Yeni ‹letiflimTeknolojileri ve

Medya

Derleyen: Sevda Alankufl

Ümit AtabekS. Hakan Tuncel

Hakan KaraMurat Karaduman

Nihat Hal›c›

IPS ‹letiflim Vakf› Yay›nlar›: 6Habercinin El Kitab› Dizisi: 3

© IPS ‹letiflim Vakf›Kallavi Sokak 56/7, Ece Han 34430

Beyo¤lu, ‹stanbulTel: (0212) 251 15 03 Faks: (0212) 251 16 09

e-posta: bia@bianet.orgweb sitesi: www.bianet.org

Teknik Üretim: Renk AjansTel: (0212) 516 29 84Bask›: Zafer Matbaas›Tel: (0212) 512 16 88 Cilt: Derya Cilt Evi

‹stanbul, 2003

Bu kitap Avrupa Birli¤i'nin mali deste¤iyle yay›nlanmaktad›r. Burada dile getirilen görüfller IPS ‹letiflim Vakf›'na aittir. Dolay›s›yla hiçbir biçimde

Avrupa Birli¤i'nin resmi görüflleri olarak de¤erlendirilemez.

‹Ç‹NDEK‹LER

B‹A ve B‹A e¤itim çal›flmalar› üzerineSevda Alankufl

5Önsöz

Sevda Alankufl25

Yeni iletiflim teknolojileri ve yerel medya için olanaklar

Ümit Atabek55

Yeni iletiflim teknolojilerinde yöndeflme ve yerel medya

S. Hakan Tuncel85

Bilgisayar/‹nternet teknolojisi ve de¤iflen gazetecilik

Hakan Kara91

‹nternet ve gazetecilik

Murat Karaduman137

Online gazetecilik

Nihat Hal›c›151

Yazarlar167

B‹A yerel medya e¤itim programlar› kat›l›mc› listesi171

‹LET‹fiEM TEKNOLOJ‹LER‹ VEYEREL MEDYA ‹Ç‹N OLANAKLARÜmit ATABEK*

Bafllang›çta, bir s›k›nt›dan bahsetmem gerek: Teknoloji üzeri-ne konuflmak genellikle ürkütücü bulunur, sözgelimi herkesmedya konusunda konuflmak ister, herkes medyan›n çeflitli so-runlar› örne¤in etik sorunlar› üzerine konuflmak ister de tekno-loji üzerine konuflmak sanki bizim haddimiz de¤il, uzmanlar›nifliymifl gibi görülür. ‹lginçtir, hatta medya çal›flanlar› da, tek-noloji konusunda çok da fazla bilgi sahibi olmak istemezler yada bu tür konulara fazla kafalar›n› yormazlar. Bunu genel e¤i-lim olarak söylüyorum, istisnalar kaideyi bozmaz. Ancak cid-di bir teknoloji sorunuyla karfl›lafl›l›nca do¤al olarak, bu tekno-loji meselelerinin de bizleri, ola¤an insanlar›, ilgilendiren me-seleler oldu¤u ortaya ç›kar. Bunun en belirgin örne¤i, RTÜKuygulamalar›n›n Türkiye’de gündeme gelmesiyle, “frekans”kavram›n›n bir teknolojik kavram olarak gündelik hayat›m›zagirmesiyle ortaya ç›km›flt›r. Bu teknolojik kavram›n medyay-la, dolay›s›yla da toplumla do¤rudan ilgili bir konu oldu¤u or-taya ç›kt›¤›ndan beri de asl›nda, gerek medyada çal›flanlar vegerekse medya konusunda çal›flan akademisyenler olarak biz-

55

* Akdeniz Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi ö¤retim üyesi.

ler, teknoloji konusuna daha farkl› gözle bakmaya bafllad›k.Ama ne yaparsak yapal›m, yine de teknoloji sözcük olarak, in-san üzerinde biraz uzaklaflt›r›c› etki yapan bir kelime. Dolay›-s›yla, önce k›saca bu korkunun üzerine gitmek laz›m ki, dahasonra anlatacaklar›m› daha bir huzurla izleyebilelim. Onuniçin flimdi ben önce teknoloji sözcü¤ünü biraz sarsmak, sonrada yeni bir yere oturtmak istiyorum.

Teknik ve teknoloji fark›,teknolojinin toplumsal niteli¤i

Teknoloji dedi¤imiz zaman mutlaka çok karmafl›k bir fley kas-tetmedi¤imi anlatmaya çal›flarak bafllayaca¤›m. Bu kelime ne-reden geliyor? “Tekne” ve “logos” kelimelerinin bir arayagelmesi ile oluflmufl bir kelime. “Tekne” dedi¤imiz de, bir fle-yi yapman›n, bir fleyi üretmenin, bir fleyi elde etmek anlam›n-da kullan›lan, eski/antik Yunanca, bir kelime. Hatta bizim “ek-mek teknesi”nden bildi¤imiz “tekne” kelimesi de oradan geli-yor. Dolay›s›yla bir fleyi yapma, becerme, elde etme ile ilgilibir kelime. “Logos” ise, mant›k (lojik) kelimesinin kökü ol-makla birlikte, daha çok bilmek anlam›nda kullan›l›yor, yineantik Yunanca’da. Bir kelimenin sonuna logos geliyorsa, o bi-raz bilim gibi anlafl›lan bir kelime oluyor. Baflka anlamlar› ol-du¤u halde, sonradan bir anlam kaymas› ile, bilgi anlam›n› ka-zanm›fl bir sonek olarak da kullan›l›r olmufl, “logos”, “loji” ha-lini alm›fl ve günümüzde art›k biyoloji, fizyoloji, psikoloji gi-bi kullan›mlar ortaya ç›km›fl.

Ancak üzerinde durmam›z gereken nokta, “logos” ile kastedi-len bilgi daha çok toplumsal bir bilgi. “Logos” bilginin top-

Ümit Atabek

56 –

lumsal ba¤›na iflaret ediyor. Demek ki asl›nda teknolojidenbahsediyorsak, toplumsal bir fleyden bahsediyoruz demektir.‹flte bu nedenle “teknik” ile “teknoloji” aras›nda bir fark var-d›r. Teknik bir fley elde etmenin, üretmenin bilgisi ise, tekno-loji daha çok bu bilginin toplumsallaflmas› yani toplumsalyans›malar› olmas›, toplumsal ba¤lam, toplumsal anlam ka-zanmas› demektir. Örne¤in mikrofonu bir amplifikatöre ba¤la-y›p sesi yükselterek konuflmak bir tekniktir, ama bunu bir e¤i-tim arac› olarak kullanmak, anlat›c›n›n sesini yabanc›laflt›rarakö¤retici ile ö¤renen aras›ndaki konumlar› belirginlefltirmek vb.teknolojik bir konudur. Ya da örne¤in bir kiflinin yo¤urt yap-mas› tekniktir. Herkesin bir yo¤urt yapma tekni¤i vard›r. An-neannenizin de özel bir yo¤urt yapma tekni¤i vard›r, ama yo-¤urdun bir de teknolojisi vard›r. Örne¤in art›k bir fabrikada vepatenti ödenerek üretiliyorsa yo¤urt teknolojisinden söz ediyo-ruz demektir. Süt üreticileri ile yo¤urt fabrikas›nda çal›flan ifl-çilerin karfl› karfl›ya gelmesine neden de, bir teknoloji sorunu-dur. Yabanc› yo¤urt markalar›n›n Türkiye’ye gelmesine, yerliüretimin, kamu sektörü yo¤urt üreticilerinin, örne¤in AtatürkOrman Çiftli¤i’nin giderek piyasadan kalkmas›na vesile olanmeseleler, bunlar tamamen teknoloji ile ilgili konulard›r. De-mek ki teknik ile teknoloji aras›ndaki fark› mutlaka vurgula-mam›z laz›m. Dolay›s›yla, bizim insanlar yani toplumsal var-l›klar olarak, teknoloji konular›na, öyle, çok da haddimiz de-¤ilmifl gibi yaklaflmak yerine, “tamam! iflte bunlar bizim konu-lar›m›z” gibi bir istekle yaklaflmam›z daha do¤ru olur. Zatenteknoloji, tek tek tekniklerden farkl› olarak, insan toplumlar›-na etki yapan, bazen sorun yaratan, bazen çözüm sunan birtoplumsal alan olarak ortada duruyor. Hepimizin teknolojilerüzerine konuflmam›z, teknolojiye kafa yormam›z gerekecek.Bu giderek, teknoloji kullan›m›n›n artmas›na paralel olarak,

Ümit Atabek

57

daha yak›c› bir sorun haline gelecek.

Öte yandan teknoloji dedi¤imiz zaman, sadece çok fl›k ve kar-mafl›k isimleri olan “yeni” teknolojileri de kastetmedi¤imizibelirtmeliyim. Bugün özellikle iletiflim teknolojisi deyince, ör-ne¤in TCP/IP, GPRS, GSM gibi çok da fazla anlam›n› bilme-di¤imiz bir tak›m kelimelerin k›salt›lmalar›yla ifade etti¤imizkarmafl›k bir dünyaya göndermede bulunuyoruz. Ancak buçok do¤ru bir yaklafl›m de¤il. ‹letiflim teknolojisi dedi¤imizzaman, mutlaka çok karmafl›k sistemlerden söz etmiyoruz. Ör-ne¤in yaz› da bir iletiflim teknolojisidir. Dolay›s›yla, insanlarnerede bir alet kullanarak bir fleyler yap›yorlarsa orada tekno-loji vard›r diyebiliriz. Do¤al organlar›m›zla yapmad›¤›m›z birfleyi, bir aletle, örne¤in mürekkepli kalemle bir yere (ka¤›da)iz b›rakarak do¤al olmayan bir biçimde yap›yorsak, bir tekno-loji kullan›yoruz demektir. Konuflma eylemi karfl›s›nda yaz›yazma eylemi teknoloji içerir ve bu yüzden de yaz› toplumsalba¤lamlarda önemli de¤iflimlere ve dönüflümlere yol açm›flt›r.Yaz› en yayg›n olarak bilinen ve en eski ça¤lardan beri kulla-n›lan bir iletiflim teknolojisi olarak vard›r. Demek ki, teknolo-ji dendi¤inde illa günümüzün bafl döndüren teknolojilerdenbahsetmek durumunda de¤iliz. Bunlar› söyledikten sonra, ar-t›k teknoloji ile ilgili olan sorunlar›m›z› aflabilmemize olanaksa¤layan daha rahatlat›c›, normallefltirici bir çerçeve çizdi¤i-mizi umuyorum. Yani öyle çok mistik olmayan bir fley, tekno-loji. Toplumsal aç›l›mlar› bak›m›ndan da medyayla ilgili kifli-ler olarak, bizim do¤rudan ilgi alan›m›za girmesi gereken bir konu.

Burada benim amac›m ise, esas itibariyle medya çal›flanlar›olarak teknoloji konusunda size yak›c› gelen güncel sorunlarüzerine konuflmak. Dolay›s›yla, öncelikle gazetecili¤in gelece-

Ümit Atabek

58 –

¤i için hepimize umut vaat eden, hatta yerel medya olarak için-de bulundu¤umuz acil sorunlar› aflabilece¤imize dair bir umut›fl›¤› gibi görülen ‹nternet teknolojisinden bahsetmemiz laz›m.

‹nternet teknolojisi etraf›nda yarat›lan hale üzerine

‹nternet tabii ki önemli ve bu yüzden de hemen etraf›nda çokbüyük bir “hâle” yaratt›, hepimizin gözlerini kamaflt›rd›. Bel-ki gerçekten de buna lay›k bir teknoloji ve insanl›k tarihindebüyük bir dönüflüm de yapabilir. Ancak yaratt›¤› hâle nedeniy-le, ‹nternet’i oldu¤undan farkl›, oldu¤undan büyük ve güçlügörebiliriz, sonra da yan›labiliriz. En do¤rusu bu haleyi kald›-rarak, daha gerçekçi ve elefltirel bir yaklafl›mla ‹nternet’i de-¤erlendirmektir. fiüphesiz ki önceki bütün iletiflim teknolojile-rinin zaman›nda yapt›¤› önemli toplumsal dönüflümler gibi, ‹n-ternet’in de böyle bir dönüflüm için potansiyel gücü vard›r.Ama buna ra¤men bir fleyi hat›rlatmakta yarar görüyorum; bugün ‹nternet için söylediklerinizin ço¤unun, bir zamanlar rad-yo için, hatta matbaa için de söylendi¤ini hat›rlatmam›z gere-kiyor. Örne¤in, k›sa dalga radyo yay›nc›l›¤› bafllad›¤›nda,uluslar aras› politikada çok önemli bir araç olarak kabul edili-yordu, hatta ‹kinci Dünya Savafl› “radyolar savafl›” olarak danitelendirilmiflti. Öte yandan ulusal kalk›nma sorunlar›n›n çö-zümünü büyük ölçüde radyo ve televizyon yay›nlar›na ba¤la-yan ülkeler de vard›. Örne¤in Hindistan, bütün ulusal kalk›n-ma programlar›nda radyo/televizyona büyük bir önem verdi vegeri kalm›fll›ktan kurtuluflun yolunun bu araçlarla yap›lacake¤itim programlar›ndan geçti¤i öngörüsüyle, bu alana çok ya-t›r›m yapt›. Demek ki her yeni iletiflim teknolojisi geliflti¤i za-

Ümit Atabek

59

man etraf›nda böyle bir hâle oluflturuluyor ve yeni umutlarbafll›yor. Ama k›sa sürede bunlar›n çok da yetkin ve güçlü fley-ler olmad›¤›, hatta yeni baflka sorunlara yol açt›¤› anlafl›l›yor,ayr›ca bu teknolojilerin nas›l ve hangi amaçlarla kullan›ld›kla-r›, varl›klar›ndan daha önemli oluyor. Tabii ki, ‹nternet bunlar-dan biraz farkl› bir iletiflim teknolojisi. Ama yine de bu gün,etraf›nda gözümüzü kamaflt›ran bir hâle oluflturuldu¤unu ka-bul etmemiz laz›m. Yani on sene sonra bu gün söyledikleri-mizden mahcup olmamak, ya da “amma da safm›fl›z, ‹nternet’-ten neler beklemifliz, hepsi de boflmufl” dememek için, kamafl-m›fl gözlerimizi ovuflturarak yeniden bakmal›y›z ‹nternet’e.

Hemen belirtmemiz gereken bir baflka problem de flu; bir med-ya olarak ‹nternet’in tarihi henüz çok yeni, bu da üzerine söy-leyeceklerimizin olgun önermeler olma olas›l›¤›n› düflürüyor.Di¤er iletiflim teknolojileri için konufltu¤umuzda, örne¤in ga-zetelerin dört yüz y›ldan fazla bir tarihi var, radyo tarihi yüzy›la yaklaflt›, televizyon elli y›ld›r var ve bunlar üzerine söyle-diklerimiz art›k olgun say›labilecek bir sosyoloji oluflturabili-yorlar. Ancak ‹nternet söz konusu oldu¤unda böyle bir sosyo-lojik olgunluk için henüz erken, sadece on y›ll›k tarihi olan birmedyadan bahsediyoruz. Bu nedenle, gözlerimizi kamaflt›ranhâleyi kald›rabilsek bile, bu medya hakk›nda söylediklerimi-zin olgunlaflm›fl bir kavray›fl› olanakl› k›lamayaca¤›n› bafltankabul etmeliyiz.

‹nternet teknolojisinin ortaya ç›k›fl› ve ticarileflmesi

‹nternet’le ilgili olarak yukar›da bahsetti¤im hâleyi kald›rd›¤›-m›zda, ilk görmemiz gereken flu: ‹nternet orijinal olarak bir as-

Ümit Atabek

60 –

keri teknoloji ve bunu bilmek ‹nternet’in anlafl›lmas› bak›m›n-dan önemli bir husus. Dolay›s›yla ‹nternet kelimesiyle birlik-te, ‹nternet’e atfen kullan›lan demokratikleflme ve özgürleflmegibi konulara yaklafl›rken, bunlar›n ‹nternet’in ortaya ç›k›fl›n›naskeri niteli¤ini göz ard› etmeden yaklaflmal›y›z. Çünkü asl›n-da ‹nternet, birazdan daha da detayl› görece¤imiz gibi, hembir özgürlük co¤rafyas› yaratmas› bak›m›ndan demokra-tik aç›l›mlar sunan bir teknoloji, hem de askeri kökenineyarafl›r bir biçimde çok güçlü denetim olana¤› da sa¤layanbir teknoloji. Teknolojinin kökeninin askeri oldu¤unun bilin-mesi, onun bir denetim teknolojisi olarak kullan›lmas› yönün-deki tehlikeleri hat›rlatmas› aç›s›ndan önemli. fiimdi ‹nter-net’in nas›l ortaya ç›kt›¤›na daha yak›ndan bakal›m.

20 yüzy›l ortalar›nda ARPANET diye bir a¤ kuruluyor.ABD’de, ileri askeri teknoloji gelifltirme grubunun bir ürünüolarak ortaya ç›k›yor bu bilgisayar a¤› ve arkas›nda do¤rudanABD Savunma Bakanl›¤›’n›n deste¤i var. Esas itibari ile so-¤uk savafl y›llar›nda, belki hat›rlars›n›z, ABD ile SovyetlerBirli¤i’nin sahip olduklar› nükleer bafll›kl› füzelerin karfl›l›kl›miktar› “dehflet dengesi” diye de adland›r›lan bir denge olufltu-ruyordu ve e¤er ç›lg›n biri dü¤meye basarak bir füzeyi ateflle-se, dünyay› defalarca patlatabilirdi. Korkar›m hâlâ da öyle!Ama o zamanlar bu durum, ayr› yerlerde, ayr› co¤rafyalardakonuflland›r›lm›fl füzelerin birbiriyle do¤rudan kontrollü ileti-flimini sa¤layan bir düzenek olmad›¤› için, çok korkulan birfleydi ve bu füzeleri kontrol ve organize etmek için bir projegelifltirildi. Bir ç›lg›n›n dünyay› uçurmas›n› engellemek ve sis-temi kontrol alt›na alabilmek amac›yla, bilgisayarlarla kontroledilen füzeler sistemi olarak ARPANET gelifltirildi. Daha son-ra bak›ld› ki, çok da iyi bir iletiflim arac› ortaya ç›km›fl, bu a¤

Ümit Atabek

61

(network) güzel bir medya haline de gelebilir. Bu askeri tekno-lojiyi gelifltiren bilim insanlar›, bunun asl›nda çok da iyi birakademik iletiflim arac› oldu¤unu, hemen arkas›ndan da, güç-lü bir ticari nitelik tafl›d›¤›n› anlad›lar. Yani bu askeri teknolo-ji, ticarete hemen uyum gösterdi.

Dolay›s›yla ‹nternet konusunda yukar›da de¤indi¤im göz ka-maflt›ran hâleyi kald›rd›¤›m›zda ortaya ç›kan bir di¤er unsur dabu ticarileflme. Demek ki hemen ticari olabilen bir medya bu‹nternet!. Bugün ‹nternet’teki ‘domain’lere yani alan adlar›nabakarsak, sonu “.org”, “.edu” ya da “.gov” ile biten adresle-rin oran›yla k›yasland›¤›nda sonu “.com” ile biten adreslerinoran› h›zla artmakta ve ‹nternet giderek geniflleyen çok cid-di bir ticaret medyas› haline gelmektedir›. Büyük sorunlarara¤men, elektronik ticaretteki aksakl›klara, iflaslara ra¤men,giderek de bu özelli¤i, ticari olma özelli¤i, bir flekilde artarakdevam etmekte. Bir yandan paral› içerik sunan siteler, di¤eryandan reklam-pazarlama arac› olarak kullan›m, elektronikbankac›l›k uygulamalar› ve flirket-içi iletiflim amaçl› kullan›m,‹nternet’i giderek daha yo¤un bir flekilde ticarilefltirmektedir.‹nternet’in ticari ve askeri olan yönlerini flimdilik bir kenarakoyal›m ve art›k olumlu yönlerini tart›flal›m. Ancak “bir dene-tim teknolojisi olarak ‹nternet” konusuna sonra yeniden de¤ine-ce¤iz.

Ümit Atabek

62 –

1 ‹nternet ortam›nda, adresler “.org” ile bitti¤inde onun “kurum” oldu¤u-nu anl›yoruz ve organisation’dan geliyor ; “.edu” “education” dan geli-yor ve “e¤itim” kurumlar›n› anlat›yor; “gov” “government”dan geliyorve “hükümet” kurumlar›n› anlat›yor; buna karfl›l›k, “.com” “commerci-al” sözcü¤ünden geliyor ve “ticari” nitelikli kurumlar için kullan›l›yor.

‹nternet’in özellikleri ve “yer” tan›m›m›z› de¤ifltirmesi

‹nternet: Ucuzlayan bir teknoloji

‹lk olarak ‹nternet’in giderek ucuzlayan bir iletiflim teknoloji-si oldu¤unu belirtmeliyiz. ‹nsanl›¤›n gelifltirdi¤i teknolojilerinhepsinin ciddi maliyetleri vard› ve o maliyetleri karfl›lamakönemli çaba gerektiriyordu. Karmafl›k teknoloji gerektiren birürünün kopya edilmifl halini bile üretmek bir ifltir. Örne¤in di-yelim ki nükleer teknolojiyi çald›n›z ya da kopya ettiniz, o hal-de bile bir nükleer santral ya da denizalt› üretmek önemli birifltir. Bir k›talararas› füzenin teknolojisini kopyalasan›z dahi,füzeyi üretmek çok da kolay de¤ildir. Ancak mikro-elektronikteknolojiler öyle bir alan aç›yor ki bunlar› kopya etmek ger-çekten çok kolay. Yapt›¤›n›z bir program› CD’ye ald›ktan son-ra t›pk› plak basar gibi milyonlarca kez basabilirsiniz. Geliflti-rilmifl bir entegre devreyi ya da mikroçipi de neredeyse birplak gibi kopyalayarak ço¤altabilirsiniz. Yani kopyalamak ke-limenin tam anlam›yla kopyalamak anlam›na geliyor. Böyle-likle teknoloji çok ucuza mal oluyor ve dünyan›n her hangi biryerinde gelifltirilen ‹nternet’le ilgili bir teknoloji, dünyan›nöteki taraf›na çok ucuz bir flekilde ve çok h›zla girebiliyor. Budi¤er teknolojilerden farkl› bir durum. Nükleer teknoloji dün-yan›n her yerine ayn› h›zla eriflmedi. Ama özel olarak ‹nternet’-le ilgili teknolojiler, genel olarak da biliflimle ilgili teknolojilerçok h›zl› bir flekilde yay›ld›, çok kolay kopyaland› ve neredey-se s›f›r maliyetle dünyan›n her yerine da¤›lmaya bafllad›.

Bugün dünyan›n hemen hemen her yerinden art›k ‹nternet’eeriflmek olanakl›. Yay›lman›n maliyetinin çok düflük olmas›na

Ümit Atabek

63

paralel olarak baflka geliflmeler de var. Kullan›m› da çok ucuzve giderek ucuzlamak durumunda. Bu gün tam anlam›yla s›f›rliraya yani “belefl” olarak ‹nternet’te bir site açabilirsiniz ve buaçt›¤›n›z siteyi dünyan›n her yerinden 24 saat 365 gün eriflile-bilir, izlenebilir bir medya olarak kullanabilirsiniz. Baflka her-hangi bir iletiflim teknolojisiyle k›yasland›¤›nda inan›lmaz biravantajd›r bu. En ucuz bas›m evi bile ço¤unluk için ciddi birmaliyettir. Hele böyle ufak bütçelerle çal›fl›n insanlar için.Radyo, televizyon bunlar daha pahal› fleyler. Di¤er teknoloji-ler örne¤in video bantlar› dolduruyorsunuz, da¤›t›yorsunuz.Bir kere co¤rafi olarak bir s›n›rl›l›¤›n›z var, ikincisi üretim veço¤altma maliyetleri yüksek. Ama ‹nternet’te bütün bunlar› s›-f›r maliyetle yapabiliyorsunuz. Yeter ki bir içeri¤iniz olsun, buiçeri¤inizi bir sunucuya (server) yerlefltirin, ondan sonra dün-yan›n her yerine eflit olanakla yay›lmaya haz›r bir medya hali-ne gelebilir.

Bu s›f›r maliyet bu co¤rafi meseleleri de bize yeniden düflün-dürecek bir yöne de sahip. Demin bahsettim, dünyan›n herhan-gi bir yerinde dedim, asl›nda bu bizim “herhangi bir yer” kav-ram›m›z da tam olarak do¤ru kavram de¤il art›k, bu teknoloji-nin getirdi¤i terminolojik çerçeve ile. Çünkü ‹nternet art›k; ne-resi yerel, neresi genel, neresi ulusal, gibi sorular› da sordura-rak üzerinde yaflad›¤›m›z co¤rafyalar›n s›n›rlar›/tan›m› üze-rine yeniden düflündürecek kadar karmafl›klaflm›fl bir me-kan/uzam anlay›fl› da getiriyor.

Örne¤in bu yüzden baz›lar› ‹nternet’in yaratm›fl oldu¤u buuzama “sanal co¤rafya” gibi adlar veriyor. Asl›nda tabii bunoktada flöyle fleyleri de tart›flmal›y›z: Çok ufak bir kasabadayerel olarak var olan bir ‹nternet içeri¤i dünyan›n her yerinde

Ümit Atabek

64 –

ayn› anda var olabiliyor. Dolay›s›yla örne¤in Bolu’nun SesiGazetesi yerel bir gazete midir ‹nternet’te de oldu¤u sürece,yoksa New York’ta da izlenen Vietnam’da da izlenen ulus-lararas› bir gazete midir? Ya da uluslar-ötesi bir medya m›d›r?Yani ‹nternet, ulusal-yerel ölçekte yay›n yapan medya tan›mla-r›n› da de¤ifltiriyor. Bu yüzden yerellik, ulusall›k ya da uluslar-ötesilik kavramlar› da biraz eski co¤rafi anlay›fl›m›z›n içindekal›yor, dolay›s›yla bunlar› yeniden tart›flmak durumunday›z.

Sansür edilemiyor

‹nternet’e iliflkin bir baflka olumlu yön, sansür edilememesi.Her medya sansür edilir. Tabii, ‹nternet de sansür edilir. ‹nter-net’i kullanan kifliyi ortadan kald›r›rsan›z, ‹nternet’i sansür et-mifl olursunuz. Kullan›lan cihazlar›n fiflini çekerseniz ‹nternetfalan kalmaz. Ama bundan flunu kastediyoruz; o medya varsa(ontolojik olarak öyle bir medyadan bahsediyorsak), bir bilgi-sayar aç›k, çal›fl›r ve a¤ (network) olarak bir yere ba¤l› ise ar-t›k orada ‹nternet vard›r ve ondan sonra bu flekilde ‹nternet ka-lacak flekilde devam ediyorsa, ‹nternet olarak bunu sansür et-mek pek olanakl› de¤ildir. Dolay›s›yla di¤er iletiflim teknolo-jileri ile k›yas etti¤inizde ‹nternet hakikaten çok ciddi bir alter-natif. Alternatif içeri¤i sunmaya karfl› ç›kan egemen gruplar›nya da egemen medyan›n sansür etme e¤ilimine karfl› en direnç-li medya türü.

‹nternet nas›l sansür edilemez? Bir kere ‹nternet’e ç›k›yorsa-n›z, art›k orada hakikaten her türlü içeri¤e ulaflabilirsiniz. Bu-nu engellemek için bir tak›m giriflimler de var tabii, bir tak›mteknolojik çözüm önerileri var. Mesela proxy yöntemiyle baz›sitelere eriflimi engelleyebilirsiniz. Buna göre, sansür etmek

Ümit Atabek

65

istedi¤iniz sitelerin adlar›n› filtreleyen bir eriflim sa¤lan›yor,bunu ana geçifl noktalar›nda ya da ayr› ayr› ‹nternet servis sa¤-lay›c›lar› taraf›nda yapmak olanakl›. Böylelikle haz›rlad›¤›n›zlistedeki içerik sansür edilmifl oluyor. Mesela “Huzurlu ‹nter-net” sloganl› ‹hlas Holding’in eriflim paketi böyle bir sansüryap›yor. Ama tabii bu sansür edilen listeler çok kolay de¤iflti-rilebilen listeler. K›z›n›z ya da o¤lunuz o listelere girmeyen birçok siteyi bulup, korktu¤unuz türdeki siteleri takip edebilir ko-layl›kla! Yani bu sansür türü kolayca afl›labiliyor. Ayr›ca site-ler de baflka DNS (Domain Name Service/Alan Ad› Hizmeti)ad›yla ya da baflka sunuculara tafl›narak, ayna (mirror) yay›nyaparak bu sorunu aflmaya çal›fl›yor. Öte yandan kullan›c›n›nizlenmesi yoluyla da bir sansür çabas› var. Kullan›c›lar› IP(Internet Protocol) numaralar›ndan izleyerek asl›nda bir fleyleryapmak mümkün. Ama ayn› zamanda bu giriflimleri engelle-mek de mümkün. Örne¤in sanal (virtual) IP’ler ortaya ç›k›yor.Bunlarla hangi bilgisayarda oldu¤unuzu kolayca gizleyebili-yorsunuz, dolay›s›yla o bilgisayar›n nerede oldu¤u da tam bel-li olmuyor, sadece a¤a ç›k›fl bilgisayar› bilinebiliyor, arkas›n-dakiler gizleniyor. Dolay›s›yla her sansür giriflimine karfl›nçok becerikli, çok maharetli teknolojik çözümler öneriliyor vepratik olarak ‹nternet sansür edilemez bir medya olarak kabuledilmifl durumda. Bunu, tabii, sadece ben söylemiyorum, Pen-tagon da söylüyor. Pentagon bu konuda epey toplant› yapt›.Çok ilginçtir, demokrasinin biraz daha yan›nda yer ald›¤›n›düflündü¤ümüz Bill Clinton zaman›nda ‹nternet’in sansürü ko-nusu baya¤› masaya yat›r›ld› ama “b›rak›n da¤›n›k kals›n” di-yebilece¤iniz bir sonuç ç›kt›. Bu arada epeyce sivil inisiyatifde ortaya ç›kt› özgür ‹nternet için. Türkiye’de de bu konudabir ulusal güvenlik hassasiyeti var. “Amerikal›lar›n yapamad›-¤›n› biz mi yapaca¤›z” demek istemiyorum ama, ulusal güven-

Ümit Atabek

66 –

lik kurulufllar›n›n gündemindeki yerini koruyor bu konu. Sonolarak gündeme gelen ve Cumhurbaflkan› taraf›ndan veto edilenRTÜK de¤iflikli¤inde de buna iliflkin bir tak›m giriflimler var.Bu giriflim veto nedeniyle flimdilik durdu gibi, ama her zamanbu yönde e¤ilimler vard›r tüm dünyada ve tabii ki Türkiye’dede. Ama biliyoruz ki ‹nternet, ‹nternet olarak kalacak ise sansüretme olana¤› tan›mayan bir medya.

Bir de Singapur’da oldu¤u gibi fiziksel olarak sansür giriflim-leri var. Singapur’un çok kalk›nm›fl bir ülke oldu¤unu hepinizbiliyorsunuzdur, ancak çok da demokratik olmayan bir yöne-tim var burada. Yönetim ‹nternet ba¤lant›s›n› yasaklam›fl, ya-ni d›fl network eriflimini kapatm›fl. Ama k›sa süre içinde bafltafinans sektörü olmak üzere itirazlar yükselmeye bafllam›fl. ‹n-ternet asl›nda bütün bit’lerin (ya da byte’lar›n) bütün dünyadasizin varl›¤›n›z› idame ettirmenize yarayacak bir ak›m› da sa¤-l›yor. Dolay›s›yla ‹nternet sadece ‹nternet içeri¤inin girmesi yada ç›kmas› de¤il ayn› zamanda, örne¤in, kredi kartlar›n›n bil-gilerinin da¤›t›lmas› gibi, dünya çap›nda, global ölçekte bir ti-cari iletiflime de tekabül etti¤i için, Singapur fazla dayanama-m›fl ve ‹nternet’e k›sa bir süre ara verilmifl olmufl. Bunun d›-fl›nda baflka böyle bir net fiziksel sansür giriflimi yok. Çin HalkCumhuriyeti’nde de baz› giriflimler var örne¤in, ama bunlardaha çok bürokratik ve yaz›l›msal nitelikli. Çin’de kullan›c›la-r›n kay›tl› olmas› zorunlulu¤u var. Çok özetle ‹nternet sansüredilemiyor.

Birleflik bir medyum

‹nternet’in bir baflka olumlu özelli¤i de -buna tam da olumluözellik dememek laz›m ama en az›ndan pedagojik aç›dan ya-

Ümit Atabek

67

rar› olan bir olumluluk diyebiliriz- entegre (birleflik) bir med-ya olmas›. Tabii bu yönü, profesyoneller, medya profesyonel-leri aç›s›ndan da bir çeflit tehdit, aç›kça konuflmak gerekirse.Çünkü, asl›nda ‹nternet bütün di¤er iletiflim ortamlar›n› ken-dinde bar›nd›rabilecek bir medya. Yani ‹nternet asl›nda radyo-yu, gazeteyi, televizyonu, akl›m›za gelen di¤er medya türleri-nin hepsini tek bir medya olarak paketlemek, bir araya getir-mek yetene¤ine sahip olan bir medya. Ama burada hemen flu-nu söyleyeyim. Hiç bir yeni teknoloji geldi¤inde, korkulan ol-mad› ve eski teknolojiler tamamen ortadan silinemedi. Çok dakorkulacak bir fley yok, ama ‹nternet’in böyle bir yetkinli¤ivar, dolay›s›yla ‹nternet asl›nda yeni bir medya dili oluflturmaküzere. Bu konu da mutlaka üzerinde düflünmemiz gereken birfley. ‹nternet’te ayn› anda hem görüntü izleyebiliyoruz-bu gö-rüntü statik olabildi¤i gibi hareketli de olabiliyor -hem ses din-leyebiliyoruz- bu da konuflma ya da müzik olabilir, ayn› za-manda konuflurken arkas›na müzik kaydedilmifl de olabilir,hem de metin sunulabilir. Klasik medya türlerinde, örne¤in ga-zetede, okuyucunun daha kolay etkilenmesi için tasarlanm›flbir tak›m giriflimlerin, asl›nda ‹nternet’te çok da geçerli olma-d›¤› gibi bir sonucun ortaya ç›kt›¤›n› söylemek laz›m. Örne¤inrahat okunabilen bir mizanpaj ya da rahat dinlenebilen bir rad-yo program› gibi tasar›m kayg›lar›n›n, ‹nternet’te çok farkl› birboyutta olmas› gerekir. Çünkü ‹nternet’teki, hem kula¤›yladinleyebilecek hem gözüyle gazeteyi okuyabilecek hem de birvideoyu izleyebilecek bir izleyici/kullan›c›. Dolay›s›yla gaze-te, radyo, televizyon izleyicisinden farkl›. Entegre bir medya-n›n entegre bir dili ve bu entegre dili okuyabilecek bir izleyi-cisi olmak zorunda.

Ümit Atabek

68 –

Hem eflanda hem de baflka-anlarda kullan›labiliyor

Bir baflka olumluluk; ‹nternet hem senkron (eflanl›) hem deasenkron (baflka-anl›) bir medya olana¤› sunuyor. Mesela rad-yo program› yap›yorsunuz ve çok önemsedi¤iniz bir kural var.Bir kere yay›nl›yorsunuz bitiyor. Haydi diyelim bir kere dahatekrarlay›n. Bu iki seferde de dinleyemeyenler bir dahadinleyememifl oluyor. Ama ‹nternet’teki iletiflim dilersenizsenkronik, dilerseniz asenkronik olarak iflliyor. Yani dilendi¤izaman, istendi¤i zaman izlenebilen bir içeri¤e olanak sunuyor.Bir program› isterseniz yay›nland›¤› anda, isterseniz sonradandinleyebiliyor/izleyebiliyorsunuz. Dolay›s›yla ‹nternet, sizinsunmak istedi¤iniz içeri¤i, örne¤in chat (sohbet) odas› gibi birortamda efl zamanda ve gerçek zamanda sunmas› mümküniken, o iletiflimin bir kopyas›n› da o iletiflimi izleyemeyen in-sanlar taraf›ndan izlenmek üzere saklanmas›na olanak verenbir teknoloji. ‹çeri¤inizi bir sunucuya (server) yerlefltiriyorsu-nuz ve onu isteyenler istedikleri zaman izliyorlar. Bu mant›k-la, öyle bir radyo tasarlayabilirsiniz ki, tamamen dinleyicininkendi program›n› kendi yapt›¤› bir radyo olabilir bu. Bugün‹nternet böyle bir olanak sunuyor.

Bildi¤imiz anlamdaki sahiplik kurumunu ortadan kald›r›yor

Bir baflka olumlu taraf› da ‹nternet’in, sahiplik müessesesiniyeniden düflünmemizi gerektirecek bir tak›m yeni yap›lar orta-ya ç›karmas›. Biliyorsunuz medyay› anlamak için akademis-yenler/araflt›rmac›lar üç fleye bak›yorlar: ‹çerik, izleyici ve ku-rumlar. Biz de böyle bakacak olursak, kurumlar aç›s›ndan da‹nternet medyaya yeni bir anlay›fl getiriyor. Örne¤in “‹nter-

Ümit Atabek

69

net’in sahibi kimdir?” sorusu biraz saçma bir soru art›k. Böy-le klasik bir sahiplik mekanizmas› yok. Tek tek cihazlar›n, alt-yap›lar›n sahipleri var tabii. Kablolar, linkler, routerler, harddiskler vs. bunlar tabii ki kimin ise onun, burada normal mül-kiyet iliflkileri iflliyor ama devasa bir medya olarak, ortak biranlat› alan› olarak ‹nternet’in bir sahibi yok. Dolay›s›yla bi-linen anlamda sahibi olmayan bir medyadan bahsediyoruz.

Ayn› zamanda bütün bu tart›flmalar aç›s›ndan ciddi bir önemesahip bir konu da biliyorsunuz, tekelleflme. ‹nternet söz konu-su olunca tekelleflme nedir ve bu tekelleflmeye karfl› ne yapa-ca¤›z? Yeni yasa bu konuda bir tekelleflme getirir mi? Bu gibisorular› da, ‹nternet’in özelliklerine bakarak belki yenidengözden geçirmekte yarar var. Ayr›ca, bir soru da flu: AcabaTürkiye’de ‹nternet’i kim denetliyor? Radyo televizyon içinRTÜK var. Bas›n için Ayd›n Do¤an tekelinden söz ediyoruzya da ek olarak bir kaç isim daha söyleyebiliyoruz. ‹nternetiçin böyle bir fley söyleme olana¤›m›z yok. ‹yi ki yok, ya da neyaz›k ki yok! Tabii nereden bakt›¤›n›za ba¤l›. Ama bir tak›mkoordinatörler var. Ulusal koordinatör ad›n› verdi¤imiz. Tür-kiye’de DNS yani “alan ad› kayd›” yapan, yani kulland›¤›n›zIP numaras›na tekabül eden bir isim verme ifllemi yapan ku-rumlar var. Bunlar da genellikle üniversiteler falan oluyor.Türkiye’de bu ifli Orta Do¤u Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ya-p›yor, ABD’de bu ticarileflmifl durumda birkaç kurum taraf›n-dan yap›l›yor. Ama bunlar›n hiç birisinin, bu isim verme ku-rallar›n›n d›fl›nda baflka bir denetim gücü yok. ODTÜ’nünDNS kurallar› tabii ki tart›fl›labilir, ama .tr uzant›s›ndan vazge-çerseniz bu kurallar› da aflars›n›z. Diyelim ki, “.tr” uzant›l› birisim kaydettirmek istiyorsunuz (örne¤in www.kullani-ci.com.tr), ancak ODTÜ DNS kurallar›n› aflamad›n›z: Ya ahla-

Ümit Atabek

70 –

ka ayk›r› oldu¤u için, ya siyasal olarak sak›ncal› görüldü¤ü içinya da baflka bir nedenle bu isim kayd›n› yapt›ramad›¤›n›z› varsayal›m. Bu kez ayn› ismi “.tr” uzant›s› olmadan “global do-main” olarak kaydettirmek isterseniz (örne¤in www.kullani-ci.com) herhangi bir sorunla karfl› karfl›ya kalmayacaks›n›z.Çünkü ABD’de DNS kay›tlar› için bu tür kurallar geçerli de¤il,genel olarak “ilk gelen hizmeti al›r” ilkesi geçerli. Bu nedenleTürkiye’deki bir çok web yay›nc›s› “.tr” uzant›l› bir DNS kay-d› yerine -hem de daha ucuz- global DNS kayd›n› tercih ediyor.

‹nternet’in alternatif kullan›lma olanaklar›

Bu az önce sayd›¤›m özellikleri aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, ‹nter-net gerçekten de flimdiye kadar ç›kan teknolojiler aç›s›ndan al-ternatif bir içerik sunma sevdas›nda olan insanlara ciddi ola-nak tan›yan bir teknoloji. Ancak ‹nternet bugün nas›l kullan›-l›yor ona bakacak olursak, ne yaz›k ki hayal k›r›kl›¤›yla karfl›-lafl›yoruz. Medyada olumlu olumsuz ne varsa, yani yayg›nmedyadan flikayetçi oldu¤unuz ne varsa flu anda dünya üzerin-de, onlar›n hepsi hemen hemen ayn› anda ‹nternet’te de var.Dolay›s›yla ‹nternet’in kendi bafl›na bir alternatif medya ola-rak tan›mlanmas› onun “iyi” bir fley olmas› bak›m›ndan yeter-li de¤il. Önemli olan ‹nternet’i nas›l/hangi amaçla kullan-d›¤›n›z. Neyse ki, alternatif medya içeri¤i sunmak isteyen birtak›m gönüllü, ›srarl›, biraz da inatç› kifliler, gruplar ile, bunla-r› izlemeye teflne bir tak›m dinleyiciler/izleyiciler var da, ‹nter-net’in alternatif bir medya olarak kullan›labilmesi mümkünolabiliyor. Özetle asl›nda buradaki sorun, saf teknolojik sorunolmaktan ziyade, politik ve sosyolojik bir sorun/tercih olarakvarl›¤›n› sürdürüyor.

Ümit Atabek

71

Daha önce de belirtildi¤i gibi, ‹nternet söz konusu oldu¤undaart›k farkl› bir izleyiciyle yay›nc›dan söz eder duruma gelebi-liyorsunuz: Herkes istedi¤i flekilde ayn› anda hem okur hemyazar olabiliyor ‹nternet’te. Dolay›s›yla böyle “okur fetiflizmi”ya da “izleyici fetiflizmi” diye adland›rabilece¤imiz sorun daortadan kalkm›fl olur. Bir ufak ayr›nt›; bu bir avantaj m›? bunuda düflünmek laz›m, ama bir fark olmas› bak›m›ndan söylüyo-rum. ‹nternet de asl›nda geleneksel (radyo/TV/gazete) medyatürlerinden çok etkilenmifl durumda. Yani 400 y›ll›k gelenek,onu da baya¤› etkilemifl. Bugün ‹nternet emekleme devresindehenüz, ancak muhtemelen ileride çok farkl› yönlere do¤ru ge-liflebilecek. Ancak bugünkü hali, tabi ki geçmiflle belirlenmifloldu¤u için geçmiflteki bir tak›m göstergelerden çok etkileni-yor. Örne¤in bunlardan biri de, reyting. “Reyting savafllar›”asl›nda ‹nternet’te çok anlaml› bir fley de¤il. Gerçek anlam›y-la ‹nternet’te reyting diye bir fley yok asl›nda. Ancak bu gele-nekselleflmifl ve kan›ksanm›fl reyting anlay›fl› ya da “reytingpalavras›” aynen ‹nternet’e de tafl›nm›fl durumda. ‹nternet’tebugün counter (sayaç) dedikleri, kaç kiflinin o siteye girdi¤iniölçmeye yarayan, asl›nda hiçbir fleyi ölçmeyen bir imkan davar. Asl›nda biliyoruz ki televizyon programlar› söz konusuoldu¤unda da, reyting (peoplemeter) hiçbir fleyi ölçmüyor.Çünkü, izleyenleri de¤il, aç›k olan kanallar› ölçüyor, ama bi-raz da ticari bir yönü olmas› bak›m›ndan önemli bir göstergede kabul edilebiliyor. Ancak ‹nternet’teki reyting ölçer olancounter gerçekten hiçbir fley ölçmüyor. Bir siteyi isterseniz be-fler befler atlayan hit say›lar›yla günde 50 bin ziyaretçiye bileulaflt›rabilirsiniz. Dolay›s›yla çok da fazla anlaml› olmayan birreyting kavram› söz konusu. Bu sorunu aflmak üzere ba¤›ms›zcounter/sayaç iflleticileri ç›kt› bir de, “güvenli ölüm” iddias›y-la! Bu, fluna da göndermede bulunuyor: Acaba reytingi olma-

Ümit Atabek

72 –

yan bir medyan›n gerçek anlamda bir kurumsall›¤› varsay›la-bilir mi? Hani medyada hep kurumsal oldu¤umuzu göstermekiçin ne deriz? “Benim gazetemin tiraj› flu kadar, benim izleyi-cim flu kadar”. ‹yi bir medya kurumunun göstergesi asl›nda bi-raz reytingidir diye düflünülür. Do¤ru olmamakla birlikte böy-le bir gelenek var. ‹nternet’te counter (sayaç) dedi¤imiz fleyhiçbir fleyi ölçmüyorsa, ‹nternet’in kurumsall›¤›n›n göstergeside onu kaç kiflinin izledi¤i olamaz. Dolay›s›yla böyle bir bak›flaç›s›n› tamamen terk etmek gerekir.

Alternatif kullan›mlara örnekler: Ba¤›ms›z ‹letiflim A¤› (B‹A) ve di¤erleri

fiimdi size bu tart›flt›klar›m›z› daha anlafl›l›r k›ls›n diye, insan-lar›n ‹nternet’te olumlu fleyler yapabilmesinin ön koflulu ola-rak, ‘bir iradenin/istencin varl›¤›n›n asgari koflul oldu¤unu’göstermek üzere bir kaç örnek gösterece¤im Tabii ki bu örnek-lerin bafl›nda, bizi bu e¤itim çal›flmalar›nda bir araya getiren,böyle konular› tart›flmam›za vesile olan bir insan iradesi örne-¤i olarak -hiç mütevaz› olmaya gerek yok- bence çok baflar›l›bir deneyim olarak Ba¤›ms›z ‹letiflim A¤› (B‹A) geliyor. O za-man biraz B‹A sitesinin içeri¤i ile ilgili konuflal›m.

Biliyorsunuz yerel medyan›n karfl›laflt›¤› en ciddi s›k›nt›lardanbir tanesi de telif haklar› sorunudur. B‹A sitesinde gördü¤ünüzher fley, telif hakk› “kamusal olan”, yani herkesin kullan›maaç›k içeriklerdir. Dolay›s›yla burada gördü¤ünüz her haberigazetenizde radyonuzda kullanabilirsiniz, tabii kaynak göster-mek koflulu ile. Yine sitede gördü¤ünüz karikatürlerin, foto¤-raflar›n hepsini kullanabilirsiniz. Demek ki asl›nda Bianet’in

Ümit Atabek

73

böyle telif haklar› konusunda ma¤dur olma noktas›nda, yerelmedyaya önemli bir deste¤i var. Tabii ki yerel medya bunukendi olanaklar› ile zaten çözüyor, ama bunu yasal bir çerçe-vede çözmüfl olmak bak›m›ndan da rahatl›k oldu¤unu hemenbelirtelim. Ancak bu siteye olan yerel katk›lar›n daha da güç-lenmesi gerek.

Ben burada konuyu ba¤lamak bak›m›ndan bir kaç alternatif ör-nek daha sunmak istiyorum. Biliyorsunuz, medyan›n en ciddizaaflar›ndan bir tanesi de, ulusal ya da yayg›n medyan›n, ken-dini elefltirememesidir. Bu konuda ‹nternet çok ciddi bir kap›aralam›flt›r asl›nda. Anonim kimliklerle, ismini gizleyen birçok gazeteci art›k ‹nternet ortam›ndaki alternatif sitelerde ken-di yay›n kuruluflunu elefltirme olana¤›na sahip olmufltur. ‹kin-ci olarak, ekonomik kriz bahanesiyle, büyük medyadan at›lanbir çok gazeteci de kendi sitesini, kurmak zorunda kalm›fl,böylece çok ciddi medya elefltirileri ortaya ç›kmaya bafllam›fl-t›r. Bunlar›n bir k›sm› tabii daha çok fevri sitelerdir. K›sa dö-nemde var olup, k›sa dönemde yok olan sitelerdir. Haz›rlayan-lar yeniden ifl bulundu¤unda muhtemelen kapanan sitelerdir.Baflka bir örnek daha vereyim. Bilgi Üniversitesi’nin katk›la-r›yla var olan ve zamanla ciddi bir medya elefltiri sitesi halinedönüflen Medyakronik, www.medyakronik.com uzun süre çokönemli bir ifllev görerek varl›¤›n› sürdürmüfl, ancak kapanmakzorunda kalm›flt›r. Bu sitenin arflivine ulaflmak hala olanakl›-d›r. www.dorduncukuvvetmedya.com sitesi de bir di¤er gün-cel medya elefltiri sitesidir. Medya konusunda dedikodu de¤ilbelki ama, elefltirel yaklafl›mlar aç›s›ndan Ankara Üniversitesi‹letiflim Fakültesi sitesi ile di¤er kimi iletiflim fakültelerinin si-telerinde de benzeri örnekler bulunabilmektedir.

Ümit Atabek

74 –

Baflka bir tür örne¤i de yerelden vereyim. Bu ayr›ca, günü-müzde son zamanlarda çok sorulan “yerel nedir, evrensel/glo-bal nedir” sorusunun görelili¤ine de bir örnek oluflturacak. Öz-gür Kocaeli Gazetesi “online” bir gazete olmufl, örne¤in diye-lim Vietnam’da varsa e¤er bir Kocaelili, bunu 24 saat izleye-bilir. Çok ilginç bir duygudur bu, uzaktas›n›zd›r ama kendini-zi evinizde gibi hissedersiniz. Örne¤in benim meslektafl›m Sü-leyman ‹rvan Bolulu ve online olarak da yay›nlanan Bolu’nunSesi Gazetesi’ni (Bolu’da olsayd› belki o kadar s›k okumazd›)flimdi her gün aç›p okuyor ‹nternet’ten. Hemflerilik ba¤lar›n›n,gurbette oldu¤unuzda nas›l önemli hale geldi¤ini düflünecekolursan›z, çok özel bir imkan. Böylelikle, ‹nternet teknolojisi-nin yerel medyay› nas›l ayn› zamanda global medya haline ge-tirmeye imkan sa¤lad›¤›n› da görüyoruz. Hakikaten, günümüz-de yerellik ile uluslar-ötesilik aras›ndaki s›n›r, art›k çok ciddibir sorgulanma sürecine girmifl durumda. Bunun nedenlerindenbirisi de ‹nternet’in yerel medyaya globalleflmek için, globalmedyaya da yerelleflebilmek için sunmufl oldu¤u imkanlar.2

Bu arada anmadan geçmeyeyim, ‹nternet’te benim de müteva-z› bir Sinop sayfam var. Onu da size tan›tmadan edemeyece-¤im: http://www.ilet.gazi.edu.tr/~atabek/sinop/. Sinop ile ilgi-li ‹nternet’teki site say›s› halen maalesef çok az. Ben Sinop’unen talihsiz konusunda biraz huysuzluk etmek için bu siteyi aç-t›m. Sinop’da nükleer santral aç›lmas›na karfl› durulmas›, çok

Ümit Atabek

75

2 Global medyan›n yerelleflme, yerel medyan›n globalleflme biçimlerinebir yaklafl›m ve örnekler için B‹A Habercinin El Kitab› dizisinin birinci-si Medya ve Toplum’da yer alan Sevda Alankufl’un “Demokratik birMedya Ortam› için Yerel/Sivil Medya: ‹mkanlar, Örnekler” bafll›kl› ya-z›s›yla, Beybin Kejanl›o¤lu’nun yine ayn› kitaptaki “Medya ve Toplum‹liflkisi ve Küreselleflmenin Sundu¤u Olanaklar” bafll›kl› yaz›lar›na bak›-labilir (editörün notu).

ciddi bir mesele, ben de kendimce bunu yap›yorum sitemle.Dolay›s›yla siz de istedi¤iniz konuda, söyleyecek önemli oldu-¤una inand›¤›n›z bir sözünüz varsa, kendi sitenize sahip olabi-lirsiniz ve emin olun birilerine de ulafl›rs›n›z.

Alternatif kullan›mlara bir de pek çoklar›n›za absurd (saçma)gelebilecek bir örnek vereyim, ilginçlik olsun, hayal gücünüzüçal›flt›rs›n diye. fiu anda san›r›m “k›r›lm›fl” (“hack edilmifl”)olmakla birlikte, da¤›lm›fl bir ülkenin, eski SSCB’nin (SovyetSosyalist Cumhuriyetleri Birli¤i) de bir sitesi var. Böylelikle,aslen da¤›lm›fl bir siyasi birlik, ‹nternet’te varl›¤›n› sürdürme-ye çal›fl›yor bir bak›ma. Yani SSCB sanal bir ülke olarak var,e¤er bu bir anlam ifade ediyorsa kimileri için!

Bu arada “alternatif medya” olarak Türkiye’den Bianet’i gös-terdik ama onun d›fl›nda, dünyada ciddi baflka örnekler devar. Akl›n›za gelebilecek her alternatif içerik alan›nda, çokönemli enformasyon içeren ve de konumlar›n› ›srarla sürdü-ren sitelerden söz etmek de mümkün dolay›s›yla3. Örne¤inwww.mediatransparency.org ve (Fairness and Accuracy inReporting/FAIR)4 www.fair.org çok baflar›l› medya elefltiri si-

Ümit Atabek

76 –

3 Bu arada ilgilisi için belirtmifl olal›m, alternatif içeriklerle ilgili gelifl-meler sadece ‹nternetle s›n›rl› de¤il. Çok uzun y›llardan beri alternatifmedya giriflimleri söz konusu. Hatta bizatihi gazetenin ortaya ç›kmas› bi-le, bir alternatif say›labilir bafllang›ç y›llar›nda. Bir egemene bafl kald›r›süreci olarak de¤erlendirilebilir. Ama bunlardan en belirgini, bugün kul-land›¤›m›z anlamda alternatif olma olana¤› sunan›, radyodur. Radyo çokciddi bir alternatif güç olarak ortaya ç›km›flt›r öncelikle. Daha sonra te-levizyon da bir süre bu ifllevi üstlenmifltir, ticarileflip tekelleflmeden ön-ce. Bunu sonradan da videonun alternatif bir medya olarak kullan›m› iz-lemifltir. Bugün, ‹nternet öncesinden beri var olan Paper Tiger (Ka¤›ttanKaplan) Televizyonunun, ciddi bir alternatif medya giriflimi olarak an›l-mas› yararl› olacakt›r.

teleri. Dünya Ticaret Örgütü’nün telif haklar› sistemine karfl›ç›kan www.copyleft.net sitesi ile ticari olmayan özgür yaz›l›-m› savunan Türkiye’den bir site www.fazlamesai.net oldukçailginç. Alternatif medya için www.alternet.org iyi bir kaynaksite. Ayr›ca www.newswatch.org da habercilik ilkeleri aç›-s›ndan önemli bir iflleve sahip.

Çok daha farkl› ve ilginç örnekler getirmek de mümkün amason olarak özetle bir fley daha söylemekte yarar görüyorum.‹nternet hakikaten çok önemli bir olanak, ama bütün bu olana-¤› kullanmak için bir irade göstermemiz yani “politik insan”olarak davranmam›z gerekiyor. Sadece ‹nternet’in bir teknolo-jik imkan olarak varl›¤›na güveneceksek bence yan›l›r›z. O za-man da, di¤er yeni teknolojilerin ilk ortaya ç›k›fllar›ndan son-ra u¤rad›¤›m›z hüsrana u¤ramam›z kaç›n›lmaz olur. Yani, yi-ne her fley bize düflüyor. Ama ben inan›yorum ki, yeteri kadarirade her zaman var. Bu iradeyi örgütleyen B‹A gibi örnekleroldukça da, bu ifller sürecek.

TARTIfiMA

SORU: ‹nternet’in denetlenemez, ya da daha zor denetlene-bilir bir teknoloji oldu¤undan söz ettiniz. Ulaflt›rma Bakan-l›¤› bünyesinde ‹nternet Üst Kurulu oldu¤u iddia edilen birkurul var. Bu kurulun denetleme gibi bir misyonu var m›?Tabii böyle giriflimler var. Dünyan›n her yerinde buna benzergiriflimler yap›ld›, ama bunlar “çok fazla” ifle yaramad›. Bu

Ümit Atabek

77

4 FAIR, “Adil ve Do¤ru Habercilik”in k›salt›lm›fl›.

arada “çok fazla” ifadesinin bir mu¤lakl›k yaratt›¤›n›n fark›n-day›m. Çünkü böyle bir mu¤lakl›k b›rakmakta da yarar var.Ama ‹nternet’ten korkunun ecele çok da faydas› da yok. ‹nter-net denetlenemiyor. ‹flin özeti bu. Her zaman daha güvenliolan server’ler (sunucular) olabilir sitenizi yay›nlamak için.Hatta tamamen kendinize ait, bir server sahibi de olabilirsiniz,a¤, güç kayna¤› vb. alt yap›yla kiralayabilirsiniz de. ABD’ninya da baflka bir ülkenin, herhangi bir yerinde “rack” ad› veri-len karakutu diyebilece¤imiz fleyleri kiral›yorsunuz. Oralardaayr›ca size Gbyte’larla yer veriyorlar, Ayl›k toplam 500-600Dolara bu ifli rahatl›kla yürütüp bir sürü site kurabiliyorsunuz.Hatta kendi ad›n›za kurabildi¤iniz gibi, varsa düflman›n›z ad›-na da kurup onu baflka bir yerden de kuflatabiliyorsunuz. Yanik›saca ‹nternet’in denetlenebilmesi hakikaten olanaks›z.

SORU: ‹nternet konusunda son iki ayda biz de bunun öne-minin fark›na var›p, bir site yapma aflamas›nday›z. Yine‹nternet’le u¤raflan iyi bir site yap›mc›s› bulduk, programyapan bir flirket bulduk ve hiç bir ücret ödemeden, reklamkarfl›l›¤›nda bir site kurduk. Bu deneyimi arkadafllar›mlapaylaflmak ve sizin görüflünüzü almak istiyorum. Amatörolarak kiflisel olarak site yapan bir çok kifli var. Özelliklebir çok kurumun, radyo, televizyonun bunlara aldanaraksite yapt›rd›klar›n› biliyorum. Baflka bir sitenin alt›ndado¤rudan kendi isimleri ile bafllamayan siteler yap›yorlar.Çok da ucuz paralara. 200-300 Dolar veriyorlar ama çokkalitesiz bir site oluyor. Böyle bir site yapt›rd›¤›n›z zaman;Bolu’dan ç›kar belki siteniz, Zonguldak’tan ç›kabilir fakatdedi¤iniz gibi Vietnam’a gitti¤iniz zaman bu mümkün de-¤il. Site yapt›r›l›rken en az›ndan bunun sorulmas› gereki-yor: Acaba benim sitem dünya çap›nda izlenebilecek mi?

Ümit Atabek

78 –

H›z› nas›l olacak? Bilmiyorum bu görüflüme kat›l›r m›s›n›z?

Ben tabii burada bir tehlikeye de dikkat çekmemiz gerekti¤inidüflünüyorum. Evet ‹nternet yerel medyan›n eriflim tahayyülü-nü Vietnam’a kadar geniflletiyor, do¤ru. Ama bir de flöyle bak-mak laz›m. Vietnam’dan da eriflilebilir miyim gibi bir soru as-l›nda terminolojik olarak çok do¤ru de¤il. Çünkü ‹nternet’tevar olan bir içerik, bir server/hizmet verici de var ise, heryer-den “ç›kar”. Bunu flunun için söylüyorum ”ucuza mal ettim,dolay›s›yla benim eriflim gücüm çok fazla olmaz,” gibi bir kla-sik teknoloji mant›¤› ‹nternet için geçerli de¤il. Yavafl izlenir,sayfa geç aç›l›r vb. problemler vard›r. Ama bunlar o site, be-dava oldu¤u ya da ucuza mal oldu¤u için de¤il, baflka sorun-lardan kaynaklan›r, genellikle. Ama tabii bunu ciddiye almakve bir profesyonel faaliyet olarak görmek gereklidir de diyebi-lirsiniz. Burada ben yine bir fleyi tekrarlamak istiyorum. Ben-ce sitemizin ne kadar renkli resimli oldu¤undan, ne kadar par-lak dikkat çekici grafik, animasyon bulundurdu¤undan ziyade,içeri¤i önemli. Bütün bu teknolojik aç›l›mlar›n arkas›nda yatanbir fley var. Çok olanak ç›kt›. Bu olanaklar›n hepsi bizim bafl›-m›z› döndürecek kadar fl›kl›klar da yarat›yor. ‹nternet’le ilgiliolarak ç›kt›, radyo ile ilgili olarak ç›kt›. Uydu ile ilgili radyokanal› için bir frekans almak gerekti¤i zaman nerdeyse yakla-fl›k 100 Dolar ayl›k ücrete düfltü. O kadar çok uydu var ki, ço-¤u kullan›c› bekliyor ve fiyatlar sürekli düflüyor. TÜRKSAT2A at›ld› biliyorsunuz. Transponderlerin büyük bölümü bofl,kapasite sat›n alan yok. Giderek de ucuzlayacak. Buradan birfley ç›k›yor, teknolojik olarak bu içeri¤imizi tafl›yacak olan ka-nallar artt›. Bir niceliksel patlama yafland›. Ama buna ra¤menciddi bir içerik sorunu var. Demek ki asl›nda bizim bu ‹nternetmeselelerini düflünürken bu teknolojik boyutundan ziyade,

Ümit Atabek

79

“burada biz ne diyece¤iz?” üzerine düflünmemiz gerekiyor.Diyecek ciddi bir fleyimiz var m›? Yoksa, ‹nternet diye bir fle-ye gerek yok zaten. Ama gerçekten “benim Vietnam’dan daduyulmam›n bir önemi var” diyorsak o zaman ‹nternet önem-li. ‹nternet’in di¤er alternatif medya türleri ile ilgili olarak biravantaj› da flu; global dayan›flmaya en uygun bir medya türü-dür ‹nternet. Di¤er medya türlerine bakarsan›z, örne¤in bir ye-rel radyo, yerel bir tak›m fleyleri aktive edebiliyor. Ancak di-yelim Trabzon’da yay›n yapan bir radyo, bütün KaradenizBölgesi’ni harekete geçirip Karadeniz’in kirlili¤i ile ilgili ola-rak çok büyük bir miting düzenleyemiyor. Ama ‹nternet’te buolanakl›. Öyle bir an gelir ve ‹nternet arac›l›¤›yla insanlar› öy-le bir aktive edebilirsiniz ki, çok önemli bir muhalif hareketihem sanal olarak, hem de sokakta da örgütleyebilirsiniz. Bu-nun örnekleri yafland›. Demek ki asl›nda ‹nternet’in bu yönüçok daha önemli; içerik ve o içeri¤i tafl›yan insan iradesiyle ör-gütlenmifl bir dayan›flmac› hareket. Belki de ‹nternet’in enönemli alternatif yan› burada yat›yor. Yoksa tabii ki ‹nternet’-te de her türlü tuhafl›k var. Tek bafl›na ‹nternet yeterli olsayd›mesele çözülmüfl olurdu.

SORU ‹nternet sansür edilemez dediniz. Acaba gelecekteayn› radyo ve televizyon frekanslar› meselesinde oldu¤u gi-bi bütün dünya ülkeleri ve hatta bütün sistem bu ifli orga-nize edip; frekans tahsisine benzer bir mant›kla böyle birs›n›rlamaya gidebilir mi?

Gidilemez çünkü; radyo ve televizyon söz konusu oldu¤undak›t bir kamusal bir kaynaktan bahsediyoruz. Dolay›s›yla bununbir maliyetinin olmas› laz›m. Ama buradaki sorun böyle de¤il.Art›k k›t bir kamusal kaynakla karfl› karfl›ya de¤iliz, ne kadar

Ümit Atabek

80 –

çok kablo çekerseniz o kadar çok hatt›n›z olur. Ne kadar erifl-me talebiniz varsa o kadar o talebi karfl›layacak olan bir altya-p› düzenlemeniz mümkündür. ‹stedi¤iniz kadar hat döfleyebi-lirsiniz yani o bizim bit dedi¤imiz dijital verileri aktarmaküzere gidecek olan bir çok kanal› açabilirsiniz. Burada bir s›-n›r yok, hatta bazen o hatlar› fiziksel olarak döflemeniz bile ge-rekmez, sanal (virtual) hatlar bile döfleyebilirsiniz. Bu aradaekleyelim, tabii hatlar›, ya da ana omurgay› genellikle kamu-sal iflleticiler iflletiyorlar ve onlar da belirli düzenlemelere gi-debilirler. Ancak çok yak›nda, bu hatlara ihtiyaç olmadan da‹nternet eriflimi mümkün olabilecek, bunu da belirtelim.

SORU: Gazeteciler olarak biz, dergilerde günlük yaz›lar›-m›zda yasal bir sorunla karfl›laflmamak için usturuplu ya-zar›z, yazaca¤›m›z›. Ama diyelim ‹nternet’teki baz› tart›fl-ma gruplar›na aboneysek, oralarda biraz daha dolu dizginyazabiliyoruz. Acaba ‹nternet ortam›nda yazd›¤›m›z biryaz›dan, tart›flma grubunda sarfetti¤imi bir sözden, ya dakendi sitemizde yer alan haber/yorumlar›m›zdan ötürüyarg›lanma olas›l›¤›n›z var m›?

Var. “O zaman neden sansür edilemez dediniz,” diyeceksinizama flöyle bir fley var, tabii ki her yurttafl, ulusal s›n›rlar› için-de, ulusal mevzuata tabidir. Bizler de T.C vatandafllar›, yurt-tafllar› olarak T.C kanunlar›na tabiyiz. Dolay›s›yla böyle birdurum var. Düflünce özgürlükleri itibar›yla bir talihsizli¤imizvar biliyorsunuz. Türkiye’de yaflayan her insan gibi, belli içe-rikteki yaz›lar› yazan, bunu da gizlemeyen ve yay›nlayan in-sanlar aç›s›ndan tabii ki ulusal mevzuat ve onun getirdi¤i s›n›r-lamalar geçerli. Ancak burada flu tipik örne¤i de vermek isti-yorum. ABD’de antisemitik yasalar çok güçlüdür, orada “bu-

Ümit Atabek

81

ray› havraya çevirdiniz”, “Yahudi gibi pazarl›k yapma” gibisözler ciddi yapt›r›ma tabidir. Ceza alma olas›l›¤› yüksektir.Ama Türkiye’de bunlar› söylediniz mi bir fley olmaz. Ulusalmevzuat aç›s›ndan böyle bir farkl› durum -boflluk-söz konusu.Demek ki ABD’de de Yahudi karfl›t› içerik yay›nlayamazs›n›z,bunu fiziki olarak ABD’de var olan bir hizmet vericinin bilgi-sayar›nda bulunduramazs›n›z. Baflka uygun bir ülkedeki ser-ver’lere gidebilirsiniz tabii. Ayr›ca bunu ABD’deki kamusalotoritelerin sizi bulamayaca¤› bir kimlikle yapmak zorundas›-n›z. Yani kimli¤inizi sanal hale getirerek, baflka bir ülkede ya-y›nlayabilirsiniz. Demek ki ulusal mevzuat konusu klasik tek-nolojiler aç›s›ndan ciddi bir yapt›r›m teflkil ederken, ‹nternet’-le ilgili teknolojiler için baya¤› bir c›l›z ve daha çok aç›k kap›b›rakabiliyor. Biliyorsunuz, bugün dünyada çok farkl›laflm›flpolitik tarzlar var. Bir ülkede “terörist” kabul edilen bir grup,baflka bir ülkede “özgürlük savaflç›s›” kabul edilebiliyor vebunlar ‹nternet’te bir yer iflgal ediyor. Bir de, bütün dünyadaetik olarak karfl›s›nda durulan bir tak›m konular var, çocukpornosu gibi, onlar dahi ‹nternet’te yer alabiliyor. Nas›l yeral›yor? Ülkeler-üstü diye adland›r›lan bir tak›m statüler ortayaç›k›yor. Örne¤in uluslar aras› sularda geminin birinde serverkurulmufl, uydudan al›yor a¤ ba¤lant›s›n›. Oray› basacaks›n›zdiyelim, fakat hangi kamusal otoriteyle? Bir sürü sorun var.Ama böyle içerikli bol miktarda yay›n var ‹nternet’te. Dolay›-s›yla ulusal mevzuat›n getirdi¤i s›n›rlamalar önemli olmaklabirlikte, ‹nternet’in sa¤layabildi¤i belirli bir anonimlik de sözkonusu. Ben ayn› anda istedi¤im kadar kifli olabilirim ‹nternetortam›nda.

SORU: ‹nternet üzerinden ayn› zamanda radyo yay›nc›l›-¤› yapmak gibi bir giriflimimiz oldu bizim, Yay›n Online

Ümit Atabek

82 –

üzerinden, ancak yay›nlar, ‹nternet’e girdi¤iniz zaman ba-z› servis vericilere göre de¤iflebiliyor bu, kesintili olarakgeliyor. Bunun çözümü var m›? Nas›l bir çözüm üretilebi-lir bu noktada? Bir di¤eri de ‹nternet’le ilgili yasa ç›kar›l-maya çal›fl›l›yor. RTÜK sizi kapatt›¤›nda flu anki mevzuatagöre ‹nternet üzerinden yay›n yapabilirsiniz. Radyoyu ka-patarak ‹nternet üzerinden yay›na devam edebilirsiniz an-cak yeni yasa ç›kt›¤› zaman bunun önü de kapat›lmaya ça-l›fl›l›yor. Önerilen yasa tasla¤› böyle. Bu noktada ‹stan-bul’da durup herhangi bir yerden herhangi bir sunucuyu(server) kullanarak ayn› flekilde yay›nlar›n›z› ‹nternet izle-yicilerine ulaflt›rman›z mümkün olabilir mi?

Öncelikle flunu söylemek laz›m. ‹nternet hakikaten tam anla-m›yla emekleme devresinde bir teknoloji. ‹nternet üzerindenvideo ve radyo yay›nc›l›¤› meselesinde, özellikle de birincisiaç›s›ndan mevcut teknolojide baz› sorunlar var. Ama diyelim,radyo konusunda yapt›¤›n›z yay›n›n bant geniflli¤inden biraztaviz verirseniz, yani yaklafl›k 11 Khz -ki bu da yaklafl›k AMyay›nc›l›¤›na tekabül eden bir bant geniflli¤idir- daha tasarruf-lu ve kolay eriflilebilen bir yay›n yapars›n›z. Dolay›s›yla düflükbir bant geniflli¤iyle de, kolay eriflilen bir yay›n yap›labilir, bu-nun tek maliyeti özellikle müzik yay›nlar› aç›s›ndan kalite dü-flüklü¤ü olur. Müzik yay›nlar›ndaki high fidelity (yüksek sada-kat) dedi¤imiz, sesler aras› frekans geniflli¤ini duyabilmek di-ye basitçe özetleyebilece¤imiz bir kaliteden biraz taviz veril-mifl olur. Ama siz tabii müzik de¤il, içerik yay›nlayacaks›n›z,zaten sizin böyle bir sorununuz olmamas› laz›m. Dolay›s›ylayapaca¤›n›z fley, mümkün oldu¤u kadar tasarruflu bir bant ge-niflli¤iyle bu ifle bafllaman›z ve radyo yay›nc›l›¤› aç›s›ndan ta-bii ki yüksek ba¤lant› h›zlar› sunan bir hizmet vericiye bunu

Ümit Atabek

83

yerlefltirmenizdir. Mesela T1 ba¤lant›s› olan bir sunucu bulur-san›z -ki bunlar›n fiyatlar› biraz pahal›- hiç bir sorun olmadanayn› anda ba¤lanan yaklafl›k yüzlerce radyo yay›n› talebinikarfl›layabilirsiniz. Ama ayn› anda binlerce kifli dinlemek ister-se o zaman biraz s›k›nt› ortaya ç›k›yor.

Sorunuzun ikinci k›sm› ile ilgili olarak ise flunlar› söyleyebili-rim: Radyo yay›nlar›n›n ‹nternet üzerinden yap›labilmesi için“audio server” (ses sunucusu) olarak çal›flan ve ‹nternet’e ba¤-l› bir bilgisayar gereklidir minimum olarak. Bu sunucunun“audio” girifline radyo yay›nlar› verilmelidir. Dolay›s›yla ser-ver bilgisayar radyo yay›nlar›n› alacak bir yerde olmal›d›r. Ay-n› stüdyoda olmas› gerekmez ama radyonuzun sesi, bilgisaya-r›n “audio” giriflini besleyecek bir düzenek kurulmal›d›r. Veri-ciniz bir semtte, sunucunuz bir baflka semtte olabilir. Ama su-nucunuza “audio” veren radyo al›c›n›z sizin radyo vericinizinyay›nlar›n› alabilecek durumda olmal›d›r. En iyisi hatta buba¤lant›n›n stüdyo ç›k›fl›ndan do¤rudan yap›lmas›d›r. Baflkabir flehirdeki ya da ülkedeki sunucudan yay›n yapmak için deen az böyle bir düzene¤inizin olmas› gerekir. Bu düzenektensonra ana yay›n sunucusu olarak yurt d›fl›ndaki bir sunucuyukullanabilirsiniz. Bu genellikle kapasiteyi art›rmak ve ba¤lan-t› çoklu¤undan dolay› yaflanan s›k›nt›lar› aflmak için kullan›lanbir yöntemdir. Örne¤in www.yayinonline.com böyle bir ola-nak sunar ve sizin küçük sunucunuzdaki yay›n› daha yetenek-li bir sunucudan da¤›t›r. Yok e¤er do¤rudan baflka bir ülkede-ki sunucu üzerinden radyo yay›n› yapmak istiyorsan›z o zamanuydu vb. yöntemlerle radyo yay›n›n›z› o sunucuya tafl›man›zgerekir.

Ümit Atabek

84 –

YEN‹ ‹LET‹fi‹M TEKNOLOJ‹LER‹NDE YÖNDEfiMEVE YEREL MEDYAS. Hakan TUNCEL*

Yeni iletiflim teknolojileri s›kça kullan›lan bir terim olmaklabirlikte, kapsad›klar› sürekli yenilenen ve de¤iflen teknolojikgeliflmelerin sonucu oldu¤u için anlam› da mu¤laklaflabilmek-tedir. Befl-alt› y›l öncesine kadar yeni iletiflim teknolojileridendi¤inde anlafl›lan uydudan televizyon yay›n› ve bir tak›mtelekomünikasyon hizmetleriyken, bugün bu terim kullan›ld›-¤›nda daha ziyade say›sal (dijital) televizyon ve ‹nternet aklagelmektedir.

Gerçekten de, yeni iletiflim teknolojileri terim olarak, belli birteknoloji ya da teknolojiler grubunu tan›mlamaktan çok, birgeliflmeyi ifade etmektedir. 1980’lere kadar üç ayr› alan olarakgeliflen yay›nc›l›k, telekom ve bilgi-ifllem sektörlerinin yön-deflmesi (convergence), sürekli yeni teknolojik araçlar› vebunlar›n sa¤lad›¤› olanaklar› ortaya ç›kartmaktad›r.

85

* Ankara Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi, ö¤retim görevlisi.

Yöndeflmenin getirdikleri

Yöndeflme sonucunda, metin, ses, video, grafik, foto¤raf, mü-zik gibi her tür iletiflim ö¤esinin, daha önceden mümkün olma-yan yeni mecralar (örne¤in; web siteleri) da dahil olmak üzereyay›n› ve ulusal s›n›rlar› tan›mazcas›na yay›m› olanakl› halegelmifltir.

‹lk bafllarda, telekomünikasyon amaçl› gelifltirilen iletiflim uy-dular›n›n televizyon yay›nlar›n› da tafl›r hale gelmesiyle ortayaç›kan uydu yay›nlar› ya da bilgi-ifllem ve telekomünikasyonolanaklar›n›n bir araya getirilmesiyle oluflturulan data flebeke-leri (örne¤in; otomatik para çekme makineleri) yöndeflmeninilk sonuçlar› olarak belirmifltir.

Günümüzde ise yeni iletiflim teknolojilerinin çerçevesi, yuka-r›da sayd›¤›m›z tüm iletiflim ögelerini çeflitli kombinasyonlar-la birlefltiren ortamlar› da kapsamaktad›r. ‹nternet bunun enpopüler örne¤ini olufltururken, say›sal televizyon, say›sal rad-yo ve mobil ‹nternet eriflimli cep telefonlar› yöndeflmenin sun-du¤u olanaklar› kullanan di¤er yeni iletiflim teknolojileri ola-rak yaflant›m›za girmektedir.

Üç sektörün yöndeflmesi, flüphesiz, en çok elektronik ve ileti-flim endüstrilerinin dev flirketlerinin önlerinde yeni ufuklar aç-maktad›r. Yöndeflen araçlar, bugüne dek varolmayan yeni birtak›m iletiflim ortamlar›n›n, dolay›s›yla da bunlar üzerinde su-nulacak yeni hizmet ve ürünlerin yolunu açmaktad›r. Birbiriy-le iletiflim kurabilen elektronik cihazlardan, DVD kalitesindefilm izlenmesine olanak sa¤layacak cep telefonlar›na pek çokyeni teknoloji önümüzdeki y›llar için haz›rlanmaktad›r. Cep

S. Hakan Tuncel

86 –

telefonlar›yla bafllayan mobil iletiflim olana¤›, altyap› imkan-lar›n›n büyümesiyle bilgisayar, radyo, televizyon ve telekomcihazlar›n›n yerine getirdi¤i tüm ifllevlerin küçük bir mobil ile-tiflim arac› taraf›ndan sa¤lanmas›n› olas› k›lmaktad›r. Öte yan-dan, elektronik mürekkep (e-ink) ad› verilen bir teknolojiylet›pk› ka¤›t gibi tafl›nabilir, bükülebilir, katlanabilir bir ekran›nmümkün hale gelmesi, “gazete almak” kavram›n› sona erdire-cek niteliktedir. “Gazete” bir süre sonra, cep telefonu taraf›n-dan “indirilecek” ve ka¤›t-ekranda okunabilecektir.

‹letiflim ve elektronik flirketleri bu teknolojilerin kendileri ka-dar, bunlar üzerinden sunacaklar› hizmet ve ürünlerin de haz›r-l›¤›n› yapmaktad›r. Geleneksel olarak bilgi-ifllem sektöründefaaliyet gösterdi¤i kabul edilen Microsoft firmas›, ortakl›klar›arac›l›¤›yla bugün art›k büyük medya flirketleri kadar içeriküretmektedir. Yine de, yeni iletiflim teknolojileri bilginin üre-timinin, da¤›t›m›n›n ve paylafl›m›n›n demokratikleflmesi aç›-s›ndan da f›rsatlar yaratmaktad›r.

Yeni iletiflim teknolojileri ve medyaya sundu¤u imkanlar

Yeni iletiflim teknolojileri konusundaki haberler bizlere sunu-lurken genellikle, “art›k”, “bugünden sonra” gibi ifadelerle be-zense de, yeni teknolojiler günlük hayat›m›za girene kadar en-düstriyel ve ekonomik nedenlerle uzun bir süre geçmektedir.Dolay›s›yla, vaadedilen hiçbir teknoloji yaflant›m›za hemengirmeyecektir. Yine de, yeni iletiflim teknolojilerinin medyaiçin hangi olanaklar› getirebilece¤inin ve medyay› nas›l dö-nüfltürebilece¤inin sürekli olarak göz önünde bulundurulmas›

S. Hakan Tuncel

87

ve kavranmas› gereken sorular oldu¤u aç›kt›r. Bunu, bir kaçy›l içinde ‹nternet’in çal›flma pratiklerimizi ve iletiflim süreçle-rimizi ne kadar dönüfltürdü¤ünü göz önüne ald›¤›m›zda dahaiyi anlayabiliriz. Yeni iletiflim teknolojilerinin medya için halihaz›rda neler sundu¤una bakacak olursak, bilgi toplama, üre-tim/yap›m ve da¤›t›m/yay›n bafll›klar›nda önemli kullan›mlargörebiliriz.

Bilgi toplama

‹nternet belki de en çok bu noktada medya çal›flanlar› için ye-ni olanaklar getirmektedir. Bilgiyi paylaflmada sürekli engel-lerle karfl›lafl›lan Türkiye’de bile istatistikler, raporlar, hukukimetinler gibi kaynak olarak kullan›labilecek içeri¤e web üze-rinden kolayl›kla eriflilebilmektedir. Hazine Müsteflarl›¤›’n›nsitesinden Türkiye’nin IMF’ye verdi¤i niyet mektubunu ya daAvrupa Birli¤i Genel Sekreterli¤i’nin sitesinden Kat›l›m Or-takl›¤› Belgesi’ni bulabilmek mümkündür. Sosyal SigortalarKurumu’nun (SSK) ya da Devlet ‹statistik Enstitüsü’nün(D‹E) sitesinden çeflitli konulardaki ulusal rakamlara eriflmekde mümkündür.

E-mail, haber gruplar›, forumlar, veri tabanlar› ve arama ma-kineleri de, hem bilginin toplanmas› ve paylafl›lmas› aç›s›n-dan, hem de çal›flma sürecinde iflleri h›zland›rmalar› bak›m›n-dan kullan›labilmektedir.

Say›sal teknoloji, görsel iflitsel medya aç›s›ndan, görüntü veses kay›tlar›n›n yap›lmas› ve aktar›lmas› konusunda önemlikolayl›klar sa¤lamaktad›r. Dijital foto¤raf makinesi ile çekilengörüntüler, banyo ve bask› aflamalar›na gerek b›rakmazs›z›n,

S. Hakan Tuncel

88 –

çekildikten hemen sonra haber merkezine aktar›labilmekte vekullan›lmaya haz›r hale gelmektedir. Dijital video, Mini-Discses kaydedicileri gibi teknolojilerle bu örnekleri art›rmakmümkündür.

Üretim/yap›m

Bilgisayarlar›n kapasitelerinin sürekli artmas›, buna karfl›l›k fi-yat/performans oranlar›n›n sürekli iyileflmesi, medyadaki tümüretim süreçlerinde kullan›l›r hale gelmelerini sa¤lam›flt›r.Metin, görüntü ve ses bir kere say›sal hale getirildikten sonra,bilgisayarda düzenlenip tafl›nabilmekte ve bilgisayarlar aras›n-da aktar›labilmektedir. Dijital video yap›m›, en aç›k örne¤ioluflturmaktad›r. Kameran›n derledi¤i görüntülerin ha-ber/program haline getirilebilmesi bir kaç y›l öncesine kadarbile ya profesyonel kurgu sistemlerini ya da onbinlerce dolar-l›k bilgisayar donan›mlar›n› gerektirirken, bugün bir kaç bindolarl›k bir bilgisayarla video görüntüleri ifllenip haber/prog-ram haline getirilebilmektedir.

Ayr›ca, ‹nternet ya da benzeri veri a¤lar› üzerinden yürütülenbir çal›flma süreci oluflturmak da mümkün hale gelmektedir.Haber üretiminde “yerinde yap›m” yöntemiyle, haber kayd›-n›n olay yerinden ayr›lmadan ya da haber merkezine dönme-den yay›na haz›r bir malzeme haline getirilmesi sa¤lanmakta-d›r. Ya da “da¤›t›k yap›m” yöntemiyle, üretim sürecinin çe-flitli aflamalar›nda yer alan birimler, fiziki/co¤rafi olarak farkl›mekanlarda bulunmalar›na ra¤men a¤ üzerinden tek mekan-daym›flças›na çal›flabilmektedir. Yine ‹nternet’in olanaklar›n-dan yararlanarak, tüm haber üretimini web tabanl› hale getire-rek bir “sanal haber merkezi” oluflturmak da mümkün-

S. Hakan Tuncel

89

dür. Bu sonuncusuna örnek olarak, web üzerinde kat›l›mc› birhaber havuzu oluflturup, bunu yerel medyan›n kullan›m›na su-nan B‹A projesi gösterilebilir.

Da¤›t›m/yay›n

Medya ürününün bask›/yay›n noktalar›na ulaflt›r›lmas› konu-sunda da yeni iletiflim teknolojileri önemli yararlar sa¤lamak-tad›r, ancak bunlar daha ziyade ulusal medya aç›s›ndan kulla-n›fll› olacak nitelikteki teknolojilerdir.Yerel medya aç›s›ndanbakt›¤›m›zda, say›sallaflt›rma ve ‹nternet gibi veri a¤lar› saye-sinde, gazete haz›rland›ktan sonra matbaaya gönderilmesi afla-mas›nda ya da televizyon/radyo yay›n›n›n bilgisayardan yürü-tülmesi, otomasyon olanaklar›ndan söz edilebilir.

Da¤›t›m/yay›n konusunda, ‹nternet’in medya aç›s›ndan yayg›nbir kullan›m›, üretilen içeri¤in web sitesi arac›l›¤›yla da sunu-mu, dolay›s›yla da buraya al›nan reklamlarla da katma de¤eryarat›lmas› fleklinde görülmektedir. Web, yay›nlanan/bas›lanesas malzemenin yan›na ilgili ek malzemeleri (ses kayd›, gra-fikler, dökümanlar, web linkleri) katarak “zenginlefltirilmifl-içerik” uygulamalar›na da imkan vermektedir.

Sonuç olarak, yerel medya kurulufllar› için yeni iletiflim tekno-lojilerinin pek çok olanak sundu¤u söylenebilir. Ancak, bunla-r›n uygulanabilirli¤i konusunda hem medya kurulufllar›n›nhem de hedef kitlelerinin mali koflullar›n›n ba¤lay›c› birer kri-ter oldu¤u aç›kt›r. Bu noktada da, ‹nternet’in paylafl›mc›/kat›-l›mc› niteli¤inden yararlanan ve iletiflim teknolojileri arac›l›-¤›yla yerel medyay› güçlendirmeyi amaçlayan B‹A projesi gi-bi projelerin önemi ortaya ç›kmaktad›r.

S. Hakan Tuncel

90 –

B‹LG‹SAYAR/‹NTERNET TEKNOLOJ‹S‹ VE DE⁄‹fiEN GAZETEC‹L‹KHakan KARA*

Dünya son tahminlere göre 4 milyar 560 milyon yafl›nda.“Dünyan›n En Güzel Öyküsü”1 adl› kitapta ünlü Kanadal› Ast-rofizikçi Hubert Reves, dünyan›n öyküsünü 24 saate s›¤d›rm›fl:

“Diyelim ki dünya 0:00’da olufltu... Bu durumda ilk canl›larsabah›n 05:00’ine do¤ru ortaya ç›kmaya bafllad›lar. ‹lk yumu-flakçalar ancak saat 20:00’ye do¤ru beliriyor. Sonra dinozor-lar ortaya ç›k›yor; saat 23:00’de... Onlar›n dünya üzerindekivarl›¤› sadece 40 dakika sürüyor. 23:40’da yeryüzünden sili-niyorlar. Alan› memelilere b›rak›yorlar. Atalar›m›z ise saat24:00’ten az önce, yaklafl›k 5 dakika önce sahneye ç›k›yorlar.Sanayi devrimi mi? Saat 24:00’den bir saniye önce de¤il...Daha da k›sa.. Bir saniyenin yüzde biri kadar bir süre önce ya-flan›yor.”

Bir saniyenin yüzde biri… Bu kadar k›sa sürede zeki bir canl›olarak insan›n yaratt›¤› dünyaya bir bak›n. Ekolojik sorunlar,

91

* Cumhuriyet Gazetesi Haber Müdürü.1 Simonnet, Dominique (1996), Dünyan›n En Güzel Öyküsü, HubertReeves, Joel De Rosnay, Yves Coppens, Çev.‹smet Birkan, Istanbul:Telos Yay›nlar›, s. 61.

eflitsizlikler, savafllar... Ve tümü bir saniyenin yüzde birindegerçeklefltirildi sadece…

Bu öyküde özellikle dinozorlar ilgimi çekti: Jura ça¤›… Juras-sic Park filmini izlemiflsinizdir.

“200 milyon y›l önce dünyaya dinozorlar egemendi. 65 mil-yon y›l önce gezegenimize bir göktafl› çarpt›. Çap› 5 kilomet-reydi. Dünyada müthifl bir ekolojik felaket yaratt›. 20 cm’denbüyük tüm canl›lar yok oldu. Dinozorlar devri kapand›. Dino-zorlar kendi dönemlerinde dünyan›n hakimi durumundayd›-lar. Onlar›n yokoloflu memelilerin önünü açt›.”

Dinozorlar, dünya üzerinde 135 milyon y›l yaflad›lar. Sahi, bi-zim uygarl›k dedi¤imiz fley kaç y›ll›k? 10 bin mi?

Dünyan›n öyküsünün ve dinozorlar›n bilgisayar ya da‹nternet’le ne ilgisi olabilir? Bir arama motorundan basit birarama yapmal›… “‹nternet AND dinozor AND göktafl›” diye.Belki her üç sözcü¤ün geçti¤i bir metin ç›kar karfl›m›za? Bir-kaç saniye içinde Japonya’da Sony flirketinin baflkan› Nobuyu-ki Idei ile ilgili bir haber belirdi ekranda: “‹nternet, dinozorlarça¤›n› ezip, tuz-buz eden dev bir göktafl›.’’

Bu öyküyü anlatmam›n nedeni, birbirleriyle iliflkisiz gibi gö-rünen konular›n nas›l iliflkilendirilebilece¤ini göstermek de¤il.Farkl› bir bak›fl› vurgulamak.

Olgulara farkl› gözlüklerle bakabiliriz. Çeflitli bilim alanlar›-n›n kendine göre kavramlar› ve olgulara bak›fl biçimi var... Ör-ne¤in bir paleontolog aç›s›ndan “uygarl›k tarihinin” anlam›

Hakan Kara

92 –

nedir? Amerikal› gazeteci Larry King’in bir paleontologlayapt›¤› söylefliyi an›ms›yorum: “Paleontoloji aç›s›ndan, 10 biny›ll›k insanl›k uygarl›¤› bir göz aç›p kapama süresidir sadece.”

Peki bilgisayar ve ‹nternet teknolojisi penceresinden gazeteci-li¤e bakt›¤›m›zda hangi kavramlar› bilmeye ihtiyac›m›z var,onlarla hangi imkanlara kavufluyoruz?

Gazetecilikte bilgisayar kullan›m›: Baz› kavramlar, olanaklar

Bit/ Byte ve Megabyte

Byte’larla bafllayal›m. Bu neyi ifade ediyor? Örne¤in “Dünya-n›n En Güzel Öyküsü” adl› kitab› ele alal›m. 270 sayfal›k birkitap. Peki baflka ne? 300 Kb’l›k (kilobyte) bir veri.

Hepimizin kulland›¤› bilgisayar disketleri 1.44 Mb veri alabi-liyorlar. Di¤er bir anlat›mla, “Dünyan›n En Güzel Öyküsü”boyutunda 4 kitap bir diskete s›¤abilir.

‹nternet’te Gutenberg Projesi’ni duymuflsunuzdur. 1994’debir grup insan›n biraraya gelerek bafllatt›¤› bir proje. Telif hak-lar› aç›s›ndan sorun yaratmayacak önemli kitaplar› ‹nternet or-tam›na aktarmay› ve bu kitaplar› okurlara “ücretsiz” sunmay›amaçlayan bir proje. CD’si de ç›kt›. ‹çinde neler mi var? Bin100 kitap, 4 bin öykü, 4 bin 500 fliir. Küçük bir kütüphane:

“Andersen Masallar›, Grimm Kardefller’in Masallar›. CharlesDickens’in öyküleri. Shakespeare’nin oyunlar› (Romeo ve Ju-liette, Julius Cezar, Antonius ve Kleopatra, Macbeth). Ünlü

Hakan Kara

93

Tragedya yazar› Sophokles’in eserleri (Kral Ödip, Elektra,Antigone). Sonra Goethe’nin kitaplar› (Faust). Hegel, Kafka(Aforizmalar) , Kant (Kritik Der Praktischen Vernunft), Marx(Feuerbach Üzerine Tezler, Komünist Manifesto).

Liste epey uzun. Bir tek CD’yle yan›n›zda bunca kitab› tafl›ya-biliyorsunuz. CD’yi o tarihlerde Almanya’dan 30 Mark’a al-m›flt›m. ‹nternet’ten ücretsiz olarak da indirebilirdim elbet. Yi-ne de böyle projeleri desteklemek gerek. Kald› ki, bugün ayn›fiyata olsa olsa bir ya da iki kitap alabilirsiniz Almanya’da.

Bir CD 650 Mb. Gutenberg Projesi ad› verilen bu proje‹nternet’te, okurlara ücretsiz olarak sunuluyor demifltik. ‹flteGutenberg Projesi’nin yeni web adresi: http://www.guten-berg2000.de/.

Türkiye’de henüz bu boyutta bir proje ne yaz›k ki gerçekleflti-rilemedi. Ama kimi çal›flmalar yok de¤il.

Bilgisayar›n basit bir depo olarak kapasitesi konusunda birkaçküçük örnek daha vermek istiyorum. Türkiye’de y›lda kaç ki-tap yay›nlan›yor? Hacettepe Üniversitsi Kütüphanecilik Bölü-mü’nde Doç. Dr. Bülent Y›lmaz’›n araflt›rmas›na göre y›lda 4bin-9 bin aras›nda.2 Henüz 10 bini yakalayamad›k. (‹ngilte-re’de y›lda yay›nlanan kitap say›s› 107 bin 263)

Kitaplar›n biraz daha kal›n oldu¤unu düflünelim. 3 kitap 1 Me-gabayt alan kapsayacak diyelim. 3 bin kitap 1 Gb. O halde, 9

Hakan Kara

94 –

2 Y›lmaz, Bülent (9 Eylül 2001), "Türkiye’de Kitap ve Dergi Üretimi Üzeri-ne Niceliksel Bir De¤erlendirme", Cumhuriyet Kitap Dergi, ‹stanbul.

bin kitap eder 3 Gb. fiu anda yeni bir bilgisayar alsan›z herhal-de diski 10 Gb’›n alt›nda olmayacakt›r. Benim gazetede kul-land›¤›m bilgisayar›n diski 40 Gb. Türkiye’de bir y›l boyuncayay›nlanan yeni kitaplar›n tümünü dijital olarak saklamak iste-sem, diskimin sadece onda biri bu ifl için yeterli olur.

Bir baflka örnek: Türkiye’de halk kütüphanelerindeki ortalamakitap say›s› ne kadar? Hemen ‹nternet üzerinden Devlet ‹sta-tistik Enstitüsü’ne (www.die.gov.tr) ba¤lan›p bakal›m: D‹Everilerine göre Türkiye’de 1185 Halk Kütüphanesi var. Kütüp-hane bafl›na ortalama kitap say›s› 9 bin 900. Bu kadar kitap di-jital ortamda ne kadar yer kaplar? Yaklafl›k 3 Gb.

CIA (Central Intelligence Agency) dünya ülkeleri almana¤›n›n2000 sürümü 4 Mb idi. Yani 3 disket. (http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/). fiimdilerde 15 Mb’a ç›km›fl.

Gazetecilikte önemli olan/olmayan ayr›m›n›n de¤iflmesi

An›ms›yorum. 1980’lerde, gazetede çal›fl›rken flöyle sorularlakarfl›laflabiliyorduk: “‹smet Sezgin ne zaman Maliye Bakanl›-¤› yapt›?” O dönemde kimi gazeteciler bu sorunun yan›t›n› he-men verirlerdi: “1979 Demirel hükümeti döneminde.”

Bu tür sorulara rahatça yan›t veren gazetecilerin “daha bilgili”oldu¤u düflünülürdü. Gazetecilik aç›s›ndan bu bir avantaj sa¤-lard›. Ya bugün?

Türkiye Cumhuriyeti hükümetleri konusundaki veriyi düflüne-lim. 30.10.1923’te kurulan ‹nönü Hükümeti’nden bu yana 58

Hakan Kara

95

hükümet kuruldu. Tümünün bakanlar kurulunu düflünün. Bunatüm hükümetlerin programlar›n› ve koalisyon protokolleriniekleyin. Eder 2.5 Mb. Yani toplam 2 bilgisayar disketine s›¤a-bilecek bir bilgi.

Mesleki aç›dan geçmiflte sizi ön plana ç›karan fley bu mu? ‹kitane bilgisayar disketi! Bu tür bilgileri ezberlemenin anlam›var m› bilemiyorum. Bana böyle bir soru soruldu¤unda “Birdakika” deyip bilgisayar›ma bak›yor ve yan›t›n› veriyorum.Verdi¤im yan›t “galiba” sözcü¤ünü içermiyor. Verdi¤im tarihsadece y›l de¤il. Daha kesin bir bilgi iletiyorum. Söz konusubakan›n daha önce ya da sonra hangi dönemlerde de bakanl›kyapt›¤›n› somut olarak söyleyebiliyorum. Üstelik bu bilgiyeulaflabilmek için uzun uzad›ya u¤raflm›yorum. Tüm ifllem bir-kaç saniye sürüyor. Çünkü bu bilgiye dijital ortamda sahibim. 3

Geliflen teknolojiler kimi fleyleri de¤ifltirir. Bir bakm›fls›n›zgeçmiflte “önemsenen“ler bugün önemsiz hale gelmeye baflla-m›fl. Geçmiflte pek önemsenmeyenler önemli olup ç›km›fllar.Bugün, “nedir önemli olan” ve “neyin önemi azald›” konusu-nu san›r›m yeniden tart›flmak gerek.

Bizler haberle ilgili insanlar›z. Bu nedenle haberlerle ilgili birörnek vereyim. Anadolu Ajans› haberleri… 2000’de toplam186 bin 513 haber geçmifl Anadolu Ajans›. Günde ortalama510 haber. Toplam kaplad›¤› alan 350 Mb. Yani bir CD’ninyar›s›.

Hakan Kara

96 –

3 Hükümetler için bak›n›z: ttp://www.tbmm.gov.tr/ambar/hukumet.htm

Byte “enflasyonu”

Depolama birimlerinin kapasiteleri h›zla art›yor. Bu nedenlesay›sal ifadelerin bizler için ifade etti¤i anlamlar de¤ifliyor.Byte’lar›n de¤eri belki de Türk Liras›n›n de¤eriyle karfl›laflt›-r›labilir. Türkiye’de milyonlardan rahatça söz edebilirsiniz.Eskiden kurufllar önemliydi. Bugün binler, yüzbinler birfleyifade etmiyor. Milyonlar önemsizleflti... Milyarlar, trilyonlarsöz konusu. Türkiye bütçesi art›k katrilyonlarla ifade ediliyor(2003 y›l›ndaki bütçe muhtemelen 146 katrilyon olacak). Oy-sa bir Alman vatandafl›n›n milyar, trilyon ya da katrilyon söz-cüklerini yaflam boyu kaç kez kulland›¤›n› do¤rusu merak edi-yorum. Pek azd›r…

‹flte byte ve Kilobyte birimlerinin akibeti de buna benziyor. Ki-lobyte önceleri önemliydi. 1980’lerde kilobyte de¤erindenkaybetti, Megabyte ön plana ç›kt›. Bilgisaylarda “2000 kabu-su” neden yafland›? Kimine göre bilgisayarc›lar, byte’lar›nönem tafl›d›¤› bir dönemde biraz fazla tutumlu davranm›fllar.Bilgisayarlardaki tarih verisini k›salt›vermifller. Y›l hanesini 2basama¤a indirmifller. 1970 bilgisayarda sadece son iki haney-le, “70” say›s›yla ifade edilmeye bafllanm›fl. Elbette 2000 y›l›-na yaklafl›nca herkesi bir endifle ald›. Eksik tarih verisini kul-lanan tüm programlar, ayg›tlar yanl›fl çal›flacakt›.

Neyse ki yaz›ld›¤› gibi “dijital k›yamet” kopmad›. Ülkeler, ku-rumlar önlemlerini ald›lar. Elbette bu ifller için milyonlarcadolar harcand›. Bilgisayarc›lar para kazand›. Bu örne¤i uzat-maya gerek yok. Sadece bir dönemde “byte” hesab›n›n bile nedenli önem tafl›d›¤›n› anlatmak için, k›saca bu konu üzerindedurdum.

Hakan Kara

97

Bugun art›k depolama alanlar› h›zla ucuzluyor. T›pk› Türk li-ras› gibi. Burada etken elbette “enflasyon“ de¤il. Teknolojikgeliflme.

Bit, byte (8 bit), Kilobyte (1024 byte), Megabyte (1024 kb), Gi-gabyte derken flimdi bir sonraki birimi ö¤rendik: Terabyte. S›-rada ne var: Petabyte, exabyte, zettabyte, yottabyte… Ve art›kbozuk para boyutunda diskler üretilmeye baflland›.

Dijital ortam›n farkl›l›¤›

Verilerin dijital ortama aktar›lmas› bize pek çok avantaj sa¤l›-yor. Yukar›da, bilgilerin sadece depolanmas›ndan söz ettikDaha az yer kapl›yorlar. Dolay›s›yla tafl›mas› kolay. ‹letim aç›-s›ndan da benzer bir durum söz konusu. 15 Mb’l›k bir veriyiortalama bir ba¤lant› h›z›yla 4 dakikada bilgisayar›n›za yükle-yebiliyorsunuz. Boyut olarak bir baflka ülkede bulunan bilgi-sayardan kendi bilgisayar›n›za yükledi¤iniz veri yaklafl›k 45kitap. Kitap benzetmesini sadece, verinin miktar› gözünüzdencanlans›n diye yap›yorum.

Bilgisayar›n bize sundu¤u olanaklar bununla s›n›rl› de¤il.

Aramak ve analiz etmek: Dijital verilerin biz gazeteciler içinsa¤lad›¤› en önemli olanaklardan birisi, kuflkusuz “arama” ifl-levidir. Dijital ortama aktar›lan verileri büyük bir h›zla bulmaolana¤›na sahibiz. Bu konuda basit bir örnek vereyim.

Türkiye’de son y›llarda medya da ‹nternet konusunda giderekdaha çok ilgi göstermeye bafllad›. Anadolu Ajans›’n›n geçti¤i

Hakan Kara

98 –

haberlerde de “‹nternet” sözcü¤üne giderek daha çok rastl›yoruz.Peki ne kadar? 1997’den bu yana Anadolu Ajans›’n›n geçti¤i kaçhaberde ‹nternet sözcü¤ü yer ald›? ‹flte basit bir döküm:

Tablo 1: ‹çinde ‹nternet sözcü¤ü geçen Anadolu Ajans› haberleri

Bu veriler, Türkiye’de ya da dünyada ‹nternet’e ba¤l› insanla-r›n say›s›nda yaflanan art›fllarla da karfl›laflt›r›labilir. Böylecefarkl› bir iliflki kurmaya çal›flabiliriz. Bir gazetenin, ajans›n“‹nternet” gibi bir konunun önemini ne ölçüde alg›lad›¤› üze-rine kimi “göstergeler“ oluflturulabiliriz.

Yukar›daki çal›flmay› yapmak, bilgisayar sayesinde yaklafl›k 5dakikam› ald›. E¤er bilgisayar olmasayd› ve böyle basit biranaliz yapmaya kalksayd›m ne kadar zamana gereksinim du-yard›m? Basit bir hesap yapt›m. Buldu¤um sonuç flu: Bir kifligünde 8 saat süreyle çal›fl›rsa, böylesi bir dökümü 264 gündeç›karabiliyor.

Anadolu Ajans›’n›n geçti¤i her haberi okuyup “‹nternet” söz-cü¤ü geçiyor mu geçmiyor mi diye kontrol edece¤iz. 15 sani-yede bir haber okudu¤umuzu varsayal›m. ‹flimizi titiz bir fle-kilde yap›p hataya yer vermek istemiyoruz. 1 dakikada 4 haber

Hakan Kara

99

‹nternet sözcü¤ü geçen haberler

Kaç haber Toplam Haber Yüzde

1997 289 68.460 0,421998 471 99.586 0,471999 1100 152.729 0,722000 2460 186.513 1,32

Y›l

eder. Gözden geçirmemiz gereken toplam haber say›s› 507 bin288. Bunun için ihtiyaç duyaca¤›m›z toplam süre 126 bin da-kika. Bu say›y› 60’a bölelim. Eder 2 bin 113 saat. Günde 8 sa-at aral›ks›z çal›flt›¤›m›z› varsayal›m. Durmaks›z›n haberlerigözden geçiriyoruz. Ve her haberde “‹nternet” sözcü¤ünü ar›-yoruz. Eder 264 gün.

‹çerik analizi-veri madencili¤i: Elbette dijital veri üzerindeyapt›¤›m›z tek ifllem bu de¤il. Aramak/bulmak d›fl›nda, s›rala-mak, karfl›laflt›rmak da önemli. Özellikle say› dizilerini. “Bizistatistikçi de¤iliz. Mesleki aç›dan bunlar ne iflimize yarar” di-ye düflünebilirsiniz. Ancak bir istatistikçi kadar olmasa da sa-y›lar›n bize ifade etti¤i fleyi anlamak durumunday›z.

Amerika Birleflik Devletleri’nde “Bilgisayar Destekli Haberci-lik” (CAR-Computer Assisted Reporting) kursuna kat›lan ga-zeteci Rag›p Duran’›n “Bilgisayar ve Yengemin Sakallar›” ya-z›s›ndan bir iki al›nt› yapal›m. (www.dorduncukuvvetmed-ya.com)

“…Toplad›¤›m›z bilgileri iflleme sürecinde, özellikle Excel veAccess programlar› bize inan›lmaz zaman kazand›r›yor. Me-sela, bir ülkenin nüfus say›m sonuçlar›n› yükleyebilirsenizbilgisayara, sadece üç ifllemle, o ülkenin en zengin kentini, enyoksul yurttafl›n›, en çok patates üreten köyünü, en çok bofla-n›lan mahallesini, en istikrarl› siyasi bölgesini vb… sonuçolarak bu türden istedi¤iniz her türlü bilgi ve s›ralamay› eldeedebiliyorsunuz. Burada bilgisayardan ne istedi¤iniz önemli(Ak›l ve siyaset unsuru).

“M›s›r Havayollar›na ait bir yolcu uça¤›, geçen y›l New

Hakan Kara

100 –

York’tan havaland›ktan bir süre sonra düflmüfltü. Uça¤›n na-s›l düfltü¤ü hala tam olarak belirlenemedi. Kaza? Sabotaj?Teknik ar›za? Çeflitli senaryolar ortaya at›ld›. Hala da tart›fl›-l›yor. Senaryolardan biri, uça¤›n bir tatbikat s›ras›nda yanl›fl-l›kla at›lan Stringer füzesiyle düfltü¤ünü öne sürüyordu. Aca-ba? Bunu do¤rulamak basit: Uça¤›n hangi dakikada kaç met-rede uçtu¤u daha önce kule kay›tlar›nda zaten var. ‹nternet’egirip Stringer füzelerinin özelli¤ini araflt›racaks›n›z ve füzeninyükselebilece¤i en yüksek irtifay› ve bu irtifadaki vurucu gücü-nü ö¤reneceksiniz ve iki bilgiyi (Uça¤›n irtifas› ve Stringer’inteknik özelliklerini) k›yaslayacaks›n›z. Sonuç, size bu senaryo-nun olabilirli¤i konusunda ayr›nt›l› teknik bilgi sa¤layacak.

“Excell ve Access programlar› sayesinde, neredeyse sonsuzakadar bilgiyi kendi içinde ya da baflka verilerle k›yaslama,çapraz denetleme, s›ralama (classification), denekleme, pro-jeksiyon (gelece¤e yönelik ç›karsama) yapma olana¤›var.” (www.dorduncukuvvetmedya.com)

Excel ve Access, Microsoft firmas›n›n gelifltirdi¤i ürünler. Bi-rincisi bir hesap tablosu program›. (Geçmiflte Lotus adl› prog-ram çok yayg›nd›. Bugünlerde onun yerine Excel geçti.) Ac-cess bir veri taban› program›.

Bu ve buna benzer programlar, gerçekten de Rag›p Duran’›n an-latt›¤› gibi, gazetecilik aç›s›ndan pek çok avantaj sa¤layabiliyor.

Veri tabanlar› konusundaki uzmanl›¤›n›z gelifltikçe ve dahabüyük miktarda verilerle u¤raflmaya bafllad›kça, farkl› seçim-ler yapabilirsiniz. Microsoft ürünleri aç›s›ndan örnek vermekgerekirse, Access’ten Foxpro’ya oradan MSDE ve SQLSer-

Hakan Kara

101

ver’a geçebilirsiniz. Ya da Linux iflletim sistemi üzerinde çal›-fl›yorsan›z (ücretsizdir ve kaynak kodlar› aç›kt›r) MySQL kul-lanabilirsiniz. Ya da PostGree. Linux üzerinde çal›flan veri ta-ban› programlar›n›n say›s› h›zla art›yor. Ücretsiz bir iflletimsistemi olmas› önemli bir avantaj.

Microsoft’un SQLServer’i ile karfl›laflt›r›labilecek pek çok bü-yük veri taban› program› da var elbet. Oracle, IBM’in DB2program› buna örnek örnek gösterilebilir.

Son y›llarda “veri madencili¤i” diye bir kavram ortaya at›ld›.Bu yöntemle bilgisayarda var olan veriler aras›nda “anlaml›iliflkiler” araflt›r›l›yor. Hepimizin bilgisayar›nda binlerce dokü-man var. Bunlar çeflitli formatlara sahipler. (Word, Excel,HTML, XML, veri tabanlar› vs.). ‹flte kimi yöntemlerle, tüm budatalar› inceleniyor ard›ndan bu veriler aras›nda “anlaml› ilifl-kiler” ortaya konuyor. Kimi sürpriz sonuçlar bile sa¤lanabiliyor.

Sürekli veri topluyor ve bunlar› bilgisayar›n›zda biriktiriyorsa-n›z, veri miktar› artt›kça, “Bende hangi bilgiler var” sorusunayan›t vermekte giderek s›k›nt›ya düflersiniz. Elbette “veri mik-tar›n›n artmas›” göreceli bir fley. Kimimizin bilgisayar›nda 10bin doküman bulunur. Baz› web siteleri 100 bin sayfayla Tür-kiye’nin “en büyü¤ü” olduklar›n› söylerler. Bu gibi ifadelerdedikkatli olmak gerek. Örne¤in bu reklam›n yap›ld›¤› dönemdebenim bilgisayar›mdaki haber ve doküman say›s› 1 milyonunüzerindeydi. Do¤rusu ben kendimi basit bir kullan›c› olarakgörüyorum.

“Anlaml› iliflkiler” konusuna yeniden dönelim. Diyelim, se-çimler yap›ld› ve sizin elinizde illere göre partilerin ald›klar›

Hakan Kara

102 –

oylar ve yüzdeleri içeren tablolar var. Bu say›lar› neyle karfl›-laflt›rabiliriz? Elbette düflünerek kimi karfl›laflt›rmalar yapma-ya çal›flabiliriz. Bu verileri gazete sat›fl oranlar›yla, okumayazma oran›yla, söz konusu illerin milli gelirden ald›klar› pay-la karfl›laflt›r›r, “anlaml›” iliflkiler bulmaya çal›flabiliriz. Böylebir iliflki yakalad›¤›m›zda bu iliflkiyi geçmifle do¤ru inceleme-ye bafllar›z. Son 20 y›ll›k verileri karfl›laflt›rabiliriz. Anlaml›iliflki sürüyorsa, buna dayanarak haber yapabiliriz. Bu çal›fl-mada belirleyici olan, sizin düflünce biçiminiz, olaylara yakla-fl›m›n›z, kültürünüz…

Yukar›da özetledi¤imiz “veri madencili¤inde” ise süreç birazfarkl›. Burada bilgisayarda var olan diziler üzerinden hareketediliyor. Birincil süreç, yani sizin düflünce biçiminiz, olaylarayaklafl›m›n›z, burada göz ard› ediliyor. Sadece say›sal bir yak-lafl›m söz konusu. Böyle bir taramadan ne ç›kabilir? Hiç um-mad›¤›n›z bir sonuç elde edebilirsiniz. Diyelim bir partinin al-d›¤› oy oran›yla Türkiye genelinde temizlik malzemelerinin il-lere göre kullan›m› (örne¤in sabun kullanma al›flkanl›¤›) konu-sunda anlaml› bir iliflki ç›kabilir… Böyle bir karfl›laflt›rmayapmak kimin akl›na gelebilir? Anlatmak istedi¤im bu yön-temle, bizim ilk anda düflünmedi¤imiz unsurlar aras›nda iliflki-lerin keflfedilebilece¤i.

Bunun daha ileri ad›mlar› da var elbet: “‹çerik analizi.” Bugünbilgisayar programlar›yla gerçeklefltirilen içerik analizi yön-temleri de çeflitleniyor. Ancak gerek veri madencili¤i, gerekseiçerik analizi konular› basit birer bilgisayar kullan›c›s› olanbizleri , en az›ndan bugün için aflan konular. Bu nedenle bu ko-nularda detaya girmeyece¤im.

Hakan Kara

103

Konuya gazetecilik ba¤lam›nda bakt›¤›m›z için flu ana kadardijitalleflmenin sa¤lad›¤› olanaklardan söz ederken, daha çokyaz› üzerinde durduk. Oysa pek çok alandan örnekler verebili-riz. Birkaç y›l önce elektronik müzikle ilgilenen bir müzisyen-le sohbet ediyorduk. Sanal bir “tambur” yaratmaya çal›fl›yor-du. Bunu nas›l yapt›¤›n› anlatt› bize uzun uzun.

“Bu tamburu sanal ortamda yaratt›¤›na göre onun boyutlar›n› di-ledi¤in gibi de¤ifltirebilirsin,” dedi¤imde, “Elbette” diye yan›tverdi. “Peki senin sanal tamburunu ‹stanbul’daki bo¤az köprü-süne dönüfltürsek, telleri de bo¤az köprüsünün telleri olsa. HaniOlympos’tan Appollon inse ve bu tellere dokunsa, nas›l bir sesç›kar? Böyle bir fley de yapabilir mi?” diye sorunca, gülümse-di:“Elbette yap›labilir. Zaten buna benzer örnekler yap›ld›.”

Bugün art›k pek çok deney yap›l›yor sanal ortamda. Henüz in-fla edilmemifl köprüler, sanal ortamda infla edilebiliyor. Buköprülerin depreme ne ölçüde dayanabilecekleri simüle edile-biliyor. Evrenin oluflumuna iliflkin modeller yarat›l›yor. Sanalortam gerçekten pek çok olanak sunuyor.

Hedef daha çok dijitalleflmek

Dünyada dijitalleflme e¤iliminin h›zla artt›¤›n› gözlemliyoruz.Bu geliflme pek çok alanda ayn› anda yaflan›yor. Elbette med-ya da bu sürecin d›fl›nda de¤il. Bizler aç›s›ndan bireysel olarakda do¤ru olan olabildi¤ince h›zl› bir biçimde dijital ortamageçmektir.

Bilgisayarda “masaüstü” kavram› kullan›l›r y›llard›r. Bilgisa-yar aç›ld›¤›nda karfl›n›za ç›kan ekran, masa üstü olarak alg›la-

Hakan Kara

104 –

n›r. “Masa üstü” bizim kendi bilgisayar›m›zla kurdu¤umuziliflki için oluflturulmufl bir “arayüz”dür. Önceleri tek bir bil-gisayar için geçerliydi bu arayüz. Sonra a¤ ortam›nda birkaçbilgisayar anlam›na geldi. fiimdiyse, masaüstü denilince art›k,‹nternet ortam› anlafl›l›r hale geldi. ‹nternet masaüstüyle bü-tünlefliyor.

Gazetecilik yaparken iflimizi kolaylaflt›rmak için kulland›¤›-m›z kimi araçlar var. Basitten bafllayal›m. Ço¤u masam›z›nüzerinde duruyor; telefon rehberi, ajanda, sözlükler, yaz›m k›-lavuzu, ansiklopediler, kronolojiler (önemli günler kronolojisi,Cumhuriyet tarihi kronolojisi, dünya tarihi kronolojisi vs.), is-tatistikler vb. Bu araçlar›n dijital ortama aktar›lmas›, bizlereyukar›da sözünü etti¤im pek çok olana¤› sa¤layacakt›r. Bura-da tümü üzerinde duracak de¤ilim. Basit bir telefon rehberi ör-ne¤i vermekle yetinece¤im.

Hepimizin birer telefon rehberi var. Belki de en çok kulland›-¤›m›z araçlardan biri telefon rehberi. Pek çok arkadafl›m›z ha-la elle yazd›klar› telefon defterlerini kullan›yorlar. Bu rehber-ler, gereksinimlerini pekala da karfl›l›yor. “Neden elektronikbir telefon rehberini kullanay›m ki” diye soranlar oluyor. Bende flöyle bir karfl›l›k veriyorum: E¤er daha kapsaml› bir rehbe-re ihtiyaç duymuyorsan›z flimdikini kullanmaya devam edin.Yine de sormadan edemiyorum: “Sahi, Telefon rehberinde ka-y›tl› kaç avukat var?”. Pek ço¤u Ad-Soyad sistemine göre ka-y›t yapt›¤› için bu soruya hemen yan›t veremiyor. E¤er 200-300 kiflinin kayd›n› tutuyorsan›z sorun yok. Telefon rehberi-nizde 1000-1500 kifli kay›tl›ysa sorun bafll›yor...

Bizler genellikle daha kapsaml› telefon rehberlerine gereksi-

Hakan Kara

105

nim duyar›z. Öncelikle dostlar, haber kaynaklar› yer al›r tele-fon rehberimizde. Sonra, çal›flt›¤›m›z alanlara göre farkl› kate-gorilere ihtiyaç duyar›z. Örne¤in Bakanlar Kurulu listesi, mil-letvekilleri listesi. Meslek odalar›n›n ve baflkanlar›n›n listesi.Kitle örgütlerinin yöneticilerinin listesi, üniversitelerin ve bu-rada kimi zaman görüfllerini ald›¤›m›z uzmanlar›n listesi vb.Tüm bu isimler bize gerekebiliyor. Dolay›s›yla kapsaml› ve ifl-levsel bir telefon rehberinin pek çok yarar› var.

Tabii bu durumda 5-10 bin kay›tl›k bir telefon rehber ç›k›yorkarfl›m›za. Böylesi bir rehberini ka¤›t üzerinde tutmak pekak›ll›ca olmaz. Kocaman bir fihristi yan›n›zda tafl›mak bilezordur. Zamanla eskir. Tüm kay›tlar› yeniden baflka bir fihris-te aktarmak gerekir vb.

Dijital bir telefon rehberimiz varsa, kay›tlar› bu bilgiye dahasonra nas›l ulaflabilece¤imizi düflünerek tutmakta yarar var.Nas›l gruplayabilece¤inizi, neye göre arama yapabilece¤inizidüflünmelisiniz. Telefon rehberine ne kadar detayl› bilgi girer-seniz sizin için o kadar yararl› olur. Böylece “‹zmir’de çevrekonusuyla ilgili avukatlar›n listesini istiyorum” deme flans›n›zolabilir.

Kurumsal çözümler için bilgisayar

Di¤er yandan iflyerlerinde “kolektif” yap›lar da henüz oluflmuflde¤il. Buraya kadar sözünü etti¤im fleyler tek bir bilgisayarlailgiliydi. Oysa gerçek güç, ortak çal›flma alanlar› sayesinde ya-rat›labilir.

fiimdi gazetelerde her muhabirin bir telefon rehberi var. Be-

Hakan Kara

106 –

nim bafl›ma geldi¤i için söylüyorum. Bir gün ünlü bir yazar›ntelefonu gerekti. Kültür servisimizde bir arkadafl›m›zda varm›flo telefon. O arkadafl›m›z da izinli. Dolay›s›yla yazar›n telefo-nunu bulmak için epeyi bir çaba harcamak gerekti. Oysa gaze-tede zaten bir a¤ var. Bu a¤ üzerine kurulu ortak bir telefonrehberi program› yok. Olsayd›, böyle bir sorunla karfl›laflmaz-d›k. Özel telefonlar ve genel telefonlar ay›r›m› yapars›n›z.Böylece herkes o telefon rehberine diledi¤i kayd› yapar. Ayn› za-manda kendi telefonlar›n› kendi bilgisayar›na da topluca aktar›r.

Bilgisayar ve foto¤raf kullan›m›

Yaz› konusunun yan› s›ra, foto¤raf alan›nda da pek çok ilginçgeliflme yaflan›yor. Art›k gazeteciler aç›s›ndan dijital foto¤rafageçmenin zaman› geldi san›yorum. 12 milyon pixellik makine-ler ç›kt›. Son olarak bir dijital foto¤raf makinas›yla çekilmifl1.5 Mb alan kapsayan bir foto¤raf› inceledik. Do¤rusu sonuçgerçekten iyiydi. Bu foto¤raf›, scanner ile taranm›fl 40 Mb’l›kbir dia ile karfl›laflt›rd›k. 1.5 Mb’l›k foto¤raf daha kaliteliydi.

Sözünü etti¤im foto¤raflara örnek olarak www.kodak.com ad-resine ba¤lanabilirsiniz. Buras› Kodak’›n sayfas›. Profesyonelyaz›l› bölüme girdi¤inizde yeni ç›kar›lan DCS Pro 14n Dijitalfoto¤raf makinesinin çekti¤i görüntülere ulaflabiliyorsunuz.(Elbette benzer kalitede foto¤raflar çekebilece¤iniz Nikon,Canon, Fuji gibi pek çok flirketin foto¤raf makineleri var).

20 y›l önce gazetecilik yapanlar bilirler. O zamanlar foto¤raf›çeker, banyo eder, karta basard›k. Sonra da foto¤raf faks›ylamerkeze geçmeye çal›fl›rd›k. Saniyede bir duyulan “bip” sesi.Bir foto¤raf için ortalama geçme süresi 15 dakikayd›. Foto¤raf

Hakan Kara

107

faks› bavul boyutunda bir cihazd›.

Bugün, dijital makineyle çekti¤iniz foto¤raf› birkaç saniyeiçinde merkeze aktarabiliyorsunuz. Zaten ajanslar›n gazetelerefoto¤raf servisleri son birkaç y›ld›r dijital ortama kayd›. Re-uters, Anadolu Ajans› foto¤raflar› art›k “bilgisayara düflüyor”.Bunlar ortalama 250/300 Kb boyutunda “Jpg” format›nda fo-to¤raflar. Bask›da da oldukça iyi sonuç veriyor. Yukar›da sö-zünü etti¤im 12 milyon pixellik, 1.5 Mb boyutunda foto¤rafise rahatça afifl olarak bas›labilir.

Elbette bizlerin foto¤raf makinas›nda arad›¤› pek çok özellikvar. Bu teknolojiyi yak›ndan izlememe karfl›n, iki y›l öncesinekadar foto¤raf alan›nda var olan teknolojileri henüz yeterlibulmuyordum. Ancak art›k dijital foto¤raf makinelerinin bi-zim gereksinimlerimizi karfl›layabilecek düzeye geldiklerinisöylemeliyim. fiimdi biraz da ‹nternet konusuna girelim.

‹nternet nedir, gazetecilikte ne ifllere yarar?

‹nternet’in geliflimi

‹nternet, birçok bilgisayar›n birbirine ba¤l› oldu¤u, dünya ça-p›nda bir iletiflim a¤› olarak tan›mlan›yor. Önceleri bir bilgikayna¤›yd› ‹nternet. Dev bir kütüphane. Giderek e¤lence önplana ç›kt›. Ard›ndan ticaret. Kimi ‹nternet’i, milyonlarca in-san›n etkileflti¤i, haberleflti¤i kendine özgür kurallar› olan birsosyal bir alan olarak tan›ml›yor.

Kimine göre ‹nternet kültür-sanat merkezi. Ayn› zamanda bir

Hakan Kara

108 –

üretim alan›. Baz›lar› ‹nternet’i içinde bulundu¤umuz yüzy›l›nen önemli geliflmesi olarak görüyor. ‹nternet, önümüzdeki y›l-larda üretilecek bilgilerin dolafl›m sistemi. Yaflam biçimlerinietkileyen, alg›lay›fllar› de¤ifltiren birfley. ‹nternet’in yaflam›-m›zdaki etkilerini yavafl yavafl görmeye bafllad›k bile. Ve bukonuda henüz yolun bafl›nday›z...4

1996’da Almanya’da yay›mlanan Der Spiegel dergisinde yeralan bir röportajda flöyle deniyordu: “fiimdi yine büyük birfleyyarat›yoruz. Bunun ne anlama gelece¤ini sonra anlayaca¤›z”. 5

Bir de dünyada ve Türkiye’de ‹nternet kullan›c›lar› say›lar›nabir bakal›m dilerseniz.

Tablo 2: Türkiye’de ‹nternet kullan›c› say›lar›

Kaynak: ‹nternet Üst Kurulu üyesi Doç. Dr. Mustafa Akgül

Hakan Kara

109

4 Akgül, Mustafa (1995) "‹nternet, Araçlar, Olanaklar", http://www.an-kara.edu.tr/start/kemer/start.html5 Spiegel Special. N. 3(1996): 110.

Y›l Say›

1996 14.2001997 35.0001998 200.0001999 400.0002000 1.500.0002001 4.000.000

Tablo3: Almanya’da ‹nternet’in geliflimi

Kaynak: Almanya’daki ARD ve ZDF televizyon kanallar› ta-raf›ndan gerçeklefltirilen “Massenkommunikation 2000” (Kit-le ‹letiflim 2000) araflt›rmas›.

Tablo 4: Dünyada ‹nternet’in geliflimi

Kaynak : Nua (dünyada ‹nternet’in geliflimi konusunda çeflit-li say›sal veriler yay›nlayan bir kurulufl. Daha detayl› istatistik-ler için ‹nternet’teki sayfas›na bakabilirsiniz.http://www.nua.com/surveys/)

‹nternet Üst Kurulu verilerine göre bugün dünyada, 420 mil-

Hakan Kara

110 –

Dünyada ‹nternet kullan›c› say›s›

1995 26 milyon1996 55 milyon1997 101 milyon1998 150 milyon1999 201 milyon2000 407 milyon2001 420 milyon

Y›lMilyon Toplam içindeki

pay % Art›fl %

1997 4,1 6,51998 6,6 10,4 611999 11,2 17,7 702000 18,3 25,5 632001 * 22,2 34,8 32

yon civar›nda ‹nternet kullan›c›s›, 110 milyon civar›nda ‹nter-net’e ba¤l› bilgisayar, 35 milyon civar›nda alan ad› ve 25 mil-yon civar›nda Web var. Bugün itibariyle 500 milyonu aflm›fldurumda kullan›c› say›s›. Dünyadaki web sayfas› say›s› 550milyara ulaflm›fl durumda. Bir veri denizi. Buna bir “cang›l”6

diyenler de var.7 2005 y›l›na kadar dünyada ‹nternet kullan›c›say›lar›n›n 1 milyar› aflmas› bekleniyor. Veriler, ‹nternet kul-lan›m›nda son y›llarda ciddi bir art›fl oldu¤unu gösteriyor.

Gutenberg’ten bu yana matbaa ve ‹nternet

‹nternet’te henüz yolun bafl›nday›z demifltik. Medya alan›ndapek çok yeni sürpriz bekliyor bizi. Günümüzün gazetecileri ar-t›k ‹nternet konusunda da kendilerini e¤itmek zorunda. Bu tek-noloji gazeteciler için vazgeçilmez hale geldi.

Gutenberg’ten bu yana iletiflim araçlar›nda yaflanan geliflmele-re bir bakal›m. Matbaan›n bulunmas›n›n ard›ndan önce yaz›l›medya geliflti. Kitaplar ç›kt›. Sonra gazeteler. Radyo, ard›ndantelevizyon. ‹nternet’teki geliflmeye bakt›¤›m›zda da bir ben-zerlik kurulabilir. Önce yaz› vard›... Giderek foto¤raflar, ani-masyonlar devreye girdi. Ard›ndan ses. fiimdilerde yavafl ya-vafl hareketli görüntüleri görüyoruz. ‹nternet teknolojileri ge-lifltikçe, var olan geleneksel kitle iletiflim araçlar›yla bu tekno-lojiler aras›nda belli bir bütünleflme yaflan›yor.

Hakan Kara

111

6 ‹nternet’in sundu¤u olanaklar› anlatmak için kullan›lan bu sözcük,‹ngilizcedeki, "jungle"›n yerine kullan›l›yor ve balta girmemifl ormananlam›na geliyor…7 ZDF: http://www.heute.t-online.de/ZDFheute/artikel/0,1251,COMP-4007-7546,00.html

‹nternet’ten söz ederken, konulara biraz farkl› yaklaflmam›zgerekiyor. Bunu neden söylüyorum? Bir örnekle aç›klamayaçal›flay›m: Yeltsin’in chat’i. Yeltsin, NBC’nin ‹nternet’tekichat odas›nda söylefliyor (12 May›s 1998). kendisine 19 binsoru yöneltiliyor. Kaç›na yan›t verildi¤ini düflünüyorsunuz?Toplam 20. Yani 18 bin 980 tanesi yan›ts›z.

Ekonomide art›k, e-ticaretten söz ediyoruz. Siyasette “do¤-rudan demokrasi” tart›flmalar› yaflan›yor. ‹nternet’i “uzak-tan e¤itim“ için kullanmaya çal›fl›yoruz. Acaba ‹nternet tek-nolojisiyle bir türlü gerçeklefltirilemeyen e¤itimde f›rsat eflitli-¤i sa¤lanabilir mi tart›flmalar› var. Daha da ilginç olan, tart›fl-malar›n sadece “teknolojik” kapsam›n d›fl›na taflmas›. Öyle ya,çok iyi bir e¤itim CD’si haz›rlayabilirsiniz. Var olan teknloji-leri etkin bir biçimde kullan›rs›n›z. Peki burada ne ö¤retecek-siniz? Özellikle Türkiye’de ilk ve ortaokullarda ö¤retilenlerebir bak›n. fiimdi ayn› konular› bilgisayara tafl›mak sizce yeter-li mi? Bu ö¤retilenlerle gençleri gerçekten de gelece¤e haz›rl›-yor muyuz? Bilgisayar destekli e¤itim çal›flmalar› s›ras›nda tar-t›flmalar›n boyutu gerçekte teknolojik s›n›rlar› aflm›fl durumda.

‹nternet’in sa¤lad›¤› olanaklar›n yan›s›ra tehlikeler de yok de-¤il. Bu teknoloji, ‹ngiliz yazar George Orwell’in “1984“ adl›kitab›nda anlatt›¤› bir kabusu da gerçe¤e dönüfltürebilir. YaniBüyük A¤abey (Big Brother) bizi her an gözetleyebilir8.

Hakan Kara

112 –

8 Asl›nda biliyorsunuz, Orwell’in teknolojinin otoriter/totaliter bir devle-tin elinde nas›l bir denetleme/bask› ifllevi yüklenebilece¤ini elefltirmeküzere yazd›¤› bu kurgu-roman, bir televizyon program› arac›l›¤›yla,(Türkiye’deki ad›yla Biri Bizi Gözetliyor) teflhir/gözetleme ikilisinin ver-di¤i haz üzerine kurulu bir "e¤lenceye" de esin kayna¤› olmufl durumda...

Özellikle Türkiye gibi ülkelerde bu sorun daha ciddi boyutta.Bizde henüz bilgi edinme hakk› güvence alt›na al›nm›fl de¤il.Buna karfl›l›k Almanya, Fransa gibi Avrupa ülkelerinde özel-likle bilgilerin kurumlar aras›nda paylafl›lmas›n› “engelleyen”yasalar var. Evet, “engelleyen” yasalar. Çünkü veri bankala-r›ndaki bilgilerin biraraya gelmesi “özel yaflam›n gizlili¤ini”tehdit ediyor. Türkiye’de bu konuda henüz ciddi tart›flmalarbile yok.

‹nternet medyada ne gibi bir de¤iflim yarat›r? Gelecekte hangiteknolojilerle karfl›laflaca¤›z? Biraz da bu konuya bakal›m. Pekçok görüfl var.

Medya ve ‹nternet: McLuhan’dan Negroponte’ye

Kanadal› iletiflim bilimci McLuhan’›n 1960’larda kullanm›floldu¤u bir ifadeyle söylersek, ‹letiflim teknolojilerinde yafla-nan geliflme, dünyay› giderek “küresel bir köye” dönüfltürdü.Kurulup oturdu¤umuz koltuklardan hiç kalkmadan, bütündünyada neler olup bitti¤ini art›k belli ölçülerde ö¤renebiliyo-ruz. Di¤er yandan, hiç olmad›¤› kadar iletiflim araçlar›n›n etki-si alt›nday›z. Nitekim kimi biliminsanlar› bu varsay›lan etkininboyutlar›n› anlamak için, kitle iletiflim araçlar›yla verilen me-sajlar›n içeri¤i üzerinde dururken, yine McLuhan gibi baz›lar›da, “etkinin“ mesajdan ziyade, bizzat iletiflim arac›n›n tafl›d›¤›özelliklerinden kaynakland›¤›n› anlatmak üzere; “‹leti iletiflimarac›n›n kendisidir”9 diyordu.

Hakan Kara

113

9 McLuhan, Marshall, "Die magischen Kanäle. Understanding Media"s.21. Almanca tam metin ‹nternette http://www.mauthner-gesellsc-haft.de/mauthner/tex/mcluhan1.html adresinde de yer al›yor.

Günümüzde de bu tart›flmalarla ilgili pek çok görüfl var. Kimi-leri, medyan›n giderek “ba¤lay›c›” özelli¤ini yitirdi¤ini id-dia ediyor. Amerika’da Massachusetts Teknoloji Enstitü-sü’nde (MIT) 1985’te kurulan Medya Laboratuvar›’n›n yöne-ticisi Nicholas Negroponte’ye10 göre, Medya giderek dijitalverilerin akt›¤› bir nehre dönüflecek.

Böylece, dileyen, diledi¤i zaman, diledi¤i yerden diledi¤i ha-berlere ulaflma olana¤›na kavuflacak. Nas›l m›? ‹nternet üze-rinden. Ve bunu yaparken de bugün kulland›¤›m›z türden bil-gisayarlar›n yan›s›ra çok farkl› ayg›tlar kullan›lacak.

K›sa bir süre önce WAP modayd›. fiimdi GPRS cep telefonla-r›. Art›k cep telefonlar›yla ‹nternet’te dolaflabiliyoruz. Minikfilmler bile izleyebiliyoruz. Bu tür yeni teknolojilere önümüz-deki dönemde giderek daha s›k rastlayaca¤›z.

Dolay›s›yla ‹nternet teknolojilerini sadece bir web sayfas› ola-rak alg›lamak pek do¤ru de¤il. Örne¤in Web Services uygula-malar›yla, dünyan›n baflka bir yerindeki bir bilgisayarc›n›n ge-lifltirdi¤i uygulamay› çal›flt›rarak bu bilgisayarda var olan ve-rileri ihtiyaç duydu¤unuz biçimde kendi bilgisayar›n›za akta-rabiliyorsunuz. Yani sadece web sayfas› olarak de¤il.

Ka¤›da bas›l› gazete tarih mi oluyor?

“Yaflanan bu teknolojik geliflmeler, ka¤›da bas›l› gazeteleri or-tadan kald›racak m›” bir di¤er tart›flma konusu. Bu konuda da

Hakan Kara

114 –

10 Negroponte’nin metinlerine www.wired.com adresinden ulaflabilir-siniz.

pek çok görüfl ileri sürüldü. Kimi “ka¤›da bas›l› yaz›n›n daharahat okunabildi¤inden, bunun bir al›flkanl›k yaratt›¤›ndan”söz etti. Do¤rudur. Geçen y›l IBM taraf›ndan duyrulan yeni birürün bu tart›flmalar› da çeflitlendirdi. Art›k dijital ka¤›t var...

Bir gazete düflünün. Okuduktan sonra onu atm›yorsunuz. Ma-san›n üzerine bak›yorsunuz. Gazete, her gün kendili¤inden ye-nileniyor. Sabah kakt›¤›n›zda dijital gazetenizi elinize alacakve o günkü haberleri okuyacaks›n›z.

Elektronik kitaplar piyasaya sürüldü bile. Bu kitaplar da muh-temelen günlük haberlerin izlenebilece¤i araçlardan birine dö-nüflebilir. Cep telefonlar›, el bilgisayarlar› da öyle.

Gelece¤in gazetesi konusunda pek çok varsay›m var. fiimdi-den somut bir fley söylemek güç. Kimi olas›l›klar› art›k sinemafilmlerinde de izleyebiliyoruz. Geçen y›l bir örne¤ini StevenSpielberg’in filminde gördük. Az›nl›k Raporu’nda (MinorityReport) baflrol oyuncusu Tom Cruise, John Anderton ad›ndabir polisi canland›r›yor. Film, suçlar›n henüz ifllenmeden sap-tan›p önlendi¤i gelece¤in dünyas›n› anlat›yor. Pek güzel birfilm oldu¤unu söyleyemem. Fakat bu filmdeki bir sahnedensöz etmek istiyorum. (Filmle ilgili bilgiye http://www.film.gen.tr/film.cfm? fid=267 adresinden ulaflabilirsiniz. E¤erfilmlerle ilgili daha kapsaml› bilgilere ulaflmak istiyorsan›z, buadresi bir deneyin: http://us.imdb.com)

Polis taraf›ndan aranan kahraman›m›z bir metroya biner. O s›-rada metrodaki bir adam gazete okumaktad›r. Birden gazete-nin manfleti de¤iflir ve gazetede Tom Cruise’un arand›¤›na ilifl-kin bir haber belirir. Yan›nda da büyükçe bir foto¤raf›. Cephe-

Hakan Kara

115

den ve yandan görünüfl: ‹flte gelece¤in gazetesine iliflkin varolan pek çok varsay›mdan bir tanesi.

Teknolojik aç›dan bak›ld›¤›nda böyle bir gazeteyi bugün ya-ratmak olanaks›z de¤il. Ancak üretim, kullan›m ve iletim ma-liyetleri aç›s›ndan kimi sorunlar var elbet. Kald› ki, bu gazeteçok da öyle gelece¤in gazetesi gibi de¤il. Halen bildi¤imiz ga-zete format›nda bir gazete. Sadece daha çabuk de¤iflen, dijitalortama aktar›lm›fl bir gazete. Böylesi bir gazete bizim habergereksinimimizi gerçeklerden karfl›lar m›?

“Gazete ortadan kalkacak m›“ sorusu belki de do¤ru soru de-¤il. “Ka¤›da bas›l› gazete ortadan kalkacak m›“ sorusu, üzerin-de düflünmeye de¤er. Belki farkl› tart›flmalar da yaflayaca¤›z.Yaz›n›n tafl›y›c›s› yüzy›llard›r ka¤›t oldu. Sadece yaz›n›n de-mek belki do¤ru de¤il: Kültürün tafl›y›c›s›. Bugün için gazete-nin, haberin tafl›y›c›s› da ka¤›t. Önceleri deri, tafl, tablet, papi-rüstü. Ya bundan sonra?

Bir gazeteyi gazete yapan nedir? Ka¤›t üzerinde yer almas› m›?Tafl›y›c› dijital bir ortam olursa, gazete, gazete olmaktan ç›karm›? fiu anda ‹nternet’te var olan gazeteler bize gelece¤in gazete-sine iliflkin ipuçlar› veriyor zaten. Baflka teknolojiler de var.

Kendi gazeteni kendin yarat

Diyelim ki, siz her gün birden çok gazete okuyorsunuz. Cum-huriyet, Hürriyet, Milliyet, Sabah, Radikal, Star, Le Monde,New York Times, Washington Post, Süddeutsche Zeitung,Frankfurter Allgemeine vb.

Hakan Kara

116 –

Muhtemelen, önümüzdeki dönemde bir seçki yapma flans›nasahip olaca¤›z.: “fiu gazeteden, flu konularla ilgili haberleri is-tiyorum demek gibi. Ya da flu gazetelerden flu yazarlar›n yaz›-lar›n› okumak istiyorum... “Do¤rusu bu mant›kla oluflturulmuflprogramlar flimdiden piyasada bulunabiliyor. Point Cast prog-ram› bunlardan biri. Birkaç y›l önce ç›kt›. Sadece ABD’dekigazeteler için tercih yap›labiliyordu.

Peki bu neyi de¤ifltirir? Öncelikle pek çok kaynaktan haber al-ma flans›na sahip olursunuz. Ama konu sadece bununla da s›-n›rl› de¤il. S›ralamay› da de¤ifltirmifl olursunuz. Bugün gaze-telerde haberlerin belirli bir s›ralamas› vard›r. Gazete yönetici-lerinin önemli buldu¤u haber manflette yer al›r. Daha sonraönemliden önemsize do¤ru s›ralan›r haberler. Televizyon veradyo haberlerinde de benzer bir mant›k vard›r. Burada da s›-ralamay› belirleyen o yay›n organ›n›n yöneticileridir.

Buna karfl›l›k “kendi gazetemizi kendimiz” oluflturmaya baflla-d›¤›m›zda muhtemelen, kimi gazetelerin manfletlerine bakma-yaca¤›z bile. Sadece ilgilendi¤imiz konularla ilgili haberlerulaflacak bize. Bunun bir avantaj› var... ‹lgilendi¤imiz konular-la ilgili haberleri kaç›rmayaca¤›z... Daha derinlemesine bilgisahibi olaca¤›z. Dezavantaj› da var... Konuflaca¤›m›z ortak ko-nular›n say›s› giderek azalacak. Kimi konularda belki tümüylecahil kalaca¤›z...

Ses tan›ma teknolojileri ve gazete

Önemli bir geliflme de “ses tan›ma teknolojilerinde” yaflan›-yor. Birkaç y›l sonra bilgisayarlarla konuflarak haberleflece¤iz.Sabah ifle giderken, arabada, cebimizde, ya da kolumuzdaki

Hakan Kara

117

küçük bilgisayarlara, “Bana bugünkü tüm ulusal gazetelerinmanfletlerini oku“ diyebilece¤iz. Ya da “ bugün bilgisayar ileilgili haberlerin bafll›klar›n› oku” diyebilece¤iz. Dolay›s›ylagazetecili¤in gelece¤ine iliflkin tasar›mlarda tüm bu teknoloji-leri göz önüne almak durumunday›z.

Burada sözünü etti¤im fley “yapay zeka” ile ilgili bir konu de-¤il. Sözünü etti¤im fley, çok daha basit bir konu. Günümüzdebilgisayarla haberleflmede a¤›rl›kl› olarak iki cihaz kullan›yo-ruz: Klavye ve fare. Bilgisayarla konuflmak dedi¤im fley, bucihazlar yerine, sesin kullan›lmas›. Yoksa bilgisayarla gerçekanlamda bir sohbet de¤il.

Medya, Negroponte’nin dedi¤i gibi “dijital verilerin akt›¤› birnehre” dönüflünce, insanlar daha yo¤un bir enformasyon bom-bard›man›yla karfl› karfl›ya kalacaklar. Bir insan bir günde nekadar enformasyonu iflleyebilir? Bu kadar çok enformasyonune yapaca¤›z? Bu da ayr› bir sorun. Umberto Eco önemli birkonunun alt›n› çiziyor:

“‹nsano¤lunun belle¤i tümüyle bilgisayara geçirilince ne ola-cak? Yirmi sat›rl›k bir bibliyografya daha yararl› çünkü so-nuçta okudu¤unuz üç kayna¤›n ismini akl›n›zda tutabiliyorsu-nuz. Peki bir tufla bas›nca karfl›n›za gelen 10 bin bafll›kl› birbibliyografya neye yarar? Ancak çöpe at›l›r. Fotokopi de ay-n›. Okumay›, dolay›s›yla bilgiyi öldürüyor. Eskiden kütüpha-neye gider beni ilgilendiren konular hakk›nda notlar al›rd›m.fiimdi kolay oldu¤u için binlerce sayfa fotokopi çektirerekeve geliyorum, sonra da bunlar›n yüzüne bile bakm›yorum.Dolay›s›yla bütün sorun bu afl›r› bilgilenmeyi süzgeçten ge-çirmeyi baflarabilmekte ve bunu an›nda yapmakta dü¤ümleni-

Hakan Kara

118 –

yor. Çünkü bu elemeyi yapabilmek için eskisi kadar zaman›-m›z yok.” (Aktüel Dergisi,12 Nisan 1992)

Gazetecilik aç›s›ndan bakt›¤›m›zda, okurun diledi¤i habereulaflmas›n› sa¤layacak kimi yap›lar üzerinde duraca¤›z. Haber-leri gruplayan, s›n›flayan, filtreleyen bir yap›. Belki XML ben-zeri bir fley. Bizim diledi¤imiz habere ulaflmam›z› sa¤layacakyap›lar.

Yukar›daki bilgisayar›n gazete haberlerini bize okumas› süre-cine ulafl›ld›¤›nda, elbette burada duracak de¤iliz. Yani, haberokunurken “disponibilite yükümlülüklerinden” söz edildi¤in-de. “Dur, disponibilite nedir ona bir bak” deme flans›m›z ola-bilecek. Bilgisayar ‹nternet üzerindeki bir ekonomi sözlü¤ünebak›p bize yan›t verecek.

‹nternet gazetelerinde haberin farkl›l›¤›

fiimdiden ‹nternet gazetelerinden haber okumaya bafllad›k.Henüz çok baflar›l› de¤iller ama h›zla ilerliyorlar. Bu haberler-de küçük bir fark dikkatiniz çekti mi?

Basit bir fleyden söz ediyorum. HTML yap›s›n›n sa¤lad›¤› birolanaktan. Verileri birbirleriyle iliflkilendirmekten. Yani“link” ya da “köprü/ba¤lant›” dedi¤imiz fleyden.

Dijital ortam›n hacim olarak sa¤lad›¤› olanaklar› konufltuk.Peki bu link ne gibi bir fark yarat›yor ona bir bakal›m. Bu “kü-çük” fark›n ne denli büyük sonuçlara yol açabilece¤ini henüzpek kavram›fl görünmüyoruz. Örne¤in bir trafik kazas› haberiokudunuz gazetede. Böylece bir kaza konusunda bilgi edindi-

Hakan Kara

119

niz. Fakat bu haber tek bafl›na sizde trafik kazalar› konusundabir bilinç yaratmaz. Size trafik kazalar› konusunda detayl› bil-gi de sunmaz. Zaten bir gazetenin sayfa say›s› s›n›rl›d›r. Tele-vizyon zaman bask›s› alt›ndad›r. Radyo da öyle. Dolay›s›ylaçok büyük bir haber olmad›kça, o haberle ilgili daha yo¤un birenformasyon yer almaz. Olay›n kendisi ve olay s›n›r›n› aflma-yan bilgiler aktar›l›r.

Oysa ‹nternet ortam›nda bir fark söz konusu: “Etkileflim”. Ön-ce konuyu basit bir biçimde aç›klayal›m. Bir ‹nternet gazete-sinde trafik kazas› haberi okudu¤unuzda, bu haberin alt›ndakonuyla ilgili linkler bulabilirsiniz. Örne¤in Türkiye’de trafikkazalar› istatistiklerine ulaflabilirsiniz. Dünyadaki trafik kaza-lar› istatistiklerini görebilirsiniz. Türkiye ile Avrupa ülkelerinikarfl›laflt›rabilirsiniz. Bu karfl›laflt›rmalarla kaza say›s› bir an-lam kazan›r. Türkiye’de karayollar› haritas›nda tehlikeli nok-talar› görebilirsiniz. Trafik kazalar›n psikolojik, sosyolojik ne-denleri üzerine uzmanlarla röportajlar yer alabilir. Trafik uz-manlar›n›n görüflleri. Yol yap›s› vb.

Söylemek istedi¤im fley, güncel bir geliflmeyle beraber sizeaktar›lan konu, enine boyuna anlat›labilir. Böylece okudu¤u-nuz herhangi bir konuda gerçek anlamda bilgilenme flans›nasahip olursunuz. Di¤er yandan insanlar› bir “enformasyonbombard›man›” alt›nda b›rakmak da do¤ru de¤il. Peki do¤ru-su ne? Elbette karar› okura b›rakmak.

Burada var olan linkler, oralara girip yaz›lanlar› okuma zorun-lulu¤u getirmiyor. Ancak merak edene de daha çok bilgilenmeflans› tan›yor.

Hakan Kara

120 –

fiimdiden ‹nternet üzerinde yer alan kim gazete ve dergiler,ayn› zamanda birer “haber ansiklopedisi” de oluflturmufl du-rumdalar. Dolas›y›yla, bir Irak haberi veriliyorsa, Irak ile ilgi-li ulafl›labilecek pek çok arfliv malzemesi de ayn› anda linkler-le sunuluyor. Haberin geçmifli de böylece izlenebiliyor. (bkz:www.spiegel.de)

fiimdi baz›lar›n›z diyecek ki: “Zaten habercilik zamanla yar›fl-makt›r. Bir de bunlarla m› u¤raflaca¤›z?” Elbette hakl›lar. Da-kikalar›n, saniyelerin bile önem tafl›d›¤› bir mesle¤imiz var.Buna karfl›l›k söyleyebilece¤im tek fley flu: “Hay›r bu tür ifller-le u¤raflmayacaks›n›z. Bu tür ifllerle bilgisayar u¤raflacak.”

Basit bir kategori yap›s› yeterli. Trafik haberi yazacaksan›z.Bunun bir trafik haberi oldu¤unu vurgulayacaks›n›z. Gerisinibilgisayar yapacak. Bu kadar basit. Gerçekte, bu konu dahadetayl› bir konu. fiu anda bile ak›ll› etiketlerle çok daha fazlas›yap›labilir. Siz bilgisayar›n›za Bülent Ecevit yazd›¤›n›zda,program do¤rudan bu ismin alt›n› çizer ve onu Bülent Ecevit’inözgeçmifliyle iliflkilendirebilir. Yani bir enformasyon ne kadarfarkl› enformasyonla eklemlenirse, de¤eri o ölçüde artacak.

‹nternet’in gazetecilik aç›s›ndan sundu¤u olanaklar

San›r›m burada ‹nternet’in gazetecilere/gazetelere teknik ola-rak sundu¤u olanaklar› k›saca özetlemek yarar sa¤layacakt›r.

Haber ve foto¤raflar›n iletimi: ‹nternet haber ya da foto¤ra-f›n gazeteye ulaflt›r›lmas› için kullan›labilir. Günümüzde zaten

Hakan Kara

121

pek ço¤unuz gazetelerine haber ve foto¤raflar›n› ‹nternet üze-rinden geçmeye bafllad›n›z. Do¤rudan bilgisayar ba¤lant›s›ylada ayn› ifli yapabilirsiniz. Ancak özellikle yurt d›fl›ndaki arka-dafllar›m›z aç›s›ndan ‹nternet daha “ucuz” bir yol.

Bir bilgi kayna¤›: Kimi zaman bir haber ile ilgili daha geniflbilgiye gereksinim duyar›z. Bu anlamda ‹nternet çok yararl›bir kaynak olabilir. Uluslar aras› kurulufllar›n neredeyse tümü-nün ‹nternet’te birer web sayfas› var. Bu sayfalarda pek çokbilgi yer al›yor. Bunun d›fl›nda da çeflitli veri tabanlar› var. An-cak bilgi kayna¤› olarak ‹nternet’ten yararlanabilmek için ga-zetecilerin ‹nternet’te bilgiye ulafl›m yöntemleri konusuyla bi-raz daha yak›ndan ilgilenmeleri gerekiyor. Ayr›ca bilgininkayna¤›na dikkat etmek gerek. Yoksa kolayca yanl›fl haber ve-ren bir gazeteci durumuna düflebiliriz. Bu konuda Türk bas›-n›nda yaflanm›fl çarp›c› örnekler yok de¤il.

Haber kayna¤›: Günümüzde kurumlar giderek aç›klamalar›n›‹nternet üzerinden de yay›nlamaya bafllad›lar. Örne¤inABD’de Baflkan Bill Clinton’›n Beyaz Saray stajyeri MonicaLewinsky ile iliflkisini araflt›ran Savc› Kenneth Starr taraf›n-dan haz›rlanan rapor ‹nternet arac›l›¤›yla kamuoyunun bilgisi-ne sunuldu. Pek çok flirket, siyasi parti art›k elektronik postalistesi oluflturuyor. Bas›n bültenlerini e-posta ile gönderiyorlar.

Haberin kendisi: ‹nternet günümüzde h›zla geliflen bir alan.Dolay›s›yla burada yaflanan yeniliklerin kendisi de bir haberniteli¤ine sahip. Günümüzde bilgisayar ve biliflim konular›ylailgilenen gazeteciler bu alanda yaflanan geliflmeleri yak›ndanizleyip, kamuoyuna duyurmaya çal›fl›yorlar.

Hakan Kara

122 –

Haberleflme: Gazeteciler günümüzde ‹nternet’te elektronikpostay› da giderek daha s›k kullanmaktad›rlar. Haber kaynak-lar› ile bu yöntemle haberleflebilmektedirler. Ayr›ca ad›n›naç›klanmas›n› istemeyen kimi haber kaynaklar› bu yöntemlegazetelere “ad›n›n ortaya ç›kma” riski olmaks›z›n bilgi vermeolana¤›na sahipler. Gazetelere bu yolla da giderek daha çokbilgi ulaflmaya bafllad›.

Tart›flma platformu: ‹nternet haber gruplar› ya da efl zaman-l› iletiflim olanaklar› da sunuyor. Böylece pek çok meslek gru-bunda oldu¤u gibi, gazeteciler de kendi mesleki sorunlar› hak-k›nda bu teknoloji sayesinde tart›flma gruplar› oluflturma ola-naklar›na sahipler. Ba¤›ms›z ‹letiflim A¤›’n›n, Ça¤dafl Gazete-ciler Derne¤i’nin, böyle bir haber gruplar› var. Burada meslek-tafllar kendi alanlar›nda fikir al›fl veriflinde bulunuyorlar. Di¤eryandan ICQ benzeri yöntemlerle do¤rudan listenizdeki kifliler-le haberleflebiliyorsunuz. ‹nternet üzerinden görüntülü konufl-malar da yavafl yavafl geliflmeye bafllad›.

Haberlerin yay›m platformu: ‹nternet üzerinde yer alanelektronik gazetelerin say›s› günümüzde giderek art›yor. Kimizaman gazeteciler biraraya gelip, böylesi bir elektronik gazeteç›kart›yorlar. Önümüzdeki dönemde bu uygulamalar›n daha daartaca¤›n› söyleyebiliriz.

Çal›flma sürecinde ‹nternet teknolojileri: Pek ço¤umuz ‹n-ternet teknolojilerini sadece ‹nternet’e ba¤l› olundu¤unda kul-lan›labilecek teknolojiler olarak görüyoruz. Oysa bu teknoloji-leri iflyerlerimizde de rahatça kullanabiliriz. Bunun yöntemi deintranettir. Bu yöntemle, kollektif çal›flma olanaklar›n› artt›ra-biliriz.

Hakan Kara

123

Gazetecinin yeni teknolojiler karfl›s›ndaki durumu

Medyan›n yaflanan dijital devrimden nas›l etkilenece¤i konu-sunda pek çok fley söylendi bugüne kadar. Peki, haberciler na-s›l etkilenecek?

Gazetecilik birkaç yüzy›ll›k bir geçmifle sahip. Bugün “haber”dedi¤imiz fleyin biçimi yüzy›llar›n imbi¤inden geçerek günü-müze ulaflt›. Belli bir olgunlu¤a eriflti. Bir haberin nas›l yaz›la-ca¤› konusunda pek çok kitap var.

Size Tokyo Üniversitesi’nden bir ö¤retim üyesi, Mizokos-hi’nin bir demecini aktaray›m (1.12.2000 tarihli AnadoluAjans› Haberi):

“Birçok kifli için tecrübeli gazeteciler taraf›ndan yaz›l›p re-dakte edilmifl haberlerin okunmas›, ham materyal ve temelenformasyonun okunmas›ndan daha kolay.”

Bizlerin gazeteci olarak sahip oldu¤umuz bu beceri, hiç de ya-bana at›l›r bir fley de¤il. Kolay vazgeçilebilir bir fley de de¤il.Özellikle de son dönemde “yalan haberin” h›zla artt›¤› ‹nternetortam›na bakt›¤›m›zda bunu daha iyi görüyoruz. Sorun sadeceyalan haberler de de¤il. Haberlerin eksik sunumu da bir sorun.Habercilik kolay ifl de¤il. Dolay›s›yla habercili¤in geçmiflte ol-du¤u gibi, bugün de önemini sürdürece¤ini düflünenler ara-s›nday›m. Hatta öneminin artt›¤› görüflündeyim.

Elbette habercilik deyince birkaç aflamadan oluflan bir süreci kas-tediyorum. Haberin toplanmas›ndan yaz›m›na kadar geçen süre-

Hakan Kara

124 –

ci. Haber kayna¤›na ulaflmak, elde edilen bilginin do¤rulu¤unudenetlemek vb. Burada bu süreci uzun uzun anlatacak de¤ilim. Günümüzde haberin yaz›m aflamas›na iliflkin olarak kimi yeniifadeler var. Örne¤in “enformasyon tasar›m›” gibi bir kavramarastlayabilirsiniz. “Da¤›n›k enformasyon parçalar›n›n okuna-bilir bir formatta biraraya getirilmesi sanat›” diye özetleniyorbu kavram. Gazetecilere gelecekte de çok ifl düflecek. Habereulaflma, araflt›rma, iletme anlam›nda bir çeflitlenme söz konusu.Bilgisayar ve ‹nternet’in bu anlamda sundu¤u olanaklardan yarar-lanmak zorunday›z. Yoksa rekabette geri kal›r›z. Bugün art›k birgazetecinin ‹nternet’ten, bilgisayardan yararlanmamas› düflünüle-mez bile. Haberin sunumunda kimi de¤iflimler gündeme gele-cektir. Haberi dijital ortamda nas›l sunmal›y›z? Habere iliflkinbir harita olacaksa, bu nas›l olmal›? Basit bir görüntü mü, yok-sa etkileflimli bir harita m›? Bu konudaki tart›flmalara, bugünbizlerin kulland›¤› yap› yol gösterici olacakt›r. Bafll›k, spot, bi-rinci paragraf, 5N+1K konular›. Dijital gazeteler de, t›pk› ka-¤›da bas›l› gazeteler gibi ayn› kayg›lara sahipler. Yo¤un bir ça-l›flma ortam› içinde bulunan insanlara, bir haberi olabildi¤inceh›zl›, do¤ru, kapsaml›, k›sa ve anlafl›l›r flekilde sunma kayg›s›.

Yeni teknolojiler yaz›l› bas›n›n gelece¤ini nas›l etkileyecek?

‹nternet ça¤›nda gazeteler para kazanmaya nas›l devam edebi-lirler? Washington Post gazetesinden William Raspberry’ninyaz›s›na göre11, “Amerikan Gazete Editörleri Derne¤i”ni Was-hington’da yapt›¤› toplant›da, bu yaflamsal soruya yan›t arad›.

Hakan Kara

125

11 International Herald Tribune, 15 Nisan 2000.

Toplant›ya Baflkan Bill Clinton da kat›ld›. Clinton’un söyle-dikleri özetle flöyle:

“Televizyon ve radyo haberleriyle, ‹nternet’teki haber kaynak-lar›yla yar›flmak, gazeteler için hiç kolay de¤il. Ama ‘eski tarz’gazetelerin gündelik hayat›m›zda hala önemli bir rolü var. Orol de, okurlar›n yaln›zca gerçeklerle yalanlar› de¤il, önemliolanla önemsiz olan›, geçici olanla kal›c› olan›, e¤lencelik olan-la ciddi olan› birbirinden ay›rmalar›na yard›mc› olmak...”

‹nternet gazeteleri, ka¤›da bas›l› gazeteleri tehdit edebilir mi?Her yeni kitle iletiflim arac› ç›kt›¤›nda bu tart›flma yaflan›r.Geçmifl örnekler bize neyi gösterdi? Yeni kitle iletiflim araçla-r›n›n eskisini ortadan kald›rmad›¤›n›, kendi pazar›n› yaratt›¤›-n›. Yine de her yeni araç var olan› kuflkusuz etkiledi. ‹nternetiçin de bu söz konusu. En yak›n örne¤i Almanya.

2002’de Almanya’n›n önemli iki gazetesi Süddeutsche Ze-itung ve Frankfurter Allgemeine iflçi ç›karma yoluna gittiler.

Konuyu Türkiye’den izleyen bizler, önceleri bunun nedenleri-ni pek do¤ru tahlil edemedik. Sonralar› Almanya’daki meslek-tafllar›m›zdan ilginç bilgiler ald›k. Elbette gazetelerin “ekono-mik kriz” yaflamas› bizlere yabanc› de¤il. Bunlar› yaflad›k vehala yafl›yoruz. Ancak Almanya’daki krizin nedenleri aras›ndaöyle bir unsur var ki, bu bizim henüz yaflamad›¤›m›z bir fley.Çünkü Almanya’daki bu krizin nedenlerinden biri ‹nternet ga-zeteleri. Ö¤rendik ki özellikle küçük ilanlar aç›s›ndan Almangazeteleri ciddi bir s›k›nt› içindeler. Gazetelerin geliri aç›s›n-dan önem tafl›yan bu küçük ilanlar, son y›llarda giderek ‹nter-net gazetelerine kaymaya bafllam›fl Almanya’da. Nedeni basit:

Hakan Kara

126 –

Dijital verinin yukar›da da sözünü etti¤im olanaklar›... AlmanGazeteci dostumuz konuyu flöyle aktard›:

“‹nsanlar ‹nternet gazetelerine küçük ilan veriyorlar. Çünkübüyük bir kesim ilanlar› buradan takip ediyor. Siteye giriyor-sunuz ve ilgilendi¤iniz konuyu yaz›yorsunuz. An›nda ilgilen-di¤iniz konuyla ilgili ilanlar ak›yor karfl›n›zda. 30-40 sayfal›kküçük ilanlar sayfas›n›n tümünü taramak zorunda de¤ilsiniz.Do¤rudan istedi¤iniz fleylere ulafl›yorsunuz. Üstelik bu küçükilanlar›n say›s› ‹nternet ortam›nda çok daha fazla. Bir gazete-de veremeyece¤iniz kadar kapsaml›.”

Geçmiflte yukar›da sözünü etti¤imiz büyük Alman gazeteleri,gazetedeki reklam oran› fazlalaflt›¤›nda, kimi zaman reklamalm›yorlard›. Bugün reklam bulmakta s›k›nt› çekiyorlar. Ben-zer bir sürecin Türkiye’de yaflanmayaca¤›ndan emin miyiz?

Bilgisayar›mda ve internette arad›¤›m› nas›l bulurum?

Yaz› boyunca yaflanan teknolojik geliflmelerin ne oldu¤u bun-lar›n bize nas›l etkileyebilece¤i üzerinde durduk. Benden “ara-mak ve bulmak” konusunda baz› pratik bilgiler vermem isten-di. ‹flte bu konuda sizlere yard›mc› olabilecek baz› ipuçlar›.

Bilgisayarda pek çok kiflinin yaflad›¤› ortak bir sorun var. Arad›-¤›n› bulmak. Belge say›s› ço¤ald›kça geçmiflte yaz›lan döküman-lar› bulmak da sorun olmaya bafll›yor. Herhangi bir konuda siz-de bir döküman oldu¤unu bilir ancak onu bir türlü bulamazs›n›z. fiimdi bu sorun üzerine biraz odaklaflal›m. Basit ve pratik yön-

Hakan Kara

127

temlerle bu s›k›nt›y› nas›l aflabiliriz?

Klasör yap›s›

Yay›na ulaflmak istedi¤inizde basit bir fley yapars›n›z: Klasöryap›s› oldukça önemli. Tüm programlar bir klasörün alt›nda,tüm belgeler di¤er bir klasörün alt›nda olursa bu size kolayl›ksa¤lar. Hatta bilgisayar diskini ikiye bölüp çal›fl›rsan›z, ya daiki diskle çal›fl›rsan›z daha da iyi. Programlar›n yer ald›¤› diskçökerse en az›ndan di¤erindeki verileriniz kurtulur. Klasör ya-p›s› için kendinize göre bir sistematik oluflturun. Ayn› konuda-ki dokümanlar› ayn› yerde toplay›n. E¤er daha sistematik bi-riyseniz, Kütüphanelerdeki Dewey sistemini de kullanabilirsi-niz. Benzer bir sorun gazetelerin web sayfalar› için de yaflan-d›. Türkiye’de Hürriyet, Milliyet gibi gazetelerin buldu¤u çö-züm, klasör yap›s›n› tarihe göre oluflturmak oldu. Milliyet’tenörnek vereyim. Ana bölümün alt›nda 2003 klasörü oluflturul-mufl. 2003’ün alt›nda da 01, 02 diye aylar. Ard›ndan günler.Dolay›s›yla 6 Mart 2003 tarihli www.milliyet.com.tr/2003/03/06/ adresine gidersiniz. Basit ve kullan›fll› bir yöntem.

Basit arama programlar›

Bilgisayarda belgelerde arama yapmam›za olanak tan›yanprogramlar vard›r. Basit aramalarda belli kriterler kullanarakarad›¤›n›z bilgiyi bulma h›z›n›z artar. Nedir bu kriterler:

• Belge ad›• Belge türü • Belgenin son kay›t tarihi • Belgenin bulundu¤u klasör ve alt klasörler.

Hakan Kara

128 –

• Belgenin içinde geçen sözcük.

fiimdi k›saca bu unsurlara bakal›m:

Belge ad›: Belge adlar› olarak art›k uzun isimler kullanma ola-na¤›na sahibiz. Dolay›s›yla belgeye anlaml› isimler verirsenizdaha sonra burada geçen sözcükleri an›msaman›z ve buna gö-re arama yapman›z mümkün.

Belge türü: Çeflitli belge türleri kullan›r›z. Belgelerin nokta-dan sonra 3 harflik bir tak›lar› vard›r. Örne¤in basit metin bel-gesi “txt” tak›s›na sahip. Word doküman› “doc”, HTML dökü-man› “HTM” veya “HTML” tak›s›na sahip. Arama ekran›nadosya ad› bölümüne “*.Doc” yazd›¤›n›zda (sadece t›rnak için-deki bölüm) aramay› s›n›rlam›fl olursunuz. Böylece sadeceword dokümanlar›nda arama yapars›n›z. (Buradaki y›ld›z,noktadan bir önceki bölümde her türlü yaz›n›n yer alabilece¤i-ni gösteriyor. “*” ve “?” gibi iflaretlerin “DOS” iflletim siste-minden bu yana aramada özel baz› olanaklar tan›r. Gerçi zatenflu andaki arama kriterlerinde dosya ad›n›n tamam› ya da birbölümü gibi bir seçenek söz konusu. Yine de “*” ve “?” iflaret-leri kimi zaman ifle yar›yor. Diyelim ki dosya ad› Ahmet ile bafl-layan word dokümanlar›n› ar›yorsunuz: “Ahmet*.doc” çözümsa¤lar. “*” bir harf dizgesi anlam›n› tafl›r. “?” ise tek bir harf.)

Belgeye son kayd›n yap›ld›¤› tarih: Bilgisayarlar bir belgeyegirip birkaç sözcük yazd›¤›n›zda ve kaydetti¤inizde bu tarihide saklar. Dolay›s›yla bir doküman ararken ben bunu geçen ayyazm›flt›m diye bir fley an›ms›yorsan›z, buna göre arama yapa-bilirsiniz. Elbette son bir haftada yazd›¤›m tüm dökümanlar›görmek istiyorum da diyebilirsiniz.

Hakan Kara

129

Belgenin bulundu¤u klasör: E¤er çevre konusunda bir metinar›yorsan›z ve çevre diye bir klasörün ve onun alt›nda yer alanklasörlerin içinde oldu¤una eminseniz, arama yapaca¤›n›z yerolarak bu klasörü seçmeniz aramay› h›zland›r›r.

Belgenin içinde geçen sözcük: Kimi zaman belgenin ad›ylade¤il de içinde yazd›¤›n›z bir isme göre arama yapma gereksi-nimi duyars›n›z. O zaman bu özellik iflinize yarayacakt›r.

Afla¤›da Windows XP iflletim yüklü bir bilgisayarda, bafllat bö-lümüne sa¤ fare ile t›klayarak Arama bölümünü seçti¤inizdekarfl›n›za ç›kan ekran› görüyorsunuz. Burada anlat›lanlar Win-dows 95, 98 , 2000 için de geçerli. Sadece ekran görüntüleribiraz farkl›. Aç›klamas›n› da yan›na yazd›m.

• ‹lk yaz›labilir bölümüne dosya ad› ya da ad›n›n bir bö-lümünü yaz›p arama yapabilirsiniz.E¤er içinde geçen metni aramak istiyorsan›z bir alt bö-lüme bir sözcük yazabalirsiniz. • Konumla sözü edilen fley, yu-kar›da klösürle ifade etti¤imfleydir. • Altta daha detayl› bölümleryer al›yor. Ne zaman de¤ifltiril-di bölümünde bir hafta önce biray önce vs. seçenekler var. •Boyut bölümünde e¤er dosya-n›z›n byte olarak boyutunu bi-liyorsan›z bu boyuttan büyükya da küçük gibi tercihlerdebulunabiliyorsunuz.

Hakan Kara

130 –

‹ndeks oluflturmak ve indeks dosyalar›nda arama yapmak

‹kinci ad›m, indeksler üzerinde arama yapmakt›r. E¤er bilgi-sayar›n›zda birkaç yüz doküman varsa indeks sistemi zorunluolmayabilir. Ancak doküman say›s› artt›¤›nda ve art›k arad›k-lar›n›z› bulamaz hale geldi¤inizde indeks kullanma zaman›n›zgelmifl demektir.

Piyasada art›k çeflitli indeks programlar› var. Bu programlarbilgisayar›n›zdaki tüm dosyalar› indekslerler. Kimi parayla sa-t›l›yor. Kimi bedava. Örne¤in baz›lar›m›z Windows 2000 kul-lan›yordur. Ama pek ço¤umuz bu iflletim sisteminin içinde birde indeks program› oldu¤unu bilmeyiz. Oysa bunlar› kullan-mak gerçekten çok kolayd›r. Windows XP’de de ayn› özellik var.

Peki ne ifle yarar bu indeks programlar›? En önemli yarar› da-ha büyük miktarda veri içinde daha etkin arama yapabilmeolana¤›d›r. Genellikle bu tür sistemlerde “Boolean” denilen birsorgu yöntemi kullan›l›r. Size az sonra buradaki sorgulara ilifl-kin kimi örnekler verece¤im. Bu sorgu yöntemini ‹nternet üze-rindeki arama motorlar›nda da kullanabilirsiniz. Bunlar› kul-lanmadan yapt›¤›n›z aramalarda karfl›laflaca¤›n›z en büyük so-run gere¤inden fazla bilgiyle karfl›laflmakt›r. Bizse somut birdokümana ulaflmay› isteriz genellikle.

Basit bilgileri ararken, “Mesut Y›lmaz” diye bir arama yapabi-lirsiniz. Ama belki de siz “Mesut Y›lmaz”›n enflasyon konu-sundaki demeçlerine ihtiyaç duyuyorsunuz. Dolay›s›yla içinde“Mesut Y›lmaz“ ve enflasyon sözcüklerinin geçti¤i döküman-lar› aramak durumundas›n›z. fiimdi size çeflitli sorgu örnekle-

Hakan Kara

131

ri verece¤im. Ayn› zamanda Google’da yap›lan bir aramadakaç doküman›n bulundu¤unu da yan›nda yazaca¤›m.

Sorgu örnekleri

Sorgularda genel olarak AND, OR, NEAR gibi terimler kulla-n›r›z. Yani; ve, veya, yak›n … Bir de t›rnak içinde kullan›r›z.Bunlar›n tümü daha etkin arama yapmak için bize kimi ola-naklar sa¤lar. fiimdi afla¤›da kimi sorgu tümcecikleri görecek-siniz. Bu sorgu tümceciklerini www.google.com arama maki-nesinde kulland›k. Buldu¤umuz dökümanlar›n say›s›n› sa¤ ta-rafta göreceksiniz.

Mesut Y›lmaz örne¤i :

Dilerseniz siz de kendi ad›n›z› yaz›p bir arama yap›n. Belki deummad›¤›n›z kadar çok dökümana ulaflabilirsiniz.

Daha etkin arama yapmak için ‹nternet üzerinde ba¤land›¤›n›zarama motorunun ilgili bölümüne bakman›zda yarar var. Bu-

Hakan Kara

132 –

Sorgu Google’dabulunan belgesay›s›

Mesut 103.000Mesut OR Y›lmaz 121.000Mesut AND Y›lmaz 33.300Mesut Y›lmaz Enflasyon 2.920"Mesut Y›lmaz" AND 2.800Enflasyon"Mesut Y›lmaz" NEAR 2Enflasyon

rada nas›l daha detayl› aramalar yapabilece¤iniz mutlaka aç›k-lan›yordur.

Kendi bilgisayar›n›zda verilerin indekslenmesi

Yukar›da vurgulad›¤›m gibi piyasada pek çok indeks program›var. Windows 2000 ve Windows XP iflletim sisteminin içindede böyle bir program var.

Bu programa “Bilgisayar Yönetimi” bölümünden ulaflabilirsi-niz. Afla¤›da bu bölüme girdikten sonra karfl›laflaca¤›n›z ekra-n›n görüntüsü yer al›yor.

Sol tarafta “Dizin Oluflturma Hizmeti” diye bir bölüm göre-ceksiniz. Muhtemelen zaten bir dizin oluflturulmufltur. ÇünküWindows iflletim sistemi kendili¤inden bir dizin oluflturuyorzaten. Bu bölümün üzerine sa¤ fare ile t›klad›¤›n›zda yeni birkatalog ad› girmeniz istenecek. Herhangi bir isim girin. Dahasonra da hangi klasörlerin alt›ndaki verileri indeksleyece¤inizi

Hakan Kara

133

belirleyin. Sonunda da sistemi çal›flt›r›n. ‹ndeksleme ifllemibafllayacak. Veri miktar›na ba¤l› olarak bu ifllem daha uzun dasürebilir.

Oluflturdu¤unuz katalo¤un alt›nda da “Katalo¤u Sorgula” diyebir bölüm göreceksiniz. Afla¤›daki ekranda sol bölüme bak›n.

Buraya t›klad›¤›n›zda “Dizin Oluflturma Hizmeti Sorgu For-mu” ç›kacak karfl›n›za. Detayl› aramalar yapmak için “Gelifl-mifl Sorgu”yu kullan›n.

Burada da yukar›da google örne¤indeki gibi sorgular kullana-rak arama yapabilirsiniz. Arad›¤›n›z bilgiye daha h›zl› ulaflabi-lirsiniz.

Baz› ‹nternet adresleri

Son olarak yararlanabilece¤iniz baz› ‹nternet adresleri vere-lim: ‹nternet’te kullanabilece¤imiz bir Türkiye telefon rehberisitesi var: http://rehber.telekom.gov.tr/

Bunun yan›s›ra günlük ifllerde kullanabilece¤imiz pek çok yervar ‹nternet’te. Örne¤in kronoloji bilgileri için http://www.kronoloji.gen.tr/ ilginç bir adres.

Türk Dil Kurumu’nun Türkçe sözlü¤üne de ‹nternet üzerindenulaflabiliyoruz: http://www.tdk.gov.tr/sozluk.html . Farkl› dil-lerde sözlükler de var: http://www.hazar.com/.

Çeviri hizmeti veren yerler aras›nda www.altavista.com adre-sini sayabiliriz. Altavista ayn› zamanda h›zl› bir arama moto-

Hakan Kara

134 –

ru. www.google.com’dan sonra en çok tercih edilen ikinci yer.

Bu adrese ba¤lan›p herhangi bir konuda arama yapt›ktan son-ra sözkonusu sayfay› bana flu dile çevir diye açabiliyorsunuz.Tüm web sayfas›n› örne¤in ‹ngilizce’den Almanca’ya çeviripkarfl›n›za getiriyor. San›r›m flu anda 8 dilde çeviri yap›yor. He-nüz Türkçe yok. Ancak web sayfalar›n› ‹ngilizce’den Türk-çe’ye çeviren programlar var piyasada. Beni bildi¤im iki tane.www.google.com’da da benzer bir hizmet var. Ayr›ca çeviri ko-nusunda, http://www.systransoft.com/Products/ adresi de ilginç.

Kimi zaman ansiklopedilere ihtiyaç duyar›z. Basit bir bilgiyegerekir. Elbette arflive inip bir ansiklopediye bakabilirsiniz.Tabii e¤er gazetedeyseniz. ‹nternet üzerinden yabanc› dildepek çok ansiklopediye ulaflma olana¤›m›z var. Örne¤inhttp://www.britannica.com/ adresinden Britannica’ya ulaflabi-lirsiniz. Encharta Ansiklopedisi de gayet iyi bir ansiklopedi.http://encarta.msn.com/encnet/features/home.aspx

Elektronik ansiklopedilerdeki ilginç nokta flu: Ansiklopedi ‹n-ternet üzerinden sürekli eksikliklerini gideriyor. EvimdekiMeydan Larousse Ansiklopedisi’ni 1970’li y›llarda alm›flt›m.Dolay›s›yla dünyada o günden bu yana yaflanan geliflmeleriiçermiyor. Bilgisayar›mdaki ansiklopedi her hafta kendini ye-niliyor. Çeflitli ülkelerdeki önemli geliflmeleri de içeriyor. Buansiklopedilerin fiyatlar› 40-50 dolar aras›nda de¤ifliyor.

Hakan Kara

135

KAYNAKÇA

Akgül,M.(1995) “‹nternet, Araçlar, Olanaklar” http://www.ankara.edu.tr/start/kemer/start.html

Ça¤›ltay, K.(1994) “Herkes için ‹nternet”, http://www.ankara.edu.tr/start/hii/index.html

Gökçöl, O. ve Ö.Canay (1998) “‹nternet ve ilgili konularda çokça soru-lan sorular”, sürüm 2.5, http://www.sakarya.edu.tr/servisler/css/

McLuhan, M.(1995) Die magischen Kanäle. Understanding Media, çev.M.Amman, Basel:Verlag der Kunst.

McLuhan, M. ve B.R. Powers (2001) Global Köy, çev: B. Ö. Düzgören,‹stanbul: Scala yay›nc›l›k.

Negroponte, N.(1997) Total Digital, Die Welt zwischen 0 und 1 oder DieZukunft der Kommunikation, Goldman.

Leggewie, C. ve C.Maar (1998) ‹nternet Politik: Von der Zuschauer zurBeteiligungsdemokratie, Köln: Bollmann Verlag.

Simonnet, D.(1996) Dünyan›n En Güzel Öyküsü, Hubert Reeves, Joel DeRosnay, Yves Coppens, çev.‹. Birkan, ‹stanbul: Telos Yay›nlar›.

Y›lmaz, B. (6 Eylül 2001)“Türkiye’de Kitap ve Dergi Üretimi ÜzerineNiceliksel Bir De¤erlendirme” Cumhuriyet Gazetesi Kitap Dergisi.

Hakan Kara

136 –

‹NTERNET VE GAZETEC‹L‹KMurat KARADUMAN*

‹nsanl›¤›n 5 bin y›lda üretti¤i kadar bilginin son 30 y›lda üre-tildi¤inin öne sürüldü¤ü bir ça¤da, yeni iletiflim teknolojileri-nin insan hayat›ndaki önemi giderek artmaktad›r. Bu de¤iflimibafllatan biliflim teknolojileri zaman› ve mekan› ortadan kald›r-makta, çal›flma, ticaret, e¤itim ve üretim süreçlerinde farkl›lafl-maya neden olmaktad›r.

Yeni dünya sistemi içinde baflta cep telefonlar› olmak üzere,kredi kartlar›, bilgisayar ve ‹nternet, dönüflümü tafl›yan biliflimayaklar›d›r. Bu dörtlü iletiflim yap›s› giderek birbirine entegreolmaktad›r (Kuntay, 2001:89).

‹nternet için k›sa bir tarihçe

‹nternet, bir siyaset, ekonomi, kültür, kimlik arac› ve alan› ola-rak 20. yüzy›l›n sonuna do¤ru gündeme oturmufltur. 21.yüzy›l›n en az›ndan ilk yar›s›n›n ‹nternet ve buna ba¤l› tekno-lojilerin getiri ve götürüleriyle biçimlenece¤ini söylemek zorde¤ildir. ‹nternet birçok bilgisayar sistemini birbirine ba¤layan

137

* Akdeniz Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi ö¤retim üyesi.

ve her geçen gün büyüyen bir iletiflim a¤›d›r. ‹nternet terimi,“international” (uluslararas›) ve “network” (a¤ yap›s›) sözcük-lerinin birleflmesinden oluflmufltur. Bu uluslararas› a¤, birbiri-ne sabit olarak ba¤lanm›fl yüksek h›zl› iletiflimi olan bilgisa-yarlardan oluflmaktad›r. Son y›llarda çok h›zl› bir biçimde ge-liflen teknolojinin son devrimidir.

‹nternet, çok k›sa bir sürede bu de¤iflimin sembolü olmufl,1990’lardan itibaren tüm dünyaya damgas›n› vurmaya baflla-m›flt›r. Çünkü bilgiye kolay, ucuz, h›zl› ve güvenli ulaflman›nve onu paylaflman›n en geçerli yoludur. Ancak özellikle son 15y›lda büyüyüp geliflen ‹nternet’in, kökenleri bir bak›ma1960’lara kadar uzanmaktad›r. ‹nternet, askeri bir proje olarakgelifltirilmifltir; bafllang›c›, Amerika Birleflik Devletleri Savun-ma Bakanl›¤›’n›n oluflturdu¤u ARPANET projesine dayan-maktad›r. ‹lk bafltaki askeri amac›ndan çok farkl›laflarak günü-müze gelen ‹nternet, insanl›¤›n bilgi paylafl›m› için baflvurdu-¤u en önemli kaynak halini alm›flt›r.

Dünyadaki bu geliflmelere paralel olarak, Türkiye 12 Nisan1993’de TÜB‹TAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araflt›rmaKurumu)-ODTÜ (Orta Do¤u Teknik Üniversitesi-TR-Net) iflbir-li¤iyle bir DPT (Devlet Planlama Teflkilat›) projesi çerçevesinde‹nternet’e ba¤lanm›flt›r. 64 kbit/san h›z›ndaki bu hat ODTÜ’denuzun bir süre ülkenin tek ç›k›fl› olmufltur. Daha sonra Ege Üni-versitesi (1994), Bilkent (1995), Bo¤aziçi (1995), ‹TÜ (‹stanbulTeknik Üniversitesi) (1996) ba¤lant›lar› gerçeklefltirmifltir.

“Televizyonun benimsenmesinin 26 y›l, kiflisel bilgisayarlar›nbenimsenmesinin 15 y›l, ‹nternet’in benimsenmesinin ise sa-dece 7 y›l ald›¤›n›” (Y›lmaz, 2002) düflündü¤ümüzde, ‹nternet

Murat Karaduman

138 –

kullan›m›n›n ne denli h›zl› yayg›nlaflt›¤›n› anlam›fl oluruz. Yi-ne önemli bir örnek olarak; radyonun 50 milyon kifliye ulafl-mas›n›n 38 y›l›, televizyonun 50 milyon kifliye ulaflmas›n›n 13y›l›, ‹nternet’in 50 milyon kifliye ulaflmas›n›n ise sadece 4 y›l›ald›¤›n› da belirtmek gerekir. ‹nternet’in bu denli h›zl› kabul-lenilip yayg›nlaflmas›, k›sa sürede medya sektörünün de gözü-nü bu alana kayd›rmas›na neden olmufltur. Bu anlamda‹nternet’teki gazetecilik faaliyetlerinden sözetmek gerekir.

‹nternet gazetecili¤i nedir?

‹nternet gazetecili¤i k›saca, “gazetecili¤in çeflitli yöntemleri-nin kullan›larak insanlar›n ‹nternet arac›l›¤›yla bilgilendiril-mesi” fleklinde tan›mlanabilir. Bir baflka deyiflle, ‹nternet orta-m›nda aç›lan haber servisi ve sayfalar› ‹nternet gazetecili¤i yada habercili¤i, “sanal gazetecilik” ya da “on-line habercilik”gibi adlarla an›lmaktad›r. ‹nternet gazeteleri, ‹nternet ile özel-likle 1994’ten sonra geliflen ve dünya çap›nda yayg›nlaflan biriletiflim arac›d›r (Yüksel-Gürcan, 2001:18).

“‹nternet, geleneksel gazetecilik alan›na, yeni ve farkl› boyut-lar›n gelmesini sa¤lam›flt›r” (Özgen, 2000:60). Buradan anlafl›-laca¤› gibi, ‹nternet enformasyonun hedef kitleye ulaflt›r›labi-lece¤i yeni bir alan olmufltur. Ancak ‹nternet kendine özgü ola-naklar›ndan dolay›, sadece mevcut kitle iletiflim araçlar›ndanç›kan enformasyonun yay›lmas›na olanak veren bir araç ol-makla kalmam›fl, ayn› zamanda enformasyonun yeniden üretil-di¤i ve yeni biçimlerde sunuldu¤u bir ortam haline gelmifltir.

Burada ‹nternet ve gazeteciler aras›ndaki iliflkiyi ele almak

Murat Karaduman

139

faydal› olacakt›r. Bugün ‹nternet, bilginin dünyan›n her yerin-den elde edilebilir tek ve en büyük kayna¤› olarak durmakta-d›r ve gazetecinin bilgi gereksinimi için sundu¤u olanaklar s›-n›rs›zd›r (Callahan,1999:1). ‹nternet gazeteciler için art›k vaz-geçilmez bir öneme sahiptir. Bilginin en önemli kaynaklar›n-dan biri olarak ‹nternet, gazetecilere haberi üretirken yard›mc›oldu¤u gibi, haberin yay›mlanmas› için de yeni bir olanak sa¤-lam›flt›r. Wendland’a göre gazetecilerin ‹nternet hakk›nda beflfleyi bilmesi gereklidir:

“‹nternet bir alet çantas›d›r: Birçok tak›m aleti içinde bulun-durur. E-mail, web, dosya transferleri, haber gruplar›, e-maillistler, tart›flma gruplar›, ses ve görüntüler. Hangi aleti hangibilgiyi toplamada ve yaymada kullanaca¤›n› bilmek, gazeteci-nin ‹nternet’i verimli ve etkili kullanmas›n›n ilk flart›d›r.

“‹nternet sürekli bir de¤iflim içindedir: Her gün, her tekno-lojik geliflme karfl›s›nda ‹nternet sürekli de¤iflmektedir.

“‹nternet toplumsald›r: ‹nternet toplumsal engel de olufltur-maktad›r. ‹nternet ahlakd›fl›, anarflik ve otorite d›fl› özelliklerinedeniyle görgü kurallar›na ve gizlili¤e meydan okuyan özel-liktedir. Gazeteci, haberlerini haz›rlarken bunlar› göz önündebulundurmal›d›r.

“‹nternet her zaman ve her yerdedir: ‹nternet her yerde vegünün her saatinde kullan›c›s›n›n hizmetindedir. Dünyan›n heryerinden ve haftan›n her günü ve saatinde enformasyona eriflimolana¤› bulunmaktad›r. fiu ana kadar gördü¤ümüz en h›zl› ile-tiflim arac›d›r; hem haberin geliflme evrelerinde hem de haberiyayma yetene¤i olarak.

Murat Karaduman

140 –

“‹nternet ba¤›ml›l›k yapar. Genellikle daha az de¤il, dahafazla çal›flmam›za neden olur. Gazeteci için son derece yarar-l›yken kullan›c›y› da kolayl›kla toplumdan ve insanlardanizole edebilir.” (Wendland, 2002).

Türkiye’de yap›lan bir araflt›rmada, gazetecilerin yüzde 40’›,di¤er meslek gruplar›n›nsa yüzde 60’›n›n, ‹nternet gazetelerikarfl›s›nda ka¤›da bas›l› geleneksel gazetelerin gelecekte varolmayaca¤›n› düflündü¤ü ortaya konmufltur (Karaduman,2001:201). Bu bulgu, ‹nternet gazetelerinin ne denli h›zl› ge-liflti¤inin ve geleneksel gazeteleri tehdit etti¤inin aç›k bir gös-tergesidir.

‹nternet gazetecili¤inin tarihçesi

‹nternet gazetelerinin tarihçesine bakt›¤›m›zda; ‹nternet haber-cili¤inin kökeninin, televizyondaki teletext yay›nlar› oldu¤unusöyleyebiliriz. (Gürcan,1999:18) ‹nternet ile ortaya ç›kan oku-yuculara haber iletme olanaklar›na hem geleneksel yöntemler-le yay›n yapan gazeteler hem de haber ajanslar› h›zl› bir biçim-de uyum göstermifller, bunlar›n hemen ard›ndan da sadece‹nternet’te yay›n yapan haber siteleri ortaya ç›km›flt›r.

‹nternet gazeteleri ilk olarak ABD’de ortaya ç›km›flt›r.1995’de sekiz büyük gazete (The Washington Post, New YorkTimes, Daily Mirror, Herald Tribune gibi) bask›ya haz›r gaze-te sayfalar›n› on-line olarak an›nda aktarmak amac›yla; YeniYüzy›l Yay›m A¤› ad›yla bir flirket kurarak haber yay›nc›l›¤›n-da sanal dönemi örgütsel olarak bafllatm›fllard›r (Gürcan,1999:32).

Murat Karaduman

141

Genellikle ilk dönemlerde bas›l› gazetelerin web siteleri, bas›-l› gazeteye çok benzemekle birlikte, genifl ba¤lant›l› bir içerik-le, flehir rehberleri ve on-line al›flverifl olanaklar› gibi eklenti-lerle ve güncellenebilen yaz›/haber içerikleriyle de desteklen-mifltir (Onursoy, 2001:5). Daha sonraki dönemlerde ise ‹nter-net yay›nc›l›¤›n›n sürekli geliflimine tan›kl›k edilmifltir. Yeniiletiflim teknolojilerinden yararlanarak yay›nlar›n› biçimlendi-ren ‹nternet gazeteleri, bugün gelinen noktada farkl› biçim veözgün içerikleriyle kitle iletiflim araçlar› aras›nda yerini alm›flt›r.

Türkiye’de yay›n›n› ‹nternet’e aktaran ilk kurulufl, Aktüel Der-gisi’dir. 19 Temmuz 1995’te ‹nternet’te sayfa açan AktüelDergisi, bu anlamda Türk bas›n tarihinde bir ilki gerçeklefltir-mifltir. (Gürcan, 1999:160) Aktüel Dergisi’ni ayn› y›l›n Ekimay›nda on-line olan Leman Dergisi izlemifltir. Türkiye’de‹nternet’e ilk aç›lan gazete ise Zaman Gazetesi’dir. Zaman Ga-zetesi o tarihten itibaren, köfle yaz›lar›, güncel, politika, dünya,ekonomi, spor ve medya bölüm bafll›klar› alt›nda yay›n yap-maya bafllam›flt›r. Zaman Gazetesi’ni Milliyet, Hürriyet, Sa-bah ve di¤er gazeteler izlemifllerdir. Türkiye’de yay›n yapanilk ‹nternet gazetesi ise Xn (Eksen)’dir. Türkiye’de ‹nternet ga-zetelerinin say›s›n›n artmas›yla birlikte, okurun haber almaal›flkanl›klar›nda de¤ifliklikler meydana gelmifltir.

‹nternet gazetecili¤i üç dönemden geçmifltir. Birinci dönem,gazetecilerin haber içeri¤ini ‹nternet gazetecili¤i için üretme-dikleri, kendi geleneksel gazetecileri için ürettikleri haber içe-ri¤ini ‹nternet sayfalar›na aktard›klar› dönemdir. ‹kinci dö-nemde, gazeteciler ‹nternet için özgün haber içerikleri üret-mifllerdir. Üçüncü dönem ise ‹nternet gazetecili¤i için düflünü-len haber yapma ve kullan›c›ya içeri¤i denetleme olana¤› ve-

Murat Karaduman

142 –

ren, tek yönlü iletiflim yerine interaktif iletiflimin sa¤land›¤›dönemdir (Tokgöz, 2000:69).

‹nternet habercili¤inin olanaklar›/farkl›l›klar› ve kaynaklar›

‹nternet habercili¤inin olanaklar›n› ve farkl›l›klar›n› flu flekildes›ralanabilir:

• Haberi çok h›zl› bir biçimde verebilmesi ve sürekli gün-cellenmesi.

• Okurun habere 24 saat, diledi¤i zaman ulaflabilmesi.• Multimedya temelinde ses-grafik-görüntülü dosyalar›

kullanma.• Arflivdeki haberlere kolayca ulaflabilme ve istenilen ha-

berleri saklayabilme.• Okurla interaktif etkileflim; okurun yorumlar›n› an›nda

iletebilmesi.• Haberle ilgili konularda, web sitelerinin linklerinin ve-

rilmesiyle, arka plan bilgilerine kolayl›kla ulaflabilme.• Di¤er medyada yer alamayan farkl› haberleri bulabil-

me.

‹nternet gazeteleri içeriklerini olufltururken birkaç farkl› kay-naktan yararlan›r. Bunlar›n en önemlileri; çeflitli ajanslardanhaber alma, ‹nternet’ten haber edinme ve kendi kaynaklar›n-dan haber oluflturma olarak say›labilir. Genellikle k›s›tl› kay-naklarla kurulduklar› için, ‹nternet gazetelerinin pek az› muha-bir istihdam etmektedir.

Murat Karaduman

143

‹nternet gazetecili¤inde haber yaz›m›

Öncelikle flunu belirtmekte fayda var: Online yay›nlar, bir me-nüye dayand›r›lan formatta ve daha genifl türde haber seçenek-leri olan, genellikle kolay tüketilen fleyler sunarlar (Tewks-bury-Althaus, 2000:457). ‹nternet gazetelerinde h›zl› haberci-lik ön plandad›r. Uzun ve yorucu cümleler yerine k›sa ve ak›-c› cümleler tercih edilmelidir. Bu ba¤lamda, ‹nternet haberci-li¤inde ters piramit modeli öne ç›kmaktad›r.

Ters piramit yöntemi, gazetecilerin 1850’lerde telgrafla habergeçmek için gelifltirdikleri bir tekniktir. O y›llarda telgraf hat-lar›ndaki kesilmeler dolay›s›yla, haberle ilgili en önemli un-surlar ilk baflta geçiliyordu. Daha sonra bu yöntem, önemli ha-ber yaz›m tekniklerinden biri olmufltur. Ters piramit yönte-minde haber iki k›s›mdan oluflur. Birinci bölüm olan girifl pa-ragraf›nda olay›n ne oldu¤u ve sonucu özetlenmifl olarak veri-lir. Bu paragrafta, 5N+1K’y› oluflturan “ne”, “ne zaman”, “ne-rede” ve “kim” sorular›n›n yan›tlar› verilir. ‹kinci bölüm isehaberin gövdesidir. Burada olay›n “neden” ve “nas›l” oldu¤ukronolojik olarak aç›klan›r. Haberle ilgili en önemli unsurlar›nve sonucu içeren birkaç cümlenin giriflte yer almas› ve bundansonra haberin detaylar›na geçilmesinden dolay› ters piramit,‹nternet gazetecili¤inde en çok tercih edilen haber yaz›n tek-niklerinden birisidir. Çünkü ‹nternet kullan›c›lar›n›n web say-falar›n› kelime kelime okumad›¤›, sayfaya sadece göz att›¤› bi-linmektedir. Haberi monitörden okuman›n güçlükleri de ek-lendi¤inde, ters piramit modelinin ‹nternet gazeteleri için öne-mi ortaya ç›kar.

Murat Karaduman

144 –

‹nternet gazeteciliginde “okur”un de¤iflen yeri

‹nternet gazetecili¤i ile birlikte, gazetecili¤in geleneksel habermerkezi yap›lanmas›nda de¤ifliklikler olmufltur. Bilindi¤i gibi,yaz› iflleri birimi genel olarak yay›n içeri¤inin haz›rlanmas›n-dan sorumludur ve bu görevlerinden dolay› yaz› iflleri müdürü,her gazetenin görünüflünü ve içeri¤ini kararlar›yla yönlendirenanahtar kiflidir. Yaz› iflleri müdürünün pozisyonu, yükümlülü-¤ün iki yönlü olmas› nedeniyle belirsiz olabilir: Bir taraftaoluflturdu¤u ve yönlendirdi¤i yaz› iflleri ekibi, di¤er tarafta iseiflin iflletmecilik yönü aç›s›ndan gazetenin sahibi. Ba¤›ms›zl›-¤›n her iki tarafa karfl› korunmas› da kolay ifl de¤ildir (Bohere,1986:14).

‹nternet gazetecili¤iyle birlikte, bir yandan gazete sahibi vekendisine ba¤l› olan yaz› iflleri kadrosuna di¤er yandan daokurlar›na karfl› sorumlu davranmak durumunda olan yaz› ifl-leri bölümünün baz› yetkileri okurun eline geçmeye bafllam›fl-t›r demek, yanl›fl olmaz. Art›k, en önemli görevi hangi haberingazeteye girip girmeyece¤ine karar vermek olan yaz› iflleri so-rumlular›n›n; bir baflka deyiflle “eflik bekçilerinin” önemiazalm›fltir. Baflka ifadeyle, okur ‹nternet’te diledi¤i habereulaflmakta özgür hale gelmifltir. Hatta ‹nternet’te haber verentüm web servislerinin “s›n›rs›z bir enformasyon denizi” olufl-turduklar› düsünüldü¤ünde, okurun bu s›n›rs›z enformasyonukullanarak “kendi gazetesini” yapma olana¤›na kavufltu¤u dasöylenebilir. Ayr›ca araflt›rmalar göstermektedir ki, yaz› ifllerisorumlular›n birinci derecede önem atfetti¤i haberleri, ‹nternetokuru ayn› derecede önemli bulmamakta, farkl› tür haberlereyönlenmektedir.

Murat Karaduman

145

‹nternet gazetelerinde okur, geleneksel gazetedekinden çokfarkl›d›r. ‹nternet’teki okur, art›k teknolojiyi kullanan, onunlaiçiçe olan kimsedir. Ayr›ca ‹nternet’teki olanaklar okur içinyeni aç›l›mlar getirmifltir. “‹nternet’le her geçen gün say›s› ar-tan kullan›c›, yaln›zca bilgiyi, haberi alan, kullanan de¤il; on-lar› üreten ve gönderen de olmaktad›r” (Özça¤layan,1998:197). ‹nternet gazetecili¤inde okur, haberi farkl› kaynak-lardan elde etme, yeni haberlere en k›sa zamanda ulaflma, ha-berle ilgili yorumlar›n› iletebilme ve di¤er okur yorumlar›n›okuyabilme, arflive kolayl›kla ulafl›p istedi¤i haberleri saklaya-bilme gibi olanaklara sahiptir. O halde, ‹nternet’te, eflik bekçi-lerinin gazeteyle okur aras›na girmesi pek mümkün görünme-mektedir.

‹nternet gazetecili¤inin gelece¤i

‹nternet gazetecili¤inin gelece¤i konusunda kestirimde bulu-nabilmek için, geleneksel haber medyas› (gazete, radyo, tele-vizyon) ile ‹nternet habercili¤ini iki örnek olay üzerinden kar-fl›laflt›rmak ilginç olabilir.

1963’te Amerika Birleflik Devletleri (ABD) Baflkan› JohnKennedy’nin öldürülmesi olay›nda bütün dünya radyo arac›l›-¤›yla hemen bilgilendirilebilmifltir. Hatta ayn› olayda televiz-yon da, birçok Avrupa ülkesinde, o anda günün haberlerininyay›nlan›yor olmas›ndan da yararlanarak, Baflkan Ken-nedy’nin ölümünü ayn› h›zla duyurabilmifltir. Bu arada, ertesisabah halk›n büyük ço¤unlu¤u yine de, ABD Baflkan›’n›n ölü-müyle ilgili haberlerin bütün ayr›nt›lar›na kavuflma güdüsüyle,gazete bayilerine koflmufltur. Ancak birkaç gün sonra, cenaze

Murat Karaduman

146 –

törenini Amerika ve Avrupa’da naklen yay›nlayan televizyon,rakipleri karfl›s›nda büyük bir üstünlük sa¤layabilmifltir.

11 Eylül 2001’e geldi¤imizde ise, hat›rlanaca¤› gibi, NewYork’da, yerel saatle 08:45’te Dünya Ticaret Merkezi’ne ilkuça¤›n çarpmas›ndan 15 dakika sonra, bir ikinci uçak sald›r›s›ve izleyen di¤erleri gerçeklefltirildi. Eylemi planlayanlar, ilkuçak çarpt›ktan sonra tüm televizyonlar›n canl› yay›na geçece-¤ini biliyordu ve ikinci sald›r› da tam istedikleri gibi onlar can-l› yay›ndayken gerçekleflti. Dünya fliddet olaylar› tarihine ge-çecek bu trajik olay, Amerika’da halk›n büyük ço¤unlu¤ununifl yerinde olmas›ndan dolay›, çok h›zl› olarak televizyon ka-dar, ‹nternet’teki haber sitelerinden de izlenebildi. Televizyon-lar canl› yay›ndayd›, ancak haber siteleri de olaylar› haber vegörüntülerle an›nda aktar›yordu. Yine de, 1963’te John Ken-nedy’nin öldürülmesinde sonra olan yine oldu: Herkes ertesigün gazete almaya kofltu, 12 Eylül tarihli gazeteler yok satt›.Rakamlara göre, New York Times 1 milyon 650 bin bas›ld›,Fransa’da Le Monde günlük 565 bin olan bask› ortalamas›n›yüzde 88 artt›rarak 1 milyon 65 bin’lere ulaflt›. Gazete okumaal›flkanl›¤›n›n çok alt düzeyde gerçekleflti¤i Türkiye’de yay›m-lanan toplam 17 günlük gazete ise ortalama 2 milyon 300 binolan da¤›t›m rakamlar›na, olay›n ertesi günü 185 bin daha ek-lediler (Devrim, 2001).

1963 ve 2001’de meydana gelen bu iki -bütün dünya kamu-oyunu ilgilendirecek çaptaki- olay›n mevcut medya taraf›ndannas›l verildi¤ine iliflkin bu karfl›laflt›rma bizi flöyle bir sonucagötürüyor: 1960’larda haber verme aç›s›ndan en h›zl› araç olanradyo, 2000’lere gelindi¤inde, art›k televizyonun gerisine düfl-müfl durumda. Henüz tarihi çok yeni olan ‹nternet ise, televiz-

Murat Karaduman

147

yon kadar h›zl›, gazete kadar ayr›nt›l› haber verebiliyor. Gaze-teler ise, hala daha ayr›nt›lar için, okunuyorlar.*

‹nsanlar›n haber alma ihtiyaçlar›n› karfl›lamak üzere 16. yüzy›-l›n bafl›nda haber mektuplar› fleklinde ortaya ç›kan gazeteler;17. yüzy›l›n bafllar›nda gazete kimli¤ini kazanmaya, 18. yüz-y›l›n bafl›ndan itibaren ise bugünkü flekliyle hayat›m›zda yeri-ni almaya bafllam›fllard›. Haber mektuplar›, gazeteler, telgraf,telefon, radyo ve televizyonun ard›ndan geliflen iletiflim tekno-lojilerinin son halkas›n› ise -flimdilik- ‹nternet oluflturuyor.Ayr›ca, unutmayal›m ki di¤er medya ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda ‹n-ternet eriflimi olanlar henüz “mutlu bir az›nl›¤›” oluflturmaklabirlikte, bir yandan ‹nternet kullan›m› çok büyük bir h›zla yay-g›nlafl›yor, di¤er yandan da bir kez daha hat›rlatal›m ki, ‹nter-net bütün di¤er geleneksel teknolojileri kendinde toplamabecerisine sahip. ‹nternet habercili¤inde bir olay› meydanageldikten çok k›sa bir süre sonra vermek, ayr›ca sayfa ya dadakika s›n›rlamas› olmad›¤› için gerekti¤i ölçüde ayr›nt›land›r-mak mümkün. Bunlar›n yan›s›ra, ‹nternet’te bir haberi verir-ken radyodaki gibi ses, televizyondaki gibi görüntüden de ya-

Murat Karaduman

148 –

* Ancak, verdi¤imiz bu iki örne¤in günümüzde medya tercihlerinin nas›lde¤iflti¤ini göstermek aç›s›ndan yeterince temsili olmad›klar›n› da ekleye-lim. Çünkü öyle görünüyor ki, 11 Eylül’de gerçekleflen bu fliddet eylemi,bizzat televizyon için tasarlanm›fl. Baflka ifadeyle televizyon diye bir araçolmasayd› bu kadar etkili olmayacakt› ya da hatta belki de baflka türlü ta-sarlanacakt›. Di¤er yandan öyle olaylar oluyor ki, ne televizyon ne de ‹n-ternet onlar› haber yapmada, radyo ile yar›flabiliyor hala. Örne¤in, 1999’da‹znik/Gölcük merkezli olarak gerçekleflen depremde, en h›zl› araç, radyoy-du, ne televizyon ne de ‹nternet. Dolay›s›yla her yeni iletiflim teknolojiylebirlikte gündeme gelen, daha önceki haber medyas›n›n tarihe kar›flaca¤›korkusu gerçekleflmedi flimdiye kadar, dahas› eski teknolojiler yenilerleeklemlenerek baflka cazibeler kazanabildi. ßu yüzden geleneksel medya-n›n ortadan kalkaca¤› iddias›na temkinlilikle yaklafl›lmal› (Editörün notu).

rarlanabiliyoruz. O halde, habercilik aç›s›ndan bak›ld›¤›ndabir 40-50 y›l sonra gerçekleflebilecek benzer önemli bir olayda,‹nternet’in çok önemli bir etkinli¤e sahip olaca¤› flimdiden söy-lenebilir.

Son olarak, bilgi ak›fl›n›n son derece kolay sa¤land›¤› ‹nternet,flimdiden örneklerini gördü¤ümüz üzere, haberi, haber anlay›-fl›m›z› nihayet gazetecilik mesle¤ini de dönüfltürece¤e benziyor.

KAYNAKÇA

Bohere, G. (1986), Gazetecilik Mesle¤i, Ankara: Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü Yay›nlar›.

Callahan, C, (1999), A Journalists Guide To The ‹nternet, New York:Abacon.

Devrim, H. (25.09.2001) “Fazla Haber Haz›ms›zl›¤›”, Radikal Gazetesi .

Gürcan, H.‹. (1999), Sanal Gazetecilik, Eskiflehir: Anadolu ÜniversitesiBas›mevi.

Karaduman, M. (2002), De¤iflen ‹letiflim Ortam›, Yeni Medya ve ‹nternetGazetecili¤i, (Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, Ege ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, ‹zmir).

Kuntay, E. ve G. Erginsoy (2001), “Sirkeci’deki Kartpostallardan‹nternet’te Cinsel Sunumlara”, Biliflim Toplumuna Giderken, Ankara:Türkiye Biliflim Derne¤i Yay›nlar›.

Onursoy, S.(2001), Online Haber Yay›nc›l›¤›nda Görsel Tasar›m Boyu-tu: Haber Siteleri Örnekleri Üzerine Bir Uygulama, (Anadolu Üniversi-

Murat Karaduman

149

tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yay›mlanmam›fl doktora tezi, Eskiflehir)

Özca¤layan, M.(1998), Yeni ‹letiflim Teknolojileri ve De¤iflim, ‹stanbul:Alfa Yay›nlar›.

Özgen, M.(2000), “‹nternet ve Türkiye’de ‹nternet Gazetecili¤i”, ‹stan-bul Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi Dergisi (N. V.).

Tewksbury, D. ve S. L. Althaus (2000), “Differences in Knowledge Ac-quisition Among Readers Of The Paper And Online Versions Of a Nati-onal Newspaper”, Journalism and Mass Communication Quarterly.

Tokgöz, O.(2000), Temel Gazetecilik, Ankara: ‹mge Kitabevi, ‹stanbul.

Wendland, M. (02.05.2002) “Five Things Journalist Need to Know abo-ut Net”, www.poynter.org/dj/053001.htm

Y›lmaz, Erdo¤an; “E¤itimde Net Etkisi”, (‹net Konferans› Sunumu, ‹s-tanbul, 3 Kas›m 2002).

Yüksel, E. ve H. ‹. Gürcan (2001), Habercinin El Rehberi, Soru ve Ör-neklerle Haber Toplama ve Yazma Kural ve Teknikleri, Eskiflehir: Ana-dolu Üniversitesi Yay›nlar›.

Murat Karaduman

150 –

151

ONL‹NE GAZETEC‹L‹KNihat HALICI*

‹nsanl›k son yüzy›lda dev ad›mlar att›. Teknolojik geliflmeler,bilimdeki ilerlemeler bafl döndürücüydü. Yenilikler ve de¤i-flim, gündelik hayat›m›za, meslek hayat›m›za da yans›d›. As-l›nda hayat›m›z›n her alan›na etki etti¤ini söyleyebilece¤imizde¤iflim, özellikle son çeyrek yüzy›lda h›zland›. Ve tart›flmas›zolarak söz konusu zaman diliminde yaflanan de¤iflimin, olum-lu/olumsuz geliflmelerin ana ö¤elerinden biri de ‹nternet.

Bu “a¤lar›n a¤›”, belki de en çok, gazetecili¤i ve gazetecilerietkiledi. Habercilik mesle¤i kendine art›k yeni bir mecra bul-du. Bugün art›k teknolojik geliflmelere paralel olarak ‹nternethabercili¤i, hem kendi içinde dönüflüyor hem de radyo, tele-vizyon, yaz›l› gazetecilik gibi di¤er mecralarda akan haberci-li¤e de çeflitli etkilerde bulunmay› sürdürüyor.

Online gazetecili¤in özellikleri

Peki online gazetecili¤in fark› nerede? Her ne kadar online ga-zetecilik için uluslar aras› kabul gören standartlardan söz et-

* Gazeteci, Bianet web sitesi teknik sorumlusu

mek mümkün olmasa da, habercili¤in bu yeni türünün bellifarkl› özellik ve niteliklerinden söz etmek mümkün.

Koflullar

‹nternet’i, t›pk› televizyon ve radyo gibi “teknik medya” s›n›-f›na sokmak mümkün. Bu medyan›n üç yay›n aflamas› var:

• Sinyal üretimi (sinyal yap›land›r›lmas›)• Sinya aktar›m› (ara depolama)• Sinyal al›m› (yeniden dönüflüm)

Yaz›l› medyay› izlemek için o medyay› bayiden sat›n almakyeterlidir. Buna karfl›l›k televizyon, radyo ve online medyay›izlemek isteyen kifli, öncelikle ara kodlar› alg›layabilecek bircihaza sahip olmal›d›r. Ama bu da yetmez. Kifli, o cihaz› kul-lanabilmelidir de...

‹nternet kullan›c›s›n›n öncelikle bir bilgisayar temin etmesigereklidir. Önce bilgisayar›n kurulumu, ard›ndan cihaz› kulla-nabilmek için masraflar›n yap›lmas› gerekir. Bilgisayar sat›nalmak için yüklüce bir bedel ödeyen kullan›c›n›n cihazda çal›-flabilmesi için kurslara gitmesi, kitaplar okumas›, dan›flmanl›kalmas› gerekebilir. Bütün bunlar›n ard›ndan bilgisayar› arac›l›-¤›yla “a¤lar›n a¤›”na ba¤lanmay› kararlaflt›ran kullan›c› servissa¤lay›c›s›na bedel öder. ‹nternet’e girifl için kendisine art›kbir kap› aç›lm›flt›r aç›lmas›na ama, kullan›c› ‹nternet’e ba¤l›oldu¤u sürece sürekli telefon faturalar›n›n an be an fliflti¤inihesaplar; psikolojik bask› yaflar.

Online gazeteler kullan›c›y› belli bir süre bekletir. Bekleme

Nihat Hal›c›

152 –

süresi s›ras›nda “veri aktar›m›” gerçekleflir. Kullan›c›n›n ekranayarlar› ya da online gazetenin tasar›m› da online gazete-kul-lan›c› iliflkisini etkiler. Kötü tasar›m, kullan›c› dostu olmayanbir navigasyon (kullan›c›y› ‹nternet ortam›nda gezindirme) ba-z› haberlerin ya da haberin ayr›nt›lar›n›n gözden kaçmas›naneden olabilir.

Ekrandan okuma elleri özgürlefltirir. Ancak gözlere ek yük bin-dirir. Ekran, okuma ifli için asl›nda pek uygun bir medya de¤il-dir. Bas›l› metinlere oranla, okuma h›z› yüzde 25 daha düfler.

ABD’nin Ohio State Üniversitesi’nde gerçeklefltirilen bir arafl-t›rma, okuyucular›n bilgisayar ekran›ndan okuduklar› bir met-ni daha zor anlad›klar›n› ortaya koymufltur. Kullan›c›lar›n, ek-randa kendilerine sunulan metinleri daha az inand›r›c› bulduk-lar› görülmüfltür. Ayr›ca araflt›rmaya kat›lanlar, yaz›l› medya-da okuduklar› haber ve makalelerin görüfl ve bak›fl aç›lar›n› da-ha kolay etkiledi¤ini ifade etmifller, buna karfl›l›k ekrandanokunan metinler için bunun çok daha düflük düzeylerde ger-çekleflti¤i ortaya ç›km›flt›r.

O halde bu sonuçlara bakarak, online gazetecilikte, web sayfa-lar›n›n arayüzü ve sayfa tasar›m›n›n “okunabilirli¤i” art›rmakiçin önem tafl›d›¤›n› rahatl›kla söyleyebiliriz:

Güncelleme olanaklar›

90’l› y›llar›n ortalar›ndan itibaren bas›l› medya içeri¤ini sanaldünyaya da tafl›maya bafllad›. ‹lk örneklerde hiper metin vemultimedya gibi özellikler dikkate al›nmad›. ‹lerleyen y›llardabas›l› medyada içeri¤i ‹nternet’e ‹nternet’in sundu¤u teknik

Nihat Hal›c›

153

olanaklarla tafl›man›n da yetmedi¤i gerçe¤i belirginleflti.

Bas›l› medyan›n online versiyonlar› ile, online gazetecili¤inörnekleri, sürekli güncellenebilir. Online gazetecili¤in enönemli avantaj›, sundu¤u enformasyonun her an de¤ifltirilebil-mesidir. Yaz›l› gazetecilikte yap›ld›¤›ndan farkl› olarak, gün-lük de¤il, anl›k güncellemeye olanak tan›yan bir teknoloji sözkonusudur.

Online gazetecilikte güncelleme üç flekilde yap›labilir:

• Düzensiz güncellefltirme: Her yeni bir haber/yaz› olufl-turuldu¤unda web sayfas› de¤ifltirilir.

• Belirli periyodlarla güncelleme: Site içeri¤i belli bir sa-atte, günde, ya da haftada bir defa olmak üzere güncellenir.

• Sürekli güncelleme: Haber ajanslar›ndan, muhabir veyazarlardan gelen yaz›lar bekletilmeksizin sayfada yeri-ni al›r.

Baz› web siteleri bu üç güncelleme türünü birden bünyesindebirlefltirir. Haber siteleri ise sürekli güncellenir. Kullan›c›,böylelikle yerli ya da yabanc› çok say›da gazeteye ‹nternetüzerinden ulaflabilir. Seçme olana¤› çok daha fazlad›r. Gazete-lerin yaln›zca güncel say›lar›na de¤il, arflivine, eski say›lar›nada eriflebilir.

Depolama ve arfliv olanaklar›

‹nternet s›n›rs›z depolama olana¤› sunar. Yeni haberler, eski-lerle yer de¤ifltirir. Eski haberler ve yaz›lar ise arflivde yerini

Nihat Hal›c›

154 –

al›r. Anahtar kelimeler kullan›larak arflivden bu haberler ça¤-r›l›r. ‹yi bir arfliv sistemi kullan›c›ya haberleri tarihine, konu-suna ve kayna¤›na göre s›ralama olanaklar› veren bir aramamotoru sunar.

Arfliv, gazetecilik ifllevine saydaml›k katar. Kalite getirir. Kul-lan›c›, böylece arflivi kullanarak son günlerde, haftalarda, ay-larda ve y›llarda o medyada ele al›nm›fl olan konular hakk›ndabir fikir edinebilir. Arfliv ve arama motoru, online gazetecilik-te etkileflimin önemli araçlar›ndan biridir.

Kullan›c›yla etkileflim olana¤›

Etkileflim kavram›, ‹nternet gazetecili¤i söz konusu oldu¤undaiki farkl› anlam içerir:Teknik etkileflim ve sosyal etkileflim.Teknik anlamda etkileflim kullan›c› ve medya (insan-bilgisa-yar iletiflimi) aras›ndaki etkileflimi anlat›r. Sosyal anlamda et-kileflim ise kullan›c›lar›n kendi aralar›ndaki iletiflimi anlat›r.Ancak bu iletiflimde (bilgisayar destekli insan-insan iletiflimi)medyum/araç bir platform ifllevi görür. Örne¤in sohbet (chat)bu kapsama girmektedir. Online gazetecilikte ise etkileflim da-ha çok teknik anlamda gerçekleflmektedir. Ancak bu iliflki tü-ründe de, gazete okuyucular›ndan farkl› olarak online gazetekullan›c›s›/okuyucu, etkileme ve seçme olanaklar›na daha faz-la kavuflmaktad›r.

Online gazete kullan›c›s›na geri bildirim (feed-back) olanak-lar› veren etkileflim yollar› flunlard›r:

• E-posta: Kullan›c› yazara, online yay›nc›l›¤› yürütenlere e-posta arac›l›¤›yla ulafl›r; dilek, görüfl ve önerilerini aktar›r.

Nihat Hal›c›

155

• Veri bankalar› ve arflivde arama yapma: Daha önce ya-y›nlanan yaz›l› ve görsel belgeler aras›nda kelime teme-linde çeflitli süzgeçler kullanarak arama yapar.

• Formlar yan›tlama, de¤erlendirme: “Bu haberi de¤erlen-dirin” tarz› minik anketlerle kullan›c›dan görüfl almak.

• Çeflitli oyun ve yaz›l›mlar›n indirilmesi.• Haber gruplar›.• Canl› sohbetler: Kullan›c› baflka kullan›c›larla ya da si-

te yöneticileriyle yaz›yla eflzamanl› sohbet halindedir.• E-posta listeleri: Görüfl al›flveriflinde bulunmak amac›y-

la kurulan e-posta listeleridir.• Forum: Genel ya da özel bir bafll›k alt›nda aç›lan tart›fl-

ma alanlar›d›r. Kullan›c›lar yaz›lar›yla tart›flmaya kat›-l›r. Forum yöneticisi onaylarsa yaz› forum sayfalar›ndayer al›r.

• Konuk defteri: Kullan›c›lar dilek, görüfl ve önerilerinimesaj panosunu and›ran yaz›l›ma aktar›r.

Çoklu ortam ya da multimedya ayr›cal›¤›

‹nternet teknolojisi, birden çok medya sistemini kendinde bu-luflturur. Baflka ifadeyle kullan›c›ya çoklu ortam/araç sunar.Multimedyan›n/çoklu ortam›n tan›m›; “metin, ilüstrasyon, sesve video gibi mevcut tekniklerin ayn› potada kaynaflt›r›lmas›-d›r” biçiminde yap›lmaktad›r. Böylelikle, kitlesel ve bireyseliletiflim aras›ndaki s›n›rlar› ortadan kalmakta, farkl› medya sis-temleri, örne¤in radyonun ses verileri, televizyonun video veanimasyon verileri, bas›l› medyan›n foto¤raflar› ve metinleribirbiriyle iç içe/yan yana ve ayn› anda kullan›labilir hale gel-mektedir.

Nihat Hal›c›

156 –

‹nternet teknolojisine dayanan online gazetecilik, mutimed-ya/çoklu ortam›n imkanlar›ndan yararlan›r. Enformasyon sa-dece yaz›l› de¤il, görüntülü, sesli, hareketli metinler arac›l›¤›y-la da aktar›labilir, ya da onlarla desteklenebilir.

Ancak hala multimedya imkanlar› ‹nternet üzerinde yeterincekullan›lmamaktad›r. Nedeni, görüntülü/sesli/hareketli malze-melerin, bu “online cang›l”da kullan›c›y› uzun süre beklemekzorunda b›rakarak kaç›rmas›d›r. Bu yüzden online gazetecilik-te renk, ses, video ve di¤er içeriklerin kullan›m›nda çok dik-katli olunmal›d›r. Ayr›ca yaz›l› metinler de, kullan›c›n›n s›k›l›pda gitmemesi için dikkati da¤›tacak kadar uzun olmamal›d›r.

Online gazetecilikte enformasyon ak›t›rken yararlan›labilecekaraçlar ise flunlard›r:

• Metin: K›sa bilgi ulaflt›r›r, di¤er unsurlar›n gücündende yararlan›r (foto¤raflar, ses...)

• Foto¤raf: Bir olay›n ayr›nt›lar›n› anl›k çekimlerken, enönemli an›n görüntüsünü verir.

• Ses: Metnin, foto¤raf›n ya da video belgesinin söyledi-¤ine duygusall›k katar, vurgular.

• Animasyon: ‹ndirilmesi zor olmakla birlikte, onlinegazetecilikte “hareketli resimlerin” (animated gifs) kul-lan›m› yayg›nlaflmaktad›r.

Hiper-metinden yararlanma olana¤›

Online gazetecili¤in bir di¤er ay›r›c› özelli¤i, ana metinle ili-fliklendirilen “hiper-metinler” ya da ba¤lant›lard›r (link). Buyolla, görünür/okunur alan›n gerisindeki karmafl›k ve s›n›rs›z

Nihat Hal›c›

157

üçüncü boyut kullan›c›n›n hizmetine sunulmaktad›r. Baflkaifadeyle, herhangi bir metin ya da grafik unsuruna ba¤lan-t›/gönderme yap›larak, verilen haberi tamamlay›c› niteliktekifoto¤raf, arfliv bilgisi, grafik gibi hiper-metinler de ana metinedahil edilebilmektedir. Hiper-metinler, yaln›zca belirli bir en-formasyon tipi içinde do¤rusal olmayan ba¤lant›lar›n kurul-mas›n› sa¤lamaz, ayn› zamanda bu ba¤lant›lar›n farkl› enfor-masyon tipleri aras›nda da tesis edilmesine imkan verir. Yani,yaln›zca bir metin belgesinden baflka bir metin belgesine de¤il,ayn› zamanda bir metin belgesinden bir ses belgesine de ba¤-lant› verilebilir.

Hiper-metin alan› yaratabilmek için de çoklu medya/multi-medya teknolojilerine gereksinim vard›r. Bu yüzden multi-medya, hiper metinin bir üst aflamas› de¤ildir. Yaln›zca hiper-metin düzenlemelerinin hayata geçebilece¤i bir alan sunar. Ekolarak hiper metinler kullan›c›ya dahili ve harici olmak üzereiki ana ba¤lant› türü sunar. Site içi ba¤lant›lar, dahili ba¤lant›kapsam›na girer. Di¤er kaynaklara, sitelere verilen ba¤lant›larise haricidir.

Kiflisellik

Online gazetecili¤in sa¤lad›¤› arflivleme ve s›n›rs›z veri depo-lama olana¤›, kullan›c›n›n yararlanabilece¤i hizmetin önünüaçar. Bu hizmetlerin en önemlisi, ‹nternet ve dolay›s›yla onli-ne gazetecili¤in, kullan›c›ya kiflisel haber sunumu için olanaktan›mas›d›r. Özellikle abone sistemiyle çal›flan/hizmet sunanonline haber sitelerinde kullan›c› ilgilendi¤i alan ve kategori-leri belirterek, hangi konularda bilgilendirilmek istedi¤ini ifa-de etmekte, böylelikle bir bak›ma kendi gazetesini (daily me)

Nihat Hal›c›

158 –

kendisi yap›land›rm›fl olmaktad›r.

Ayr›ca, kullan›c› “ürün”ün periyodu konusunda da belirleyiciolabilmektedir. Yani, güncelleme onun belirledi¤i sürelere gö-re yap›labilmektedir. Online gazetecili¤in ilk y›llar›nda, kulla-n›c› enformasyonu kendisi çekerdi (pull-medium). Art›k o de-vir kapand›. fiimdi enformasyonun kullan›c›n›n “elinin alt›nagetirildi¤i” (push-medium) bir durum söz konusudur.

Online gazetecilik nas›l gerçeklefltirilir?

Üretim ve iflletme

Baz› teknik araçlar›n yard›m›yla ‹nternet’te bir online-medyayaratmak mümkündür. Bunun için gerekenler flunlard›r:

• Web editörü• Grafik program›• Bir FTP (File Tranfer Protocol) ya da Dosya Transfer

Protokolu program: Yani online olabilmek için bir su-nucudan/hizmet vericiden sa¤lanan veri alan›.

Günümüzde web yay›nc›l›¤›nda art›k sadece HTML dosyala-r›n›n üretildi¤i devir kapanm›flt›r. Web sayfalar›, art›k her günyenilen yüzlerce sayfadan oluflmaktad›r. Bu sayfalar› üretmekiçin 1995 öncesindeki yaklafl›m, onlarca HTML operatörü ça-l›flt›rarak bu sayfalar› elle haz›rlamakt›. Daha sonra bu sayfa-larda ortak yer alan herhangi bir tarih, telefon, ad bilgisinin de-¤ifltirilmesi için saatler süren bul ve de¤ifltir (find&replace) ifl-lemleri gerekirdi. Ancak bu tarz güncelleme ifllemlerinin gü-

Nihat Hal›c›

159

nümüzde art›k hemen her gün yap›lmas›n›n gereklili¤i, klasikanlamda HTML sayfalar›n›n üretimi durmufltur. Art›k HTMLsayfalar›, veritaban›ndan çekilen bilgilerin ara dillerleHTML’e dönüfltürülmesiyle oluflturulmaktad›r.

Di¤er yandan web yay›n› art›k “içerik yönetim sistemleri”(content management system) arac›l›¤›yla gerçeklefltirilmekte-dir. ‹çerik yönetim sistemi, metin ve çoklu ortam içeri¤i sakla-mak, indekslemek ve aramak için kullan›l›r. ‹çerik yönetimsistemleri, site içeri¤inin birden fazla yazar taraf›ndan sa¤lan-d›¤›, bak›m ifllerinin teknik olmayan çal›flanlar taraf›ndan ya-p›ld›¤› veya içerik ile grafik tasar›m›n farkl› insan/bölümler ta-raf›ndan gerçeklefltirildi¤i web sitelerinde çok faydal›d›r.

Online gazeteler dijitaldir. Ka¤›t, bask›, matbaa gibi giderleronline gazeteler için söz konusu de¤ildir. Bu nedenle prensip-te s›n›rs›z denilebilecek kadar çok alana sahiptirler. Donan›mve yaz›l›m giderleri hariç tutulacak olursa masraflar, haberle-rin temini ve yay›na haz›rlanmas› s›ras›nda ortaya ç›kabilecek,habere dönük masraflardan ibarettir.

Bu arada mecralar aras› yay›nc›l›k (cross-media publishing),özellikle medya sektörü aç›s›ndan büyük bir avantaj olufltur-maktad›r. Bu yöntemle farkl› farkl› medya ürünleri sunanmedya gruplar› bünyesinde sinerji yarat›lmaktad›r.

Gelir kaynaklar›

Online gazetecili¤in gelir kaynaklar›n›n önemli bir bölümünübanner sistemi arac›l›¤›yla yürütülen ‹nternet reklamlar› olufl-turur. Banner, genellikle üzerinde bir baflka siteye köprü

Nihat Hal›c›

160 –

(link/ba¤lant›) tafl›yan, istatistikî veriler de toplamaya yarayanetkin bir reklam arac›d›r. Banner reklam sisteminde sitelerindikkat çeken bölümlerine grafikler yerlefltirilir. Bu grafiklerstatik ya da dinamik olabilir; farkl› boyut ve hacim içerebilir.Reklam›n üzerinde yer ald›¤› grafik, hareketli resimler (ani-mated gif), animasyonlar (flash) ve dura¤an görüntülerden(jpg, png, gif) oluflabilir.

Ayr›ca üyelere özel “öncelik hizmetlerinden” de gelir eldeedilmektedir. Örne¤in New York Times gazetesinin online ar-flivinde araflt›rma yapabilmek için kay›tl› üye olmak zorunlu-dur. Yine s›kça gözlenen gelir kaynaklar›ndan biri de yay›n or-gan›n›n ‹nternet servis sa¤lay›c›s› olarak etkinlik göstermesi-dir. Online gazete, ayn› grupta yer alan “kardefl” ‹nternet ser-vis sa¤lay›c›s› flirketin sürekli reklam›n› yaparak sinerji yara-t›r. Online gazeteler, web tasar›m›n› da gelir kayna¤› sa¤lananalanlardan biri olarak de¤erlendirmektedirler.

Bir örnek verilirse, ABD merkezli Salon.com 2000 y›l›nda“üyelere özel ücretli bölüm” uygulamas› bafllatm›flt›r. Bu bö-lümde reklams›z; yaln›zca abone olan üyelerin görebildi¤i“çok özel” haber ve yorumlar verilmektedir. Belirtildi¤ine gö-re sitenin üye say›s› çok k›sa sürede 34 bine ulaflm›flt›r. Sa-lon.com’un baflkan yard›mc›s›, Patrick Hurley flöyle demekte-dir: “‹lk abonelerimizi para ve seks tutkusuyla hareket edenle-rin aras›ndan kazand›k. Tutku bize abone kazand›rmay› sürdü-rüyor: Oyun, spor, din ve müzik... Bunlar kullan›c›lar›n paraödemeye haz›r olduklar› di¤er alanlar.”

Gelir elde etme aç›s›ndan baflar›l› bir baflka örnek ise, Avustur-ya merkezli Vorarlberg.com’dur. Bu portal 4 kiflilik bir haber

Nihat Hal›c›

161

merkezi kadrosuna sahiptir. Haberler, bu küçük ekip sayesin-de a¤›rl›kl› olarak yerel geliflmeler üzerine verilmektedir. Buda önemli bir kullan›c› kitlesi getirmifltir. Portal yöneticisiWolfgang Mierl: “Kurulduktan 1,5 y›l sonra bilançomuz art›vermeye bafllad›. Gelir kaynaklar›m›z seri ilanlar ve ücretliiçerikten olufluyor. Portelimiz üzerinden genellikle otomobil-ler, gayrimenkullar gibi seri ilanlar veriliyor. Bunlar›n say›s›beklentimizin alt›nda. Ancak gelifltirdi¤imiz arac›l›k yönte-miyle sat›fllardan biz de belli bir pay al›yoruz.” demektedir.

Dünyan›n önde gelen finans yay›nlar›ndan Wall Street Jour-nal, ‹nternet üzerindeki içeri¤ini ücretli hale getiren ilk yay›n-lardan birisi olmufltur. WSJ.com’un flu anda y›lda 59 dolar öde-yen 600 bin abonesi bulunmaktad›r. Almanya’n›n haftal›k ha-ber dergilerinden Der Spiegel ile Focus da 2002 bafl›ndan iti-baren online yay›nlar›n› giderek artan oranda ücretli hale geti-receklerini duyurmufltur. Bu kapsamda bu dergilerin o haftakikapak konular›n›, dergi henüz yay›mlanmadan ‹nternet üzerin-den okumak isteyenler 50 cent ödeyerek bunu yapabilmektedir.

Ancak ‹nternet kullan›c›lar› üzerinde yap›lan araflt›rmalar, kul-lan›c›n›n içeri¤e ücret ödemeye henüz tam anlam›yla haz›r ol-mad›¤›n› göstermektedir. Ocak 2002’de Jupiter MMXI adl›araflt›rma kuruluflu, konuya iliflkin olarak Bat› Avrupa ülkele-rinde gerçeklefltirdi¤i bir araflt›rma sonuçlar›n› yay›nlam›flt›r.Buna göre Avrupal›lar›n yüzde 47’si ‹nternet’te içerik için üc-ret ödemek istemediklerini belirtmektedirler. Araflt›rmaya ka-t›lanlar›n yaklafl›k yüzde 16’s› müzik, yüzde 5’i ise canl› kon-ser yay›n›, spor ve finans haberlerine ücret ödeyebilece¤ini be-lirtmifltir. yüzde 3 oran›nda kullan›c› ise, oyunlar için ücretödemeye haz›r oldu¤unu beyan etmifltir. ‹nternet kullan›c›s›n›n

Nihat Hal›c›

162 –

bu “bedavac›l›¤›” nedeniyle en az›ndan flimdilik online gaze-teler, içeriklerinin tümünü ücretli hale getirmek yerine, Sa-lon.com’da oldu¤u gibi “çok özel” ve reklams›z bölümler aça-bilirler.

Reklamlar

Dünyada en h›zl› geliflen medya olan ‹nternet, do¤ru hedef kit-leye ulaflma ve interaktif iletiflim kurma olana¤› ile pazarlamaiçin önemli bir iletiflim arac› haline gelmifltir. Geleneksel mec-ralara göre h›zl› geri dönüfl ve etkinlik aç›s›ndan daha ekono-mik ve ölçeklenebilir hedefler sunan ‹nternet, 24 saat ve 365gün mesaj› hedef kitleye ulaflt›r›p, de¤ifltirme olana¤› sa¤la-maktad›r. Bu da ‹nternet’i ya da online gazetecili¤i reklam ge-lirleri için cazip hale getirmektedir.

Online reklam›n üç temel amac› vard›r:

• Bir marka, kurulufl, ya da web sitesini, online bir posterya da afifl kullanarak, izleyiciler nezdinde bilinirli¤iniartt›rmak.

• Web sitesinin ziyaretçi trafi¤ini oluflturup geniflletmek.• Tüketici tepki yönetimini web sitesine yönlendirerek

bir reklam kampanyas›n›n stratejik amac›n› oluflturmak.

‹nternet teknolojileri, reklam aç›s›ndan hedef gruplar›n› kesinolarak tan›mlay›p bunlara ulaflmay› mümkün k›lmaktad›r. ‹n-ternet üzerinden reklam verenlerin en büyük avantaj› henüzdaha kampanya yürütülürken, kampanyaya iliflkin istatistik ve-rilerin elde edilebilmesi olana¤›na sahip olmalar›d›r.

Nihat Hal›c›

163

1999’da Almanya’da online reklam pazar›n›n 150 milyon DMcivar›nda oldu¤u tahmin ediliyordu. Günümüzde ABD’de fir-malar reklam bütçelerinin yüzde 10’unu online reklam içinay›r›yorlar. Almanya’da da benzer geliflmeler yaflan›yor. Mar-kan›n kurumsallaflmas›n› sa¤lamak, yeni sat›fl kanallar› olufl-turmak ve “gelece¤i kavram›fl kurum” görüntüsü sunmak aç›-s›ndan online reklam önemli bir anahtar konumunda.

1998’de G+J Electronik Media Service ile Media Transfer ku-rulufllar› 2 bin kifliyi kapsayan bir araflt›rma yapm›fllard›r.Araflt›rman›n sonuçlar›na göre, reklam›n reklam verenin ima-j›na olumlu katk›s›, kullan›c›n›n banner’› t›klamas›yla de¤il,ancak sayfa üzerinde markan›n yer ald›¤› banner’› alg›lama-s›yla gerçekleflmektedir. Yine araflt›rmaya göre, her reklambanner’› iki etki alan› ortaya ç›karmaktad›r. Birincisi iletiflimetkisidir ve kullan›c›n›n reklam banner’›n› alg›lamas›yla olu-flur. ‹kinci etki ise, karfl›l›kl› etkileflimle ortaya ç›kan etkisidir.Bu da kullan›c›n›n banner’› t›klamas›yla oluflur. Bulgulara gö-re, banner’›n iletiflim etkisi, karfl›l›kl› etkileflim etkisinden 5kat daha fazlad›r. Online gazetecilik reklam gelirlerine dayan-mak istedi¤inde, bunu göz önünde bulundurmal›d›r.

Di¤er yandan, geleneksel medya söz konusu oldu¤unda, rek-lam pastas›n›n da¤›l›m›nda belirleyici olan unsurlar tiraj vereyting(izlenme oran›) ile ilgili rakamlard›r. ‹nternet’te te isebu kavramlar›n yerini “ziyaretçi say›s›” (visits), “sayfa gös-terimi” (page impressions/page views) ya da “oturum” (ses-sion) almaktad›r.

Nihat Hal›c›

164 –

Mecralar aras› yay›nc›l›k (cross media publishing) ve bas›n›n gelece¤i

Bir konunun birden fazla medya alan›nda de¤erlendirilmesine“mecralar aras› yay›nc›l›k” ad› verilmektedir. Birden fazlailetiflim arac›n›, ayn› çat› alt›nda buluflturan yay›n gruplar›n›nhaber merkezine 24 saat boyunca güncel geliflmeler akar. Ses,yaz›, foto¤raf ve canl› görüntü biçiminde ayr› mecralarlailetilen bu güncel haberler, e¤lence unsurlar›yla da harmanedilerek yay›mlan›r. Haz›rlanan içerik, kullan›c›n›n istedi¤isaatte ve istedi¤i flekilde kullan›m›na sunulabilir. Kullan›miçin de gazete, dergi, radyo, televizyon, teletext, PC (PersonalComputer/kiflisel bilgisayar), PDA (Personal Digital Assis-tant/avuçiçi bilgisayarlar) ya da mobil telefon seçilebilir.

Bu nedenle gelece¤in medya evinin çeflitli kitle iletiflim araç-lar›n› tan›yan, hatta belki de pek çok medya arac›yla birlikteçal›flabilen gazetecilere gereksinimi olacakt›r. Uygulamadabunun gerçeklefltirilebilmesi yolundaki denemeler sürmek-tedir. ABD’de, Florida eyaletine ba¤l› Tampa kentinde, TheTampa Tribune gazetesi 2000’de ilginç bir proje bafllatm›flt›r.“Tampa News Center” ad› verilen projenin di¤er ortaklar›WFLA-TV ve Tampa Bay On-Line’d›r (www.TBO.com).Amaç ise, tam olarak bütünleflmifl bir yaz› iflleri kurmak olarakbelirlenmifltir. Böylelikle, gazete muhabirleri kamera karfl›s›n-da haber verirken, yazd›klar› haberler de, bir yandan komflubinada bask›ya girecek, di¤er yandan, TBO.com’da iz-lenebilecektir. Bu arada ünlü radyo sunucular›, Tribunegazetesinde köfle yaz›s› yazarken, televizyon/kamera ekipleritaraf›ndan çekilmifl foto¤raflar gazetelerde yay›nlanmaktad›r.Benzer flekilde, TBO.com’un çal›flma grubu di¤er iki yay›n

Nihat Hal›c›

165

kanal›n›n içeriklerini en k›sa sürede, elektronik a¤da kul-lanabilmenin yollar›n› aramaktad›r.

KAYNAKÇA

Otaner, K.(2001), PHP ve MySQL ile Web Yaz›l›m› Gelifltir-me, Sistem Yay›nc›l›k.

Welling, L. ve L. Thomson, (2002), PHP ve MySQL-Uy-gulama Gelifltirme K›lavuzu, Alfa Yay›nlar›.

Yedig, S.ve H. Akman (der.) (2001), ‹nternet Ça¤›ndaGazetecilik, ‹stanbul: Metis Yay›nlar›.

www.journalismus.com

www.net-media.co.uk

www.ojr.org

www.onlinejournalismus.com

www.presseportal.de

Nihat Hal›c›

166 –

YAZARLAR

Sevda Alankufl

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni bitirdi, Yük-sek lisans ve doktoras›n› yine bu fakültede ve siyaset bilimive kamu yönetimi alan›nda tamamlad›. ‹ngiltere’de LeedsÜniversitesi Sosyoloji bölümünde doktora sonras› çal›flmalar-da bulundu.

1995’de ‹letiflim Bilimleri alan›nda doçent oldu. 1980’denbafllayarak, Ege, Ankara, Anadolu üniversiteleri ‹letiflimFakültelerinde ders verdi. Kad›n, etnik/ kültürel az›nl›klar vemedya üzerine çal›flmalar› yay›nland›.

Halen Do¤u Akdeniz Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi’ndedoçent olarak akademik çal›flmalar›n› sürdürüyor, ayr›ca B‹AYerel Medya E¤itim Program›n›n dan›flmanl›¤›n› yap›yor vealternatif medya konusunda çal›fl›yor.

Ümit Atabek

1955'de Sinop'ta do¤du. 1979'da Ortado¤u Teknik niversite-si, ‹dari ‹limler Fakültesi'ni bitirdi, Yüksek lisans›n› AnkaraÜniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde, doktoras›n› An-kara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde yapt›.

Akademik çal›flmas›n› 2001'e kadar Gazi Üniversitesi ‹leti-flim Fakültesi'nde sürdürdü. fiimdi profesör olarak Akdeniz

167

Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi'nde çal›fl›yor. ‹letiflim Tekno-lojileri üzerine çok say›da yay›n› bulunuyor.

Hakan Tuncel

Avrupa Birli¤i’nin medya politikas› konusunda yüksek lisansyapt›, “Yeni teknolojiler, medya politikalar› ve medya endüst-risi alanlar›nda” çal›flmalar› bulunuyor.

‹ngiltere ve Japonya’da araflt›rma ve e¤itim programlar›na ka-t›lan Tuncel, halen, Ankara Üniversitesi ‹letiflim FakültesiRadyo Televizyon Sinema Bölümü’nde ö¤retim görevlisi. ‹le-tiflim Politikalar›, Yay›nc›l›¤a Girifl ve Enformasyon Teknolo-jileri derslerini yürütüyor.

Tuncel, ayn› zamanda Ankara Üniversitesi Uzaktan E¤itimMerkezi Müdür Yard›mc›s› olarak görev yap›yor.

Hakan Kara

1963 ‹zmir do¤umlu. Ege Üniversitesi Bas›n Yay›n YüksekOkulu mezunu olan Kara, Ege Üniversitesi Sosyal BilimlerFakültesi’nde iletiflim konusunda yüksek lisans yapt›.1982’de Günayd›n Gazetesi ‹zmir Bürosu’nda çal›flmaya bafl-lad›. Ard›ndan Dünya Gazetesi’nde çal›flt›. 1983’den bu yanaCumhuriyet Gazetesi’nde çal›fl›yor. 1983-1993 aras›nda gaze-tenin ‹zmir Bürosu’nda ard›ndan ‹stanbul’da çal›flan Kara,1993’de ‹stanbul’da Cumhuriyet Gazetesi Haber Merke-zi’nde çal›flmaya bafllad›. Müdür yard›mc›l›¤› görevinin ar-d›ndan 1994’de Cumhuriyet Gazetesi Haber Merkezi Müdü-rü oldu.

Yazarlar

168 –

1997’de Cumhuriyet Gazetesi’nin ‹nternet’te yay›nlanmas›projesinde görev ald›. 1998-2001 aras›nda “Gazetecilik ve ‹n-ternet” konusunda ‹stanbul Üniversitesi ‹letiflim Fakülte-si’nde lisans, yüksek lisans ve doktora dersleri verdi.

Radyo Cumhuriyet ve Kent Radyo’da “Bilgisayar Dünyas›”program›n› haz›rlay›p sundu. Halen Cumhuriyet Gazetesi Ha-ber Merkezi Müdürlü¤ü görevini sürdürüyor.

Gazetecili¤in yan› s›ra ‹nternet, bilgisayarda veri taban› prog-ramc›l›¤› ve elektronik arfliv konular›yla da ilgilenen HakanKara, Almanca biliyor.

Murad Karaduman

1975 ‹zmir do¤umlu. ‹lkokulu Hilal, ortaokulu 60. Y›l Ana-dolu Lisesi, liseyi Karfl›yaka Lisesi’nde tamamlad›. 1997’deEge Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi Gazetecilik Bölümü’ndenmezun oldu.

Daha sonra Kanal 1 Televizyonu, Nisan Sanat Dergisi veHürriyet Gazetesi’nde muhabir olarak görev yapt›.

1999’da bafllad›¤› Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüGazetecilik Ana Bilim Dal› Yüksek Lisans program›n›2002’de tamamlad›. Yüksek lisans tezi olarak “De¤iflen ‹leti-flim Ortam›, Yeni Medya ve ‹nternet Gazetecili¤i” konusundaçal›flt›.

Halen Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü GazetecilikAna Bilim Dal›’nda doktora program›na devam ediyor.

Yazarlar

169

2001’den bu yana Akdeniz Üniversitesi ‹letiflim Fakülte-si’nde Ö¤retim Görevlisi olarak çal›fl›yor.

Nihat Hal›c›

‹stanbul 1967 do¤umlu, ‹stanbul Üniversitesi ‹letiflim Fakül-tesi’ni bitirdi.

Aralar›nda Cumhuriyet, Sabah ve ‹nterStar TV’nin de bulun-du¤u medya kurulufllar›nda çal›flt›. Habercilik mesle¤ine po-lis-adliye muhabiri olarak bafllad›. D›fl haberler bölümündeçal›flt›.

En son Ba¤›ms›z ‹letiflim A¤›’n›n web sitesi Bianet’in ‹nter-net yay›n›n› yönetti.

Yazarlar

170 –

B‹A YEREL MEDYA E⁄‹T‹M PROGRAMLARI’NA KATILANYEREL GAZETEC‹, E⁄‹T‹MC‹ VE KOORD‹NATÖRLER‹N TAM L‹STES‹ VE ‹fiLENEN KONULAR

Yerel Medya E¤itim Program›, 1.Basamak

Mersin 24-25 fiubat 2001, Hotel Gondol

Recep Y›ld›r›m (Radyo Metropol/Mersin), Suat Y›ld›z (RadyoAktif/Mersin), Necmi Ayd›n (Radyo Metropol/Mersin), K›y-met Gökçe (Radyo Metropol/Mersin), Sibel Cengiz (RadyoMetropol/Mersin), Ebru Ergüler (Radyo Metropol/Mersin),Hüsamettin Karakele (Akdeniz Haber Ajans›/Mersin), ErgünKaraca (Radyo Mega/Mersin), O. ‹lker Taflyürek (Radyo Me-ga/Mersin), Tar›k Güçlü (Radyo Ses/Mersin), Özlem Altu¤(Akdeniz Gazetesi/Mersin), Özlem Kar›ncal› (Radyo fiirin-nar/Gaziantep), Ahmet At›lm›fl (Pozitif Dönüflüm/Gaziantep),Azad Ad›yaman (Radyo Ses/Mersin), Lale Ayça (Aktif Rad-yo/Mersin), Ergün Rençber (Yeni Çizgi Gazetesi/Mersin), ‹l-kay Kaydu (Yeni Çizgi Gazetesi/Mersin), Murat Çevik (Gü-ney Hakimiyet/Mersin), Güler Y›ld›z (Ç›nar Gazetesi/Mersin),Abidin Ya¤mur (Ç›nar Gazetesi/Mersin), Suzan Do¤an (SunTelevizyonu/Mersin) Deniz Kara (Sun Televizyonu/Mersin),Özcan Alada¤ (Zirve Gazetesi/Kozan), Ömer Alpdo¤an (Sa¤-

171

duyu Gazetesi/Kozan), Murat Gürefl (F›rat’ta Yaflam/Gazian-tep), Sinan fiahin (F›rat’ta Yaflam/Gaziantep), Mehmet CanToprak (Radyo Ses/Mersin), Bilal Aldo¤an (Pozitif Dönü-flüm/Gaziantep), Alper Güneri (Radyo Star/Tarsus), GönülKorkut (Radyo Ses/Mersin), Tu¤ba Okyay (Radyo Metro-pol/Mersin).

B‹A Koordinasyonu’ndan: Nadire Mater, Naz›m Alpman, Ya-flar Kanbur.

Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Doç. Dr. Beybin D. Kejan-l›o¤lu/Ankara Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Medya ve Etik(Yrd. Doç. Dr. Süleyman ‹rvan/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fa-kültesi), Haber ve Habercilik (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ruArsan/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Yeni ‹letiflim Tek-nolojileri ve Yerel Medya ‹çin Olanaklar (Doç. Dr. Ümit Ata-bek/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi) Haber De¤erlendirmeve Yaz›m Atölyesi (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ru Arsan/Bil-gi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi,Tu¤rul Ery›lmaz/Radikal 2).

Diyarbak›r, 17-18 Mart 2001, Otel Admira

Hasan Kara (Günefl TV/Malatya), Nüket Uçar (Günefl TV/Ma-latya), A. Turan K›l›ç (Radyo Fon/Malatya), Eyüp Aksaç(Radyo Fon/Malatya), Reflat Yi¤iz (Ça¤dafl Gazetesi/Batman),Ubeyt Deniz (Kanal 72/Batman), Fethullah Ekmen (Söz Gaze-tesi/Batman), Remzi Koyuncu (Söz Gazetesi/Batman), Süley-man Beyaz (‹leri Gazetesi/Batman), Kerem Korkmaz (‹leriGazetesi/Batman), Mesut Eryefli (Batman) Gazetesi/Batman),Nizamettin ‹zgi (Batman Gazetesi/Batman), Fatih Çiftçi (Hiz-met Gazetesi/fianl›urfa, Cumhur K›l›çç›o¤lu (Mücadele Gaze-

Kat›l›mc› Listesi

172 –

tesi/Siirt), Dara Turhan (Mücadele Gazetesi/Siirt), ‹hsan Tan(Mücadele Gazetesi/Siirt), Ahmet Ya¤mur (Aktüel Radyo/Di-yarbak›r), Alper Külahç›o¤lu (Can TV (Radyo/Diyarbak›r),Kas›m Kad›rhan (fi›rnak Gazetesi/fi›rnak), Hasan Payan (fi›r-nak Gazetesi/fi›rnak), Nihayet Durak (Sonsöz Gazetesi/Siirt),Hayriye Aktafl (Sonsöz Gazetesi/Siirt), M. fiah Ayaz (BatmanExpress/Batman), Nevzat Bingöl (Gün TV-Radyo/Diyarba-k›r), Salih Siyah (Güneydo¤u Bölge Gazetesi/Diyarbak›r),Y›lmaz Ak›nc› (Güneydo¤u Bölge Gazetesi/Diyarbak›r), Ne-zahat Da¤tekin (ART TV/Diyarbak›r).

B‹A Koordinasyonu’ndan: Nadire Mater, Ertu¤rul Kürkçü,Yaflar Kanbur.

Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Doç. Dr. Beybin D. Kejan-l›o¤lu/Ankara Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), ‹letiflim Huku-ku (Hukukçu Fikret ‹lkiz), Medya ve Etik (Yrd. Doç. Dr. Sü-leyman ‹rvan/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Haber veHabercilik (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ru Arsan/Bilgi Üni-versitesi ‹letiflim Fakültesi), Yeni ‹letiflim Teknolojileri ve Ye-rel Medya ‹çin Olanaklar (Ö¤retim Görevlisi Mehmet Su-cu/Marmara Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Haber De¤erlen-dirme ve Yaz›m Atölyesi (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ru Ar-san/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi, editör Murat Çelik-kan/Hürriyet).

Bursa, 31 Mart -1 Nisan 2001, Almira Otel

Sinan Unuak (Radyo Günefl/Bursa), Cüneyt Akman (RadyoGünefl/Bursa), Sezer Koman (Radyo Brt/Bal›kesir), KemalPolaterce (Radyo Brt/Bal›kesir), Kamil Yeflilfiliz (Biga Do-

Kat›l›mc› Listesi

173

¤ufl/Bal›kesir), Necati fieny›ld›z Biga Do¤ufl/Bal›kesir), AtillaKaya (Yeni Haber Gazetesi/Bal›kesir), ‹lker Yurttafl (RadyoBo¤az/Çanakkale), ‹smet Ak›nc› (Radyo Bo¤az/Çanakkale),Halit Ayd› (Son Nokta Gazetesi/Çanakkale), Hasan An›l(1001 FM/Bursa), Zafer Beyaz (Dost FM/Bursa), M. KayhanKaymaz (Radyo 14/Bursa), Dilek Eskicio¤lu (Radyo Bes-ter/Band›rma), Esra Tugan (Radyo Bester/Band›rma), fiükrü Er(Radyo Söz/Bursa), ‹lhan Kaya (Serbest Gazeteci/Çanakkale).

B‹A Koordinasyonu’ndan: Ertu¤rul Kürkçü, Yaflar Kanbur,Nilgün Uysal, Yasemin Varl›k

Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Doç. Dr. Halil Nalçao¤-lu/Ankara Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Medya ve Etik (Ö¤-retim Görevlisi Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflimFakültesi) Haber ve Habercilik (Ö¤retim Görevlisi Alper Gör-müfl/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi) Yeni ‹letiflim Tek-nolojileri ve Yerel Medya için ‹mkanlar (Doç. Dr. Ümit Ata-bek/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi) Haber De¤erlendir-me ve Yaz›m Atölyesi (Alper Görmüfl, Rag›p Duran).

‹zmir, 24-25 Mart 2001, Otel Kaya Prestige

S›hhat Akvardar (Radyo Aymega/Ayd›n), Cesur Do¤an (Rad-yo Aymega/Ayd›n), Ulvi Tanr›verdi (Radyo Gökyüzü/YerelHaber Gazetesi/‹zmir), Kamer Karaman (Alia¤a Sahil Rad-yo/‹zmir), Necla Tüfekçio¤lu (Dikili FM/‹zmir), Seyhan Biçer(Alia¤a Ekspres Gazetesi/‹zmir), fiahap Avc› (Alia¤a EkspresGazetesi/‹zmir), Ali R›za Kafal› (Can Radyo/‹zmir), fienol Es-kin (Kufladas› De¤iflim Gazetesi/‹zmir), Sabri ‹sel (Radyo Hi-rafl/Manisa), Emin Yüce (Radyo Hirafl/Manisa), Mustafa Te-

Kat›l›mc› Listesi

174 –

cim (Alaflehir Kardelen FM/Manisa), Ferit Ünlü (KardelenFM/Manisa), Mesut Keskin (ART FM/Uflak), Tarkan Atmaca(Bat› Radyo/‹zmir), Fevzi Palut (Bat› Radyo/‹zmir), KadirÖge (Özlem FM/Uflak), Oktay Kurt (Özlem FM/Uflak), AgitAlan (Turgutlu FM/Manisa), Fatofl Ünal (Radyo 45/Manisa),Salih Ziya Ünal (Radyo 45/Manisa), ‹brahim Uzun (RadyoSembol/Manisa), Nevin fientürk (Aktif Radyo/Manisa), Muratfientürk (Aktif Radyo/Manisa).

B‹A Koordinasyonu’ndan: Nadire Mater ve Baran Gündo¤du.

Sunufllar: Medya ve Toplum (Doç. Dr. Nilgün Gürkan/Do¤uAkdeniz Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Medya ve Etik (Yrd.Doç. Dr. Süleyman ‹rvan/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi),Haber ve Habercilik (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ru Ar-san/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Yeni ‹letiflim Tekno-lojileri ve Yerel Medya ‹çin Olanaklar (Doç. Dr. Ümit Ata-bek/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi) Haber De¤erlendirmeve Yaz›m Atölyesi (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ru Arsan/Bil-gi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi, Celal Bafllang›ç/Radikal).

Sivas, 7-8 Mart 2001, Büyük Otel

Fikret Ceyhan (SRT/Sivas), Erdem Özden (Arkadafl Radyo/Si-vas), Emine Arslan (Dost Radyo/Çorum), Nuri ‹fllek (DostRadyo/Çorum), O¤uzhan Roma (Radyo Tek/Erzincan), RecepBulut (Kay TV/Kayseri), Selahattin Karakoç (Ana Haber Ga-zetesi/Kayseri), Erol Ery›lmaz (Ana Haber Gazetesi/Kayseri),Zafer Kara (Kay TV/Kayseri), Sabiha Y›lmaz Son (ArkadaflRadyo/Sivas), Hikmet Kuru (SRT/Sivas), ‹smail Dursun (Ulu-sal TV/Sivas), Hatice fieker (Arkadafl Radyo/Sivas), Yücel

Kat›l›mc› Listesi

175

Yönal (Anadolu Gazetesi/Sivas), Onur Özçelik (Sivas FM/Si-vas), Erayd›n Aytekin (Yeni Ülke Gazetesi/Sivas), Erkan F›rat(Radyo Can/Erzincan), Erkan Gündo¤du (Radyo Can/Erzin-can), Murat K›l›nç (Radyo 2000/Erzincan), Oktay K›l›nç(Radyo 2000/Erzincan), Sad›k Örgel (Dost Haber/Çorum), fia-hin Örgel (Dost Radyo/Çorum).

B‹A Koordinasyonu’ndan: Nadire Mater ve Baran Gündo¤du.

Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Doç. Dr. Halil Nalçao¤-lu/Ankara Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Medya ve Etik (Ö¤-retim Görevlisi Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflimFakültesi), Haber ve Habercilik (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤-ru Arsan/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Yeni ‹letiflimTeknolojileri ve Yerel Medya ‹çin Olanaklar (Doç. Dr. ÜmitAtabek/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Haber De¤erlen-dirme ve Yaz›m Atölyesi (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ru Ar-san/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi, Ö¤retim GörevlisiRag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi. ‹letiflim Fakültesi)

Trabzon, 14-15 Nisan 2001, Sümela Otel

Metin Akyürek (Medeniyet Gazetesi/Ordu), ‹brahim Eksilmez(08 FM/Artvin), Nilgün Mutlu (Radyo Klüp/Samsun), Ercü-ment Mutlu (Radyo Klüp/Samsun), Evrim Kepenek (GeliflimGazetesi/Rize), Yasemin Bafl (Radyo Aktif/Trabzon), ZeynepÜ. Y›lmaz (Radyo Aktif/Trabzon), Can Da¤l›o¤lu (Radyo Ak-tif/Trabzon), Nurgül Günayd›n (Karadeniz Gazetesi/Trabzon),Ayd›n Gelleci (Karadeniz Gazetesi/Trabzon), M. NerimanKoç (Trabzon) Haber Gazetesi/Trabzon), Metin Deniz (I¤d›rRadyo TV/I¤d›r), Volkan Deniz (I¤d›r Radyo TV/I¤d›r), Fat-

Kat›l›mc› Listesi

176 –

ma Karahasano¤lu (Türksesi Gazetesi/Trabzon), Duygu Kara-hasano¤lu (Türksesi Gazetesi/Trabzon), Mustafa Y›lmaz (Ri-ze TV/Rize), Süleyman Onay (Rize TV/Rize), Muhittin San-d›kç› (Rize’nin Sesi Radyo/Rize), Hürselen Sand›kç› (Rize’ninSesi Radyo/Rize), Ahmet K›l›ç (Kanal G/Giresun), FatihKorkmaz (Kanal G/Giresun), Hakan Kabahasano¤lu (Ç›narDergisi/Giresun), Yeflim Küçüklü (Art TV/Artvin), BayramTuran Çelik (Art TV/Artvin)), Saliha Yayla (Ayd›n Gazete-si/Giresun), Elif Uzunlar (Kanal 52/Ordu), Muzaffer fiensoy(Kanal 52/Ordu), Turan fientürk (Kafkas Sarp Haber/Artvin),Ahmet fiahinbafl (Karadeniz Umut Radyo/Rize), MuhammetAykut (Karadeniz Umut Radyo/Rize), Makbule Efe (MedyaFM/Samsun), Mehmet Yaz›c› (Zümrüt Rize) Gazetesi/Rize),Gönül Yeden (Zümrüt Rize Gazetesi/Rize), Murat Yaz›c› (Ri-ze’de.Com/Rize), Özge Turhan (Rize’de.Com/Rize).

B‹A Koordinasyonu’ndan: Nadire Mater, Ertu¤rul Kürkçü,Yaflar Kanbur, Sevda Alankufl.

Sunufllar: Medya ve Toplum (Yard. Doç. Dr. Mine GencelBek/Ankara Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), ‹letiflim Hukuku(Avukat Fikret ‹lkiz), Medya ve Etik (Yrd. Doç. Dr. Süleyman‹rvan/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Haber ve Haberci-lik Atölyesi (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ru Arsan/Bilgi Üni-versitesi ‹letiflim Fakültesi), Yeni ‹letiflim Teknolojileri ve Ye-rel Medya ‹çin Olanaklar (Hakan Kara/Cumhuriyet GazetesiHaber Müdürü) Haber De¤erlendirme ve Yaz›m Atölyesi (Ö¤-retim Görevlisi Esra Do¤ru Arsan/Bilgi Üniversitesi ‹letiflimFakültesi, ‹pek Çal›fllar/Cumhuriyet Dergi)

Kat›l›mc› Listesi

177

Antalya, 5-6 May›s 2001, K›fllahan Otel

M. Kaz›m Y›ld›r›m (ATV/Alanya), Alper Kutay (ATV/Alan-ya), Kamuran ‹nselel (ATV/Alanya), M. Soner Öktem(ATV/Alanya), Yeflim Altafl (Radyo Maraton/Alanya), ÜlküNural (Alanya Yank› Dergisi/Alanya), Zeki Demir (AlanyaYank› Dergisi/Alanya), Tevfik Günay (Kanal V‹P/Antalya),‹dris Tafl (Kanal V‹P/Antalya), S. Ç›ld›r Çiçek (KanalV‹P/Antalya), Halil Alt›nanar (Kanal V‹P/Antalya), MustafaTafl (Klas TV/Manavgat), Yunus Serttafl (Tefenninin Sesi/Bur-dur), Esma Serttafl (Tefenninin Sesi/Burdur), MuhammetDumlup›nar (Gölhisar P›nar Gazetesi/Burdur), Fatih Tecimer(Gölhisar P›nar Gazetesi/Burdur), ‹brahim Nanecio¤lu (BucakGündem Gazetesi/Burdur), Gülsüm Soylu (Bucak GündemGazetesi/Burdur), Fethi fiimflek (Burdur Radyo/TV/Burdur),Gaye Coflkun (Memleketim Alanya/Alanya), Ekrem fien (An-talya Gazetesi/Antalya), Adem Tekin (Yeni Alanya Gazete-si/Alanya), M.Ali Dim (Yeni Alanya Gazetesi/Alanya), Refi-ka Akgül (Kanal A/Alanya), S. Tanju Boylu (Isparta Gazete-si/Isparta), Esin Ç›ld›r (E Medya/Antalya), Zeki Dilmer (EMedya/Antalya), Hasan Üstün (Arfl. Görevlisi, Akdeniz Üni-versitesi), Murat Karaduman (Arfl. Görevlisi, Akdeniz Üniver-sitesi), Sibel S›¤›n (Arfl. Görevlisi, Akdeniz Üniversitesi),Emel Aksoy(Arfl. Görevlisi, Akdeniz Üniversitesi), YeflimAcar (Arfl. Görevlisi, Akdeniz Üniversitesi), Memduh Turha-no¤ullar› (Arfl. Görevlisi, Akdeniz Üniversitesi) Cem Özdel(Anadolu Ajans› temsilcisi) .

B‹A Koordinasyonu’ndan: Ertu¤rul Kürkçü, Yaflar Kanbur,M.Yüksel Özbek.

Kat›l›mc› Listesi

178 –

Sunufllar: Medya ve Toplum (Doç. Dr. Halil Nalçao¤lu/Anka-ra Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Medya ve Etik (Ö¤retimGörevlisi Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fa-kültesi), Haber ve Habercilik (Gazeteci Ruflen Çak›r), Yeni‹letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya ‹çin Olanaklar (HakanKara/Cumhuriyet Gazetesi Haber Müdürü) Haber De¤erlen-dirme ve Yaz›m Atölyesi (Ruflen Çak›r, Ö¤retim Görevlisi Ra-g›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi).

Ankara, 19-20 May›s 2001, PÜ‹S Otel

Cengiz Tarhanc› (Ulu›rmak Gazetesi/Aksaray), SüleymanEro¤lu (Kral FM/Aksaray), Okflan Ar›nç (KTV/Konya), AhmetAka (Merhaba Gazetesi/Konya), Turgut Y›ld›z (KTV/Konya),Nurettin Turunç (Yeni Afl›kpafla Gazetesi/K›rflehir), GülistanBerktafl (Yeni Afl›kpafla Gazetesi/K›rflehir), Abdülkadir Ay(Aksaray FM/Aksaray), Ramazan Öztürk (Kanal 68 TV/Aksa-ray), Adem Do¤ruer (Hasanda¤› Gazetesi/Aksaray), Zafer Uç-kun (Hasanda¤› Gazetesi/Aksaray), Murat Akarçay (Es FM/Es-kiflehir), Selahattin Kenar (Ses Radyo/Eskiflehir), Nurflen Kork-maz (Kapadokya Gazetesi/Nevflehir), Hasan Eraslan (AhiTV/K›rflehir, Yaflar Üçgül (Ahi TV/K›rflehir, Ahmet Y›lmaz(Bayrak TV/Yozgat), Ferhat Özer (Bayrak TV/Yozgat), GülayBaltal›k (Anayurt Gazetesi/K›rflehir), Yasin fiahin (KapadokyaFM/Nevflehir), Müberra Allahverd› (TMMOB/EMO), ‹lker Er-ten (TMMOB/MMO), Mustafa Atagün (TMMOB), fienol Bay-raktaro¤lu (TMMOB/JMO), Ayla Onar (TMMOB/MMO), Çe-tin Gül (TMMOB/Meteoroloji M.O.), Aynur Y. Çak›r(TMMOB/fiPO), Günruh Ba¤c› (TMMOB/Jeofizik M.O.), Sel-ma Kanbur (TMMOB),Eren Tepeu¤ur (TMMOB/JeofizikM.O.), Mehmet Kaplan (TMMOB/Jeofizik MO).

Kat›l›mc› Listesi

179

B‹A Koordinasyonu’ndan: Ertu¤rul Kürkçü ve Baran Gündo¤du.

Sunufllar: Medya ve Toplum (Doç. Dr Ayfle ‹nal/Ankara Üniver-sitesi ‹letiflim Fakültesi), Medya ve Etik (Prof. Dr. Bülent Çap-l›/Ankara Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Haber ve Habercilik(Araflt›rma Görevlisi Çiler Dursun/Ankara Üniversitesi ‹letiflimFakültesi), Yeni ‹letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya ‹çin Ola-naklar (Araflt›rma Görevlisi Hakan Tuncel/Ankara Üniversitesi‹letiflim Fakültesi) Haber De¤erlendirme ve Yaz›m Atölyesi(Araflt›rma Görevlisi Çiler Dursun/Ankara Üniversitesi ‹leti-flim Fakültesi, gazeteci Faruk Bildirici, Hürriyet Gazetesi).

Bolu, 2-3 Haziran 2001, Koru Otel

‹smail Kad› (Yeni Haber Gazetesi/Gebze), Cengiz Yücal (Ye-ni Haber Gazetesi/Gebze), Füsun Erdo¤an (Özgür Radyo/‹stan-bul), Arzu Demir (Özgür Radyo/‹stanbul), Fevziye Salafl (Öz-gür Radyo/‹stanbul), Semra Çelebi (Özgür Radyo/‹stanbul),Bar›fl Gündo¤du (Özgür Radyo/‹stanbul), Erdem Çal›flkan (Öz-gür Radyo/‹stanbul), Gökçe Baflbu¤ (Özgür Radyo/‹stanbul),Saffet Can (Susma Gazetesi/Zonguldak), Bahattin Ar› (SusmaGazetesi/Zonguldak, Nilüfer Mavifl (Yeni Sakarya Gazete-si/Adapazar›), Levent Bayr› (Yeni Sakarya Gazetesi/Adapaza-r›), Levent Bektafl (Gözde FM/Sinop), Y›lmaz Y›lmaz (Bar›flFM/Sinop), Erdinç Özy›lmaz (Bar›fl FM/Sinop), Metin Ferah(Yeni Hayat/Bolu), Sinan Ayhan (Yeni Hayat/Bolu), GürkanK›l›ç (Sakarya Radyo TV/Adapazar›), Esra Gürflen (SakaryaRadyo TV/Adapazar›), ‹smail Eser (Gerede FM/Bolu), FuatBayramo¤lu (Gerede FM/Bolu, Aysel Uzun (Aktif Radyo/Sa-karya, Elif Deflifl/Hür FM/Sakarya, Filiz Özer/Yeni Umut Ga-zetesi/Bolu), Özay Y›ld›r›m (Yeni Umut Gazetesi/Bolu), ‹bra-

Kat›l›mc› Listesi

180 –

him Atalay (Karadeniz TV/Bolu), Sedat Akayo¤lu (Gerçek Ga-zetesi/Bolu), Mübeccel Akbafl (Gerçek Gazetesi/Bolu).B‹A Koordinasyonu’ndan: Yaflar Kanbur, Yüksel Özbek, ErolÖndero¤lu.

Sunufllar: Medya ve Toplum (Doç. Dr. Halil Nalçao¤lu/Anka-ra Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Medya ve Etik (Ö¤retimGörevlisi Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi. ‹letiflim Fa-kültesi), Haber ve Habercilik (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ruArsan/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Yeni ‹letiflimTeknolojileri ve Yerel Medya ‹çin Olanaklar (Doç. Dr. ÜmitAtabek/Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi) Haber De¤erlen-dirme ve Yaz›m Atölyesi (Ö¤retim Görevlisi Esra Do¤ru Ar-san/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi, Ö¤retim GörevlisiRag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi).

Yerel Medya E¤itim Program›, 2. Basamak

‹zmir, 21-22 Aral›k 2002, Anemon Otel

Selma Öztürk (Demokrat Radyo/‹zmir), Do¤an Sönmez (Ve-nüs Radyo/Manavgat), Sinan Uluak (Radyo Günefl/Bursa ‹ne-göl), Tahir Çolak (Radyo ART/Uflak), Semra Çelebi (ÖzgürRadyo/‹stanbul), ‹smet Ak›nc› (Radyo Bo¤az/Çanakkale), Öz-ge Kural (Radyo Eksen/Bursa), Rüstem Avc› (Radyo Söz/Bur-sa), Bar›fl Keskin (Radyo Türk/Bursa), Yunus Yeflilöz (RadyoSahil/Manisa), Mürvet Alt›ntafl (Radyo Burdur/Burdur), ErdalEmre (Yön FM/‹stanbul), ‹lkay Güngen (Radyo Hit/Bursa),Zafer Beyaz (Dost FM/Bursa), Hasan An›l (1001 FM/Bursa),Sevgi Akgenç (Radyo Aymega/Ayd›n), Fatofl Ünal (Radyo

Kat›l›mc› Listesi

181

45/Manisa), Fatih Gülsuyu (Radyo Hirafl/Manisa), N. DenizTüfekçio¤lu (Dikili FM/Dikili), Ulvi Tanr›verdi (Radyo Gök-yüzü/Menemen).

B‹A Koordinasyonu’dan: Nadire Mater ve Baran Gündo¤du.

Sunufl: Ülkü ‹mset Giray: Do¤ru Soluk Alma, Do¤ru Ses, Du-raklaman›n önemi ve Zamanlamas›, Yorum, Üslup ve Sunufl,Vurgu, Tonlama, Sözlü Anlat›m Kurallar› ve Prati¤i, Uyarlar,Metin Çözümleme ve Okuma.

Ankara, 11-12 Ocak 2003, Neva Hotel

Seyhan Sincar (Radyo Dünya/Adana), Erdinç Özy›lmaz (Bar›flFM/Sinop), Famiha Aslan (Radyo Ses/Mersin), P›nar Do¤an(Radyo Metropol/Mersin), Selda Aslan (Gözde FM/Sinop),‹pek Ertem (Radyo ODTÜ/Ankara), Habip Efe (Radyo Ak-tif/Mersin), Aylin Bozyap (Aç›k Radyo/‹stanbul), Talin Sucu-yan (Serbest Gazeteci/‹stanbul), Tacettin Ayan (RadyoCan/Erzincan), ‹brahim Eksilmez (08 FM/Artvin), Serdar Ar›(Radyo Kulüp/Samsun), Ifl›n Tüfekçi (Radyo Aktif/Trabzon),‹rfan Aktan (Serbest/Ankara), Adnan Onay (Rize’nin SesiRadyosu/Rize)), Murat Do¤anay (Gerede FM/Gerede), O¤uz-han Roma (Radyo Tek/Erzincan), Gencer M. Yaflar (EsFM/Eskiflehir)), Kemal Atamtürk (Arkadafl FM/Sivas), SinanBurhan (Bravo FM/Ankara).

B‹A Koordinasyonu’dan: Nadire Mater ve Esra Koç

Sunufl: Ülkü ‹mset Giray:Do¤ru Soluk Alma, Do¤ru Ses, Du-raklaman›n önemi ve Zamanlamas›, Yorum, Üslup ve Sunufl,

Kat›l›mc› Listesi

182 –

Vurgu, Tonlama, Sözlü Anlat›m Kurallar› ve Prati¤i, Uyarlar,Metin Çözümleme ve Okuma.

Bursa, 11-12 Ocak 2003, Almira Hotel

Hülya Aksu (Dost FM/Bursa), Hasan An›l (Radyo Hit/Bursa),Bar›fl Keskin (Radyo Türk/Bursa), N. Fuat Uygur (DemokratRadyo/‹zmir), fiükran Aybala fieker (Es FM/Eskiflehir), ‹smetAk›nc› (Radyo Bo¤az/Çanakkale), fiengül Derin (Yön FM/‹s-tanbul), Fatofl Ünal (Radyo 45/Manisa), Rüstem Avc› (RadyoSöz/Bursa), Özge Kural (Radyo Türk/Bursa), Elif Çal›k (Rad-yo 1001/Bursa),), Okan Köro¤lu (Bal›kesir BRT), Hakk› Ger-çek (Özgür Radyo/‹stanbul) ‹lhan Kaya (Ça¤dafl Çizgi/Çanak-kale), Gökhan Özbart›n (Buras› Çanakkale Gazetesi), TunaÇam (Olay Gazetesi/Bursa) Ayfle Aygör (Olay Gazetesi/Bur-sa), Ayfle Uzunbafl (Zirve Gazetesi/Zonguldak), ‹brahim Ata-lay (Bolu Gerçek Gazetesi/Bolu), Ahmet Kurt (Özgür Koca-eli/Kocaeli), ‹brahim Damar (Yeni Sakarya Gazetesi/Sakar-ya), Müslüm Karaaslan (Haber Ekspress/‹zmir), Erdem Tez-can (Gazete Bo¤az/Çanakkale), Kamil Yeflilfiliz (Do¤ufl Ga-zetesi/Biga), Ayfle Uzunbafl (Zirve Gazetesi/Zonguldak), Ser-kan Uran (Hakimiyet Gazetesi/Bursa), Elif Alt›nbüken (HaberGazetesi/Bursa), Canan K›z›laltun (ÇGD/Bursa), fiahap avc›(Alia¤a Express Gazetesi/‹zmir), Turgay fiahbendero¤lu (Ko-caeli Gazetesi/Kocaeli).Yeflim Ya¤›fl (Anadolu ‹letiflim Mes-lek lisesi/Bursa), Bahar Göksu (Anadolu ‹letiflim Meslek Lise-si/Bursa), Sevcan Özgür (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bur-sa), Serpil Y›ld›z (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Ar-zu Dindar (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Beril Y›l-d›r›m (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Esra Karal›(Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Ceylan Cömert (Ana-

Kat›l›mc› Listesi

183

dolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Ercan Cesur (Anadolu ‹le-tiflim Meslek Lisesi/Bursa), Özgür Turhan (Anadolu ‹letiflimMeslek Lisesi/Bursa), Serhat Il›ldak (Anadolu ‹letiflim MeslekLisesi/Bursa), ‹lhan Öztürk (Anadolu ‹letiflim Meslek Lise-si/Bursa), Sertaç Çelik (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bur-sa), Burcu Nazl›el (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa),Burak Ayd›n (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), MerveDenk (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Nurflah Piliçer(Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Esra Mutlusu (Ana-dolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Atakan Alt›nay (Anadolu‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Do¤an Alt›nay (Anadolu ‹leti-flim Meslek Lisesi/Bursa), Filiz Gündüz (Anadolu ‹letiflimMeslek Lisesi/Bursa), Yi¤it Koçelli (Anadolu ‹letiflim MeslekLisesi/Bursa), Ertan Tonguç (Anadolu ‹letiflim Meslek Lise-si/Bursa), Baran Bozkurt (Anadolu ‹letiflim Meslek Lise-si/Bursa), Hakan Ery›ld›z (Anadolu ‹letiflim Meslek Lise-si/Bursa), Sibel Algaz (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bur-sa), Dilek Atalay (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), ElifKaraslan (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Zeynep Di-riksoy (Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Rafet Kutlu(Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Mahir Korkmaz(Anadolu ‹letiflim Meslek Lisesi/Bursa).

BIA Koordinasyonu’ndan: Ertu¤rul Kürkçü, Baran Gündo¤du,Burçin Belge.

Sunufllar: Yurttafl Gazetecili¤i/Tan›m›, Eti¤i ve Uygulamalar›(Ö¤retim Görevlisi Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹leti-flim Fakültesi), Yeni ‹letiflim Teknolojileri ve Habercilik Uygu-lamalar› (Hakan Kara/Cumhuriyet Gazetesi, Haber Müdürü),Savafl ve Çat›flma Bölgelerinde Gazetecilik (Ö¤retim üyesi Es-

Kat›l›mc› Listesi

184 –

ra D. Arsan/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Araflt›rmac›Gazetecilik (Celal Bafllang›ç/Radikal Gazetesi), Mizanpaj(Mehmet Sucu/Cumhuriyet Gazetesi, ‹stanbul), Gazete Foto¤-rafç›l›¤› (Özcan Yurdalan/Foto¤raf Vakf›), Bir Haber Medyas›olarak Radyo (Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflimFakültesi), Türkiye’de Kamu Radyolar› ve Özel RadyolardaGazetecilik (‹pek Çal›fllar, Cumhuriyet Gazetesi, ‹stanbul)

Alanya, 25-26 Ocak 2003, Grand Kaptan Hotel

Serkan fiimflek (Burdur Radyo TV/Burdur) Hilmi Karagöz(ATV/Alanya), Yasemin Tafltepe (Radyo Mart›/Antalya), Hü-seyin Özkaya (Kanal A/Alanya), Erden Özden (Arkadafl Rad-yo/Sivas), Mehmet Can Toprak (Radyo Ses/Mersin), GayeCoflkun (Kanal A/Antalya), Refika Akyüz (Kanal A/Antalya),Mehmet Ergün (Flafl Radyo/Alanya), Seyhan Sincar (RadyoDünya/Adana), K›ymet Gökçe (Radyo Metropol/Mersin), Sa-lim Turgut (Radyo kent/Mersin), Do¤an Sönmez (Venüs Rad-yo/Manavgat), Azad Ad›yaman (Radyo Ses/Mersin), MesutKeskin (ART Radyo/Uflak), Ali Ünlüer (KGRT/Karaman),Makbule Efe (Medya FM/Samsun) Medeni Yavuzaslan (Kara-man’›n Sesi/Karaman), Kadir Atalay (Sahil Gazetesi/Manav-gat), Ferdi Ökrüce (Devren’in Sesi Gazetesi/Antalya), SonerKan (Aray›fl Gazetesi/ Mersin), ‹brahim Nanecio¤lu (GündemGazetesi/Bucak), Adil Okay (Ufuk turu.net/Mersin), Sefa Se-yito¤lu (Akdeniz Ça¤dafl Gazetesi/Antalya), Zeki Demir(Yank› Dergisi/Haber Alanya/Alanya), Alper Kutay (HaberAlanya/Alanya), Coflkun Efendio¤lu (Önder Gazetesi/Milas),Selçuk Öcal (Hakimiyet Gazetesi/Isparta), Selçuk Tokgöz(Gülses Gazetesi/Isparta), Bahad›r Kozano¤lu (Haber Ispar-ta/Isparta), Ekin An›l (Yar›mada Gazetesi/Bodrum), Sibel Ka-

Kat›l›mc› Listesi

185

raduman (Ege Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Kerim Toksöz(Yeni Alanya Gazetesi/Alanya), Hatice Özdemir (DemokratGazetesi/Isparta), Gülseren Dafl (‹mece Gazetesi/Mersin),Kadri Baziki (Yeni Gazete/Mersin), Mehmet Tutum (HedefGazetesi/Burdur), Mehmet Emin Berber (Ça¤dafl Gazete/Mar-maris), Mustafa Y›lmaz (Serbest/Uflak), Hasan Üstün (ÇGDAkdeniz), ‹smail Ak›n (Antalya Gündem/Antalya), AbdullahYalç›n (Gündem/Antalya), Engin Korkmaz (ÇGD Akdeniz),Mustafa Noyan (Karadeniz Gazetesi/Trabzon), Mikdat Algül(Haberci Gazetesi/Mersin), Saaddettin Hüsmaz (MemleketimAlanya Gazetesi/Alanya), Cumhur K›l›çç›o¤lu (Mücadele Ga-zetesi/Siiirt), Burak Önder (Burdur’un Sesi Gazetesi/Burdur),Abidin Ya¤mur (Sokak dergisi/Mersin), Adem Tekin (YeniAlanya Gazetesi/Alanya).

B‹A Koordinasyonu’ndan: Nadire Mater, Ertu¤rul Kürkçü,Baran Gündo¤du, Esra Koç, Nuh Köklü.

Sunufllar: Yurttafl Gazetecili¤i/Tan›m›, Eti¤i ve Uygulamalar›(Yrd. Doç. ‹ncilay Cangöz/Anadolu Üniversitesi ‹letiflim Fa-kültesi), Yeni ‹letiflim Teknolojileri ve Habercilik Uygulama-lar› (Murat Karaduman Akdeniz Üniversitesi/Antalya), Savaflve Çat›flma Bölgelerinde Gazetecilik (Ö¤retim üyesi Esra D.Arsan/Bilgi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Araflt›rmac› Ga-zetecilik (Celal Bafllang›ç/Radikal Gazetesi, ‹smail K›z›lbayDo¤u Akdeniz Üniversitesi), Mizanpaj (Mehmet Sucu/Cum-huriyet Gazetesi) Gazete Foto¤rafç›l›¤› (Özcan Yurdalan/Fo-to¤raf Vakf›), Bir Haber Medyas› Olarak Radyo (Rag›p Du-ran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi), Türkiye’deKamu Radyolar› ve Özel Radyolarda Gazetecilik (Doç. Dr.Sevda Alankufl/Do¤u Akdeniz Üniversitesi)

Kat›l›mc› Listesi

186 –

Malatya, 1-2 fiubat 2003, Avflar Hotel

Ayhan Mergen (Tokkap FM/Siirt), Sad›k Uygun (MegaFM/‹skenderun), Umut Bozkurto¤lu (Radyo Ö¤üt/Malatya),Necdet Akbo¤a (Kanal 7/Malatya), Bülent Hanbay (ERTV/Malatya), ‹brahim Ulutafl (Radyo Fon/Malatya), TürkanÖnemli (Ça¤lar FM/Malatya), M. Duran Özkan (GüneflTV/Malatya), ‹smail Demirci (Ufuk TV/Malatya), Ayd›n Ka-zan (TV Malatya), Tahir Özçelik (ER TV/Malatya), Ayla Ay-kan (Er TV Malatya), Turgut Onur (Günefl TV/Malatya), Mus-tafa K›sac›k (Ça¤lar FM/Malatya), Muhammet Kemal Gülflen(Radyo Süper 44/Malatya), Erdal akdo¤an (Günefl TV/Malat-ya), Mehmet Emin Dan›fl (Bizim Ad›yaman Gazetesi/Ad›ya-man), Nükhet Uçar (Günefl TV/Malatya), Bülent Handay (ErTV/Malatya), Mahmut Adan›r (Gün Radyo TV/Diyarbak›r),Serkan Ak›n (Sivas FM/Sivas), Senar Y›ld›z (Do¤u Rad-yo/Yüksekova), Ali Yi¤it (TRT Malatya/Hüseyin Ak›nc›(NTV/Malatya), (24) M. Ali Oran (Söz Gazetesi/Batman), MFert ‹zgi (Batman Gazetesi/Batman), Siraç Uslu (Batman Pos-tas›/Batman), , Cumhur K›l›çç›o¤lu (Mücadele Gazetesi/Siirt),M. fiah Ayaz (Express Gazetesi/Batman), Seydan Altunç (SonSöz Gazetesi/Siirt), Ersen Korkmaz (Demokrat ‹skenderunGazetesi/‹skenderun), M. Ulafl ‹mbafl› (Sabah Gazetesi/Gazi-antep), Sezai Ça¤layan (Manflet Gazetesi/Malatya) ‹brahimYoldafl (Ak Ajans/Malatya), Duygu Kufl (Yorum Gazete-si/Malatya), Murat Palanc› (Dünya Gazetesi/Malatya), OsmanSeyrek (Umut Gazetesi/Batman), Yaflar Karaaslan (YorumGazetesi/Malatya), Osman Tosun (Günefl Gazetesi/Malatya),Metin Taflç› (‹nönü Üniversitesi Bas›n Yay›n/Malatya), M. AliKöro¤lu (Evrensel Gazetesi/Malatya), Ahmet Göçer (Elbis-tan’›n Sesi/Elbistan), Bekir fiahin (Sabah Gazetesi/Gaziantep),

Kat›l›mc› Listesi

187

Mahfuz Uyan›k (Do¤ufl Gazetesi/Batman), Murat Gürefl (Ha-ber Gazetesi/Gaziantep), Rüstem Do¤anay (F›rat’ta yaflam Ga-zetesi/Gaziantep), ‹mam Tümen (Kat›l›m Gazetesi/Ad›ya-man), Bülent Karaca (Hizmet Gazetesi/fianl›urfa) Cumali Ak-saç (Manflet Gazetesi Malatya), Kemal Atamtürk (ArkadaflRadyo/Sivas), Nevzat Alter (Yüksekova haber Gazetesi/Yük-sekova), Ak›n Bodur (‹skenderun’un Sesi Gazete-si/‹skenderun), Serdar Akk›l›ç (‹skenderun’un Sesi Gazetesi),Umut Tarhan (Prestij Haber/Van), Ramazan Oktay (Özgür Si-irt/Siirt), Ercan Atay (Son söz Gazetesi/Batman), Burhan Ka-raduman (Sonsöz Gazetesi/Malatya), As›m Demirkök (GüneflGazetesi/Malatya), fiahiye Say (Samanda¤ Gazetesi/Hatay),Bahar Ifl›k (Samanda¤ Gazetesi/Hatay), Osman Tosun (GüneflGazetesi/Malatya), ‹rfan Aktan (Serbest/Ankara)

B‹A Koordinasyonu’ndan: Nadire Mater, Baran Gündo¤du,Erol Öndero¤lu, Hamza Aktan.

Sunufllar: Yurttafl Gazetecili¤i/Tan›m›, Eti¤i ve Uygulamalar›(Ö¤retim Görevlisi Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹le-tiflim Fakültesi), Yeni ‹letiflim Teknolojileri ve Habercilik Uy-gulamalar› (Nihat Hal›c›/B‹A), Savafl ve Çat›flma Bölgelerin-de Gazetecilik (Celal Bafllang›ç/Radikal Gazetesi), Araflt›rma-c› Gazetecilik (Celal Bafllang›ç/Radikal Gazetesi), Mizanpaj(Hakan Bayhan/Editör, Radikal Gazetesi) Gazete Foto¤rafç›l›-¤› (Özcan Yurdalan/Foto¤raf Vakf›), Bir Haber Medyas› Ola-rak Radyo (Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fa-kültesi), Türkiye’de Kamu Radyolar› ve Özel Radyolarda Ga-zetecilik (Rag›p Duran/Galatasaray Üniversitesi ‹letiflimFakültesi).

Kat›l›mc› Listesi

188 –