI SISARI

U umi ive, sisari koji su iskljuivo korisni i oni koji djeluju dvojako, korisno i tetno. Najvaniji korisni sisari su :Divlja svinja (Sus scrofa) u umi djeluje dvojako. Korisna je iz 2. razloga: 1. rovanjem vri povrinsku obradu umskog zemljita, to povoljno utie na aeraciju, klijanje sjemena i spreavanje pojave sirovog humus.2. ishranom unitava veliki broj tetnih umskih ivotinja, to je veoma vano za umsku zajednicu.Pitoma svinja se javlja u umi samo kada je ovjek utjera radi ispae ( iropae). tete od pitome svinje su sline onima koje prave divlje svinje, samo to na njihovo prisustvo u umi se i vremenski i brojno moe uticati. Te na taj nain, ovjek moe sprijeiti tetno a iskoristiti korisno djelovanje. iropau treba dozvoliti samo u onim umama gdje nije izvreno podmlaivanje i njihov broj odrediti prema tome kliko hrane ima u umi. U hrastovim umama treba svinje utjerivati u vrijeme kada opada prvi tkz.puljivi ir koji je napadnut od hrastovog ika kako bi svinje redukovale ovu tetoinu umskog sjemena. Utjerivanje svinja pred oplodnu sjeu, da bi svinje zemljite pripremile za naplodnju U sastojinama u kojima je bukovo i hrastovo sjeme naplodilo zemlju se moe utjerati vei broj svinja koje su nahranjene kako bi svojim gaenjem ubacila sjeme u zemlju.

Slijepi mi (Chiroptera) - u umi ivi i veliki broj slijepih mieva, koji nou love razne vrste insekata: gundelje, none leptire i sl. Oni zasluuju panju i zatitu od umara, zbog toga je potrebno da se raznim predavanjima proiri znanje o njihovoj korisnosti, zatim suzbiti sujeverje u vezi sa slijepim mievima, jer veliki broj strada, ostavljati pogodna mjesta u umi za dnevno sklanjanje i prezimljavanje i zatiti ih od prirodnih neprijatelja.umska rovica (Sorex araneus) je korisna je zbog toga to se iskljuivo hrani umskim insektima kao to su razni surlai, gusjenice sovica, koknima borove zolje. Podsjea izgledom na mia, te je s toga potrebno razlikovati i zatititi.Krtica (Talpa europea) pripada grupi insektivora, ali se hrani i drugim ivotinjama koje lovi prilikom kopanja hodnika, naroito jede larve gundelja (grice), iane crve, rovce ali rado se hrani i kinim glistama. Ona je korisna i tetna ivotinja. Korisna je kada se hrani tetnim insektima, a tetna kada se preteno hrani kinim glistama ili ako se odomai u rasadnicima pa prilikom kopanja hodnika pregriza ilemladih biljaka.Je (Erinaceidae europeus) je ivotinja koja je korisna i tetna. Hrani se umskim sjemenom, biljnim korijenjem, umskim plodovima ali najradije jede insekte i to : skakavce, popce, razne tvrdokrilce i njihove larve i dr. Potrebna mu je zatita od ovjeka i drugih neprijatelja.Lisica (Vulpes vulpes) je djelimino korisna jer jede mieve i razne insekte.

Jazavac (Meles meles) hrani se mievima i raznim insektim, kao i lisica pored toga je i tetan jer unitava korijenje mladih biljaka i umsko sjeme.KORISNE PTICE

Vani su lanovi umske zajednice.Veina vrsta umskih ptica je korisna, jer su njihova glavna hrana tetni umski insekti i druge tetoine, a imaju veliki znaaj i u raznoenju umskog sjemena ime poveavaju povrine pod umom. U umi u kojoj ivi veliki broj ptica rijee dolazi do insekatskih kalamiteta. A kada se pojavi kalamitet, ptice i dalje redukuju tetoine ak i intenzivnije ali nisu u stanju u potpunosti da ga ugue. Smatra se da postoji i izvjestan tetan uticaj ptica u umama, jer se hrane umskim sjemenom, da oteuju kljunom stabla kada love insekte koji ive u drvetu da prilikom lova unitavaju i korisne insekte. Prve dvije navedene tete nisu u potpunosti osnovane a to se tie tree tete ona se se zaista javlja ali kratak period u vrijeme kalamiteta. Ipak je mnogo vea vea korist nego teta te se ptice u umi trebaju njegovati i tititi. uma koja nema ptice stalno je ugroena od kalamiteta neke tetoine. umsko gazdinstvo treba da posveti posebnu panju vezanu za njihova gnijezda. Potrebno je ostavljati pored puteva i prosjeka dovoljan broj upljih stabala, za ptice koje se slobodno gnijezde ostavljati gustie od niskog drvea i bunja. Ako nema dovoljno takvih stabala postavljati vjetaka gnijezda (drveni sanduii). Da ne bi zimi uginule od gladi potrebno ih je hraniti, pa se postavljaju ptiija hranilita u koja se stavljaju sjeme konoplje, suncokreta i sl. Ako se prirodni neprijatelji ptica kao to su jastreb, kobac, tvor, kuna lasica namnoe treba ih unitavati da bi se korisne ptice zatitile.

Ptice grabljivice (Raptatores) su korisne jer se hrane mievima i krupnijim insektima kao to su: skakavci, zrikavci, rovicama , gundeljima itd.

Sove (Strigiformes) takoe se hrane mievima i voluharicama pa su korisne. Najee sove u umi su : planinska i umska sova

Pupavac (Upupa epops) hrani se insektima koje lovi po zemlji i koji ive u zemlji : rovci, gusjenice, lutkama raznih prica

Smrdivrana (Coracidae) korisne je jer se hrani skakavcima, surlaima, striibubama, krascima

Detlii (Picidae) se hrane insektima koji ive pod korom ili u samom drvetu. Veliki su neprijatelji potkornjaka, striibuba, surlaa, osa drvenarica, krasaca. Najpoznatiji detlii koji unitavaju insekte su : veliki areni detli, mali areni detli, postoje detlio koji se hrane insektima koji ive u zemlji : zeleni i sivi.

Kukavica (Cuculidae) se smatra za jednu od najkorisnijih umskih ptica, pored sjenice, jer se hrani gusjenicama koje su dlakave kao npr. gusjenicama gubara, utotrbe i dr.Dlaice ovih gusjenica are pa ostale vrste ptica ih ne jedu. Za umare je znajajna pojava ovih ptica u veem broju jer predstavljaju neku vrstu indikatora pojave namnoavanja gusjenica u umi.

Sjenice (Paridae) su veoma korisne iz razloga to ne prekidaju svoju korisnu djelatnost u umi. Sjenica se ne seli, ima veliku plodnost, izrazitu sposobnost veranja po drveu i sa uspjehom iste i najtanje granice od tetnih insekata. Insekte unitavaju u svim njihovim stadijumima : jaja, larva, lutka i odrasli insekti. Ima ih vie vrsta, a najee se javljaju obina sjenica, jelina sjenica,ubasta i siva.

Puzii su slini sjenicama u pogledu korisnosti. Nitavaju potkornjake razne surlae, enke mrazovca i dr.

Drozdovi (Turdidae) hrane se insektima koje nalaze u stelji imahovini : larvama skoibuba, larvama Tipulida, gusjenicama umskih sovica i drugim insektima. Najzastupljeniji su : drozd imela, planinski drozd i kos. U familiju drozova ubrajaju se i slavuji.

vorak (Sturnus vulgarisse) hrani svim vrstama insekata ak i dlakavim gusjenicama, insektima koji ive u zemlji. U vrijeme kalamiteta skupljaju se u velikim jatima.

Vrane (Corvidae), neke vrste vrana djeluju tetno i korisno. Gavran, obina vrana i vetruka su korisne, hrane se svim vrstama tetoina pa i insektima. Kreja je korisna ali i tetna. Korino djelovanje ogleda se u tome to vre rasprostranjenje umskog sjemena nekih vrsta kao to je sjeme hrasta i bukve, a takoe hrani se tetnim insektima.

Fazan (Phasianus colchicus) je lovna divlja, ija je osnovna hrana insekti iz svih redova.Domaa perad

Kokoke i urke se nau u umi ako ih ovjek utjera, one su insektivorne i rado kljucaju insekte. U Njemakoj su kokoke i urke unoene u umi pod klamitetima od borove grbe u cilju unitavanja lutaka ovih tetoina.Korisni insekti - EntomofageU umi ive i insekti koji unitavaju tetne insekte. Ovu vrstu insekata nazivamo entomofage i korisne su umskom gazdinstvu. Unitavanjem tetnih umskih insekataone spreavaju pojavu kalamiteta. Ako se neka insekatska tetna vrsta prenamnoi entomofageih vraaju na normalan broj.Entomofage stoje ispred svih ostalih korisnih ivotinja, kada je u pitanju unitavanje tetnih insekata. One se najlake mogu koristiti za bioloku borbu protiv tetnih insekata. Entomofage unitavaju tetne insekte na dva naina:

Jednu grupu ine grabljivci ili predator, oni love tetoine i prodiruih. Druga grupa entomofaga unitava tetoine razvijajui svoje potomstvo u tjelima tetoina ( entoparaziti) ili njihovo potomstvo ivi pored tetoina ( domaina) hranei se njihovim sokovima( ektoparaziti). Entoparaziti i ektoparaziti ive na raun tetoina koje im slue kao domain ( paraziti). Treba napomenuti da predatori napadaju i korisne insekte, a paraziti mogu da parazitiraju i na korisnim insektima. Insekti grabljivci pripadaju redovima: Coleoptera ( tvrdokrilci) - najkorisniji su bauljari, koji ive u stelji ili pod kamenjem, na vlanim mjestima i izlaze nou iz svojih skrovita u lov na insekte. Meu njima najvanija vrsta je lepotelka ( Calosoma sycofanta). Od tetnih insekata ive imaga i larve i unitavaju razne vrste gusjenice gubara, utotrbe, kukaviije suze i dr. Bubamare su takoe izrazito korisne, hrane se larvama i imagama raznih biljnih vai, sitnim gusjenicama i dr.Hymenoptera ( opnokrilci) vrste i familije Vespidae ( strljen,obina osa) i Sphaegidae su veliki lovci raznih insekata. Love ih radi ishrane svog potomstva. Od svih opnokrilaca najznaajniji predstavnik je rii umski mrav. Diptera (dvokrilci) najkorisnije su osolike muve ( Syrphide) i grabljive muve ( Asilidae). Larve osolike muve, ive na liu i hrane se lisnim vaimaNeuroptera (mreokrilci) izrazito korisna je zlatooka( Chrysopa perla). Larva zlatooke ivi na liu i redukuje biljne vai.Hemiptera (stjenica) - one rilicom probijaju razne tetoine i isisavaju ih. Odonata ( vilini konjici)- u letu love insekte; Mantis religiosa- bogomoljkaInsekti paraziti

Veliki broj parazita pripada redu Diptera i to porodici parazitskih dvokrilaca - TAHINE ILI MUHE GUSJENICARKE, koje podsjeaju na domau muvu. Razvijaju se u tijelima raznih insekata naroito u gusjenicama. I redu Hymenoptera i to porodici Svrdlara, odnosno ose najeznice. Veliki broj osa je snadbjeven legalicom, kojom polae jaja u izabranog domaina. Parazitiraju sve insekatske stadijume.Ne postoji insekatska vrsta koju ne parazitira jedna od osa najezdica. One stalno redukuju tetoine i uguuju njihove nastale kalamitete. Ove dvije parazitske grupe vre najvaniju redukciju tetoina u umi.Korisni pauci - (Arachnida)

Uloga pauka u umskoj fitocenozi jo nije u potpunosti istraena . Vrste iz roda Aranea su korisne iz razloga to love insekte tetne i to u trku, skoku, ispredenom mreom istraivanjem pod korom drveta. Vrste koje takoe vre redukciju tetnih insekata ali su manje znaajne su vodozemci i reptili.

7. STETNE ZIVOTINJE DOMACA STOKAU veem dijelu brdskog i planinskog podruja nae zemlje javlja se problem pae u umskom gazdinstvu. To se deava zbog toga to je stanovnitvo zbog neuvedenog stajskog gajenja stoke, uglavnom upueno na slobodno stoarenje, te mu okolne ume predstavljaju neophodan izvor hrane za ishranu stoke. Tu se javlja sukob izmeu dvije privredne grane : stoarstva i umarstva. Tenje privrednih grana:

umarstvo: Da je uma to manje predmet paarenja, Da se paa vri samo na odreenim umskim povrinama, Da paa traje to krae vrijeme Poljoprivreda: Da je uma za ishranu njegove stoke to due preko godine otvorena, Da je paa odobrena na to veim umskim povrinama.Pomenute grane imaju opravdane razloge u pomenutim tenjama. Tu iskrsava problem umskog paarenja i da bi se on pravilno rijeio zahtjeva se prethodno rjeenje niza drugih problema uz obavezno uee i poljoprivrednika i umara. Ni u jednom sluaju umsko paarenje se ne moe rijeiti jednostavnim zakonskim propisima. tete u umi od domae stokeDomaa stoka moe da priini ogromne tete. U nekim sluajevima pri pretjeranom paerenju na osjetljivim umskim objektima, ova oteenje dovode do potpune propasti ume. U mnogim naim krajevima slabo stanje naih uma je upravo zbog neregulisane, tj. pretjerane umske pae. Mnogi umski tereni ne mogu ponovo da se poume zbog tetne ispae stoke i mnoge su ume zbog toga propale.tete od stoke na drveu: Odgrizanje lia, pupoljaka i mladih izbojaka Nagrizanje kore Gaenje korjenja i mladih biljaka Savijanje mladica naleganjem i eanjem Lomljenje grana i granica i dr. tete od stoke na umskom zemljitu:

Odronjavanje zemlje na strmim terenima Sabijanje vlanog zemljita Rastresanje pjeskovitih terena Kvar odvodnih i drugih kanala. Domaa stoka koja priinjava oteenja u umiKOZAKoza je najtetnija od sve domae stoke. Ona najradije jede lie, izbojke i pupoljke umskog drvea ali i travu i umski korov. Time se ona razlikuje od ostale stoke. Rado grize i guli koru ali najradije jede vrne izbojke i pupoljke te je esto vidimo propetu na zadnjim nogama pored umskog drvea. Koza je tetna u svim umama, naroito u zabranima u koje kada prodre moe da naini, za kratko vrijeme velike tete, vee nego to ona vrijedi.Kozu umari, s pravom, smatraju za najveu umsku tetoinu. Njoj se pripisuje vana uloga u nastanku ikara i goleti u mnogim zemljama, naroito u planinskim krajevima Sredozemnog bazena. Kod nas pri poumljavanju goleti koza i njena ispaa su uvijek predstavljali smetnju. Mnoga uinjena poumljavanja je ona omela. Zbog toga se u strunoj literaturi i podvlai da ispaa koza i poumljavanje ne mogu da idu uporedo

KONJKonj u umi prvenstveno pase travu, ali dosta rado jede pupoljke i izbojke koje moze da dohvati na drveu. Osim toga, konj grize koru, naroito drebad, i lomi biljke.Oteenja priinjava i hodom tako to gazi mlade biljke i korjenja umskog drvea. U ovom pogledu razigrana drebad su tetnija. Konj se u umi istjeruje rjee, te je zato i njegova teta manja od ostale domae stoke.OVCAOvca za ishranu koristi travu i lie mladih biljaka. U umi je tetna zato to se kree u zbijenim gomilama (stadima) ime priguuje umski podmladak. Svojim otrim papcima unitava ponik. Ovca moe biti naroito tetna na strmim terenima na kojima svojim papcima labavi zemljite i izaziva odronjavanje. Sem toga ovca teti i brstom mladih biljaka. Pri tome ona jede lie i granice liarskih i etinarskih vrsta u istoj mjeri. GOVEDAGovee u umi najradije jede travu. Tek u nedostatku nje,kad je ravog ukusa brsti list i vrhove mladih biljaka. Telad su u ovom sluaju tetnija, jer se ee zadavaju na liu drvea i onda kada ima dovoljno dobre trave. Goveda su tetna i zato to gaze i lome mlade biljke. Goveda priinjavaju tete i na umskom zemljitu. Na strmim terenima izazivaju odronjavanje zemljita i otiskivanje kamenja. Usled svoje velike teine mogu da izazovu sabijanje zemljita. Ovo se najee deava na mjestima gdje ih ima u veem broju, zajedno. DOMAA SVINJADomaa svinja se javlja u umi jedino kada je ovjek utjera radi ishrane (iropaa). Domaa svinja moe i korisno da djeluje na umu, meutim usled pretjeranog iropaarenja koje se odvija bez kontrole pojavljuju se tete od domaih svinja kao i potreba zatite uma od ove ivotinje. tete koje se javljaju posledica su utjerivanja svinja u veem broju nego to ima pae, paarenje na osjetljivim mjestima,paarenje bez kontrole itd.tete od domae svinje: Unitavanje sjemena,klijavaca i mladog ponika Lomljenje i savijanje biljaka eanjem Iskopavanje biljica Razgolienje korjenja pretjeranim rovljenjem zemlje i dr Posledice oteenja od stoke:1. Deformacija i krljavljenje biljaka. Stalnim odgrizanjem granica,lista i drugih organa, biljke se deformiu. Gubitkom u prirastu mlade biljke krljave i ostaju bez porasta u visinu sve dok su izloene brstu2. Unitavanje podmlaenih povrina i ometanje podmlaivanja. Ovo nastaje usled unitavanja sjemena, ponika i mladih biljaka od strane stoke3. Slabljenje zdravstvenog stanja biljaka javlja se kao posledica oteenja na korjenju,kori,savijanja i sl.4. Unitavanje umskog zemljita koje nastaje odronjavanjem,sabijanjem,rovljenjem i dr.

Uslovi za pojavu tete od domae stokeVrsta drvea - sve vrste drvea stoka ne jede sa istom naklonou. Liari od stoke vie stradaju od etinara(naroito tvrdi liari privlae stoku) najvie stradaju bukva, jasen,javor i grab. Neto manje stoka napada hrast,lipu topole i vrbe a najslabije brezu i jovu. Na etinarima stoka najradije jede pupoljke i mlade izbojke, najvie stradaju jela,smra i ari a najmanje bor. Starost ume- mlade ume mnogo vie trpe od starih. to su biljke mlae posledice od oteenja su vee. Na podmlaenim umskim povrinama pored tete od brsta, izgrizanja kore i sl.mogu nastati i ozbiljna oteenja i od gaenja mladih biljakaOpasnost se smanjuje sa visinskim porastom biljke, a izrazita oteenja prestaju kada biljke dovoljno odrastu.Kakvoa zemljita-moe uticati na pojavu i visinu oteenja od domae stoke. Dobra i snana zemljita su uvijek pokrivena travom to u mnogome smanjuje brst na drvenastim biljkama. Na nagnutim terenima oteenja od brsta su vea, jer stoka njukom lake dopire do vrhova drvea, koja se nalaze ispod pasuih grla. Takoe teta se na nagnutim tereima poveava zbog odronjavanja. Oblik ume - takoe utie na visinu tete. 1. Nejednodobne sastojine, u kojima su mlade biljke izmjeane sa starim, trpe od stoke jae poto se mlade biljke teko mogu izolovati od prisutne stoke.2. U jednedobnim umama izolacija mladih biljaka lake se moe uiniti. 3. Niske ume,zbog brzog porasta izbojaka, bre izmiu opasnosti oteenja od domae stoke. 4. Visoke ume,mnogo vie trpe od oteenja i due su osjetljive na ispau stoke, due moraju biti pod zabranom paarenja. Vrijeme ispae stoke - teta se znatno poveava i sigurnije nastaje ako se stoka u umu utjera u proljee suvie rano. Razlog tome je to je rano u proljee trava slaba te je stoka primorana da brsti list drvenastih biljaka.Isto tako teta se poveava ako se stoka u ume utjeruje ili zadrava u poznu jesen. U to vrijeme trava je sasuena te za stoku neukusna i ona zbog toga radije jede list umskog drvea. Broj stoke- pri ispai veeg broja grla, usled nedostatka dovoljne koliine trave, teta se obavezno javlja, jer je stoka tada primorana da napada i umsko drvee. Isto tako zbog nedostatka trave tete se sigurno javljaju i na onim umskim povrinama gdje se stoka na jednom mjestu dri due vrijeme. Zatita ume pri korienju paeBranjevine- u osjetljivim umskim kompleksima umska ispaa ne smije se vriti sve dok osjetljivost ne proe. Na ovakvim povrinama i najkraa paa moe da donese oteenja koja se tekom mukom i uz velike materjalne izdatke mogu popraviti. Ovakve umske povrine stavljaju se pod zabranu umskog paarenja i nose naziv branjevine. Branjevine koje se nalaze u blizini sela, gdje stoka lako moe da prodre u njih, najbolje je da se ograde.Uprava treba da upozna lokalno stanovnitvo sa povrinama pod zabranom. Branjevine treba da budu stalno i briljivo uvane. Uslovi koji spreavaju oteenja ume1. Paa pod nadzorom- u sluaju veeg broja stoke na ispai u jednoj umi pastir treba da ima svoje pomonike kako bi se tete svele na minimum. Pomagai su naroito potrebni na mjestima gdje se u blizini otvorene ume za pau nalaze i kompleksi pod zabranom. U ovakvim sluajevima potrebno je da stoka ima na vratu objeeno zvono kako bi se zalutala grla u branjevinama lake otkrila i istjerala.2. Poetak pae- u proljee treba dozvoliti tek kada trava dovoljno naraste. Isto tako stoku u jesen treba istjerivati iz uma im nestane trave ili se ona sasui i postane stoci neukusna. Vreme poetka i zavretka umske pae zavisi od vremenskih i mjesnih prilika. 3. Broj stoke za ispau- za svaku povrinu mora se odrediti prema koliini trave. Na broj utie i vrsta stoke. Drugi je broj,na primjer za ovce, a drugi za goveda.Iskustvo je pokazalo da na dobrim zemljitima treba putati jedno govee na 2-3 ha, a na slabim zemljitima jedno govee na 4-10 ha.4. Izgraditi dovoljno iroke puteve- za utjerivanje i istjerivanje stoke u umama gdje se vri ispaa veeg broja stoke. Put za stoku treba izgraditi i za pristup stoke do pojila. 5. Ograditi branjevine- branjevine koje se granie sa mjestima gdje se vri ispaa moraju biti ograene ili kada ima dovoljno pastira oznaene kakvim vidnim znakom.6. Zatita mladih biljaka u umama gdje se paa vri, treba mlade biljke ili njihove grupe zatiti od stoke. To se ini ili okruivanjem biljaka trnjem ili pobijanjem koeva oko ugroenih biljaka. 8. TETNE IVOTINJE UMSKA DIVLJAU umi pored ostalih ive i sitne i krupne ivotinje koje ovjek lovi radi ishrane i dobijanja drugih korisnih produkata. umska divlja u umi nalazi stan i hranu. Prema Wagner-u tete od umske divljai spadaju u grupu najveih teta. Posebnu panju treba posvetiti podrastu kome divlja priinjava enormne tete, ak moe i da ga uniti. U naem umarstvu esto se podvlae tete od divljai i to na znatnim povrinama Kao izrazito tetne ivotinje koje su obuhvaene pojmom umska divlja jesu sljedee vrste: Jelen Srna Divlja svinja Zec Divlji kuni Jelen (Cervus elaphus): Od umske divljai jelen je najtetniji. tete priinjava na vie naina: Odgriza pupoljke i mlade izbojke Jede umsko sjeme Guli koru sa stabala tete od eanja i udaranja rogova od biljke tete od lomljenja, kidanja i gaenja biljakaPosljedice su u veini sluajeva propadanja oteenih biljaka! Srna (Capreolus capreolus): U umi priinjava tete sline kao i jelen. Unitava hrastovo i bukovo sjeme, jede kotiledone, odgriza pupoljke i izbojke. Srndai, pored toga, oteuju mlade biljke eanjem i udaranjem rogovima Divlja svinja (Sus scrofa): U umi gdje se namnoi u velikom broju ona moe umskom bilju da priini velike i raznolike tete. tete od divlje svinje ispoljavaju se u: Jedenju umskog sjemena Jedenju klijavaca i mladog ponika Gaenju mladih biljaka Iskopavanju biljaka pri rovenju Nagrizanju korjena i kore na stablima eanjem i drOna ima i korisnih dejstava jer rovenjem rastresa umsko zemljite i za ishranu koristi mieve i tetne insekte.Obini zec (Lepus europeus): Izrazita je tetoina mladih umskih biljaka, te zato od njega nastaju tete prvenstveno u rasadnicima i mladim kulturama. tete se ispoljavaju u: Odgrizanju pupoljaka i izbojaka Odgrizanju mladih biljaka i guljenju kore Divlji kuni (Oryctolagus cuniculus): Srodnik zeca, ali u umama gdje se javi i namnoi moe biti jo tetniji od obinog zeca. Ima vrlo veliku mo razmnoavanja te se u kratkom vremenu moe u nekom kraju prenamnoiti. Priinjava sline tete kao i zec s tom razlikom to u istoj mjeri napada liare i etinare. Uslovi za pojavu tete i mjere predohrane Jedan od vanih uslova za pojavu uoljivih teta je paa za divlja. Na pau za divlja utie i oblik gazdinstva. Na pojavu i visinu oteenja od divljai znaajnu ulogu igra i vrsta drvea. Sve vrste umskog drvea divlja ne napada podjednako. Kao veoma vaan uslov za pojavu i visinu oteenja je brojnost divljai u umi. Prema Schwerdtheger-u stanje divljai ne treba da premai: 1-2 jelana, 3-6 jelena lopatara, 6-14 srna na 100 ha ume. Zatita uma od divljaiKao jedna od najvanijih mjera zatite je odravanje broja divljai na snoljiv broj. U krajevima gdje ima dosta divljai praktikuje se ograivanje ugroenih povrina: rasadnika, podmlaenih povrina, povrina sa egzotama i uneenim vrstama i sl. Vana mjera predohrane je i stalna ishrana divljai pogodnom hranom. Da se sprijei teta od odgrizanja terminalnih i bonih pupoljaka, koristi se premazivanje odbijajuim sredstvima. Kao sredstvo protiv eanja koristi se sljedee: oko stabla pravi se ograda od pobijenog kolja ili od neokresanih ovraka etinara, stabla se obavijaju trnjem ili ianom mreom i dr.9. TETNE IVOTINJE- SITNI GLODARI RODENTIA:Hrane se uglavnom biljnom hranom. Mogu da se namnoe u velikom broju, pa tada priinjavaju velike tete umi. Bitni su: Vjeverica, puhovi, slijepo kue i mievi.Vjeverica (Sciurus vulgaris): Pripada porodici Sciuridae. Rasprostranjena je na teritoriji cijele bive Jugoslavije. Prema Petrovu u Srbiji i Bosni uglavnom ivi mrka vjeverica, u sjevernijim krajevima (Slovenija, sjeverni dijelovi Hrvatske) sree se ria vjeverica. Neizostavan je stanovnik ume. Aktivna je tokom cijele godine. Za sklonite koristi razna prolazna boravita. Glavno boravite izgrauje solidno i briljivo. Pri povoljnim uslovim mnoi se u veem broju. Ima veliku plodnost. Hrani se raznim biljnim dijelovima i tako priinjava tetu. Pri nedostatku sjemena i pupoljaka (zima i proljee) hrani se korom sa mladih biljaka. Oguljena stabla se obino sue. Na njih se kasnije nastanjuju potkornjaci. Razara gnijezda korisnih ptica, jede jaja i mladunce. tete se smanjuju lovom, smanjivanjem brojnosti. Moe biti korisna, hrani se tetnim insektima. Krzno je veoma cijenjeno Puhovi (Myoxidae): Kod nas se sreu: Glis glis (obini puh) i Dryomys nitedula (umski puh), Muscardinus avellanarius (puh oraar)Glis glis (obini puh): Najvei je od naih vrsta puhova. Duine je 15-19cm, rep mu je dug 12cm. Rasprostranjen je po cijeloj bivoj Jugoslaviji. Nastanjuje prvenstveno ume, ali se sree i u vonjacima. Aktivan je nou. Izgrauje okruglo gnijezdo. U avgustu enka okoti 3-6 mladunaca. Spava zimski san 7 mjeseci. Unitava umsko sjeme, izbojke, guli koru mladog drveta. Unitava gnijezda. tete mogu dostii velike razmjere. Redukuje se klopkama. Danju se istjeruje pomou dima. Primeni ovog metoda mora se posvetiti panja. Kao i vjeverica i puh moe biti koristan. U nekim krajevima njegovo meso se jede (Slovenija i Hrvatska). Slijepo kue (Spalax leucodon): Pripada porodici Spalacidae. Sive je boje i veliine oko 20cm. Nema repa, slijepo je, oi su male i pod koom. Nema une koljke, samo ima une otvore. Ima jako razvijene prednje zube i prednje ape. Jako su razvijena ula sluha i mirisa. ivi pod zemljom, pravi karakteristine humke kopanjem hodnika koji su dugi i do 300m. Povrina njegovog dejstva moe iznositi i po 10ha. Aktivno je tokom cijele godine. Hrani se biljnom hranom (krompir, mrkva, repa, korijenjem...). Od drvenastog rado jede korijenje hrasta, bagrema, brijesta, rado jede i hrastov ir. U gnijezdu sakupi oko 15kg hrane od sredine ljeta. Priinjava razne tete u poljoprivredi. U umarstvu priinjava znatne tete u rasadnicima. Suzbijanje je veoma teko. Suzbija se klopkama koje se kod nas ne korsite Mamcima (zatrovana mrkva) Otvaranje hodnika, jer ne trpi svje vazduh Mievi (Muridae): Povremeno se javljaju u umama u velikim populacijama. Poinjavaju osjetne tete. Brojnost mieva je jako promjenjljiva. Postoje dvije podporodice mieva: Murinae (pravi mievi) Microtinae (voluharice) Pravi mievi (Murinae):

Veliki umski mi (Apodemus flavicollis, A. tauricus)Vei je od 9cm, Lena strana je rastomrka, donja bijela. Oko vrata ima utu prugu. Plodnost mu je velika. Gnezdo gradi u rupama, pod korijenjem ili upljim stablima. Mali umski mi (Apodemus sylvaticus): Manji je od velikog .m., Lea su mu sivomrka,sa donje strane sivobijel. Nastanjen je po poljima i ivicama ume. Nain ivota mu je slian kao kod velikog .m. Poljski mi (Apodemus agrarius): ukaste je boje sa crnom prugom na leima. Naseljava ivice ume. Unitavaju umsko sjeme, nagrizaju pupoljke i izbojke. Napadaju i ptiija gnijezda. Mogu biti korisni, jedu lutke raznih insekata.Voluharice (Microtinae):Ria voluharica (Evotomys glareolus): Veliina joj je oko 10cm. Lea su mrkocrvene, stomak bijeliaste boje. Odomaena je u bukovim i etinarskim umama. Unitava sjeme, pupoljke, izbojke i mladu koru. Napada gnijezda, jede insekte. Podzemna voluharica (Pitymys subterraneus): Manja je i ree se sree od rie voluharice. Boja je pepeljasto siva, sa trbune strane svijetlija. Nastanjuje rubove ume, priinjava manje tete Ime je dobila to rado kopa zemlju. Obina poljska (Microtus arvalis): Lea su joj ukastosiva, a stomak bjeliast. Nastanjuje polja, ali kad se namnoi prelazi u ume. U umi se hrani sjemenom i mladom korom. Vodena voluharica (Arvicola terrestris): Najkrupnija je domaa voluharica. Boja varira od sivo mrke do crnomrke. Nastanjuje se pored vode i gotovo iskljuivo je pod zemljom. tetu priinjava izgrizanjem korijena Ondatra (Ondatra zibethicus): Najkrupnija voluharica, duga oko 30cm, rep je prekriven krljutima dug 25cm. Boja varira, lea tamnosmea, bokovi crvenkastosmei, stomak sivosme. Nastanjena je kraj vode, aktivna je samo nou. Plodnost je veoma velika. Hrani se biljnom hranom, pri nedostatku jede sitne ivotinje. Unitavaju korjenje, izazivaju odrone obala. Suzbijanje mievaMjere predohrane: Uklanjanje iz ume pogodna mjesta za sklanjanje i gnijezdenje mieva Podizanje rasadnika na povoljnom rastojanju od livada Zatita kultura i rasadnika jarkovima Zatita sjetve Zatita od glodanja Zatita prirodnih neprijatelja mieva Direktno unitavanje vri se hvatanjem klopkama i trovanjem otrovnim mamcima Za hvatanje se koriste razne vrste miolovki, najpogodnija je Cirnerova automatska miolovka Ondatra se unitava lovom (ubijanjem iz puke, kljusama za malu zvijerad, klopkom, ribarskim vrkama) Trovanje se vri otrovnim mamcima Otrov se ubacuje u miije rupe kaikama ili odreenim pukama Moe da se postavlja u naroite drvene stanice Pored otrovnih mamaca, trovanje se jo vri otrovnim gasovima Suzbijanje se vri i biolokim putem ( bakterija Bacillus typhimurinum)10. TETNE PTICERanije je iznijeta korisna uloga ptica u umi i konstantovano je da su ptice vrlo korisne ivotinje.Meutim u izvjesnim sluajevima ptice se javljaju kao umske tetoine. Izvjestan broj, inae korisnih ptica, pri odreenim uslovima mogu biti tetne postoje takve koje su u umi preteno tetne.

Delimino tetne ptice su one koje se u izvjesnim sluajevima javljaju kao tetoine umskog gazdinstva. tete priinjavaju kada se jave u velikim jatima na ugroenim mjestima,prvenstveno u rasadnicima, prirodno podmlaenim povrinama i u setvama.Garrulus glandarius-kreja Ona pored koristi koje prua unitavanjem tetnih insekata moe biti i tetna.Pohlepno jede seme hrasta i bukve, koje vadi i iz zemlje, iseprkava klijavce iz zemlje radi kotiledona, prilino rado jede kotiledone etinara kao i terminalne pupoljke jele.Ima osobinu da se skuplja u velikom broju na jednom mestu te moe biti vrlo nezgodna u umskim rasadnicima i podmlaenim povrinama.Deava se da potpuno uniti hrastovu setvu.U tetno delovanje moe se kreji i upisati i navike da pljaka gnezda korisnih ptica.Slino kreji ponaa se u umi i lenikara.Na mestima gde nam kreje priinjavaju tete stoje nam na raspolaganju sledee mere: jesenje ubijanje i bojenje setvenog semena minijumom.Fringillidae - zebe Od zeba koje se u umi ponaaju korisno (unitavaju tetne insekte) i tetno treba pomenuti kao izrazite tetne sledee vrste: zeba (Fringilla coelebes) koja se sem insektima hrani semenom etinarskim i bukovim i kotiledonima isklijalog semena. Batokljun (Coccothraustes coccothraustes) hrani se semenjem raznog drvea i pupoljcima liara. Zelentarka (Chloris chloris ) hrani se semenom etinara i bukvicom. Krstokljuna (Loxin curvirostra) hrani se smrovim semenom, svojim ukrtenim kljunom vrlo spretno vadi seme iz iarika na drci. Pored toga otkida vrne pupoljke i oteuje izbojke etinara.Zebe mogu ponekad da budu vrlo nezgodne u umi.Skupljaju se u veim jatima (imaju naklonost seljenja) na mesta gde za njih ima hrane. Znatnije tete od njih nastaju u rasadnicima i podmlaenim povrinama. Sa terena dolaze izvetaji da tete u rasadnicima ine u vreme nicanja semena. Zatita od zeba: Setvu u rasadnicima mozemo satiti od zeba pokrivanjem sjemena pred setvu nekom bojom koja ptice plai. Za ovo se najee Koristi olovo oksid-crveni prah i preparat corbin.

Tetraonidae - tetrebiIz familije tetreba tetne su vrste : veliki tetreb(Tetrao urogalus) Mali tetreb (lyrurus tetrix) i ljestarka (Tetrastes bonasia)Veliki tetreb je tetan to u rasadnicima i mladim kulturama, naroito zimi i s proljea, otkida pupoljke, mlade izbojke, i etine smre,bora i jele.U krajevima gde se namnoi teta moze da bude izrazita, naroito u rasadnicima gde i pojedini primerci mogu da naine velike tete.Mali terteb i ljetarka ive u mjeovitim umama liara i etinara gde na mladicama unitavaju pupoljke .Odbrana rasadnika od tetreba vri se razapinjanjem ice ili kanapa iznad leja ili pokrivanjem leja mreom ili ianom reetkom.Praktikuje se da se izmeu leja popodu vornovate grane, koje tetrebu onemoguavaju kretanje po lejama.Kao krajnja mera je ubijanje,koje se primenju je i van rasadnika gde tetreb ini velike tete.

Golubovi: Golub duplja (Columba oenas) Golub grinja (Columba palombus) Glica (Straptopolija turtur)Pomenute vrste hrane se umskim semenom, pupoljcima i kotiledonima zbog ega su tente u umi. Znatne tete priinjavaju u prilee i s jeseni kada u velikim jatima padnu na rasadnike i na podmlaenim povrinama. Odbrana od goluba slina odbrani od zeba: pokrivanje leja pomenutim sredstvima, bojenje semena a u krajnjoj liniji i ubijanje.

SREDSTVA ZA ZATITU OD PTICAOva sredstva mogu posluziti za zatitu od ptica u zatvorenom prostoru,skladitima umskog sjemena, lejama, rasadnicima, podmladnim povrinamana otvorenom prostoru u umi. iljci za ptice Vatreni gel BroadBand PRO BirdXRepeller Mreza za tatitu od ptica Ultrason X BirdBLazer BirdRepeller ILJCI ZA PTICE iljci iglice za ptice su efektan i human nain da golubove, vrapce, svrake, vrane i druge neeljene ptice spreite da sleu na ravne povrine kao to su krovovi, simsovi, terase, klima ureaji. Tehnologija je veoma jednostavna i 100% efikasna zatita, pticama ne dozvoljava sletanje na te povrine, a ne povreuje ih.

Vatreni Gel ne ubija, ne hvata i ne povreuje ptice. Ne kodi i zdravstveno je bezbedan, jer sadri aktivne sastojke koji se koriste u ljudskoj ishrani. Vatreni Gel je napravljen tako da mu ptice nee prilaziti blizu, jer se od njega odbijaju ultraljubiasti zraci, tako da pticama izgleda kao vatra. Vizuelnim efektima rasterivanja dodati su sastojci koji se koriste u ishrani, tako da pticama daje neprijatan miris. BroadBand PRO je aparat koji kombinuje zvune i ultrazvune talase za rasterivanje ptica. Zvuni i ultrazvuni talasi zbunjuju, dezorijentiu i zastrauju ptice drei ih dalje od prostora na kom deluje. Namenjen je za spoljnu i unutranju upotrebu tj. za zatvorene, poluzatvorene objekte i otvorene povrine. BirdXPeller PRO je zvuni rasteriva ptica koji emituje snimljene prirodne zvuke ptica grabljivica, ranjenih ptica i ptica u nevolji, da uplai, zbuni i dezorijentie ptice tetoine na podruju na kom deluje. BirdXPeller PRO je bezbedan, humani, ekoloki nain da se reite ptica na otvorenom prostoru. BirdXPeller PRO koristi visoko definisane digitalne snimke. Prilagodljiva podeavanja omoguavaju lako korienje aparata koji pokriva povrinu od oko 4000 m2.

Mrea za zatitu od ptica je mehanika zatita od svih vrsta ptica. Mrea se koristi za zatitu balkona, loa, nadstrenica, prozora, klima komora, bata, drvea i dr. Mrea je jako diskretna i gotovo neprimetna kada se postavi. Mrea je napravljena od 100% Polipropilena (PP) koji je UV tretiran sa vekom trajanja od 7 godina.

Ultrason X je kvalitetan ultrazvuni rasteriva ptica. To je prvi ultrazvuni rateriva specijalno dizajniran za zatvorene, polu-zatvorene i otvorene prostore. Ultrazvuk je gotovo neujan za ljude, tako da moe efikasno da otera ptice pritom ne smetajui ljudima u njegovoj blizini. Veina ultrazvunih aparata radi samo u zatvorenim prostorima, dok je Ultrason X dovoljno snaan i za upotrebu u polu-zatvorenom i otvorenom prostoru.

BirdBLazer je laserski rasteriva ptica koji koristi fat-beam (vie vidljivih snopova svetlosti) za rasterivanje ptica. Preporuuje se za upotrebu u zatvorenom ili polu-zatvorenom prostoru kao to su: skladita i postrojenja.

Bird Proof Gel je ne toksian , lepljiv i neprijatan gel koji rasteruje ptice sa povrine tretirane gelom. Moe se koristiti na svim povrinama gde ne elite da ptice sleu. Gel ne teti pticama, jednostavno im stvara neprijatan oseaj lepljenja nogu za povrinu koja je tertirana gelom. Gel je diskretan skoro nevidljiv i idealan za sve povrine

ELEKTRO TRAKA Elektro traka je samolepljiva traka irine 4,5 cm, otporna je na sve vremenske uslove, u sebi ima ugradjene dve pljosnate aluminijumske ice. Traka se lako postavlja zbog velike elastinosti, i povezuje se na elektrino napajanje. Elektro napajanje alje elektrine impulse svakih 1-2 sekunde, sto osigurava da nee doi do varnienja i mogunosti zapaljenja. Peckanje strujom je dovoljno jako da otera pticu , a da je pritom ne povredi. Kada se postavi prakticno je nevidljiva. Moze se postaviti na bilo koju povrsinu: beton, metal, drvo, PVC, mermer, plastika, kamen.

Automatski plinski top je ureaj koji uz pomo TNG-a proizvodi eksploziju jaine 119 db. Ima mogunost podeavanja vremenskog intervala pucnja. Rasteruje ptice i divlje ivotinje sa prostora koji elite da zatitite. Koristi klasinu plinsku bocu i napaja se pomou akumulatorske baterije jaine 7Ah.

Bird Stop tenost za zatitu od ptica organskog porekla. Osnovni sastojak je Metil Anthranilat, ekstrakt groa. Ovaj proizvod se koristi da odvrati ptice da se hrane plodovima sa drvea ili itarica. Takoe odvraa ptice da piju vodu i da se kupaju u fontanama i bazenima. Odvraa ptice od naseljavanja travnatih terena i graevinskih objekata. Koristi se za zatitu travnjaka, spoljnih delova fasade, fontana, bazena, vonjaka, vinograda, polja itarica itd.

Mega Blaster PRO je najmoniji zvuni rasteriva ptica, koristi uznemiravajue zvuke ptica grabljivica i ranjenih ptica da stvori zonu opasnosti na podruju koje se eli zatiti od ptica. Aparat je vodootporan i namenjen je za spoljnu upotrebu. Pokriva ogromnu povrinu od oko 12 hektara. Izlazna jaina zvuka je oko 125 db.

Terror Eyes je strailo za rasterivanje ptica sa zastraujuim 3D oima na balonu. Oi na Terror Eyes-u su holografske, stvarajui iluziju ptice grabljivice u napadu. Svetle boje i karakteristini pogled i usta Terror Eyes-a imitiraju prirodne predatore. Terror Eyes je jednostavno i isplativo reenje za rasterivanje ptica sa kua, bata, poljoprivrednih polja, ambara, tala, vinograda, garaa, hangara, marina, pristanita, skladita. TETE OD NEUPOSLENIH LICA I STETE PRI KORIENJU SPOREDNIH UMSKIH PRODUKATAPrema subjektu oteenja moemo tete grupisati na: tete koje nastaju pri korienju sporednih umskih produkata, oteenja granica ume, prestupe, oteenje ume od javnog saobraaja i industrije, oteenja vezana za svetkovine i narodne obiaje, vlasnike umskih izletnika i turizma, vojske i ratovi. Pri korienju sporednih umskih produkata mogu nastati mnoga oteenja u umi. Najbolje se izbjegavaju, ako se sporedni umski produkti koriste u vlastitoj reiji umskog gazdinstva.Jedan od glavnih zahtjeva Zatite uma je: da korienje sporednih umskih produkata moe ii samo do te mjere da ona ne ugrozi produkciju glavnog umskog produkta i ne ugroze opstanak ume.Od vanijih korienja sporednih umskih proizvoda, pri kojima nastaju tete u umi su:

Travarenje, Skupljanje umske stelje, Korienje lisnika, Skupljanje sjemena, Sabiranje plodova, gljiva i ljekovitog bilja, Skupljanje leevine, Korienje sokova drvea, Peenje katrana, Paljenje umura, Korienje kamena.Travarenje: Uzimanje trave iz ume radi ishrane stoke vri se u krajevima gdje su livade siromane i ne mogu da ishrane stoku. Pri travarenju mogu nastati sledea oteenja: sjea i ozleda mladih biljaka, gaenje klijavaca i podmlatka, guenje mladih biljaka, i slaganju sjena u plastove. Skupljanje umske stelje: U planinskim krajevima naroito siromanim livadama stanovnici za prostirku stoci koriste opalo suvo lie ili etine. Od umske stelje stvara se humus. Sem direktinih teta od skupljanja stelje nastaju kao indirektne: gaenje podmlatka, oteivanje mladih biljaka.Korienje lisnika: U mnogim nasim planinskim krajevima stoarstvo je jo u niskom nivou i za ishranu stoke koristi se suvo lie raznog umskog drvea: bukve, hrasta, javora, lipe, smrce i jele. Za ovu svrhu dok je lie jo sono stoari ga skidaju sa drvea kresanjem sue ga, i uvaju za zimsku ishranu stoke. ume u kojima se vri kresanje lisnika trpe velike tete. Drvece usljed stalnog gubitka asimilacionih organa slabo prirauje, a drvo gubi tehniku vrijednost. Zbog brojnih rana od kresanja izloeno je infekciji raznih oboljena i napadu tetoina. Skupljanje sjemena: umsko sjeme se za proizvodnju sadnica koristi se i za druge svrhe. U ovakvim sluajevima pri rodnim godinama umska gazdinstva dolaze u polozaj da za sakupljanje sjemena izdaju dozvole okolnom stanovnitvu. Tom prilikom mogu nastati odreene tete: lomljenje grana, ostecenja na deblu, sjeca ovrsaka. Sabiranje plodova, gljiva i ljekovitog bilja: Samo skupljanje plodova, gljiva i ljekovitog bilja nije tetno za umu. Ali skupljai ovih produkata u tenji da plodova, gljiva i bilja to vie skupe i po svaku cijenu mogu da nanesu razna oteenja. Gaenjem mogu na osjetljivim mjestima da sabiju zemljiste i ugaze ponik. Pri sakupljanju gljiva podiu mahovinu, poremeuju humusne naslage. Pri sakupljanju ljekovitog bilja, uma uglavnom ne trpi pri iskopavanju dubokog korjena mogu nastati otecenja u zemljitu. Skupljanje leevine: Skupljanje leevine koje je za umu korisno i tetno vri se u umama blizu naselja. umska gazdinstva skupljanje leevine nerado dozvoljavaju okolnom narodu, ali skupljaci pored leevine sjeku i mladja stabla i sa naramcima grana iznose iz ume. Korienje sokova drvea: Biljni sokovi nekih vrsta umskog drvea koji se dobijaju ranjavanjem kore koriste se u razne svrhe. Sokovi liara koriste se za spravljanje raznih kozmetickih sredstava; od breze pie i ishranu od javora. Vadjenje sokova iz etinara, smole prvenstveno iz bora radi se radi dobijanja katrana, kalofonijuma, terpentina i njegovih derivata. Zbog velikog industrijskog znaaja etinarske smole mnoga gazdinstva uvela su smolarenje kao obavezan vid korienja borovih uma. Peenje katrana: Naroitim postupkom paljenje sitno iscjepanog borovog drveta-lua, na pripremljenim mjestima u umi dobijao se drveni katran koji se koristio za podmazivanje kola, odbrana stoke od golubacke muice. Paljenje umura: Sve do skora paljenje umura u umi vreno je u velikoj mjeri. Pri paljenju umura javljaju se mnoga oteenja u umi: pretjerana sjea, kraa drveta izazivanje poara.Zato je potrebno preduzeti sledee mjere: izbor pogodnog mjesta za paljenje umura i pravilna izgradnja ega u svrhu spreavanja pojava poara, kontrola lica i kontrola radnika. Korienje kamena: U umi gdje ima krenjaka za peenje krea, kamena pogodnog za zidanje i izgradnju puteva dolazi do njihovog koriscenja. Pri korienju ovi produkata nastaju razliite stete: rastresanje umskog zemljista pri vaenju kamenja, stvaranju veih rupa, ozlede na korjenu ilama i pridanku, gazenje klijavaca, ostecenje i unistavanje podmlatka i potkopavanje biljaka. Turizam,planinarenje i izletiIz potreba narodnog zdravlja umsko gazdinstvo treba da pomae turizam, planinarenje i umske izlete. Ako se ovi izlasci u ume pravilno ine, oni su od opte narodne koristi, a time i od koristi za samo umarstvo. Ljudi na putovanjima i na umskim izletima upoznaju ljepote naih uma, dolaze do saznanja o znaaju ume, ta nju sve ini i time postaju ljubitelji i zatitnici uma. Meutim kod nas jo uvijek mnogi turisti, izletnici i planinari nemaju dovoljno ljubavi za umu i pri bavljenju u njoj skloni su da je otete na razne naine, ponekad i u veim razmjerama. Uticaj turizma:Prosperitet turizma u direktnoj je vezi, ili bi trebalo tako da bude, sa ouvanom prirodom, ekosistemima i predjelima. Na alost, u mnogim sluajevima ova ljudska delatnost, ne samo kod nas, pokazala je i svoje loe strane. Planinske oblasti posebno su pogodjene razvojem turizmaPlaninski turizam, posebno zimski, jedan je od znaajnih ugroavajuih faktora planinskih ekosistema i njihove bioloke raznovrsnosti. Ovo negativno delovanje ogleda se pre svega u izgradnji malih gradova u srcu planine i konstrukciji skijakih staza i prateih infrastruktura. Grade se predimenzionirani i ekoloki loe postavljeni objekti .Primeri za negativan uticaj turizma na planinsko-visokoplaninske ekosisteme veoma je upeatljiv na Kopaoniku i na nekim drugim naim planinama (Stara planina). UMSKA OTEENJAOd turizma i izletnitva mogu nastati sledea umska oteenja: Paljenjem vatre na opasnim mjestima moe da se izazove umski poar (naroito ako se vatra potpuno ne ugasi pred odlazak) Ispisivanjem slova, brojeva, imena i raznih drugih znakova na kori stabala. Ovo je kod nas esta pojava oteenja stabala u izletnikim umama. Stabla su na tim mjestima izloena infekcijama gljiva i imaju nepravilan porast kore. Ukucavanjem eksera i drugih metalnih predmeta za razne trenutne potrebe (drvo gubi u tehnikoj vrijednosti, kvari testere u pilanama i dr.) Sjea mladih biljaka za tapove i sl. pri emu najee nastradaju lijepo odrasle mladice. Ranjavanje stabala pri otiskivanju kamenja niz strmine i bacanjem kamenja. Ovo izletnici ine radi zabave, a za ranjena stabla ozlede predstavljaju uslov infekcije od raznih bolesti.

Unitavanje ptica (skidanje gnijezda i jaja, vjebom gadjenja kamenjem i pukom i sl.) Pretjerana sjea stabala pri podizanju atora i podizanju kamp-izletita Oteenja umskog zemljita gaenjem, kopanjem, skupljanjem stelje i sl. Pri skupnim izletima, ljetovanjima pod atorima (kampovanjima) javljaju se oteenja posebne vrste, kao to su: Pretjerana sjea stabala za podizanje atora i loenje vatre Prstenovanje biljaka od vezivanja uadi (ljuljake i sl.) Pretjerano gaenje podmlatka i trave Pravljenje velikog broja, esto nepotrebnih staza Penjanje po stablima Kidanje grana za razne izletnike potrebe ili iz obesti Ozledjivanje biljaka raznim igrama (bacanjem kamena) MJERE PREDOHRANEOd turizma, planinarenja i izletnitva redovno u umi nastaju tete, ali one moraju da budu svedene na najmanju mjeru, tako da ume posle izleta i ljetovanja ne budu opustoene. Da bi se ovo izbjeglo potrebno je kao predohranu uiniti sledee:1. .U izletnikim umama izvriti obiljeavanje puteva turistikim znacima. Na vidljivim mjestima istai table sa opomenama ta je zabranjeno initi. Oznaiti mjesta za loenje vatre, a na tabli kod loita opomenuti izletnike ta treba uiniti sa vatrom prije odlaska. 2. Preko turistikih, planinarskih i drugih drutava,iji lanovi posjeuju ume izvriti propagandu (filmovima, predavanjima, natpisima, i sl.) kod lanstva o potrebi zatite uma pri izletima. 3. Za grupna ljetovanja treba u umi preduzeti sledee: Odrediti pogodna mjesta za podizanje atora (najbolje u blizini pijae vode), Mjesto za loenje vatre, igralita, kretanja po umi i sl. Utvrditi nain snadbjevanja izletnika potrebnim drvetom 4. Za spreavanje teta od turizma potrebno je dobro organizovati nadzor u izletnikim umama i to sa svim postupcima o umskoj teti i prekrajimaPrije svakog odlaska u umu trebamo znati da: Automobilu nije mjesto u umi ne oteuj stabla Ne unitavaj umsko rastinje Ne pali vatru ne ostavljaj smee u umi Ne unitavaj znakove i objekte u umi Eko savjeti:1. Nakon izleta u prirodi pokupite sve stvari koje ste donijeli sa sobom. Smee bacite u najbliu kantu ili kontejner.2. Ulje od automobila nikada ne bacajte u prirodu jer je izuzetno otrovno i trajno truje svu vodu oko sebe.3. Ne odbacujte baterije u prirodu jer su izuzetno otrovne.4. Ne koristite deterdente za pranje u potocima.TETE OD KRIVINIH DJELA I UMSKIHPREKRAJAume predstavljaju jedan od najsloenijih ekosistema na zemlji idragoceni prirodni resurs od izuzetnog znaaja za ovjeka. tete od umskih djela i pored postojeih zakona su vrlo esta pojava. UZROCI PREKRAJA: Slaba savjest naeg ovjeka o znaaju ume Pogreno shvatanje da ume moe svako da koristi po elji Slabo ekonomsko stanje Upuenost stanovnitva na umu kao jedinog izvora ivotnih sredstava Nerazgranienost uma sa drugim dobrima Slab nadzor umskih granica Naklonjenost ljudi da umu teti i protiv pravno iskoritavaPosledice oteenja od umskih prekraja i krivinih djela:

Utiu na nestajanje uma Unitavanje umske biocenoze Pustoenje uma Zdravstveno stanje ume Pojava raznih oboljenja i tetoina ErozijaU krivina djela spadaju: uzurpacije krenje uma bespravna sjea stabala pustoenje umaUzurpacija ume ili zauzee je prisvajanje optenarodne ume u lino vlasnitvo. Uzurpacija vrlo esto krivino djelo u naim krajevima, posebno planinskim. Odrava se i danas i pored postojeih zakonskih propisa koji to zabranjuju. Lica koja vre uzurpaciju to ine da se steknu ili proire svoj umski kompleks. Mnoge nae goleti i bujina podruija vode porijeklo od uzurpacije i krenja uma. Uzurpacija veliko zlo umskog gazdinstva Zauzee optenarodnih uma vri se na razne naine: pomjeranje granica postepenim zaoravanjem zemljita, sjea pojedinanih graninih stabala i krenje njihovih panjeva, podebljavanje graninih stabala sa naknadnom sjeom, pomjeranjem graninih oznaka, paljenjem umskih kompleksa, jednostavnim prisvajanjem neke ume.Sredstva borbe protiv uzurpacije uglavnom se sprovode na: razgraniavanju optenarodnih uma od privatnih umskih posjeda i poljoprivrednih dobara, obiljeavanje granica oko optenarodnih uma vidnim i trajnim graminim znacima, dobro organizovan nadzor nad umskim granicama, efikasna primjena zakonskih propisa pri uinjenoj i prijavljenoj uzurpaciji, i rjeenje socijalnog problema stanovnitva u planinskim krajevima.

, , , . :

, , ,

,

,

.

. ( ), , ( ) .

: ( , .);

, , ;

( , , .); (, , ); . ,

, , , , . . . II (Lymantria dispar), : 1945 1950, 1953 1956 1963 1967, (Ips typographus) 1945 1947. , 90- , 1997 2000 . , , . , , , , , . , , . , , , , ( .). ( , .) , . , . , , . , , , , . , , , .

(, , ) , , - . , , . , , , .

, , . () , , . , . , . . , 1,6 . , , . , . , , .

, , . , , . , , . . , ( , . . 5). , , , , , . , . , , , . , , . (Urtica dioica), , .

, , . , , ( , , .) . , . . , , . , . , ( ), , , . , , . 3. , , - .

3.1. , , 65.000 . 30.837 . 3.489 , 2.974 , 13.314 . 8.000 , 5.710 . . , , .

3.2. (depleted uranium DU) , . , , . , 1995. 1999. . , . , . .

tete od javnog saobraaja,elektrinih postrojenja i vanumskih preduzeaKroz mnoge ume prolazi javni saobraaj(eljeznice i putevi),elektrina postrojenja(vodovi za struju i telefon), a isto tako u mnogim umama podignuta su razna industijska i druga neumska preduzea. Sve ovo je sa jedne strane od koristi za umu(ini je pristupanom za izvoz produkata, omoguava prodaju produkata na licu mjesta, omoguen je bolji nadzor ume itd.), a sa druge stvara joj izvor raznih oteenja koja mogu biti veoma znatna. Zatita uma ima u zadatku da ukae na ova oteenja i da istovremeno formulie svoje zahtjeve kako bi oteenja bila to podnoljivija i ne bi ugrozila opstanak ume. Saobraaj:

Graenje i prolaz eljeznice

Neosporno je da je prolaz eljeznice od dragocjene koristi za gazdinsku umu. uma je veliki producent materijala za transport a eljeznica je za to najpogodnija. Meutim eljeznica za vrijeme izgradnje, a i tokom prolaska kroz umu nanosi umi tete, koje se razliito manifestuju. Pri izgradnji pruge kroz umu neizbjeno se mora posei trajno udaljiti veliki broj umskog drvea, tj. du itave trase i to znatno ire od irine same trase(za karpu i pojas bezbjednosti od poara). Ovim se, ve prema duini pruge kroz umu, oduzima znatna povrina zemljita od umske proizvodnje. Na ovu tetu nadovezuju se vrlo esto i sledee gazdinske tete: umska povrina trasom pruge biva iznenada i nenormalno presjeena, nastaje poremeaj u prostornom ureenju ume, nastaje ispresjecanost umskih puteva, naglo otvaranje sastojina dejstvom sunca i vjetra du itave sastojine. Da bi se tete koje se javljaju pri podizanju eljeznikih pruga ublaile pri ovim radovima voditi rauna o sledeem: Pri trasiranju pruge teiti da zeljeznica u to kraoj liniji prolazi kroz umu Da se u umi du pruge predvidi to manji broj eljeznikih postrojenja,raskrsnica i sl. Da se pri izgradnji pruge izbjegne nepotrebna sjea i ozleivanje dubeih stabala,kao i pri uzimanju kamenja,pjeska i dr. Izgradnja i odavanje javnih puteva Pri prolasku javnih puteva kroz umu gazdinstvo ima koristi i tete, slino kao i kod eljeznice. Zato su i zatitne mjere, uglavnom sline. Kod javnih puteva kao specifino u pogledu zatite uma treba istai:

Da se ne dozvoli pri popravci puta istovarivanje materijala sa obje strane puta Zabraniti bacanje kamenja sa puta u umu, koje moe na strmim terennima da izazove ozlede na dubeim stablima Odvodnjavanje vode sa puta u umu dozvoliti na mjestima gdje ona nee izazvati spiranje i zabarivanje zemljita Kresanje i udaljavanje stabala pored puta u cilju provjetravanja i suenja puta dozvoliti samo u potrebnoj mjeri i to po saglasnosti i nadzorom umskog gazdinstvatete od elektrinih postrojenja U umi ili kraj nje od elektrinih postrojenja mogu se nalaziti:telefonske i telegrafske linije, elektrini vodovi za osvjetljenje i industriju i hidrocentrale. Sva ova elektrina postrojenja nanose tetu umi pri podizanju, a i kasnije pri radovima za njihovo odravanje. Prilikom izgradnje dalekovoda, niskonaponske mree,postavljanja telefonskih stubova pri njihovom prolasku kroz umu potrebno je da se naprave prosjeke.

Prosjeka se mora vriti iz nekoliko razloga: Odravanje sigurnosne udaljenosti i sigurnosne visine od stubova pod naponom Odvajanje poarnih koridora Formiranje prosjeka za obezbjeenje dalekovoda radnici esto vre nemarno i neodgovorno. Prilikom formiranja prosjeka gubi se i jedan dio umske proizvodne povrine.

Telefonsko telegrafske linije donose i umi sledee tete: pri postavavljanju linije i njenoj popravci radnici iz raznih razloga se penju po stablima gvozdenim penjalicama i time ih ranjavaju. U ovakvim stablima nastanjuju se razni sekundarni insekti i ona postaju ustvari arita za namnoenje tetoina u umi. Pored ovih teta znato je oteano i obaranje stabala u blizini pomenutih vodova. Prilikom pripreme trase kroz umu kao i njihovog postavljanja i kasnijeg odravanja potrebno je da umsko gazdinstvo preduzme sledee mjere: Da kontrolie da se prilikom prosjeke formiraju u predvienim granicama(irina) Da odgovornost ukoliko se pri sjei naini teta vodovima ne bude na gazdinstvu Da zabrani penjanje gvozdenim penjalicama po drveu i vezivanje stubova icom za iva stabla itd.tete od hidrocentralatete od ovih postrojenja nastaju prilikom njihove gradnje kada se vri sjea odredjenog dijela povrine pod umom. Takoe hidroakumulacije potapaju odreeni dio produktivne povrine. Meutim hidrocentrale se moraju graditi ukoliko je potrebno i na umskom podruju jesu one veoma neophodne privredi kod nas. tete od rudnikaRudnici uglja kao i neumska preduzea kada se nalaze na umskom zemljistu, a to nije redak sluaj, neminovno nanose tete umi.Gubitak umskog zemljista za produkciju drvne mase. U ovom slucaju suma se najpre udaljava da ne smeta vadjenju rude ili uglja. Ostecenje sume nastaje i usled odrona zemljista na mjestima dubokih napustanih potkopa.Tom prilikom se u sumi stvaraju duboke neplodne provalije.Pri preradi rude na licu mjesta, a to je teznja rudarske privrede, ostaci topljenja rude deponuju se oko rudnika cime se smaljuje sumska povrsina.Pri preradi rude na licu mjesta javljaju se i steta od dima. tete umama od saobraaja i industrije u vidu zagaenjaSaobraaj iindustrijasuosnovni izvori zagaenja. Ljudi zagauju vazduh na mnogo naina: paljenjem uma radi dobijanja poljoprivrednog zemljita, vonjom automobila, aviona, radom u fabrikama, sagorevanjem ogreva u domainstvima. Kada jednom dospeju u atmosferu, gasovi osloboeni tokom sagorevanja fosilnih goriva stupaju u razliite hemijske reakcije, pri emu nastaju mnoga opasna jedinjenja. Takve susumpornaiazotna kiselina, od kojih nastaju pravekisele kie, koje padaju na zemlju i ulaze u ciklus kruenja vode u prirodi. Kisele kie unitavaju ume na velikim prostranstvima, ulaze u reke i jezera, gde ubijajuribei mnoge druge ivotinje.