1

Dorfman’ın“ÖlümveKız”ıÜzerine

DavidLuban1Çeviren:TufanKarabulut

I

İnsan hakları avukatı Gerardo Escobar, Cumhurbaşkanı ile yaptığı toplantıdan

dönerkenevegeçkalmıştırveeşiPaulina,ıssızkıyıevlerindeakşamyemeğinisıcaktutmaya

çalışmaktandolayısinirlidir.Birdengökgürler,sicimgibiyağmuryağmayabaşlar,elektrikler

giderveradyohaberlericümleninortasındakesilir.Yazfırtınasışiddetlidir;fakatPaulina’nın

kafasındaki şiddet farklıdır. Ariel Dorfman, sahne yönlendirmelerinde bize “Oyun, şimdiki

zamanda ve büyük olasılıkla Şili’de geçer. Ancak, uzun bir diktatörlük sürecinin hemen

ardındandemokratikbiryönetimekavuşanherhangibirülkedeolabilir”der.2

Paulina,artıkdiktatörlükleyönetilmeyenülkelerdebile, faşistlerinfırtınalıgecelerde

insanhaklarıavukatlarınınıssızevlerinizamanzamanziyaretettiğinibilir.Yoldabirçiftaraba

farıbelirdiğinde,Paulinahızlamumlarıüflervebirtabancaalır.Arabanınkapılarıçarpılırve

seslerduyulur;bu,arabasınadönerekuzaklaşıpgidenbirine“hoşçakalın”diyenGerardo’dur.

Onunlastiğipatlamıştır;neysekimerhametlibirikendiyolundanmillerceuzaklaşarakonueve

bırakmıştır. Bu arada, Gerardo’nun haberleri vardır. Cumhurbaşkanı, önceki rejimde

gerçekleşen insan hakları ihlâllerini araştırmak için onu Komisyona atamıştır. Kuşkusuz,

Komisyonun görevi sınırlıdır: O, yalnızca ölüm ya da ölüm karinesiyle sonuçlanan davaları

araştıracaktır. Ve kuşkusuz, faillerin isimleri yayınlanmayacaktır; zaten genel af vardır.

Şüphesiz, bu nedenle, Komisyon, Paulina’nın davasını araştırmayacaktır; çünkü o hayatta

1 Georgetown Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde, Hukuk ve Felsefe Profesörü. Bu makale, aslında, AmerikanFelsefeDerneğiKongresinin(Atlanta,Aralık1996)"Adalet,GenelAfveHakikatiSöyleme:GeçişToplumlarıİçinSeçenekler" başlıklı panelinde sunulmak üzere hazırlandı. Bu sempozyumdaki katılımcılara, ilk taslaktakiyorumlarıiçinArthurEvenchikveTemmaKaplan'a,LatinceçevirilerdekiyardımıiçinAnnSheffield’e,Şili'degeçişdönemi adaleti konusundaki görüşleri için Gisela von Mlhlenbrock’a ve araştırma malzemelerini bulmakonusundakiyardımlarıiçinWashington’daki“UlusalSanatGalerisi”kütüphanecilerineteşekkürederim.2ARIELDORFMAN,ÖLÜMVEKIZ(1991).Gereksizdipnotlarınçoğalmasınıengellemekiçin,ÖlümveKız’aaitdahasonrakireferanslarınhepsiparanteziçindegösterilecektir.Bumakalede,sahnevefilmversiyonlarıarasındagidipgeleceğim;fırtınaveyağmurfilmversiyonundavardır,oyundadeğil.ÖLÜMVEKIZ(FineLineFeatures1994).

2

kalmayıbaşarmıştır.Amabelkionunsırasıdahasonragelecektir.Bu işlerzamanalır;zaten

Gerardo öncelikle Paulina’yla konuşmadan Cumhurbaşkanına “evet” demiştir. Bunları

açıklarken,Paulina’nınkızgınlığındandolayıGerardogergindirveonbeşyılöncePaulina’ya

yapılanlardan dolayı onun dengesiz olduğunu bilir. Ayrıca Cumhurbaşkanıyla konuştukları

hakkındaPaulina’yayalansöylediğinindefarkındadır.OnunfarketmediğişeyPaulina’nında

bunubiliyorolmasıdır.O,radyoyayınıkesildiğindegerçeğiduymuştur:

Paulina: Zaten, Cumhurbaşkanına evet demedin mi? Gerçek bu, Gerardo.

Komisyondakigörevinebiryalanlamıbaşlayacaksın?

Gerardo:Benseniincitmekistemedim.(s.11)

Her zaman olduğu gibi, Gerardo onu sakinleştirir; Roman Polanski’nin film

versiyonunda,onlarsevişirveuykuyadalarlar.

Geceyarısıkapıçalınır.Gerardo,korktuğunubellietmemeyeçalışarakkapıyacevap

verir.Gelen,onayardımedenmerhametliDr.RobertoMiranda’dır;radyodaGerardo’ylailgili

haberleridinlemişveonutebriketmekiçingelmiştir.Gerardo,birşeyleriçmekiçinonuiçeri

davet eder. Gerardo, uykuda numarası yapan Paulina’ya baktıktan sonra doktorun yanına

döner. Gerardo'nun görevinden bahsederler; Gerardo, eski rejime karşı ahlaki yaptırımlar

hakkındacoşkuylakonuşuramadoktoronlarınhepsininöldürüldüğünügörmekistemektedir.

ÖlümcezasınakarşıolanGerardobugörüşekatılmaz.

Onlargeceninilerleyensaatlerindekoyubirsohbetedalmışken,Paulinagizlihazırlıklar

yapar. Gerardo yatmaya gider, doktor da koltukta uyur. Birkaç dakika sonra Roberto,

Paulina’nınesiriolur.Onasertbirdarbeindirir,onuiskemleyebağlarveağzınıtıkar.Kendine

geldiğinde,onunarabasındanaldığıSchubert’in“ÖlümveKız”kuartetininkasetiniportatifbir

kasetçalarakoyar.3

3FRANZSCHUBERT,STRINGQUARTETINDMINOR(D.810,1826) (yaygınolarak,ÖlümveKızkuartetiolarakadlandırılır).

3

MüzikGerardo’yuuyandırır,yatakodasındanuykulubirhaldetökezleyerekiçerigelir

veDorfman’ınsahneyönlendirmeleribize“tamamenhayretler içindesahneyi izler”der.(s.

22)Paulina,Gerardo’nunhamlesinidoktorukılpayı ıskalayangürültülübir tabancaatışıyla

durdurur.O,budoktorunonbeşyılöncekendisineişkenceedenveyaralarınıtedaviederken

onu sakinleştirmek için “Ölüm ve Kız” kuartetini çalan doktor olduğunu açıklar. Onunla

Schubert,bilimveNietzschehakkındakonuşan,işkencecilerindünyasınındışındaonamedeni

davranan bu nazik doktorun, daha sonra fonda “Ölüm ve Kız” çalarken tekrar tekrar ona

tecavüzettiğinihatırlatır.

Paulina’nınişkencesürecindegözleribağlıolduğundandoktoruyalnızcasesindentanır.

Gerardokuşkucudur.O,hiçgörmediğibiradamanasılsaldırıponualıkoyabilir?Nasılbukadar

emin olabilir? Bir insan hakları avukatı olarak Gerardo, ona yapılan şeyin iğrençliğini

anlamaktadır: "BirininsesinibellibelirsizhatırlamakhiçbirşekildekanıtolamazPaulina,bu

inkâredilemezdeğildir".(s.23)Paulina,“Buseniniçinentipüftenbirşeyolabilir,amabenim

içinyeterli.Tümbuyıllarboyuncaosesiişitmediğimbirsaatbilegeçmedi"diyecevapverir.

(S.23)BudurumdaPaulinaneyapmakniyetindedir?CevabıGerardo’yuirkiltir:

Paulina:Bizonuyargılayacağız,Gerardo,budoktoru.Hemenburada.Bugün.

Senveben.YoksaseninünlüSoruşturmaKomisyonunmubunuyapacak?(s.

26)

II

Tabii ki Soruşturma Komisyonu bunu yapmayacak, çünkü politik gerçekler bunu

imkansız kılar. Yeni filizlenmeye başlayan demokrasi tavizlerin ve kısıtlamaların

boyunduruğunda sallanır durur. Af karşılığında demokrasi. Gizli bulgular karşılığında bir

hakikatkomisyonu.Kışlasındabirorduamayinedesilahlı,tetiktevetehditkâr.Sadeceölen

kurbanlariçinbirsoruşturma,çünküyaşayanmağdurlarkendilerineacıçektirenlerekarşıhâlâ

tehlikeliolabilirvekendilerineacıçektirenleriçinsoruşturmademokrasiiçinhâlâtehlikelidir.

Paulina,bugerçekleribiliyoramaonlarıreddediyor;Gerardoisekabulediyor.Hattabelkide

4

onlarıonaylıyor.Paulina’ya"CumhurbaşkanınınKomisyonununbirüyesi...itidallivetemkinli

davrananbiriolmalıdır"der.(s.36)

Üstlendiği görevde Gerardo, ironik olarak Roberto’nun çok da uzağında değildir;

Paulina odadan çıktığında Roberto onu uyarır: "O, uygarlığın sesi değil, sensin. O,

CumhurbaşkanınınKomisyonununbirüyesideğil,sensin”der.(s.49)Dahasonradoktor,"ülke

uzlaşmayavebarışaulaşıyor"diyeısrareder.(s.60)

Gerardo, öyle görünüyor ki kendi görevi ve ülkenin geleceği konusunda iyimser bir

görüşe sahip. Diktatörlük sürecinde, bir aktivist olarak ölümcül riskler aldı ama şanslıydı:

Paulina,işkencealtındaykenonunkimliğiniaslaaçıklamadı.Eğeröyleyapsaydı,“şimdibunun

yerine, biri Gerardo'nun cinayetini araştırıyor olurdu” der doktora. Gerardo, şanslı

olduğundan,mutlu sona erişmek için inandığı şeyden vazgeçmesini gerektirecek kişisel bir

nedenyoktu.Eğergerçekbiliniyorolsaydı,onuniyimserliğinialtüstedebilecekbunahoşbilgiyi

başındandefetmesigerekecekti.

Örneğin,Paulina’nınserbestbırakılmasındansonraGerardo,onlarınonaneyaptığını

asla tam olarak sormadı. Cumhurbaşkanının davetini kabul etmenin Paulina için daha iyi

olacağıylailgilibirkaçsaatöncesöylediğiyalangibi,Paulina’nınböyledavranmasınındaonun

içindahaiyiolacağınısöyledi.Aslındaikikez,Gerardoonuniçindahaiyiolanıyaptı.Paulina’ya

göre “insan hakları ihlâlleri”, tecavüz ve yüzünü kendi bokunun olduğu bir kovanın içine

sokmak ve hiçbir zaman çocuk sahibi olamasın diye cinsel organına elektrik akımı vermek

anlamına gelir. Gerardo’ya göre ise "insan hakları ihlâlleri", Paulina’yı sevmek kadar derin

duygusal ama bir o kadar da soyut ve yasal bir kategori olarak kalır. O, kariyerini adalete

adamayasözverdiamamutlusonlaraulaşmakiçindegerekeniyapmalı.Yaşanılanlarıgeride

bırakmayı başarabilmeli. O, bir avukat; hukuk gereği objektif olmaya ve inançlarını geride

bırakarakdavranmayasözverdi.Aksi takdirde,hukukhiçbir zamanbuşiddetzincirini sona

erdiremez.DoktorMiranda’nınPaulina’yasöylediğigibi,“Birisizekorkunçşeyleryapmışve

şimdisizbanakorkunçşeyleryapıyorsunuzveyarınbaşkabiribunusürdürecekvebuböyle

devamedipgidecek.”(s.65)

5

Gerardo, onun Komisyonunun hangi davaları araştırma hakkına sahip olduğunu

açıklarken, çirkin ve uygunsuz bir kelime olarak “cinayet” sözcüğünü kullanmaz. İçgüdüsel

olarak, biröfemizm (güzel ifade/örtmece) bulur: Gerardo, “diyelim ki, telâfi edilemeyecek

davalar”diyekonuşur.(s.9)Sadececinayetintelafiedilemeyeceğinidüşünüyorgibidir;sadece

ölümgeridöndürülemez.Paulina’nınsesiacıylayankılanır,“Telâfiedilemez.Telâfisiimkânsız,

ha?”VeGerardo,"Bukonudakonuşmaktanhoşlanmıyorum,Paulina"diyekarşılıkverir.(s.9)

Tabii ki hoşlanmıyor. Eğer karısının gördüğü zarar, cinayetten daha az olduğu için

onarılamazise,Gerardoevliliklerihakkındanasılbirümitbarındırıyorolabilir?Diktatörlüğün

yaşayankurbanlarınınhepsininzararıonarılamazise,Gerardodemokratiktoplumlailgilinasıl

birümitbarındırıyorolabilir?Gerardo,JeanAmry’ninGestapo'nunelindeykendeneyimlediği

gözlemleriylebaş edemez: “İşkenceyeuğrayanhiç kimsebudünyadabir dahaaslahuzura

eremez; insanlığa olan inanç, zaten yüzündebir tokat gibi patlayacak, ardından işkenceyle

yerle bir olacak ve bir daha asla onarılamayacaktır.”4 Kirli Savaş sırasında Arjantin polisi

tarafından otuz ay boyunca işkenceye maruz kalan Jacobo Timerman şunları söylüyor:

“Düzenlivedikkatlibirçocuğun,odasınınzeminineparçaparçayaydığıyapbozgibi,günlük

yaşamımasaçılanişkenceanılarınaengelolamıyorum.”5İlerlemekiçin,Gerardo’nunordunun

yönetimindeki işkenceyi, aşağılamayı ve bu yapbozun somut fiziksel gerçeğini kavraması

gerekiyor.

BelkideGerardo’nun,Roberto’yukafasındakiyarakanarken,kendioturmaodasında

çaresizcebiriskemleyebağlanmış,ağzınaPaulina’nınkülotutıkıştırılmışhaldegördüğündebu

kadarsarsılmasınınnedenibudur.Gerardo,kendinitoparladığındaşöylediyor:“Paulina,bu

yaptığınşeyinağırsonuçlarıolacağınıbilemeniisterim.”Paulina,ironikbircevapverir:“Ağır,

ha?Onarılamaz,ha?”(s.24)

Onarılabilir olan ve olmayan nedir? Katillerinin, tecavüzcülerinin ve işkencecilerinin

isimleri açıklanmadan, teşhir edilmeden bir toplum onarılabilir mi? Katillerinin,

4PRIMOLEVI,THEDROWNEDANDTHESAVED25(çev.RaymondRosenthal,Vintage1988)(1986)(JeanAmry’denalıntı).5JACOBOTIMERMAN,PRISONERWITHOUTANAME,CELLWITHOUTANUMBER132(çev.TobyTalbot,AlfredA.Knopf1981)(1980).

6

tecavüzcülerinin ve işkencecilerinin isimleri açıklandığında, teşhir edildiğinde bir toplum

onarılabilirmi? Bu geçiş dönemine özgü adalet için çok önemli bir sorudur; hatta toplum

hayatına dair en kapsamlı soru olabilir. Nasıl ki hiçbir ilişki gerçeğin yokluğunda hayatta

kalamayacaksa,yalanlarınveaffetmeninyokluğundadayaşamınısürdüremeyebilir.

Romantikilişkileridüşünün.Paulina,ikiaysürentecavüzveişkencedensonraserbest

bırakıldığında, doğruca Gerardo’ya gider; sırf onu bir başka kadınla yatakta bulmak için.

Paulina,yıllarboyuncaonubirçokkezbağışlar;fakatbumeselehiçbirzamantamanlamıyla

onlarınevliliklerininpeşinibırakmaz.

KuşkucuGerardo,Paulinaonasöylediğihalde,şimdiilkkezişkencecidoktorun–Doktor

Mirandaolabilirdeolmayabilirde–onatamolarakneyaptığınısorduğunda,Paulina,onun

sorusunubukoşullaraltındatuhafvealâkasızbirsoruylacevaplar:“Onunlakaçdefayattın?...

Sanasöylüyorum,söylesene.”(s.54)

Gerardo,AraştırmaKomisyonunaatananbaşkanolarakbunakarşıçıkar:“İnsanlaraşırı

dozdagerçektenölebilir,biliyorsun.”(s.55)Paulina,küçümseyerek“Affetveunut,ha?”diye

sorduğunda, Gerardo ona yalvararak “Affetmeye evet, unutmaya hayır. Ancak affederek,

tekrarbaşlayabiliriz.Yaşanacakokadarçokşeyvarki...”der.(s.54)Buüç ilkedenbirincisi:

Affetamaunutma.İkincisi:Affettiğimiztakdirdeyenidenbaşlayabiliriz.Üçüncüsü:Yaşanacak

çokşeyvar.Bunlar,Gerardo’nunenderinpolitikgörüşleriolabilir.Builkeler,kolektifhafızayı

düzenleyerek toplumudönüştürmeyiamaçlayanbütünhakikatkomisyonlarınınarkasındaki

ilkelerdir;yalnızcagelecekadınadeğil,huzursuzhayaletlerinçevrelediğibirgeçmişadınada.6

Ama Paulina, ısrarla, “Sana söylüyorum, söylesene” der ve sonunda Gerardo,

keyifsizce,onunsorusunacevapverir:“Üçkez.”Paulina,meseleyizorlayarakinatlasorar:“Bu

kadariyimiydi?”“Ondanbukadarçokmuhoşlandın?Odabundanhoşlanmış.Gerigeldiğine

6Hakikatkomisyonlarıvegeçmişteki insanhakları ihlalleridavalarıhakkındadahakapsamlıbilgiedinmek içinbakılacak üç eser: CARLOS SANTIAGONINO, RADICAL EVIL ON TRIAL (1996);MARK OSIEL,MASS ATROCITY,COLLECIVEMEMORY,ANDTHELAW(1997);vePabloDeGreiff,TrialandPunishment;PardonandOblivion:OnTwo InadequatePolicies for theTreatmentof FormerHumanRightsAbusers, 22PHIL.&SOC.CRITICISM93(1996). Demokrasiye geçişte yasal konulardaki genel işleyiş için bakınız; The Role of Law in PoliticalTransformation,106YALEL.J.2009(1997).

7

göre,bundangerçektenhoşlanmışolmalı.”(s.55)ÇaresizGerardo,onunsözünükeser:“Bana

neyaptığınınfarkındamısın?”(s.55)FakatPaulina,sonkezironikolarak,“Onarılamaz,ha?

Onarılmasıimkânsız.”der.

Paulina,busözleriüçkeztekrarlar.İlkolarak,Gerardo’nunyalnızcacinayetonarılamaz

hüsnükuruntusuyla alay ediyor. İkinci olarak, hapsedilmiş Dr. Miranda’yı gördüğünde,

Gerardo’nunşiddetingeridöndürülemezsonuçlarıylailkkezyüzyüzegeldiğindekikorkusuyla

alay ediyor. Son olarak, hakikatin üstüne çöreklenen –her aşağılık ayrıntıdaki– bir insan

ilişkisinimahvedebilecekonarılamazdüşüncesinionunyüzüneçarpıyor.Başta,ölümdışında

hiçbirşeyinonarılamazolmadığınıiddiaedenGerardo,şimdi,içinegirdiğisiyasetdünyasında,

cinayet kadar hakikatin de onarılamaz olabileceğini itiraf etmektedir. Paulina,

Cumhurbaşkanının davetinin gerçek mahiyetini anlamak için onu zorlar: Evet, Araştırma

KomisyonuşiddetzincirininsonaermesiiçinbirumutsunuyoramasadecePaulinaveonun

gibiaffetmeyehazırolanlariçin.DahasonrasındaPaulinaiçinhiçbirumutyoktur.

Paulina, uzunca bir süre, bir yanıyla, Gerardo’nun hayati yalanlarıyla uyum içinde

hareketeder.Dahasonraoyunda,Paulina,Dr.Miranda’yaGerardovekendisinin“aşkdışında

birbirlerineyalansöylediklerini”anlatır.“O,benimiyiliğimiçinbenialdattı.Bendeonuniyiliği

için onu aldattım.” (s. 64) Şimdi, Paulina gerçeği söylemesi içinGerardo’yu zorlayarak, hiç

kimsenin kendi kişisel yararı gözetilmeksizin, hakikatin öğrenilmeye çalışılacağı gerçek

Araştırma Komisyonunun çalışmalarına başlamak için onu zorlar. Paulina, Mark Osiel’in

gözleminikolaycayorumlar:“Onlarınhalkları içinbirözgürlükmiti inşaetmeyiamaçlayarak

bunları araştırmak, ister istemez özel bir yük altında çabalamayı gerektirir: Onların miti,

yalnızca memnuniyet verici değil, aynı zamanda doğru da olmalıdır.”7 “Söylesene, sana

söylüyorum.”diyetekrareder.(s.55)BukonuşmanınsonrasındaGerardo,artıkPaulina’nın

bütünhikayesinidinlemeyehazırdır:Gerardo,yanodadakidoktoruumursamadan,resmibir

tutumüstlenerekPaulina’nınifadesinialmakiçinkasetçalarıaçarveona:“Adınısöyleyerek

başla”der.(s.57)

III

7OSIEL,5noludipnottaadıgeçeneser,sayfa178.

8

Gerardo,adaletisağlayarakülkesiniiyileştirmekistiyor.Paulina,Dr.Miranda’yıtutsak

aldığında ne istiyordu? Başlangıçta, Paulina, Gerardo’ya onların kendisine işkence ettiği

şekilde, onundaDr.Miranda’ya aynısını yapmak istediğinden söz eder. Sonra, ona tecavüz

etmekistediğinisöyler;belkibirsüpürgesapıyla.Fakatensonundaşöyleder:

Amasonra,asıl istediğiminbuolmadığınıanladım,fizikselbirşeyolmadığını.

Sonranekararavardım,gerçektenistediğimşeynebiliyormusun?Onunitiraf

etmesiniistiyorum.Onun,kasetinbaşınaoturup,yaptıklarınıbanaanlatmasını

istiyorum;yalnızbanayaptıklarınıdeğil,herşeyi,herkeseyaptıklarınıvesonra

bunlarıkendielyazısıylayazmasınıve imzalamasını istiyorum;birkopyasıda

sonsuzadekbendekalacak.Tümbilgilerle,adlar,tarihlervetümayrıntılarla.

İşte,istediğimbu.(s.41)

Artık sonunda, davanın neyle ilgili olduğunu biliyoruz. Paulina, Araştırma

Komisyonunun yasal yargılama görevini –siyasetin yapmaktan çekindiği- üstlenmek istiyor.

Yani, bu düşüncesiyle ancak yasadışı bir infazcı oluyor. Felix Frankfurter’in öncelikle

vurguladığı gibi, “Bağımsız bir yargı yoluyla uygulanan hukuk olmadan özgür bir toplum

olamaz.Eğerbirinekendihukukunubelirlemesiiçinizinverilirse,bunuherkesyapabilir.Buda

öncekaos,sonrazorbalıkanlamınagelir.”8Adaletikendiellerinlesağlamaktehlikelidir;hatta

Paulina, Dr.Miranda’nın doğru kişi olup olmadığını “hâlâ bir şüphem vardı” diyerek itiraf

ediyor.(s.63)Gerardo,biravukatolarak,tamamen,Frankfurterileaynıfikirdedir:

Gerardo: Biliyorsun, yaşamımın büyük bir bölümünü yasaları savunmakla

geçirdim.Eskiyönetimdebeniençokisyanettirenşey…Benionlarakarşıisyan

ettiren bir şey varsa, o da, onların pek çok kadın ve erkeği sahte kanıtlar

kullanarak suçlamaları, geçerli kanıtları görmezden gelmeleri ve suçladıkları

kişileresavunmahakkıtanımamalarıdır;diyelimkibuadamhergünsoykırım

suçuişliyordu,genedekendinisavunmahakkınasahiptir.(s.30-31)

8UnitedStatesv.UnitedMineWorkers,330U.S.258,312(1947)(Frankfurter,J.).

9

Paulina,Gerardo’nunkarısınayapılanlardandahaçok,öncekiyönetiminyargısürecinin

inkârınabaşkaldırmasınıumursamaz.Aksine,bombayıpatlatır:

Paulina:Amaben,onunbuhakkınıyadsımakniyetindedeğilimki,

Gerardo. Sana müvekkilinle baş başa konuşman için istediğin kadar süre

vereceğim.(s.31)

Dorfman’ın karakterlerini alegorik olarak değerlendirmek istesek, Paulina "Bellek",

Gerardoise"YargıSüreci"olurdu.Gerardo,doktorunsavunmaavukatıolmalı;çünküyalnızca

yargısüreci,doktorilesuçlayan,olasıyanlışhafızagücüarasındadurabilir.FakatDorfman’ın

karakterleri yalnızca alegoriler değildir; Gerardo, avukat olmanın yanı sıra merhametli bir

adamdır;sadecebuyargısürecininyanlışbirsonucanedenolabileceğindenendişeetmektedir.

Gerardo: Bir sorun var, tabii bunu düşünmemiş olabilirsin, Paulina. Ya itiraf

edecekbirşeyiyoksa?

Paulina:Söyleona,itirafetmezseonuöldürürüm.

Gerardo:Paulina,benidinlemiyorsun.Eğersuçsuzsa,neyiitirafedecek?

Paulina:Eğersuçsuzsa?Ozamangerçektenbokuyedidemektir.(s.42)

Paulina,kalpsizgelebiliramao,sadecedünyadakicezaiadaletsistemihakkındabasit

birgerçeğiifadeetmektedir.Yargısüreci,yanlışmahkemekararlarıylabütünüylebağıntılıdır;

bu durumda, eğer masumsanız gerçekten mahvoldunuz demektir. Robert Cover’ın bize

hatırlattığıgibi,hukukunegemenliğiyalnızcayargısüreciyle,tarafsızcauygulananhaklarlaya

dametinsel yorumla ilintili değildir. Hukukun egemenliği maddi cebirle kanalize edilebilir;

hatta titizlikle işlerken bile arada sırada masum insanlar zarar görebilir.9 Paulina, yargı

sürecininanlamınıGerardo’dandaha iyi kavrayabilir.EğerRobertoMirandaasla işlememiş

olabileceğisuçlarıitirafetmeyireddederse,yargısüreciPaulina’nınonunkafasındabirdelik

açmasınaengelolacaktır.Gerardoiseyargısürecindendahafazlasınıistiyor.Bunubaşarmak

için de sadece Paulina’dan öğrendiklerinin tanıklığında hareket etmenin yetersiz olduğunu

9 Genellikle bakınız; ROBERT COVER, Violence and theWord, in NARRATIVE, VIOLENCE, AND THE LAW: THEESSAYSOFROBERTCOVER203(MarthaMinowvediğerleri,1993).

10

düşünüyor.KomisyonüyesisavunmaavukatınadönüşürveGerardo,Roberto’yaonunitirafını

destekleyecek,Paulina’nınkasetindenkimidetaylartemineder.Sonunda,doktorsavunmasını

yapar, “Neyapmışımbilmemgerek; anlasana,neyi itiraf etmemgerektiğinibilmiyorum. ...

Yardımınaihtiyacımvar,banabirşeylersöylemelisin...”(s.48)Hakikat,herzaman,gizlikalmış

amaçlarıaçığaçıkartarakbelirlenir;gerçeğinaçığaçıkartılmamışkullanımlarısadeceyargısal

sistemleri tanıyabilmek için kullanılır. Hükmün amacı, kötü olanı sonlandırmaktır. Kanıt

toplamak,yalnızcasonucavarmak içinbiraraçtırvebütünhukuksistemleri,gerçeğiortaya

çıkarmanınönündekitümengellerikaldırır.

IV

AslındaPaulina,gerçeğiveadaletisırfkendisiiçindeistemiyor.Oyunboyuncaüçkez

başkaneistediğiniaçıklar:O,sononbeşyıldıronuniçindayanılmazhalegelenfavoribestecisi

Schubert’igeriistiyor.(s.21,56,63)Schubert,Paulinaiçinneyitemsilediyor?Gerardo’ya“Üç

gün boyunca hiçbir şey yememiş, vücudun paramparça olmuş bir haldeyken, karanlıkta o

harikamüziğidinlemeninnedemekolduğunutarifedemem”diyor.(s.58)Onun,“hüzünlüve

asil bir yaşam duygusu” diye adlandırdığı Schubert, işkencecilerin bodrumunun dışındaki

uygarlığı, tüm sanat, bilim ve felsefe dünyasını, güzelliği, anlamı ve insanlığı temsil eder.

Doktor,ilkkezbumüziğiçalıp,onunlamüzik,bilimvefelsefehakkındakonuştuğunda,çılgınca,

onundiğerlerindenfarklıolduğunu,ikisininuygarcabirpaylaşımdabulunduğunu,onaişkence

eden,onuaşağılayanmidebulandırıcı,küfürbazaskerlerdenfarklıolduğunusandı.

Fakat daha sonra, ona ihanet etti. Polanski’nin film versiyonunda, yavaş yavaş

pantolonunuindiriponatecavüzedeniyileştiricisinin,ilkkezsesiniduyduğundakikorkusunu

anlatır.Ona tecavüzettiğindeve iğrenç şeyler söylediğinde,uygarlığıbir kenaraatıp, kibar

doktorbirzalimedönüşür.ŞimdiPaulina,başlangıçnoktasınageridönmekniyetindedir.

V

11

Paulina,onugeriistemelimi?Haydi,Dorfman’ınoyunununbaşlığındabizeçağrıştırdığı

uygarlığa bir bakalım. Schubert'in Dminör yaylı çalgılar dörtlüsüne10 “Ölüm ve Kız” denir;

çünküonunoyununIII.Sahnesindeduyduğumuz(s.58)yavaşbölümüSchubert’inaynıadlı

eseriüzerineçeşitlemeleriçerir.11

“Asmus” takma adıyla yayınlanan, önemsiz bir Alman Romantik,Matthias Claudius

(1740-1815)tarafındanşarkıyasözleryazıldı.12Onunşiiriikidörtlüktenoluşur.İlkolarak,kız

çok genç olduğu için gözbebeği dediği Ölüm’e onu yalnız bırakması için yalvarır.13 İkinci

dörtlükte,Ölümaşağıdakigibicevapverir:“Verelinibana,varlığınıgüzelliklesunbana/Ben

seninarkadaşındeğilim,senicezalandırmayagelmedim./Cesaretliol,benzalimdeğilim;/

Kollarımdausulcauyuyacaksın.”14

Dorfman’ın ironisini gözden kaçırmak zordur: Bu, Paulina’ya uygarlığı temsil eden

melodidir;Asmus’unsözlerineortaklıketmekyerine,işkencevetecavüzeeşlikeder.Uygarlık,

açıkça,onayalansöylüyor.

“ÖlümveKız”motifi,KuzeyAvrupasanatı içindetanıdıktır.Pekçoktasvirdeincecik

giyinmişyadaaynayabakangüzelbirgençkızıalmayagelenölümimgesi,aslındabirmemento

mori’dir (insanaölümühatırlatannesne):Nihaikaderimizinbirhatırlatıcısı,kibrevesadece

yüzeyselgüzelliklemeşgulolmayakarşıbiruyarı.Başlangıçta,bumotifintamamenmasumbir

anlamı olabilirdi.15 Fakat ilk olarak, on altıncı yüzyılın başlarında Almanya’da öne çıkmaya

başladığında,masumiyettençokuzaktı.16Şüphesiz,buradabiletasvirmementomoriolmanın

ötesindebirşeydeğildi.HansHolbein’in1526tarihliDanceofDeath(ÖlümDansı)serisinde,

10SCHUBERT,2noludipnottaadıgeçeneser.11FRANZSCHUBERT,DERTODUNDDASMADCHEN(D.531,1817).12Bakınız;Claudius,Matthias,5ENCYCLOPEDIABRITANNICA781,781(14.ed.1929).13SCHUBERT.THECOMPLETESONGTEXTS129(çev.RichardWigmore,SchirmerBooks1988).14A.g.e.15"Et inArcadiaEgo"(BendeArcadia’dayım)başlıklıbirçokresimdeÖlümdünyevibircennettetasviredilir.Bakınız; Klaus Wolbert, Et in Arcadia Ego: Ein Streifzug durch die Ikonographie des Todes, in HESSISCHESLANDESMUSEUM,MEMENTOMORI:DERTODALSTHEMADERKUNSTVOMMrrrELALTERZURGEGENWART23-36(1984)[aşağıdaMEMENTOMor].Bazı“ÖlümveKız”resimlerindekız,Arcadia’yaylaeşitdeğerde,masumiyetinbirsimgesiolarakgörülür.Bakınıza.g.e.16Tasvirintarihigelişimihakkındagenellikledipnot14’teadıgeçenMEMENTOMORI’yebakınız;UNIVERSITYOFPITTSBURGHARTGALLERY,DEATH,LOVE,ANDTHEMAIDEN(1975).

12

örneğin;Ölümfarkgözetmeksizinherkesimdenkadınveerkeğielegeçirir.17Oysakiklasik

“ÖlümveKız”yorumlarındakitasvirleroldukçaşeytanidir.Kız,Havvaananınbirversiyonudur;

aynızamandaerkeğindünyasınautançveölümüsokanilkbaştançıkarıcıdır.AlbrechtDilrer’in

Promenade(GezintiYeri)(1500)veCoatofArmsofDeath(Ölüm’ünKollarındakiTüyler)(1503)

resimlerinde Ölüm, aşık çiftleri sinsice izler.18 Daha sonraki Alman sanatçılar daha da ileri

giderek Kız’ı cinselleştirmiş, hatta onun Ölüm’le buluşmasını giderek daha sapkın hale

getirmişlerdir. Yerinden edilmiş utancın üstünün örtülmesi ve dinsel esinin hiddeti, bu

resimleriaçıkçasışehvetlibirgörüntüdendahadakötücülkılar;EdvardMunch’ınDeathand

the Maiden’ı (Ölüm ve Kız) (1894) (bakınız, Resim 1) ya da Dışavurumcuların durmadan

ürettikleritaklitlerigibi.

Buyüzden,1547’dekibirbaskıda,HansSebaldBeham,Omneminhominevenustatem

morsabolet("Ölüminsanlığıntümgüzelliğiniortadankaldırır")ibaresiylemementomorifikrini

muhafazaederamaÖlüm’ü,çıplakKız’ıarkasındankucaklayarakveonunkulağınafısıldayarak

gösterenresminsevimliliklepekilgisiyoktur.(bakınızResim2)Kız’ınyüzüşehvetlibirbiçimde

yanabükülmüştürveressamonubelirgingöğüslerveneredeyseadamınbedeniyleuyarılmış,

pürüzsüztıraşedilmişbircinselorganlaresmetmiştir.19

17Bakınız;THEDANCEOFDEATHBYHANSHOLBEINTHEYOUNGER:ACOMPLETEFACSIMILEOFTHEORIGINAL1538EDITIONOFLEsSIMULACHRES&HISTORItESFACESDELAMORT(1971).18 Bu resimler F.W.H. HOLLSTEIN tarafından yeniden yapılmıştır; GERMAN ENGRAVINGS ETCHINGS ANDWOODCUTSCA.1400-1700,at78,89(1954).19Bakınız;a.g.es.91.HansBehamveerkekkardeşiBartelölümlekadıncinselliğinibirleştirenbirtakımresimleryaptılar.Bartel’inThreeWomenintheBathRoom’u(BanyodaÜçKadın)çıplaküçkadınıtasvireder;ikisiaçıkçasırıtırken,biridiğerinincinselorganınıovuşturur.A.g.e.s.91.İkinciresimde(bireşi?),ThreeNudeWomenandDeath’de(ÜçÇıplakKadınveÖlüm),aynıüçlügibigörünenresmeÖlümgelmiştir;üçlününenbüyüğününelihâlâarkadaşınınözelbölgelerindedir.A.g.e. s.199.HansBeham’ınDeathandtheSleepingWoman’ında (ÖlümveUyuyanKadın)Ölüm,darmadağınıkyatakçarşaflarıarasındautanmazcaaçılıpsaçılmışşehvetliçıplakbirkadınınomuzu üstüne bir kumsaati yerleştirirken görülür. A.g.e. s. 87. Özellikle, Beham’ın başka baskılarıylakarşılaştırdığımızzaman,buçıplakpozuncinselbirleşmesonrasıolduğuaşikârgörünür.TheNight’da(Gece)aynıdağınık yatak çarşafları arasında uyuyan bir çıplak görülür; cinsel organını teşhir ederek bacak bacak üstüneatmıştır ve yatağın üzerinde Latince şu vecize okunur; “Gece, aşk ve şarap kendine hakim olmanın rehberideğildir”(NoxetAmor,vinumque,nihilmoderabilesuarent,aquotefromOvid'sAmore, I.vi,59).A.g.e.s.93.Bunlarınbenzerbaskılarolduğunusanıyorum:Kadınlarbenzer,ortamaynıveherikiside1548’deyapılmış.Hatta,DeathandtheSleepingWoman (ÖlümveUyuyanKadın)BartelBeham’ınbenzerbirbaskısınınneredeysebirkopyasıdır; Hans sadece aynayı tersine çevirmiştir, böylece The Night’dakine (Gece) benzer şekilde kadınınvücudusağabükülmüştür.BehamkardeşlerinbenzertemalarüzerinediğerbaskılarıHansBeham’ınDeathandtheLasciviousCouple(ÖlümveŞehvetDüşkünüÇift)a.g.es.93(Ölüm,çıplakbiradamlakadınıbirbirlerinincinselorganlarınıokşarkenyakalar);HansBeham'ınTheHourofDeath(ÖlümSaati),a.g.e.s.235,(Ölüm,zenginkolyesihariç,yataktakiçıplakkadın içingelir;kılıcıylaçizilmişölübiradamdayerdeyatmaktadır)veBartelBeham'ınWomanSurprisedbyDeath(Ölüm’ünŞaşırttığıKadın),a.g.e.s.198(Ölüm,birçocukbanyoyaparkenkorkmuşbir

13

1517’deNiklausManuelDeutschtarafındanyapılantabloda,paralıbiraskerinyırtık

pırtıküniformasınıgiyenÖlüm,jartiyerlivederindekoltelibirelbisegiymişKız’dantutkulubir

öpücükalır.ÖpüşürlerkenKız,Ölüm’ünelinieteğininaltınagötürür.(Bakınız,Resim3)

“ÖlümveKız”ınenünlütasvirleri,Dilrer’inöğrencisiHansBaldungGrientarafından

resmedildi.Baldung,cinseldoymazlıkiçindekikadınlarakafayıtakmıştı;o,cadıayinlerininve

baştan çıkarıcı kadınların gülümsemelerininmüstehcen baskılarıyla ünlüdür (Eves, Judiths,

Phyllises, Omphales).20 Onun “Ölüm ve Kız” tasvirleri ise gizli kadın düşmanlığının

dışavurumudur(Bakınız,Resim4).21

Baldung’unsanatındaKız,vücuduylaerkekleribaştançıkardığıiçincezaolarakölümü

hakediyor.Dahadoğrusu,erkekleribaştançıkartaraktecavüzeveölümsuçunayönelttiğinden,

cezaolaraktecavüzedilmeyiveöldürülmeyihakediyor.Biz,elbette,ezicibirçoğunlukla,bu

kötücül ahlaki düşüncenin zihniyet olarak faşizme çok yakın olduğunu biliyoruz.22 İdeolojik

olarakfaşizm,şiddetvezulmüyüceltir;psikolojikolarakisefaşistler,kendihaznelerindekibu

bastırılmış kepazeliği kurbanlarının üzerine yöneltir. Bu şekilde ahlaki olarak haklı çıkmak

düşünülemez. Arzular ne kadar acımazsızsa, nesneleri de bir o kadar gaddarlığı hak eder.

Kurbanlar,bilindik faşistsloganlarınyücelttiğiTanrı,Aile,Uluskutsalüçlüsünündüşmanları

olmalıdırvebu,onlarınuygarinsanlardabarbararzularıuyandırdığınınkanıtıolmalıdır.

RobertoMiranda,Paulinaonuvurupöldürmesindiyebiritirafyazıyor.Onuuydursun

yadauydurmasın,ifadeettiğiduyguvedüşüncelergösteriyorkionunhayalgücü“Ölümve

kadınınbornozunuçıkartır).20HansSebaldBehamaynışekildehafifmeşrep“Eves”leri(Havva’ları)beğenirdi;ayrıcakadınınşehvetinekarşılıkerkeğinacılarınaatfedilen İncil’le ilgili birbaşkahikâyeyi, “Potiphar'sWife”ın (Potiphar’ınKarısı’nın)enaz ikitasviriniresmetti.Bakınız,a.g.e12-13.21EnbilindikolanıBasel’deki“TheOffentlicheKunstmuseum”dakiresimdir;diğerçizimler“TheUffizi”(Floransa),“ThePrado”(Madrid),“TheKunsthistorischesMuseum”(Viyana),ve“TheStaatlicheKunstmuseum”da(Berlin)yeralır.Bakınız,J.CARTERBROWN&ALANSHESTACK,HANSBALDUNGGRENPRINTSANDDRAWINGS10,35(1981).Genelolarakbakınız,MATIHIASMENDE,HANSBALDUNGGRIEN:DASGRAPHISCHEWERK(1978).22Genelolarakbakınız;1KLAUSTHEWELEIT,MALEFANTASIES:WOMEN,FLOODS,BODIES,HISTORY171-83(çev.Stephen Conway, University of Minn. Press 1987) (1977) (Nazi partisinin tabanını oluşturan sağcı milisler,Freikorps’takiaskerlervesubaylartarafındanyazılancinselvepolitikiçeriğinpsikoanalizi).Örneğin,Freikorps’takiyazarlardan biri olan Theweleit’in ifadeleri şöyledir: “Çığlıkları vemüstehcen kıkırdamalarıyla bayağı kadınlarerkeklerinarzularını tahrikediyordu.Tiksintimizibirbelanehrinin içineakıttık.Eğeronlarınkalpleriveruhlarıayaklaraltınaalınıpçiğnenmezse,yıkımeksikkalacaktı.”A.g.e.s.180.

14

Kız”ın ahlaki dünyasına hiç de yabancı değil. İnsani dürtüleri, giderek bir “heyecana”

kapılmasınanedenolduğunda,içinegömülmeyebaşladığı“bataklıktan”sözeder:

Roberto:Birçeşitvahşetkaplamıştıyaşamımı;yaptıklarımdangerçekten,içten

hoşlanmaya başlamıştım. ... Merakım bir yanıyla marazi, bir yanıyla da

bilimseldi....Cinselorganıelektrikverildiğindekururmu?Budurumdaorgazma

ulaşabilir mi? Artık o tamamen sizin elinizdedir, bütün fantezilerinizi onda

uygulayabilirsiniz;onaistediğinizherşeyiyapabilirsiniz....Sizeyasaklanmışher

şeyi; annenizin asla yapmamanız için fısıltıyla sizi uyardığı her şeyi. ... Hadi

doktor, onlar buna bayılır, derlerdi. Bu orospuların tümü buna bayılır. Hele

seninmüziklerdenşöylehoş,güzelbirparçaçalarsan,iyicerahatlarlar.(sayfa

59-60)

“ÖlümveKız”ınPolanski’ninfilmversiyonu,cinsellikveşiddetarasındakirolleritersine

çevirerek, bu hastalıklı bağlantıyı dramatize eder. Paulina, Roberto’yu esir aldığında, onun

burnundibinekadareğilir,bacaklarınıayırır,ayaklarınıbağlamakamacıylakullandığıelektrik

bandını ısırıp koparmak için yüzünü onun ayak bileklerine bastırır. Roberto, ona hayretle

bakarken,eteğinikaldırır,külotunuçıkarırveonu,bağırmasınıengellemekiçinağzınıniçine

tıkar.

Benim düşündüğüm, Dorfman’ın “Ölüm ve Kız” adıyla kastettiği şey, iki işe hizmet

ediyor: İlki, işkencecidoktorvePaulina içinbirmetaforolarak; ikincisi,Paulina’nınyeniden

kazanmayaçalıştığıuygarlığınyücevetemelyanlarıiçinbiramblemolarak.Dorfman,işkenceci

doktorunuygarlığınarağmendeğil,uygarlığındandolayıPaulina’yatecavüzettiğiniimaeder

gibigörünüyor.Sonuçta,dünyanınbüyükmüzelerinde,UffizivePrado’daÖlümvetecavüze

uğrayanKız’ınpornografik resimleriniyüceltenuygarlıkbudur.Ozaman,üstükapalıolarak

sorulansoru,Paulinauygarlığageridönmeyiistemelimiistememelimidir?

Cevabın açıkça hayır olduğunu iddia etmekten söz etmiyorum, Schubert’in asla

koymadığıadveaslagörmediğiresimlerarasındakibağlantılarlakuartetininlekelendiğiniiddia

etmektendekesinliklesözetmiyorum.Uygarlık,Schubert’inDminörkuartetikadarapaçık

15

güzellikte eserler içerdiğine göre, Paulina ona geri dönmeyi istemekte haklıdır. Yine de

Roberto’nun“bataklık”dediğişey(sayfa59),güzelliğinmuğlaklığından,ahlakiolaraksorunlu

olmasından,erkeksiuygarlığınbilinçaltındandoğanresimlerdendolayıbusoruyuhaklıkılar.

Çokazressam,bubilinçaltınıHansBaldungGrienkadardürüstçeaktarabilirveçokazresim

bubataklığı“ÖlümveKız”motifikadarsafçatemsileder.NasılkiPaulina,tecavüzcüsünüasla

göremedi, Schubert gibi “Ölüm ve Kız”ın resim versiyonlarını da asla görememiş olabilir.

Önemli ölçüdemüzik, sanatların en acil ve asgari düzeyde temsili, uygarlık içinPaulina’nın

amblemiolur;şüphesiz,RobertoMiranda’nınonatecavüzedenadamolduğununbütünişitsel

kanıtlarınıaklındatuttuğugibi,sanatlarındeğerivegüzelliğinideelbetteaklındabulundurur.

Dorfman, bizi her iki iddiada –Miranda’nın suçluluğunda ve uygarlığın masumiyetinde–

Paulina’nınkesinliğinisorgulamayadavetediyor.

Bazıları için, özellikle cinsel insan hakları ihlâllerine odaklanmak, siyasi tecavüz ve

kültürarasındakibağlantılarındansonuççıkartmakyanlışgörünecektir.Dorfmangibi,bende

bunakatılmıyorum.JohnSimpsonveJanaBennett,Arjantin’inDirtyWar’u(KirliSavaş)üstüne

yazdıkları kitapta, astsubayların işkence ve tecavüz ettikleri en güzel kızları hayata

döndürebilmek için bahse girdiklerinden söz ediyorlar.23 Açıkçası bence bu, diğer

anlatılanlardanfarklı,herhangibirdehşethikayesideğil.Bosna’dakiSırp“tecavüzmotelleri”,

özelliklesiyasisuçlarolaraksistematiktecavüzvehamilebırakmayazorlamaüzerinedikkat

çeker. Eski YugoslavyaUluslararası CezaMahkemesi, insanlığa karşı işlenen suçlar listesine

tecavüzü ekledi24 ve "bir grubun mensuplarına ciddi surette bedensel veya zihinsel zarar

verilmesi"tecavüzsuçukapsamınaalınarak,soykırımtanımıiçindedeğerlendirildi.25

23Bakınız;JOHNSIMPSON&JANABENNETT,THEDISAPPEAREDANDTHEMOTHERSOFTHEPLAZA:THESTORYOFTHE11,000ARGENTINIANSWHOVANISHED109(1985).24 Bakınız; Güvenlik Konseyi Kararının 2. paragrafı uyarıncaGenel Sekreterlik Raporu 808 (1993),U.N. SCOR,Annex,StatuteoftheInternationalTribunal,art.5(g),U.N.Doc.S/25704(1993).25Bakınız;GüvenlikKonseyi'ninGüvenlikKonseyiBaşkanı'namektubu(9Şubat1993),GüvenlikKonseyiKararıuyarıncaUzmanlardanKuruluKomisyonunAraRaporu780(1992),Annex1,158-60,U.N.Doc.S/25274(1993)(eski Yugoslavya'daki sistematik tecavüz ve zorla fuhuş görüşmesi). Nitekim, konu çok yakında bir Amerikanmahkemesindedegörüşülebilir:Songünlerde,Bosna’dakisistematiktecavüzemriyleilgiliYabancılaraHaksızFiilİddialarıYasasıçerçevesindeBosnalıtecavüzkurbanlarıBosnalıSırpliderleredavaaçıyor.İlolarak,FederalBölgeMahkemesi dava için görevsizlik verdikten sonra, Amerika Birleşik Devletleri İkinci TemyizMahkemesi kararıbozarakdavanıngörülmesinekararverdi.Bakınız;Kadicv.Karadzic,70F.3d232(2dCir.1995).

16

Tabii, sivillere tecavüz eden askerler yeni bir şey değil, sivil nüfusu korkutmak için

tecavüzün siyasi olarak kullanımı da. Shakespeare’in V. Henry’si, eğer kasabayı şiddet

kullanarakalmakzorundakalırsa,adamlarınaistediklerigibitecavüzetmeleriiçinizinvereceği

tehdidiyle Fransız Harfleur kasabasını dize getirir.26 Müslüman kadınları yağmalayarak ve

istenmeyenbebekleriylehamilebırakarak,onlarıkendikültürlerinindışınaitmeyiamaçlayan

BosnalıSırpstratejisi,soykırımgibigörünenhesaplanmışbirgirişimdir.

Siyasi tecavüz, ataerkil toplumlarda geleneksel değerler kümelenmesini ve karanlık

fantezileri kendi çıkarına kullanır. Bunların arasına ilk yerleştirilen değer namustur ve bir

kadının cinselliği kocasına ya da özel arkadaşına teslim edeceği bir şeydir; kaçınılmaz bir

biçimde,tecavüzkurbanıişkenceninyanısırautandırılır,çünkütecavüzcüsüonuncinselliğini

ortakhalegetirmiştir.O,lekelenmişkumaştır.Çileçektiğiherandaölmeyiumar,ayrıcaşunu

dadüşünür: Eğer yaşamayı sürdürürsene tamolarakkendinenedekocasınaaitbir kadın

olacaktır.Bukonuda,nebirşeysöyleyebilirnedeonunbundanazıcıktaolsahoşlandığınadair

erkek kısmının geçmeyen şüphesini tamamen yok edebilir. (Resimler, erkeklerin varsaydığı

amanadirensöylediğişeyi–kızlarınÖlüm’lebuluşmaktanzevkaldıklarını–anlatmıyormu?)

Tecavüz, kurbanlarını ataerkil bir toplumun sınırına sürer ve bu şekilde toplumu tümüyle

zayıflatır.Bosna’dadışlama,pekçoktecavüzkurbanınınveonlarınpiççocuklarınınkorkunç

kaderi oldu. Gerardo, onbeş yıl önce Paulina’ya işkence edilmesinin yanı sıra tecavüz

edilmesiniaslakabullenemedi.NedenleribizeolduğukadarPaulina’yadaaçıktır.

Kurban, Paulina gibi bir siyasi aktivist olduğunda tecavüzcüleri, onun siyasi haklara,

fikirlereveistekleresahipbirvatandaşdeğil,yalnızcaonlarınzevkiiçinkullanılacakbirbeden

olduğunugöstererekonudahadaaşağılarlar.Tabiikibütünsiyasiişkencelerkurbanlarına–

kadınlarkadarerkeklerede–kendilerinihayalettiklerikaderinaktifşekillendiricilerideğil,acı

içindekıvrananpasifbedenlerdenbaşkabirşeyolmadıklarınıöğretmeyiamaçlar.Devletinbir

enstrümanı olarak işkencenin işleyişi budur. Fakat kurban, bir kadın ve işkence tecavüz

olduğunda,onunaşağılanmasıüçmislisiyasiolur.Birerkekkurbangibi,oaktiftençokpasiftir

26Bakınız;WILLAMSHAKESPEARE,V.HENRY’NİNYAŞAMI3.Perde–3,11.Sahne1-35(StephenGreenblatted.,W.W.Norton&Co.1997)(1623).

17

vegaliptençokboyuneğdirilmiştir.Fakatbunaekolarak, tecavüzcülerionu–şimdivehâlâ

geçerliolan–kadınınpolitiközgürlüğününkırılgandünyasından, içindeyeraldığıgeleneksel

toplumuntarihselkabusunasürgünederlerveböylecetecavüzcüleronapisliktenbaşkabir

şeyolmadığınıöğretmekisterler.Siyasitecavüz,onunerkekarkadaşınıdaaşağılar.Bekâreti

değerlikılanvekurbanlarıiçintecavüzüutançvericiyapanaynıkültürelalışkanlıklar,kadının

onurunukorumayadaerkeğimecbureder.Başarısızerkeklerdekorunmasızveacizkalır.Yine

deGerardo,onbeşyılöncePaulina’yaişkenceedilmesininyanısıratecavüzedilmesiniasla

kabullenemedi.Nedenleri–bütünnedenleri,yalnızcaPaulina’nınutancıdeğil,aynızamanda

Gerardo’nundautancıdır–bizeolduğukadarPaulina’yadaaçıktır.Vebu,bizi“ÖlümveKız”ın

bataklıkfantezilerindekigibikirlenmişuygarlığa,Paulinageridönmeyiistemelimiistememeli

misorusunageridöndürür.

Eh,PaulinaenazındanSchubert’inegeridöner;Polanski’ninfilmversiyonundahakkını

aramaktanödünverir veDoktorMiranda’yı bağışlar. Final sahnesindeGerardovePaulina,

“Ölüm ve Kız” kuartetinin konserine giderler; Doktor Miranda da oradadır. Onlar aşağıda

otururlarkenPaulina,kısasüreliğinedoktorlagözgözegelir."Sonrabaşınıçevirirvesahneile

karşıkarşıyadır..."(s.68).Paulina,uygarlığıniçindeiyiylebirliktekötüyüdekabullenmesigibi,

geçişdönemiadaletininödünlerinidekabullenir.

Dorfman, sonunda onların, birbirinin aynı uzlaşmaya vardıklarını düşünür gibi

görünüyor: Demokratikleşme için onların da onaylayabileceği bir uygarlığa karşılık olarak

faşistlere dokunmayı bırakma anlaşması. (Dorfman, Paulina’nın doktoru bağışlayıp

bağışlamamakonusundahâlâkararveremediğisondanbiröncekisahneyleoyunubitirdiğiiçin,

oyunfilimdenbirazdahamuğlaktır.Vefinaldekikonsersahnesindebiz,doktorunsözkonusu

kişimiyoksasadecePaulina’nınbirfantezisimibilmiyoruz.)

Oyunda, Dorfman’ın final sahnesi için gerekli yönergeleri şöyledir: “Seyircileri

kendilerinigörmeyezorlayacakkocamanbiraynainer.Seçilenspotışıklarıyavaşhareketlerle

seyircilerinüzerindedolaşır,ikisiüçüaynıandabelirlikoltuklarıseçer.”(s.66)Ayna,ilginçve

güçlü bir araçtır. Öncelikle, bize seyirci olarak jüriye benzediğimizi hatırlatır: Dorfman,

Miranda’nınyargılanmasını,PaulinaveGerardo’yaolduğukadarbizedeyükler.

18

Dahadaönemlisi,aslındaaynalarvespotlar,bizikendisuçortaklığımızlayüzleşmeye

zorlar.

Dorfman’ın kafasında, büyük olasılıkla, seyircinin içindeki gerçek işkencecileri açığa

çıkarabilecek bir Şili gösterimi vardı; toplumun en iyi çevrelerindeki işkenceciler, onların

grubundayeraldığıiçinaslaadaleteteslimedilmeyecekişkenceciler.

Bu, önce bana, İngiliz ve Amerikan Tiyatrolarında sadece melodramatik olacak

duygusalbirfikirgibigöründü.Herhangibirsahneversiyonunugörmememerağmen,şimdi

farklıdüşünüyorum.

Kuzey Atlantik seyircisi, tecavüzcüler, işkenceciler, katiller, yararlanıcılar ve Dirty

War’ınsuçortaklarınıiçermeyebilir.27AmaKuzeyAtlantikseyircisi,doktorunbağışlanmasının

mutlusonutemsiledipetmediğikonusundakararveremeyen–belkiherkes,kesinlikleben–

birçokkişiyiiçeriyor.Buyeterinceutançvericigörünüyor.

27Gerçi, işindoğrusu,Pentagonkatilveişkencecilerisavunan,LatinAmerikalısubaylarıeğitmekiçinkullandığıAmerikan askeri kitapçıklarını kabul etti. Bakınız; Dana Priest, U.S. Instructed Latins on Executions, Torture,WASH.POST,Sept.21,1996,atAl.Vetabiiki,diktatörlükkurmakiçinseçilmişŞilihükümetiniçökertmeyeyönelikPinochetdestekliCIA’yi-tıpkıABDhükümetininişkencecilerivekatilleriOrtaveGüneyAmerika’da-ElSalvador,Guatemala,Brezilya,Arjantin,ŞiliveUruguay-desteklediğigibi.

19

RESİM1

EdvardMunch,Death and theMaiden (ÖlümveKız) (1894). Kabartmabaskı.MunchMüzesi,Oslo.Fotoğraf:MunchMüzesi/SveinAndersen&SidseldeJong.

20

RESİM2

HansSebaldBeham,DeathandtheStandingNudeWoman(ÖlümveAyaktaDuranÇıplakKadın)(1547).Oyma.RosenwaldKoleksiyonu,©1997MütevelliHeyeti,NationalGalleryofArt,Washington.

21

RESİM3

NiklausManuelDeutsch,DeathasaMercenaryEmbracingaYoungWoman(GençBirKadınıKucaklayanParalıAskerOlarakÖlüm)(1517).Köknarağacıüzerineverniklisuluboya. Offentliche Kunstsammlung Basel, Kunstmuseum. Fotoğraf: OffentlicheKunstsamnmlungBasel,MartinBtihler.

22

RESİM4

HansBaldung,DerTodunddieFrau(DeathandtheWoman)(ÖlümveKadın)(1515).Kupferstichkabinett, Staatliche Museen zu Berlin-PreuBischer Kulturbesitz, Berlin.Photo:JOrgP.Anders.