ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΠΜ 50

Πολιτιστική Πολιτική και Διοίκηση

ΕΡΓΑΣΙΑ 3η

ΘΕΜΑ:

Η διαμόρφωση της πολιτιστικής πολιτικής μιας Ευρωπαϊκής (Ε.Ε.) χώρας

επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής

Πολιτιστικής Πολιτικής.

Αναφέρετε τους στόχους και τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής

Πολιτικής και ειδικότερα εξετάστε τη δράση της Ελλάδας σε σχέση με τις επιδιώξεις

της Ευρωπαϊκής Ατζέντας για τον πολιτισμό (Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τον Πολιτισμό σ'

έναν Κόσμο Παγκοσμιοποίησης, 2007).

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ‘δημιουργικότητα και η καινοτομία’ αποτελούν βασική

στόχευση μιας σύγχρονης πολιτιστικής πολιτικής, επιλέξτε έναν ελληνικό πολιτιστικό

οργανισμό και εξετάστε τη δράση του αναφορικά με τα παραπάνω.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΛΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: ΚΑΛΗ ΤΖΩΡΤΖΗ

Μάρτιος 2014

ΑΘΗΝΑ

2

Περίληψη

Με την παρούσα εργασία γίνεται μία προσπάθεια να προσδιοριστεί

ο ρόλος της Ε.Ε. ως κεντρικός και εποπτικός μηχανισμός στην

χάραξη μίας κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πολιτικής, όπως

προκύπτει από την συνθήκη του Μάαστριχ. Επίσης να παρουσιαστούν

οι βασικές αρχές, οι οποίες τέθηκαν από την συνθήκη του

Μάαστριχ, με τις οποίες θεμελιώνονται οι στόχοι της

πολιτιστικής πολιτικής της Ε.Ε. και πως αυτοί οι στόχοι

επηρεάζουν την χάραξη της πολιτιστικής πολιτικής των χωρών

μελών της Ε.Ε. Ειδικότερα στην περίπτωση χάραξης πολιτιστικής

πολιτικής της Ελλάδας και η επιρροή της από την Ε.Ε.,

λαμβάνεται ως σημείο αναφοράς το επταετές πρόγραμμα από το

2007-2013 (Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τον Πολιτισμό σ’ έναν Κόσμο

Παγκοσμιοποίησης). Λαμβάνοντας επίσης υπόψη ότι το έτος 2009

χαρακτηρίσθηκε ως “Ευρωπαϊκό έτος δημιουργικότητας και καινοτομίας” από

την Ε.Ε., θα παρουσιάσω έναν πολιτιστικό οργανισμό,

συγκεκριμένα το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και πως αυτό

λειτουργεί και εναρμονίζεται σε σχέση με τους στόχους της

πολιτιστικής πολιτικής της Ε.Ε.

Λέξεις-Κλειδιά:

o Πολιτιστική Πολιτική

o Πολιτιστική ποικιλομορφία

3

o Κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά και ταυτότητα

o Κρατικός, διακρατικός, μη κυβερνητικός οργανισμός

o Πολιτιστική δημιουργικότητα και καινοτομία

o Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

4

Περιεχόμενα

Περίληψη………………………………………………………………………………… 2

Λέξεις-Κλειδιά…………………………………………………………………………… 2

Εισαγωγή………………………………………………………………………………… 4

1ο Κεφάλαιο/Ορισμός – Ιστορικό και οργάνωση της

Πολιτιστικής Πολιτικής………… 5

2ο Κεφάλαιο………………………………………………...…………...………….…… 6

2.1 Στόχοι – Προτεραιότητες της Ε.Π.Π. και της

Ελλάδας………………..………….

6

2.2 Πρόγραμμα «Πολιτισμός»(2007-13) και Ευρωπαϊκό έτος

δημιουργικότητας και καινοτομίας (2009)

………………………………………………………………………….. 8

3ο Κεφάλαιο/ Το παράδειγμα του Βυζαντινού και

Χριστιανικού Μουσείου................... 11

Επίλογος/Συμπεράσματα…………………………………………………………………. 14

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………………………… 16

5

6

Εισαγωγή

Η ένταξη μιας χώρας σε ένα ευρύτερο σύνολο ή ομάδα χωρών, όπως

η Ε.Ε., προσδίδει ασφάλεια, προστασία αλλά δημιουργεί

υποχρεώσεις και απαιτεί συντονισμό με το σύνολο των χωρών

μελών. Δημιουργεί επίσης την ανάγκη της διατήρησης της εθνικής

ταυτότητας και του πολιτισμού, αλλά και την εργασία για την

θεμελίωση μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας.

Στην παρούσα εργασία αρχικά γίνεται απόπειρα να οριοθετηθεί η

έννοια της πολιτιστικής πολιτικής και γίνεται προσπάθεια να

εντοπιστεί η πολιτιστική πολιτική της Ε.Ε., μέσα από τις έως

τώρα υπογεγραμμένες συνθήκες, καθώς και το πότε ξεκίνησε να

υπάρχει χρονικά αυτή η πολιτική. Ποιοι είναι οι στόχοι της και

οι προτεραιότητες, για την προστασία και την ανάδειξη της

διαφορετικότητας των χωρών μελών της Ε.Ε., από τι επηρεάζεται,

καθώς επίσης και πως επηρεάζει της εθνικές πολιτικές για τον

πολιτισμό. Επίσης πως η Ελλάδα και διάφοροι οργανισμοί που

εδρεύουν στην Ελλάδα, δρουν σε σχέση με τις επιδιώξεις και τους

στόχους της Ευρωπαϊκής πολιτικής για τον πολιτισμό. Στην

παρούσα εργασία επιλέγεται ως παράδειγμα δημιουργικότητας και

καινοτόμας δράσης, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο με την

μακρόχρονη δράση του στα πολιτιστικά δρώμενα της χώρας μας.

Για τις ανάγκες της εργασίας χρειάστηκε η μελέτη μίας σειράς

σχετικής βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας για την χάραξη της

πολιτιστικής πολιτικής. Επίσης αναζητήθηκαν πληροφορίες από

ιστοσελίδες φορέων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και από το

επίσημο διαδικτυακό ιστό του ΥΠΠΟ και την “Ελληνική Προεδρία

2014”, για την πολιτιστική πολιτική που χαράσσουν και

εφαρμόζουν. Τέλος για το εμπειρικό παράδειγμα του Βυζαντινού

7

και Χριστιανικού Μουσείου, στοιχεία αντλήθηκαν από την επίσημη

ιστοσελίδα του μουσείου, αλλά και με τηλεφωνική συνέντευξη με

υπεύθυνο του μουσείου.

8

1ο Κεφάλαιο

Ορισμός – Ιστορικό και οργάνωση της Πολιτιστικής Πολιτικής

«Πολιτιστική πολιτική είναι ένα σύστημα σκοπών, μέσων και

φορέων, που συνδυάζονται σ’ ένα πρόγραμμα για να επιτευχθεί η

ενίσχυση και διάδοση του πολιτιστικού φαινομένου μιας

κοινότητας για μια δεδομένη χρονική περίοδο»

(Κόνσολα,2006,σ.28)

Ο πολιτισμός ως πεδίο δράσης της Ε.Ε. επισημοποιείτε μετά την

υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχ το 1992. Απ’ αυτό

αντιλαμβανόμαστε ότι η Ε.Ε. κύριο μέλημά της είχε την προώθηση

οικονομικών θεμάτων και όχι πολιτιστικών. Ακόμα και όταν

επισημοποιείτε ως πεδίο δράσης ο πολιτισμός, οι αποφάσεις και

τα ψηφίσματα του Συμβουλίου της Ε.Ε. έχουν χαρακτήρα προτάσεων-

συστάσεων και κατευθύνσεων και όχι νόμων.

Η διαχείριση του πολιτισμού στην Ευρώπη οργανώνεται σε

διακρατικό και σε κρατικό επίπεδο. Σε διευρωπαϊκό/διακρατικό επίπεδο

αφορά διεθνείς οργανισμούς ως συλλογικές δομές, αποτελούμενες

από κράτη-μέλη. Οι δομές αυτές προσδιορίζουν το θεσμικό πλαίσιο

μέσα από το οποίο διαμορφώνονται και οι κρατικές επιλογές στον

τομέα του πολιτισμού. Σε κρατικό επίπεδο αφορά τον καθορισμό της

πολιτιστικής πολιτικής, όχι μόνο από την κεντρική εξουσία αλλά

και τις περιφερειακές δομές του κράτους(τοπική αυτοδιοίκηση,

περιφέρεια) (Χαμπούρη-Ιωαννίδου κ.α.,2002,σ.138). Τέλος έχουμε

και τους μη κυβερνητικούς οργανισμούς, οι οποίοι δρουν σε κρατικό ή

διακρατικό επίπεδο, οι οποίοι σχετίζονται με την ιδιωτική

πρωτοβουλία και έχουν μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα.(π.χ. Ευρωπαϊκό

Ίδρυμα Πολιτισμού και Ευρωπαϊκό Κέντρο Πολιτισμού)

9

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την χάραξη μιας πολιτιστικής

πολιτικής μιας χώρας μέλους της Ε.Ε μπορεί να είναι κάθε φορά

διαφορετικοί και να προσαρμόζονται εξ αιτίας των εκάστοτε

αναγκών της. Παρ’ όλα αυτά η πολιτιστική πολιτική που χαράζει

μια χώρα μέλος της Ε.Ε. δεν μπορεί να είναι απολύτως ανεξάρτητη

και διαφορετική από την χάραξη της κεντρικής Ευρωπαϊκής

πολιτιστικής πολιτικής. Θα πρέπει να εναρμονίζεται και να

συμβαδίζει με αυτή της Ε.Ε. ώστε να υπάρχει μία ισορροπία

μεταξύ κρατικής και διακρατικής πολιτιστικής πολιτικής. Έτσι

καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η πολιτιστική πολιτική μιας

χώρας μέλους της Ε.Ε. επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τις

προτεραιότητες και τους στόχους που θέτει ως κεντρικό άξονα

ανάπτυξης η Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πολιτική.

10

2ο Κεφάλαιο

2.1 Στόχοι – Προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Π.Π. και της

Ελληνικής Π.Π.

Αφού είδαμε εν συντομία τον ορισμό και πως έχει προκύψει η

πολιτιστική πολιτική στην Ε.Ε. ας δούμε και ποιοι είναι οι

κύριοι άξονες που την διατρέχουν και θέτουν τους στόχους και

τις προτεραιότητες της.

Μέσα από την συνθήκη για την λειτουργιά της η Ε.Ε., στο άρθρο

167, στοιχειοθετεί τους κεντρικούς ιδεολογικούς άξονες για τον

πολιτισμό, σε πέντε κατευθύνσεις:

1. Η Ένωση συμβάλλει στην ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών

μελών και σέβεται την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία τους,

ενώ ταυτόχρονα προβάλλει την κοινή πολιτιστική κληρονομιά.

2. Η δράση της Ένωσης αποσκοπεί στην ενθάρρυνση της συνεργασίας

μεταξύ κρατών μελών και, αν αυτό είναι αναγκαίο, υποστηρίζει

και συμπληρώνει τη δράση τους στους ακόλουθους τομείς:

βελτίωση της γνώσης και της διάδοσης του πολιτισμού και της

ιστορίας των ευρωπαϊκών λαών,

διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς

ευρωπαϊκής σημασίας,

μη εμπορικές πολιτιστικές ανταλλαγές,

καλλιτεχνική και λογοτεχνική δημιουργία, συμπεριλαμβανομένου

του οπτικοακουστικού τομέα.

3. Η Ένωση και τα κράτη μέλη ευνοούν τη συνεργασία με τις

τρίτες χώρες και τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς στον

πολιτιστικό τομέα, και ειδικότερα με το Συμβούλιο της Ευρώπης.

4. Η Ένωση όταν αναλαμβάνει δράσεις δυνάμει άλλων διατάξεων των

Συνθηκών, λαμβάνει υπόψη της τις πολιτιστικές πτυχές,

11

αποβλέποντας ειδικότερα στο σεβασμό και στην προώθηση της

πολυμορφίας των πολιτισμών της.

5. Για να συμβάλει στην υλοποίηση των στόχων του παρόντος

άρθρου:

το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο αποφασίζοντας

σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία και μετά από

διαβούλευση με την Επιτροπή των Περιφερειών, θεσπίζουν

δράσεις ενθάρρυνσης, χωρίς να εναρμονίζουν τις νομοθετικές

και κανονιστικές διατάξεις των κρατών μελών,

το Συμβούλιο, μετά από πρόταση της Επιτροπής, διατυπώνει

συστάσεις. (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής

Ένωσης,30/3/2010)

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι το παραπάνω κείμενο ορίζει το αρχικό

στρατηγικό πλαίσιο που έχει θέσει η Ε.Ε., όσο αναφορά την

χάραξη της κοινής πολιτιστικής πολιτικής, των χωρών μελών της.

Αντιλαμβανόμαστε επίσης ότι η Ε.Ε. έχει ως πυρήνα της

πολιτιστικής πολιτικής την προστασία της κάθε εθνικής

πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά συγχρόνως προωθεί την ανταλλαγή

και την συνεργασία μεταξύ των χωρών της, για την δημιουργία

μιας κοινής Ευρωπαϊκής ταυτότητας. Έτσι λοιπόν από την υπογραφή

της συνθήκης του Μάαστριχ το 1993 και έπειτα η Ε.Ε. χαράσσει

ανά επταετία ένα στρατηγικό πλάνο με συγκεκριμένους στόχους για

τον πολιτισμό1 και το προτείνει στις χώρες μέλη και τις

συνεργαζόμενες με αυτήν χώρες ως βασικές προτεραιότητες ή

συστάσεις. Αυτές λοιπόν οι προτάσεις μετατρέπονται κάθε φορά σε

οργανωμένα προγράμματα όπου μέσα από συγκεκριμένες δράσεις θα

πραγματοποιήσουν τους εκάστοτε στόχους της ευρωπαϊκής

πολιτιστικής πολιτικής.1 Μετά από διαβούλευση με τις χώρες μέλη της

12

Σε εθνικό επίπεδο ένα πρόγραμμα πολιτιστικής πολιτικής

εξυπηρετεί κυρίως την διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς2

αλλά και άλλους σκοπούς, όπως την συμβολή του πολιτισμού στην

βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών καθώς και της

οικονομικής ανάπτυξης της χώρας μέσω της δημιουργίας πρόσθετων

θέσεων εργασίας αλλά και της προσέλκυσης τουριστών.

(Φραγγεδάκη,2010,σ.17)

2 Στο πλαίσιο του σεβασμού και της διατήρησης της πολυμορφίας, αλλά και στην δημιουργία κοινήςευρωπαϊκής κληρονομιάς

13

2.2 Πρόγραμμα «Πολιτισμός»(2007-13) και Ευρωπαϊκό έτος

δημιουργικότητας και καινοτομίας (2009)

Μετά από την αναφορά στους στόχους και τις προτεραιότητες

Ε.Π.Π., μπορούμε να εξετάσουμε λίγο αναλυτικότερα το πρόγραμμα

«Πολιτισμός 2007-2013»3 της Ε.Ε. και την δράση της Ελλάδας σε

σχέση με αυτό. Το πρόγραμμα αποσκοπεί στη στήριξη των ενεργειών

πολιτιστικής συνεργασίας, των ευρωπαϊκών οργανισμών που

δραστηριοποιούνται στον πολιτιστικό τομέα καθώς και στη συλλογή

και τη διάδοση πληροφοριών στον τομέα του πολιτισμού.

Ειδικότερα βασίζεται πάνω στις αρχές του άρθρου 167 και θέτει

τρείς ειδικούς στόχους:

προώθηση της διακρατικής κινητικότητας των εργαζομένων στον

τομέα του πολιτισμού·

ενθάρρυνση της διακρατικής κυκλοφορίας των καλλιτεχνικών και

πολιτιστικών έργων και προϊόντων πέρα από τα εθνικά σύνορα·

ενθάρρυνση του διαπολιτισμικού διαλόγου.

Για να λάβουν υποστήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), τα

σχέδια που θα επιλεγούν θα πρέπει να καλύπτουν έναν ή

περισσότερους από τους στόχους αυτούς. Για την υλοποίηση των

προαναφερόμενων στόχων, η Επιτροπή παρέχει τρία επίπεδα

παρέμβασης, καθένα από τα οποία ανταποκρίνεται σε ξεχωριστές

ανάγκες:

α) στήριξη πολιτιστικών ενεργειών.

β) Στήριξη οργανισμών που δραστηριοποιούνται σε ευρωπαϊκό

επίπεδο στον πολιτιστικό τομέα.

3 Το πρόγραμμα «Πολιτισμός2007-2013» αποτελεί συνέχεια του προγράμματος «Πολιτισμός 2000-2006» και των παλαιότερων προγραμμάτων «Ραφαήλ», «Αριάδνη» και «Καλειδοσκόπιο», της Ε.Ε.

14

γ) Στήριξη εργασιών ανάλυσης καθώς και της συλλογής και διάδοσης πληροφοριών

και

αύξησης στο μέγιστο της επίδρασης των σχεδίων στον τομέα της πολιτιστικής

συνεργασίας και της ανάπτυξης της πολιτικής.(Europa, “Πρόγραμμα

«Πολιτισμός» (2007-13)”)

Αν ανατρέξουμε λοιπόν στην ιστοσελίδα του ΥΠΠΟ για το

αντίστοιχο πρόγραμμα πολιτισμός 2007-2013, θα διαπιστώσουμε

ότι οι στόχοι και τα προγράμματα είναι ακριβώς τα ίδια με αυτά

της Ε.Ε. (ΥΠΠΟ, “Πρόγραμμα Πολιτισμός 2007-2013”) Το ενδιαφέρον

όμως είναι ότι κάποιοι Ελληνικοί πολιτιστικοί οργανισμοί που

δραστηριοποιήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα 2007-2013,

παρουσίασαν την βέλτιστη αποδοτικότητα και ένας απ’ αυτούς

είναι και το παράδειγμα του Βυζαντινού και Χριστιανικού

μουσείου, το οποίο θα παρουσιάσω στο επόμενο κεφάλαιο.

Κατά την διάρκεια όμως αυτού του επταετούς προγράμματος υπήρξαν

και κάποιες πιο εξειδικευμένες στοχεύσεις ως προς τις δράσεις.

Έτσι το έτος 2009 ανακηρύχθηκε από την Ε.Ε. ως έτος

δημιουργικότητας και καινοτομίας. Ο ορισμός που δίνει η Ε.Ε.

είναι: … Η δημιουργικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό του

ανθρώπου. Εκδηλώνεται σε πολλούς τομείς, στα έργα τέχνης, το

καλλιτεχνικό σχέδιο και τη βιοτεχνία αλλά επίσης στον τομέα της

επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, της

επιχειρηματικότητας, και της κοινωνικής καινοτομίας. Η

καινοτομία είναι η επιτυχής υλοποίηση νέων ιδεών που προκύπτουν

από την δημιουργικότητα κάποιου. Για το λόγο αυτό οι ικανότητες

δημιουργικότητας και καινοτομίας, στενά συνδεδεμένες μεταξύ

τους, ωφελούν τόσο τους οικονομικούς και κοινωνικούς τομείς όσο

15

και τους καλλιτεχνικούς κλάδους. … (Europa, “Ευρωπαϊκό έτος

δημιουργικότητας και καινοτομίας(2009)”)

Η ανάγκη, αυτής της εξειδικευμένης στόχευσης, προέκυψε από την

υπάρχουσα παγκόσμια κρίση, αλλά και την κρίση που

αντιμετωπίζουν κάποιες χώρες μέλη της Ε.Ε. (όπως η Ελλάδα). Η

Ε.Ε. λοιπόν καλεί τις χώρες μέλη να εργασθούν προς αυτή την

κατεύθυνση. Η οδηγία ήταν η υλοποίηση του νέου προγράμματος να

γίνει πάνω στα υφιστάμενα και να μην διατεθεί κανένας ειδικός

προϋπολογισμός, αλλά να χρησιμοποιηθούν τα προγράμματα από τον

τομέα της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, της κοινωνίας της

πληροφορίας και τα σχετικά προγράμματα.

Στο μανιφέστο που είχαν εκδώσει οι «Πρέσβεις του Έτους

Δημιουργικότητας και Καινοτομίας», αναφέρουν ως στόχους της

δημιουργικότητας και της καινοτομίας:

1. Υποστήριξη της δημιουργικότητας σε μια διαδικασία διά βίου

μάθησης, με το συνδυασμό

θεωρίας και πράξης.

2. Να καταστούν τα σχολεία και τα πανεπιστήμια τόποι όπου οι

σπουδαστές και οι εκπαιδευτικοί θα συμμετέχουν στη δημιουργική

σκέψη και την πρακτική εκμάθηση.

3. Μετατροπή των θέσεων εργασίας σε τόπους μάθησης.

4. Προώθηση ενός ισχυρού, ανεξάρτητου και πολύμορφου

πολιτιστικού τομέα που να μπορεί να στηρίζει τον διαπολιτισμικό

διάλογο.

5. Προώθηση της επιστημονικής έρευνας για την κατανόηση του

κόσμου, τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων και την ενθάρρυνση

της καινοτομίας.

16

6. Προώθηση των διεργασιών σχεδιασμού, της σκέψης και των

μέσων, της κατανόησης των αναγκών, των συναισθημάτων, των

προσδοκιών και των ικανοτήτων των χρηστών.

7. Υποστήριξη της επιχειρηματικής καινοτομίας, που συμβάλλει

στην ευημερία και τη

βιωσιμότητα. (Ευρωπαίοι πρεσβευτές δημιουργικότητας και

καινοτομίας,2009)

Όπως αναλύει όμως ο Τάσος Καφαντάρης, για την Ελληνική

παθογένεια, σε σχετικό άρθρο του, η Ελλάδα δεν είναι σε θέση να

παράξει καινοτομίες λόγω χρόνιας στρεβλής ανάπτυξης. Οι μόνοι

τομείς που θα μπορούσαν να το κάνουν είναι ο τομέας του

τουρισμού και της ναυτιλίας. Τελικά η Ελλάδα, σε σχετική

αξιολόγηση, καταλαμβάνει την 18η θέση μέσα στην Ε.Ε. Και αυτό

όχι γιατί υπήρξαν καινοτομίες σε κάποιον επιχειρησιακό τομέα,

αλλά εξ αιτίας κυρίως της διάδοσης της ευρυζωνικότητας του

Διαδικτύου (τομέας πληροφορίας). Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν από

τις 25 προσωπικότητες που επέλεξε η Ε.Ε. ως «Πρέσβεις του Έτους

Δημιουργικότητας και Καινοτομίας», για να στηρίξουν την δράση

στις χώρες τους, ούτε ένας δεν ήταν Έλληνας! (Καφαντάρης,2009)

17

3ο Κεφάλαιο /Το παράδειγμα του Βυζαντινού και Χριστιανικού

μουσείου.

Μετά λοιπόν από την γενικότερη διαπίστωση, περί μη ύπαρξης

καινοτομίας και δημιουργικότητας στην Ελλάδα, κατά το έτος

στόχος 2009, το παράδειγμα του Βυζαντινού και Χριστιανικού

Μουσείου έρχεται να μας αποδείξει πως στον τομέα του πολιτισμού

μπορούν να υπάρχουν και εξαιρέσεις. Και ότι ίσως ο πολιτισμός

θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως η “βαριά βιομηχανία” της χώρα

μας και ως ένα σοβαρό εξαγώγιμο “προϊόν”.

Το ΒΧΜ ιδρύεται το 1914 με τον Νόμο 401.

Το 1923 ο βασικός πυρήνας των συλλογών

του είχε ήδη σχηματισθεί. Η συλλογή

γλυπτών δημιουργήθηκε από έργα που είχαν

περισυλλεχθεί από τα μνημεία της Αττικής

και είχαν συγκεντρωθεί στο Θησείο και

στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού

Μουσείου. Οι συλλογές εικόνων, μικροτεχνίας, χειρογράφων και

υφασμάτων συγκροτήθηκαν τόσο από αγορές και δωρεές έργων, όσο

και από την κατάθεση κειμηλίων που προέρχονταν από μονές της

Ελλάδας και από διαλυμένες ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού.

Τελικώς, το 1930, το Μουσείο εγκαταστάθηκε οριστικά στη Villa

Ilissia, ένα συγκρότημα κτηρίων κοντά στις όχθες του ποταμού

Ιλισσού, το οποίο είχε χτιστεί από τον αρχιτέκτονα Σταμάτη

Κλεάνθη το 1848 για τη Γαλλίδα Sophie de Marbois-Lebrun,

δούκισσα της Πλακεντίας.(ΒΧΜ,“Ιστορία”,2014)

Η εξωτερική μορφή του κτηρίου παρέμεινε περίπου όπως είχε

σχεδιαστεί απ ό τον Κλεάνθη, ενώ το εσωτερικό του προσαρμόστηκε

στις ανάγκες της νέας του χρήσης, σε σχέδια του αρχιτέκτονα

18

Αριστοτέλη Ζάχου και σύμφωνα με τις μουσειολογικές αντιλήψεις

του τότε διευθυντή του Μουσείου Γεωργίου Σωτηρίου. Από το 1930,

όταν το ΒΧΜ άνοιξε τις πύλες της νέας μόνιμης στέγης του στο

κοινό, ξεκίνησε μια νέα περίοδος στην ιστορία της Villa

Ilissia. Στη συνείδηση χιλιάδων επισκεπτών το μέγαρο της

Δούκισσας της Πλακεντίας συνδέθηκε με τη νέα, μουσειακή του

χρήση. Σήμερα το ΒΧΜ ολοκλήρωσε την επανέκθεση των συλλογών του

στο καινούργιο μουσείο που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Μάνος

Περράκης την περίοδο 1987-1992 και έχει ήδη αποπερατωθεί. Το

νέο μουσείο είναι υπόγειο και αναπτύσσεται σε πολλαπλά επίπεδα

κάτω από το κτηριακό συγκρότημα της Δούκισσας της Πλακεντίας.

(ΒΧΜ, “Villa Ilissia”,2014)

Αφού λοιπόν παρουσιάσθηκε σε πολύ γενικές γραμμές η ιστορική

αναδρομή της ίδρυσης του ΒΧΜ, θα προσπαθήσω να αναδείξω την

“δημιουργικότητα και την καινοτομία” που αναπτύσσει το ΒΧΜ τα

τελευταία χρόνια. …Σύμφωνα, με τον καθηγητή Γ. Χουρμουζιάδη «η

διαχείριση του πολιτισμού , στην εποχή μας θα πρέπει να έχει

την τόλμη, να αναγγέλλει μαζί με την γέννηση του 21ου αιώνα, τον

θάνατο του παραδοσιακού μουσείου και την γέννηση του νέου». …

(Κολιπέτσα,2004,σ.76)

Το ΒΧΜ λοιπόν, διαθέτει μία τεράστια συλλογή από: Εικόνες,

Τοιχογραφίες, Ψηφιδωτά, Χειρόγραφα, Ανθιβόλια, Χαρακτικά,

Σχεδίων, Παλαιτύπων, Γλυπτικής, Ξυλογλυπτικής, Κεραμικής,

Μικροτεχνίας, Νομισμάτων, Υφασμάτων και Μουσαμάδων (πάντα σε

σχέση με την περίοδο του Βυζαντίου και με τον Χριστιανισμό).

Επίσης διαθέτει μία αξιόλογη συλλογή από φωτογραφικό υλικό και

ένα αρχείο ιστορικών εγγράφων, σε σχέση με την βυζαντινή

αρχαιολογία αλλά και από την ίδρυση του μουσείου. Ακόμα

19

συντηρεί μία εξειδικευμένη βιβλιοθήκη που προορίζεται κυρίως

για χρήση από το επιστημονικό προσωπικό του, αλλά και από

ερευνητές βυζαντινολόγους και φοιτητές. Το ΒΧΜ, στην κατεύθυνση

ενίσχυσης του μορφωτικού του ρόλου, ξεκίνησε το 1989 τη

δραστηριοποίησή του στον τομέα του σχεδιασμού και της

υλοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Σχεδιάζει και υλοποιεί

θεματικά οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές

ομάδες όλων των βαθμίδων, αξιοποιώντας τόσο τη μόνιμη όσο και

τις περιοδικές εκθέσεις.(ΒΧΜ,”Εκπαιδευτικά προγράμματα”,2014).

Ακόμα το ΒΧΜ, απ ό τη δεκαετία του 1990, δραστηριοποιείται στον

εκδοτικό χώρο για να αντιμετωπίσει τις ανάγκες σε έντυπα που

προέκυπταν από τις περιοδικές εκθέσεις, τα εκπαιδευτικά

προγράμματα και τις άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες

(ΒΧΜ,“Εκδόσεις”,2014). Παράλληλα διαθέτει και οκτώ ανάλογα

τμήματα συντήρησης των αντικειμένων του, που αναλαμβάνουν όμως

και συντηρήσεις έργων εκτός μουσείου.

Παρ’ όλες αυτές τις δραστηριότητες, το μουσείο στην προσπάθειά

του να συμβαδίσει με τις σύγχρονες παγκόσμιες πολιτιστικές

ανάγκες και προσπαθώντας να αναδείξει τον Βυζαντινό πολιτισμό

ως πυλώνα του δυτικού κόσμου, συμμετέχει και σε πολλά ευρωπαϊκά

προγράμματα. Αυτή η δραστηριότητα του το κατέταξε στην

κατηγορία των “βέλτιστων πρακτικών” για το έτος 2009, που

χαρακτηρίστηκε από την ΕΕ ως “Ευρωπαϊκό έτος δημιουργικότητας

και καινοτομίας”, με την συμμετοχή του στο πρόγραμμα “ROMA

ROUTES”. Σκοπός του έργου ήταν να ενθαρρύνει τον διαπολιτισμικό

διάλογο μεταξύ Ρομά και μη-Ρομά πολιτών και να αναδείξει την

πολιτιστική κληρονομιά των Ρομά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. (“Roma

Routes”,2011)

20

Μερικά από τα ευρωπαϊκά προγράμματα που συμμετείχε το ΒΧΜ

είναι:

o "Collections Mobility 2.0-Lending for Europe 21st c."

(2009-2011)

o ICON NETWORK

o «Σύγχρονες εφαρμογές βυζαντινής και μεταβυζαντινής

βιβλιοδεσίας»

και μία μεγάλη σειρά άλλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων4.

Εκείνο όμως που καθιστά το ΒΧΜ ως καινοτόμο, είναι η συμμετοχή

του στην κοινωνία της πληροφορίας και την σύγχρονη τεχνολογία,

όσο αναφορά την συντήρηση αλλά και την προβολή της συλλογής

του. Ενταγμένο λοιπόν στο κοινοτικό πρόγραμμα χρηματοδότησης

2007-13, το μουσείο κατάφερε να ψηφιοποιήσει περίπου το 80% της

συλλογής του και ένα μεγάλο μέρος της να είναι διαθέσιμο στο

κοινό αλλά και σε μελετητές-ερευνητές.(Σύστημα

Διαύγεια,ΑΔΑ:ΒΛ1Π1-Ξ3Ο,2013) Τέλος σε “παγκόσμια πρώτη”

εφαρμόζει το σύστημα της παρουσίασης έγχρωμων ολογραμμάτων, τα

οποία έχουν ληφθεί in situ με τη χρήση πρότυπων φορητών

συστημάτων, στη θέση των πρωτότυπων τεχνουργημάτων για την

περίοδο που αυτά απουσιάζουν στο εξωτερικό.  Η πρωτοτυπία όμως

του συγκεκριμένου εγχειρήματος έγκειται στο ότι τα εκτιθέμενα

σήμερα στις αίθουσες του ΒΧΜ ολογράμματα δεν δημιουργήθηκαν σε

συνθήκες εργαστηρίου, αλλά μέσα στους χώρους του Μουσείου με

την χρήση της μοναδικής ολογραφικής κάμερας ZZZyclops που έχει

αναπτύξει το ΕΙΟ (Ελληνικό Ινστιτούτο Ολογραφίας). Αλλά και το

ΒΧΜ με την σειρά του πρωτοτυπεί αντίστοιχα τολμώντας να

παρουσιάσει στο ευρύ κοινό —με έναν ιδιαίτερα καλαίσθητο και

4 βλ. http :// www . byzantinemuseum . gr / el / museum / EU _ projects / , τελευταία πρόσβαση 8/3/2014

21

εντυπωσιακό τρόπο— Οπτικούς Κλώνους σημαντικών αντικειμένων των

συλλογών του.(ΒΧΜ,“Οπτικοί Κλώνοι (OptoClones)”,2014)

22

Επίλογος/ΣυμπεράσματαΜέσα από τους στόχους που θέτει λοιπόν η Ε.Ε. με την πολιτιστική

πολιτική της, προσπάθησα να διερευνήσω πως αυτοί επηρεάζουν την

Ελληνική εθνική πολιτιστική πολιτική. Δοκίμασα λοιπόν να

χαρτογραφήσω αυτούς τους στόχους και την πρακτική εφαρμογή τους σε

εθνικό επίπεδο. Έτσι επέλεξα το ΒΧΜ ως παράδειγμα Ελληνικού

πολιτιστικού ιδρύματος, για να δω πως δρα και πως αναπτύσσεται σ’

αυτό το περιβάλλον. Πραγματικά τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά για

ένα ίδρυμα του “είδους του”. Θα περίμενε κανείς ότι το μουσείο,

κυρίως λόγο των αντικειμένων της συλλογής του(θρησκευτικά και

λατρευτικά κειμήλια), θα ήταν αρκετά συντηρητικό και “κλειστό” ως

προς τις “καινούργιες” αντιλήψεις περί πολιτιστικής πολιτικής και

καινοτόμων δράσεων. Αντίθετα διαπίστωσα ότι συμμετέχει ενεργά σε

πολλά Ευρωπαϊκά προγράμματα, που στόχο έχουν ν’ αναδείξουν τις

κοινές ρίζες, αλλά και την δημιουργία μίας κοινής Ευρωπαϊκής

ταυτότητας, με εξωστρέφεια και καινοτομία. Γι’ αυτό το λόγο

συμπράττει με ανοικτό και συνεργατικό πνεύμα , με άλλους

πολιτιστικούς φορείς (εθνικούς και διεθνείς), ενώ συγχρόνως

εφαρμόζει και νέες τεχνολογίες στα αντικείμενα της συλλογής

του(ψηφιακή καταγραφή, αλλά και γενικότερα την σύγχρονη τεχνολογία

π.χ. οπτική laser, συντήρηση αντικειμένων, μέσα από τα εργαστήρια

εφαρμογών), για να επεκτείνει και να προσελκύσει το κοινό του σε

εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο. Και όπως αναφέρει ο Dr.Nick

Merriman σε άρθρο του :… Έχει ξεκινήσει μία σημαντική αναθεώρηση του

ρόλου του μουσείου, η οποία, σύμφωνα με την κλασική διατύπωση του

μουσειολόγου Duncan Cameron, το μετατρέπει από ναό για τη μετάδοση

ιερών γνώσεων στις παθητικές μάζες, σε φόρουμ (αγορά) ζωντανών

διαβουλεύσεων και αλληλεπιδράσεων. …(Μeriman N.,1999,σ.72)

Έτσι λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ΒΧΜ φαίνεται να

ανταποκρίνεται στις προτεραιότητες και τους στόχους που θέτει η

Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πολιτική για θέματα δημιουργικότητας και

23

καινοτομίας, καθώς και στις σύγχρονες διεθνείς μουσειολογικές

απαιτήσεις, όπως προκύπτουν από τους διεθνείς κανονισμούς.

24

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Κολιπέτσα Χριστίνα, (2004),“Νέες Προοπτικές στην Μουσειακή Πολιτική Τάσεις

της πρόσφατης πολιτισμικής πολιτικής για την πολιτισμική κληρονομιά και οι επιπτώσεις

τους σε πολιτισμικού θεσμούς όπως αυτούς των μουσείων (ιδιωτικών και δημόσιων)”,

τελική εργασία, Τμήμα Γενικής Διοίκησης,ΕΚΔΔΑ, Αθήνα

Κόνσολα Ντόρα, (2006),“Πολιτιστική ανάπτυξη και πολιτική”, Παπαζήσης,

Αθήνα

Φραγγεδάκη Μαρία, (2010)“Πολιτιστική Διαχείριση στο Χώρο των Μουσείων και η

Συμβολή των Δήμων”,τελική εργασία,ΕΚΔΔΑ, Αθήνα

Χαμπούρη-Ιωαννίδου Α.,Αθανασοπούλου Α.&Γλύτση Ε., (2002),”Οι

διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων”,τόμος Β’, ΕΑΠ, Πάτρα

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ Καφαντάρης Τ., (8/2/2009), “Δημιουργικότητα και καινοτομία πάσχουν στην

Ελλάδα”, ΤΟ ΒΗΜΑ, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: http://www.tovima.gr/science/article/?aid=254296, τελευταία

πρόσβαση 28/2/2014

Μeriman N., (1999),“Ανοίγοντας τα Μουσεία στο Κοινό”, Αρχαιολογία &

Τέχνες, Τεύχος 72, σελ.43, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/72-14.pdf,

τελευταία πρόσβαση 8/3/2014

Πηγές στο διαδίκτυο

ΒΧM, “Εκδόσεις”, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http://www.byzantinemuseum.gr/el/publications/, τελευταία πρόσβαση

8/3/2014

ΒΧΜ, “Εκπαιδευτικά Προγράμματα”, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: http://www.byzantinemuseum.gr/el/educational_programme_dept/,

τελευταία πρόσβαση 8/3/2014

ΒΧM, “Ιστορία”, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http://www.byzantinemuseum.gr/el/museum/history/, τελευταία

πρόσβαση 8/3/2014

25

ΒΧM, Οπτικοί Κλώνοι (OptoClones), διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http://www.byzantinemuseum.gr/el/temporary_exhibitions/?nid=1762,

τελευταία πρόσβαση 8/3/2014

ΒΧΜ, “Villa Ilissia”, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http://www.byzantinemuseum.gr/el/museum/villa_ilissia/, τελευταία

πρόσβαση 8/3/2014

Europa, “Ευρωπαϊκό έτος δημιουργικότητας και καινοτομίας 2009”,

διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http :// europa . eu / legislation _ summaries / culture / l 29020_ el . htm ,

τελευταία πρόσβαση 10/2/2014

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 30/3/2010, “Ενοποιημένη

απόδοση της συνθήκης για τη λειτουργία της ευρωπαϊκής ένωσης el”,

άρθρο 167, σελ:75, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http :// eur - lex . europa . eu / LexUriServ / LexUriServ . do ?

uri = OJ : C :2010:083:0047:0200: el : PDF , τελευταία πρόσβαση 15/2/2014

Europa, “Πρόγραμμα «Πολιτισμός» (2007-13)”, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29016_el.htm,

τελευταία πρόσβαση 10/2/2014

Ευρωπαίοι πρεσβευτές δημιουργικότητας και καινοτομίας 2009,

“Μανιφέστο”, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http :// www . create 2009. europa . eu / fileadmin / Content / Downloads / PDF / Man

ifesto / manifesto . el . pdf , τελευταία πρόσβαση 15/2/2014

Σύστημα Διαύγεια, με ΑΔΑ: ΒΛ1Π1-Ξ3Ο, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http :// static . diavgeia . gov . gr / doc /% CE %92% CE %9 B 1% CE % A 01-% CE %9 E 3% CE

%9 F , τελευταία πρόσβαση 8/3/2014

Roma Routes,2011, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http :// www . romaroutes . eu / , τελευταία πρόσβαση 8/3/2014

ΥΠΠΟ, “Πρόγραμμα Πολιτισμός 2007-2013”, Στόχοι του Προγράμματος,

διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: http://www.ccp.culture.gr/index.php?

26

option=com_content&view=article&id=5&Itemid=2&lang=el, τελευταία

πρόσβαση 10/2/2014

27