Balibar o BorneB o n i n e a uCopeaux o LecaS c ^ h n a p p e r

Dersimiz:Yurttaçhk

r E s i T Y A Y I N C I L I K

167

rûmiyE,DE rARiH ôënsriN4iVE YURTTA$LIK

Etienne COVEAUX

1i-,,Ln-Iïr"l {"i*tçit ya da daha iyisi kendi geçmiçinei:Tii;f:,:.?:,^::.tlngiçindeoném"u"aîr"" jo"tiyurttaçmegiriminde.b_urukbirti"L*ïçïË;;;".ËiyT"#

ôylekabuledilenatala-rf ai;za_eti"çC;;i'""retiytebiraidiyetdnyqyry geliçtirir' Birçok

"rt'"r"'.àï,'iiri' og"u,i*i kahia-manhk derslerinden oJuOal Ui, Utirti" fri tururlunmçtrr; buolgu Fransa için de ao!r"a"i"u F.;;;;"r" bir çoiu; kendi_lerine belletilmis olan if"*f i*"" O!."*USr"den belli bir alay_la sôz etseler bite, ôzeltikl";;ilfiË;emlerinde, bùvùkulusal mitoslann anrçfinlmasrr,rn ulrunïi, rol oynamaya de.-"-1T :Ttf:rini sap ramat g"r"t*ilàiio*"gro, Kôrf ez sa_vaçr (1991) srrasrnda, Fraisrz

".a.r"rr-iirurr"aî" tJr"J"",uçak pistlerini imha -ejmeye yônelik boÀlaUr (Durandal) ileftizelerin (Rorand)

"au"dtnirç ;Ë#;r'ionusunda kimsealaycr imâlarda bulunmaryçtrr'. ftirtly",au, okullarda oku_tulan bazr rarih kitapla ̂,ti ^*t,;iri,riia"t'tor,rt,, kitapla'ngiriç bôiùmlen, bu ko""au ofa"tiu"Iirnuyrcrdrr: ulusalduygu (nit]iyetçitik) rarihten griç "i*àk JJ.,rrrauarr,.Imdi, Tùrkiye,de- ôgretilËn, .dk;ù;;"ç"k tarihselanlatr, geniç ve so" aurË". a"-g"ri.,îiia.ru,nun içlerindeyalmzcabir ôie orarak yer.atarfi-ffi;kË ahfta bulunararçbirbirinden avrr bircok anratriin iiJâïîiri, orta Asya ra-rihi ve Anadôlu tarihi)

"tt"*tunÀ"Jr"î"yur,*"ttadrr. Biraidiyet duysusu uu d-1- !*.y.rf.dii";;"y"nunu bôytesi birtarihsel anlatrrun ùzerine oturtmak çok hâssas bir içtir.Her ùtkeds aynr.bir ki-mliÈi; içi"jJ,i""aiferini farkhçekilde belirleyen çeçitti aidiyef;;;fi;'sapramak mùm_

7 6 8 D e r s i m i z : Y u r t t a ç l t k

kùndûr: Fransa'da, "kôkenden Fransrzhk" nosyonu sonderece mu$laktrr ve Mùslûman Fransz, Arap Fransrz,SiyahiFransrz yurttaçl olunabilmektedif; bazen Alsace ya daBritanya'da rastlandrir gibi, Fransrzca konuçuimadr$ daolabilmektedir. Yaçamrn rastlantrlanna, ya da olaylara bailtolarak, kendini ôncelikle Fraîsrz,ya daAvrupah, ya da Arap(Kôrfez savafl srasrnda ôrneiin) hissetmek mùmkûndûr yada mûmkûn olmuçtur; bazr yakrn dônemlerde, bôIgesel kim-lik/ôzdeçlikler (Oksitanyah, Brôton, Alsace'h, Bask, vb;)yeniden canlandrrlmrçlardu. Bùtiin bunlar, yurttaç olmayr,yurttaçhk gôrevlerini yerine getirmeyi ve yurttaçhSa bafihhaklardan yararlanmayr engellememektedir.

Bununla birlikte, kendili$inden ortaya çrkan bu konum-lamçlar efitimde ve ôzellikle de tarih ô$retiminde bazr prob-lemler yaratlnaktadrrlar. Afrika'daki sômùrgelerin siyahi

çocuklarrna " atalartmrz Galyahlar"la ilgili dersin ezberletti-rilmiç olmasr, Fransa'da, gùnùmiizde bile srk srk sarakayaalrrirr. Bugùn, sômûrgeleçtirilmiç halklarrn, Afrikahlarrn,Araplarrn, Antillilerin çocuklan olan milyonlarca insan, kimidurumda kuçaklardan beri Fransa'da yagamaktadrlar; iste"sinler ya da istemesinler ve de Fransrz yurttaçl olsunlar ya daolmasrnlar, okul onlara Fransa'nln, atalarrmn topra$ ol-mayan bir topraflln tarihini ôftetmektedir. Bunun nedeni,tarihin, Fransa'da her zaman için Fransa tarihi olarak, yani

çok belirli bir toprapn tarihi olarakkavranmrç olmasrdrr.Fransa tarihi, srradanlaçtrrrldr$r çekliyle, sonunda

"Fransrzlar" diye adlandrnlan çeyi oluçturmuç olan halk-lann, Keltlerin, Gallo-Romenlerin, Franklarrn, Ger,menlerin,Normanlann, vb. kôkeniyle pek az ilgilenmektedir. Okul ki-taplarr, ya da geniç okur kitlesine yônelik kitaplar, bu halk-larrn baçka yerlerden geldiklerini, birlikte kaynaçarakkôkensel kimlik/ôzdeçliklerini kaybettiklerirri sôylemekleyetinirler. Adlarrm bir kralhia ve onun halkrna vermiç olanFranklarrn Germen kôkeni, hiçbir zaman, hattâ Fransrz-Alman dùçmanhfrmn en çiddetle yaçandrf'r dônem olanL870-7945 arasrnda bile, kimlik/ôzdeçlikten kaynaklanankarrçrkhklara yol açmamrçtrr. Bir kez daha yinelersek, ônem-li olan, ùstùnde Fransrzlarrn yaçadrir toprairn tarihidir. Bu,

Tûrk iye 'de Tar ih ôgre t im i ve yur t taç l tk 1 ,69

yurttaçhhn tammryla iliçki içine sokulmasr gc.reken biryônetimdir; r*":1.jl""t,qi.J.g_iç r,", bireyin _irkeolarak- Fransrz î::"t

sayrldrgr i,Çraktan kaynaklananhak"kr tercih etmiçtir: toprilç nJm tarihte hem de hukukta

Ïult:rrt'u*â"d" "" ^ r''- -iti^T"v, ^f

"rn ;";;Ëil;Problem Tùrkiye,de farkh çekilde ortaya konmaktadrr.Nitekim, 1,997_7s3i yrll".*à;; b';,*ù" rarihine deprl derûrk etnisinin tarihin" d;t;;;;iËii uir-"il;iî"hanla trsrmn ôgreritmesi tur"*, âàir*içtirlLuaot,, topraft nrngeçmiçi ayru zamanda yunanhl";; Ermenilerin de gec_miçi olduiundan,,bu topraÉrn .Jil;"; ;i;-;;;; r";r;;çrkarmak zordu. Bununlâ Uriritt",-rgâl',du hurrrlundrir vedaha sonraki yrltar içinde g"hùÉ ç""r.iiyf" Tùrk tarili an_

3.lt:t lc ôgedén kurulu ohàk Lul"*çtr", Mustafa Kemal veTùrkçûler rarafindan irt"""r,,-"t,it^iiîryur, geçmiç (bunaaile adrm verelim); antik; Seliukil"; O;*anh gôrùnùmlerialtrnda Anadolu topraËrmn gàç*igi fruhi"i aile); nihayet, birbaçka ulusu", a.aptà" Ëc^tçi;Ë'ï*tu*"r, geçmiç(kabullenilen aile). '----Y- vrqrr

. Tarihin bu çekildeki temsiliyeti çocuklanmn dikkatininù.ç farkJr coSrafi alana çekilm""i ,orrï"._u doiurmaktadrr:etnik geçmiç için v1ll"r"i d;;";içmesinden ônce,Orta Asya ve iran-Afgan.yaylasr; anuaËiu,nun kendisi; ni_lil"t,hem çoiunr"dlÉd;;-I;;;iiài, ,,"* de bir rùrksiyasal kuruluçunun (osmanh ir"fi."i"rr"$u) geçmiçiniItgl","9o:" !+adogu. ve.Kuzey &tk;, bu temsitiyetinavantajr Anadolu,nun

!u ûç alarirn t"riçïgr t";-il;Jrd":Etnik, dinsel ve Anadolud ;"C;i;; Irasrndaki senrez,Selçuklular tarafindan,, Xt. yfîyridaiurç"nuçtirilmiçtir. Bunedenle, tarihsel anlatrda sultan atpa"rstan, açrk bir çekilde,Arahirk,ùn ônceli olarak g.ôJrih"ff;,^l, rurtr"r",,ebedi)rurtlannr" vermiç olan kiçùir.

^_Jarihsel anlatr yalnrzca tarihi tamtmayr hedef almaaama aynr zamanda geçmiçle duygusal fii Uag y;r;nË;amaçlarn; bu fikir.""Àî yorr"rgul";;;; iu^ otrt kitapla'_run siriç bôlùmlerindu-ue1f "ui.

ç*ira""ifade "ti"iiil;.Dolayrsryla, aruçtrrilan geçmiçlerin irer biiinin payrna dùçen

1 7 0 D e r s i m i z : Y u r t t a € l 1 k

duygusalhk pap ile bunlar arasrnda nasrl bir açama-dùzenibulunduf,unu sorgulayabiliriz.

TOPRAK TEREKE VE çEHITLER

Bu soruya yarut vermeye çahçmak bir yôntern problemidoiurmaktadr: bu yiizden birbiriyle kesiçen birçôk yakla-çrmr seçip kullandrm: okul kitaplanndaki metinlerin, sôy-lemleri çôzûmleme yôntemleriyle uygunluk içinde incelen-mesi ve tarih kitaplarrndaki, kimlik/ôzdeçlif,in topografya-srnr belirlemeye imkân veren haritalarrn oluçturdu$uderginin [korpusl, yani en iyi,bir çekilde gôsterilmiç, ço*Llann belleiine, harita halinde, en iyi bir çekilde kazrnabile-cek olan alanlann incelenmesi. Bu yaklaçrmlarr birbirleriylekesiçtirerek ve daha baçka kaynaklarrn da yardrmryla, kim-lik/ôzdeçlik duygusunun kronolojik ve coirafi temelini be-lirlemek mùmkùndût'. Ama bu yaklaçrmr daha da kolaylaç-trmak iizere, ônce, okul kitaplarrmn dilinde tammlandrklançekliyle birkaç ana terimden sôz etmek isterim.

Yurttaçhk, ulus ve yurt nosyonlan, ilkokullarda okutu-ian sosyal bilgiler kitaplan ile Atatiirkçùtùk lcrtaplarndatammlanmrçlardu; ama bir yabancr açrsrndan karvamrhsr enzor nosyon olan yurt, hiç de kesin bir çekilde açrklanmçde$ildir: ocak anlarntnda, yerleçilen mekândrr ve kendiylàbirlikte Tûrklùiiin ôztinù de taçryan oldukça oynak

-bir

nosyondur. I Jlus @illet), dilsel (Tûrk dilil, tarihsel (,,Tùrkulusu"nun tarihi), kùlttirel bir birlikten ve ideal bir toplu-luktan kalkarak, Tùrk yurdunda yaçayan insanlarrn bùùnûolarak tammlanmrçtr. Ulus ile yurt arasrndaki birlik, ôrlâdet ve inanç birlifinden kaynaklanmaktadr: ,,inançlar, ku-rallarryla, bayr.amlarryla, kriltrirùmiize rengini ve zenginli$-ni verirler". "Ideal birlik" çôyle tanrmlanmrçtrr: "Hedefimizba$msrz yaçamak, yiilcselmek ve ileri gitmektir; hedefimizherkese barrç içinde yaçama imkâm sa$lllllllllllllllllamak ve ulusalkùlttirûmùzù çaldaç uygarhk diizeyine yûkseltmektir,,.

Atattirk'ten ahntrlanan himcelerden oluçturulmuç veRenan'rn etkisinin hissedildigi bu temelden itibaren, birtoprakla ôzdeçleçme problemi gùnderne gelmektedir;

Ti irk iye,de Tarih ôgret imi ve yurt taçlrk 171.

nitekim, millet'inatala' çeçitrt dezttetrer kurmuç kiçiler olarakbetimlenmiçrir ve tarih dersleri, b;;i"; kôkensel bir ocak_tan (anayurf) kalkarak ç-eçirli yurtfai içinde aagrfa*farrrugôstermektedir. Bu. koçuflàr alÉnda, arrâaot,r,auîA yil;;Anadolu ocafrmn ôzellili nerede tatmattaar. ?

- Tek kimlik/ôzdeçlik için birden çok tonrakPrmdi, kimlik/ôzdeçlik sôyleminin topàgrafisi adrnr verdi_$m çeyden, okul kitaprarindaki taiÀ'iaritaran dergisininincelenmesi sayesinde belirlenmiç otun.r" bu haritalar bûttinAvrasya ile kuzey Afrika,yr kapsadrgrna gôre,, coÉrafi alan-lT*Il *'n yayrlmrçtrgyr" uàrrjï[æ"' ç"ya",iô;;;soz açmamn zamanr geldi.

ï:TriJ edilmiç olàn alanlar dôrr kategoriye ayrrlabilir.Birincisi, haritalarda en srk .urttu.,un i"mâU oiuçturaugugônilen-(derginin Vo1.0'u) Anadolu,yu Àe.kuz alan bir diziçember halinde ortaya çrkmaktadrr ve tif tarihsel dônem içinkullamlmrçtrr: Anaâolu halklarrna purfàt ve deierli atalarkazandrrdrsr bailamda, Helenik çàf-0"."r, antik dônem(Hi titler, LùyatrËr, F:tqyî1";i;èài.r?r"brtaça gr (xr. ve xrr.yizyrTlar), yani, Anadol,,da ikinci ti, yqt bulansTùrklerinnihai ve kesin yerleçimlerinin kutsjt-ac;n"*i, rrih;y";;Iïky."

Cumhuriyeti,ni dogura; *;;-R"rmî sôylem bu ùctarihsel dônemi Anadotu,disiyasal Ui, Ui.figi" ;;iilË;inin gôrûldùsû dônemrer olarak sunmaktadir, uî, aa,'t'.Jriba$lamrnda oldukça çùphetidir.. Anadolu çevresindéki, bir ilk çember, ,,birinci OsmanlrImparatorluiu"nun çerçevesi olan Balkan-Anadolu ikitisinitemsil etmektedir; Tùrk tarihi içinde Balkan olg.,rr,rrr,rr,.;r,u_mi$ vurgulamakta ve ,,Avrupa,nrn

ùzerîne irÀ;Ty,hty"ù- vurmuç,, olmanrn kivancrnr gôstermektedir.Bqlkanlar, bûtrin ôtekilere kryasla

_impurÀrLgrrn fazlasrylaîTril edilmiç bir bôlgesiâir,, huritular, Osmanhnrn bubôlgerlen çekiliçini fetihten de daha ,*fiifu ',ru uyrrr,t t, ùi.çekilde resmetmektedirler ve derginin hiçbir haritasrndaOsmanlmrn Arap eyaletlerinden gËuiiçi"iri-"ili;ï;i"gôsterilmemektedir, zira bunlann àaha àz ônemli ofauUjn,her hirlù çrkta kolektif bellekte daha az travma yaratmrs

7 7 2 D e r s i m i z : Y u r t t a ç | t k

oldufu dùçùnùlmektedir. ikinci çember olanca geniçli$iiçindeki Osmanh lmparatorluSu'dur; haritalar Italya'danBa{dat'a uzanân, çoiu kez en uzak eyaletleri (Cezayir,Arabistan'rn gûneyi) bir yana brrakan bir uzamr çerçevele-mektedirler. Anadolu'nun az çok merkezde yer aldrir buharita kategorisi, haritalann ùçte birinden biraz fazlasrnroluçturmaktadrr.

brU Àrf";"rn merke, olduiu ikinci kategori, koni biçi-mindeki bir yansrtma içinde Aarasya'yt çerçevelemektedir;kôçegenlerin kesiçti$i noktada Altay daglan, kôkensel an-latrlarrn mekâm bulunmaktadrr. Bu haritalar iizerinde aymzamanda da bùyùk Asya imparatorluklarr temsil edilmiçtir(Hunlar, Cengiz Han'rn Moiollan, Gôktûrkler, Uygurlar).Haritalar kesinlikten uzaktrr ve ilkel Tùrk federasyonlarrmntemsiliyetini çiçirme e$ilimi taçrmaktadrlar. Ancak buradaharitalar, tarihsel olmaktan çok hemen hemen simgesel biriçeri$e sahiptirler, zirabu kategori, Anadolu'yla birlikte birbaçka kutsal topra$, kôkensel oca{t (anayurf) temsil etmek-tedir. Asya'da yoiunlaçan bu kategori, haritalarrn yaklaçrk% 1 5'.ini oluçturmakta drr.

Uçùnct kategori (derginin Vo25'i), Asya'mn, hem'Anadolu'ya hem de Orta Asya'ya kryasla periferide kalanuzamlanm bir araya getirmektedir. Bir ilk alt-grup Yunanis-tan'dan Hindistan'a uzanmaktadrr. Bu haritalar islâm'r veTùrk kûltiirûnû ta Hindistan'a (Babrir Çah imparatorlugu)yaymry olan o Ortaçaf imparatorluklarrnrn, gerçek ya dasavlanmry Tùrklûklerini gôsterirlerken, bir ikinci alt-grup daCebelitar*'tan Indùs rma{tna kadar uzanan bir uzam içindeislâm'rn yayrhçrm çerçerrèlemektedfu.

Nihayet, bir dôrdùnct kategori (haritalarn 7o21.'i)Aurupa'yt temsil etmektedir.

Okuldaki haritasal sôylemin etkili olmasr koçuluyla,Tùrklerin co[rafi bilinci boylece Afrika ve Avrasya'yr kap-sayan bir krtasal uzama yayrlmakta ve ancak Japonya,Hindiçin ve Aça[r Sahra Afrika'srm drçarrda brrakmaktadrr.Bu temsiliyet, Azerbaycan, Ermenistan ya da iran'o gibi, çokbelirgin bir topraia sailamca bailanmrç, ôteki komçu tem-siliyetlerle srkr bir çekilde kontrast içindedir. Bu ûç durumda

Tt i rk iye ,de Tar ih ôpre t im i ve yur t taç l tk 173

da, kimlik/ôzdeçlik kazandrncr duygu, basit bir topraksaltemsiliyet taraf ind an istikrar lruruiAitÂektedir.OSrencilerin kitaplarda gôrùp okuduklan ve ôfretmen_ler tarafindat yo*miuoan Ëaritâhr, iità ourut r,ïilrtifi"alamnr, Tûrk halkr tarairndan tat eaifmig olan uzamlan tem_sil etmektedir, atalann Anadolu,ya yerlËçmeleri bu serùveniçinde yalnrzca bir bôlûmù'ollçturmaktadrr.

Çocuktarafindan anlaçrknamrç olmasrrun ya du tur*uçrtt-rp1i"kafa karrçtrrmaslnln bir yana brrat<itacat< olmasr,h;1i""â;;Tùrk tarih haritacrLËrnrn ti*titl,;ra"çfigin oluçumund,amuhtemelenbir etkisibulunmaktadrr. "

Bu etki, kendini uzam içinde belirlemenin zorluiundan,Tùrklere ôzgù aiam drinya içinde gurç"fbi, çekilde konum_landrrmanrn zorluÉundan ,oË T.i.k"u]u'* il" dùrryur,rn bùyùkbir krsmrnr aynrlaç"trrmat ""."tiyfu "i".ii,

Ui, sadeleçtirme_ye yônelmiç ormaktan kay-naklanabilir, kaldr ki, ti*r y"i"r_lar, Trirklerin gerçek1eçtirâi[i çok,uyriul" siyasal oluçumunbelirleyici vasfinrn dùnya "!"ir-,"rrfig

Àkri ofaugu ûzerindedurmaktadrrlar. Ama yetenekli, açrî zihinli ve nitelikli birgqetim gôren bir çocuk için, temsil edilmiç olan alanlannbolluSu, akrlcrlaçtrrilmrçbir krvancr" tuy"ug, olabilir ve onaùlkesini, Tùrkiye,yi, U:T,I3 yônelik uguii. yof"uluiun vançnoktasr gibi duyumsatabilir.

Aidiyetlerin açama-dùzeniMuhtemelen bir benzeri bulunmay an, uatan _ anaaatan _ yurt- millet ve de basm tarafindan kullanian, atayurtr, ynwuaatan ("Kuzey krbns,Tûrk Cumftsliyeti,ni ifaaË eden)] ;";_l:u::o

gibi daha baçka temet terimlJrinfokluluyla d;h" j"karmaçrklaçan bu topraksal temsiliyetlerin bîittinti içlnde,halihazrrdaki Tùrkiyé,nin, Anadolu,ru., y".irrin hangisi ol_dufu nasrt belirlenecekt\, rù*iye-èi*irriyrti, Tiirlcistan,!ii1( Çumnyriy etleri, Tiirk DùnyanTe Drytùnklerden birbirinebaih bir çekilde sôz edilirker,l kurrçrklrk iasrl engellenecek_tir? Degiçik birkaç yaklaçrm, aidiyetlerin açama_dùzenininaçrk bir biçimde ênad.oly iehine kurulmuç olduiunu fark et_memize imkân verecektir.

L 7 4 D e r s i m i z : . Y u r t t a ç l r k

iyelik ekinin kullanrhçr: yurttaçlar cemaatiYakrn tarihli bir sosyal bilgiler kitabrnda, birinci çoiul çahrsolarak kullamlan bûti$ iyelik eklerinin (-miz) dôktimûnûçrkardrm; varsayrmrm, bu eklerirç_ yani bir ortak terekefikrinin kitabrn yazartna, mensubu olduiu kuruma ve bùtiinpotansiyel okurlara, Ttirk çocuklarrna, ortak olduiu sonucu

çrkaran bôylesi bir dilsel formun kullamlmasrmn ônemli birgôsterge oluçturabilecefiydi. Her tiirlù çrkta deierlendiricibir kiptik sôz konusudur, zira yazar kendi sôylemine dahilolmakta ve iyelik formunu her kullançrnda, bir cemaatyaratmaktadrr.

Dôkûmùn sonuçlan ilginçtir. Toplam olarak, "-miz" iye-lik formunda kullanrlmç olan 196 ôie saptadrm. Colrafyayagiriç derslerinde srkhkla kullarulan ('bizim snrthmrz",'biz-im mahallemiz", vb) ve çocu$un en yakrn çevresini il-gilendiren terimleri bir yana brakahm, yalnwca, cofrafyaderslerinde iyelik ekinin doSal ôfeleri(ormanlar, gôller, deniz-Ier, kryilar, vb.), idari olanlarr (srnilar, bôlgeler) ya daekonomik nitelik taçryanlarr (çehirler, ticaret) gôstermekùzere srkhkla kullamlmasr yoluyla, y,urttaçlar tarafindanoluçturulmuç bùttine kolektif olarak ait varhklara sahip bircemaatin oluçtufrunu saptayahm; sarunm, kùçlik yaçtakiçocuklar için hazrrlanmrç Fransrz okul kitaplarrnda daoldukça srk bir çekilde kullarulan bir yôntemdir bu.

Cemaat frkti. 42 tane nosyonda ortaya çrkmaktadu vebunlar arasrndan "miz" formuiçinde en srkhkla (beç kez ya-da daha çok) amlanlarr çunlardrr: arkadaçlar (5 kez), dedeler(5), iliçkiler (5), yaçayq (5), hayat (7), toprak (9), kamçu (10), ata-lar (1,3). Bir deieri gôsteren terimler arasrnda, iyelik formualtrnda beç kezden daha çok sayrda gôrtilenler milli kùltùr (6kez), tarih (12) ve gt)reo ya da gôraier'dir ('l.4kez).

Sôylediklerimiz açrsrndan en ônemli olan çeye gelelim:23 terim ya da deyim, vatan nosyonuyla ilgilidir; bunlarrn

çofu (17 tanesi) ancak bir ya da iki kez iyelik formu içindebelirmektedir; bunlar çunlardrr: aslcer, ba$tmazhk, bayrak, bir-Iik, cumhuriyet, dealet, kuaaet, Mehmetçik, milli birlik, milliuarltk, ordu, sancak, Tilrkiye. En srk rastlananlar, onu kuranolayr, onun toprairm, kurumlanm ve yurttaglarrnr içermek

Ttirk iye'de Tarih ôgret imi ve yurt tagl tk 175

suretiyle bir ulusal cemaati tarumlamaktadrlar: dælet (Skez), Milli Miicadele ya da Kurtuluç Saztay (7), miltet (7), aatan(1"4), anayasa (29), illke (50) ve ôzellikle de yurt (Z3ilkez).

Bu sonuncu terimin, deolet, iilke, millet, oatan, ya dasadece Tiirkiye gibi daha kolayhkla tammlanabilecek sôzctik-lere kryasla muazam ùstùnlù[ù, bir Fransrz gôzlemciaçrsrndan problem yaratmaktadr, zirabu,,ocak,, kategorisi,Fransa'da, bu baflam içinde mevcut defildir; Fransrz zih-niyetim içinde (ama yananlamlar [connotationsl bir Ttirk içinde aym mrdrr acaba?) sôzctik bana, srsrnak fikrini, dinlenipsoluklamlary buluçulan, yeniden gûç toplanan bir yer fikr.lniamçtrrryor; karçr durulmaz bir çekilde ve siyasal tarihin alanriçinde, Siyonist dtiçùncenin "ulusal ocak,, fikrini ançhrryor.Daha da dikkat çekici olanr, o iyelik formu içinde yurdumuzçeklindeki kullanrmrn neredeyse baçat niteligidir. Terimhiçbir ikircikliie yer vermeksizin Ttirkiye,yi içaret etmekte-dir: Orta Asya ise Tùrklein anayurdu ya da itk yurdu deyirn-!91iyle gôsterilmigtir, ama hiçbir zaman anayuidumuz ya d.ailk yurdumuz g4bibir terimle deii! buradan açrk bir çékildeçu sonuç çrkmaktadrr ki, bu anayurt, bizler olmayan baçkaTûrklerin oturdulu yerdir; dolayrsryla bir Tùk ôtekilifivardrr. Yine de, ne ulus ne de vatan olanyurt, yalruzca dÇgusalhkla ytiklû mekânlan gôstermektedir: Asya,mn derin-likleri, kôkenlerin dtiçlenen topra!-r, Tiirk annmqhlrmnûlkûsel mekâmdrr ve Tùrkiye de, Tùrklerin X. yùzyrldanberi "ebedi", gerçek yurdudur.

$ehitlerTrpkr ôteki yaklaçrm ôrnekleri gibi, son on yrlm okul kitapla-n içinde, ôlùlerin hangi sôzcûklerle belirtildiklerini araçtr-drm (ôldù, hayahru kaybetti, zsefat, çehit, vb.)". Çehit terimininpaylaçtrrrhç tarzr pek çok yônden ôfretici olmaktadrr.Sôzcùk ister kôkendeki dinsel anlamr içinde, ister daha genelbir anlam içinde kullamlmrg olsurç her zaman bir àavauiruna ôlmeyi anlatmaktadrr; kullanrhç biçimi elbetteyazalrn da hangi kampta yer aldr$rm gôstermektedtr, zirabir dùgman asla çehit sôzcù$ûyte nitelenmemektedir; ni-hayet sôzcùiûn kullamlçr, kôkendeki anlam nedeniyle, an-

1 7 6 D e r s i m i z : Y u r t t a ç l r k

latrya bir kutsalhk nosyonunu buyur etmektedir. Dôkùmtnsonuçlan çarprcrdr: "çehit" sôzcûfiùnùn sistemli bir çekildekullanrldrfr yalnzca iki olay vardrr: Islâm'rn kutsal tarihiniilgilendiren Bedir savaçr, ve Anadolu (heniiz curnhuriyet ol-mayan) topra$mn savunulmasryla ilgili Çanakkale muhare-Uesi. nOytlceJ kutsalhk, Tûrk ânhtrsr içinde, islâm'rn ilkdônemleri ile gelecekteki Tùrkiye Cumhuriyeti topraklarrmnsavunulmasrna aynlmrçtr. Ôzgûrlùie kavuçmasr, adanmrç-h$, atalarrn kan dôkmesini gerektirmiç olduf,u için, butoprairn kutsa'hk taçrdrf,rnr sôyleyebiliriz. Tarihsel anlatrdabaçkaca hiçbir toprak aym ayncahktan yararlanmamaktadtr.

Ç4nakkale muharebelerinin anlatrsr, tarihsel olmaktan

çok vatansever bir riasrf iaçrmakta ve olay, tehdidin ciddili$iolgusundan çok, oaç oyuncusu Mustafa Kemal oldu$u ve butoprak Kemalist cumhuriyet haline gelmekte bulunduf,u içinôzellikle dramatikleçtirilmiçtir (1878'de dolu ailnyetlerininelden çrkmasrna yol açan Rus tehdidi aym dramatikleçtirme-ye konu olmamaktadr): Çanakkale, esasen Kemalist tavrtntit purçutt olmaktadrr. .Bedir'den Çanakkaie'ye, aynlsozctiitin kullamlmasryla, islâm tarihiyle bir ôzdeçleçme vekronolojik zincirin ôteki ucunda da,laik cumhuriyetin kut-samçrnl bulmaktayrz: halihazudaki Tûrk kimlik/ôzdeçliËinin, belki de, sonuçta bafdaçrrhir mùmkùn olmayan ikiôgesini.

Amblem-ha rita, b ay r ak-haritaNihayet, daha gôstergebilimsel [semiyolojik] bir alandanbaktrkta, Tùrkiye haritasrmn yalnrzcabir haritadan ibaret ol-madr$rm saptamak mùmkùndûr; ùlkenin simgesi haline gel-miçtir ve bayrakla aymlaçma e[ilimi gôstermektedir. Ulkeyisimgeleyen kartografik imge olarak, belli bir ôlçùde,Fransa'ntn kartografik biçimi gôsterirken sonunda iilkeninikinci adr haline gelen -Altrgen- ve yarattr[r bir sfatla,altryen sfatryla, salthkla Fransa'ya ôzgv bir fenomeni -bir

altrgen sorunu, altrgen Fransrzcasr- anlatmaya yarayanalhgenle yaçanana benzer bir fenomen sôz konusudur.Tùrkiye ile Fransa'mn, bùyùk ôlçùde kryrlarla çevrilmiç ol-mak gibi basit bir nedenden ôhirû, cofrafi biçimleri, siyasal

Tûrkiye'de Tarih ôgret imi ve yurt taçl tk 177

srmrlarl gôstermeyen bir genel harita ûzerinde bilekolayhkla tamnabilen ûlkeler olmak gibi bir ortak yanlanvardrr: Isviçreliler, Macarlar, Mo$ollar bu çansa sahipdefillerdir. Ûlkenin biçimi bir haritâ Uzerinde tamnmasrmkolaylagtrran bir ô$e olunca, bunun tilkenin bir imgesi halinegelmlç olmasr da olalandr. Ne var ki, bayrakla kaynaçmasrFransa'da ancak çok ender gôrûlen bir fenomendir. Bayra!Tùrkiye'nin gôstergebilimsel eweni içinde muhtemelen çok{3ha bùyùk bir yer içgal etmektedir; ôzellikle de e$itimde(okullardaki bayrak tôreni -ki bu, Fransa,da yoktu{bayra-Sn okuma kitaplannda çok srkhkla yer almasr) ve biikaçyrldan beri de, bir yabancr açrsrndan lazlasrylaçarprcr bir çeyolarak" gûnltik basrnda ona verilen ônem nedenivle. Okumâkitaplannda, oldukça srk bir çekilde ve on 5tiiardan berlaym imge tizerinde harita ile bayrairn ve h.attâ bu iki ôfeninbir asker resmiyle birlegtirildiii gôzlenmektedir. CJ$rafiimge ile ulusal simgenin kaynaçmasr olan bayrak-haritànrruokuma kitaplarrnda 1985'e doi"ru belirdif,-ini saptadrm. O za-mandan beri, imge çabucak yaygrnlaçtr ve Ttirk siyasalgôstergebiliminin ôncelikli bir ôSesi, gùndelik gôstergebilimsel manzaramn bir ôiesi haline geldi. ûkenin biçimikrrmrzryà boyanrp tizerinà ayytldtz bas"rlarak, topraf,rn tlm-siliyeti ile vatamn temsiliyeti arasrndaki kafa karrçrkh$tamamlanmaktadrr.

Kutsal bir toprak, AnadoluTopraklarrn açamah-dùzeni içinde Anadolu,nun içgal ettilionur mevkil gùnùmùzdeki bir Tûrk yurttaçr için dof,aldu.Yine de, tarihsel bilincin dayanmakta olduiu cofrafi alamnbûyrik yayrlmrçhf,r gôz ônûne almdrkta, bunun akrlcrlaçtrnl-masr gerekmektedir; Anadolu ile ôteki topraklar arasrndakifarkhhk, bana, kendini adama fikri ùzerinde, imparatorlu-iun yrkrhçrndan sonraki nihai Tùrk kalesi olarak korunmasrve kurulmasr için gereken çok sayrda ôlùnùn yaptrfr çeyolan kendini adama ùzerinde temellendirilmiç gibi geliyoi.Çanakkale muharebeleri (1915), Malazgirt muharebesiyle(1077) birlikte, Tùrklerin vatantm kanla kurmuç olan kutsalolaylar dizesine aittir. Yazarlar, kendini adamamn nasrl a$rr

1 7 8 D e r s i m i z : Y u r t t a a l r k

'bir bedel olduiu iizerinde diretmek suretiyle, bu muharebe-lerin anlatrsrm ôzel bir olay haline getirmektedirler. Ôden-miç olan bedel, yani çok sayrdaki ôhiler, çocuklara, çok pa-hahya kazamlmrç bir mirasr koruma, onun sorumlululunutaçrma ve ona mùteçekkir olma gôrevini vermektedir.Malazgirfte ve 1453 yrhnda, Konstantinopolis'in surlan di-binde de aym gekilde kan dôktilmiiçtùir, ama okul anlatrsrn-da buna deiinilmemektedir; Çanakkale'de, toprafl,rn birtehdide karçr savunulmasr sôz konusuydu. Bu yrizdendir ki,kan ve kendini adama temasL esasen cumhuriyetçi rejimide$il de topra$r ilgilendiren bu olay için bunca ônemlidir.Dôkùlen kanlarrn ançtrnlmasr, onlarla yoSrulmuç olantopra$a ve rengiyle de, bayrafa gônderme yapmaktadu'..Nihayet, Kemalist tawrn (destan) baçlangrcr sôz konusudur,bu da, anlatr içindeki duygusalhf,r daha fazla gûçlendirençeydir.

Aidiyetlerin açamah-dtizeni açrk gibidir: Anadolu -Tùr-kiye-, yurttaçhf,rn ôzel ve ayncahkh topraf.rdrr. Bununla bir-likte, tarih ve yurttaçhk bilgisi derslerinde, cumhuriyetintoprafr olan Anadolu'ya atfedilmiç ônem, Anadolu tarihininboçluk ve eksikler içeriçiyle kontrast olugturmaktadn; butarih, gerçekten de budanmrçhr ve Tùrk çocuklarr, Ttirkyurttaçlan tarafindan .algrlanmasr, ancak eksik bir çekildemùmkûnd1ir. Anadolu tarihinin bin yrla yayrlmrç bir ôiesiolan Bizans ve bu topraSrn neredeyse ammsanmayacakkadar eskilere giden bir vasfinr oluçturan Ermeni ôiesi, okulanlatrsr içinde hemen hemen ti.imûyle drçlanmrçtrr. Haçh se-ferlerinin Latin devletleri gibi baçka tarihsel ôleler de aymçekilde bu anlatrda eksiktirler, oysa ki, bunlar bugùnkùTùrkiyefnin topralrnr ilgilendirmektedirler (ôzellikle de,Krbrrs'rn sôzûnû bile etmeksizirç Antep ve Antakya bôlgèle-rini). Krsaca sôylemek gerekirse, Anadolu tarihindeki Hris-tiyan ôieler anlatrdan çrkarrlmçlardrr.

Burada yalnrzca tarih-yazrmcilria ôzgù bir yaklaçrm sôzkonusu deiildir; bu sorun aynr zamanda da aidiyet duygu-suna, kolektif belle$e ve son kertede de Tùrk yurttaçh$r nos-yonuna dokunmaktadrr; nitekim, yurttaçlann geçmiçi Huis-tiyan olmayan bir geçmiç gibi tammlandr$mda, bu ùlkede

Tt i rk iye 'de Tar ih ô! ret imi ve yur t tas l tk 179

y:ç3I1". Hrristiyantaru ..d1 Tùrk ya da Tûrk yurttaçrniteliiinin verilmesi zor gôrûnmekredirÉ. Tarihser Hi;;tty";

ô$enin ûsttinùn ôrtrilmàsi, ancak ve karçrt biçimde, TùkkimTk/ôzdeçliffnin ôncelikle ve yalmzca Mùsltiman olarakalgrlanmasrm kolaylai.. rlabilir.

BiR vURTTASLTK oKULU ciBi coRûLEN TARÎH

Geleljm, yurttaçrn formasyonu içinde, tarihin oynadrsr veresmî yônergelerde,_bazr okul kitâplarrmn giriç bôlùmËrin_de ve Atattirkçùltik kitaplannda açrkça baçvurulan role.

Okul kitaplannrn giriç bôlùmieri

.gkïlkitaplanmn bir giriç.bôlùmûyle baçlamasr gôrece yakrnbir dônemden (seksenli yrllann oriasr) fËri girrûËr, bir;ygu_lamadrr ve bu bôltimlerdeki genel sôylemÀ amacr, ôàr#;_lere tarihiry yônremlerini"

"Ë topt-.rÂ-içi"a*i rolûntin ne

9_ldugunu açrklamaktr.,Bu son rroktu, "çri.Ui,

gekilde ideofo_i*:t:tik t-agryan serimlemelere yol vennekteâir; b,rr,rrr, àu,1980'deki htiktimet-darbesini irl"y"n ve,,yeni_ke mahzmidiye nitelendirilebilecek olan hareketre ve ôzeilikle de,ùlkenin.gûneydo$"usunda, pKK ile Ttirk ord.usu arasrndakisavaçrn baçlangrcryla_ ba$lantrlandrnlmasr gerekmektedir.

Bu dôneme ait okul kitaplarrnrn $iriçlOltimlerinde se_rimlenen bûtrin nosyonlar,. iarihrn ofretilmesini yil;;çi,k

sorunuyla doirudan bir iliçki içine "sokmaktadrriar.

Kimiyjt?rJ*:çocu$a, atalann kam pâhasrna kazanrlmrç olduguôlçùde daha btyùk de_$.er taçryan bir mirasa satrip fir aLikuçaSrn-için{e yer aldrgr duygusunu vermesi beklenen ta_rihsel bilinç fikrini buyur etmektedirler. Zamansalh$rn ôtekiyônùnde ise, çocuk, aynr çekilde, kendini gelecek Ërç"Uur_dan da sorumlu hissetmek zorundad.rr ve bu fikir onlarkarçrsrndaki gôrevini

-ya da sorumluh+iunu ançtrran sôz_cùklerle somutlaçtrnlmrçtr (gôreo, so"rumtuluki. Tarihin,topluma

.kgt!1bi gôrev gibi klavranmak suretiyle incelen_mesi fikri 1931'den itibaren ortaya çrkar16; ama çocuSun, enfiçùk yaçrndan itibaren, kendisiyte cizdeçleçmey" y?;;itiidi$i toplum, ulus (millet) - vata fuatan)'_ iltk", fyirrt-,itt r,

rr. 1 8 0 D e r s i m i z : y u r t t a ç l t k

Tùrktye) bùti.inû tarafindan oluçturulduiu içirç bir çr1prda,tarih ôlrenmenin tiimûyle bir vatansevàrhkgôrevi LÉugufikrine vanlmaktadrr.

imparatorlulun son dônemindeki askerî felaketlerleôrselenmig olan Tùrklûk gururu, AtatiirKùn devasa çabasrsayesinde

3" ryk yeniden sailanmrçtr. Ama bu gu*", feSOdolaylarrnda, Tùrk-karçrh bii genel kriçùmseme "hareketiyleyeniden mùcadele etmek zorunda kalàr: Ermeniler, ,,beile_

Sin uyamçI" slraslnda, ùstelik çiddete baçvurmalarrnaragmen, biittin dûnyada gùçlù bir .sempati iopladrlar vebunu, Tùrkiye'nin yetmiçlive seksenli yrllardaki kesinlikleolumsuz gôrùntûsù (ardarda gelen htiktimet darbeleri,baskr,

l!9.-"": u)rS-ufam1) Miinight Express lGeceyansiEkspresil filminin etkisi altrnda olduf,u ôlçtide daha bir ko_llfl*la baçardrlar. Dolayrsryla, 1 930,àa oHugu kadar l. 985,edoiru da, halk arasrnda, Tùrk olmamn gururunu onarmakzorunluluk taçryordu.

- - Gururun dayanabileceSi ya da dayanmak zorundaolduiu temeller, tarih anratrsr içindeki birÉç anahtar-sôzcùktarafindan tastamam tammlanmçlardrr: Tûrk kùlti.irùnûnesfi bi1 geçmiç içinde kôk salmrçlgr- (Hikliilùk), atalannyihtirûnù taçryan co$rafi alarun dàvasah$r (geniçIik) ve'.!:i?ry!r."

*1cùiû ile tammlanan, Ttirk ve drinya"arasrndakiiliçki kip-i']bu temel fikir Tùrk ulusunun, uygarhk, insanhk,Islâm gibi daha geniç bùttinler içindeki y""i"'l tanrmlamayayaramaktadrr.

.. - Ofuk geçmiçin çok eskilere dayandr[r fikri brinci gururôgesidir: ulusal bilinç ve Tûrklùk bilinài tarihsel biliîçtenkaynaklanmak zorundadrrlar. Ortak geçmiç nedeni le,-h:lk"1 "aym kandan,,drrrs, okul kitaplairndaki sôz ediimebiçiminin srkhkla kùrhirel kôkleçme (ibk), sahicilik (ôz),ben-zeçme (ayru) hkirlerinin aruçû'lmasryla belirginleçti pi, aynrbir tulusal kùlttire,, katrlmaktadrr; îlusal Uitir,"Ë !iiri"",o-da, gurur nesnesi ve uyumu (beraberlik) bir arada tuîan çeyolmaktadrr.

, ..D9vas-ahk-fikri (geniçlik, yayrlmrçhk) birtakrm formûller

lSnn-de srk srk ortaya çrkmaktadrr, ,âdriyafik,ten Çin sed_

dine kadar" bunlardan en gûncelidir, ama daha baçkatar, àa

Ti i rk iye 'de Tar ih ôgret imi ve 181

vardrr. Haritalann da gôsterdigi gibi, Tùrk tarihi, son sahnemekâm Anadotu ofan, hemen"Ë*;; bi, dii"t; ;;rr-r"î*Tarihin bu temsiliyetinde, f.,iri-tJrr. bùyùk bir roloynadrklan anlaçrlmâktadrr.

, ,\ihayet, gurur,- devlet nosyonundan gelmek zorun_31dI, zira çaËlar boyunca a"irf"ti", kurma konusundaTùrklere ôzel bir yutt rrrtit

"if"aif".,"i,"dir: ,,yeryiizùnde

hiçbir utus Tûrkler Ladar çrk à;;;'k;;amçt1r,,,,. Bu fikirsaplantrh bir çekilde *"rrôtt.r, ""

f,"ttâ, TrirHàrin ËG;;ki bùtrin siyasal inçalarrmn _t" à;;;"y*iç gibi sunulan_lann- devlét ya da imparatoiluk olaiak nftelendifi, haritabaçhklarrnd" Éil" o.tayu çrkmaktadrr.Avrupa,mn, Osmânh-impu.",or1,rg.r,nun son dônemlerisuasrndaki Tùrk_karçrtr propagandasi ve birbirini izleyenaskerîfelakerler ôylesine ti, il"ii"r"i"r

"c*rç* ki,î;iËsi saldrnlara karsi vatanseirur rryurriklrâ* ËËô;;ff;,iË;

lY"il_."AtimdË yer bulmas"'hâiâ ;T;"n sonucu otmak_radrr. Nirekim, taiihin bilinm'esiîeiîurt" bu saldrnlarayamt verecek imkânr w.erse, gerektir. Tûrkiye,ye g"f "o

hrÀiller bile bunu fark eaeuim"tie-d-irË ffitt çrurrr, birçofu, iç-lerinde, Trirkiye,nin gôrûnrtisùyl"_ rijrfîù" raygr taçrmakta,l-",|d

tl::ry U.* SgUit"* toru*ur. .7" iylleç tirmekle gôrevlisaymaktadrrlar. Tarihi tilme gôrevi ni^-iianmat ) karçrsmda,onu "tanûmak'rn, tamamlayrc"r girr"Jy", almaktadr. Amauyarukhk burada kalmamâk ,à'*r,auârr. Tarihin aynr za_manda bir de ulusal sai,unma rolù vardrr zita o,,d.ùçman_lannr iyi ranlmaya,, imkân ""ri;.

Tili; ister gerçek, isterimgesel .ot,r-n, â.ilm3t tL anrçtrrrlmasr, grubu bir aradatutmaya imkân vermektedir.

Nihayet, ulusal timf]\/Ozaeçli$in kurucusu MustafaKemal olduiundan, .tarihi^.;gr""ii- "à*nluluiunun enùshin dogrulamasr Uizzat-ata"tiirùie ylLaktadrr.,,Tarihiyazmak onu yapmak l-<a{ar onemtia'/'ôzdeyiçi srk srkyinelenmektedir;-Atahirk,ùn tarihTarii,

"turrrnaaki kiçiselgiriçimleri (,,tarih tez\eri,., fiirtc faiin-rc)rumu), tarihin ulusiçin taçrdrsr ônemin karutr orarak u*çtJ*uttadrrlar. sonucola rak, çu ç ekitd e tas a rta nmrç kt;ù;;ililk;Ë;;d:sôz konusudur: Atatùrt gûicrii'bl; iàril ïili""ine sahipti;

Yu tt ta çl r k

I 8 2 D e r s i m i z : Y u t t t a ç l 1 k

bunun saygsinde, Atattirk Tûrkiye'yi kurtardr; ônemlerinianlamrç olduiu için, Atattirk tarih araçtrmalarrm destekledi;tarih Atattirk'ù tanrmaya imkân verir. AtattirlCiin kendisininamçtrrrlmasr, bir kesin kamt içlevi gôrmektedir: tarihebùyiikbir ônem atfetmiç oknasr bile tarihi ôirenmek için bir ne-dendir.

L980'li yrllarrn sonundan beri, okul kitaplart, kemalistcumhuriyetin, Atatùrk portresi, istiklal Marçt'nrn metni,bayrak, AtatiirlCiin gençlife hitabesi, cumhuriyetin haritasrv e Ô gretmen Marçt' ndanolugan simgeler dtizeneSni içermekmecburiyetindedirler. Bu simgeierin hepsi de birbirlerinegônderme yapmaktadrrlar. Ulusal ezgi, slr,f. adryla bile tarih-sel bir olaya, Kurtuluç savaçma gônderme yapmakta, her

iocuktan, srkça kullanian "Istiklal sauaçtmtz" deyimiyle buolayr ôziirnsemesi beklenmektedir; bu, rejimin kôkensel-olayrdrr. Bayrak, hem utkunurç hem de ulusun simgesidir vekôkensel-olay, hpkr Fransa'da oldufu gibi gibi, yabancrgùçler karçrsrnda kazamlan bir zaferdifo; tarihin, ulusun veordusunun kurulduiu ve aynr anda da kaynaçtrkian biranrdrr bu.

Atatiirl(ùn gençlife hitabesi, cumhuriyetin kurucusu,kôkensel-olay ve okur arasrndaki ba$ oluçturmaktadu; çunadikkat çekelim ki, Atatiirk'ûn okul kitaplarrnda yer alan ôte-ki metinlerinden farkh olarak, gençliie hitabe modernTrirkçeye çevrilmiç degildir; bu yirzden, gençler açrsrnd4nkrsmen anlaçrlmaz bir metindir, ama dônemin dilini koru-mak suretiyle, gereken fumturakhhS metne kazandrran birttr ilâhi deier verilmektedir ona. Nihayet, Tiirkiye'nin hari-fasr bùtiin daha ôncekilere coirafi bir dayanak sailamak-tadrr: bu "bizirr. Tûrkiye'miz"dir -Tùrkiye'rniz, "bizimùlkemiz"dir- yurdumuz, kutsal bir ùlkedir zira kan dôkerekkazanllmçtrr.

Tùrk kimlik/ôzdeçli$inin cofrafi alam, birkaç yrldanberi geniçlemiç bulunmaktadrr, zira 'Kuzey Krbrrs TùrkCumhuriyeti" bu harita tizerinde, Tùrk vilayetleriyle aymiçaret sistemi içinde temsil edilmektedir. Nihayet, Tùrk ço-cuklanmn kafalarrna kazrnmrç aidiyetler açamah-dtizeninigeniçletmek ve karmaçrklaçtrrmak ùzere yeni bir ôie daha

'!

Tt i rk iye ,de Tar ih ôgre t jm i ve yur t taç l tk 183

çlkm$ bulunmakta d:o:: Talim ae Terbiye Kurulu,26Nisan799|tarihti karanyta. o_:*" "k"l

kiiu;I";i;a bir ,,Tùrk dùnyasr,,haritasmrn bulunmasrm mecburi krlmrçtur,. Sôz konusu olanônemli bir rercihtir. fe"aini aai;;"À bir dùnya ile daya_nrçma içinde hissetm.eye yônetik u,u{y" d"i;;il; i".cihlere de yer verebiiirai:'*iliT;L,rr,ru, eski osmanhdùnyasr, ya da, Tûrkiye,nin;;;rh,Jilr parçasr olmak iste_difr Avrupa temsil.eâitebilili ;;'î;ir,uou. Bu temsiliyeneTù rk diiny à sr nrn seçilrnerr. yr.îà çrrgri,

"rur"r, ù lkenin bi zati_hi adrnda, Tùrkilaunu a' fuki;iliffiiî8rinde sizlenmiç "ru" "t"it

-ri?ol

SONUÇ

!_"i*5æ1. f,itk yurtaçr, tarih ôirerimir .geçmiçtekir,i.ri,ygu,r',kr;;"i"Ëïi:ilïlii:ff :ltffi:riyetin deÉerleri arasrnda egtôzlù-[con substantiel]bir baÉrnmevcudiyetinin bilin-cine

"uÀ"t rrT""ïadr. Tùrklerin tari_hinin bùtùnu eskrlisi ""

k;;;;, Ëïir"** geniçtigiyte,onu gurura sevketse gerekiir. A"ntatrrirn Asya,ya doÈruyônelimi, eiitimin içi1a"1iyi"" to;ï:"îf_rç oiu., etnik peç1n_tavrr, bir çocuk için pek a.icrt "i"r"Ër,o"yor,iu, arasrndakançrklr$a yol açabilir:

.aa.tan, anaaatan, vtfft, annvurt, atayurt,miltet, Anadotu, Tù.rkiyt, i;';;;;',"{irt oanvasr, TùrkCumhwriytetleri, vb. Amà, yuLunJ;;,j*,

""adoiu ropragra çrkça, Ttrkterin nihai ( ebi rt ù

te.leçriËi oran vatan topra gr,u$unda kendini adarnasrnr timËi. g"r"""r. toprak olarakgôsterilrnektedir. yakrntaraaki-tir-;Jr"" Krb's,rn kuzey

litffir,:" (yaaru uaian) aymt tipte uJ .;ge otarak ortayâ

,".rli5,"ï";Jîî.*,, yrldan

- bu yana cumhuriyetçi iktidar

:Tr::o F.ffi ;î Ëi: "131n,;*r ? "-ilj:Ti;: fr,"ï:oruçmuçtur, zira kimlik/ôzieçti$in Uuirn ilgeleri Tùrket'isi ite istâm dini'iir. Etniklik,.tailàrl-r-gt, her rùrrri ter-cihi drçlar; kenciini Trirk olarak-;;;;;ï;rkslzrn Tùrkivecumhuriyerine bir aifiygt hukk; *;;;;".k;;; i*,;;yurttaçhktan drçramakticirr; u"gri",' ùLî"** tammranmrË

7 8 4 D e r s i m i z : Y u î t t a ç l t k

bir "Tùrk etni"sinin mevcudiyeti çùpheli olmakla birlikte,kimlik/ôzdeçlifin Tùrkçù tammr sôzde ve ideoloji9e mev-cuttur. Bir ulusa aidiyetin krstasr olarak Tùrk etnisi-Islâm di-ni birleçiminin tercihi, mensuplan kendililinden bir tatzdaikincibôlgeden yurttaçlar olarak kabul edilen, "azlnhk" nos-yonunu gûçlendirmektedir. Aym tercih, do$al olarak,yùzpkn ilk yansrnda yer alan ve Anadolu halkrmn Mùslû-man olmayan ôfelerinin neredeyse tiimùyle elenmesine vebir Ttirk-Mùslùman kimlik/ôzdeçlifinin kendilifinden biitarzda oluçumuna yol açan olaylarrn da a posteriori brrdofrulanmaslna' gôtûrmektedir. Yabancr olarak kabuledilen ôfelerin uzun bir sûreç içinde elenmesi ve içindeki"azrr:.ll,k" etmeninin bugûn bir yandan, demografik vekùltiirel dùzlemde ônemsiz, bir yandan da, siyasal dùzlem-de tehlikeli (beçinci kolun rolû) olarak gôrûldûfii, ttirdeçkabul edilen bir cemaatin oluçumu sôz konusudur'

Bu çerçeve içinde, Anadolu, Tûrklerin tarihinin geçtSialabildifine geniç sahnenin bûtiin ôteki ô$elerinden belirginbir çekilde daha fazla kutsallaçtrrrlmrç bir co$rafi toprakparçasrdrr. Ne var ki, çeçitli kimlik/ôzdegliklerin bir Anadoluhalkr oluçturmak için gelip içinde kaynaçacaklan bir potagibi dûçùnûlmesi mùmkûn olabilecekken, resmî tarih-yazrmcrlrSr onu, Tiirklein ebedi kutsal oatant, Tùrklerin Islâmrkabul etmelerinden sonra fethedilmiç, dolayrsryla Hrris-tiyanhf,a karçr kazamlarak fazladan bir kutsanma ôlesiyleonlarrn payma dûçmûç olan yeni btr yurt yaPmayr tercih et-miçtir. Anadolu'da, Ttirkleçtirme Islâmlaçtrmayla birlikteyûrûmûçtùr ve belki de bu yùzden, kimlik/ôzdeçlikkazandrrrcr bu iki ô!e -Tûrk ve Mûslûman- halihazrrdakiulusal sôylemde birbirinden ayrrlmamakta ve Anadolutoprafrna baih bulunmaktadrr.

Burada hrzh bir çekilde çôzûmlenen sûreç, teriminhukuksal ve anayasal anlamr içindeki bir yurttaçh$rnoluçumunun sûreci deiildir. Sôz konusu edilen çey, birkimlik/ôzdeçlifin oluçturulmasr için tercih edilmiç olantarihsel temellerdir. Dtnyanrn bttùn ulus-devletlerindegôrûldûiù gibi, tarih-yazrmcrhirnrn içinde uygulananardrçrk tercihler sayesinde kurulmuç bir kimlik/ôzdeçlik sôz

konusud_ur; hpkr baçka yerlerdeki gibi, bu kimlik/ôzdeçlikde bir hayali cemaatin23 kimlik/ôzdeçliiidir. ama hâktarafindan gerçek olarak algrlandrfr çekliyle yurttaçhk fikri,-eiitim ve gùnû gûntine yaçanan vatansever habitiis,ùnbûttinù aracrhlryla somutlaçtrrrlmrç olarak- içte bu kolektifimgeselin temeli ûstiinde kurulur.

Tt i rk iye 'de Tar ih ôsret imi ve yur t tas l tk

Tùrkçesi: Turhan ILGAZ

Dersimiz Yurtt4l*Etienne Balibar, Dominique Borne, Jacques Bouineau,Etienne Copeaux, fean Leca, Dominique Schnapper,

HazrlaYan: Turhan llg:u

@ Kesit Yayrncrhk, 1996Bu kitabrn tiim yaytn haklar.r sakhdu.

Tanrtrm için yaprlacak krsa aluitrlar dçrnd4yaymcsrmn yazrh izni olmalsrzrn çof,altrlamaz.

1. basrm 1998

Kesit Yayrnohk ve Matbaacrhk Ltd çti.TeçvikiYe Caddes. i 71 K.680200 TeçvikiYe Istanbul

Tel: (G212) 26033 67 Fax: (0-212) 2&37 81

Ofset hazuhf'r Kesit Yayrncrhkfta yaptlmç,Melisa Matbaas/nda basrlmrgtrr.

Cet ouvrage, publié dans Ie cadre du programme d'ai{e à la -publication,bénéficie dir sôutien du Ministère des Affaires Etrangères, de l'Ambassade

de France en Turquie et de l'Instifut d'études françaises d'Istanbul

Çeviriye clestek programt çerçevesinde yayrmlanan bu yaprf Fransa .Drçiçleri-Bakanhfir nrn, ttirkiye'deki FransaBûyùkeJçilifi'nin ve Istanbul

Franstz Kûltiir Merkezi'nin desteliyle gerçekleçtirilmigtir'

L

ISBN 975-8008-26-9