Julius Caesar in Western Culture: een contemporaine antieke mythe, in: Bulletin Amicorum Academiae Belgicae Romae 12, 2007, p. 23-25

Veel schoon volk en veel camera’s van de pers in de Academia Belgica op 2 mei laatstleden. Om het einde van acht jaar renovatiewerken te vieren, natuurlijk, maar ook omdat koningin Paola de of-fi ciële heropening van het gebouw met haar aan-wezigheid vereerde. Op het programma van de namiddag stonden een academische zitting, een concert door jonge Belgische muzikanten en de obligate rinfresco.

In hun gelegenheidstoespraken gaven prof. Pierre de Maret en prof. Walter Geerts, respectievelijk voorzitter van de raad van beheer en directeur van de Academia, een overzicht van de ingrepen die het gebouw de afgelopen jaren had ondergaan. De Regie der Gebouwen, die als bouwheer van het hele project optrad, het Italiaanse architectenbu-reau Michele Tonci Ottieri en de diverse aannemers kregen een pluim voor het fraaie eindresultaat. De sprekers legden uit dat de werken noodzakelijk wa-ren om het gebouw te conformeren aan de huidige veiligheidsvoorschriften en te voorzien van heden-

Koningin Paola op bezoek in de Academia Belgica 1 {Guy Dupont}

ROMAdiva 5 {Albert Russo}

In de beperking toont zich de meesteres:

Samira El Khadraoui en Hilke Muyldermans 8 {Guy Dupont red.}

La vita dopo l’Academia (2): Gérard de Wallens 14 {Gérard de Wallens}

Julius Caesar in Western Culture:

een contemporaine antieke mythe (boekbespreking) 21 {Jan Nelis}

Borse e fondi (4) : Quattro secoli di vita accademica tra

l’Italia e il Belgio : il Collegio Jacobs a Bologna 24 {Jan Nelis, Valérie Nahon}

Messages/Berichten 28 {Guy Dupont}

Colofon/Colophon 30

NIEUWSBRIEF NR. 12 – OKTOBER 2007BULLETIN N° 12 – OCTOBRE 2007

Amici Academiae Belgicae Romae – Nieuwsbrief/Bulletin 12 – Oktober/Octobre 2007 1

KONINGIN PAOLA OP BEZOEK IN DE ACADEMIA BELGICA

daags comfort. Ook op technologisch vlak maakte de Academia de sprong van een soms nog voor-oorlogse situatie naar de 21ste eeuw. De opsplitsing van de werken in drie fasen, nodig om de academie zo veel mogelijk operationeel te houden, was geen sinecure, zo bleek. Dat hebben de residenten en de bezoekers van de afgelopen jaren (en uiteraard ook het personeel van de Academia zelf) trouwens aan den lijve kunnen ondervinden. Maar zoals het gezegde luidt: per aspera ad stella.

Wie de Academia vandaag bezoekt met de herinne-ring aan de situatie van vóór de werken, kan er niet omheen dat deze verjongingsoperatie de Belgische old lady aan de Via Omero zichtbaar goed gedaan heeft. De gevels ogen weer fris, de banale tarmac rond het gebouw heeft plaatsgemaakt voor bestra-ting in travertijn uit Tivoli, de nieuwe terrastuin oogt spectaculair en is nu voor het eerst ook echt toe-gankelijk. De veranderingen binnen het gebouw zijn subtieler, zoals de nieuwe plafondverlichting, airconditioning, branddetectoren en internetverbin-ding in de leeszaal van de bibliotheek. Andere nieu-wigheden zijn zelfs onzichtbaar voor de gewone bezoeker, zoals de compactus-boekenrekken in de magazijnen of de foresteria (meerpersoonskamers met stapelbedden voor studenten) in het souterrain. Sommige ingrepen kunnen discussie uitlokken, zo-als het afsluiten van het terras naast de bibliotheek met transparante windschermen. Het verzoenen van de hedendaagse normen qua comfort, veiligheid en technologie met het behoud van de charme en de authenticiteit van de oorspronkelijke architectuur, blijft uiteraard steeds een delicate evenwichtsoefe-

ning. Dit was ook de uitdaging bij de renovatie van de kamers, de kantoren van het administratief per-soneel en de portiers- en directeurswoning.

Het concert dat het pièce de résistance van de feestelijke zitting vormde, was om verschillende redenen een bijzondere gebeurtenis. Zes studen-ten van de koninklijke conservatoria van Brussel (Nederlandstalig en Franstalig), Antwerpen en Gent vertolkten werken van vooral Belgische en Italiaanse componisten van de 19de eeuw tot vandaag. Francis Mourey op cello en Aude Vallée op piano openden het concert met fantasieën en variaties op aria’s uit Donizetti’s opera La fi glia del reggimento. De com-ponist van deze werken, Adrien-François Servais, was een beroemde 19de-eeuwse cellist uit Halle die overigens dit jaar in zijn geboortestad wordt her-dacht naar aanleiding van zijn tweehonderdste ver-jaardag. De mezzosopraan Els Mondelaers, begeleid door Jozefi en Van Parys aan de piano, imponeerden met hun vertolking van bewerkingen van Italiaanse

Koningin Paola in gesprek met Guy Dupont, vertegenwoordiger van de Amici, en directeur Walter Geerts.

2 Amici Academiae Belgicae Romae – Nieuwsbrief/Bulletin 12 – Oktober/Octobre 2007


volksliederen door Luciano Berio. Hier viel echter op — nog meer dan bij de andere stukken — dat de vleugelpiano van de Academia allesbehalve een ideaal concertinstrument is. Anneleen Lenaerts zet-te de muzikale Giro d’Italia voort met variaties op aria’s uit Bellini’s Norma door de Engelse componist Elias Parish Alvars. De ‘Belgische Maurice Ravel’ Joseph Jongen kwam daarna aan bod met zijn so-nate voor fl uit, uitgevoerd door Anke Lauwers (fl uit) en Stephanie Proot (piano). Als afsluiter dirigeerde de Belgische componist Luc Brewaeys een eigen creatie voor een bezetting van de aanwezige instru-menten en zangstem, namelijk een bewerking van drie Napolitaanse liederen.

Na het concert wachtte een receptie van het kali-ber dat men (zelfs) in de Academia niet gewoon is. Maar noblesse oblige, de koningin komt uiteinde-lijk niet elke dag over de vloer. Of Paola zelf uitge-breid van het hapjesbuffet heeft kunnen proeven, is niet zeker, want intussen stond een lange rij gega-digden klaar om handjes te schudden. Gefl ankeerd

door gastheer Walter Geerts en een cordon van lijf-wachten nam de vorstin de tijd om kennis te maken met alle aanwezige residenten. Ondergetekende had de eer en het genoegen om de Amici te mogen vertegenwoordigen. De expositie in de Academia van de jonge kunstenaressen en residenten Samira El Khadraoui en Hilke Muyldermans interesseerde de vorstin minstens evenzeer als de muziek (zie ook het interview met hen in dit nummer). Ook een Brits-Nederlands-Belgische workshop over Urban Landscape Survey in Italy, die toevallig op dezelfde dag in bibliotheek van de Academia plaats vond, kon op een koninklijke passage rekenen. ’s Avonds bood de directeur de aanwezige residen-ten, bezoekers en bestuursleden van de Academia een buffet aan, bereid door niemand minder dan la Pina (Pescuma). Een opgemerkte special guest was Minister van Staat Mark Eyskens (die ik mij ook herinner als de schilder die zich ooit, in een druk bijgewoonde vernissage van zijn eigen werk, liet ontvallen dat hij zich beperkte tot winterlandschap-pen… omdat de blaadjes aan de bomen zo moeilijk te schilderen waren).

Ter gelegenheid van de heropening van de Academia Belgica realiseerde de persdienst van de Regie der Gebouwen een nieuw, rijkelijk geïl-lustreerd boekje met een voorstelling van de aca-demie en de instellingen (BHIR, Stichting Prinses Marie-José) en fondsen (Cumont) die ze herbergt. Natuurlijk komen ook de recente renovatiewer-ken aan bod (info: [email protected]).

Guy Dupont

Voor het concert.


De Academia na de renovatiewerken

De heraanlegde tuin.

Takelconstructies om de pini aan het nieuwe tuinterras te kunnen be-houden

ROMADIVA

se ti scrivo oggiè per la gioia che mi daima anchè per tuttiquegli indicibili sentimentidi un anima irrequieta

la serenitàdei saggi non è miaera già scrittonel grembo di mia madrene ho trovato la provaincisa su un obelisco

cerco nelle tue pietreun segno dell’infanziacara illusioneperchè nelle mie venescorre un fi ume immanequello del Congo

mi sento a voltecosi estraneosoprattutto la notteprima di addormentarmidev’essere la paura di perdertio di morire nelle tue bracciama non appenami rifl etto nella la tua luce mattutinas’incendia il mio cuoree posso di nuovosognare ad occhi aperti

quando scotta il solemicidiale di agostopercorrendo la piazzaho talvolta l’impressioneche mi vuoi mettere a nudoo, peggio, impiccarmiin mezzo ad una folla in delirio

pensi di farmi soggezionecon la tua altezzosa grandiositàed è vero che certi tuoi paesaggimarmorei mi tolgono il fi attomi sembra allora gallegiare in apneama prima che l’irriversibile accadascappo nelle tue viuzzeper respirare il profumo della vitaquello della focacciaappena uscita dal fornodel cuoio che il pelletieresta conciando con tanta minuziadel mazzo di fi oriimmerso in aqua frescadei fi chi languidi e sciropposiche stuzzicano le papilledell’anguria piangentetagliata in fettec’è il sudore della mugniaiae quello del giovanotto frettolosogirando l’angolo del vicolosento la puzza di benzinamescolata a quella di pisciaed invece di turarmi il nasone riempio i miei polmonicome se ingerissi un elisire



entrando nelle tue chiesem’inginocchio davanti ai tesoridel genio umanoed ateo che sonomi dico che i tuoi artistierano toccati dalla grazia divinama non appena il preteinizia la messa e fa il suo sermoneparlando di ‘noi poveri pescatori’sento un oppressione sul pettoe gli occhi m’insanguinanoallora devo fuggireda quella freschezza cosi giovevoleributtandomi nel rogo pomeridiano

quanto amo il canterelliodelle tue fontanespargi una pioggia di diamantisorgenti di speranzala tua bellezza pero ingannao fà addiritura impazzirenon sono più sicurochè sii di questo mondodinanzi a te mi sento cosi umilee qualche volta anchè svuotatoho il sentimento di non più poter ragionare che i miei pensieri si perdono nei solchi delle tue im-mondizie c’è in te una parte di crudeltà perchè sai di essere eterna mentre noi abbiamo i nostri umori le nostre sofferenze giochi con i nostri ricordi e non appena te li offriamo che li scagli nel Tevere

dall’orto botanicosotto le palme reali


godo del tuo splendoree mi metto a fantasticaredi essere il tuo amante

fra il lusco e il bruscoquando ti vesti di scintillediventi la mia bambolalussuregiantequanto vulnerabilequasi umanama il sindaco si mostra gelosopossessivolusinga la tua vanitàed a notte avanzatati risvegligridando la tua strapotenzacon fuochi d’artifi cioe musica psichedelicaviolentando l’intimitàdei tuoi antenatiregalando ai passantigioie effi merehai proprio bisognodi corteggiarcipoveri mortali chè siamo?

uno dei miei ricoveri predilettiè il laghettonel parco di Villa Borgheseseduto davanti al Tempio di Esculapioammirando la danza sottiledi un cigno solitariomi viene la voglia di piangerechiedendo al cielo perchè


IN DE BEPERKING TOONT ZICH DE MEESTERES: SAMIRA EL KHADRAOUI EN HILKE MUYLDERMANS

De relatie tussen kunst en de Academia Belgica is wellicht nooit eenvoudig geweest. Ze is het ook niet geworden na de verbouwingswerken van de voorbije jaren. Laurence Wuidar legde in het vo-rige nummer van deze nieuwsbrief al de vinger op de wonde: beeldende kunstenaars zonder ateliers (want verdwenen met de verbouwingswerken), mu-zikanten zonder repetitieruimtes (want niet voor-zien in de bouwplannen),…

Voelen kunstenaars zich (nog) wel welkom in de Academia? We vroegen het aan twee beel-dende kunstenaressen die er van februari tot mei 2007 resideerden: Samira El Khadraoui en Hilke Muyldermans. Zij toonden zich vooral blij met de uitnodiging van directeur Walter Geerts. De beper-kingen veroorzaakt door het ontbreken van de klas-sieke infrastructuur voor scheppende kunstenaars, dwongen hen tot nomadisme en het aftasten van ruimte en grenzen. En laten dat nu net enkele kern-begrippen van hun werk zijn…

Samira El Khadraoui (°1977) en Hilke Muyldermans (°1983) studeerden in 2006 af als meester in de beeldende kunsten aan de Hogeschool Sint-Lukas Brussel. Sinds hun afstudeertentoonstelling Kill Your Darlings hebben ze verschillende projecten samen gerealiseerd. Beiden werden vorig jaar geselecteerd door FLACC (werkplaats voor beeldende kunste-

tutti questi massacriin Africa ed in Asiaperchè tanto odionel cuore degli uominiperchè tante donnedebbano ancorasottomettersi alla volontàdi quei milioni di maschi chècredono altrimentidi perdere la loro virilitàe allora concludo chè il paradisosi trova solonel mondo degli angeli

ROMAmante, ROMAladra

Albert Russo


naars). Dit leverde hen een werkplaats, professio-nele ondersteuning en een werkbeurs voor een jaar op.

Hun werkverblijf van drie maanden aan de Academia Belgica resulteerde in de gezamenlijke tentoonstelling site(s) (Academia Belgica, 21 april - 22 mei 2007). De fotolog S.I.D.E.W.A.L.K.S op www.fl acc.info vormde een onderdeel hiervan. De tentoonstelling en de fotolog werden afgesloten op het einde van hun werkverblijf. Een publicatie van de foto’s staat intussen op stapel.

Het verblijf van de jonge Belgische kunstenares-sen in Rome kreeg een staartje toen de Roemeense Academie hen uitnodigde om deel te nemen aan de tentoonstelling Spazi Aperti (14-29 juni 2007). Hiervoor creëerde Hilke Muyldermans een nieuw werk. De fotolog die ze samen met Samira El Khadraoui realiseerde voor site(s), werd hier nog-maals getoond als slideshow op een computer-scherm.

Hoe hebben jullie je werkverblijf aan de Academia Belgica ervaren? En hoe belangrijk was jullie aan-wezigheid op deze plek voor jullie werk?Samira El Khadraoui (SE): “Het hier en het nu, het moment is altijd dwingend. De specifi eke plaatsen in en rond de Academia Belgica vroegen elk een andere benadering: het dakterras, de zwarte mar-meren inkomhal, de bibliotheek, de tuin. Deze plaatsen vormden tijdelijke ateliers, net als de stad Rome. Hoewel we gewoon zijn om naar en in de ruimte zelf te werken, was de afwezigheid van een

atelierruimte een gemis. Ik had echter meer moeite met het feit dat we niet elk een aparte kamer kre-gen. Drie maanden samen leven en werken viel me soms zwaar.”Hilke Muyldermans (HM): “Dat de ateliers in de verbouwingsplannen defi nitief werden geschrapt is jammer. Er werd voor wetenschap gekozen. Een wisselwerking tussen kunst en wetenschap kan nochtans interessant zijn, dat zag ik bijvoorbeeld in de Amerikaanse Academie. De aanwezigheid van verschillende academies en instituten maakt Rome bovendien ook voor kunstenaars tot een in-teressante plek. We zijn kunstenaars en theoretici uit andere academies gaan opzoeken en hebben veel aan deze ontmoetingen gehad. Spazi Aperti was bijvoorbeeld een bijzonder initiatief van de Roemeense Academie. Eenentachtig kunstenaars uit negentien verschillende landen exposeerden er gedurende twee weken. Er waren performances, fi lms, lezingen, experimentele muziekoptredens. Tegenover die openheid heeft de Academia Belgica een meer gesloten opvatting, werking en structuur. Die geslotenheid stimuleert kunst en creativiteit niet.”

Jullie tentoonstelling bestond onder meer uit een ‘bibliografi e’ een selectie van teksten die bepaalde kwesties of abstracte begrippen aan de orde stel-len die ook in jullie beeldend werk aanwezig zijn. Hebben jullie de ambitie om ook wetenschappers te zijn?HM: “Door de academisering van het hoger onder-wijs zijn de universiteiten en de (kunst)hogescholen een dialoog met elkaar aangegaan. Er bestaat nu


Samira El Khadraoui en Hilke Muyldermans: “De foto’s geven een beeld van onze werken en van de tentoonstelling site(s). Al de werken zijn ontstaan ter plaatse en staan in relatie tot de omgeving van de Academia Belgica en de stad Rome. In een volgend project komt de Roemeense Academie aan bod. We beschouwen de projecten als een voortzetting van een beeldend en inhoudelijk onderzoek naar ruimte. In het oningevulde, ongedefi ni-eerde, onvaste en procesmatige van onze beeldtaal benaderen we ruimte als open veld.”


een doctoraat in de kunsten. Steeds vaker treden kunst en onderzoek in relatie tot elkaar; ze hebben elkaar nodig. Deze actuele kwestie staat echter los van onze bibliografi e. De wisselwerking tussen onze werken en onze bibliografi e maakt deel uit van onze artistieke praktijk. Er is geen direct verband met de acade-misering.” SE: “Onze bibliografi e, die tegelijk een referentiekader en een onder-deel van de tentoonstelling is, be-staat uit studies over literatuur, ar-chitectuur, fi lm, muziek, fi losofi e, enzovoort. De ene discipline is niet prominenter aanwezig dan de an-dere, ze boeien en inspireren allemaal. Wij gaan met de wetenschappelijke, fi losofi sche en kunstthe-oretische invalshoeken dynamisch om…” HM: “… misschien intuïtiever dan wetenschap-pers dat doorgaans doen, maar wel consequent. Zonder een bibliografi e of context zouden we niet kunnen bewegen. De bibliografi e is als een ruimte, een open veld. Het is ook een atelierruimte. Daniel Buren (hedendaags Frans beeldend kunstenaar, be-kend van zijn installaties in situ, waarbij hij gebruik maakt van doorzichtige structuren en verticale strepen, red.) zei ooit: “Mon atelier est où je me trouve.”*

* Daniel Buren, Fonction de l’Atelier (1971), in: Daniel Buren en Jean-Marc Poinsot (red.), Daniel Buren. Les Écrits (1965-1990). Tome I : 1965-1976, Bordeaux, CAPC Musée d’art contemporain de Bordeaux, 1991, p. 204.

Het voordeel van die werkwijze is dat ze veel vrij-heid geeft.SE: “We vonden daar een interessante tekst over. Vrijheid is de hoofdgedachte van de taoïstische fi -losofi e en gaat uit van de onkenbare oorsprong der dingen: wat we niet weten is daarom belangrijker dan wat we wel weten. We benaderen de wer-kelijkheid niet alleen verstandelijk en zintuiglijk, maar ook intuïtief en gevoelsmatig. De idee is dat je hierdoor naast de betrekkelijke waarheden een eigenlijke waarheid ziet, die het verstand te boven gaat. Leven in totale vrijheid door je af te stemmen op de natuur en haar ritme vindt bij uitstek plaats in het ongebonden zwerven. ‘Als wandelaar kun je maar een klein stukje van de aarde gebruiken. De plekken waar je niet bent, zijn het belangrijkst, an-ders kun je je niet voortbewegen.’ De fotolog is een neerslag van dat dwalen door Rome.”


HM: “Rosi Braidotti (Nederlandse feministe en hoogleraar vrouwenstudies aan de Universiteit van Utrecht, red.) zegt iets gelijkaardigs: ‘Creatieve geesten zijn denkers van de toekomst. De toekomst drukt een geloof uit in onze capaciteit om vast te houden: het is een duurzaam gebaar van hoop. Tussen het ‘niet meer’ en het ‘nog niet’ manifesteert het heden zich steeds als het toekomstige heden: ik zal een positief verschil hebben gemaakt voor deze wereld. Ik ben geworteld maar altijd in beweging.”

Het maakproces, en het visualiseren ervan, is voor jullie minstens even interessant als het resultaat van jullie werk.HM: “Gedurende onze samenwerking — waarbij we met de ruimte en in de ruimte werken, ruimte willen tonen of ‘benaderen’ — heeft tentoonstellen een andere klank gekregen. In plaats van tentoon-

stellen gaat het veeleer om het tonen van een pro-ces.”SE: “Het tonen van het maakproces is belangrijk. Dit wordt misschien als moeilijk ervaren door de toeschouwer, omdat het een denkproces veronder-stelt het tonen zelf als handeling. De term tentoon-stellen is volgens mij te beperkend omdat hij te veel de nadruk legt op een object-matige kijk op beel-dend werken.”HM: “We willen daarentegen ruimte benaderen als een open veld. We kiezen voor een procesmatige beeldtaal, voor materialen die tijdelijk of transpa-rant zijn.” SE: “Ons materiaal (plastic, plakband, krijt, touw en dergelijke) is ‘nomadisch’: snel verlegbaar, verwij-derbaar, goedkoop, transparant, tijdelijk. We willen ook uitnodigen tot dwalen. Dat nomadische hoeft niet letterlijk een bewegen te zijn.


HM: “Het kan ook betrekking hebben op identi-teit”.SE: “Identiteit voorgesteld als een complex kluwen van relaties. Identiteit is ‘rizomatisch’, in de bete-kenis die Gilles Deleuze (invloedrijk Frans fi losoof uit de vorige eeuw, die zichzelf omschreef als vita-list en empirist, red.) aan de term gaf, namelijk als een wortelstructuur waarin alles met elkaar samen-hangt. Een rizoom of wortelstok is niet rechtlijnig, maar gaat verschillende richtingen tegelijk uit. Die structuur blijft ook niet ter plaatse, maar breidt zich uit, verplaatst zich.HM: “Toch ervaar ik ‘uitbreiding’ of het ‘rizoma-tische’ niet altijd als positief. Vorig jaar ben ik in de woestijn verloren gelopen. Dan voel je hoe ont-worteld je kan zijn. Ik had angst van de leegte ge-kregen.”SE: “Ik ga er vanuit dat ik niet alles zelf in de hand heb, er gebeurt altijd iets in de ruimte buiten mij om. Daarom wil ik ruimte benaderen. Het woord alludeert op dat dwalen, bewegen en stilstaan, re-fl ectie, aftasten van ruimte, open laten. Ik wil niet invullen, en heb het dus — bijna abstract — over handelingen, ruimte, enzovoort. Die omschrijving ligt mij persoonlijk meer. Bouwen is me te beper-kend, ook het afbouwen is een handeling in mijn werkproces.” HM: “Mijn benadering van ruimte is gelijklopend, maar toch leg ik een andere nuance. Mijn scriptie ging over ‘bouwen aan ruimte’, maar zonder pro-grammering. Bouwen betekent voor mij een open-houden. Ik zocht naar de mogelijkheden hiervan.

Toch is dat afbreken voor mij ook een soort bou-wen. Je bouwt dan aan leegte.”

Redactie: Guy Dupont

Fotolog S.I.D.E.W.A.L.K.S.: www.fl acc.info.


LA VITA DOPO L’ACADEMIA (2)GÉRARD DE WALLENS

Une évidence que les pensionnaires du n° 8 de la Via Omero tendent parfois à négliger, c’est qu’il existe bel et bien une vie après l’Academia, qui en réalité ne disparaît jamais complètement de l’univers de ses anciens résidents. Dans la rubrique La vita dopo l’Academia, nous interrogeons l’un d’entre eux sur les bénéfi ces, tant professionnels que personnels, de son séjour à Rome. Chaque bulletin permettra désormais à une personne exerçant une discipline scientifi que ou artistique différente de nous faire part de ses souvenirs, de ses expériences et de ses idées. Ainsi La vita dopo l’Academia veut-elle dé-montrer la diversité des chemins qui conduisent à la Via Omero et qui, ensuite, en repartent. L’historien Hans Cools a eu l’honneur d’ouvrir cette rubrique dans la dernière livraison du bulletin (n° 11, janvier 2007). Dans ce numéro-ci, nous vous présentons l’interview que Gérard de Wallens, historien de l’art, a eu la gentillesse de nous accorder.

Samuel Mareel

Quand et avec quel but avez-vous été pensionnaire à l’Academia?J’ai été pensionnaire pour la première fois en oc-tobre 2000, grâce à une bourse de la Fondation Princesse Marie-José. Mon séjour à Rome avait plu-sieurs buts : je voulais tout d’abord vérifi er une hy-pothèse de travail dans le cadre de mon doctorat et souhaitais également pouvoir estimer la faisabilité des recherches nécessaires si j’y trouvais quelques fondement. Il me fallait de plus examiner tous les documents des archives de l’église Royale Saint-Julien-des-Flamands permettant d’établir le passage d’un peintre (Jean-François Delyen, 1684-1761, réd.) dans ce lieu d’accueil des pèlerins et voya-geurs des Pays-Bas méridionaux. Je suis ensuite re-venu très régulièrement à l’Academia jusqu’en juin 2004, grâce aux bourses que m’a octroyées l’Institut Historique Belge de Rome (IHBR). Je ne remercie-rai jamais assez l’IHBR pour la confi ance qu’il m’a accordée, ce qui m’a permis de constater la perti-nence de mon hypothèse de départ (à laquelle peu croyaient) et d’ouvrir plusieurs perspectives de re-cherches futures.

Gérard de Wallens (à gauche), juillet 2002


Quels sont les aspects de la vie à l’Academia dont vous avez gardé les plus beaux souvenirs? Quelles sont les impressions qu’a laissées votre séjour à Rome/en Italie?Je garde, après coup, un souvenir amusé du carac-tère désuet des anciennes chambres et particulière-ment des salles de bains. Les chasses d’eau faisaient un tel bruit que j’ai fi ni par mettre un avis deman-dant de ne pas les actionner entre 22 et 7 heures du matin. Quant aux baignoires, elles étaient si usées (mais parfaitement propres) que je n’ai jamais osé y prendre un véritable bain. Heureusement, il y avait de grandes cabines de douches datant de Caracalla, mais très bien. Les choses ont bien changé depuis trois ans. Les vrais bons souvenirs sont la gentillesse et la disponibilité du personnel, sans exception ; les discussions avec les pensionnaires aux sujets de re-cherches très divers (ce qui est très enrichissant) et cette très agréable sensation de n’avoir rien d’autre à faire que de se consacrer à son sujet de recherche, ce qui est très rare, dans un environnement où tout est fait pour y contribuer. Enfi n, il y a le soleil si présent que l’on a l’impression qu’il est permanent d’un bout à l’autre de l’année, la ville elle-même, dont je ne me lasserai jamais et cette confrontation continuelle des origines de notre civilisation avec son actualité. C’est la source de plus d’une rêve-rie, réfl exion ou discussion. Je comprends à présent pourquoi tous les peintres conservent une très pré-sente nostalgie de leur séjour à Rome, même si pour moi ce fut, comme pour eux, source de quelques sacrifi ces familiaux.

Portrait du sculpteur Guillaume Coustou par Jean François Delyen, 1er quart 18e s. (Versailles, Musée national du château et des Trianons) (photo: mistral.culture.fr)

Portrait du peintre Nicolas Bertin par Jean François Delyen, 2e quart 18e s. (Versailles, Musée national du château et des Trianons) (photo : mistral.culture.fr)


De quelle manière votre passage à l’Academia a-t-il infl uencé votre carrière ultérieure? Mes activités actuelles ne sont pas la conséquence directe de mes différents séjours à l’Academia. Elle correspond exactement à mes études et à mon ex-périence professionnelle. Il est cependant incontes-table que mon travail dans cette maison, à Rome, au Vatican, et les rencontres que j’ai pu y faire, ont favorisé de manière indéniable mes recherches, et donc ce qui m’occupe aujourd’hui. Nous avons la chance à l’Academia de pouvoir rencontrer dans les murs, ou dans l’une des quarante institutions romaines comparables, des chercheurs d’horizons très divers. C’est l’une des grandes richesses de cette maison. En outre, elle ne connaît pas nos stupides barrières linguistiques ou pseudo-philosophiques. Nous sommes avant tout chercheurs et pensionnai-res de l’Academia, où nos différences sont vécues comme des compléments et non comme des bar-rières ou des repoussoirs. Un passage dans cette maison est indispensable à tout chercheur.

Quelle est votre fonction / occupation profession-nelle actuelle ? Depuis un an, je suis le chef du Bureau du Patrimoine du Ministère des Affaires Etrangères et Européennes de France. Je suis basé à Paris, mais rayonne dans le monde entier. J’enseigne égale-ment l’histoire de l’art à l’Université Catholique de Louvain et à l’Université du Luxembourg et, à partir de la prochaine année académique, à l’Institut Royal d’Histoire de l’Art et d’Archéologie de Bruxelles.

Ma fonction en France, pour laquelle je n’ai pas dû renoncer à ma nationalité belge, peut être com-parée à la gestion d’un grand musée par la taille, et moyen par le nombre d’œuvres (entre 20 et 30.000). Je suis en effet responsable du patrimoine mobilier du Quai d’Orsay (peinture, art graphique, mobi-lier, sculpture, objets d’art, etc.) situé aussi bien en France que dans le reste du monde. Cela suppose une fonction de contrôle des œuvres et de leurs mouvements, de conseil en conservation, de nom-breuses organisations d’opérations de restauration, de transport (et plus généralement de tout ce qui touche à la logistique et à la conservation préven-tive). Il faut également conduire le récolement des œuvres et poursuivre l’inventaire toujours en cours. L’aspect d’étude scientifi que des œuvres est embry-

Statue de la France, réalisé par Pollet (1860), au salon de l’Horloge au Quai d’Orsay(photo: diplomatie.gouv.fr/mae/visite_orsay)


onnaire, mais existe, et nous avons également un budget d’acquisition d’œuvres d’art et de meubles anciens. Bref, le Bureau du Patrimoine, connaît toute la gamme des activités d’un musée, plus une : tout ce que nous conservons a une valeur d’usage inconnue dans les musées. Cela suppose donc un souci aigu de la conservation préventive et de la pédagogie dans un univers dépourvu, a priori, d’une telle compréhension de la notion d’objet d’art et donc du soin particulier que tout objet mérite, d’autant qu’il est utilisé tous les jours. J’ai pour cela face à moi des ambassadeurs qui tiennent lieu de chefs de département et des utilisateurs (d’origines très variées) que l’on peut assimiler aux visiteurs. A titre d’exemple, la résidence de Tokyo accueille près de 700 visiteurs par mois et le Quai d’Orsay en moyenne entre 85 et 90.000 personnes par an. Nous som-mes loin des ors endormies de la République qui font couler tellement d’encre mal intentionnée. Les édifi ces, historiques ou non, servent la France à un rythme que l’on soupçonne diffi cilement et, con-trairement aux affi rmations des campagnes de pres-se (j’en ai déjà connu deux), le patrimoine de l’Etat n’est pas jeté par les fenêtres ou scandaleusement pillé. Notre taux de non localisation d’œuvres est assez élevé, si l’on considère 1874 comme point de départ, ce qui fut décidé par justement dans un sou-

ci d’une saine gestion des biens de l’Etat. Le choix d’une date après la Deuxième Guerre Mondiale au-rait certainement été plus fl atteur, mais sans utilité. Il faut naturellement compter avec les guerres, les révolutions locales, les exactions diverses et surtout

une conception très différente de la notion d’œuvre d’art, gé-néralement assimilée, hors chef-d’œuvre, à des éléments du mobilier, modifi ables et dépla-çables à volonté. La gestion du patrimoine de l’Etat, hors mu-sées, a complètement changé depuis 1996. La situation actu-elle est donc le fruit d’un passé qui a plus de 10 ans.

Pour l’anecdote, je suis le pre-mier Belge, et le premier étran-ger, à occuper une fonction de ce niveau au Ministère des Aff aires Etrangères. Depuis lors, une jeune femme, belge également,

a été reçue dans le corps des Adjoints administra-tifs de Chancellerie. C’est un autre grand pas vers l’intégration européenne puisqu’elle devient la première fonctionnaire titulaire non française au Département, alors que je ne suis qu’un contrac-tuel de la fonction publique. Les devoirs, et le ser-vice de la France, sont les mêmes, seuls les droits diff èrent quelque peu.

Il faut souligner l’intelligence de ma hiérarchie qui a compris l’intérêt commun que nous avions

Le char traîné par des lions, une tapisserie de la série d’Arté-mise, fi n 16e – début 17e s., dans l’antichambre des Huissiers au Quai d’Orsay


en m’autorisant à poursuivre ma modeste car-rière académique et de chercheur. Je poursuis une activité qui me passionne, cela permet par ail-leurs une visibilité ou une notoriété diff érente du Département et situe le débat avec mes interlocu-teurs sur un plan bien diff érent de celui du fonc-tionnaire, même de haut niveau. Naturellement, j’ai peu l’occasion de publier, mais je poursuis néanmoins ma collaboration avec l’Allgemeines Künstlerlexikon (ou AKL, successeur du Thieme & Becker) pour la rédaction des notices des peintres belges du XVIIIe siècle, et mon doctorat ne devrait pas tarder à être édité. Il sera suivi par une exposi-tion de quelques œuvres au Musée du Louvre, où j’ai également un projet d’une exposition dossier autour d’un tableau de Corot.

Quelles sont ou devraient être, à votre avis, la fonction et les tâches d’une institution telle que l’Academia Belgica, au 21e siècle ? Je ne suis pas retourné à l’Academia depuis le mois de juin 2004 ; les nouvelles orientations du nouveau directeur me sont donc presque incon-nues. On peut néanmoins dégager six axes, dont la permanence demeure au-delà du changement régulier de directeur. A ce sujet, il me semble sain de strictement respecter l’alternance et le mandat de 5 ans éventuellement renouvelable, mais non consécutivement et de préserver l’Academia de tout débat communautaire stérile et paralysant (on le constate mieux encore depuis l’étranger où je me trouve depuis de nombreuses années).

L’Academia est une fenêtre ouverte sur le monde et

sur la recherche, et doit le rester. C’est un formida-ble atout pour un petit pays comme la Belgique. Il n’existe pas d’autres villes, pas d’autres lieux où un chercheur belge ait autant d’occasion de rencontrer ses collègues internationaux, et surtout avec autant de facilité.

Un séjour, même bien préparé, n’est pas toujours aussi rentable qu’il pourrait l’être, faute d’une bonne connaissance de la ville et de ses très nombreuses institutions, dont le fonctionnement diffère de l’une à l’autre. Les grands secteurs disciplinaires, à l’instar de ce qui se fait dans d’autres pays, devraient être représentés par un spécialiste confi rmé dont la tâche principale serait l’accueil, l’accompagenement dans la recherche et l’organisation de ‘micro-séminaires’ disciplinaires ou interdisciplinaires.

Une collection d’ouvrages scientifi ques et/ou une revue scientifi que propre à l’Academia serait cer-tainement bien accueillie en Belgique, où les lieux de publication ne sont pas si nombreux, et particu-lièrement dans la communauté scientifi que interna-tionale, auprès de laquelle il manque une belle et forte vitrine. Cette promotion de notre savoir-faire est le quatrième axe qui me paraît toujours faire défaut. On semble ne pas avoir conscience que nous avons atteint un très haut niveau dans bien des domaines, autre que le spatial. Ce niveau n’est en tout cas pas promu aussi merveilleusement bien que tout ce qui touche à l’aérospatial.

Il faudrait également valoriser le fait d’avoir été pen-sionnaire de l’Academia Belgica au même titre que


les français le font avec les pensionnaires de la Villa Médicis ou de l’Ecole Française de Rome ou d’Athè-nes. Les comparaisons sont certes diffi ciles, ne fut-ce qu’en regard des moyens. Mais notre faiblesse budgétaire ne nous empêche pas de produire une qualité comparable. Il doit en être de même pour les anciens boursiers de l’Institut Historique Belge de Rome. Nous avons été membres d’un Institut de renommée internationale et cela semble presque déplacé de le faire valoir. Personnellement, j’en fais état dans mon CV, comme le ferait un Français. Ma génération et celles qui suivent, a contrario de nos prédécesseurs, doit malheureusement être attentive à une certaine forme de valorisation personnelle. Ce n’est pas antinomique avec la nécessaire humi-lité du chercheur ; il suffi t simplement de trouver le point d’équilibre.

Enfi n, tout étudiant aurait intérêt à accomplir un séjour à l’étranger. C’est extrêmement formateur, a fortiori pour un chercheur qui a besoin de se confronter à d’autres points de vues, à d’autres fa-çons de faire, à d’autres questionnements. Les bé-néfi ces en sont multiples, parmi lesquels le premier est de cultiver l’ouverture d’esprit, point essentiel pour un chercheur. Mais il doit savoir pour cela que cette formidable maison existe. Je ne l’ai découvert pour ma part qu’en cherchant un moyen de fi nan-cer mon doctorat. Il y a donc là aussi un effort de promotion à faire. J’en parle plusieurs fois par an à mes étudiants et attends avec impatience le mo-ment de pouvoir y retourner.

Gérard de Wallens

Le salon de l’Horloge, le salon des Ambassadeurs et le salon de la Rotonde, bureau du Ministre des Affaires Etrangères au Quai d’Orsay (photos: diplomatie.gouv.fr/mae/visite_orsay)


L’encrier de Vergennes (1819) au salon de la Rotonde au Quai d’Orsay (photo: diplo-matie.gouv.fr/mae/visite_orsay)

Jacques Cartier découvre le fl euve Saint-Laurent, 1535 (détail) par Théodore Gudin (Paris, Quai d’Orsay) (photo : mistral.culture.fr)


Ambassade de France aux Etats-Unis, la résidence de Kalorama. Le salon des boiseries est une pièce au décor XVIIIe. Au-dessus de la cheminée, une horloge d’époque Louis XVI marque le temps et un portrait de gentilhomme de Nicolas de Largillière orne le mur (photo : www.diplomatie.gouv.fr)

Ambassade de France à Moscou : la maison Igoumnov. Détail des balustres ouvragés de l’escalier d’honneur (photo : www.diplomatie.gouv.fr)

Ambassade de France en Belgique : la villa Houzeau (Bruxelles). Vue du grand salon-bibliothèque (photo : www.diplomatie.gouv.fr)

Ambassade de France à Rome : le palais Farnèse. La galerie des Carrache (1600). Au centre de l’impressionnante voûte, le Triomphe de Bacchus et d’Ariane. Les stucs encadrant les anti-ques supportent les fresques de la voûte (photo : www.wga.hu)


Les quatre âges de la vie, pendule de 1840, dans l’antichambre des Huissiers au Quai d’Orsay (photo: diplomatie.gouv.fr/mae/visite_orsay)

Ambassade de France au Danemark (Copenhague). Sculpture (photo : www.diplomatie.gouv.fr)


JULIUS CAESAR IN WESTERN CUL-TURE: EEN CONTEMPORAINE ANTIEKE MYTHE

Boekrecensie: Wyke Maria (ed.), Julius Caesar in Western Culture, 2006, Blackwell, Malden-Oxford-Victoria, ISBN 1-4051-2599-3.

Meer dan twee millennia na zijn vroegtijdige dood is de man nog steeds alomtegenwoordig : Julius Caesar, dictator en ongekroonde eerste keizer van het Romeinse Rijk. Voor sommigen de apocalyps van een tijdperk, dat van het republikeinse, waardige Rome, voor an-deren het begin van en de noodzakelijke voorwaarde voor imperiale grootsheid. In literatuur, in de beeldende kunsten, alsook in de populaire media is Caesar een vaste waarde; we denken bijvoor-beeld aan de Rubiconscène in Fellini’s Roma, aan een recente tv-fi lm met in de hoofdrollen sterren als Peter O’Toole en Charlotte Rampling (Augustus, 2003), en aan het eerste seizoen van de popu-laire HBO-televisieserie Rome. Kortom, Caesar heeft sedert zijn overlijden in 44 v. Chr. niks aan (im)populariteit ingeboet. Nu 4 jaar geleden had in de Romeinse British School het internationale colloquium Uses and Abuses of Caesar plaats. Waar colloquia zich heden slechts zelden vertalen in een degelijke publicatie, groei-de uit deze door een geïnteresseerd en al dan niet gespecialiseerd publiek bijgewoonde bijeenkomst

een mooi boek, uitgegeven door Blackwell. Het congres had plaats eind maart 2003, kort na de door de VS en hun bondgenoten in scène gezette bevrijding van Irak. De triomf van het Amerikaans-Republikeinse neocon-imperialisme was totaal; het gevoel van teleurstelling en afkeer van de oorlogs-waanzin dat zo sterk voelbaar was in de publieke opinie klonk door in vele van de lezingen, die in extremis in deze zin waren bijgestuurd. Dit gold met name voor de presentaties die Caesars moder-ne receptie betroffen. Ik zal in wat volgt dan ook

een aantal bijdragen aanstippen die de hierboven geïllustreerde state of mind het best gestalte geven. Zij maken het boek mijns inziens tot heel interessante lectuur, niet enkel voor een academisch, in deze materie onderlegd publiek, maar tevens voor al wie begaan is met ge-schiedenis en historische beeldvorming. Inderdaad, Caesar is, voor de enkeling en voor naties, een icoon en een leerob-ject: “Reproduction of his excessive am-bition will drive nations to civil unrest or damaging imperialism. Reproduction of his strong leadership and thirst for con-quest will render nations fi rm, powerful, and glorious. The act of reading or even

watching Caesar can, variously, stimulate a distaste-ful bellicosity in individuals, educate them in the cruelty of conquerors and the heroism of resistance, forge a civic or national spirit, and shape a culti-vated person.” (Maria Wyke op pp. XV-XVI)

Het boek biedt een wijde waaier aan artikels over


Caesar, en het wordt passend ingeleid door een voorwoord van Maria Wyke, waaruit ik zonet ci-teerde. Hierin krijgt de lezer een voorsmaakje van de diverse gedaantes die de protagonist doorheen de eeuwen heeft aangenomen. De meest perti-nente studies gaan hierop in en trachten, wat zo-net geschreven is in het achterhoofd houdend, via abstractie de diverse Caesars en hun belang te re-construeren. Dit is onder meer de grondgedachte in de bijdrage van één van de meest toonaangevende Britse oudheidkundigen, Christopher Pelling. Deze laatste stond tijdens het congres in voor de plenaire lezing en zijn tekst (Judging Julius Caesar), die een aantal studies over de receptie van Caesar tijdens de Oudheid voorafgaat, kan gelden als algemene inleiding en tegelijkertijd als samenvatting.

Dit eerste, op antieke teksten gebaseerde deel van het boek wordt gevolgd door een drietal studies over de fysieke, archeologische resten die worden toe-geschreven aan Julius Caesars machtsperiode. Het vermelden waard hierin is John Osbornes studie van de obelisk van St. Pieter op het St.-Pietersplein, een heel aanschouwelijk relaas dat technische details al snel achter zich laat om dieper in te gaan op de wijze waarop de Kerk, via onder andere de donatio van Constantijn, het Romeinse Rijk recupereerde, het als het ware voor zich opeiste. De zogenaamde praeparatio van het ‘tweede’, kerkelijke Rome door het eerste, antieke, wordt aldus door Osborne aan de hand van een specifi eke case study treffend geïl-lustreerd; zijn tekst biedt een model voor de studie van latere recuperaties van het oude Rome, onder andere tijdens en na de Franse Revolutie, tijdens

het Italiaanse fascisme, en in de VS. Het is Margaret Malamud die in haar artikel over de achttiende-eeuwse receptie van Caesar in de VS, via een focus op het toneelstuk Cato analyseert hoe de dictator in deze specifi eke context als ‘revolutionair’ en als man van de vernieuwing gold. Als voorbeeld en als anti-voorbeeld inspireerde hij velen die tegen het einde van de achttiende eeuw op zoek waren naar een eigenheid, naar een identiteit, voor hun nas-cente staat en natie.

Dat dit ook in hoge mate, en afhankelijk van het specifi eke moment op verschillende manieren, het geval was in het Frankrijk vanaf de Franse Revolutie, wordt duidelijk uit de mooie bijdrage van Giuseppe Pucci, die wordt voorafgegaan door Maria Wykes studie over het cinematografi sche belang van Caesar in het koloniale, nationalistische Italië net vóór de machtsgreep door het fascisme. Via een stu-die van twee versies van een door Enrico Guazzoni geregisseerde fi lm over Caesar (één versie bestemd voor een Italiaans en een andere bestemd voor een Amerikaans publiek) illustreert Wyke hoe de dicta-

Ciarán Hinds als Julius Caesar in de HBO-televisieserie Rome


tor op één en hetzelfde ogenblik zowel kan wor-den toegejuicht (Italië) als verguisd (VS), afhankelijk van specifi eke gevoeligheden. Wykes studie is een goede aanloop naar de bijdrage van italianiste Jane Dunnett over de theatrale receptie van Caesar tij-dens het fascisme. Niemand minder dan Gramsci bestempelde het fascisme reeds als een vorm van ‘caesarisme’, hiermee uiteraard voornamelijk doe-lend op het eerder abstracte politieke fenomeen; het is Dunnetts verdienste om in dit kader het speci-fi eke belang van de historische Caesar als ‘nieuwe’ man (uomo nuovo) voor de fascistische ideologie verder te hebben uitgediept.

Zij situeert haar onderwerp – o.a. een toneelstuk dat mede door Mussolini werd geschreven – tevens in de bredere context van de fascistische recuperatie van de antieke Romeinse Oudheid, ook wel roma-nità genoemd, en levert aldus een nuttige bijdrage aan een interessant, onthullend en confronterend debat. Na twee studies over het specifi eke militaire belang van Caesar volgt tenslotte de afsluiter van het volume, in de vorm van een analyse, door Maria Wyke, van de parallellen tussen de Amerikaanse president Bush en Julius Caesar.

Dergelijke vergelijkingen duiken steeds meer op in kritische persberichten, die getuigen van een toene-mend bewustzijn voor de gevaren van militarisme en bandeloos, nietsontziend imperialisme. Caesar, gedood door zijn medestanders, kan hier gelden als doemvoorbeeld, als blijvende waarschuwing dat men uit de geschiedenis eerst en vooral nuttige les-sen dient te trekken. Ware dit het geval geweest met

Bush, dan had dit artikel misschien nooit hoeven te worden geschreven; keerzijde van de medaille is natuurlijk een minder beklijvend boek.

Jan Nelis

Marmeren buste van Julius Caesar (eerste eeuw v.Chr.), een recente vondst op het eiland Pantelleria. Houston Museum of Natural Science (foto: Wikipedia Commons)


BORSE E FONDI (4)QUATTRO SECOLI DI VITA AC-CADEMICA TRA L’ITALIA E IL BEL-GIO : IL COLLEGIO JACOBS A BOLOGNA*

L’Università degli Studi di Bologna è sempre stata una delle più prestigiose istituzioni scientifi che del vecchio continente ; proprio qui alcuni anni fa il paesaggio universitario europeo è stato pro-fondamente trasformato : coi cosiddetti accordi di Bologna del 1999 si è aperta la strada verso una struttura uniforme per tutte le università europee. Oltre alle sue numerose facoltà e dipartimenti, l’Università è anche legata a istituti ‘stranieri’ che favoriscono la presenza di studenti e ricercatori es-teri presso l’alma mater studiorum bolognese. Di questi ‘collegi’ solamente due sono sopravvissuti : il cosiddetto Collegio di Spagna, fondato nel 1367, e il Collegio dei Fiamminghi ‘Jean Jacobs’, che ha preso il nome dal fondatore.

Jean Jacobs (°1574-1580, †1650) e la fondazione del suo Collegio a Bologna (°1650)

Sulla vita di Jean Jacobs circolano molte versioni: al-cuni storici pretendono che è nato a Bruxelles, altri gli attribuiscono una nascita bolognese. Qualunque cosa sia, sta di fatto che trascorse la più grande par-te della sua vita a Bologna, dove è diventato uno degli orafi –in realtà fu soprattutto argentiere- più

* Ringraziamo il professor Andrea Zanotti e l’avvocato Gianvito Boccone per il loro interesse.

meritevoli della città. Lo testimoniano le sue nu-merose opere, tali lavori per l’immagine sacra della Madonna di San Luca e vari altri capolavori di ar-genteria conservati nel Santuario della Madonna di San Luca a Bologna. Durante la sua lunga attività professionale pare che Jacobs abbia costituito un vasto patrimonio, tale da permettergli di ordinare, per via testamentaria, la creazione a Bologna di un collegio per ospitare tre o quattro studenti originari del Ducato di Brabante. Probabilmente aveva già ospitato, verso la metà degli anni 1640, degli stu-denti nella propria casa, ma la creazione di un col-legio vero e proprio ebbe solo luogo dopo la morte, avvenuta nel 1650. Il consiglio amministrativo era costituito da eminenti studiosi legati all’Università di Bologna, ed è rimasto tale sino ad oggi.

Ai suoi inizi il Collegio Jacobs occupava uno de-gli edifi ci appartenenti a Jacobs nella Contrada del

Busto di Jan Jacobs (Collegio Jan Jacobs, Bologna)


Pradello, per poi dopo essere trasferito in Via Barberia e fi nalmente, nel 1681, in Via Cartoleria nuova, l’odierna Via Guerrazzi, dove è rimasto fi no ad oggi. Contrariamente al Collegio di Spagna, che occupa da secoli un antico palazzo in Via del Collegio di Spagna, il Collegio Jacobs oggi non è facilmente distinguibile dagli edifi ci circostanti. Dopo un bombardamento nella Seconda Guerra Mondiale fu in effetti quasi to-talmente distrutta l’antica sede in Via Guerrazzi.

La scelta dei candidati borsisti spettava al parroco di Notre-Dame de la Chapelle a Bruxelles, per poi es-sere uffi cializzata dalla corporazione degli orefi ci di Bruxelles, a cui spettava la decisione fi nale. La selezi-one avveniva secondo dei criteri assai stringenti : gli studenti dovevano essere di nascita legittima e cattoli-ca –siamo in pieno periodo di Controriforma-, e dove-vano essere provenienti da Bruxelles o, in mancanza di candidati con questa origine, potevano essere scelti candidati provenienti dal Ducato di Brabante ; inoltre dovevano svolgere degli studi di diritto, scienze, me-dicina, fi losofi a oppure teologia. I borsisti potevano avere la residenza al Collegio per tutta la durata dei loro studi universitari (intorno ai cinque anni). Oltre a una borsa di studio che li permettesse di vivere e studiare a Bologna, il Collegio li offriva anche i mezzi fi nanziari per fare lo spostamento in Italia, e li forniva i libri necessari per svolgere il loro programma di stu-dio.

Il Collegio oggi

Come abbiamo scritto, la sede del Collegio Jacobs si trova fi nora in Via Guerrazzi (n° 20). A parte la segre-

Entrata della sede del Collegio Jacobs

Interno del Collegio Jacobs e stemma


teria, il palazzo ospita anche una stanza dove sono raccolti i libri appartenenti al Collegio : quest’in-teressante collezione, che consiste principalmente di libri otto- e novecenteschi (compreso un fondo di letteratura belga di lingua francese), è aperta al pubblico, ma non è interamente catalogata, il che sarebbe necessario per potere includerla nel catalo-go in rete delle biblioteche bolognesi. A pochi passi dalla sede, in Via San Petronio Vecchio 2, si trova la cosiddetta ‘foresteria’ dove i borsisti alloggiano du-rante il loro periodo di studi e ricerche a Bologna. Ancora più dell’Academia Belgica, il Collegio si si-tua nel cuore battente di un’antica città universitaria italiana, a breve distanza dalla maggioranza delle facoltà e biblioteche. La foresteria, che occupa due piani, è costituita da sei stanze, tre bagni, due sa-lotti e una cucina. Al pianoterra del medesimo pa-lazzo, di fronte all’entrata, c’è anche la stanza del rettore, il prof. Andrea Zanotti, professore di Diritto canonico alla facoltà di Giurisprudenza dell’Uni-versità di Bologna e presidente dell’Istituto Trentino di Cultura.

I borsisti occupano la foresteria durante un periodo di otto mesi (da inizio novembre sino a fi ne giug-no), durante il quale possono dedicarsi liberamente ai loro studi ; oltre alla possibilità di utilizzo di una stanza nella foresteria, ricevono, in tre pagamenti consecutivi, una borsa di 7000 euro. Può anche interessare che non hanno un vero statuto, il che implica che devono procurarsi le necessarie assicu-razioni e che devono cercare di ottenere i necessari permessi per potere godere dei servizi di prestito delle varie biblioteche di Bologna. Dagli anni ot-

Foresteria del Collegio

La facciata del Collegio in un disegno settecentesco (Archives de la ville de Bruxelles)


tanta i candidati provengono da tutte le università belghe, e, dal 1990, a causa di una clausola nel testamento di Jacobs, sono anche ammessi un mas-simo di quattro studenti dell’Università di Utrecht, ognuno per un periodo di quattro mesi.

La procedura d’applicazione

Dalla metà del Novecento, le borse del Collegio sono di solito attribuite a giovani ricercatori, ma ca-pita anche che sono concesse a degli studenti che vogliono seguire un corso master. Gli applicanti sono molto liberi nel formulare il loro progetto di studi-ricerca, ma -e parliamo per esperienza per-sonale- elementi decisivi sono i contatti con isti-tuti, professori, ricercatori etcetera a Bologna, ac-canto ovviamente a un piano di studi o di ricerca bene elaborato e un buon curriculum accademico. Evidentemente sono anche indispensabili gli ap-poggi da parte di una o più università del Belgio. Per quanto riguarda la procedura di domanda di borsa, per i belgi sono disponibili quattro borse di otto mesi, due per candidati scelti dalle università nederlandofone, due per quelli scelti dalle università francofone. Dalla parte nederlandofona le applica-zioni vanno consegnate al rettorato dell’università di base, con una lettera introduttiva di motivazione diretta al rettore. Quest’ultimo sceglie quindi al massimo due candidati, che propone al consiglio dei rettori delle università nederlandofone (VLIR). In seguito, la riunione generale elegge i due vin-citori e, per il caso in cui ci sono delle astensioni, possono eventualmente anche essere proposti due candidati ‘di riserva’. Per la parte francofona la pro-

Abito dei collegiali con il batolo contrassegnato dallo stemma del Collegio, la conchiglia di San Giacomo


IN MEMORIAM

Joseph Mertens (1921-2007)

Met droefheid vernemen we het heengaan van Joseph Mertens, oud-directeur van de Academia Belgica. De Leuvense archeoloog, die verbonden was aan de KU Leuven en de UCL, genoot een inter-nationale erkenning. Hiervan getuigen onder meer zijn eredoctoraat aan de Université de Tours en zijn talrijke andere onderscheidingen en lidmaatschap-pen van buitenlandse academieën.

Vanaf 1950 was Joseph Mertens als archeoloog ac-tief in Italië, aanvankelijk als medewerker van prof. Fernand de Visscher, de toenmalige directeur van de Academia Belgica, bij de opgravingen van Alba Fucens (waarover in 2006-2007 een tentoonstelling liep in Rome en in Brussel, zie Nieuwsbrief 11). Nadien ondernam hij ook opgravingen van andere antieke sites, zoals Herdonia en Vibinum (het hui-dige Bovino) in Puglia. Naast de talrijke boeken en

Joseph Mertens met zijn echtgenote Claudine

cedura d’applicazione è identica, salvo che non ci sia una preselezione al livello delle singole univer-sità. Tutte le applicazioni approvate e sostenute dai singoli rettori sono in effetti spedite direttamente al consiglio dei rettori delle università francofone (CREF). Spetta allora ai singoli rettori giudicare tutte le proposte durante la seduta plenaria del consiglio. Il Collegio di solito segue il parere dato dai due consigli rettorali. La data di consegna delle appli-cazioni è variabile e dipende da quando il Collegio contatta i rettori (di solito nel corso di gennaio-feb-braio). Per ulteriori informazioni, consigliamo di contattare il rettorato dell’università di base, oppure direttamente il CREF o la VLIR.

Jan Nelis e Valérie Nahon

Per saperne di più : Libri in Collegio. Jean Jacobs e il Collegio dei Fiamminghi in Bologna tra passato e presente (con contributi di F. Roversi-Monaco, J.G. Veldhuis, A. Zanotti, G.P. Brizzi, A.M. Bertoli Barsotti, A. Smolar-Meynart e J. Hellemans), Bologna 1995.


De antieke site van Herdonia (Puglia)

Louis Meerts (1920-2007)

Wij betreuren ook het overlijden, op 87-jarige leeftijd, van ons geacht medelid Louis Meerts. Hij overleed op 27 juli 2007. Professor Meerts was van opleiding doctor in de letteren en wijsbegeerte, mo-derne geschiedenis, en baccalaureus thomistische wijsbegeerte. De briljante jonge historicus begon zijn loopbaan op de studiedienst van het ACW als secretaris van de latere minister Paul-Willem Segers. In 1949 werd hij, op 29-jarige leeftijd, hoofdredac-teur van de Gazet van Antwerpen en bleef dit tot 1985. Hij was ook jarenlang bestuurslid en voor-zitter van de Internationale Unie Katholieke Pers (UCIP).

Vanaf 1965 doceerde hij als buitengewoon hoog-leraar media-ethiek aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van de KU Leuven, waar hij mee aan de basis lag van de uitbouw van het departe-ment Communicatiewetenschappen. Daarnaast was hij meer dan zestig jaar actief in de Lessius

wetenschappelijke artikels die hij schreef, leidde hij de publicatie van een (naar hem genaamde) reeks werken over antieke archeologie, waarvan negen delen verschenen tussen 1965 en 1997.

Van 1988 tot 1993 was Joseph Mertens directeur van de Academia Belgica. Hij overleed op 1 juli 2007 en werd 86 jaar.

Louis Meerts


Colofon | ColophonAuteurs | Les auteursGérard de Wallens, chef du Bureau du Patrimoine du Ministère des Affaires Etrangères et Européennes de France, Paris | Guy Dupont, zelfstandig wetenschappelijk onderzoeker, Gent | Valérie Nahon, licenciée en histoire de l’art (ULB) et boursière du Collegio Jacobs à Bologna | Jan Nelis, postdoctoraal onderzoeker FWO-Vlaanderen aan de Vakgroep Latijn en Grieks, Universiteit Gent | Albert Russo, écrivain, Paris

Redactiecomité | Comité de rédactionGuy Dupont, Samuel Mareel

Eindredactie | Mise au point rédactionnelleLaurence Druez, Guy Dupont, Samuel Mareel, Andrea Zanotti

Vormgeving | Mise en pageAlec Vuijlsteke

Verantwoordelijke uitgever | Éditeur responsable Guy Dupont, Meersstraat 13, B-9000 Gent

Amici Academiae Belgicae RomaeBestuur | Comité : Corinne Bonnet, Bruno Boute, Christine Dupont, Guy Dupont, Laurence Druez, Samuel Mareel, Françoise Van Haeperen, Vincent Viaene, Alec Vuijlsteke, Laurence WuidarWebmaster : Alec VuijlstekeSecretaris | Secrétaire : Guy Dupont

Contact | Contact Adres | Adresse : Meersstraat 13, B-9000 GentTel. | Tél. : 09 221 24 83 | 0472 926 924E-mail : [email protected] : http://www.amiciabr.be Rekeningnummer | Compte n°000-0050962-37 | IBAN : BE 35 0000 0509 6237 | BIC : BPOTBEB1

Noot van de redactie | Note de la part du comité de rédaction

Aangezien de leden van de AABR en de Academia Belgica meertalig zijn, is ook het Bulletin van de AABR een meertalige pubicatie. Dat betekent dat de auteurs in hun eigen taal publiceren, of dit nu het Nederlands, het Frans dan wel het Italiaans is. Geen enkel artikel wordt vertaald.Alleen de auteurs zijn verantwoordelijk voor hun teksten. De inhoud van de teksten engageert noch de redactie van de nieuwsbrief, noch het bestuur van de AABR, tenzij uitdrukkelijk anders vermeld.

Le Bulletin des AABR est une publication multilingue, comme le sont aussi les membres des AABR et l’Academia Belgica. Il est le porte-parole d’une com-munauté polyglotte, dans laquelle nous incluons le lecteur; c’est pourquoi les différents auteurs écrivent dans leur langue, que ce soit l’italien, le néerlandais ou le français et aucun article n’est traduit. Seuls les auteurs sont responsables de leurs textes. Le contenu des textes n’engage ni le comité de rédaction du Bulletin, ni le comité des AABR, sauf mention expresse du contraire.

Hogeschool, eerst als docent, later als lid van de raad van bestuur en ten slotte als voorzitter. In 2006 richtte de Lessius Hogeschool als eerbetoon de Leerstoel Louis Meerts op. Na zijn pensionering in 1985 bleef hij internationaal actief bij UCIP en als gastprofessor aan de Gregoriana Universiteit in Rome. In die periode bezocht hij regelmatig de Academia Belgica.

Met Louis Meerts verliezen de Amici een trouw en gewaardeerd medelid, die de vriendenvereniging van bij de oprichting onafgebroken heeft gesteund.

Documents

Julius Caesar in Western Culture: een contemporaine antieke mythe, in: Bulletin Amicorum Academiae Belgicae Romae 12, 2007, p. 23-25