Akademik Araçtirmalar Dergisi - 2014, Sayi 60, Sayfalar 217-222

IRAQ: FROM WAR TO A NEWAUTHORÎTARÎANÎSM

Irak: Sava^tan Yeni Otoriterizme

Yazar: Toby Dodge (Londra: Routledge/Intemational Institute forStrategic Studies, 2012), 220 sayfa. ISBN 978-0-415-83485-8, flyat 22 $,yaklaçik 49 TL.

Emin SALÎHi*

Bati'da Irak ile ilgili yararlanilan çaliçmalar, 2003 yilina kadar Suriyeveya Misir gibi diger Ortadogu iilkeleri ile kiyaslandiginda yeterli degildi.Hanna Batatu'nun "The Old Social Classes and the Revolutionary Movementsof Iraq", Charles Tripp'in "A History of Iraq", Marion Farouk Sluglett ve PeterSluglett'in "Iraq Since 1958: From Revolution to Dictatorship" ve PhebeMarr'in "The History of Iraq" çaliçmalan bu dóneme dek Batiliaraçtirmacilann Irak ile ilgili baçvurduklari kaynaklardi. Amerika BirleçikDevletleri'nin önderligindeki koalisyon güclerinin Irak'i içgalinden sonra buülke ile ilgili çaliçmalarin arttigi gözlendi. Modemleçme, demokrasi veilerleme arasinda güclü bir bag oldugu söylemeleriyle birlikte Irak'in içgaledilmesine ragmen Irak'ta ilerlemenin görülmemesi, nedenlerininsorgulanmasina yol açti. Siyaset bilimi ve sosyoloji gibi disiplinlerden gelenakademisyen ve araçtirmacilar da 2003 sonrasi Irak'in iç dinamiklerinianlamak amaciyla çahçmalarda bulundu. Bu dönemde íngiliz siyaset bilimciakademisyen Toby Dodge da Inventing Iraqwe Iraq: From War to a New

' Araç. Gör.; Yildiz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü; e-posta:eminsalihi@gmail.com

217AkademikAraçtirmalarDergisi

Irak: Savaçtan Yeni Otoriterizme

Authoritarianism baçliklariyla Irak ile ilgili iki kitap yazdi. Inventing Iraqçaliçmasinda, Birinci Dünya Savaçi sonrasi ingiltere'nin Irak içgali ile birlikteIrak'ta Bati modelinde ulus-devlet inca süreci ve bu sürecte yaptigi hatalar elealindi. Dodge'in bu çaliçmadaki temel iddiasi, Irak'ta ingilizlerin mandayönetimi döneminde yapilan hatalar nedeniyle saglikli bir devlet incaedilemedigi ve bunun günümüzde sorunlu bir mirasa dönüctügüydü. Îçgalinbaçinda 2003 yilinda gerçekleçtirdigi bu çaliçmadan sonra Dodge 2012 yilindaIraq: From War to a New Authoritarianism kitabini yayinladi. Bu çaliçmadadaha çok 2003 sonrasi Irak Devleti'nin yeniden yapilandinlmasi sürecindeyapilan hatalar ve Irakli siyasi aktörlerin bu hatalardaki rolü incelendi.

Dodge bu kitabinda, ABD'nin 15 Aralik 2011 tarihinde Irak'tanaynlmasindan sonra Irak'm gelecegine dair somlar sormaktadir. Aslmdagelecek ile ilgili öngörülerde bulunma yolunun geçmiçi ve günümüzü iyianlamaktan geçtigini bilen yazar, 2003 sonrasi Irak Devleti'nin yenidenyapilandinlmasi sürecinde hangi politikalarin izlendigini ve bu politikalanngelecek adina Irak'a nasil bir miras biraktigi bu somlar îçiginda içlemektedir.Dodge, kitabinda bachea üc soru sormakta ve alti bölümde bu somlara cevaparamaktadir. ilk olarak Irak'ta yaçanan iç savaça deginerek bundan sonraülkede baric ve huzumn mu yoksa iç savaçin mi hüküm süreceginisorgulamaktadir. ikinci somsu ise, Maliki'nin baçbakanligi döneminde otoriteryönetim egilimlerinin görülmesi ile ilgilidir. ABD'nin Irak'tan ayrilmasindansonra bu egilimlerin artmasi ve Irak'm yönetim yapisi açisindan bu durumungelecegine etkisi çaliçmanin önemli somnsallarindan biridir. Son olarak yazar,Irak'in komçu ülkeleri ile iliçkilerini ve bu iliçkilerin böige dengeleri açisindanetkilerini tartiçmaktadir.

Dodge iç savaç ile ilgili somnun anlaçilabilir olmasi için 2003 sonrasisürecte Irak'i iç savaça götüren etkenler incelenmektedir. Kitapta buetkenlerden ücünü on plana çikararak detayli bir çekilde ele almaktadir. Siyasetbilimci olmasi nedeniyle yazar, bu çaliçmasinda konuyla alakali pek çok digerçaliçmadan farkli olarak sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik faktörlerin busürecte iç savaça etkisine deginmektedir. Irak'ta asimile olmayan ve kendinibir millet olarak tanimlayan her grup devlet çiddetine maruz kalmiçtir. Bunundiçinda Irak'in yakin tarihinde yaçadigi savaçlar ve uygulanan ambargo halkiçiddete meyilli bir hale getirmiçtir. Tüm bu toplumsal travmalar 2003 sonrasidevlet otoritesinin yok olmasi ile birlikte halkta korku duygusunu ön planaçikarmiçtir. Dodge'a göre etnik veya mezhep gibi ilksel kimliklerle siyasetyapan seçkinler, bu duygulardan faydalanarak 2003 sonrasi toplumsal yapiyikendi çikarlan yönünde kuUanmiçtir (s.41).

iç savaça neden olan bir diger etken de devleti oluçturan önemlikurumlarin bu sürecte yok olmasi veya içlevini yitirmesidir. Savaç sonrasi

218Journal ofAcademic

Studies

EminSalihi Yil: 15, Sayi: 60 Çubat2014-Nisan 2014

Baassizlaçtirma politikalari çerçevesinde ordu ve polis gibi devletin güvenlikgüclerini oluçturan kurumlann ortadan kalkmasi ülkede güvenlik boçlugunayol açmiçtir. ABD'nin içgal sonrasi ülke güvenligini saglayacak kadaraskerinin olmadigini sayilarla ortaya koyan Dodge, bu sürecte yasa diçigüclerin ABD tarafindan yapilan plansiz içgal sonucu güc kazandigini iddiaetmiçtir. Son olarak bu iki etkenden de yola çikan Dodge, iç çatiçmanin sebebiolarak 2003 sonrasi Irak siyasetinde roi alan seçkinlerin siyasi tutumlarinigostermiçtir. Saddam Hüseyin döneminde Irak'tan uzaklaçarak sürgündesiyaseti sürdüren kiçiler, içgal sonrasi sureçte tekrar Irak siyasetinde yeralmiçlardir. Bu siyasetçilerin ortak özellikleri din, mezhep ve irk gibi iikselkimliklere dayali siyaset izlemeleri olmuçtur. Irak'ta 2003 güvenlikboçlugunun yaçanmasi Irakhlarin siyasi egilimine etki ettigi gozlenmiçtir.Tarihteki deneyimler bize üst otoritenin yok oldugu bölünmüc toplumlardagüvenlik bunalimí ve ikileminin yaçandigini gostermiçtir. Yine bu dönemlerdeinsanlann, evrensel veya entelektüel kimlikleri çerçevesinde degil de iikselkimlikleri öncelikli gelerek kendileri ile ortak noktalan olan insanlarlaörgütlendigi görülmüctür. Cünkü insanlar güvenlik sorunu yaçadiklaridönemlerde kendileri ile benzer korkulan ve tehdit algilan yaçayan insanlarlayakinlaçmayi tercih etmektedir. Bu tür korkulardan beslenerek oluçanörgütlenmeler, kendi içinde birlik duygusunu artinrken digerlerini, özellikletarihte olumsuz olaylar yaçadigi gruplan, tehdit olarak algilamaktadir. Dodgeyukanda bahsedilen kimlik ve çatiçma ile ilgili kuramsal bilgileri aktarmadanIrak siyasetinde ortaya çikan benzer sonucu aktörler üzerinden göstermektedir.Kitapta yazar bu iddialarini, 2003-2006 yillari arasinda Irak siyasetinibelirleyen geçici yönetimin oluçumu ve bu dönemde yapilan seçimlerinsonuçlari ile desteklemektedir (s.45).

ilk bölümde Irak'i iç savaça sürükleyen etkenleri degerlendiren Dodgeikinci bölümde özellikle 2003-2007 yillari arasinda yaçanan iç savaç ile ilgilibilgiler vermektedir. Baçta 22 Çubat 2006'da Çiiler için önemli bir sembol olanel-Askeriye Camii'ne yapilan bombali saldiri olmak üzere Irak'ta mezhepsavaçini tctikleyen olaylari ortaya koyan yazar ardindan Çii milis guçleri ileIrak diçindan gelen Sünni direniççilerin ülkedeki güvenlik boçlugundan nasilfaydalandiklanna deginmektedir. Bir sonraki bölümde ise yine bu konu ilealakali olarak ABD'nin Irak'taki iç savaçi durdurmak için uyguladigipolitikalar aktarilmiçtir. iç savaçin müsebbibi olarak görülen Sünni direniççilerile Sadr'a bagli Mehdi Ordusuna karçi yürütülen mücadele bu bölümde elealinmiçtir. Ayrica Irakli açiretlerin bu sureçteki örgütlenmeleri vemücadeledeki rollerine detayh bir çekilde deginilmiçtir. Böylece Irak'in önemlibir toplumsal grubu olan açiretler hakkinda da bilgiler verilerek kitaba önemlibir deger katilmiçtir.

219AkademikAraçtirmalarDergisi

Irak: Savaçtan Yeni Otoriterizme

Kitabin daha sonraki iki bölümünde ikinci soruya sadik kalinarak, önce2003 sonrasi oluçan yeni siyasi yapi ve bu siyasi yapi içinde yenidenyapilandinlan Irak Devleti'nin özellikleri içlenmiçtir. Ardindan, yenidenyapilandinlan Irak Devleti'nin demokratik bir devlete mi yoksa eskisi gibiotoriter bir yapiya mi dönücecegi tartiçilmiçtir. Dodge bu konuyu içlerken içgalsonrasi devlet yönetimi açisindan siyasi yapilanmayi genelde iki dönemebölmektedir. Bunlardan ilki içgal sonrasi ABD yönetimi tarafindan atañansiyasetçilerin hâkim oldugu ve bunlarin devlet kurumlarini oluçturdugudönemdir. 2003-2007 yillari arasindaki bu süreci Dodge, seçkinlerin ittifakdönemi olarak görmektedir. Bu dönem, her grubun otekileçtirici bir dilkullanarak kendi milliyetçiligini yeniden inça ettigi bir sureç olmuçtur. ikincidönem ise Irak Baçbakani Nuri el-Maliki'nin, iç savaç sonrasi ABD'nin Irakiçin uygun gördügü merkezileçme politikalarindan faydalanarak kendi gücünüartirdigi dönemdir.

Dodge kavramsallaçtirmadan 2003 sonrasi devlet yapilanmasindaeleçtirdigi çey, patronaj veya kliyantalizm kavramlanyla açiklanabilen siyasiiliçkilerin, tipki geçmiçteki gibi bu dönemde de görülmesidir. ABD, içgalsonrasi çogunlugunu sürgünden gelen Irakli siyasetçilerin oluçturdugu GeçiciYönetim ile birlikte Irak'in devlet kurumlarini (bakanliklanni) hizli bir çekildeyeniden yapilandirmaya gitmiçtir. Geçici Yönetimde yer alan partilerinbakanliklari pay etmesi ile birlikte o bakanliklardan elde edilen rantlari kendiparti mensuplari ile paylaçmiçtir. Yine pek çok atamalarda akrabalik baglanninon plana çiktigi geçmiçteki gibi bu dönemde de görülmüctür. Buna benzer birçekilde kamu faydasi gözetilerek kullanilmasi gerekilen kurum butçeleri,partilerin kendi tabanlarinin çikarlanna yönelik kullanilmiçtir. Bunun diçindaözellikle savunma ve içiçleri bakanliklari kendilerine yakin bulduklan milisguçlerinden personel alimlan yaparak geçmiçte bulunan kliyantalist iliçkilerindevamhligma sebep olmuçtur. Yazar bu bölümlerde yukaridaki iddialanni yinesayisal bilgiler vererek ortaya koymaya çaliçmiçtir.

Dodge, 2007 sonrasi Irak'ta Maliki iktidannda otoriter egilimlergördügüne yönelik iddialanni, bu dönemde iktidarin özellikle askeri, polis veistihbarat teçkilati gibi güvenlik kummlarini kontrol altina aima ve bukummlari muhalifiere karçi kullanma çabalarini görmesi nedeniyle ifadeetmektedir. Maliki, baçbakan olduktan sonra Nisan 2007'de mensubu olduguDava Partisi'nin genel sekreteri olarak seçllmiçtir.Bu tarihten sonra DavaPartisi'nden bagimsiz olarak kendi gücünü oluçturmaya karar vermiç veMalikiler (Malikiyoun) adinda, tamamen kiçisel olarak kendisine bagli bir grupkurmuçtur. Oglu ve yegenleri gibi kan bagi bulunan akrabalannin yani siraDava Partisi'nden kendisini takip eden kiçiler bu gmbu oluçturmuçtur (s. 159).Maliki'nin diger bir hamlesi, mevcut Içiçleri ve Savunma Bakanligi'na bagliistihbarat ve terörle mücadele gibi kurumlara altematif veya onlarm üst

220Journal ofAcademic

Studies

Emin Salihl Yil: 15, Sayi: 60 Çubat 2014 - Nisan 2014

yönetimi olabilecek yeni kurumlar oluçturmasi olmuçtur. Bu yeni kurumlaritamamen baçbakanliga, yani kendisine baglamiçtir. Maliki kendisine sadikkiçileri bahsedilen devlet kurumlarinin bacina getirerek ülkede gölge bir devletinca etmiçtir. Daha sonra bu kiçileri arkasina alarak Dava Partisi'nden aynlmiçve Hukuk Devleti Koalisyonunu kurmuçtur. Dodge'in bahsettigi buörgütlenme, Saddam Hüseyin'in kendi iktidanm korumak için oluçturduguörgütlenmeyi andirmasi açisindan yazann iddialanni desteklemektedir.

Bunun diçinda Maliki özelliklede Batí Irak'ta etkili olan Sünnisiyasetçilere karçi baski politikasi izlemiçti. Maliki önemli devlet kurumlarininkendisine baglamasi ile birlikte gücünü arttirmiç ve etki etmek istedigi alangeniçlemiçti. Úsame el-Nuceyfi ve Tank el-Haçimi önderligindeki Sünniler,Maliki'nin etki alanini sinirlandirmak için Kuzey Bagdat, Anbar, Salahattin veDiyale'den oluçan bölgesel bir yönetim oluçturmanin tek yol olduguna kanaatgetirmiçti. Bu dücünce Maliki'nin tepkisini artirmiç ve ABD'nin resmi olarakIrak'tan tamamen çekildigi tarih olan 15 Aralik 2011 'de Haçimi ve Mutlak gibiönemli Sünni siyasetçileri terör olaylarina destek verdikleri gerekçesiyletutuklatip yargilatmak istemiçti(s.l65). Yazar kitabinda bu duruma benzerömekleri aktararak Maliki'nin otoriter bir lider oldugunu göstermeyeçahçmiçtir.

Dodge Irak'm gelecegi ile ilgili sordugu ücüncü sorunun cevabini sonbölümde aramiçtir. Son bölümde Irak'in Iran, Suriye, Türkiye ve Körfezülkeleri ile olan iliçkilerini degerlendirilmiçtir. Bu bölümde bahsedilenülkelerin Irak ile ilgili politikalanni belirleyen etkenler ele alinmiçtir. Yazannsiyaset bilimi disiplininden olmasi onun bu konudaki hâkimiyetine yansimiçtir.Böige ülkelerinin diç politikasi hakkinda kisa bilgiler verilmiçtir. Ardmdanyazar, sonuç bölümünün son paragrafinda dikkat çeken bir tespittebulunmuçtur. Yazara göre ulusal bütünlügünü oluçturamayan bir Irak, komçuülkelerine tehdit olamayacaktir ve hatta bu ülkelerden gelecek bir saldiridakendi sinirlanni bile koruyamayacak bir gücsüzlüktedir. Devaminda Dodge,Irak'in komçu ülkeleri ile Irakli siyasetçiler arasinda müttefiklik iliçkilerininoldugunu ve komçu ülkelerin kendi aralarindaki rekabeti müttefikleriaraciligiyla Irak iç siyasetine yansittiklarini iddia etmektedir. Ancak Dodgekitabin son bölümünde bu iddiasmi daha detayh bir çekilde tartiçmasiçaliçmanm bütünlügü çerçevesinde daha faydali olabilirdi. Cünkü kitabingenelinde yazar, sürgünden gelen siyasetçilerin birbiriyle diçlayici bir rekabetiçinde olduklarini vurgulamiçti. Seçkinlerin bu siyasi tutumunda komçuülkelerinin payi üzerine bilgiler verilebilirdi.

En baçmda da belirtildigi gibi yazar aslinda Irak'in gelecegi ile ilgilisorulari son dönemdeki siyasi geliçmeleri ele alarak cevaplandirmayaçaliçmiçtir. Bu anlamda yazann Irak'in iç huzuru, demokratik geliçimi ve

221AkademikAraçtirmalarDergisi

Irak: Sava|tan Yeni Otoriterizme

komçu ülkeler ile iliçkileri hakkindaki on görüleri olumlu degildir. Dodge,Irak'in güvenlik güclerinin saglikli olmamasi ve ülke içinde kutuplaçmaninartmasi nedeniyle iç savaç tehlikesinin devam ettigini dücünmektedir.Maliki'den dolayi ise Irak'in demokrasiden çok otoriter bir yönetimeevirildigini belirtmektedir. Yazar kitapta sorunsallaçtirdigi konulara bu yöndecevaplar geliçtirmiçtir. Dodge, Inventing Iraq adli çaliçmasinda ingiltere'nin1920-1932 yillari arasinda Irak Devleti'nin inca sürecinde yaptigi hatalarindaha sonra ortaya çikardigi sorunlara deginmiçtir. Bu çaliçmasinda ise 2003-2012 yillari arasinda Irak Devleti'ni yeniden yapilandirma sürecinde yapilanhatalarin gelecek adina sorunlu bir miras biraktigi sonucunu ortayaçikarmaktadir. Ancak Dodge son çaliçmasinda bu dücüncelerini belirtirkensadece yerel aktörler üzerinden analizler yapmasi çaliçmasinin en büyükeksikligidir. Cünkü, tüm sorunlarin sürgünden gelen Irakli siyasetçilerüzerinden açiklanabilecegi algisi oluçmaktadir.Bu çaliçmada, ilk çaliçmasindaoldugu gibi yapisal somnlara daha çok deginilebilirdi.

222Journal ofAcademic

Studies

Copyright of Journal of Academic Studies is the property of Journal of Academic Studies andits content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without thecopyright holder's express written permission. However, users may print, download, or emailarticles for individual use.