Δ. Γραμμßνου

ΣΥΜΙΙΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΡΟ.Ι.ΣΤΟΡΙΚΩΝΟΙΚΕΜΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΔΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Η ΚΑΒΑΛΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ

Α, ΤΟΠΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ

Το ΣτΜποΣΙο ArTo (κΑΒΑΔΑ, 18 _20 ΑπΡΤΛττ 19?7)trΑΘΩΣ κΑΙ Ε ΕΚΔοΣΕ TQN ΠΡΑΚΤΙΚαΝ TorΕΙΝΑΙ ΚΑΡΠΟΣ ΤΗΣ ΣΤΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΕΣ ΙΕΡΑΣ

ι{ΕΤΡοΠOΔΕΩΣ ΦIΔΙtrπΩΝ, ΝΕΑποΔΕΩΣ ΚΑΙ ΘΑΣοτκΑτ º,or mΡτΜΑΤοΣ Ι[ΕΔΕΤΩΝ ΧΕΡΣοΝΕΣοτ Tor AIMor

¶νÜτDπ ο

189-ΙΔ"ΙυΔ Ι[ΕΔΕΤΩΝ ΧΕΡΣOΝΕΣοτ Tor AIMor_189ΘΕΣΣΑΔΟΝΙΚΗ

1980

Σt,ΜΙΙΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΡΟ-I.ΣΤΟΡΙΚΩΝΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΑΙ{ΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ*

Δ,ΓραμμÝνοò

ΣÝ πρüσφατÞ μου μελÝτº1, ßrÝ &φορμÞ τÞν ÜνÜλυση Ýπιφανειαχþν εýρη-

μÜτων, χυρßο:ò χεραμιχÞ6, Üπδ δýο προßστοριχοýò οßχισμοýò τÞò ¶νατολιχÞ6Μαχεδονßαò, παρÜθεσα Ýνα πλÞρη, μÝ τÜ σημερινÜ δεδομÝνα βÝβαια (μÝσα

1θ76), χατÜλογο τþν οßχισμδν τÞò περιοχÞò αýτÞò.Τδν χατÜλογο αýτδ ÜποτÝλεσαν χατÜ κýριο λüγο οß θÝσειò ποý εΤχοιν περι-

ληφθεß σ' €ναν πρüσφατα δημοσιευμÝνο Üπ' τδν θεοχÜρη2 χατÜλογο χαß οß0Ýσειò ποý εßχαν Ýντοπßσει ü Renfrew χαß οß συνεργÜτεò του στÞν περιοχÞ τÞòπεδιÜδαò τÞò Δρþμαò, κατÜ. τÞ διÜρχεια τþν Üνασιιαφþν στδν προΤστοριχδιιΦ§(JΙχΙσμο των ΖιταγΡων.

Συντομογραφßεò

Bintliff Ιθ77, Mycenaean Geography, Proceedings οf ilre Cambriιlge Colloquium.September ß976, εd, J. Bintliff, Cambridge Ι977 (πολυγρ.).

Daviιlson t971, D. Α. Daviilson, Geomorphology αηÜ Prehisiorio Seiilement ofthe ΡΙαßη of Drama, Reφue ile Geomorphologie Dgnamique 20, 19'17,22 γ.Ýξ,

Dayiilson 1972, Terrain aÜjustment αηÜ prehistoric communiiies, στδ υοΚο7972,77 ΝLξ.

Dennel-\Mebley 1975, R. \Μ, Dennel αηÜ D. Webley, Prehistoric §ettlemdntancl lancl use ßη Souihern Bulgaria, στδ Higgs 1,975,9º ιιÝξ.

I"ronoh t967, D. Η. French, ΙηÜεχ of Prehistoric Siies ßη Central ΜαòεÜοηßαη,Aihens 1967 (πολυγρ.).

Higgs 1θ72, Ε. S, Higgs (ed.), Papers ßη Economic PrehistorE, Cambridge 1θ72.IΙiggs 1975, Ε. S. Higgs |eÜ.\, Palaeoeconoma, Cambridge 1975.Hoilcler-Orton 1976, Ι, Hod,iler-C. Orton, §paljal Analgsis ßη ArchaeologE, Cam-

bridge t976.ΝεολιθιυÞ 'ΕλλÜò, Δ. Ρ. ΘεοχÜρη (μÝ συνεργασßα γ"αß Üλλων), "Εχδοση ΤρατÝζηò

¸λλÜδοò, ¶θÞνα 1973.Renfrelπ 1θ72, C. Renfrelv, Τhò Emergence of Ciòlilisatioz, London 1θ72.º]heoharis ßθ71, D. R. Theoharis, Prehistory of Eastern Μαοεdοηßα αηÜ Thracθ,

στÞ σειρÜ'Αρχαßεò'ΕλληυικÝò Πüλειò, ¶θην. Τεχνολογ. "Ομιλοò, Νο θ, 1θ71.υοΚο 1θ72, Μαη, SòttΙòmòηι and, (Jrbaniòm, ed. Ρ. υοΚο χ.&., Lonclon 1θ72.

'1,, ΑΔ S0, ß975 (ÝΝδßδεται).2. Theoharis ßθ7ß.

Ι Ι'1,,ιlιlιι|ιιιι,

'Λπ' 6λεò αýτÝò τßò 0Ýσειò ποý ü Ü"ρι()μüò τουò τ(ßρα ÜνÝρ,χετσ,ι. σÝ /r,9, εßχ,ε

γßνει στδ παρε7ιθüν, Þ Ýγωιε τρüσφα"τα, περισυλλογÞ Ýπιφα"νειαχÞò ].(,εραμτγ,Þò.'ΙJ περιγραφÞ χÜθε μι&"ò dγινε μÝ τδν ßδιο τρüτο ποý χρησιμοτοßησε ü }-rench3

γιÜ Ýναν ÜνÜλογο .ιατ&'},ο¾ο τÞα ΚεντριχÞò Ν'Ια"Νεδονßαò. ¶τοσχοτεß, τÝρα Ü.τδτδν ÜχριβÞ τοτογραφιχδ προσδιορισμü τουò, νÜ δþσει, στδ μÝτρο τοδ δυνατοδ

βÝβαια, τÜ δεδομÝνα Ýγ.εºνα. τοý Þ ΝατÜλλη),η Üξιοποßηση ÜλλÜ χαß Þ διεξοδι-ν"üτερη ÜνÜλυσÞ τουò θÜ üδηγÞσει σδ συμτερÜσ|λατα σγ9τLχÜ μιÝ τοýò τýτουòτδν οßχισμþν (sei|,lement patterns) Ναß μÝ διÜφορα ξτlτ^'τlιατα Üρχαιογεω-γραφLαò χ,αß ταλαιοοιχονομßαò.

"Οπωò εßναι γνιοστü, στÞν ºνατολιχÞ λ'Ιαχεδονßα Ýχ_ουν Üνασκα.φεΤ συ-στηματιχÜ Üρχετοß προßστοριιτοß οßιιισμοß: τδν Σιταγρδν χοντÜ στÞ ΔρÜμαÜπδ τÞν ÜγγλιχÞ ÜρχαιολογιΝÞ σχολÞ ýπδ τÞν διεýθυνση τοδ C. Renfrerv rτai

Þν συνεργασßα. πολλδν εßδι:.ιþν Ýπιστημüνòυν, τοδ Ι{τιχιλß ΤÜò Üτδ τÞν γα.λλιχÞÜρχα"ιολογιχÞ σ7_οÞ ýπδ τÞν διεýθυνση τοδ Deslrayes, τοδ Σιδηρ. Σταθμοδ¶γγßσταò Σερρδν χαß τοß Καστριοδ χ,οντÜ στδν Θεολüγο τ!ò θÜσου &πδ τÞνΧÜιδω Κουχοýλη-ΧρυσανθÜΝη. Πρßν Üπδ τδν Β' Παγχüσμιο Πüλεμο ε7χανÜνασχαφεº οß οßχισμοß τοδ 'Α,χροποτÜ,μου Ναß Πολυστ,jλου Üπ' τοýò λ'Ιυλων&.-ΜπαχαλÜ,χη. ΔοχιμαστιΝÞ τομÞ Ýχει γßνει στÞν ΝtιχρÞ Τοýμτα ΙlετροýσαòÜπδ τÞν Κ. Ρωμιοποýλουα.

Τüσο Üπδ τ\ò ÜνασκαφÝò αýτÝò 6σο γ,σ.ß Üπδ τÞν Ýπι<ρανειακ:Þ Ýρευνα, &πο-δει:ινýεται δτι στÞν περιοχ,Þ, χατÜ χýριο λüγο, τδν πsδιÜδων τÞò ΔρÜμαò,τδν Σερρþν Ναß τÞε στενÞò πεδινÞι 7ιωρßδαò μεταξý τοδ Συμβüλου χ,αß τοδΠαγγαßου, Üναπτýχθηχε Ýναò ÜξιüΙ,ογοò νεολιθιΝδò πολιτισμδò μÝ μεγÜληπυχνüτητα Üπδ οßΝισμοýò. ¶rr' αýτοýò ÜρΝετοß κατο|.χÞθηγ,Üν χαß στÞν τρþιμηÝτοχÞ τοδ χαλχοδ. Πολý μιΝρδò ε7ναι ü Üριθμδò τ6ιν οßΝισμδν τοý Üντιπρο-σο)πsýει τÞν ýστερη ÝποχÞ τοδ χαλχοδ, σÝ ÜντßOαση μÝ τδν ýτüλοιπο't]λλαδιχ,δ

γþρο τιαL, Ü-π' 8σο μπορεß νÜ ξÝρει ΝανεLò, μδ üρισμÝνεò τεριοχÝò τÞò Βουλγα-

ρßαò. ΔιατÞρησε Þ περιοχÞ α,ýÞ μιÜν ßδιüρρυθμη α.ýτονομßα. στÞν LξÝ},,"Τ.Þ τηò,ποý Þ σýγχρονη Ýρευνα &,ρ,7Lζε,, σιγÜ σιγÜ νÜ" διαφι,l"τßζει Ýνδ, Üπδ τÞν &λλη,δÝχτηχε μεριχÝò αßγαιαχLò ÝπιδρÜσειò ποý τßò Ü.φομοßιυσε, 6πωò π,χ. τÞν ΥΙιIIIC χεραμιχÞ, ποý Ýγινε Üντιχεßμενο τοτιχÞò παραγιογßò5. Σδ χα-νÝναν Ü-πδ

τοýò οßχισμοýò δÝν Üντιπροσωτεýεται Þ φÜσ"η τ:Þò &,ρ-ι.αυüτερηε νεολιθιχÞ6,

3. Fτeηιft Ι967.4. ΓιÜ τßò δημοσιεýσειò τþν Üνασχαφþν αýτþν ρ),. Νεολι{Jιιι.Þ']!),λÜò,3|ιº γ-Ýξ.

5, Στδν προßστοριχδ οßχισμδ ΙΙαλιüχαστρο χοντÜ στÞν Üρχ_αtα, Γα},η,J7δ ,\ Ü,πδ τ),ò

ÝχβολÝò τοδ Στρυμüνα (ΑΔ 21 (1972) Β, (ΧρονιχÜ) 527 χÝξ., ΧÜιδω Κτ,υχοýλη-Χρυσαν-θÜχη), στδ Καστρß τÞò ΘÜσου (βλ. ýτοσ. 4'Ýπßσηò στÜ ΧρονιχÜ τοý ΑΔ χαß, τÞò ßδιαò,ΠροßστοριχÞ ΘÜσοò, ΑΕ, 1970, 1ßj:τÝξ.) χαß στδν Σ.Σ. ¶γγßσταò χοντÜ στßò ΣÝρρεò(Üδημ. ).

ΙΙ,ιιι,\,,γßιι

, lß , ι 1 ) |,ι ) ιιι.|) ,, ,ß. 'ι) ι,,Lr;ι) ν, r,λι.()ιχ,)1 τ'τ,ß ',\,τα.τ,ι7,ιΝ,'τ,.; Ν,Ιαχιߧ,,

ι ,, ι ιι' ,);., υ,,,1,..2τß νε,,λι()ιΝ-Þ τ7;ò (")εσσαλß,αò κrιß τ'ß,c,

| , ,,,, ι ), ;, '|;,ι( Ι( ) ,ι.1. π;:ρßπι,ιι). Δδν Ýχει βρε()s'ß Ýπßσηò ι,,-q.νÝνι,

. ι ]],,ι ιΙΙι,,ß, )νι,,r,,r,'ι,ιι,,-ν',.

, ,,", )

ιτò,,)ιι,,l ,ια 1ι,ß τ-ß1 σειρÜ (βλ. χÜρτη τι,ßν οßß<,ισιι,ι,ιν χ,τß

ι\ I)t,| Λ|)|ι,ßν()|, 1τδ Ýρι,,τηματιχδ περßοδοι περιλαlτ[jÜνον-

ιΙ ßΙΙ ι,ß.γ.l,r,,.,,,ßa, ποý εßναι γν(ýστOß μ.Ýχρι σÞlτερα (σ'

r ιß, ι,)- σκßlt,σ-ια), Üντιπροσ(ýπεýsται Þ νεολιOιχß φÜσ,η,

ι, ι,ΙΙ, j'1:1 1τεριΝÜ θÝψατα ποý Ýχουν, σÝτελιχÞ ÜνÜλυση, σχÝση

,, ' \,,.υ,τ,lλιχÞe λ{αχεδονßαò στÜ προßστορτχÜ χρüνια."()πτυòιιιι ι, ß π7ιη()υσμδò εßναι μιÜ βασιχÞ ταρÜμετροò? μÝ τÞν ü

ι, Ιß, ιιΙι, ιr Ι'ι.,Ι ι, ]]]ι ΝÝξ., υòκο, 1θ72 (Renfrerv) χαß Γ]enncl-Weble}, 1975,

|ιιι,ΙΙ,ιιΙι,ι τν ΙΙ|71,1, ++ι.

ι

ι,

238

Οß Üριθμοß ποý ÜναφÝρOηχυ-ν,τγι6γ,α[,, δÝν 1ττορε'ι- νý-,χ,ι»ν Ýναν Üπüλυτοιπραγματιχδ 7_αραχτÞρα. Τ'ου),Ü,7ιστο "γιÜ- τεγι,,;τ,Ýò, ß\ηr,,ò π.γ_. τοý νομοδ Σερ-

ρþν, τοý δÝν Ýχει Üχüμη Ýρευντl()εß. d,"ρχsτÜ", I'ιÜ Ι,λλòò 61τι,lò περιοχÝò χαß Νυρßωò

γιÜ ßlν πεδιÜδα τÞò ΔρÜμαò, δτσου Þ ξχυ,ρα,ιευα_ι,|1 ipcιιva, ýπÞρξε σχεδδν Ýξα"ν-

τλητιχÞ, οß πιθανüτητεò γιÜ μιÜ προσÝγγιση τßlò πρσ-^γlια,τυΝüτηταò εßναι μεγα-λýτερεò. "Αò σημειιοθεß Ýτßσηò δτι α,ýτοδ τοδ εßο*ουò Þ Jpeuva" Ýχ.ει Üπλι,ßOεΤ

πολý τÜ τελsυταΤα- χρüνια (Ι(ρÞτη, Λσ,Ν<,ι,ι|σ., ΝΙεσσηνßα, lΙýβοια Ν.7,. ), Ýτσιποý νÜ γßνεται δυνα,τÞ Þ συνα"γωγÞ συμ,περα"σιτJ-τι,ιν γιÜ" Ýlλη σχεδδν τÞν 'IΙλ-Jισ-δσ-''.

Α' ΘÝματα πληθιισμοδ

1 . ΙΙυι.ιι,üτητα Ναß αýξομεß,(|)σ1] τß)ν οΖχισμGια κατÜ πεgßοδο

¶ριθμητιΝÜ οß οßΝισμοß στÞ νεολιθιχÞ χαß στÞν ÝτοχÞ τοδ 7αλΝοδ δÝν

παρουσιÜζουν μεγÜλη διαφορÜ, δηλαδÞ Üντιπριισιυπεýουν τδ 65}ß, χαß τδ 73of,

Üντßστοιχα. Τδ ποσοστδ δμωò αýτδ εßναυ Üτατη'),δ γι& τÞν Ýτο7ß τοδ χ,αλυ"οý,

γτατΙ περτλαμβÜνει 6λεò τßò περιüδουò τηò. "Αν 6μωò δοδμε τÞν πυι.ινüτητα τßüνοßχισμδν σÝ χÜOε μßα τερßοδü τηò, θÜ διαπιστþσουμε μιÜ συνεχÞ μεßιοση, Üν-τLθετα μδ 6,τι συμβαßνει στδν α|υγαιαχδ χþρο9. "Ετσι π.χ, στÞν ΚεντριΝÞ Ν[αχε-δονßα. Üρχßζουμε Ü-πδ Ýναν συντε7ιεστÞ 2,8 (εßναι ü Ýπß τοΤò χιλßοιò συντελεστÞò?&ν λÜβουμε ýπüψη τÜ τ.,γ. ψιÜ"ò πε?LοχÞò χ,αß τδν Üριθμδ τδν οßΝισμþν ποýπαριλαμβÜνονται σ'αýτÞν), ποý αýξÜ"νεται συνεχþò, μδ μιÜ μιΝρÞ μεßιυση στÞ

μεσοε7,λαδιΝÞ περßοδο--μεßιυση ποý ÝντοπLζòται σ' δλεò τßò θÝσειò 1ιoß qß.γαια-

χοδ πολιτισμοδ ÝΝτδò Üπδ τÞ λ'{εσσηνßα. Να"ß Þν ΚρÞτη-χαß φθÜνει σδ 4,Β.ΣτÞν ¶να,τολιχÞ λ{α"Νεδονßα δμωò Üπδ 3,2 ποý εßναι ü συντελεστÞò στÞ νεο*

λιθιχÞ περßοδο, Νατεβαßνει στδ 1,5 στÞν ýστερη ÝποχÞ τοδ χαλΝοδ (Ýιτασ"η'Λνατο)ιιχÞò Μαχεδονßαò θ.535 τ,χ, ). '0τιισδÞτοτε ßlμωò Ζαß στÞν ΚεντριχÞ1\{α"Νεδονßα, d"v χαß δÝν ταρουσιÜζετσ"ι μεßωση τü"ιν οßχισμþν, ü συντελεστÞ6τν,ò αýξησÞò τουò εßναι ÝξαιρετιιÜ. μιΝρδò σ-χετιχ-Ü, μÝ &λλεò περιοχÝò. θÜ ÞτανσημαντιΝδ &.ν εßχαμε πλÞρη Ü"νÜλογοι στοιχεßα χ,αß Üπδ &,},λεò βαλΝα,νιχδò 7þ-Ρεζ, dν ΙΙýριοπα.ßχÞ 'ΓουρΝßα χα.ß Þν Ν,l. 'Ασßα,. 'Απ' 6σο εßμαι σδ θÝση νÜ

γνιυρßζιυ, στÞν ΒουλγαρLα κα.ß" συγΝεΝριμÝνα στÞν πεδιÜδα τÞò Ι{ονα Ζαgοι,ßιπαρα"τηρε?ται αýξησ-η ι.,ßΝισμþν στÞν Ýπο7"Þ τοδ χαλχοδ10.

ΙΙ,οlισιρατα_ ltiιι1,1iI'[,l 1}77 )rl)pio)ò ιΙ χÝζ. (Ι]ßηΙΙßΙ'l')ΙΙι,ιιΙ'ι,ιιτγ Ι1)71α,']Ι|'] πιν. ºlι ΙΙl.| )ι,ιιιιι,| \νι,Ιι|ι,\, Ι 1)ß5, t ():l.

ιι1)

Ιι)

ΓρòιμμÝιιου ιιιιι 1] |)ιßιιιιιιι(ι ßιπιß 1ιελÝτη προßστορικþν οbιισμÜιυ 'Ανιιτ. Μακεδουßαò

'' _ Ι|[ι|l,ι,Oτιò τGι,ν οßκισμþτ

),,,,,,, ,τ_ι-,ιlτÝνα στουχεºα δδν ýτÜρχουν, γιατß δÝν Ýχει γßνει τοπογρÜφηοη,,,, (ß, ,, ,,,,,,, 1ι,δ ΝριτÞρια βÝβαια Þν ÝΝταση σÞν üποßα συλλÝγεται ÝπιφανειαχÞ| ,ιι|, ιι |'νι,ιοßζουμε δτι ü οßχισμδò τþν Σιταγρδν τ,αταλαψρÜνει περßπου1(ΙΙ Ι 1 1ι

l'.''l.τι,ιò τρÝπει λοιπδν νÜ θÝσουμε Ýνα μÝσο 6ρο περßπου4-5.000τ.μ.

. l|ι !|ιι ι, γ ι cα.λÜ|LβÜνουν μιΝρÞ Ýχταση. l'εγονδò ποý σημαßνει 6τι σÞν' \ ,, ,,l,,,ß; \Ι,τχεδονßα δÝν παρατηρÞθηχε συγχÝντρωση τοý τληθυσμοδ σÝι ιι,ιιßJιιι 1" 1ι,,,γÜλη Ýχτòισ-η, δπιυò συνÝβη στδν αßγαιαχδ χþρο12 χαß ÝπομÝνωò

ιι |ι)l)ι,, σηlι,αßνει χαß μεßωση τοδ πληθυσμοδ, Üχüμη χι Üν δεχüμασταν, )ßιι, ,ι, ,.,,rνßr'..ο τ}τθιιπιτοß'ß -λ ,1θ" ^l.,^,,,ζ -^", θ} ,,-^^^ß'ß^. ,,Jιιιι,/] 1ι;ι))ßνüτ,ητα" πληθυσμοδ σÝ χ,Üθε οßχισμü, τοý θÜ μποροδσε νÜ

, , , ,) ιιß, ßj,ιοιι,ι:νÝστερεò, 6πωò θÜ δοδμε τα.?Üγ,Üτα'7 συνθÞχεò, Üπ' ý,τι

, Ι| ,,ι,ι,ß χι ι,ι ,τι ßlι, χατοßχηdη τþν οßχισJιdιν (settlement cοηtßηηßΙ,ι1 )

(l,,,,, ),ι,1ßγ,ΙΙι,lι,.ε ιτ.α"ß τcιδ πÜνι,ι, οß νεολιθιχ,οß οßχισμοß τÞò'ΛνατολιχÞò,Ι,,, ß ιιιιι}ιιτ'Λ)ι)ττιγ.ν νÜ χ,ατοιχ,οδνταL γ,ατÜ, Ýνα ποσοστδ 4θlη Χαß σÞνß, ,,7)1 ι,,ι1 τ,1 1,γ.ι1\).'ΙßγΝαταλεßπονται δηλα"δÞ χατÜ τÞν πρþιμη Ýποχ.Þ,,,, ,,ß ι,ι,,ιιß. ιιß,:ι,ι,συ,ττL τÞò νεολι[)ιΝÞò περιüδου. Μüνο σÝ δýο οßΝισlτ,rýò

ι, ,1,ι,,,,) ß -,,τ,ει"τÜ.61τ-6,η στÞν πρþιμη ÝποχÞ τοδ χαλΝοδ. ' l [ 1τεßι,ιση, ,,ι', ι,,ιιι,ιν ,ιß ,;ι1,.ιjJ,;67η11_δ μ.δ τδ γεγογδò ýτι Þ χατοLχηση σι)ναχßζεταtß),,, ι,,,,ιllι ,τ'ι,ν,ι,|\τι,ß\,χ,τ 1.ιÞγ,rδδνÝγινανl.ιεγÜλεòπληOυσμιαχÝòlτετα-

1,, 1,1 1,,, ι,, ιι/,ιßΙΙιlα,r.rοrß,ßν 1τα"ζτßßν π.7.), ÜλλÜ Ναß ßΙτι, ß3σεò Ý^γι,-

,, ,ΙΙ,r,) ι'γ;ßß] ι,] γι Ι.,,. (')Ü ι,.π()?(Λ|)σσ_|Lε νÜ_ ýπ,l0Ýσοιιιιε ßjτt ß.ρεßλον-

.,,, ,] ,ι,,ßι,ιι/ι ιι|,1ιτ\)ιγ,,τγι,Νß,τιlτα.òτιr\) ÝδÜφοιιòΙß} ΝαßστÞνlιÞπροσαρ;ιτrγ.ß;

ß,ιßΙ )1 t, \,",ιι,νι)ß,,r,α1,1ι,κ)1 διτß_ι,ι] η ιιßΝισlι.ß,ιν, πιßß 0Ü τ'Þν διχαι,,

, ,/ι,,ν ,ιΙ ßΙιι ι ι,ιη,,ß.χι,ιιιιß,,ν r) ,'νΙΙ, ßΙ]ι-ι., γιÜ ι)lν ß'111,11;J].,η Üναχτι/ιòιι,ιν,

,ι Ιl, lΙιιιΙΙιΙΙ Iil'r, ΙΙΙ (ΙΙιιιΙΙιl'l') ''Ιß$ι.,l 1ι,ιι,ν",1ι, \ι ]|ιι\)ιτ l;,,ι,iivι,rι x,rl

ΙΙιιιΙΙιΙΙ ΙιΙ ''Ι (Ιl.ιΙιl,.,ιΙ)

239

ι]

240 Δ, ΓραμμÝνου

τÞò ÜγροδßαLτηò ΧÜ.εÜ, βÜση νεολιθιΧÞò ζωÞò-ÜνεξÜρτ^ητα Üν διÝθετε μεγÜλο

βÜθοò χαß πολυμορφßα-χαθþò χαß στßò ÜλλαγÝò, ποý ÝπÝφερε Þ ÝποχÞ τοδ

χαλΧοß Þ, γιÜ νÜ μιλÞσουμε πιδ γενιΧÜ, στδ 6τι στÞν ýστερη νεολιθιΧÞ τερßοδο

δÝν παρουσιÜστηχ,αν οß χατÜλληλΕζ συνθÞχεò, ýπιιò π.7. στÞν ΚρÞτη, ποý θÜ

εßχαν σÜν ÜποτÝλεσμα τδν Ýσιοτεριχδ μετασχηματισμδ τþν διαφüρτον ýποσυ-

στημÜτων (π.χ. τεχνολογßαò χ,λ. ). "Ολ' αýτÜ βÝβαια εßνòιι θÝ;ιατα ποý ÜνÜ-

γονται σ' Ýνα εýρýτατο χαß τολυσυζητημÝνο, ßδßωò τελευταΤα, υ"εφÜλαιο τÞò

προßστοριχÞò Üρχαιολογßαò, τδ υ,εφþ),αιο τÞò πολιτιστιχÞò ÜλλαγÞò (oulture

change), εßδιχüτερα μÜλιστα τÞò γÝνεσηò τοδ οýρμτανισμοδ, χαß φυσιχÜ δÝν

πρüΧειται νÜ μ&ò ÜπασχολÞσουν, 6ταν μÜλιστα τÜ γνιυστÜ þò τþρα &νασυ,αφιτ.Ü.

δεδομÝνα εßναι Ýλþχιστα.ΣÝ χαμιÜ Üπδ τßò νεολιθιχÝò θÝσειò δÝν Ýχει Ýντοπισθεß Þ συνýπαρξη τÞò

πρþιμηò χαß τÞò ýστερηò ÝποχÞò τοß χαλχοδ, "Ετσι, οß 10 Üπδ τοýò 15 γνω-στοýò οßΧισμοýò τÞò ýστερηò Lτοχ,ßlò τοδ χαλΧοδ ßδρýθηΧαν σÝ θÝσειò, ποý δÝν

ιατοι>ιÞθηχαν χ,αθüλου στδ παρε7,θüν, 3 χατοιχÞθηχαν στÞν ýστερη ÝποχÞ τοδ

χαλχοδ χαß στÜ, νεολιθιχ,Ü χρüνια, ιαß,2 κατοικÞθηχαν στÞν πρþιμη χαß ýστερη

ÝποχÞ τοδ χα.λΧοδ. Λßγο πιδ χÜτω θÜ ÝξετÜσουμε τοýò τýπουò τþν νÝιον αýτþν

θÝσεοlν, γιÜ νÜ δοδμε, Üν τÞν ÝΝλογÞ τουò τÞν ýπαγüρευσαν νÝεò συνθÞχεò,

'Η μεριχÞ ÝγχατÜλειψη τþν νεολιθιχþν χαß τþν οßχισμþν τÞò τριßιμηεÝποχßlò τοθ χαλχοδ παρατ,ηρεºτσ,ι σ' 67,εò τßò περιοχÝò τοδ αßγαιαΝοδ χþροι,ß,

ÜλλÜ, Üντßθετα &π'τÞν ¶νατολιΧÞ ΜαΧεδονßα, ßδρýεται πολλαπλÜσιοò Üριθμδò

νÝιυν οßχισμδν.

Β' οß τýποι τþιι, οßχισμÜ»,ι, (setýIement patterns)

ΘÜ ξεπερνοδσε πολý τÜ 6ρια τοý θÝματüò μαò, &ν Üναφερüμασταν στÞν

Üμεση χρησιμüτητα, ποý Ýχει γιÜ τÞν Üρχαιολογßα Þ Ýρευνα τÜνοι στοýò τýπουò

τδν οßΝισμþν, τδν σ7Ýσεþν τουò μÝ τÜ διÜφορα ýποσυστÞματα Ýνδò πολιτισμοδ

χ.λ., θÝματα ποý Þ σýγχρονη Üνθρωπολογßα χαß Üρχαιολογßα σÝ μεγþλο βÜθοò

χαß πλÜτοò Ýχουν ÝρευνÞσειlα ττα| ποý τÜ συμπερÜσματÜ τουò θÜ μποροδσαν

νÜ δοΧιμαστοδν χ,αß στÞν περιοχÞ τÞò ¶νατολιΧÞò ΜαΧεδονßαò. lºολý γενιΧÜχαß μδ βÜση τÜ διÜφορα στοιχεΤα ποý περιÝχονται στÞν περιγραφÞ χÜθε οßχι-

σμοý στÞν μελÝτη ποý ÜναφÝραμεΤ5, θÜ μποροýσαμε νÜ συνοψßσουμε τÜ Ýξ!ò:

1(, Κυρßωò υòΚcι, 1972 χαß Hιrdiler-Orion, 1θ76.

15. .Τποσ. 4. ,οπωσδÞποτε Üπ, τßò περιγραφδò αýτÝò θÜ τρÝτει νÜ διαφεýγουν ÜρΧετÜ

στοιχεßα, σßγουρα τÜ γεωλογιχÜ, ποý δυστυχþò Üπδ τÞν Ýλλειψη εßδιχþν μ,þσεων δÝν Þταν

δυνατδ νÜ συλλεγοδν Þ νÜ γßνουν ÜντυληπτÜ,

' |,ιι ιι |ιιιιι|ιιιιιι ιß,,ιß, ιι,ι,λι|τιι προßστορικ6ιυ οßκισμþν'Αι'ατ. Μακεδοι'ßαò 2|ι1

Ι (Ιßιιι,ιò ι,εολι,()ι,κÝò καß πρþιμηò ÝποχÞò τοý χαλκοý

,r "( Ι/,ι:ι]ι 1τÝ Ýξαßρεση βÝβαια τÜ στÞλαια, Ü,νÞχουν στδν τýπο τÞò τοýμπα6

ιΙ,,lΙ1

|ι "l,ivrr Ýι,Ü,-χ,ιστο ποσοστδ εßγαι παραποτÜμιεò, γ.αψß.α ταρÜθαλÜ,σσια==

,',,,ß,, ,ßιιß τß;ßν ΛαΝοβιχßων (32), ποý ÜπÝχει 6μιοò περßπου 3 χλμ, ιßπδ τÞν

ßΙ ι/ lιιιι,l, ιrai, τÞò σπηλι&ò Ι\υμφþν (36)χαß λ{αριδν (37). "Ολεò Ýχουν πηγÝò,,,,,,,, ,,,' ιτιινττνÞ &_πüσταση, δλεò εΤναι σÝ πεδινÞ Þ μδ χαμηλοýò λüφουò Ýιταση

,, lß 1,,111,1.,} σδ ο*υσπρüσιτη ß) φυσιχÜ üχυρωμÝνη θÝση, Ýχτδò Üπδ τοδ Καστριοý

1ΙßΙ)ιιιÞ Ι')Üσο,

|.t, τ)ι|ιτι,ι,ò τÞò ýστερηò ÝποχÞò τοý χαλχοý Þ τÞò ÝποχÞò τοý χαλχοý γενιχÜ

,r. ( )ß περισσüτερεò Ýχουν ßδρυθεθ σÝ Þμιβραχþδη Ναß σχετιχÜ δυσπρüσιτα

,ι ,,ß1,1ι,Ιια,

δι!ι_ß μÜλιστα Üτ' α.ýτÝò, τÞò Πλατανιe,ò Ι (38) :ταΙ, τοδ Ι{ιΧηφüρου

1ßΙΙ), ß'7ιιιιν πιθανýτατα üχυρωματιΝδ περßβολο, Ýνδ τοδ Καστριοδ (30), &ν

,,ß, ,ßιι,,ιJ.,ι/,()εß τελιχ,Ü 6ττ εßχε üχυριοματιχδ περßβολο, üπωσδÞποτε βρßσχεται,ι,] ,'ßιιιιιιΡι'ισιτη χοιß φυσιχÜ üχυρωμÝνη θÝση.

β. l(αlτιÜ δδν εßναι παραιτοτý"ψυα, δýο εßναι παραθαλÜσσιεò, τοδ ΚαρÜ'Ι}1,1ι,Üν (22) χαß τοδ ¶γ. ¶ντωνßου (θ).

Γ' ΘÝματα περιβÜλλοντοò

,,,\να7ýονταò 6μωò τοýò τýπουò τþν οßΧισμδν ΧαταλÞγουμε στδ πολυ_

;1ι,1.7()ι ιιΙ, 6πο:ò Χαß γιÜ ΧÜθε περιοχÞ, θÝμα τοδ προßστοριΧοδ περιβÜ,λλοντοò

,,,)1ν,Λνα"τολιΧÞ ΜαΧεδονßα.,Απ,6,τι εßναι μÝχρι σÞμερα γνο:στδ Üπδ ÜνÜ_

ι,,,ιr; τ?){ γýρηò σδ δεßγματα, ποý προÝρχονται χυρßωò Üτ'τδ ßδανιχ,δ γι' αýτÞν

,Þν dpcι.ιva .μßμα τÞò πεδιÜδαò τÞò ΔρÜμαò, ποý χαλýπτεται σδ μεγÜλο βþOοò

,ßιιδ τιºρ,ρη Üπδ τÞν μιÜΙ6, σδ συνδυασμδ μÝ τÜ γνωστÜ þò τþρα δεδομÝνα τþν

,ßν,;σχα"φß,ßν στοýò Σιταγροýò, 6που Ýφαρμüστηχαν οß πιδ σýγχρονεò μÝθοδοι

ß ιß. 'l Ι πλÞρηò μÝχρι σ-Þμερα βιβλιογραφßα γιÜ τßò Üναλιßσειò γýρηò στÞν περι"χÞ ε'ßναι,

ii,t,ιß.rß) γνωρßζω, Þ ÜΧüλουθη: Τ. Α, Wijmsira, Ι]αιγηοιοgγ of ihe firsi 30 tηιιßι,ιιßß ιι[

ßι Ι:Ι(}ιιι, ιΙιιιιρ section ßη Northern Greece, Acta, Bot. ΝòòτI. L8 (1η), Λιτι{ιιòß º9(ß9, Ι-ιΙΙ

,,ßι,, ,ι,. νßιιτ dòr l-Iammen, Τ. Α. Wijmstra, W. FI. γαη Üετ λΙοΙου, Ι'ιτΙγΙιοΙιΙgßιΙßΙΙ

ιιιιιιι.γ ιιι,ßι vcry thßòκ peat seotion ßη Greece, and ihe Wßßτιιι-GΙαsßιιΙ νιΙgιιß,ιιΙßιιΙι ßιι

ΙΙιι, ιιιι,ιlit,ιιrranean region, GòοΙοgßò ßη IIijnbouι.r,,44e Jaargang, Ιιιιι. '| 1)(ßl-ß, :Ι7 χüξ,,

.ι ι(,,\.(ιιιιßg-J.Τυτηeτ,òοmeΡοΙΙòηDßαgταmòfτοιτι(}τ,ιιιιιιιιιτηιΙßΙιιιßι'ΛιιιΙιιιιιιΙΙιιgßιΙßιΙßιιΗιιßι'ßιιιιιιιιιι, Journal of Arch. òòßòηòò, ιg'Jη, 1, ι11 χLξ.'Λ.ξιοσηl.ιεßtυτ', ε'Ιναι ßßτι τÜ

ιι,,1,ßσlτατα Üπδ τßò Üναλýσειò αýτδò δÝν Ü,λληλ,:συγχροιßτ,νται,

2Ι,2 Δ, Ι'ραμιÝνοιι

γιÜ τÞν Üνασýσταση τοδ τsρτβÜλλονττιòΙ7 Ü-τδ τ-Þν d-),λη, εßμαστε τþρα σÝ θÜσηνÜ γνωρßζουμε σÝ γενι}ßÝò γρα"μlτδò ÜλλÜ χα"ß σÝ λεπττrlτÝρειεò τÞν χ),ωρßδα χαßτÞν πανßδα üχι μüνο μεγÜλου μÝρουò τ'Þòτ),ευστ(».αLν-ηò, ÜλλÜ κσ"ß 0,ηò τÞò üλü-γLÜLνηò περιüδου. ΒÝβαια" χανεßò δÝν 0Ü μποροδσò νÜ ßσγιιρισθεß 6τι τÜ συμπε-

ρÜσψατα αýτ& θÜ μτοροδσαν νÜ ßσ7ýσουν χαß γιÜ ßΙλη τÞν',\νατολιΝÞ λ{αχεδο-νßα. Αýτδ θÜ Üποδειχνυüταν μüνο Üφοδ γινüτα"ν 1.ιιÜ Ýο*α,τρολογιχÞ ÜνÜλυση χα.ß

γιÜ Üλλεò περιοχÝò (ierritorial analysi§j, βλ. παραΝÜτι,ι), σδ συνδυα"σμδ μÝγεß)αρχατολογιχÞ ÜνÜ7,υση χα.ß ÜνÜλυση γýρηζ. 'ΛλλÜ χαß Þ γεαßαρχαιολογιχÞÝρευνα περιορßζεται πρδò τδ πα-ρδν στÞν πεδιÜδα τÞò ΔρÜμαò. "Εχει γßνει Üπδτδν Davidson μδ ÜφορμÞ τÞν ÜνοισχαφÞ τþν Σιταγρß-lνΤ8. Φαßνεται λοιπδν6τι στÞν πεδιÜδα τÞò ΔρÜμαò, πÝρα, Üπδ τßò Üλλουβια"ΝÝò ÜποθÝσειò,ιατÜ. ψÞκοòτþν ποταμþν Ναß στÞν περιοχÞ τþν ÜποξηραμÝνιυν πρßν Ü,πδ δεχ,αετßεò τεναγþντþν Φιλßππιον19, δÝν Ýχουν γßνει οýσιþδειò γεωλογL)(δò μεταβολÝò τüσο στÜτÝλη τÞò τλειστüχαινηò 6σο χαß στÞν üλüχα.ινη περßοδο20. Οß περισσüτερεòÜπδ τßò Ü7,λουβιαχδò αýτÝò ÜποθÝσειò Ýγ_ουν γßνει, δπιυò φαLνετατ, πρßν τÞν μÝσηνεολιθιχÞ περßοδο (τþν Βαλχανßων), πρßν δηλα.δÞ τδ δεýτερο μισδ τÞò 5ηòπ.Χ. χιλιετßαò Ναß ÝπομÝνωòÞ Ý'òÜπ),ιοση τδν ÜτοθÝσsοιν αýτδν Ýταιξε μεγÜλορüλο χα,ß στÞν ÝξÜπλωση τþν οßχισμδν, μιιÜ χο,.ß αß.ß"ò-ησαν πολý τÞν παραγωγι-χüτητα τþν Ýδαφþν, "Ετσι οß οßΝισl,ιοß, τιατÜ τδ 1τÝγιστο ποσοστδ οß νεολιθιχοß,τουλÜχιστο στÞν πεδιÜδα τÞò ΔρÜριοι,ò, Ýντοτßζονται το7,ý χοντÜ Þ πÜνω στßòÜτοθÝσειò αýτÝò (βλ. ýποσ. 1θ).

ΘÜ ÞOελα στδ σημεΤο αýτδ νÜ θÝσω ýτüψη τþν εßδιχδlν τÜ. Ýξνlò στοιχεΤασγετυκÜ, μÝ τδ πολýτ}.οκο χσ,ß ξε7οιριστδ γιÜ χÜθε περιοfi πρüβλημα τÞ6 χρονο-λüγησηò τþν νεüτεριον Üλλουβιαχδν ÜποθÝσεων (yoιιnger ΙßΙΙ)21. 1, λ{ßαÝπιγραφÞ ποý 7ρονολογεßται στÜ χρüνια τοδ ΝI. 'ΑλεξÜνδρου Üνσ_φÝρει προσπÜ-θειεò γιÜ &"ποξ"Þρανση τþν Ýλδν, ποý ε3ναι Ναß Þ αßτLα. τÞò δημιουργßαò τþν Üλ-λουβιαΝδν ÜποOÝσεων, ποý Ýντüπισε ü Davidson ΝΑ Üπü τßò üχθεò τουò22

t7. ΓΙολλÜ εßναι τÜ στοιχεθα γιÜ τδ οßχολογιχδ περιβÜλλον τÞò περιοχÞ6 τοý ÜναφÝρειü Renfrelv 7972α,265 χÝξ, στοραδιχÜ, Þ J. Renfrolv στδ ΝεολιθιχÞ'ΕλλÜò, 1Ιι1 ιξξ.,χòιß ü S. ΒüΚüηγß, στü ßδιο, 165 χÝξ,

18. Γ)avidson Ι911, καß Davidson 1972.t9. Dayidson 1911,23 ιÝξ, χαß L912,21.20. ¶ντßθετα μδ τÞν περιοχÞ τοδ προßστοριχοδ οßχισμοý τÞò Ν. ΝιχομÞδειαò, βλ, J.

Biniliff, The Ρ]αßη of \Yestern Nlaceilonia and, ilιe Neoliihic Site of Nea Nikoaιòdoia,?.Ρ.§, 42, ι9J6,2ι+1, χξξ.

21. 'Ο Vita-Finzi χαß ü Biniliff ýτοστηρßζουν γενιχÜ νεüτερ,η χρονολüγηση. Βλ.Bintliff 79º'1, Ι3 (Bintliff), Ýνþ Üλλοι, üπωò ü Davidson, ýποστηρßζουν, 6τι Ýγινε ÜρχετÜπσ.λιüτερα, θσωò μετÜ, τÞν ýστερη ÝποχÞ τιτδ χαλχτ:δ' βλ. Bintliff 1977, Ι10 (Renfrcrv).

22. DayiÜson 1971,23. ΓιÜ τÞν Ýπυγραφτ], τοý Ýτ.ιτßOεται στδ λ{ουσεßο Φιλßτπι,τν,

βλ. Δ. Λαζαρßδ,η, Οß τΙ>ßλιπποι, Θεσσαλονßχη ºθ56, 13 ιÝξ.

ι ιι ,ι ιι\ιιlιι,ιι,ι ßιηßι 1ιι,λι!τι1 π9οßστοριχþν οßχισlιþγ'Αγòιτ, ΜιιιιεδουΚιò 2/,:}

,, , ,|Ι ,-ντ,,στ.Þ ιbò τι5ρα προιστορτχÞ χεραμιΝ,,Þ τοδ προτστο?ι}ßοδ οßχ,ισ{τß);

,, \rι,, ßι,,ι /νι)(,, (21)) χρονο?.ο,lεßται στÞν ýστερν1 ÝποχÞ τοδ χ_α,λχοδ (ßτ:ρßπο'-Ι

Ι ι ι{ ιι ι \ ) '( ) οßΖισμδò αýτδò τεριλαμβÜνε τα"ι στδ χδρò τοý ßιατα-λΙ"lιβα"ναν

ι ιß , ι,ι/ιιγιι_δò λοιπδν ÜλλαγÝò στÞν περιοχÞ τÞò τ:διÜδα-ò τÞò ΔρÜlιιιò., ,ι , , \ , γ 1,,ιι,lι,.}1 λ4α"χ,εδονßα ÜλλÜ γ.αß σ' δλη τÞν 'ΙΞλλÜδα, δτ,,,ιò φι"ßνεται, e'ß,

,.ι .ι),,,|",ιιγιι,ß 1.αρσ.ι"τÞρα23. ΣτÞν Üλl,αγι)Þ στδ#,ταλιυμ.Ýτßα"ΙστÞνΙνοδο,τÞò, |, ι1 ,,,l ιι ,,ι,Ζιι.ß,jν χατÜ τÞν διÜρχεια., πιθανüτατα τÞò νεüτ:ρι'ß6 Ü-λ)ιουβιαχ]Þò

, ,,ßΙ ,ι ,ι , )',ι /ν ßι /,^ριτ.ιò τδν ýδÜτων τουò 0Ü" εθχε πο)ιλα"τ"'λασιαστεß, ß}}- πρÝ,;τει

, , ,,,,,,() ,. ιδ γe.lτrνδò 6τι μεριι,ιοß πο:Ρα.τοτÜμ,ιοι οßχ,ισß,ι,οß ßγουν Üτττ,,:ιτrπcß

,ιι , ,ι

)iL )1ν 'Λνα"τιιλιχÞ λ{αΝεδονßοι, τÝτοιοι οßχια1;.οß εΤνα"ι τιrδ ;\,ºεγα),ο-

, ,1ι, ιι|ι, ιι \ρÜ_lτα.ò Ναß θσιυò τοδ Παρα"δεßσου üνþ στ,ßlι, t(αντρικ:Þ τ,,γ., ττι\')

ιι ,,, ,,, ,,ß ;ιß γ τττδν'Λξιδ χαß τοδ Σιδ. ΣταOμοδ Ι'α"ßßιτι,οδ δßιτλ.γ, στδ l'α7,ιγ"Þ:ΙΙ,.,\ιι ) ,, lß, τδ ιλßμα" δÝν Ýχει ýποστεß, γòντ)ßüτeρα, σ'6λη,;Þν'Ε),λdßδα",,,,)

,ιι!,ιι ι ,,1 1,,,117,ß,769lò μετÜ τδ 7000 π.Χ.26.

ι,, 1,Ζ ,iιrδ τßò ο*ιαπιστþσειò αýτÝò γßνεται φòι,νεΡδ δτι οτÞν ΙιeδιÜ"δ,τ_ ττlò

\ ,1, , )t t ) τ,,ιß., ß\π<,>ò φαLγεται) σ 6λη τÞγ ¶γα"τολιΧτ) Ι"{α"Χεδ,]γßα", }_γ ιß,|αι

,,:,,1.11ι ,) Jι ι,ι,,»|)ι.σ,Νδò þποθÝσειò τÞò νεολιθιχÞι τεοιüδου :,ι,αΙτßò νειßτ':ß,,-ζ,

,,., ] /ß,,,/ ι;J ι, ο ι.Þν περßιrδο τοý μ&"ò ÝνδιαφÝρει οýσιιßδeιò Ýδοιφο,ιο-lιι..ßò Ü,ιιι,,,γ

,ß , ,, , , ) ,'i,.ιr Ζι.r,λο¾οδν δια"φορÝò στÞν χρÞοη ÝδÜφουò, πρßν [',Ýβαι,τ" Ü"πß ιÞν

ιιιι: ι|ι |1 ,11ον,,Ν,-Þ χαλλιÝργεια, ποý Ý7_ει Ýßòιχρατ'Þ,τει τελòι-ιτα"'θα, ",\J,z,

;: , .,1ι,, ι,ι /,,, Ι t,,ι:ß.ι,Ιò πρý7ειοα, τÞν μÝθοδο τδν {,Iiggs, \1ß t,ιι,ι,,ßΙιΖß lι,ri ι;ιι,

ιι|,ιιι' ,,ß, ,) 11,,,γγι;γò7'ß στÞν Ü"νÜλυση τοδ ÝδÜφουò σÝ εßδη ('ßτ,7,. lι-,ιΙ,,'t,,ι,:ßΓ(Ι) ;|,ßΙ.(),

Ιι,,,ι,,.,,ι,,ι! |Ιl,ι7,ß,ιδòò Ν.λ.) χαß. σL ÜκτLνσ- τΞΡ¸ατÞιτ.ατοò 1-ι"ιÜ'ò,,'l"i",r,, ^ß",,",,

,ι,.,,,,,,,ß,,,,,1ιΙ, (Ι,ι,ι,ι,ßΙ,ιιι,ßαΙ analysis), συμπεραßνουl.ι.ε τÜ Ýξ'ηò:

Ι ι ιΙ ,, ,,ι ι.ΙΙι,κ,ι,|.,,ßιιισμοß Ναß οß οßΝισl-ιοß τÞò πρþιlιß,lò ÝΙτ'r7'ßlC 1'ι1|')'1,'1ß,,ι.τ1|\

-ι,,, 1ι, ,,J'ιι 1,, ,; δ,lγ6lα|αητεζ ταρα,γ(,ýγÞò Ü,ιτ' τοýò οßτ,,ιαß_ι(/ι)ζτ,/jòßß,ιι:;,η(

,ι ιιßιιιΙιιι ι,ι, Ι Ιιι (ll,ιιιιfrcrv).,, Ι,,,,, .' ß1 ||) 11 χιlòlι1\'ßσε γÜ εßγαι Üχ|ψη ιι,,,Ü_ ÝξÞγτlστ,1 6;ß1 .ρα_»,',1ι-εν,, νÜ ,)_vc'",iσl,,,v

,.,/,,,.,.. ,,,, ι(ι(ι ιι ,\,στßιστρþματÞòÜ1,λ.,ιιβιcιτ'ÞòÜπ,ß()ε,τηεπJνι,ισ;ß]νßlγι,ß,ιΙ,',1,ß,σγ,-τυι,, ,ß,_,,ιlι,, ,,, \Ι, , τß,'ιχιlΙ-Ιτοι_l.

Ι ι, ιι, lι l'lι",].'|, ι ιιι ιι: '|'ιιι,ιι,,ι,, ßß ,ι,. !ιπ,ιη, ΙΙß. lßΙ:;,, ιιι ιß,ιι,Ιι,ι Ι Ιß1111òß |ΙΙ7:] γ_ιß Ι Ιßμß,μls Ι Ι.|'j!ι ß'ιιτ,ιι ,i_v,rl"ι , /|, ßL)'ι),,ι,ι 'ι1 1ι|(Ι,,,\,, 1,,'

ιι ιιιιι,ιι,,l ,ιιιιιΙ\,ι ι:, γ,ιß, γ,,γ ιγ,πι,ν ιi;r silι, ι'ιιΙι'ΙιιιΙι'ιιΙ ;ιιιιιΙ\'ι;ι ß, ιι,,ßι )ßι,,,l,',lιι ι. ,lLß;ν ,1'','

,:,.,,,,ι/] Ι,/ι,ι, ι,ιγ ιι//]ι],)º],J[,L/,)ν, ß$, ι,1,1ι,ßLι,,ν ,|,/,,1\,ι|') ι/]Lr/ι,ιιr)ν ι'ι ",ιt t,

"""",] ;, ιιιι, |ι |\! 1ιι

ß , : ιι Ι,,ß,,ι,lιιι, ,, ι) ,ι,' ,ßττ ι[,νι |ι 7τlι. |ι,) Ι]ßι,ιΙιι,Ιι', |ιι ι |Ι Ι, 1 )ι,,ι,ι,Ι], Ι ,, Ι, |ι, /,|ι ,ι ß ,,ß

,,!ιιιß,,ι ι,tιιιjι//ι:)ιιιrιι)ι,ßιιιßßß,,,, 'Ι]ßιΙ.,ιτ, ,Ιντι,ι,,,,,ι,] ,,ι"ιιlß,t1,),,17, ,),1ι ,(|'ι,,

ßΙιΙß'ιι,ιι , yt, ,,ß .ßιιι/ß,,ιιι ]ºι!νι ιι 'l, l), . ,, ß ",, "ι,

ß,γ,,1ι , , ,, ßι ιι'ßΙ "", ΙΙ, "

ιß ιι; Ι

Ιl,,ι1,1,ι ιΙ (ΙιΙιι||, ΙΙΙ Ιι, ι"ßΙ ιιß

ÝποχÞò τοδ χαλχοδ. ΜÜλιστα στοýò τερισσüτερουò Üπ'τοýò τριßτοιßò Ýχουμετδ λεγüμενο ßδανιχδ Ýδαφοò σL Üγ.τLνα, Ι-ι χλμ. (ßιΙòαΙ oirculιrr l,erriiory), ßδα-νιχδ μÝ τÞν Ýννοια 6τιüχυ μüνο δÝν παρεμβÜλλεται),Þφοò, βουνü, λßμνη Þ Üλλο

Ýμπüδιο στÞν διÜρθρωση τÞò ÝπιφÜνυαò τοδ χιjχλò,ι.ι αýτοδ, ÜλλÜ χαß.6τι τδ μÝ-γιστο, &ν üχι 67,ο, τμßμα τοδ χýχλου αýτοθ εßνα.ι Να.λλιεργÞσιμο >ιαß ÝξωρετιΝÜ,εýφορο. "Ο).α αýτÜ προσφÝρονται γιÜ μιÜ ΝατÜ" βÜ"σ,η στατιΝÞ οßχονομßα,.

2. Οß οßχισμοß τÞò ýστερη€ ÝτοχÞò τοδ χαλΝοδ εΤνα"ι ÝγχατεστημÝνοισÝ λιγüτερο εýφορα ÝδÜφη, σL χÜπωò δυστρüσιτα μοριΝοß Üτ' αýτοýò χαß χοντÜσÝ Þμιορεινδò περιοχÝò, ποý τüτε θÜ εΤχαν πυχνδò θαμνþδειò ι,αß 8ασικΣò Lτ"τÜ-

σειò χα"ß θÜ τροσφÝρονταν περισσüτερο στÞν Ντηνοτροφßα, Üπ' (ι,τι οß πεδιÜδεò,ποý σιγÜ σιγÜ εßχα,ν Üποψιλωθεß γιÜ τßò ÜνÜγχεò τÞò χαλλιÝργειαò28.

¶νÜλογα φαινüμενα διαπιστþθηχαν rτai στßò πεδιÜδεò ΙιΙοτ.α Zagora χαßGεΙορεü τÞò Βουλγα,ρßαò, ποý ταρουσιÜζουν μεγÜλεò Üντυστοι,χßεò μδ τßò πε-διÜδεò τÞò ΔρÜμα.ò ιια,ß τþν Σερρþν χαß ποýπεριλαμβÜνουν μεριχοýò Üπδ τοýò

πιδ Ü,ξιüλογοιιò προßστοριχοýò οßχισμοýò τÞò χþραò αýτÞò29. Φαßνεται λοιπδνδτι χαß Ýδþ Þ ÝντατιχÞ χαλλιÝργεια τßò γßò, ποý τÞν ýπαγüρευσε Þ στατιτÞοßΝονομßα τÞò νεολιθιχßò τεριüδου, ÝξÜντλησε τÞν ταραγωγηι6τητα τþν Ýδα-

φþν χαß Ýγινε ÜφορμÞ γι& τÞν ÜνÜπτιιξ^η τÞò χτηνοτροφßαò, χωρßò φυσιΝÜ νÜ

σταψααßρεL Þ χαλλιÝργεια τþν Ýδαφδν, χαß γιÜ τÞν μεßωση τοδ πληθυσμοδ.

3. 'Η ¶νατολιχÞ λΙαχεδονßα ταραΝολοýθησε σÜν ÜΝραΤοò δορυφüροò τßò

ραγδαΤεò Ýξελßξειò τÞò πρþιμηò τ"αßτΙlò ýστερη€ Ýποχ}lò τοδ χαλΝοδ, ÜλλÜ δδν

πÞρε Ýνεργδ μÝροò στÞ δημιουργßα τουò.

Τελειþνονταò θÜ Þθελα νÜ ÝχθÝσω τßò Üχüλουθεò σκÝ,Jρειò: "Οπòυò ÜναφÝρ-

θηχε παρατÜνιυ, ü χδροò ποý :ιατÜ μÝσο 6ρο ÝΝμεταλ7,εýετοιι ü Üνθρωτοò τοδ

λεγüμενου παρα"γ(rγL]ßοδ σταδßου δÝν ξετερν& τÞν ÜΝτßνα τþν πÝντε χλμ, μÝχÝντρο τδν οßΝισμδ ποý ζεß,'1-I Üχ,τßνα αýτÞ μποgεΤ νÜ μεγαλþσει, ÜλλÜ 6χισÝ πολý μεγÜ,λο βαθμü, &,ν γßνουν γνιοστÝò 6λεò οß θÝσειò, τοý üρßζουν μιÜνÝΝταση, Üπ' τÞν üποßα συλλÝγονται τÜ διÜφορα ÜγαθÜ γιÜ Ýναν οßΝισμδ Þ οßπρδτεò 0,,εò. π.7, πυρυτüλιθοò χ,λ. (siie òαßòΙτmεηß analysis ). Οß ÜτοστÜσειòαýτÝò μ&ò δßνουν τδ μÝγιστο δυνατδ üριο τÞò Νινητιχüτηταò τοδ Üνθρþτου τοδ

λεγομÝνοιι παραγωγι)ßοδ σταδßου, γιÜ τÞν Üντιμετþτιση τ!ò χαθημερινÞò του

ζωÞò. Οß διαπιστþσειò αýτδò συμβÜλλουν, νομßζω, στδ νÜ δοOΕß μιÜν ÜχüμηÝρμηνεßα στδ Üξονιχü, θÜλεγα, πρüβλημα τÞ6 προßστορßαò, τδ πρüβλημα. τÞòδιÜδοσηò τδν πολιτιστιχδν στοι7εßων. ΘÜ μποροδσε λοιπδν νÜ ýποστηριχθεΤ

28. ΣχετιχÜ μÝ τÞν ÜρχιιÞ βλÜστηση τþν τεδιÜδων βλ. τßò Üναλι5σειò τÞò γýρηò,ýτοσ. 16.

29. Dennel-Webley, 1975.

ι |ιι ιιιιιιι}|ι|ιιιι ,ßπ,) 1ιελÝτι7 προΙστορικÜιν οßκισμþν 'Ανατ, Μαιεδονßαò

ß; ,ßι,ßßß,,,ß,η γινüτοιν μδ βþση τÞ μιχροχλßμαγ.α τοý σχηl-ιοιτιχοδ χýχλου, ποý,', ,1ι. .'I'Ü στοτγ_εºα. αüτÜ Üλληλουι,ο§Þοι,ιν Üπδ χýχ,λο σÝ χ,ý;τλο, ΚÜθε Ýναò,"ι ,,"ι, ττιι)ò χýχλουò, χωρßò νÜ χÜνει τÞν αýτοτÝλeια Ναß τÞν ßδιορρυ()μßοι,',,, ß,, ιαι σ' Ýναν πολý μεγαλýτερηò κλL'ιακαò Νýχλο μδÝδαφολιιγιΝÞ,

, ι ||\ιιι,,,.); χ.λ. üμοιογÝνεια (6πωò π.χ, Þ τεδιÜδα τÞò Δρ&μαò), γιÜ νÜ δη-, , ,, , ι,ΙΙ ,, Ιτσι Ýνα.ò μεγÜλοò πολιτιστιΝδò πυρÞναò, ποý μÝ τÞ σειρÜ του Üνατ-ι \ ]'1 ι/,|.τσ-ι" σδ ÝποιφÞ μß Üλλουò γειτονι)ßοýò χýχλουò, στοýò üποßοιιò

ι. ,τ ιιι,ι /, ,| ,ι" ß\σ,,ν βροδν χατÜλ?,ηλεò συνθÞχεò, διÜφορα πολιτιστιττÜ του στοι-ßιιß τÞ,,ι d,λλη, ÜποδÝχεται Üλλα Üπ'αýτοýò τι.ο.:τ. Μ'6λα αýτÜ βÝβαια

ι ιι ι|ι) ι τßρß,ξeτ,7"1 6τι οß προßστοριΝοß οßχισμοß Þταν ÜπομονιομÝνοι, γιÜ νÜ,, ,(Ι ι "ι,;ι ,Þ σημασßα τοδ Ýμπορßου. l-ιατß τδ Ýμπüριο, ποý Ýχει γßνει Ü.ντι-

]|ι |\ι)ι\ιιιυ,"ιτLν"Þò 7ιε},Ýτηò σÜν Ýναò Ü,πδ τοýò πιδ σημαντιχοýò παρÜ,γοντcò

,,, ' '|ι, 11 1ι1\'j προßστοριχοδ Αßγαßου χαßχυρßιοò στüν μετασ7ηματισμü τÞò,| ιΙΙι,, 1, ;ι, 7,.ßδ*ο,-ι σÝ περßοδο τοδ χαλΝοδ30, εθτε Þταν Üνταλλακτν-δ e'ß,τε

2η|ιΔ. ,Γραl,ιlιÝνου

1ι,ιτριlι,ßßι ÝF,_,ιπηρετοßσε τÞν διαxßνηση τρþτιυν ýλþν Ναß, σÝ τελιχ'Þ,,ß ιιilιι.πrlorlιιι τ!ò ÝποχÞò Lιε'υν,ηò, δδν πρÝπeι νÜ Þταν τρüξeνοι τ,,λι-)ιι ι"γß,»1.'1,1πßσηò, τδ 6τι εßχε βρεθεß στÞν χεντριΝÞ ΙΞ,ßριßπη sllιlιι-

ßι,

,Ι1 Ιιι , 1ι,' )ι\)(),!-l.|.,1)σ,y)J flπιυò χαß ü sponιlylιιs τοý βρÝθηΝε στοýò Σιταγρο'ºq,,, Ιß,,, ι,, .\i,,i,z'ir,, ο'Ý σημαßνει 6τι τδν πÞγαν μÝ7_ρι Ýγ"ε'ß Ýστι,ι γιÜ δßßßρο,ριλ,ι,

ι ι|ι ,,',, ßι,'ι ò,,,,Νι,ι Ýνδò προßστοριχοδ οßΝισμοδ τÞò'ΑνατολιΝÞò ΜαχòΟ'ιινßαò,ß',ιιι,,,: πσ,?ý),λÞλα, Üνθριοπο),.ογιΝÜ δεδομÝνα μ&ò διδÜσΝοι.ιν, 1τòτα,ρÝρ,, ß,, Jv ταλλ ασ σü μεν ο Üτδ οßχισμδ σδ οßχισμß_, ιßòδß,ßρο,ριß,r,

ι ι]|ι ([ßl . ßπ,,σ. ßß()).(Ιι,,,,1,ßÞ;ò11;, , d_v ßjλα αýτÜ Ýχουν μιÜ δüση Üπδ ÜßιÞ()εια, ()Ü τδ ߧεßßει

ßα λεττομερδν ταλαιοοιγ.ονομιτιδν 7αρτß,ßν, στιιι)ò Ι1ι |ι Ι Ι ιι ) Ι] ι\Ι)|',Ι,(η)ΡγLα ^gΤΤßJμΞρων

ΠαΛαΙß)ΟΙγ"()νß)Ι-Ιtrß(ι)γ I_aP'rL|)\r1 (

),, τ ΙΙ) ιι γ,ι,' 7.,,,ιτ,l,ι, ß\'),òò οß δ,lνατδν νÜ Ýντοπι,τ()οδν πλο',ßτοπαραγι,ιγιΝδ|Ι ι υ γ,ι,' 7.ιι,ιτιl,ι, ß)λ,òò οa δι)νατüν ι,,Ü ÝντοπιιτΙrουν πΛοJJτοπαραγ(,)γLl"e.;( ι ι,]ßιιιΙΙ'(,('s ), ßßστeρα" Üπδ ß}ιεξοδιΝÞ συγχÝγτριοση τßßιγ 0Ýσeι,ιγ τ'Þò πιρι

,,)ιι ß]ι} (silιι ι,ιιΙιιΙιιιιιιιιΙ, iιιιιιI.ysis). ()ß χ_ß"ρτ:ò γ",',,τ,,ß ()Ü" παρα[jλη()ιιßßν, ,ι ,,,,'ι 7) -ι:; τ'r,c διßδ,,òηò τß,ßν ,ßι1,1r,ßρι. lrπ,,),|,τ|,GτLκl,γγ ηγ,,,,1."!.ι,γν'Κ.

\ιι,λ1|)1 1', 'Ι|λ),ß , |')'.| Ν,ß |:. (Ιßι,ιιΙ'ι,ι,ιν) [',π,ιι ι.,ιß. ß1 ιτ,ιΙ.ι,,',,,ιρη (1ι,t,\ιι,ι,^γγ,ι,γß,τ

Ι ,',7 ,, ι,ι ιΙ Ι']ß,/ßß,ι..,ι,ß,ß () 1,1ι) Iiv,l,ιviij, r,1lll, ιιιι,l,ιß$ι,ιι'Þ ι,l,,, 1 ιι'ι 1ι,ιι, 1,),1,, ,, η ιιι,{ιι.] ι,,,,ι,ιιι ,)ι,/ ιιιι)ι1,|,,, ι,,], ΙΙΙιιιιιιιιιιιßΙιιιι ι /] '\1ι 1,',,,1,, ι, rΙ

,, ι,|,,, \Ιι7 ι|ι,,,Lι ß,ßη ,ι,) ßßι j,1,,,,,, )1) ι],,),ß,,,\Ι1 ι, ) 7,,,1,Ι, l ,',ιL,,ι, ιß 'ßl,ΙΙ,,,,

,'|.lι , lß ,,,1, ι ΙΙ,ιß,,,, ß,ι ΙιιΙΙ ,ι] \1ι1,1ιιl,ιιι11 \',7ι1|11 ,,,,, ΙΙ,ν/., ιΙ,1, ,, ",ι \ .1,ι1 ,ß Ι 'ιιι,,;ιrΙ ι ,,,ιι j,(l,,,,l ι,,,,;,,|,,!,|,) ιι ιι\t,, ßι',Ι,,ιι1

θ46

ΠροßστοριιιÝò θÝσειò

2, ¶γ. Πνεýματοò3, ΜεσορÜχηò4, Παλαιοχþμηò5" Σαμαρ&6. ΜιΝροδ Σουλßου7. Σ.Σ. ¶γγßσταò8. ΔοξÜτ ΤετÝ9, ¶γ, ¶ντωνßου

10. Δαφνουδßου11. Μαγ. Τοýμπαò Πε-

τροýσαò12. ΒÝργηòΙ3. Ποδοχωρßουß4. ΝÝου Σουλßου{5. Καλλιφýτου16. Καλοδ "Αγροýß7. '¶νω ΣυμβολÞòΙΒ. ΚαλαμπÜχ ΤεπÝΙθ. Κεφαλαρßου20. ΜÝαò ΜπÜφραò21. ΠαλιοΝÜστρου22. ΚαρÜ'ΟρμÜν23. ¶χροποτÜμου24. Ντιχιλß ΤÜò25. Σιταγρþν26. ΜιχρÞò Τοýμπαò Πε-

τροýσαò27. Πολυστýλου28. Λüφου ß3Β2θ. ΝιτÞσιανηò30, Καστρß31, ΔÞμητραò32. Λαχοβιχßων33. ΜυλοτοτÜμου34. Iαληφοθ35. Σπηλι&ò Συμβüλου36. Στηλι&ò Νυμφþν37. Σπηλιδò 1\[αριþν38. ΠλατανιÜò Ι3θ. Πλατανι&ò ΙΙ&0, Νιχηφüρου41. ΜιχροχÜμπου

ß, 'r 'Η Üρßθμηση τþν οßχισμδν τοýλÝτηò ποý ÜναφÝρθηχο (βλ. ýποσ. 1 ).

ΝεολιθικÞ

++++++++

+]ß

+

+

++tΙ

ι

+++

+++Ι

ι

Ι+

Δ, ΓραμμÝυου

ΤΠΟΜΝΗΜΑ ΣΤΟΝ XAPTFI*

Πρτýιμη ÝποχÞχαλυοý

"Υστερη ÝποχÞ Χαλκοý γευικÜ

º-

-τ+

++++

++

+

++l.Ι,

+++

ýτομνÞματοò εßναι Þ θδια μδ τοß χÜρτη χαΙ τÞò μθ-

Σιι 1ιπιιòlιtσ ματα Üπü μελÝτη προ[στοριυþυ οßκισ μþυ' Ανατ. Μακεδου ßαò 2ιι')

ΙΙgιιΙστορικÝò θÝσειò ΝεολιθικÞ Πρþιμη ÝποχÞλχοý

ßΙΙ, ΕηροποτÜμου

*Υστερη ÝποχÞχαλχοý

Χαλκοý γενιχÜ

Þ,J,

ßΗ, ΔρÜμαò

ü4, ΣυχιÜò Καλαμπαχßου{Ιι, l'ραδßσχου ¶γ,

Ι ΙνεýlτατοòÞßΙ, [\'ΙιιλοποτÜμου47, Ζι»οδüχου Πηγffò

+

+

+++

-Lι

+Ι