Miray Özkan Eren

-------------------------------------------------------------------

23. KENTSEL TASARIM VE UYGULAMALAR SEMPOZYUMU

12-13 Aralık 2013, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

İSTANBUL’DA POST-MODERN KENTSEL UYGULAMALARIN

DEĞERLENDİRİLMESİ:

BİR KENT POLİTİKASI OLARAK “PASTİŞ

Postmodernizm ve PastiĢ

Postmodern KentleĢme

Ġstanbul’da modernite

Mevcut KentleĢme Uygulamaları

Değerlendirme

POSTMODERNĠZM VE PASTĠġ

Modernizm

• Ġdealizm

• Ġlerici vizyonlar

• Derinlik

• Gerçekçilik

• Tarih

Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı

Frederic Jameson (1984)

Post- Modernizm

• Yüzeysellik

• Derinliksizlik

• Çoklu yüzeyler

• GeçmiĢ: Ġmajlar koleksiyonu

DıĢlanma, endiĢe, yabancılaĢma yerine… tutarsızlık, parçalanmıĢlık, keyif…

Zaman, mekanın hakimiyeti altındadır: “ġimdi” birincil bileĢendir; imajlarda,

gösterilerde ve yüzeylerde birbiri ile iliĢkisiz birçok “Ģimdi” ortaya çıkar…

Ġlerleme fikri, tarihsel süreklilik ve hafıza terk edilir… tarihi parçalanır ve parçalar

Ģimdiki zamanın malzemeleri olur.

Tam bir kendinde-mevcut özne bulunmadığından kiĢisel tarzlar da yok

olmaktadır…

PastiĢ…. postmodernin biçimsel özelliği

• Daha önce ortaya çıkmıĢ benzersiz formların ya da tarihsel olarak özgün

biçimde ortaya çıkmıĢ kültürel üretimlerin taklidi..

• BaĢka bağlamlara ait birbiriyle iliĢkisiz biçimlerin eklektik birlikteliği..

• Ölü bir dilde yapılmıĢ boĢ ironi..

• Hiçbir eleĢtirel amacı ya da baĢka bir üst niyeti olmayan bir konuĢma..

POSTMODERN KENTLEġME

Modernist mimarlık

• Bağlamı, geçmiĢi ve geleneği

referans almayan,

• aĢırı sade /minimalist

• sıkıcı

• aĢırı temiz

• elitist

• otoriter

Post-modern eleĢtiri

• Bağlamsalcılık ve çeĢitliliğe övgü

• yüksek kültür ile kitle kültürü arasındaki

farkın azaltılması

• Kapsayıcılık

• Maksimalizm

• Popülizm

• tüm üsluplar için serbest bir oyun alanı‟

…pastiĢ, postmodern kentleĢmenin temel biçimsel özelliğidir…

…bağlamsalcılık, tarihselcilik, medenilik arayışı, bölgeselcilik, anti-

evrenselcilik, çoğulculuk, kolaj, kendine referans verme,

düşünümsellik, imaj/dekor/perspektif sanatı ile meşguliyet,

yüzeysellik, derinliksizlik, geçicilik, parçacıllık, popülizm, apolitiklik,

ticari yaklaşım, inanç kaybı ve ironi…

…pastiĢ, banliyö yerleĢmelerini, mastırplanlı toplulukları, alıĢveriĢ merkezlerini, tematik

parkları ya da eğlence yerleri gibi hipergerçek (gerçekten daha gerçek) yerleri yaratmak

için eski kentleĢme üsluplarının biçimsel olarak kullanılmasının yanı sıra, aynı zamanda

tarihi koruma, kentsel iyileĢtirme, restorasyon, yenileme gibi yaklaĢımlarda da yeni

Ģeylere eskimiĢ görüntüsü verilmesi için kullanılmaktadır…

Tarihselcilik:

geçmişin tüm üsluplarının rasgele yağmalar, üslupların rasgele ima edilmesi

Bağlamsalcılık:

mevcut bağlama gönderme yapar ve etrafındaki heterojen kentsel dokuyu dikkate alır

Mahalle yaşamına ve kamusal alana özlem:

kaybedilmiĢ mahalleler ve kamusal yaĢama yönelik nostalji

İmaj üretimi:

imaj üretimi ve yeniden üretimi arıcılığıyla üretilen estetiğe vurgu

Mimariye yönelik açlık “fotoğrafa yönelik bir açlıktır: bugün

tüketmek istediğimiz şey, otobanda giderken zaten nadiren fark

ettiğiniz binaların kendileri değildir.”

Bugün önemli olan binanın iki boyutlu çerçevedeki tasarımıdır.

• Modern kentsel tasarımın toplumsal kaygıları bir kenara atılmıĢ ve geriye sanatsal niyetler

kalmıĢtır.

• … toplum metalaĢtırma aracılığıyla adım adım sömürgeleĢtirilmektedir…

• Kentsel tasarımcının rolü de sanatçı ve toplum mühendisliğinden piyasa güdümlü eğilimlerin

kolaylaĢtırıcısı ve uygulayıcısına dönüĢmüĢtür.

• Ellin’e göre postmodern Ģehirciliğin genel durumu baskın ve bastırılmıĢ kültürler arasındaki

gerçek iliĢkileri yanlıĢ sunmakta ve endüstri sonrası sorunlara yönelik ihtiyaçlara cevap

vermemektedir.

• Estetik aracılığıyla değer yaratırken diğer toplumsal ekonomik sorunların gerçekliğini

örtmektedir.

• “Bu “hayal gücünü frenleme” olarak görülmektedir; çünkü geçmişin biçimlerine körü körüne

bağlı kalması hızla değişen dünyanın sorunlarına yenilikçi çözümler geliştirilmesine ket

vurmaktadır.”

http://www.5en.net/gezi-tatil/tatil-cenneti-dubai.html

http://photoblog.nbcnews.com/_news/2013/08/02/19838089-eiffel-tower-replica-looms-

over-chinas-parisian-style-ghost-town

http://www.dailymail.co.uk/news/article-2258975/Chinese-fakeaway-How-worlds-famous-buildings--cities--cloned.html

http://dreamcityfest.com/wp-content/uploads/2013/01/aaa-Elitch-

Garden-New-Urbanism-Web.jpg

http://www.philosophyandthecity.org/images/576_new_urb

anism.jpg

http://bettercities.net/images/17650/new-wyvernwood-

boyle-heights-mixed-use-community

ĠSTANBUL’DA MODERNITE

• Cumhuriyet’le birlikte «radikal modernite» - Ġstanbul’a ilginin azalması,

mütevazi planlama

• Ġkinci dünya savaĢından sonra «popülist» yaklaĢımlar: köyden kente göç ve

gecekondulaĢma

• Ġstanbul’da Menderes dönemi: tarihi varlıkların yıkımı, mülkiyet haklarının

ihlali, arazi spekülasyonu, motorlu araç kullanımında artıĢ ve raylı ulaĢım

hizmetlerini gerilemesi

• 1980’ler: kentleĢme hızında artıĢ, gecekonduların dönüĢümü, arazi

fiyatlarındaki artıĢ- «postmodern» uygulamalara baĢlangıç

• Modernit,e Ġstanbul’un Ģehircilik tarihinde hiç bir zaman tam olarak

deneyimlenmemiĢtir.

• Modern kentleĢmenin sakıncaları Avrupa ve Kuzey Amerika kentleri için

olduğu kadar etkili değildir.

• Türk kentlerinin geliĢiminde “ilerleme” anlamında “modernite” hâlâ önemli bir

retoriktir.

• Kentlerdeki sermaye birikiminin artıĢına ve giderek tüketim odaklı bir

toplumsal yapıya geçilmesine paralel olarak gerçekleĢen postmodern kentsel

uygulamalarda da «modernite» retoriğini görmek mümkündür.

Ġstanbul’daki süreçte ise kapitalizmin yarattığı kentsel formlar,

modernite arayıĢlarının devamı ve

toplumsal kimlik (ulus/millet) arayıĢlarının tezahürü olarak

algılanabilir.

MEVCUT KENTLEġME UYGULAMALARI

KAMU YATIRIMLARIOSMANLI SELÇUKLU MİMARİSİ

http://tr.urbika.com/projects/view/5077-halia-sect-metro-ka-

http://mutlukent.files.wordpress.com/2012/11/selcuklu.jpg

http://imid.icisleri.gov.tr/default_B0.aspx?content=123

Ġstanbul Esenler Hükümet Konağı Projesi

http://www.csb.gov.tr/iller/istanbul/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=3395

Üsküdar Hükümet Konağı

Yedikule Göğüs Hastalıkları Hastanesi

http://ioi.gov.tr/s_icerik.php?cP=Ayrinti&hID=2792

BayrampaĢa Gençlik Merkezi

http://istanbulgunlugu.com/2011/07/bayrampasa-genclik-merkezi%E2%80%99ne-yeni-hizmet-binasi/

http://www.pendik.bel.tr/bpi.asp?caid=175&cid=8232

Bir hatırlatma:

«var olmayan bir ulusu „hayal etmek‟»

1. Ulusal Mimarlık Akımıhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Birinci_Ulusal_Mimarl%C4%B1k_Ak%C4%B1m%C4%B1

2. Ulusal Mimarlık Akımı http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:AnkaraStateOpera2.JPG

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Atat%C3%BCrk_Kitapl%C4%B1%C4%9F%C4%B1_Taksim_%C4%B0stanbul_4.JPG

KAMU YATIRIMLARITOKİ KONUTLARI / MODERN MİMARLIK ?

«Ama yanlış yapmıyor muyuz? Çok yanlış yapıyoruz. Bilimsel

kriterler, şehircilik kriterleri manasında, mimari tarzda çok

yanlışlarımız, eksiklerimiz var”» E. Bayraktar, 2009

Ġstanbul Halkalı Toki Konutları

http://www.emlakhaberleri.com/resim/toki-istanbul-

evleri-konutlari_1341_12187.html

http://cabadak.com/wp-content/uploads/Toki-Toplu-konut-kayasehir.jpg

KayaĢehir Toki Konutları

GAYRĠMENKUL PROJELERĠ

Giderek metalaĢan konutlar, çeĢitli taklit ve tarihselcilik unsurları

kullanarak, modern yaĢam tarzını bir tema olarak kullanan

pazarlama amaçlı mimari çizimlerle satıĢa çıkarılmaktadır.

http://www.ankayasam.com/kirgizistan-basbakani-viaport-veneziayi-ziyaret-etti.html

http://www.emlakjet.com/haber/foto-galeri.php?imaj_id=6054#foto_td

http://www.netyapi.com/referanslardetay/Dupont-Typar-Geotekstil-Ke%C3%A7eler:cID-4

http://www.zorlu.com.tr/TR/BASIN/bas_bulten_detay.asp?fId=135

http://www.havadanemlakvideo.com/video-arama/%20Zorlu%20Center%20avm

http://www.evproje.com/ev-projeleri/dumankaya-ikon-projesi.html

http://www.havadanemlak.com/projenin_durumu/dumankaya_insaat/dumankay

a_ikonda_1059_bagimsiz_birim_bulunuyor-4777_0.html

http://www.mansetemlak.com/atasehir-varyap-meridian-da-21ler-1-milyon-87-bin-

tlden-basliyor.html

http://www.emlaktasondakika.com/foto-galeri/Insaat-Fotograflari/Varyap-

Meridiannin-gokyuzunden-fotograflari/363/1.aspx

http://www.dapyapi.com.tr/DAP_Yapi_dragos_royal_towers.aspx

http://www.havadanemlakvideo.com/nerede/dap_yapi/dragos_royal_tower-732.html

KENTSEL DÖNÜġÜM

Gecekondu…apartman…rezidans…

Mahalle…site…rezidans…

Ev…apartman…rezidans…

Parsel…parsel… imar adası…

YUNUS MAHALLESĠ

ilk projeler

ZHA Mimarlık

FĠKĠRTEPE

ilk projeler

ada ya da adalar bazında dönüĢüm

Ġkna aracı olarak mimari projeler/ kentsel tasarım projeleri

Yeni rant alanları/ rekabet

Dengesiz ve dağınık dönüĢüm

Gelecek, arazi spekülasyonu aracılığıyla sömürülmektedir.

• Önceki dönüĢüm süreçlerinden farklı olarak, dönemin ruhunu uygun olarak geliĢen postmodern mimarlık ve kent tasarımı bu sürecin bir parçası ve önemli bir aracı haline gelmeye baĢlamıĢtır.

• Fakat bu süreç ne nostalji arayıĢında ne de mevcut bağlama atıfta bulunmaktadır.

• Tersine bu mimari oldukça modern ve mevcut bağlamdan tamamen farklılaĢmıĢ olup tekrarcı ve merhametsizdir ve topluluk hissi ya da endüstri öncesi medeniyet gibi arayıĢları yoktur.

• «Modern yaĢam tarzı» pastiĢ olarak bu projelerde bir strateji olarak kullanılmakta gibidir.

Kentsel imaj üretimlerinde kullanılan pastiĢ formların, yeni bir toplumsal dil oluĢturarak

aĢağıdaki konularda iĢlev gördüğü iddia edilebilir:

• “Konut”un metalaĢması

• “Konut sahipliliği” ve “özelleĢtirme” fikrinin kabul görmesi

• Gayrimenkul sektörünün ve rant beklentisinin toplumun geneline nüfuz etmesi

• Toplumun kültürel tüketimle bütünleĢmesi

Diğer yandan toplu konut üretiminde modernist üslup geçerliliğini korumaktadır…

Modernist «bellek oluĢturma» idealleri de kamu yapılarında kendini göstermektedir.

DEĞERLENDĠRME

«Modern» bir pastiĢ form haline gelmektedir…

• Ġstanbul’da yapı kalitesinin düĢük olması, altyapı ve yeĢil alan ile sosyal donatı alanlarının

yetersizliği ve yoksulluk dolayısıyla…

• …sağlam görünümlü, temiz, yeĢil alanların olduğu ya da dünyanın daha zengin kısımları

ile kurulan benzerlikler toplum tarafından kabul görüyor olabilir.

Gerçekte…

• üretilen kentsel çevre, belirli noktalarda mevcut yetersizliklerin karĢılanmasını

sağlayabiliyorken, ortak alanlar ve ortak faydalar dikkate alındığında daha yaĢanabilir bir

metropolün üretimine katkıları bulunmamaktadır.

• Bu süreç, daha önce görülmemiĢ düzeyde mekânsal ayrıĢma/dıĢlanma ve soylulaĢma

süreçlerinin baĢlangıcı olarak görülebilir.

Harvey postmodernizm söylemini tehlikeli bulmaktadır.

• Batılı modernistler Harvey’in de ortaya koyduğu gibi kapitalist durumu kontrol altında

tutabilmiĢ, kentsel çevreyi düzene sokmakta ve hızlı kentleĢme süreçlerini kontrol altına

almakta baĢarılı olmuĢlardı. Buradaki kriz modernistlerin değil kapitalistlerin kriziydi.

• Uygulama ve etik yerine tanımlanamazlık, metinsellik, nihilist yapıbozum ve estetik

üzerine vurgusu dolayısıyla, postmodern söylemle herhangi bir tutarlı siyaset imkansız

hale gelmiĢtir.

• Piyasa ile uzlaĢma arayıĢı postmodernizmi yeni muhafazakarlığın giriĢimci kültüründe

yerleĢik hale getirmiĢtir.

• Ġnsanların her tür cisimleĢtirme ve parçalanmayı kabullenmesini, maskeleme ve

örtülemeyi, her tür yer, yerellik ya da toplumsal gruplaĢma fetiĢizmini kutlamasını ve

derinleĢen siyasi-ekonomik süreçlerin üst kuramını reddetmesini sağlamıĢtır.

• Ayrıcalıklı sınıflar üretmeyen evrensel bir modernite anlayıĢının Türkiye'de hiçbir zaman

olmadığını kabul edersek, modernist ideallerin insanların gündelik sıkıntılarına çözüm

üretemeyecek olduğu inancının neden bu kadar kolay kabul gördüğünü daha iyi

anlayabiliriz.

• Toplumda, ekonomik sistemin eĢitsizliğinin farkındalığından kaynaklanan motivasyonlarla

bireysel çıkarların ve günü kurtarma anlayıĢının hakim olması, post-modern imajlar ile

toplumun arasındaki iliĢkinin gelecekteki seyrine iliĢkin fikir yürütmemizi kolaylaĢtırıyor.

• Yaratıcı, toplum ihtiyaçları, talepleri ve katılımı ile iĢlevselleĢen kentsel çözümler aramak,

dengeli bir kentsel çevre planlamak ve ilerleme meselesini yeniden ele almak gittikçe

zorlaĢmaktadır.

• Ancak, sistemin gücünü nerden aldığını bilmek kentsel çözüm önerilerinin araĢtırılması ve

mücadele araçlarının geliĢtirilmesi açısından çok önemlidir.