25
ان وي س عي در ران ي ا ر عص ول غ م م ي ر م ي ج حا مد ح م ل ي ع ما س ا ي ار ر ي* ش اس ي* ش كار د* ارش خ ي ار3 ي گاه* ش ندا( ) راء ه ز ل ا ده ي ح@ك در ن ي ا اله3 ق م* لاس3 ي ده* H ش3 تH ش ا ا3 ي H ي گ ي وH ح@گ3 ت ي ع H ض و ان ي ح يH س م ران H ي ا در انH م ر ولان H مغ وردH م ي سرر ي زار3 ق ه،Z ت ف ز گ ه ب ن ي ا سا_ له م هZ ت خ @ردا ي ود* ش كه ا يd ا ان ماي سل م و مان ك حا ول مغ در ار H ي ك ان ي ح يH س م د ودهاي ب ا ي در ل ب ا3 ق م ها نd ا زار3 ق د. هاي3 ت* ش دا در ولH ط ن ي ا ش* ه و* H ي واهد خ مدكهd ا ز گ ا انH م ك حا ول H مغ ه ب( ر ي H غ ار و3 ب ا H خ ي گ و در) ا3 H اق يd ا وارديH م خ م سا3 ن ي ن ي د د هاي3 ت* H ش دا ه ب ل ل ع يH س ا ي ش و ي3 نH م و ك ح وده H ب3 تH ش ا و روس* ورد H خر يردمH م ران H ي ا ر ي H ب ا ي راناH گ رور ه3 ت* H ش گد ي3 ت او H ق3 ت ه3 ت* H ش دا ي ؛3 تH ش ا انH م ه ه وب گ كه در دوران انH م ك حا، مان لH س م رايH ي ان ي ح يH س م و ت ه دH م3 ت ي ح يH س م ي ع ت واH م اد H خ ي ا د، H زدهاي ك ي م در ن ي ا دوران ر ي H ب ار له اي3 ق م ا ي ان H يd ا3 تH ش در ي ه3 ت* H ش دا ي د ودي ب و ان ماي سل م ون@ چ م ه ه3 ت* ش گد در س_ را كارهاي ي3 من و ك ح زار3 ق د. هاي3 ت* ش دا در هاي3 ت ي ا ن ي ا ش* ه و* ي* ش3 ق ت ران ي ف ش ي ح ي س م كه ه ب ران ي ا مدهd ا د ودي بوردH م يH سرر يزار3H ق رد؛ يH گ ي م در ن ي ا ش* ح يده اه* H س م ي م ود* H ش كه ران ي فH ش ور H ب ر م و ان* H س ن شا_ رو3 ت ي م ه ا ي ت دا H ن@ خ راي H ي ان ي ح يH س م ران H ي ا ل ب ا3 ق د ودهاي ب ي و ه ب ر ج اد خ ي ا ادي عد3 ت سا، لي ك دام3 اق د ي س ارر ري گ ي د ام خ ي ا د. ادهاي د ي د ي كل ه* وار ها ان وي س عي: ، ولان مغ، ران ي ا، سا لي ك، ران ي ف ش. ي ح ي س م دمه3 ق م1

christianian in mongol period of iran

  • Upload
    sbu-ir

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

ان� سوي�� ول ع�صر اي��ران� در ع�ي� م�غ�

م ي� مري�� �ل م�حمد ح�اج ي� اس�ماع�ي� ي�رار� ش*اس ي� د ك�ارش�* خ� ارش�* اري�1 گاه ي�3 ش* ه�راء( )دان�� ال�ز�

ده كي� ح�@اله اي��ن� در لاس* م�ق3 ده ي�3 *�HHت3 ش �HHا اش گي�H ي�3 گHHوي�� ت3 ح�@ عي� ��HHان� وض حي� ران� م�سHHي� ��HHان� در اي �HHم ولان� ر� �HHورد م�غ �HHم

3زار ي��ررسي� ه، ق� Zت ه گ�زف�� �له اي��ن� ب� ه م�سا_ Zت ود ي�@رداخ�� ا ك�ه ش�* ي�� dان� ا ول ح�اك�مان� و م�سلماي�� ار در م�غ� �HHان� ك�ي حي� د م�سHHي� وده اي�� �ا ب� ي��ل در �اب� ها م�ق3 ن�1 d3زار ا د. ق� ه اي�� ت3 داش�*

ول در �HHHوه�ش* اي��ن� ط ر* @�HHHHواه�د ي م�دك�ه خ�� dان� اگ�ز اHHHHول ح�اك�م �HHHHه م�غ �ي�ر )ب� �HHHHو ار� غ اب�3 �HHHخ ا( در و گ�ي� 3�HHHHاق �ي� dواردي� ا �HHHHمسام�خ ي� ن�3 ن� �yي د د ه اي�� ت3 *�Hه داش �اسHي� ع�لل ب� ي� و ش�ي� ن3 �Hوده ح�كوم ��Hت3 ب�Hورد روس* و اش ��Hرخ�ران� مHردم ي� ��Hر� اي ي� ��Hا ب �اران� ي� �Hگ رور�

ه ت3 *�HHHHش 3ي� گ�د� اوت� �HHHHق ه ت�3 ت3 *�HHHHداش ؛ ي�� ت3 �HHHHان� اشHHHHه ه�م ، ح�اك�مHHHHان� دوران� در ك�ه گ�وب�� راي� م�سHHHHلمان� ��HHHHان� ي حي� ه�ت� و م�سHHHHي� د� �HHHHمت3 حي� عي� م�سHHHHHHي� وات�� �HHHHHHاد م �HHHHHHخ د، اي�� ��HHHHHHر� دوران� اي��ن� در مي� ك�زده اي ي� ��HHHHHHله ار� ب �اي� ا م�ق3 �ان� ي� �1HHHHHHي dت3 ا �HHHHHHHر دش�ه ي� ت3 *�HHHHHHHداش د ي�� ودي�1 �و ب�ان� ون� م�سلماي�� ه ه�مچ@ ت3 ش�* س در گ�د� ي� ك�اره�اي� را_ 3زار ح�كوم�ن3 د. ق� ه اي�� ت3 داش�*

هاي� در ت3 وه�ش* اي��ن� اي�� ش* ي�@ر* ق3 ي�ران� ت�� حي� ش�ف� ه ك�ه م�سي� �م�ده اي��ران� ب� dد ا ودي�1 �ورد ب� �HHي� مHHررس�3زار ي� �HHرد؛ ق ي� �HHمي� گش* اي��ن� در ح� �اه�ده ي� *HHود مي� م�س *�HHي�ران� ك�ه ش ف� �HHور ش �1HHب ان� و مر� *HHش�ان��س ت3 رو_ �ي� اه�مي� دات1 �HHن راي� خ�@ ��HHان� ي حي� ران� م�سHHي� ��HHاي

ل اب�� د ق�3 وده اي�� �ب ه و ي�� �ر� ب� �اد ج� �خ عدادي� اي�� سا، ت�3 دام ك�لي� د اق�3 مي� س�* گري� ارر� ي�� ام د �خ د. اي�� داده اي�� ي��د ه ك�لي� ان� ه�ا وار* سوي�� ولان� ، : ع�ي� سا ، اي��ران� ، م�غ� ي�ران� ، ك�لي� . ش�ف� حي� م�سي�

دمه م�ق3

1

له ورد م�سHHHHHي_ �HHHHHحت* م �ن� ي� ت3 اي�� �HHHHHن� ك�ه اش ي�� حي� د ران� در ك�ه م�سHHHHHي� ��HHHHHان� دوران� ار� اي ي3 �HHHHHاش �و ي� س* ما و ن�� ه ن�� Zت اف�� ود، ي�� ��HHHHHدر بلاي� دوران� ي� ت3 �HHولان� اش �HHه م�غ گوب�� ار ح�@ �HHگ ده رور� ��HHراي ؟ گ�د� ل در و اش�HHت3 �اب� ق3 ا ت�3 �ولان� ي� �HHت3 م�غ�HHمن� ي�@رش ان� ،س�* سHوي�� ع�ي�

ه د؟ چ@ ��HHHHاه ك�زده ايHHHHگ ن�1 dي� ك�ه ا �HHHHعض �ولان� ار� ت� �HHHHلمان� م�غHHHHد م�س دي�� *�HHHHار ش �HHHHگ ان� رور� سHHHHوي�� ه ي��رع�ي� گوب�� ه ح�@ ت3 *�HHHHش . گ�د� ت3 �HHHHااش ي�� dه ا �ب�ي�روان� ¦�HHHت3 ب حي� ن� در م�سHHHي� �ي� دوران� اي�� ولات1 �HHHوده ط ز� � �HHHده اق *�HHHت3 ش �HHHه و اش ت3 �HHHده ك�اش *�HHH؟ ش ت3 �HHHي�رات3 اش ¨HHHي ع� ن� ت�3 دو اي��

ي� دوره �ه�ن د� �HHHان� م �HHHار م�ي �1HHHولان� دري �HHHان� و م�غ حي� له م�سHHHي� ورد م�سHHHي_ �HHHاوس* م �HHHله اي� ك . م�سHHHي_ ت3 �HHHه ك�ه اش �ن� ب� ي� ق3 اي� ت�� @�HHHيان� ر� را م�سلماي�� ي� ن� در ب�� dار� ا �دH ي� . مي� ك�ي�

ت3 حي� ران� در م�سHHHي� ��HHHد اي ي� ي�1 اي��ر م�ا �HHHان� ش �1HHHه اي� داراي� ادي ف3 �ات� �HHHي� ش� ولات1 �HHHت3 ط �HHHان� و اش �HHHم ن� ر� dر� ا ي� ��HHHه ب �زن� ب� 3 �HHHقلادي� اول د. م�ي� �HHHان�)مي� رش �HHHن�(.11.ص1380 ، م�لكمي dان� ا �HHHم رت3 ك�ه ر� �HHHي� ح�صHHHس ه ال�سHHHلام ع�ي� ان� در ع�لت� �HHHم�ي

ون� �yب ود، خ�وار ��Hور ب ب3 �HHود داده دش ��Hمر ك�ه ب��HHش*ب ه دان�� �واجي� ب� ��Hف� بHHل ن3 ف�ر م�ح� �HHد ش ي� ه را مHردم و ك�ت� �ن� ب� ي� ب1_ dخ ا �زا م�سHي� �Hد ق ي� واي�1 . خ��ين� در �ه ب� هور ارام�ت� ن� ك�ه اش�ت3 م�ش* واري� اول�ي� �Hه ك�ه خ �ران� ب� ��HHم�د اي dاده وس ا 3�Hود ي ��Hاووس( ب �Hامي�)ط�اطHگ او ك�ه . ه�ن�ان� در سي3 ه ارم�ي� �غ� ب� لي� �ي ، ي�3 ت3 ان� ح�اك�م ع�مال ي�@رداخ�� �HHم ت� را او ر� ي� غق3 دك�زد ت�3 ه وي� و ي�� �اك�و ب� �Hف�ر م �Hزد ش �HHا در و ك �خ ي�� dه ا ت3 *Hك�س

د نل و و ه�مHH.)ش�* �ح ف� اي�� ري�1 *HHا، ش 3�HHي� ي �ات� ت� ��HHده�ا .( و28 ص ده�م يHHع �ا در ت� �خ ي�� dي� ا ت�1 سHHا ه ك�لي� Zت اخ�� �HHد ش ه ش�* �ن� ب� ام ه�مي� ��HHدر ي3زه ده�كده ساي� ق� ان� ك�لي� ال�دران� ده�سي3 ان� ح�@ هرش�ي3 .(55 ص ه�مو،).م�اك�و ش�*

ن� dگام ا �ي� ش�لسله ك�ه ه�ن� ت1 ن� ش�اش�ا ي� س* ان�� �كاب�� ح� ان�اش�* د ي� هر ، ش�* ه) ره�ا ش�* غ� م�هم مراك�ز� ( ار� اورف� لي� �ي ي�3ت3 حي� ود م�سي� �اه�ان� و ب� ادش�* گام در اي��ران� ي�@ ي� ه�ن� گرك�س* ه ل�س* �ام ب� مام گ�اهي� ش�* ن� ن�3 ي� كÔ ش�اك�ي� هر ب�� ا ش�* ه ي�� اخ�ت� ك�ه را ي��

ي3ر يش* ها ب�× ن�1 dحي� ا د م�سي� ودي�1 �ه ، ب� �ل ب� ها داده ك�وچØ اي��ران� داح�� ن�1 dكي� در را ا اط�ق3 ار� ي�¨ ور م�ي� د اش�كان� ك�س* ه و مي� دادي�1 �ب�ت3 ض�ورت3 اي��ن� حي� ت3 رواچ� ك�م ك�م اي��ران� در م�سي� اف�� ن�) ي�� ي� ، ك�زن��سي3 ( . 363 -364،ص�ص1375ش�ن�

�ي� ش�لسله ل در ش�اش�ات1 �اب� ن� م�ق3 ي� لع� �حي� م�ي ي� روس* م�سي� �وت1 ان� خ�� س* اع�ت* و مي� داد ن�� �ن� ورود ي� ن� اي�� ي�� ه د �اي��ران� ب�د ه ش�* �3ي� ب� هل ح�دود اي��ران� در م410 درش�ال ك�ه ض�ورت1 ه چ�@ ي� خ�ور� ف� ود اش�ق3 �. وخ� ت3 لر )داش�* ص1981 ، م�ي�

284)

2

ر� اي��ران� م�سلمان� ش�لسله ه�اي� ي� ور ار� ب�� ان� ح�ض� حي� هره م�سي� �ي� ن� �د، ت� وده اي�� �ب ا ي�� �ل ك�ه اي��ن� ي� dه ا وب�� �عه ب� ي� د ش�* ودي�1 �ب�ون� ام�ا ارس مردم خ�@ سي�ن� اه�ل ق�� د ن�3 ودي�1 �ارس مردم ه�مكاري� ي�3رس ار� ، ب� ا ق�� �ا ي� لق� ه ح�� ود ع�لت� ان� خ�� حي� را م�سي�

د گ�زامي� ي� Zت ي� و اداري� ام�ور در و مي� داش�* ان� ار� ح�كوم�ن3 ي�1 dهره ا �ا ن� د.ي�3 ي� مي� ي��ردي�1 ات�1 �ي��ر ك�ه ح� دال�دوله ور� كÔ ع�ض� ب��حي� ود م�سي� �ر� ع�مادال�دوله ب� ي� ي� ب�� �ن ي31 حي� ك�ا ه م�سي� ت3 . داش�* ن� )اش�ت3 ري�1 ( 156 ص.1367 ك�وت� ر�

ان� در �HHHHم ان� ر� ي� وف�3 �لچ �HHHHكي� ش ف� ار� ي�¨ اي�� ì�HHHHي� وط �HHHHاض ت3 اي��ن� ق�3 �HHHHوده اش �مه اه�ل ك�ه ب� وري� را د� �HHHHان� در ط �HHHHم�يان� ي� م�سHHHHHHلماي�� د م�عHHHHHHرف� ه ك�ه ك�ي� اب�� *HHHHHHس ل�ت3 ن�� واري� و د� ��HHHHHHان� خ �1HHHHHHي dد ا اش�* �،) ي� ي3ن� �ه .(88ص ،1372 ل�مي �وري� ب� �HHHHHHك�ه ط

دي� د: راوي�� مي� گ�وي��م�ان� ]در » ... هود ر� ه ال�ت� �ôب ر� �[ ج� ان� ي� وف�3 �اه�ان� ... ي��ر و ش�لچ ادش�* ت3 ار� ي�@ ان� گ�وش�* �3زي1 ر ق� اچ ي�3 �.« م�ي اش�ت3

، دي� .( 32ص ،1363 )راوي��م�ان� در سر� ر� ر� ان�3 ي� ان� ب�� اه�ي� م�س* وارر� ه خ�� �ار ب� �ي �ه اخ� �دان� ب� اي�� ام�سلمان� ح�� ي� ي�� ت�1 ا ن3 3زاخ�� اچ� ق� �د، ي� ام�ا مي� دادي�1

ي� ن3 وب��ت3 وف�3 ه ب�� �د، م�حمدHن�ش�لطا ب� ا رش�ي� �ان� ي� لكÔ ح�� ش ك�ه ك�وح�@ ي� وم رب�_ مان� ق3 ان�1 ولان� ار� ي�� سوي� م�غ� ود ع�ي� �ه ب� ع�لت�ان� ي� گ�ورح�� ت�1 ا ن3 3زاخ�� خد ق� Zد. م�ي ي�ش�* وف� ي� ) م�سب3 ن� ي�� و 3ز� غ ( در.210 ص ،1375 ، ق� ، واق�3 ولان� ان� م�غ� ماي�� ن�1 ا ك�ه را ي��

ين� �ش* رود ب� ي� رب�3 dون� رود و ا رخ�� dدگ�ي� ا ي�� د ر� حت3 مي� ك�زدي�1 �زم�ان� ي�3 ود ق� ورده در خ�� dد ا ودي�1 �ن� و .ب� dگام ا ر ك�ه ه�ن� �ي وم چ� �ه�چولان� ه م�غ� �ان� ب� �خ اي�� �ري1 د� dد ا اه ، رش�ي� م�س* وارر� ي��ر� ار� خ�� ر �ي ه ب�3 �ان� ط�رف� ب� كÔ در ك�زده، ج�رك�ت3 م�وع�� اي� ب�� روش�ي3

ن� ي� س* ي� ن�� ف� ارم�ن� وق�3 ام ب�3 ن� ك�زد. ي�� ا اي�� ه روش�ي3 �ه ب� ت3 وش�* ي� ب�� س* ان� وي� م�ي� ي� وده ارم�ت� �، ب� سوي� ) ن�� ،ص1344اش�ت3ي�242 3ي� .( خ�ن3 ت� ر� م�د ي� د ب�� ه ، ش�لماس و مري�� ورا و اورم�ت� ب� ان� دش�ت3 در اش�* ي� �حي� گ�زخ� 3زار م�سي� ه ق� ت3 ا و داش�* �اي��ن� ي�ف� وص�ي� ما ب�3 ور خ�ت3 ، ح�ض� ان� حي� هره�ا اي��ن� ي��ر م�سي� ار ش�* رگ�د� ي� ب1* ا_ وده ي�3 �ي� ب� ن� ي�� و �. )خ� . (160ص ،2چ� .1367 ، اش�ت3

ت3 حي� ان� در م�سي� ولان� م�ي� ل م�غ� �ي ه ورود ار� ف�3 � اي��ران� ب�عد �ان� ك�ه اي��ن� ار� ت� سHHHHHطوري�1 ين� در ن�� �ي ضHHHHHت¨ ه ك�ه ن�� �د؛ دعHHHHHوت3 ب� �HHHHHي ت3 زون� در ي�@رداح�� 3 �HHHHHري� دوم و اول ق �HHHHHه ه�ج �ان� ب� ي�3رك�سHHHHHي3

ي� �ت ر ه راه غ�� Zت اف�� عد ش�ال�ها ؛ ي�� �ي�H ت� عن� 3زن� ح�دود ت�� م ق� �ج ي� ان� ار� ه�ج�ري� ي�@ ولان� م�ي� عHHدادي� م�غ� ي�رو ت�3 ¦�HHن� ب ه�ت� اي�� د� �HHد. م دي�� *�HHشش لي3 ات3 .( در27-28،ص�ص1353 ،) وي�� �yHHHي وط ح�ف�ر �1HHHه مرب �هاي� ب� ت� م�ت� اي� شHHHرر� ي� �HHHش dي� ا ز� �HHHمرك Ôك ��HHHسا ب هر در ك�لي� *�HHHش

3

م ي� غ اك�Ô ن��س* ه در واق�3 ت� رخ�@ مي� ان� ) درش�ت� ش�ي3 ر� ي� 3زف3 �ي� ق� وت� �Hدود ( ك�ه ك�ب �H3زون� ح �Hت3 ق ت3 و ه�ق� *HHلادي� ه�س ا م�ي� ي� �ه ي� ت3 *HHود، گ�س ��Hبت3 اف�� ، ي�� سكي� ي3 ي� ت� لي� �د.) ي� .(175-176ص�ص ،1364 ش�*

ن� �ي� اول�ي� ت1 ن� ك�ه ك�سHHا ن� اي�� ي� ب1_ dان� در را ا �HHولان� م�ي �HHد رواچ� م�غ وره�ا دادي�1 غ� د. ار� اوت�1 �1HHودي �ا ب� �خ ي�� dك�ه ا �HدنHHHم ن�3وري� �HHغ ولان� در اوت�1 �HHود� م�غ �HHق ت3 ت�� *�HHت3 ، داش حي� ل وارد م�سHHي� اب�� �ي ول ف�3 �HHد، م�غ �HHول ارب�3 �د.) ي� *�HH778ص�ص ،1351 ش-

77�ات دس .( ك�ي3 ور م�ق3 غ� ه اوت�1 �له ب� ان� ه�مان� وش�ي� حي� ه م�سي� ور اول�ت� غ� ه اوت�1 ت3 وش�* ه ؛ ب�� �ول�ها دش�ت3 ب� ده داده م�غ� ود. ش�* ��HHب، و م�اش�ت3 ( .345ص ،1998 ) ه�ب�

ن� له اول�ي� ي� ت× ولان� ق�3 �HHHحي� ك�ه م�غ د م�سHHHي� دي�� *�HHHت3 ه�ا ش ي� دك�ه ك�زاي1_ ودي�1 �وت� ب� �HHHب �كHHHال خ� ان�� �رق3 و ي� *HHHجراي� ش �HHHي� ص �ن �HHHگدگ�ي� ��HHي مHHامي�H ر� د. ن�3 �1HHزاد مي� ك�زدي� �HHن� اق له اي�� ي� ت× ا ق�3 3زن� ي�3 �HHده ق ا دوار� ده ي�� ر� لادي� شHHي� حي� م�ي� د م�سHHي� دي�� *�HHن� و ش ار اي�� �HHق3 ار� ك �ôHHب ط�ر

�ي� ات1 *HHس ي� ورت3 ك�س* �HHت3 ض زف�� �HHه ك�ه گ �ت3 ب� �HHواش اده درخ�� اه�ر� *�HHت3 ش ي� زاي1_ �HHرف� وار� ك �HHوع ط *HHن��س د �ف� ع�ي ق3 �HHرو اشHHراي� م ��HHيها ن�1 dاده ا �زش�ي3 ده ق� *�Hود ش ��Hله اي��ن� و ب ي� ت× امي� ق�3 �Hح Ôك ��Hله ب ي� ت× كÔ ق�3 @�Hام ك�ه ك�وح ��Hش ي ي� ن� رب�_ dوك�اي� اHود، ن��س ��Hد ب در ن��سHوك�اي� و ش�* @�Hي

ان� ر� ح�� گي� ن� ود. خ�@ �( (jacson,1998, p.p 344-5ب�ت3 ي� زاي1_ �HHHHHHHHوي� ه�ا ك 3HHHHHHHHن� ق ري�1 3�HHHHHHHHخكم و ي ZيHHHHHHHHن� م�س ري�1 3�HHHHHHHHه3 يHHHHHHHHل ي� ت× ان� ق�3 ول�سHHHHHHHHي3 زن� در م�غ� 3 �HHHHHHHHري�6 و5 ق �HHHHHHHHد ه�ج ودي�1 �ب�

ل ال�له، ض� عد(15،ص1373) ف�� �ن� ار� ت� اده اي�� اه�ر� ان� ش�* ماي�� ن�1 ا ه ي�� �ام ب� لوك�Ô ي�� ر� ك�وح�@ ي� حي� ب�� روك�Ô م�سي� ��HHد. روي او ش�*كÔ را ��HHش* ب ي� *HHك�س Hد مي� درن�3 ده ق�3 ��HHواي ، خ�� ت3 �HHود او اش ��HHرا خ Hعد �ان� مHHرگ ار� ت� ��HHه گ�ور ح �وان� ب� �HHاه ع�ب *�HHش �ات �HHخ ت3 زده اي�� �HHود. ك ��HHب

Jakcson,1998, ;p 122 )3ت هاي@ق�3 و ه�ا مرگ�ي� اق�3 ا چ@ لان� ي�� ي� ق3 ي� ر� ف�3 ي� ��HHك�مي� ب Hعد �حي� ت� د م�سHHي� دي�� *�HHل ال�له )ش �HHض ،2چ� ف��ن� و15ص �طوط�ه، اي� � ((360 ص،1361 ن�

دي� ن� عد خ�@ �ر� ت� گي� ن� م خ�@ صمي� ت3 ن�3 مامي� گ�زف�� ل ن�3 اب�� �ي ا را ف�3 �گر ي� ي�� كد خد ي�� Zه م�ي �د. ب� ن� ك�ي� ور ه�مي� ìط گ او م�ن� ن� �ا خ� �ل ي� اب�� �ي ول ف�3 �HHم�غك�زداو را ار� ع�� dراي� ا�ر� ه�دف� اي��ن� ي� �گ ج� ن� �گHري� راه�اي� خ� ي�� ر� را د ي� ��Hود؛ ب �Hم ر� dمله ار� ا �ن� ج� dكي� راه�ها ا دواچ� ي�¨ دو ار�

له ي� ت× ا ق�3 �گر ي� ي�� كHHHد ود؛ ي�� ��HHHعد ب �ن� ار� ت� dت3 ه�ا ك�ه ا ي� كسHHHت3 را ك�زاي1_ ف�ر شه داد ش�* ي3ران� ار� ت�� �HHHن� دچ dله ا ي� ت× ه را ق�3 �د ب� مHHHردان� ع�ق3له ي� ت× ون��ش* ق�3 ورد؛ خ�� dن� درا ن� شه اي�� ا ي�3 �گرH ي� ي�� كد واه�ر ي�� ��Hد خ ودي�1 �واه�ر او و ب� ��Hي3ر خ �Hرگ ها ي��ر� ن�1 dي� ا عHن� كي� ت�� اي�× �Hاك �ي ¨yي ه را ا �ه�مسHري� ب�

4

ون��ش* ��HHHHHد خ ي�1 ش و ي��رگ�ز� مي� ون�3 كسHHHHHب3 �واه�ر ك�ه را ي� ��HHHHHود دوم خ ��HHHHي� ه�مسر ب وج@ ��HHHHHد خ ي�� �زر� دس* ق� *�HHHHHزار ارش 3 �HHHHHن� و داد ق وم�ي� �HHHHHي3ر ش �HHHHHدچي� ن3 ي�� و گي� شرق3 ي� ه را ي�× �ولي� ب� ن� شه داد. ه�ر ب�3 واه�ران� اي�� حي� خ�� د.) م�سي� ودي�1 �وم�اش�ت3ب� .(346ص1998 ، ه�ب�

ر� گHHي� ن� راي� خ�@ ��HHه ي �لت وم ي��ر ع�� 3HHان� قHHم ن�1 ا اي��رواي� ك�ه ي�� �HHزم� حي� ق� ان� م�سHHي� �1HHي dا ÔكHHل ود ك�وح�@ ��HHان��ش* ب �HHي�روه مغ را ب�� �زده ج� �HHكÔكHHHل ود. ك�وح�@ ��HHHي� در ب هاي� ت�@ رون�1 *HHHيس ود ب�¦ ��HHHه خ �ن� ب� ي3 د، ح�� ي� �HHHا در رش �خ ي�� dالي� ا �HHHه را اه �ام ب� �HHHخ ار دو اي�� �HHHاد ك ر� dا ا : ي�� ت3 *�HHHاش ار� گ�د�

لام �HHت3 اش�HHد دش حي� و ي��رداري�� د م�سHHي� وي�� *�HHا و ش اس ك�ه اي��ن� ي�� �HHان� ل�ي �Hي ي1_ ا ن3 د خ�� ي� *�HHوش ب@ ان� و ي�× مHHار� و اد� وع را ن�� �HHاع�لام م�مبزد. �HHHك، لي� ش اوع�� ق� ا، ) ق�3 3�HHHي� ي �ي� و279ص ت� ن� ��HHHي و �ن� در( .48،ص2چ� خ� ين� اي�� �ه ب� ف� لي� داد ح�� �HHHع �ه ت� �ل ب� مي� دل�ي� *HHHش ار� ك�ه خ��

ان� اه�ي� *HHم�س وارر� ت3 خ�� *�HHعي� داش �HHزد ش �HHا ك ا ي�3 �ف� ك�مHHكÔ ي� ق3 �HHت3 اش ا وف�3 �لHHكÔ ي� اط ك�وح�@ �HHي زار اري31 3 �HHرق�زده، ي� �HHاو ار� ك ÔكHHك�مد. �طلي �اورن� اسي� ) ح�� ي� ه در ش�* ت� �Hا و روش ن� در ام�ا.(H 79 ص ، اروي�@ ان� ه�مي� �Hم ر� ر� گHي� ن� لHكÔ خ�@ كسHت3 را ك�وح�@ ه و داد ش�* �ب�

ان� ه م�سHHHلماي�� ار� ��HHHال داد احHHHاع�م �Hي �ه�ن د� �HHHود م ��HHHام را خ �HHHخ د اي�� ش.ده�ي� ق� لي� ) ق�3 ي� و279ص ،اوع�� ن� ��HHHي و �ص ،2چ� ،خ�48)

ت3 حي� ان� در م�سي� ان� م�ي� �صي ول ص�اخ�ت� م�ن� م�غ�ي� وج@ �ا خ� �كه ي� ي�1 dحي� ا ود، م�سي� �ب ش* م�علم ام�ا ي�� دان�� ي�� �زر� وري� گ�زگ�ور� ق� غ� حي� اوت�1 ود. وي� م�سي� �ه ب� �دهي�H ب� �زم�اي�� اهي� ق� ي@ �HHد ش ي� �HHو رش

م ار� �HHع �وت �HHب �ران� خ� ��HHد. در اي *�HHورد ش �HHن� م له اي�� ور� ك�ه م�سHHي_ �HHه گ�زگ 3ي� چ@ ت1 دام�ا 3�HHراي� اق ��HHان� ي حي� ام م�سHHي� �HHخ ت3 داده اي�� �HHاشت31ي� ا �HHHHHت3 در اط�لاع �HHHHHام�ا دش H. سHHHHHت3 ي� ي� ب�� ن� ��HHHHHي و �ورد در خ� �HHHHHد مي� وي� م ي� گ�وي�� ن3 3�HHHHHور� وف �HHHHHرف� ار� گ�زگ �HHHHHاي� ط 3HHHHHن� اوك�ي dاا 3�HHHHHه ق �ب�ان� �HHHHراش دران� و ج�� ��HHHHي اده م�ار� ي3 �HHHHزش� د، ق� *�HHHHا ش �ه مHHHHردم ي� ه و ع�ادلاب�� اب�� ضHHHHق� ار م�ن� 3HHHHن زد. رف�� �HHHHي� )ك ن� ��HHHHي و �ص ،2 چ�1367،خ�

229. )ول�د ام�ا ارب�3 �د ي� ق3 ت3 م�عي3 �HHHHور� ك�ه اش �HHHHي� گ�زگ ودات�1 ��HHHHوده ب ��HHHHت3 ب �HHHHي� و اش� ات1 �HHHHم ر ر� ي� ×ôHHHHب مHHHHور د ت3 ت� �اك�م ح� �HHHHم ح وارر� ��HHHHوده خ ��HHHHب

ن� ار� ن�@ش و اش�ت3 ا ار� وي� ك�ه اي�� ي� ي�1 ت3 د ون� رف�� @�Hهري� خ *Hاي� ه�مش 3Hق ي� ت� حي� ح�@ وده م�سHي� ��Hب ، اي� اش�Hت3 3Hق ي� ت� ور� ح�@ �Hرا گ�زگراش�ان� ح�اك�م ول�د، مي� ج�� ارب�3 �د.) ي� ( 998-9ص�ص ،2چ� ،1366 ، ك�ي�

اي� ، . ق3 ه�ـ627 ش�ال در ه اوك�ي3 �صت� ب� �ي� م�ن� ت1 dاا 3�Hاي� ق 3Hد. اوك�ي ي� �Hا رش �كه ي� ي�1 dود ا ��Hا خ ر ي�3 ج�� dع�مر ا Ôك ��Hي� ب من� *�Hسد ش* ص�اخ�ت� ام�ا م�اي�� ان�� �صي حي� م�ن� د. م�سي� ودي�1 �اي�ب� كي� اوك�ي3 ش�* حي� ي�@ر� ه م�سي� �ام ب� ون� ي�� مب� ، ش�ت� ت3 اي� ار� وي� داش�* 3HHاوك�ي

5

ت3 �HHHHواش ا خ�� ه ي�3 �ان� ب� حي� ادي� م�سHHHHي� ر� dد. در ا *HHHHس ح� �ان� اي��ن� ي� �HHHHم اي� ر� 3HHHHي��ر� در اوك�ي ر �ي 3�HHHHوان� و ب �HHHHچ خ� ي� ي�� ت�1 سHHHHاه�ا ا را ك�لي� ي� �زد. ي� �HHHHك�ي� ت1 ا ، ) ده�ق3 ي� ن3 ق� ا، ت�3 ي� ي�3 �. (80ص ت�

ون� اع� �HHHHورم �ا خ� ون� ي�� �HHHHورم �كÔ خ� ��HHHHحي� ب ود م�سHHHHي� ��HHHHاي� ك�ه ب 3HHHHا را او اوك�ي �ار سHHHHي� ي� ر� �HHHHرد هHHHHه م �رف� ب� �HHHHاق3ي@ق�3 ط @HHHHو چق3 ن�سHHش� اد. ي� ي3 �HHزش� ي� )ق� ن� ��HHي و �ال در او.(149 ص ،1 چ� 1367،خ� �HH629 شHHان� . ق3 ه�ـ سHHي3 ان� و ارم�ي� سHHي3 �را گ�زخ�

حي� ك�ه ه�م د م�سي� ودي�1 �ه ب� �صرف� ب� ورد ن�3 dول�ز .درا ب@ .(307 و282 و39 ص 1376،)اش�*گر شرداران� ار� ي�� اي�وا د اي�ح�@ ، ك�ي3 ق3 ن� حي� ي� ود م�سHHي� ��HHكاره اي�.ب ان�� �ي *�HH(254 ص ،1376 ) ش اي� ح�@ 3HHق ن� عدH ي� �ت�

اي�وا ار� 3HHه ك�ي �دم�ت3 ب� ��HHح Ôوك� �HHر� گ�ب ي� ��HHد ب ي� �HHرشÔوك� �HHا . گ�ب �ن� ي� حي� ك�ه اي�� ود م�سHHي� �HHب ا ام�ا ي�� �ان� ي� حي� ان� م�سHHي� ��HHي ود م�هر ��HHاداره و بور �HHه را ام �اي� ب� 3HHق ي� ت� ي��ر ح�@ وري� ور� سHHب3 ود. او داده ن�� ��HHل ب �ي ن� ار� ف�3 دم�ت3 در ك�ه اي�� ��HHاي�وا ح 3HHد ك�ي اش�* �ان� در ي� �HHم ر� ر� گHHي� ن� ر� خ�@ ي� ��HHبي� �ت لHHغ�H مHHر ن3 لطان� ف�3 �HHن� رك�ن� ش ي�� د �HHاك�م ال �HHان� ح �HHود. ك�زم ��HHي�) ب ن� ��HHي و �–HH 15 ص�ص ،2 چ�1367،خ� ه (. وي�214 ف� ي� ìوظ�

گHHHHري� ي�� ر� د ي� ��HHHH؛ ب ت3 *�HHHHت3 او داشHHHHان��س �ان� رور� ه�ر مي� ي� ن� ح� �HHHHان� س ��HHHHت3 را ح *�HHHHادداش د ي�� غ در و ك�ي� ي� واق�3 *HHHHس ان� م�ي� ��HHHHود. ح ��HHHHبول�د ارب�3 �.(991ص ،2 چ�1366 ،) ي�

Ôوك� �HH643) گ�ب/ ت3H ي��ر م(1246ه.ق3 ح� سHHت3 ي�3 ش* ت� و ن�� رگ�ش* ع�ي� ر� ��HHود اي��ن� ي ��HHل»... ك�ه ب ه م�اب�� �م�لت3 ب�سHHوي� ود ع�ي� ��HHكار ه )« ب ان�� �ي *�HH254 ص1376، اي�ش) HH.ان� در �HHم وك�Ô ر� �HHگ�ب Ôك ��HHاب داق3 ،ري� اي31 3�HHحي� ق ود. او م�سHHي� ��HHدر ب

هر *�HHوري� ري� ش �HHزده ع�مل ط �HHود ك ��HHان� ك�ه ب ت3 م�سHHلماي�� را_ ��HHن� ج ح� �HHن� س ي3 ا و گ�ق� دام ي�� 3�HHه اق ان� ع�لت� حي� د را م�سHHي� ي� Zت *�HHداش و ي��ان� حي� ار م�سHHHHHي� ا ن��سHHHHHي� واي�� ده ب�3 *�HHHHHد ش ودي�1 �ا ام�ا.ب� �ود ي� ��HHHHHاي��ن� وخ Ôوك� �HHHHHات@ اوامر گ�ب @�HHHHHي� ي ن� �HHHHHر م�ت�ن�H ي� ي3 ي��رق�� د� @�HHHHHد ي عمي� ش* ت�3 دن�� *�HHHHHرا ش

ت3 ي��رف�� د� ي@ د. او م�كدر و ي�� اس�خ� در ش�* ه ي�@ �امه ب� ات@ ه�اي� ي�� : ي�@ ت3 گ�ق�ات@ اي�» و ي�@ ا ب�3 �ادگ�ان� و امي�ران� ه�مه3 ي� اه�ر� د ش�* ي� ¨yي ا ي� ه و ي�× �دم�ت3 م�ن� ب� د ح�� ي� ن� در ك�ت� dان� ا �HHم ه م�ن� ر� �ما ب� *�HHس

ن� ي� واب�� اش�ا ق3 م مي� را ي�� م�ور� dول�ز«.) ا ب@ .(95-6 ص�ص1376،اش�*ه �ه3 ب� 3HHHHHت » گ�ق� ي� ن� ��HHHHHي و �ون�خ� @�HHHHHش* خ ق3 ت3 ت�� حي� وك�Ô(او دل در م�سHHHHHي� �HHHHHه)گ�ب ن��ش* ده ر ��HHHHHود دواي ��HHHHHراي� ب ��HHHHHت3 ي ي� ×ôي ر 3�HHHHHيان� حي� ان� و م�سHHHHHي� *HHHHHس ي� د. مي� ك�س* ي� *�HHHHHي�« )ك�وش ن� ��HHHHHي و �ه .(213-4،ص�ص1 چ�1367، خ� �ن� ب� ت� ه�مي� �ي �HHHHHام، ار� ش *�HHHHHش

داد، روم، �HHHHHHع �ان� روس و ارس ت� *HHHHHHس ي� ه ك�س* �دم�ت3 ب� ��HHHHHHد مي� او ح م�دي�� dان� و ا �HHHHHHي ت¨ �حي� ظ�ي ي3ر م�سHHHHHHي� *HHHHHHيش گر ار� ب�× ي�� زاد د � �HHHHHHدر اق

6

دم�ت3 د او ح�� ودي�1 �ن� و ب� ل ه�مي� اع�ت* م�ساب�_ �د مي� ي� ان� ط�رف� ار� اش�لام ك�ه ش�* ي�1 dورد ا �Hرص� مHع 3زا ت�3 �Hرد رق ي� �Hون� و گ @�Hخاه *�HHادش ا ي�@ �HHي ¨ي ف3ر مHHار ت�3 ت� ود ي�× ��HHام بHHم ور ن�3 �HHه را ام �ها ب� ن�1 dرده ا ود شHHي@ ��HHار ، ب �HHان� ك حي� ان� در م�سHHي� �HHم ا او ر� �ت3 ي� رف�� *HHيس مHHراه ب�¦ ود. ه� ��HHب(ا �خ د، و ه�ماي�� واي�� رخ�� .(3964 ص ، 8چ� ،1380 مي�

ولادگوم�ي� �HHHHHص ق خ� *�HHHHHحي� س گHHHHHري� م�سHHHHHي� ي�� لHHHHHه3 ار� د ي� ت× مHHHHHان� ق�3 ن�1 ا ود. او ي�� ��HHHHHان� در ب �HHHHHم وك�Ô ر� �HHHHHا ار� گ�ب �خ ي�� dي��ر� در ك�ها ر �ي 3�HHHHHبان� حي� ور م�سHHي� �HHي3 ح�ض *�HHدداش ه ، ي� �ر ب� �ي� امHHي� ت1 ا �HHوم ي��ر� ب�3 ر �ي 3�HHب �ضHHوت ده م�ن� *�HHود ش ��HHي� )ب ن� ��HHي و �ي��ر�.(247 ص ،2 چ�1367،خ� ر �ي 3�HHب

كي� هره�اي� ار� ي�¨ *�HHHHHمال م�هم ش *�HHHHHس �Hي �ت ر ��HHHHHران� غ ��HHHHHه و اي طف3 كÔ اي� م�ن� ب�� Fي3راي�3رHHHHHر ار� اش ìظ اط�ي� راه ن�� �HHHHHي ا اري31 �وره�اي� ي� *HHHHHك�سحي� ن� م�سHHHHي� ي� *HHHHس ر ن�� ي� ìHHHHHظ ان� ن�� سHHHHHي3 ان� و ارم�ي� سHHHHي3 �ود گ�زخ� ��HHHHن� و ب اع�ت* امر ه�مي� ��HHHHHد ي س* ات3 ك�ه م�ي� �HHHHHاط �ي ه اري31 طف3 ر� اي� م�ن� ي� ��HHHHا ب ي�3ظì ح�دودي� ود. ح�ف� ش�*

عد �وك�Ô ار� ت� ه وگب��وم گ�ب� ��ي� ب� ت1 dاا د. م ق�3 اه�را وگب��ورش�ي� ìن� ط� ي�� اضي� د ا ح�� . ي�3 ت3 داش�* ا ي�� �خ ي�� dي� ك�ه ا ه الاش�لامي� خ�ش�* �ام ب� ��HHيف� ي� �HHHن� ش ي�� د �HHHي� ال رر� اج�� ��HHHولي� را ي 3HHHت3 م�ب اخ�� �HHHش HHHارا در اي� هم�درش �HHHخ �زد ي� �HHHور و ك ب3 �HHHا داد دش د ي�3 ن� ف� را ده خ�@ 3�HHHن� وق dا

د م�درشه ي� �ي� و ك�ت� ت1 ن� در را م�سلمان� م�درش�ا dت3 م�درشه ا اش�* ل ال�له .)گ�د� ض� .(83 ص ،2چ� 1373،ف��گو ام�ا د م�وي�� ي�� �زر� �ي� ق� ت1 حي� ر� ود م�سي� �ت3 ي��راي� و ب� ي� ×ôي ر و ي�3 اب�3 �د ي� ي�� �زر� اي� ق� ي3 ع� �كÔ ح� ي� ب�� �ت حي� مر دام م�سي� خ� زده اش�ت3 �HHك

ا �ود. ي� ��HHHال اي��ن� ب �HHHردم حHHHه را م �ل ب� ان� دل�ي� *HHHس ادان�3 ق3 ار اع�ي3 ر� dمي� داد ا راي� و ن�� ��HHHام اجHHHاش�ا اح�ك ورد در را ي�� �HHHي�روان� م ¦�HHHب�اه�ت گر م�د� ي�� ار� د �مرد؛ م�خ مي� س�* ي� ن�� كي� در خ�ن3 هان��ش* ار� ي�¨ ت3 اف�� ي� ور ص�� ان� ي��راي� داد دش�ب3 ت3 م�سHHلماي�� *�HHا گ�وش �خ ي� �ي1 لامي� د� �HHاش

د وري�� dر� و ا ي� ��Hان� ب �Hي ي�1 اه�ت� ه�مه روح�ا د� �Hت3 ار� را م رداخ�� @�Hات3 ي �Hاف� م�ال�يHزده م�ع �Hود.) ك ��Hول�دب ارب�3 �-20ص ،1366،ي�117) H.ل ب�� ي� ارك�ان� د� د وي� ح�كوم�ن3 ن� ف�ر خ�@ ول ت�� د م�سHHب_ ودي�1 �ا ب� اي� ي�3 �Hوط ك�اره �1HHه مرب �مHه، ب� ادات3 ان�_ �Hون� و ش ب� ي�1 ا �HHروح

حي� هودي� و م�سي� ام را ن�� �خ د، اي�� ا ده�ي� ان� ي�3 ي�1 dي� ام�وال در ا ن3 �HHد ط�مغ ح�كوم ي� كت� ه و ي�� �ا ط�HHرف� ب� �د ري1 �زاد اي��ن� و ي��روي�� �HHه اق �ب�ور �HHط �ار مHHرب�3ت �HHي ات3 اخ�� 3HHق �ك�ز ظ�ي ده د� *�HHه را ش �وس* ب� �HHد مي� وي� گ دي�� اي�� �HHي� .)رش ن� ��HHي و �كي�(HH 89ص، 3 چ�1367،خ� ار� ي�¨

كاران� دم�ن3 ��HHHHار ح �1HHHHي� وي� دريHHHHض خ� ار س�* �HHHHحي� و م�خ وري� م�سHHHHي� سHHHHب3 وده ن�� ��HHHHب Ôروك� ��HHHHروي . ت3 �HHHHامه3 رد اش ف�ري�� �HHHHود ش ��HHHHرا او خي� �ن �HHد مي� راه واي�� سر ك�ه خ�� ات� م�ق� 3HHدس ك�ي 3HHوده م�ق ��HHاو ب . ت3 �HHد مي� اش ي� گ�وي�� ن3 3�HHص اي��ن� وف خ� *�HHار س �HHدن� ع�لت3 م�خ �HHم dرا م�ا ا

د همي� ار ق�� ق3 را م�ا ن��سHHي� ب�� و *HHس زد ن�3 �HHت3 و ك د ك�ه گ�ق� اي�� �ه ي� �ان�وم ب� ��HHگوح د ي�� ي� گوي�_ �كÔ اگ�ز ي� ��HHحي� ب ود م�سHHي� *�HHمه ش ا ه� ي� ي�1 حت3 د درت3 ي�3 3�HHق

7

د مي� در او ي�� dوي� و اHHس �زان�� ات@ و ه�ا ق� @�HHرگ ي ر� ��HHاع�ت3 او ار� ي �HHمي� اط Ôروك� ��HHد. روي �HHي وات� در ك�ت� ��HHت3 خ ول م�ن� گ�ق� 3HHقا ده�م مي� �ي� مردم ه�مه ي��راي� ي�3 ي�رات1 ي� س�خ� �ه�ن م م�د� ول ه�رگ�ز� ام�ا ك�ي� مي� ق3 ها ك�ه ده�م ن�� ن�1 dرده ا�د اس* ي� وي�� *�HHد و ش ي� ي�1 گر م�ا ي�� ها د م�لت3

اچ� �راچ� و ي� ه ج�� �د. او ب� ده�ي� �ي�دران� ساه�اي� ي�@ ول ع�صر در اي��ران� ك�لي� م�غ�

هHHHاي� در ت3 زن� اي�� 3 �HHHلادي� اول ق ات3 م�ي� �HHHت3ماع �حي� اخ� هت3 م�سHHHي� �ام�ان� چ� �HHHه دادن� ش �اي� ب� �HHHلي� ك�اره ي� و داح�� �ارج ��HHHود ح ��HHHخي� ورات�1 ل ش�* كي� س* د ن�3 ن� در ك�ه دادي�1 dان� ار� ا كسوي�3 يس* سا ب�¦ ي� ك�لي� ن� د ي�3 ن� ور خ�@ دي1�ر ح�ض� ي� Zت مات3 اش�اس داش�* صHمت� ورا اي��ن� ن�3 *�Hش

Ôك ��HHHHف�ر ب س در ت�� سHHHHاه�ا را_ زار ك�لي� 3 �HHHHت3 ق زف�� �HHHHف� ك�ه مي� گ ق3 �HHHHده اش ��HHHHواي د خ�� ف� ه�ر مي� ش�* ق3 �HHHHر� اش ي� ��HHHHي� ب� ت3 م�عHHHاوت� *�HHHHك�ه داشماس ده س�* واي�� د. در مي� خ�� دا ش�* ي3 �م ك�ار اي1 علي� ه و ت�3 ìه م�وع�ظ �ن� ع�هده ب� سا م�علمي� ود، ك�لي� �عد ام�ا ب� �3ي� ار� ت� ت� ها م�د ف� ك�ار اي��ن� اش�ق3

د. ع�هده ي��ر را ي� ت3 اس،گ�زق�� ي� ت¨ ه623ص ،1367 ) ب�× �خ� .( ب� دري�1 3�Hات3 ي 3Hق ��ي� ظ�ي ات1 �Hل روح سHاه�ا داح�� ون� ك�لي� �ز� �Hت3 اق *Hگ�سن� و دي� اي�� ي� �ه ي� ف3 �ه ظ�ي �ت� ب� ي� ري31 ام�ل ي�3 ، ش�* ق3 �ôب ظر �، ن� ق3 لب� اي�* �، ح� ، م�ظران� ف� ، اش�ق3 ش* ي� ماس ك�س* د. س�* ش�*

غ در دران� واق�3 ساه�اي� ي�@ ها ار� اي��ران� ك�لي� ها و م�ظران�� ف� ان� اش�ق3 ي�1 dا د. وده اي�� �ولان� دوران� در ب� م�غ�ظي�ري� ك�اره�اي� ام ح�� �خ �ي� داده اي�� د. ك�سات1 ودي�1 �د ب� ي� ي�1 وع، م�ا ن��س* د �، ع�ي مغون� *�HHاچ، س وع�دي�� *Hا،ان��س �HHوخ�ن ا، ب�� ح�� ار� �ي لت¨ �Hا، ص �HHخ م�كي�

خHا، الاهه دي�� �اي� ن� و ي�� اي��ري�1 �Hدام ه�ر ك�ه ش �Hران� كHHا م�ظ ف� ي�� ق3 �Hي� اش� ت1 د. ار� م�كHHا ��HHوده اي �ان� ب� �Hدران� م�ي @�Hاي� يHس ران� ك�لي� ��Hايي��ن� ي3ر �HHHها م�عروف ن�1 dا، ا �HHHخ خا م�كي� الاهه و دي�� �اي� د. در ي�� ��HHHوده اي �ورد ب� �HHHالاهه م �اي� ون� دوران� در ي�� �HHHخ ارع ي� ��HHHوص م، ب�3 ه مي� ده�ي� �دو ب�

ل: دل�ي�ي� م�چHHHHHول ك�زدن� ـ1 ت�1 ها ارن31 ق� �HHHHHار� ش �اب��ت ��HHHHHون� ح �HHHHHه ارع �مر ـ2HHHHH وي� ب� ار ع� �ي� ن��سHHHHHي� ولات1 �HHHHHام ك�ه او طHHHHHم ور دوران� ن�3 �HHHHHح�ض

ان� اي�� لخ� ا ه�لاك�و ار� اي�� د ي�3 وش�عي� �ه را اب� �م ب� ش* د. خ�@ دي�1ا: وي� �HHخ ار� اه�ل م�كي� �HHي وع�� �غ خ� �ب� وا ب�3 ين� ار� �ي ضHHت¨ وده ن�� ��HHاو ب . ت3 �HHل اش �ي ه ه�لاك�و ورود ار� ف�3 �ران� ب� ��HHران� ايHHم�ظ

ين� �ي ضHHHHت¨ ده ن�� *�HHHHود. در ش ��HHHHن� ب dان� ا �HHHHم ضHHHHي� ر� خ� ه س�* �ام ب� ��HHHHا ي لي� ور م�ظHHHHران� اي�� اب�@ *HHHHن��س د ن� �گHHHHامي� خ� ود. ه�ن� ��HHHHران� ك�ه بHHHHلي� م�ظ �ي ف�3ين� �ي ضHHHHت¨ ه ن�� �ام ب� ��HHHHHوع ي *HHHHن��س ر �م شي صHHHHHمي� ت3 ن�3 زف�� �HHHHلشه گ �ات� ح� �HHHHخ ت3 د م�ظHHHHران� اي�� دي�1 �ار را ح� ز� �HHHHرگ�د، ي� �HHHHا ك�ي لي� هت3 را اي�� �چ�ي3ن� *�HHHHHHHHHHHوش امه ب�� ه دعوت3 ي�� �اي��ر ب� �HHHHHHHHHHHها ش ت� ت� *HHHHHHHHHHHس ها، و م�ظران� ن�� ت� ت� *HHHHHHHHHHHس ف� ن�� ده اش�ق3 ��HHHHHHHHHHHواي �زاخ�� ود. ن�@ش ق� ��HHHHHHHHHHHادن� ار� ب ي3 �HHHHHHHHHHHزش� ق�

8

امه ه�ا خا دعوت3 ي�� ل م�ظHHران� دي�� ي� ×ôي وع ، ار *HHن��س د �ل، م�ظHHران� ع�ي �HHا م�وص وخ�ن� ف� ب�� ق3 �HHن� اش ي� ارق�3 ��HHاق الاهه و م�ي� �اي� ي��ف� وس* اش�ق3 ر� ش�* ي� ه ب�� �مغ ب� �ه ج� ه اول�ت� وش�ت3 ب� مه ي�¦ د. ه� ودي�1 ��زاد ب� ر اق� ه ح�اض� �اق3 ب� ق� ا ات�3 خ� ات� را م�كي� �HHخ ت3 زده اي�� �HHد. در ك �1HHودي �ن� ب� ه�مي�ان� �HHم ود ر� ��HHاي� ك�ه ب �HHلق اسHHي� ح�� �وط ع�ي ق3 �HHزده، ش �HHوم�ت3 كHHه ح�ك �ت3 ب� �HHولان� دش �HHن� م�غ �د. ع�مHHروي1 ي� �HHي� رش ن3 �HHري� م�ي �HHا چ �ن� ي� اي��

مون� ص� ه م� مي� ده�د: اراب�_عم » ... و ان� ات�� ا ع�لي� ه�لاك�وح�� ه دار اع�طاه و الات� ه�د� ف� لي� دار ال�خ� دارال�دوي�� �ي� ي� له ع�لي� ال�ن3 �ي� ال�دح� ها خ�ن3 ن��سكت�

مر و ها ع� ت� عه ف�� ي� ده....«) ال�ت× دي�1 �ي�ال�خ .(120ص ،1998، م�ن3غ در اري� اچي3رام ه�لاك�و واق�3 ه ن��سHHي� �مHHوع در و او ب� �ه م�ح �ان� ب� حي� ه م�سHHي� ت3 *�HHاش ا گ�د� ود. ي�3 ��Hا ب �خ ي�� dم ك�ه ا ي� ت� �HHي صر مي� ي�× ف�3

ه ف� لي� ول ح�� ه را م�عHHHHHر� �م او ب� دي�1 3HHHHHق زد ت�3 �HHHHHا و ك خ� ر� م�كي� ي� ��HHHHHت3 ار� ب �HHHHHزص� ه ق� �م�ده ب� dت3 ا �HHHHHاده دش ق� ي3 �HHHHHزده اش �HHHHHا در و ك �خ ي�� dي� ا ت�1 سHHHHHا ك�لي�. او ت3 عد ش�اخ�� �3ي� ار� ت� ت� ت3 م�د ش�* صر ه�مان� در را او و درگ�د� ن� ف�3 د. دف� ك�زدي�1

خا: وي� كي� اه�ل دي�� اه�اي� ار� ي�¨ وچ� روش�ي3 ب� ود اش�* �گ�ار در و ب� ا رور� اق�3 �ل م�ظران� اي� ي� ×ôي ده ار ود ش�* ��HHن� و ب اي��ار �HHا ك �ور� ك�مHHكÔ ي� 3HHHون� دوق اب�3 ��HHورت3 ح �HHه ض Zت ود..) گ�زف�� ��HHادب ي� �HHي� و اش اخ�ن* �HHاره م�ي �1HHخ� دري اري�1 3�HHHاي� يHHس ، ك�لي� رق3 *HHHا، ش 3�HHHي� ي �ص ت�93( H).1265-1281يست3 ح�دود م(. او ود م�ظران� ش�ال ب�× �دم�ت3 در م�Hدت3 اي��ن� در و ب� ��Hا ح اق�3 �امHراي� و اي�

ول �ي� م�غ� ت1 م�ا ه ن��سر مي� ي��رد. ر� �داد ب� ع� �ت3 ت� صHري� ه�مHHان� در و رف�� ا ك�ه ف�3 خ� ود م�كي� ��Hاك�ن� ب �Hد ش سا و ش�* د و م�درشHه،ك�لي� ن� ي��ر خ�@ ا د ي� �ي�زد. او �HHي� در ك وع ت�@ 3HHه وق ار اي� ح�ادب1* @�HHاح د ي�� ه وي� ش�* �هر ب� *�HHه ش وب�� ب� *�HHان� در اش �HHخ اي�� �ري1 د� dا �Hي �ت ر ��HHرت3 غ �د م�هHHاج� ا و ك�ي� ال ي�3 �HHش

679/ ه م1280ه.ق3 �ل ب� ي� ×ôي . او ار ت3 *HHHHHگس ي�� ار� �حي� مHHHHHردي� ي� ده م�سHHHHHلمان� ك�ه را م�سHHHHHي� *�HHHHHود، ش ��HHHHHف� ب �HHHHHي وف�3 زده ب�3 �HHHHHو كمHHHالا زده م�شHHHموم را او اخ�ت3 �HHHان� ك ود. م�سHHHلماي�� ��HHر� ب ي� ��HHHرا او ب �ت ي� غق3 د ت�3 ه و ك�زدي�1 �ن� ب� ل ه�مي� ه او دل�ي� �ه ب� وب�� ب� *�HHزار اش � �HHHزد. ق �HHHكت3 ار� ن�@ش ( او2چ�97ص ) ه�مHHHو، *HHHگ�س ار� �ه ي� �داد ب� �HHHع �ا ار� ت� ي� ي�1 ت3 د مHHHامي�H و رف�� ها ن�3 ه م�ظران�� �مHHراه ب� ا ه� وخ�ن� م�ظHHHران� ب��

، ان� �HHخ اي�� �ري1 د� dا ا ح�� ار� �ي لت¨ �HHف� ص ق3 �HHلاط اش اچ و اح�� وع�دي�� *HHف� ان��س ق3 �HHن� اش ي�� ارد �HHمغ م �ده، ج� *�HHاي� در را او شHHس ك�ور ك�لي� د� �HHمن� د دف� ال در و ك�زدي�1 �HHامي�695 شHHگ . ه�ن� ان� ك�ه ه.ق3 سا اي��ن� م�سHHلماي�� ان� ار� را ك�لي� حي� د، م�سHHي� �HHي ت3 ان� گ�زق�� ار� ��HHور ع ب3 �HHدشا داد ي�ره�ا ي�3 دH را ف3 ن� كاف�� *HHHHHش�سHHHHHاد ن� �ان� ار� را واخ� حي� د. ام�ا م�سHHHHHي� ��HHHHHري گي� �ان� ي� حي� مغ م�سHHHHHي� �ده، ج� *�HHHHHاد شHHHHHس �ا اخ� خ� خا و م�كي� ه را دي�� �ب�

9

سHHHاي� ار ك�لي� ار� ��HHHال ي 3HHHق ي3 ه اي�� �د. ب� �1HHHه دادي ت3 ن� گ�ق� �ي� ع�مHHHروي1 ن3 �HHHمي� م ن� ع�� گي� ي� �HHHر ش�ها ي� ن�1 dده وارد ا *�HHHود.) ش ��HHHب، ي� ن3 �HHHص1998 م.122) .

ان� حي� ار� در م�سي� ع�� dوم ا �ولان� ه�چ ه م�غ� �اي��ران� ب�عي� در �ات� �HHHHHن� ار� ك�ه م�ي ي� ورح�� �HHHHHلمان� مHHHHHن� م�س dت3 ع�صر ا �HHHHHدش �ده م�ا ي� ي� �HHHHHت3 رش �HHHHHاري� اش �HHHHHم dان� ك�ه ا *HHHHHس ده3 ن�� �HHHHHداد ده�يHHHHHع ت�3

ت3 معي� �ز� و ج� �HHHمغ مراك �ح ان� ي�3 حي� ران� در م�سHHHي� ��HHHد اي اش�* �ود ي� ��HHHوخ �لت دارد. اع�� ��HHHي �ورد در م�طHHHال�ت �HHHولان� م �HHHحي� م�غ م�سHHHي�ي�اش�ت3 غ در . خ�ن3 �ب� ا اگ�ون� م�ي� هاي� ار� گ�وي�� ت3 ال�ق� ا گ�شي3رده م�خ� له ي�� �اي� ان� م�ق3 حي� ا م�سي� �ولان� ي� ي�ري� م�غ� ده چ� مي� دي�1 ود. در ن�� *�HHشغ وان� واق�3 ود مي� ب�3 ��Hلات3 وخ كي� *Hس دH ن�3 مي� درن�3 ان� ق�3 حي� زد، رد را م�سHي� �Hها ك ن�1 dي� ا ن3 �Hي� خ ت�� رو ي� ��Hراي� ب ��Hله ي �اي� ا م�ق3 �ان� ي� در م�سHلماي��

ن� اي��ران� dم�ان� ا د. ر� ه اي�� ت3 داش�* ي��گ�ار در ولان� رور� ها م�غ� ن�� سHطور ها و ن�� ت� وي�× غق3 ران� در ت�� ��Hراق3 و اي�Hي� غ ده امHرور� �Hه ي�@راك�ي ت3 اگ�ق� د. ي�� �1Hودي �دH ب� ماي�� ك�ه ن��

سHHاه�اي� رق3 ك�لي� *HHف� ش ق3 �HHهاي� اش ت� ت� *HHس عHHددي� ن�� ر م�ي3 ي� ìHHظ ل، ن�� �HHم، م�وص لي� *�HHه اورش درب�� كي� �HHه و اش طاك�ت� د ان�� اي�� �د. ي� ه اي�� ت3 *�HHداشت3 ران� در گ�ق� ��HHن� اي dان� ا �HHم ز� ر� �HHاه�اي� مركHHس ي� ك�لي� �ت1 و 3HHغق سHHطوري� و ت�� ل و م�وص�ل در ن�� ي� ×ôي وده ار ��HHت3 ب �HHامي� و اشHHم ن�3

ان� حي� سطوري� م�سي� غ اي��ران� ن�� �ب� ا ساي� ي�3 كÔ م�وص�ل ك�لي� د.) ب�� وده اي�� �ي� ب� ه: م�ن3 �. (119-127ص�ص ،1896، ب�ان� حي� گ�ار در م�سي� ا و ه�لاك�و رور� اق�3 �ي� dا

ه �ور ب� ب3 �HHگو دش ن� م�وي�� dاا 3�HHراي� ه�لاك�و ،ق ��HHخ ي ي3 اط�ق3 ف�� �HHرف� م�يHHص ده ن�3 *HHس ران� ن�� ��HHه اي �ن� ب� ور اي�� *HHد. ه�لاك�و ور ج�مله ك�س *�HHش Ôك ��HHبي� ودات�1 ��HHHود، ب ��HHHرس* ام�ا بHHHور� ه�مس 3HHHون� دوق اب�3 ��HHHحي� ح ود م�سHHHي� ��HHHه و ب ش* ان� ار� ه�مي� حي� ت3 م�سHHHي� �ي زد مHHHراف�3 �HHHها و مي� ك ن�1 dه�ر ار� را ا

هت3 �اري� چ� ��HHد. ه�لاك�و مي� ي اي�� �Hر� رش ي� ��Hه ب �ان� ب� حي� ت3 گمي� اچHHي3رام م�سHي� *�Hاش ا د� ا ي�3 �خ ي�� dامي� در ك�ه اHHم ي� ن�3 اط�ف3 �Hرف� ك�ه م�يHHص ن�3زد �HHHي� ك سHHHاه�ات�1 ه را ك�لي� Zت اخ�� �HHHي� و ش ن3 �HHHر خ�ه ه�مسHHHرس* ردوي�وا ورودي� در ي� ش* كÔ ه�مي� ��HHHسا ب ود ك�لي� ��HHHه وخ ت3 *�HHHداي� ك�ه داش �HHHص

وس�ش* اق3 ه ي�� �ده مي� گ�وس* ب� . رش�ي� ي�اش�ت3 .(963ص ،2چ� ،1998، ) م�ن3ه ار� ت3 اي� گ�ق� �HHHHHHHHHHHي� ه� ت1 ا ��HHHHHHHHHHHول�ز ك�ه م�ورح ب@ *�HHHHHHHHHHHها ار� اش ن�1 dل ا ق3 د مي� ت�� ص ،ك�ي� خ� *HHHHHHHHHHHود م�ش *HHHHHHHHHHHس ا ك�ه م�ي� ل ي�3 �ي ه�لاك�و ار� ف�3

ان� حي� ران� م�سHHHHHي� ��HHHHHه3 اي ار� ��HHHHHه اح �دا ب� �HHHHHوردن� ص dوس درا اق3 ��HHHHHاي� ي �HHHHHون��ش* ه ��HHHHHي3 را خ *�HHHHHداش ده ي�� ول�ز)اي�� ب@ *�HHHHHص1377، اش

10

ن� و.(214 ه اي�� �ل ب� رع�ي� اح�كHHHام ه�مHHHان� دل�ي� *HHHوده ش ��HHHت3 ب �HHHان� در ك�ه اش �HHHم ان� ر� ��HHHلمان� ح�كمرايHHHام م�س �HHHخ ده مي� اي�� *�HHHشان� حي� . م�سي� ا اش�ت3 ل ي�3 �ي م�دن� ار� ف�3 dولان� ا م م�غ� ه م�لHر� �ده ب� �خ �Hزد س �HHر در ن�ك�ان� ي��راي� ��Hود ح�كمراي ��Hوده خ �د، ب� ��HHه ه�لاك�و ام�ا اي �ب�

م ي� ìعظ زدن� ت�3 �HHان� ك �1HHي dا ا ق� زد اك�ي3 �HHور و ك ب3 �HHان� ك�ه داد دش *HHس ي� ي� ك�س* �HHارم، ي�ي� �زج �HHامي� و گ *�HHاد مراسم ش �HHود ي�ع�ي ��HHام را خ �HHخ اي��د ( .215 ص ه�مو،)ده�ي�

ا ال ي�3 �HHك�ه656 ش . داد ه.ق3 �HHع �ه ت� �ت3 ب� �HHخ ه�لاك�و دش ي3 د ف�� ه ، ش�* �ورت3 ب� �HHمي� ض �HHمه رس مت� ��HHران� ض ��HHد، اي *�HHه�لاك�و شو امي�ر �چ اي�� �ه را ي� �ل ب� ي� ×ôي اده ار �زش�ي3 ود ق� �ا ب� له ار� ي�3 �ه دح� ت3 ش�* ه گ�د� �داد ط�رف� ب� ع� �و رود؛ ت� �چ اي�� ��Hي3ر ي *Hيش ه را مHردم ب�× �ل ب� ن3 ده ف�3 اي�� �Hرش

ود. ام�ا �ان� ب� حي� �ي� م�سي� ات1 ار� �ي� ان� در ي��ر را شر ه ه�ان��س* اب�� ه ح�� ت3 اش�* د گ�د� ودي�1 �ان� و ب� ه م�سلماي�� �ه ه�اي� ب� اب�� ها ح�� ن�1 dاه ا ي� د. ي��رده ي�@ �1Hودي �ب�ن� �، )اي� وط�ي� .(323 -24ص�ص ،1351، ال�ق�

ن� ر اي�� �ي �HHان� م�كي�ت3 ار� را م�ا چ حي� اه م�سHHي� ôHHگ dا Hد ن� و مي� ك�ي� ن� در ك�ه اي�� dان� ا �HHم ور� ر� �HHطي� ه�م ه�ب �ه روان� اب�� ي3 �HHدوشين� �ان� ب� حي� ان� و م�سي� ود م�سلماي�� �ه وخ� ت3 . ام�ا داش�* ار اش�ت3 ن3 ولان� رف�� ا م�غ� �ان� ي� حي� ار م�سي� وده دگ�زگ�ون� ن��سي� ��H؛ ب اش�Hت3عد �ولان� ورود ار� ت� �HHHه م�غ �داد ب� �HHHع �ت3 و ت� *�HHHش ي��ر درگ�د� و، ور� �HHHن� ه�لاك ي�� د �HHHد ال ي�� ؛ م�حمدH م�و_ مي� ن� ع�لق3 ي�� د �HHHن� ع�ماد ال �م�حمدH ع�مHHHري1

ي� ن� ��HHHHHي و 3ز� ه ق� �اب��ت3 ب� �HHHHHي ر ي�� ا امHHHHي� 3زاع�� ي� ق� ن� ��HHHHHي و 3ز� د. ق� ي� �HHHHHه رش �ق3 ب� لب� اي�* ��HHHHHداد ح �HHHHHع �ا ت� خ� ود مرم�كي� �HHHHHزم� ا ق� ه ي�3 �ه ب� اب�� ن� ح�� ي�� د �HHHHHرس ع�لاءال�ي �HHHHHطدار ق3 و ي��رود دواي31 لب� اي�* �ا در ح� �خ ي�� dام�ت3 ا 3�Hود اقHم ام ي��ر و ن�� ��Hه ي اب�� وسHHي� ح�� اق3 ت3 ي�� *�Hاش ن� و گ�د� dه را ا �دا ب� �Hورد)ه�مو ص dدر ا،

گر ط�رف� ار� .( ام�ا323-4ص�ص ي�� گامي� د ان� ك�ه ه�ن� حي� ب��ت3H م�سي� كر ي� ك�ه ي�3 �ت1 و 3Hغق د ت�� ودي�1 �ه ب� ان� ع�لت� هر م�سHلماي�� *�Hام ش �Hي ف�3د، �1HHHHHHHHان� ه�لاك�و ك�زدي حي� ه را م�سHHHHHHHHي� �دت3 ب� *�HHHHHHHHش �زد شHHHHHHHHرك�وت �HHHHHHHHاي� و كHHHHHHHHس رگ ك�لي� ر� ��HHHHHHHHان� ي �1HHHHHHHHي dه را ا �ان� ب� داد. م�سHHHHHHHHلماي��

وم�اش�ت3 ( 366 ص ،) ه�ب�عد �ااd ه�لاك�و ار� ت� اق�3 �ال در ي� �HHHH663 ش / ان� م1265 ه.ق3 �HHHHلخ د. ه�لاك�و اي�� *�HHHHش �HاميHHHHم هاي� ن�3 شHHHHمت3 راق3 ف�3 �HHHHو غ

ان� �HHراش دران� و ج�� ��HHي ه را م�ار� �ود. داده وي� ب� ��HHب(، ي� اك�ن3 �HHي �ه( .425 ص،1378 ، ي� ت3 ده گ�ق� *�HHت3 ش �HHدا او ك�ه اش 3HHي �ار� اي1داد ع� �ه ت� �ي3 ه�مدان� ط�رف� ب� ود هرق�� �د رور� در و ب� رگ ع�ي� ان� ي��ر� ه م�شحي� �سا ب� ه ك�لي� Zت ا و رف�� �ان� ي� ي�1 dد مراسم در ا رك�ت3 ع�ي� *HHش

ود هك�زد �ن� ال�عHHي�ري�.ب� �ا( ،1986ص،343 ، ) اي� �ه ي� �وچ ه ب�3 �ن� ب� ح� �Hد س ي� *�HHن� رش ي�� د �Hل ال ض� د ك�ه …ا ف�� عد گ�وي�� �ك�ه اي��ن� ار� ت�ا اق�3 �ت3H ي��ر اي� ح� سHHت3 ي�3 ش* ور ن�� ب3 �HHه3 ك�ه داد دشHHه ه�م ف� ا، ط�ات�� �HHه �دات dن� و ا ي� ب1_ dي� ا ن3 ت� �HHود ش ��HHرا خ ìظ �HHد. ح�ف �HHي ي� )ك�ت� ن� ��HHي و �1367،خ�

11

م مي�(1060 ص ،2 چ� ي� واي�1 3�HHHه ب �ه اي��ن� ب� �خ ي� Zت م ب�� ي� �HHHرش�ان� ك�ه ي� حي� مغ ه�مHHHدان� م�سHHHي� �ي�ري� ج� *HHHوده ك�ي �د ب� ف�ر و اي�� �HHHش dاا اق�3 �ه ي� �ب�ي� او ي��راي� م�كان� اي��ن� س* ور ارر� ه درخ�� �وچ ه ب�3 ت3 . داش�* اش�ت3

كي� اي� ار� ي�¨ �HHHك�اره dاا �اي� ود اي��ن� ق�3 ��HHHك�ه ب �صHHHت ارت3 م�ن� اي��ر و ور� �HHHش �ت �HHHاص ه را م�ي� �ان� ب� راي� م�سHHHلماي�� ��HHHداد. يه موب�� ارت3 ن�� ون��ش* ور� ��HHHHار در خ �1HHHHه را دري �د ب� عي� �HHHHمش ش *�HHHHن� س ي�� د �HHHHال Hي� م�حمد ن� ��HHHHي و �ار خ� د� �HHHHزد واگ �HHHHو،) . كHHHHص ، 2 چ� ه�م

گHHHHامي� ( ام�ا1061 ن� ك�ه ه�ن� ي�� ي� ال�د �HHHHرض Ôا م�لك �اي� �ال در را ي� �HHHHل666 ش ر� �HHHHغ . زد، ه.ق3 �HHHHي� كHHHHض خ� حي� س�* ه م�سHHHHي� �ام ب� ��HHHHيه را م�سغود ��ي� ب� ضوت� م�وص�ل ح�كمرات1 ن�ك�زد.) م�ن� �وط�ي� اي� ا، ،ال�ق� ي� ي�3 �ه361ص ت� �ر .( ب� ìظ ان� مي� رش�د ن�� حي� ن� م�سHHي� dا

در 3�HHHاي� دوران� در ق �HHHه ه ت3 *�HHHش وا در گ�د� ر� ��HHHه اي ت3 *�HHHگه داش ده ي�� *�HHHد ش ودي�1 �گر ك�ه ب� ي�� �ي� د وات1 3�HHHراي� ب ��HHHاره ي ��HHHي3ن� دوي �HHHاش ان� و ي��رح�� ��HHHماي ن��هاي� ك�زدن� ت� ي�¨ ا واي�� ود ب�3 ه خ�� ت3 داش�* د. ي�� اي��

ون� �HHHان�1284 – 1291/ 683- ه.ق6903) ارع �HHHلخ گHHHري� م( اي�� ي�� ود د ��HHHحي� ك�ه ب ا م�سHHHي� م�سHHHلمان� ي��ود، �HHHب لكه ي�� �ه ي� �ن� ب� ي� ب1_ dودا ا ��HHHاد ب 3HHHق ق3 اع�ي3 �HHHظ�ب . ت3 *�HHHه3 داش 3HHHت ول�ز گ�ق� ب@ *�HHHان� اش �HHHلخ ور اي�� ب3 �HHHن� دش ي3 اح�� �HHHي� ش_ ت1 سHHHا كي� در را ك�لي� ¨yي د ر� ��HHHي

مه ت� ود داده اس* خ�� ��HHHه ك�ه ب ش* ي� ه�مي� ان��سHHHن3 �هان��ش* ي� �HHHوش اق3 ه ي�� �دا ب� �HHHامي� رد صHHHگ د. ه�ن� �HHHي ي�1 dسا اي��ن� ك�ه ا اچ را ك�لي� 3HHHي ت3 د مي� اق�� ،ك�زدي�1ون� �HHق3 ارع لب� اي�* ��HHان� ح سHHطوري�1 ه را ن�� �زمي� ب� �HH3 گHت ي��رف�� د� @�HHه و ي �ام وي� ب� ��HHح �رات *HHان� و داد ش حي� _ي� شHHرودي� م�سHHي� ت1 سHHا ك�لي�

راي� ��HHHي� ي لام�ن3 �HHHد او ش ي� Zت *�HHHوش را و ب�� �1HHHي dور در ا �HHHرا وي� ح�ض ��HHHد اج ان� او و ك�زدي�1 حي� ت3 ار� را م�سHHHي� رداخ�� @�HHHه ي �ôب ر� �م�عHHHاف� ج�ول�ز، )ك�زد. ب@ (.223 ص1377 اش�*

ن� در سي3ن� ي��ر ش�ال اول�ي� ش* ت3 ن�� ح� ون� ي�3 ضي� ارع� خ� ا س�* �ام ي� �ي� ي�� ت1 ا �yي وس شر راب�_ �ارهي �ا و ي� �ام ي� ي��ي� �ت وال�ف�رچ� غ�ر �كÔ ك�ه اب� حي� ب�� ام اه�الي� ار� م�سي� ود ش�* ��Hه( ب ورب�� �Hز� ، ) ش �Hود مرك ��HHه م�وص�ل ار� را خ �ه ب� ل مراغ� ق3 ي3 زد. و م�ت� �Hك

ه ك�ار اي��ن� ه ب�� �ل ب� اسي� دلاب�� لكه ش�ي� �ه ي� �هت3 ب� �رام�ش* چ� dساي� ا ه ك�لي� وده مراغ� �. او ب� ه اش�ت3 �گارس* ب� ت3 ك�ي3ت� ن�� ي�@رداخ��ي� هات�1 �ان� د . ك�ي3 ي� ي�1 م مردم�كÔ م�ا ش* ده و خ�@ كي� . ح�@ امح�كمت3 اري� ي��راي� وي� ي�� گران� ار� ن��سHي� *Hوه�س خ� ي�@ر* اري�1 3�Hا ي ي� *�Hش dا ، اش�Hت3

ات� وي� 3HHHHHHHHHHHHHHHصر ك�ي ن3 دول م�ح� �HHHHHHHHHHHHHHHخ� ال اري�1 د ي�3 اش�* �ت3.) مي� ي� �HHHHHHHHHHHHHHHوم�اش ال در ( وي�368-9 ص�ص1998، ه�ب� �HHHHHHHHHHHHHHHش685/ ه در م1286ه.ق3 ت3 مراغ� ش�* ا و درگ�د� �خ ه ه�ماي�� �اك�Ô ب� رده ح�� د. شي@ ش�*

12

ون� �Hون� ارع @�Hخ� ار� خ اي�1 3Hي ف�ر ي�� �Hان� و وي� ش �1Hوم�ا ري �Hه ض �ش ب� گلي� شه و ان�� �زان�� ار ق� د ن��سHي� ي� �Hرش ود ج�� ��Hادامه در – بواه�د م�د خ�� dرس* اHHولاس) اج�مد .- ن�@سHHك ي� ه ( را ي�� �ار ب� �HHخ ت3 ات@ اف�� @�HHحي� ي زد. ) م�سHHي� �HHكWaterfield, (1973,

p51ان� در �HHHم ون� ح�كHHHوم�ت3 ر� �HHHرادرس* و ارع ��HHHو ي اب�3 �HHHخ ن� گ�ي� ف�ر دو اي�� درت3 اوچ� در ت�� 3�HHHد ق ودي�1 �ز� و ب� �HHHمي� مرك �HHHسا رس ك�لي�ور� هر در ه�ب� داد ش�* ع� �3زار ت� �Hت3 ق *�Hي� و داش ن3 �Hان� م�ف3ر خ �1Hي dصر در ا ان� ف�3 ي� �Hاش �ود ع�ي ��Hظ ك�ه ب وس� ولان� ب�3 �Hرف� م�غHص ده ن�3 *�Hود ش ��Hب

گHHري� م�كHHان� ام�ا ي�� ر� د ي� ��HHد ب ي� Zت *�HHن� و داش dهر ا *�HHه ش ود مراغ� ��HHالاهه و ب �اه�ي ن� در م�اري�1 هر اي�� *�HHاي� دو شHHس رگ ك�لي� ر� ��HHي ( . ت3 اخ�� �HHشاد ي� �HHي� و اش اخ�ن* �HHاره م�ي �1HHا،... دري 3�HHي� ي �ار اي��ن� ام�ا (62ص ،ت� �HHگ وس* رور� ��HHظ خ ف3 ا ق�� ان� ي�3 �HHم ار روي� ر� �HHدن� ك �HHم dان� ا ��HHاي لخ� اي��

. ادامه م�سHHلمان� ت3 *�HHالاهها م�ارب��داش �س در ه�ي سHHاي� را_ و ك�لي� سHHب3 ا ري�ن�� ي� �HHش dزار ا 3 �HHه ق Zت ود گ�زف�� ��HHا و ب �ار ي� �اهي� �HHولان� گ �HHم�غاط �HHHHي ت3 اري31 *�HHHHق3 ار� و داش �ôHHHHب ات3 ط�ر �HHHHاط �ي اسHHHHي� اري31 عي� ش�ي� �HHHHزد ش �HHHHه مي� ك �سا ب� دم�ت3 ك�لي� ��HHHHد، ح �HHHHلاس* ك�ي زد ي�3 �HHHHا مي� ك ار� ي�3

ودس* ��HHHHHوام�غ و خ �حي� خ� ضHHHHHوص در م�سHHHHHي� دام�ات3 ح�� 3�HHHHHرر اقHHHHHم�ك ، �ي� ات1 �HHHHHاررش ر� dه، ا �خ كي� *�HHHHHار ش ي3 *HHHHHه ك�س ت3 �HHHHHمعي� دش �ظ ك�ه ج� وس� ب�3ت3 مي� ض�ورت3 م�خلي� م�سلمان� ان�اب��ح�كمر اع گ�زف�� د. دق�� ك�ي�

عد �ون� ار� ت� �HHHوم�ت3 ارعHHHه ح�ك �و ب� اب�3 �HHHخ / HHH-683 690) گ�ي� د. اوم(1281 –1284ه.ق3 ي� �HHHكي� در رش ار� ي�¨ال�هاي� �HHش* ش مHHار ح�كHHوم�ي3 ت� د. ه�مه ي�× *�HHلام ع�لما ش �HHان� اش �HHان� و راه�ي ق� ق3 �HHحي� اش هHHود ح�كمHHاي� و م�سHHي� ر را ن�� د ح�اض� ك�ه ك�زدي�1

ن� دع�ا ي��ران��ش* ي� ن� د. ه�مح@ ي� ت� دو ك�ت� ي� حي� ط�ت× ه م�سي� �ام�هHHاي� ب� ت� ي�� ي� ×ôي ي� و ال�دوله ر ف� �Hر ال�دوله ض�ن� ي� ال�ي� ��HHد او ي م�دي�� dا ا او ي�3ود را �هب �د.H ن� ي� س* ح� �ي�)ي� ن� ي�� و �ره وص�اف�– 1195 ص ،2 چ�1367،خ� .(159 ص ،1348 ، ال�خص�

كي� ان� ار� ي�¨ �HHHHHي ي31 و ك�ا اب�3 �HHHHHخ ر� گ�ي� ي� ��HHHHHزدي� ب � �HHHHHحي� ق ه م�سHHHHHHي� �ام ب� ��HHHHHمش ال�دوله ي *�HHHHHHن� س �لد اي� �ي� م�خ� صHHHHHرات1 وده ن�� ��HHHHHب . ت3 �HHHHHاشوط�ي� ن� ال�ق� �ا،) اي� 3�Hي� ي �ن� .( ي��ر481ص ،ت� ان� اش�Hاس اي�� حي� اي� در م�سHي� �Hار رده ه الاي� ن��سHي� ��Hي� ي ن3 �Hد. ام�ا ح�كوم ��Hوده اي �ب ي��

گي� ورك�م ري�1 د. ح�ض� ه اي�� ت3 داش�*ان� در �HHم و ر� اب�3 �HHخ لي�H گ�ي� ي� �ح ه اي�� �ارسHHي� ب� مه ق�� �د؛ ي�3رج� *�HHام ش ��HHن� ي نل اي�� �ح سHHارون� اي�� ان�3 وده دي�1 ��HHال در و ب �HHر ح ر� ح�اض� ي� ��HHب

ن� م�ي3ن� dود ا ��HHHHن� م�وخ . اي�� ت3 �HHHHاش �ات 3HHHHام�ل ك�ي *�HHHHمه ش هHHHHار ه� نل چ�@ �ح . اص�ل اي�� ت3 �HHHHن� اش ات� اي�� 3HHHHزن� در ك�ي 3 �HHHHدوم قلادي� ظ م�ي� وس� ضHي� ب�3 خ� ه س�* �ام ب� ��Hوس ي اب�� �Hه ط�اظ�ي ت3 *�Hوش ده ب�� *�Hش ، ان� �1Hري dود. )ا ��Hه82ص ،1369 ، ب ت3 ده (گ�ق� *�Hت3 ش�Hك�ه اش

13

ام ��HHHHHHم ي �ا مHHHHHHي3رج� �HHHHHHي ¨ي ف3ر ام�علوم ت�3 ��HHHHHHت3 ي �HHHHHHوان� ام�ا اش 3�HHHHHHال مي� بHHHHHHم ن� ك�ه داد اخ�ت3 ي�� د �HHHHHHن� م�حمد غ�ر� ال �ف�ر ي� ìم ك�ه م�ط �مHHHHHHي3رج�هان� �ي��ر ص�در چ� و ور� اب�3 خ� وده گ�ي� �نل اي��ن� اش�ت3 ب� �ح ه را اي�� �ارسي� ب� مه ق�� �. وي� ك�زده ي�3رج� اه�را اش�ت3 ìي��ر� اه�ل ط� ر �ي وده ب�3 ��HHب

ت3 �HHHران� ار� ولي� اش ��HHHف�ر اي �HHHزد ش �HHHف�رس* ط�ي� در و ك �HHHه ش �هر ه�اي� ب� *�HHHدد شHHHع د م�ي3 ي� ي�1 هره�اي� م�ا *�HHHش ، دران� ��HHHي ور، م�ار� �اب� *HHHس ي� ب��وس و ه�HHرات3 �HHا ط ��ي� ي� ت1 ا حي� ه ك�ه م�سHHي� ه وان��سHHت3 �سHHاه�اي� ب� ي� ك�لي� ن� �HHوري� و ارم سHHب3 د؛ ن�� �1HHودي �دار ب� �1HHزد دي �HHه و ك �واش�HHت3 ب� درخ��

ان� ي�1 dنل ار� ا �ح ون��ش* اي�� هHار خ�� ه چ�@ شHخ� ه ن�� هت� زد ن�3 �Hه�ر و ك Ôك ��Hه را ب �الي� ب� �Hكي� اه هره�ا اي��ن� ار� ي�¨ *�Hن� ش ود اخ�ت3مHال داد. اي�� ��Hوخدا او ك�ه دارد ي3 �ش م�سلمان� اي1 وده. ش�ي@ �حي� ب� ده م�سي� د. ش�* اش�* �سارون�ي� ان�3 ا، ، )دي�1 ي� ي�3 �.( 3-7ص�ص ت�

دو ��HHHHاي �/ 694) ي� ن�م( 1295ه.ق3 ي�� ر ��HHHHج dان� ا �HHHHلخ ر اي�� ي� �HHHHلمان� غHHHHود. م�س ��HHHHال در وي�ب �HHHHدر694 ش . ه.ق3ت3 ه�مدان� ح�دود ح� . ي��ري31 ست3 ش* گHHام در اون�� ه ه�ن� �ت3H ب� ح� سHHي3ن� ي�3 ش* ه ن�� �ان� ب� ¨HHن لح@ ه اي�� ت3 ود گ�ق� ��HHمه ك�ه ب ا ه� �ا ح� �د رح� ي� ي�1 ه�ر ك�ه ر�ن� ه�ر ك�ش ي�� ي� و د �ه�ن د� �HHHHHHد مي� دارد م واي�� ا ب�3 �رام�ش* ي� dدگ�ي� ا ��HHHHHHي د ر� ره.ك�ي� �HHHHHHخص د و171ص ، ، ) وص�اف� ال� واي�� رخ�� ، ،مي�

دو4199 ص، 8 چ�138 ��HHHاي �ر� .( ي� ي� ��HHHان� ار� ب حي� ران� م�سHHHي� ��HHHره اي� ايHHHه �رده ن� �ي ��HHHت3 ب �HHHا اش هHHHي3ر ي�� �م ن� ي� ي�� گHHHو �ان� ي� حي� م�سHHHي�گاه ار� اي��ران� ي� دش�ن3 دو ح�كوم�ن3 اي�� �اده اي� ي� ق� كرده، اش�ي3 گاهي� ي�� ان�� �ن� در ح� dد. ا ه اي�� ت3 داش�* ي��ان� �1HHHHHوم�ا ري �HHHHHض( ( Rabban Saumaالاهه و �اه�ي دگ�ان� ، (Maryahballaha )م�اري�1 �HHHHHي ي�1 ما ر ن�� ي� �HHHHHغان� اي��رات�1ي� حي� اي��ران� م�سي�

وم�ا �HHHHHارض �ا ي� ان� ي�� �1HHHHHوم�ا ري �HHHHHه ض �ش* ه�مHHHHHراه ب� ي3 �HHHHHارك�وس دوش �HHHHHا م ش ي�� عدH ك�ه مHHHHHرف�3 �ام ه�ا ت� ��HHHHHالاهه ي �اه�ي ا م�اري�1 هت� ال�له ي�� را ن��ت3 زف�� �HHHHولان� ار� گ �HHHHحي� م�غ عد م�سHHHHي� �د. ت� �1HHHHودي �خا مHHHHرگ ار� ب� رف� ار� وي� دي�� �HHHHاي� ط �HHHHسا اع�ض ه ك�لي� �وان� ب� �HHHHران� ع�بHHHHم�ظ

�ات خ� ت3 د اي�� د م�ورد و ش�* ي� ¨yي ا_ ا ي�3 اق�3 �ر� اي� ي� 3زار ب�� ه ق� Zت ود.) گ�زف�� �ادب� ي� �Hي� و اش اخ�ن* �Hاره م�ي �1Hا، ،... دري 3�Hي� ي �ا21ص ،1چ� ت� اق�3 �ي� dا ( ا �ي�مام وان� ن�3 ها ار� ب�3 ن�1 dه و ك�زد؛ ج�ماب��ت3 ا �ه او ب� ار� �سا اه�Hداف� ي��راي� داد اح� ات3 ك�لي� �Hوري� م�ال�ي dمغ ا �د، ج� �Hد ام�ا ك�ي ن� اه خ�@ �Hم

عد �امي� ت� �HHرگ ح ر� ��HHان� اي��ن� ي �HHت3 راه�ي *�HHش وب��ت3 ( و60ص ،2چ� ، ) ه�مو درگ�د� ��HHه ب ��ي� ب� ت1 ا �HHلخ عدH اج�مد اي�� �د. ت� ي� �HHار� رشامي� اج�مد �HHHHري� حHHHHگ ي�� م�د د dان� ك�ه اHHHHون� ه�م �HHHHود. در ارع ��HHHHان� ب �HHHHم ن� وي� ر� ه راه�ت� دو اي�� �وان� ب� �HHHHم�ور ع�ب ا_ �HHHHي� مHHHHاس ـHHHH ش�ي�

ي� �ه�ن د� �HHون� م �HHان� ارع ��HHه ح �وره�اي� ب� *HHشه ك�س �زان�� ش و ق� گلي� ف�ر ان�� �HHد ش ها.ك�زدي�1 ن�1 dن� در ا ان� اول�ي� *HHس ي3 م�ورب�� هره�اي� ار� م�ا_ *�HHش

14

اري� ر ن��سHHHHي� ي� ìHHHHظ د، ن�� ن� مرف�3 �HHHHارا، س �HHHHخ �ور، ي� �اب� *HHHHس ي� ي� مHHHHرو، ب�� ن� ت� *HHHHس ف� ن�� ور مHHHHرو )اش�ق3 �اب� *HHHHس ي� د و وب�� ن� مرف�3 �HHHHرات3 و س �HHHHال ه �HHHHاش ي�3ورد م1274 �HHHHHHد م ي� ¨yي ا_ . ي�3 ت3 �HHHHHHوع اش ��HHHHHHد ر خ ي� ه ك�ت� �Pro: ب� Orient, Syriac Dialogue, Vienna,

1994, p102-103.ه ت� ي�1 لطا �HHHي��ر� ، (ش ر �ي 3�HHHداد و ب �HHHع �د) ت� ي� Zت *�HHHش اAprem , 1976,p 153 گ�د� �HHHي jها ( م�طمت ن�1 dدر اهره�ا اي��ن� هاي� ش�* ت3 عال�ت� ي� ق�� ع� لي� �ي ر� ي�3 ي� ام ب�� �خ د. اي�� مي� داده اي��

غ در وع اي��ن� واق�3 ولان� ج�مHاب��ت3 ب�� �Hظ م�غ ران�� *Hام شHم ان� ن�3 حي� ود را م�سHي� �Hهب �ده ن� ي� *Hس ح� �ه�مHان� و اش�Hت3 مي� ي�م ك�ه ط�ور ي� ت� ي� ي� مي� ي�× ت� خ�ن3 �ود م�وخ� ساه�اي� مي� ش�* دي� ك�لي� دي�1 �ه اي��ران� در ح� Zت ود ش�اخ�� ه3 ش�* �ôب ر ìظ گHHري� . ن�� ي�� ر� د ي� ��HHود ب ��HHدارد وخي� ن� �HHHHر م�ت�ن� ي� ان� ك�ه اي�� سHHHHطوري�1 ه ن�� �ل ب� ن� دل�ي� مHHHHامي� در ك�ه اي�� �ي� دوران� ن�3 ت1 دگ�ا ��HHHHي ون��ش* ر� ��HHHHي��ر در خ لظه ر� �HHHHوامي� ش 3HHHHون� اق @�HHHHخ

ها، ارش�ها روم�ت� د اغ�رات� و ي�@ وده اي�� �ضور ب� د ن�3 ان� اي��ن� ار� ك�ه مي� ك�زدي�1 �HHم ه ر� �عدH ب� �ا ت� ي� ي�1 ولان� دش�HHت3 در د �HHواه�د م�غ ود خ�� ��HHبه �ن� ب� ل ه�مي� خ دل�ي� ي� �رخ� 3�HHHHد ي ارك�Ô ك�ه مي� دادي�1 �1HHHHري اي�3 ها ي�@ ن�1 dا Ôك ��HHHHول ب �HHHHد. ) م�غ *�HHHHاش �،ي� ت3 �HHHHوم�اش ه.(372 ص1998 ه�ب� � ب�

ن� ل ه�مي� �ي� ي��ر اضراري� دل�ي� ودن� اي��رات1 �ر ب� �ا رهي ده ي�� ي� ي�1 ما ي�H ن�� �ه�ن ون��ش* م�د� د. خ�� ي� Zت داش�* ي��ي� ت�� ارو ان� روي�� حي� ا م�سي� �ان� ي� اي�� لخ� و اي�� م�سلمان� ب��

ال در اج�مد �HH680) ش / ن�( م1281ه.ق3 ي� *HHس ان�� �ا ح� اق�3 �ي� dد ا گHHامي� و ش�* ت3H ي��ر ك�ه ه�ن� ح� سHHت3 ي�3 ش* ولان� ن�� �HHگر» و م�غ ي�� دضوص م�لل خ� �رگ�ان� ي� حي� ي��ر� ت3 م�ورد را«م�سي� �3زار م�حي رهوص�اف� )داد. ق� خص� (.67 ص ، ال�

دا 3HHي �ش* اي��ن� اي1 �HHود ي�@رس ��HHوخ �د مي� ب� ي�� dلطان� ك�ه ا �HHه اج�مد ش �ه ب� ل چ@ ت3 ار� دل�ي� حي� د؟ روي� م�سHHي� ��HHرگ�زداي�د ي� اي�� *�HHشها ت� Zن� ي� له اي�� ه ك�ه م�سي_ ت3 د گ�ق� ه مي� او اي�� واش�ت3 ان� ي��ر اش�ت3 خ�� �Hره م�صر م�ملوك ي� @Hود چ *�Hا و ش ا ي�� �ان� ي� �1Hي dلخ ا �Hد ص ها ك�ي� ت� Zل ي� دل�ي�د. او وي� ك�ار اش�* �ي ت� ي�� �ود م�سي �وخ� �م�دن� ب� dاع�ي� ا وده اوص�� �ان� ي��ر ك�ه اش�ت3 ب� حي� زان� م�سHHي� �HHده گ �HHم dم و ا صHHمي� ه ن�3 Zت د گ�زف�� اي��كÔ در ��Hت3 ب�HHزص� اش�HHت� ق� ان� ار� را اج�مد ش�HHلطان� م�ي� �Hد م�ي ا ي��رداري�� د ي�3 ي� واي�1 ب3 �وم ي� �Hن� رش ي�� ود د ��HHاره را خ ��Hا دوي د ي��ري1@ ي� ؛ك�ت�لطان� ام�ا �HHHه ار� اج�مد ش وظ�ت_ ها ب�3 ن�1 dر ا �ي اچ� ��HHHده ي *�HHHان� و ش �1HHHي dات3 را ا ار� �HHHزد م�خ �HHHال�ها ولي� ،ك �HHHعد ش �ت3 ت� �HHHدش �ها ي� ه ه�مان�� ت3 *HHHك�س

ود. س* د)م�ي� واي�� ر، خ�� .(119 ص ،3 چ� ،1362مي�لطان� �HHHHان� اج�مد ش �HHHHزم� ود هداد ق� ��HHHHا ب مHHHHامي� ي�3 وال ن�3 �HHHHاف� ام 3�HHHHا اوق �ور و اط�لاع ي� �HHHHخ� ح�ض ي� *�HHHHال شHHHHن� ك�م ي�� د �HHHHال

دال�زج�من� �عي� ع�ي گر ع�لماء و راق�� ي�� ه د �وق3 و ي��رش�د م�صرف� ب� اء ح�ق3 �مان� و اظ�ي �ح هHودي� م�ي� حي� و ن�� اي�3ر در ك�ه را م�سHHي� ��HHدق

15

ها وان�� ب�� ت3 د �ي ده ي�* *�HHHHف� ش د� �HHHHد ح ي� ه ار� و ك�ت� اب�� ر� ه دول�ت3 ج�� �ها ب� ن�1 dوق3 ا 3HHHHد ح�ق سHHHHاه�اي� و ده�ي� ان� ك�لي� حي� ه را م�سHHHHي� �د ب� �م�شHHHHخل دب�1 �ي د. ي�3 ي� ره وص�اف�)ك�ت� خص� د و 67 ص ، ال� واي�� رخ�� (4141 ص، 5 چ�1380 ،مي�

ردن� ش�ود اج�مد ي��راي� ام�ا ��Hان� ار� ي حي� ار م�سHي� �Hده اي� ك ¨Hن ح@ ي� ود ي�¦ �Hب گHامي� و ي�� گ ك�ه ه�ن� ن� �ين� خ� �ون� و اج�مد ب� �Hارع، ت3 ي3ر اج�مد درگ�زف�� *Hيش ار ار� ب�× ر� �Hواره ه �Hول ار� ك�ه ش �Hلمان� و م�غHي� و م�س ن� �Hي� و ارم �زج �Hل گ كي� *Hس ده ن�3 *�Hود ش ��Hمغ ب �زد ج� �Hو ك

ه گ رواب�� ن� �ا خ� �ون� ي� د. ارع� ي� )ش�* ن� ي�� و �.( 1134 – 35 ص�ص ،2 چ�1367،خ�ه اج�مد ش�لطان� �دري� ب� دات� در ق�3 dن� ا ي�� رق3 اش�لام د ��HHود غ �ده ب� *�HHرادرس* ك�ه ش ��HHاي� ي 3�HHوري غ� وت�� دوري� او ار� ق3

ه ك�زده ؛ �د ب� ر� ون� ي�� �Hه ارع Zت ود رف�� ��Hو ب �ت �وخ� �Hار م ر� dب��ت3 و ا ان� اد� �زاه�م را م�سHلماي�� �Hود. ام�ا ق ��Hا اج�مد ك�زده ب �د؛ او ي� �Hگي ن� �او خ�كسHHHHHت3 را ود داده ش�* ��HHHHHها در و ب ت3 ه را وي� اي�� ت3 *HHHHHه ك�س ود. ورب�* ��HHHHHاي� ب 3�HHHHHوري غ� وت�� عHHHHHده�ا ق3 �ال در را اج�مد ت� �HHHHHه ه. ق6833 ش �. ب�

ور ون� دش�ب3 د. ) ارع� ي� Zت رك�س* دمي� واي�� (.119ص ،3چ�،1362، خ��گHHاه ن�1 dان� ك�ه ا ار� ��HHي��ر� در ع ر �ي 3�HHه ب �ت3 ب� ح� سHHت3 ي�3 ش* .(694 ـ703HHم/1295 ـ1304HH) ن�� زد اع�لام ه.ق3 �HHك�ه ك

مHHHامي� ولان� ن�3 �HHHلمان� م�غHHHد م�س وي�� *�HHHو ش HHHن� ار� ك�شره ان� اي�� �HHHزم� ي� ق� ح¦ ي� د شHHHري�¦ ت3 ار� را شHHHرس* ك�ي� �HHHاه�ل و ده�د مي� دش�ات ه اگ�ز ك�ي3 �ôب ر� �د ج� ده�ي� �ان� ح�كم اي��ن� ار� ي� �در ح� �د. مي� ي� اب��ت3 (146ص ،3چ� ، ) ه�موي��ري�� �Hي ار� ي�� ��Hي� را ن�اعHHض خ� س�*

ه �ام ب� ر ي�� ورور� امي� . وي� ي��رع�هده ب�� ت3 دار داش�* ن� ط�رق�� ي�� ود اش�لام د �ور و ب� ب��ت� دش�ب3 ر �HHج ه ه�ا ي�3 اب�� خ� ت3 �سHHاه�ا و ي� داده را ك�لي�ود. �ي� )ب� وف� ، م�سب3 ي� ن� ي�� و 3ز� ان�602 ص ،1362 ق� ار� ر� .( ع�� ي� داي� در ب�� ي3 �ب��ت� ي��راي� امر اي1 ج�ر امه ي�3 اش�ي� ي� ان� ش�* حي� م�سي�

دام 3�HHHHHان� اق ار� ��HHHHHزد. ع �HHHHHت3 ك ان� ك�ه گ�ق� حي� ت3 م�سHHHHHي� �سHHHHHي د ن�� ي�� �زر� دا ق� ��HHHHHه ح �خ ب� دH م�سHHHHHي� ده�ي� مه و ي�� د ه� �ان� م�عاي� حي� ه را م�سHHHHHي� �ب�د �ل م�ساح� دب�1 �ي رهوص�اف� .) ك�زد ي�3 خص� ام،(.199 ص ، ال� عداد ي�� ساه�ا اي��ن� م�كان� و ت�3 ول دوران� ي�ك�لي� م�ا ي��ر م�غ�ده ي� *�HHHوش . ب�@ ت3 �HHHوان� ام�ااش 3�HHHمي� ب ت3 ن�� مHHHام ك�ه گ�ق� دي� ن�3 �ان� در ك�ه م�سHHHاح� �HHHم ان� ر� ار� ��HHHه ع Zت اخ�� �HHHده ش *�HHHت3 ش �HHHر اش�روي� ي�ساه�ا ا ك�لي� ي� �د ي� ده اي�� .ش�*

عد �ان� ك�ه اي��ن� ار� ت� ار� ��HHان� ع �HHزم� ود ق� ��HHادر را خ �Hزد، ص �HHي� كHHض خ� ه س�* �ام ب� ��HHن� ي ي�� درال�د �HHي� ص� ت1 ا �HHخ ي�1 راي� ر� ��HHاداي� يورات3 ب3 �HHاو دش ��HHهر هب *�HHه ش Zت ود رف�� ��HHه و ب �حي� مHHردم ب� ان� و م�سHHي� �1HHر ادي ي� �HHلام غ �HHن� اش وه�ي� 3�HHزد مي� ب �HHان� و كHHور ه�م �HHوار ك�ه ط �HHش

�ود اش�ت �ان� ب� ن� ان��سHت3 س�ح� اش�* ه ي�� �ان� ب� �1Hي dت3مي� ا ي�. گ�ق� ن� ��Hي و �روي� ار� ه�مه ن�@ش.H (1359 ص ،2 چ�1367 ، )خ�

16

ار �HHHHHHHHHي �د م�سHHHHHHHHHلمان� اخ� دي�� *�HHHHHHHHHان� ش �HHHHHHHHHلخ ه اي�� �وچ له اي��ن� م�ب3 د م�سHHHHHHHHHي_ ور و ش�* ب3 �HHHHHHHHHها ار� ك�ش ه�ر داد دش ن�1 dواه�د مي� ك�ه ا ه ،خ�� �ب�وره�ا *HHر ي�ب��ك�س ي� ìHHظ د ن�� ر و ه�ي� مي� *HHش ا اگ�ز و …رود ك� �خ ي� د مي� اي�1 د م�اي�� اي�� �اظ�ن� در ي� ��HHاه�ر و ي ì�HHه ط �ن� ب� ي�� ون��ش* د ��HHد ع�مل خ ي� اگ�ز ولي� ك�ت�

��HHHداب �كده، ك�ه دي� *HHHس ن�3 dسا ا ا ك�لي� ه ي�� اب�� خ� ت3 �ه ي� Zت اخ�� �HHHد ش ها اي�� ن�1 dمي� را ا *HHHس در ك�ه داد ادامه و دك� @�HHHت3 س*ي�ت3ب� �HHHود ي�@رش ��HHHت3 هب �HHHو اشودس* ي��راي� دي� خ�� �ي3 م�عي ود هش�اح�� �ان� و ب� ار� واش�ت3 ع�� ا مي� خ�� �خ ي�� dرا ا �رات د ج�� ان� و ك�ي� حي� ه را م�سي� �ا ب� �خ ي�� dد ا ي3 �HHف�رش �ا ت� ي�3

ات3 ار� دق�3 �HHردم صHHلمان� مHHي� م�س د رور� وري�� چ� �ان�ي� �HHي د وي� . اط�راف�� ي� Zت �HHواش غ خ�� ب�� ا �HHار اي��ن� م �HHد ك وي�� *�HHد و ش ي� ت3 رف� ك�ه گ�ق� ��HHو ياران� ��HHها ي ن�1 dار را ا ر� dد، مي� ا �HHل ده داق�3 �HHه ح اب�� ت3 در اي� ح�� �HHراي� دوردش ��HHها ي ن�1 dا . ول وي� ام�ان��سHHار� �HHب كHHرد ف�3 ت3 و ي�� گ�ق�

زار اگ�ز 3 �HHت3 ق �HHه اش اب�� ه اي� ح�� Zت اخ�� �HHود ش *�HHد ش اي�� �ي� در ي� ت�1 ا ��HHي�ر ح �HHان� ار� غHHت3 م�ك�ي� ب� ن3 �HHد. ي�@رش *�HHاش �–7 ص�ص2 چ� ه�مو )ي� 1356.)

ان� ار� ي� ع�� ن� خ�ن3 dه اي� ا اب�� ه ه�لاك�و ك�ه را ح�� �ا ب� خ� خا و م�كي� ود، داده دي�� �ان� ار� ب� حي� ت3 م�سي� ك�ه ط�ور ه�مان� و گ�زف��ي� م خ�ن3 صمي� ه ن�3 Zت ود گ�زف�� �ساد ب� �ان� اخ� ي�1 dر� را ا ي� ان� ار� ب�� حي� گHHي�رد م�سي� �ا ك�ه ي� �اوم�ت3 ي� 3Hان� م�ق �1Hي dرو ا ��HHده روي *�HHعد ش �ود. ت� ��Hن� ار� ب dاضاوي�1ر ه�مه رت3 ن�3 خ ح�ص� رت3 و م�سي� م، ح�ص� دن��ش ه�ا مري�� �HHي Zوط و ي�HHط �ي� ح�� ات1 �yي واره�ا روي� ي��ر ك�ه را شHHر ب�� ده د ي� *HHده ك�س *�HHش

ود، ��HHHب Ôاك� @�HHHي Hد ن� و مي� ك�ي� dان� اHHHHه را م�ك �خ� ب� ي� *�HHHرف� ش *HHHHن� ش �ي� ر م�حمHHHد �كHHHي هت3 ع� �لش چ� �ظì م�خ �HHHHردم و مي� ده�د وعHHHال�ها م �HHHشدن� ي��راي� ي� ت� ان� ش�* ن� ا او س�ح� �خ ي�� dد. گ�زد ا م�ده اي�� dن�مي� ا �وط�ي� )اي� ا،ص ،ال�ق� ي� ي�3 �.(484ت�

ان� ح�كوم�ت3 ط�ول در ار� ن� ع�� ي�� د ن� ه خ�@ �ت ه مري31 �اط�ق3 ب� لف� م�ي� ن3 ن� م�ح� ي� س* حي� ن�� ه اي��ران� م�سي� �ه ب� ل وي�1ر* ي� ×ôي و ارده ج�مله م�وص�ل *�HHن� ش �ود. )اي� ��HHي�ر، ب *1HHا، اب 3�HHHي� ي �ن�156ص ،27چ� ت� ال ه�مHHHان� در ج�مله .( اول�ي� �HHوم�ت3 اول شHHHح�ك

ان� ار� ��HHي� ع عHHن� ال ت�� �HH694ش/ ان� م1295ه.ق3 ار� ��HHود. ع ��HHا ب �ي� گ�زي� ي� �ح اي�� �HHالاهه م�ي �اي� ارك�Ô م�اري�1 �1HHري اي�3 ت3 ي�@ راي� وف�3 ��HHيان� �HHHم دك�ي� ر� ��HHHلخ اي �HHHزار ص 3 �HHHرق�زد. ام�ا ي� �HHHلخ اي��ن� ك �HHHها ص ت� Zا ي� ال ي�3 �HHH709ش/ ان� ادامه م1310ه.ق3 . م�سHHHلماي�� ت3 *�HHHداش

ل ي� ×ôي ها اي��ن� در ار ن�� ر ش* درگ�ي� ق3 الاهه ع�مده ت�� �اي� د. م�اري�1 ه اي�� ت3 ه داش�* �ف� دو ه�مراه ب� هره�اي� اش�ق3 *�HHر؛ شHHگ ي�� ي� د عHHن� م�وص�ل ت��ل و ي� ×ôي �ي� و ار ت1 ا �ه راه�ي �ام ب� خا و داود ي�� ها دي�� ت� Zان� ي� ìط ان� م�خاف�� حي� د.) م�سي� ودي�1 �ادب� ي� و اش�ي� اخ�ن* �ا،م�ي ي� ي�3 �-103ص�ص ،ت�

ولان�99 �HHه .( م�غ �ور ب� ارك�Ô ر� �1HHري اي�3 ي��ر ار� را ي�@ ي�رون� د ×�HHولان� ب �HHد. م�غ �1HHه ك�زدي �مHHراه ب� ان� ه� روع م�سHHلماي�� *HHه ش �ل ب� ن3 ام ف�3 �HHع

17

ان� حي� سHاي� م�سي� د. ك�لي� �1HHمودي رت3 ن�� �HHم ح�ص ر� را مHHري�� ي� ��HHران� ب �1Hزده وي �Hالاهه ك �اي� د. م�اري�1 �1Hودي �عد ب� �ن� ار� ت� dل در ا ي� ×ôي د ار ماي�� و ن��ه �ي��ري� ب� ه در ك�ه د ه مراغ� Zت ود ش�اخ�� ��زار ب� .(99-103 ص�ص ك�زد. ) ه�مو، ق�

ان� ار� ��HHHHده ع ي� *�HHHHود ك�وش ��HHHHا ب غ ي�3 ي� *HHHHس ا ده�د رواچ� را ن�3 ا ي�3 �خ ي�� dم ك�ه ا صHHHHمي� ه ن�3 Zت ود گ�زف�� ��HHHHام ب ��HHHHاي� ي �HHHHلق ه شه ح�� ار� را گ�اب��ه ه�ا �ظت ف� ح�� د، ح�د� ن� ام�ا ك�ي� ار اي�� �Hظ ك وس� ه ب�3 �واچ ن� خ�� ي�� د ال�د ي� *�Hغ رش ده م�ي� *�Hود ش ��Hه و ب �ان� ب� ار� ��Hه ع ت� �Hوص زده ب�3 �Hود ك ��Hون� ك�ه ب @�Hخ

ال در �HHHHHHHر ح مHHHHHHHامي�H ح�اض� ان� ن�3 ي�ت3 اه�ل م�سHHHHHHHلماي�� �HHHHHHHد ش ي� ZتHHHHHHHدام اي��ن� ه�س 3�HHHHHHHو اق اري� ب�3 ا ار� » ن��سHHHHHHHي� و ك�ه رع�اي�� ار� را ب�3ان� س* ان�� �ي3ر ح� يش* د دوش�ت3 ب�× ا داري�� �و ي� من� ب�3 اسم دس�* وال�ق3 �د.H ) اب� ، « مي� ك�ي� �ي� ت1 ا اش�* .( 94-5 ص�ص ،1348 ال�ق3

هور *HHHHت3 م�ش �HHHHو ك�ه اش ب3 ي�1 ا �HHHH716) ال�خ HHHH-703 / دا م( درHHHH-1304 1316 ه.ق3 3HHHHي �حي� اي1 ش و م�سHHHHي� ي@ �HHHHشي� ودات�1 ��HHام و ب �خ ده م�سHHلمان� شHHراي�� *�HHادر ش �HHم . ت3 �HHاو اش Ôون� اوروك� اب�3 ��HHي3ر ح �HHه دچ �اروچ �HHوم ار� ش 3HHت3 ق ي� ¨yي زا �HHرادر ك ��HHي

ور� 3HHون� دوق اب�3 ��Hحي� ح وده م�سHي� ��Hب ، ي� اك�ن3 �Hي �.) ي� ي� .( ام�ا472ص ،1378 اش�HHت3 لام گ�زات�1 �Hوان� را او اش 3�Hه مي� ب �ي� ب� �وت1 ��HHخه ت� �وخ� و ب�3 ب3 ي�1 ا �Hزد. اول�خ �HHعد ك ��ي� ار� ت� ت1 ا �HHلخ عصHHت� و م�سHHلمان� اي�� ون� م�ي3 @�HHان� خ ار� ��Hه ع �ت3 ب� ح� ه ي�3 سHHت3 ش* هاي� ن�� ن�� ر ت3 گ�ي� ح� �HHود. س ��Hب

ي� �ه�ن ان� م�د� ار� ه ع�� ، ع�لت� ان� حي� ان� م�سي� يش* را م�سلماي�� يش* ار� ب�× دH ب�¦ مي� درن�3 عي� ك�زده ق�3 وق�3 3�HHود. ب �ان� ك�ه ب� ار� ��HHان� در ع م�سHHلماي��ه �ود ب� �ورده وخ� dود ا �ورد در ب� ها ي��رخ�� ن�1 dا ا �ان� ي� لخ� عدي�H اي�� �مر ت� ي� ن�* �و ت� ب3 ي�1 ا �ود. اول�خ �ب م ي�� صمي� ه ن�3 Zت ود گ�زف�� �مام ك�ار ب� ان�3 ان� ي�� ار� ه را ع�� �ب�

ها ت3 د؛ اي�� اي�� �HHHاو رش �ه�ت د� �HHHغ م ي� *HHHس ه را ن�3 �وان� ب� �HHHع�ب �ه�ت د� �HHHمي� م �HHHزده، اع�لام رس �HHHي� ك ن� �yي م�ور ا_ �HHHه را م �هره�اي� ب� *�HHHداد، ش �HHHع �ت�هان� ف� �HHرار� و اض ي� *Hاده ش ي3 �Hزش� ود. در ق� ��Hهره�اي� ب *�HHده ش *�Hك�زش ه د� �ه ب� ر* �1Hهان� وي ف� �HHداد و اض �HHع �ان� ت� حي� دگ�ي� م�سHي� ��Hي د. ر� ��HHمي� ك�زده اي

كي� گر ي�¨ ي�� اط ار� د 3HHق كÔ ت�� ��HHب ار دگ�ي� ي�3 ��HHي ان� ر� حي� ن� در م�سHHي� ال�ها ه�مي� �HH؛ ش ت3 �HHها اش ن�1 dا ا �ن� ي� ه ح�كم اي�� گوب�� ورد ح�@ ��HHرخ�د؟ ي� ��HHك�زده ايمHHالا ا اخ�ت3 ود ي�� ��HHي� را خ ف� د م�چ� ام�عه در و مي� ك�زده اي�� �اه�ر ح� ì�HHد ط ده اي�� *�HHمي� ش ا و ن�� ان� اگ�ز ي�� ��HHماي د؛ ن�� ��HHاره�ا مي� ك�زده اي ي�� مر ار� را ر� ك�

ي�رون� ورده ب�× dد ا ودي�1 �ا ب� ه ي�3 Zت اخ�� ي� د ش�* وي�� س* هاي� ن�� ت3 عال�ت� ان� ق�� ي�1 dي��ر ا ي� ر� ن� م�ت� ده ر� مالا ، ش�* رت3 ع�د ه اي� اخ�ت3 �د. م�هاج� ك�زده اي��و ب3 ي�1 ا �اول�خ ه را ك�ار �ن� ب� ا ه�مي� �م ح� ي3 د؛ خ�� مي� ك�ي� راش�ان� او ن�� ه را ج�� �د دش�ت3 ب� وش�عي� �كري� و مي� ده�د،H اب� ل�س*

رگ ر� ي��ر� ي� ار در ب�� ي� ت3 3زار وي� اح�� ي�مي� ده�د.) ق� اك�ن3 �Hي �ن�478 ص1378 ي� ار .( ه�مي� �HHي� وي� ك عHHن� ان� شHHرك�وت� ت�� �1HHي dا ك�ه ا �ي�ور ت3 وي� دش�ب3 ال�ق� راش�ان� م�خ� د.H ج�� ي� ش* و مي� ك�ت� ان� اط�راف�� حي� اري� م�سي� ه ن��سي� ت3 *�Hه داش �. ب� ن� اش�HHت3 ت� اي�� ي� ري31 3�Hه3 ي �Hخ ي� Zت ب��

ص ك�ار خ� ود: م�ش* ان�مي� ش�* حي� وا. در م�سي� ر� اي��

18

د عي� �HHHHHوش �. ـ716HHHHH) اب� /736ه.ق3 1316HHHHHام م1335ـ �HHHHHم ه را ح�كHHHHHوم�ت3 ( ر� �ت3 ب� �HHHHHاو دش . ت3 زف�� �HHHHHگن� ي� �خ ري�� ��HHHHحي� اي ه را م�سHHHHي� �ار ب� �1HHHHكر دي �اده ي� ي3 �HHHHزش� ود ق� ��HHHHا ب ر ي�3 ن� امHHHHي� dه ا طف3 ن� م�ن� ي� �خ ري�� ��HHHHزدد.اي �HHHHر� گ ي� ��HHHHه ب د ع�لت� عي� �HHHHوش �ام اب� �HHHHي زد. ف�3 �HHHHكلطان� �HHي� ش ن3 �HHي3ر خ �HHه او دچ �ام ب� ��HHاه ي *�HHلغ� ش ن3 ون� ف�3 اب�3 ��HHه را ح �ه ه�مسHHري� ب� Zت ود. گ�زف�� ��HHب ( Boyle,1998, P 413)ا ( ام�ا �ي�

عمHHHHق3 ي3ر ت�3 *HHHHيش ه ب�× �ر ب� ìظ ار اي��ن� ك�ه مي� رش�د ن�� �HHHHد ك عي� �HHHHوش �ي3ر اب� *HHHHيش ه ب�× ت� ت× *�HHHHش Ôك ��HHHHگي�ري� ب اي�� �HHHHوده گ�زوگ ��HHHHاو ب . ت3 �HHHHن� ار� اش ي� �خ ري�� ��HHHHايÔاك� �Hمي ت� وده ي�× ��Hت3 ب�Hي3ر ام�ا ؛ اشHه �ر� او ار� ن� ي� ��Hردار بHري� شHگ ي�� ه د ت3 *�Hداش عي� ن�@ش اش�Hت3 ي�� �Hزده ش �Hود ك ��Hا ب �كÔ ي� ��Hدواچ� ب او ار�

ه را �ود ب� ��HHHHخ Ôك ��HHHHب د ر� د.در ي�� �HHHHغ ك�ي �ي� واق�3 ت1 لطا �HHHHاه�ا ك�ه شHHHHس ران� را ك�لي� �1HHHHزده وي �HHHHود ك ��HHHHه و ب �ر ب� ìظ د ن�� ي� �HHHHور در مي� رش �HHHHام �Hي �ه�ن د� �HHHHماسي� ده ش�ي� ان� راه ادامه ده�ي� ي� ت� ي� يس* ون��ش* ب�¦ ه اش�ت3 خ�� �اره ب� �كي ول ه�مسري� ي�� حي� ـ م�غ� د. م�سي� ي� �yي ي��رمي� گ�ز�

Ôك ��HHHHHHHHHال ب �HHHHHHHHHش Hعد �لHHHHHHHHHوس ار� ت� �د ح� عي� �HHHHHHHHHوش �ال در اب� �HHHHHHHHHالاهه م1317/ ه.ق7173 ش �اي� م�عHHHHHHHHHروف� م�اري�1. در ت3 *�HHش ن� درگ�د� dام اHHگ ه ه�ن� �ان� ب� �HHزم� د ق� عي� �HHوش �ان� اب� ي��ر م�سHHلماي�� ام�ش* ك�ه را او د ��HHا ي وخ�ن� �yب ود، م�ار ��HHد ب ي� ت3 سد و گ�زق�� �او خ�

ه را �ي��ر ب� ل د ي� ي1_ ا خ� ل در م�ي� ي� ×ôي ال ار ق3 ي3 د. ) اي�� ي�دادي�1 (125 ص1896 ،م�ن3/718ش�Hال در ف� م1318ه.ق3 ق3 �HHه اش ت� ي�1 لطا �HHد ار� ش عي� �HHوش �ي� اب� ن3 �HHواش زده درخ�� �HHكل ك *HHود. م�ش ��Hا در ب �خ ي� اي�1

ود ��HHHان� ك�ه ب راف� م�سHHHلماي�� �HHHان� اط سHHHي3 حي� ارم�ي� روع م�سHHHي� *HHHه ش �ار ب� ر� dب��ت3 و ا ان� اد� حي� ن� م�سHHHي� dواجي� ا ��HHHزده ب �HHHد. ك �1HHHودي �ب�ف� ه وي� ار� اش�ق3 واش�ت3 ود خ�� �ه ك�ه ب� �ن� ب� اره�ا اي�� ر� dان� ا اي�� د. ام�ا ي�@ �Hد ده عي� �Hوش �خØ اب� ه ه�ي¨ هي� گ�وب�� �وچ� 3�Hه ب �ن� ب� ح� �Hرده وي� سHك ود. ي�� ��Hب

(Boyle,1998, vol 5, p 413.vol 5, p 413)دود در �HHال ح �HH723ش/ د م1323ه.ق3 عي� �HHوش �سHHاه�اي� اب� اري� ك�لي� ل را ن��سHHي� عظي� زد ت�3 �HHان� و ك حي� در م�سHHي�

ي� اي��ران� ن3 لت� دك�Ô اق�3 ت3 و اي�� ي� اه�مي� �ده ت� د ش�* ودي�1 �ا ك�ه اش�Hت3 . درش�Hت3 ب� �ارك�Ô ي� �1Hري اي�3 ت3 ي�@ وس ه�مHان� ك�ه وف�3 اب�_ 3�Hموي ت� ي�3د اش�* �ه ي� �ي� ب� �ت1 و ا خ�� هي3ر ي�� �م ن� ي� ي�� گو �ا ي� �ساه�ل ي� ار ن�3 ن3 د، رف�� رگ�ي� ك�ار اي��ن� ام�ا مي� ش�* ود ي��ر� �ب ي��را ي�� ا ر� �اري� ه�مان� او ي� ن3 ده رف�� *�HHود ش ��HHب

ه3 ك�ه ان��ست3 مه ش�* رگ رهي�ران� ه� ي�H ي��ر� �ه�ن ود. م�د� �(.Waterfield 1973,p 52 ب�خ� اي�1 ي3 : ي�� وه�ش* ي�@ر*

ولان� �HHم�غ Hعد �ه ورود ار� ت� �ران� ب� ��HHن� اي ي�� ي3ر *HHيش ت3 ب�× ه را اه�مي� �ت3 ب� ي� ت× *HHي Zدرت3 ي� 3�HHون��ش* ق ��HHها داده خ ن�1 dد. ا �1HHودي �راهي� ه�ر در ب�راي� ��Hداري� ي ��Hاي ون��ش* ي�@ ��Hن� اي��ن� در خ م�ي� اده شHرر� ق� ي3 �Hد. در اش �1Hن� ك�زدي ان� اي�� �Hي� م�ي� ت1 ا �Hم ور ك�ه ر� �Hحي� ح�ض ت3 و م�سHي� حي� م�سHي�

19

اي� *HHان� گ�زه گ�س �1HHي dود ا ��HHا ب �راي� را راه ش�HHهل گ�ي�ري� ي� ��HHون��ش* ي ��HHار� خ ��HHزده ي �HHه ك ت3 *�HHش د.گ�د� �1HHودي �ا ار� ب� اق�3 �ي� dان� ، ا حي� ا م�سHHي� �سHHام�خ ي� ن�3ي� ن� �yي و د اب�3 خ� ه و گ�ي� ود ب�� �Hي� ش ن3 �Hا و ح�كوم �ت3 ي� ال�ق� �Hون� م�خ �Hا ارع �لام ي� �Hه اش اداب�� ر� dدگ�ي� ،ا ��Hي د، ر� �1Hان� ك�زدي ��Hاي لخ� گر اي�� ي�� ا د �ه ي� �وچ ه ب�3 �ب�

ظ ران�� *HHH3ي� ش ت� د �HHHي ا ع�ق3 �ان� ي� حي� اط م�سHHHي� �HHHي د. اري31 �1HHHورد ك�زدي ا ي��رخ�� �هHHHان� ي� �حي� چ� ر� م�سHHHي� ي� ��HHHها ب ت� Zي� در ي� رج� ��HHHها ي م�ان�� ي�H ر� *HHHس ق3 اه ت�� 31HHHدر ك�ويا اي��ران� ق� ود. ك�زده ات�� �ب�

خ� اي�1 ي3 :H ي�� ي� �ه�ن م�د�ن� مر اول�ي� راي� ن�* ��HHان� ي حي� ران� م�سHHي� ��HHا اي خ� ه�ماي�� اي�1 3HHي ي� ي�� �ه�ن د� �HHوده م ��HHران� ب ��HHاي . ت3 �HHي� ار� اش� ت1 ا �HHا مردم �اي� ي� �HHه ه �زف3 لHHف� ق� ن3 م�ح�

ل كي� س* ده ن�3 ن� ش�* ود. ه�مي� �له ب� ت� م�سي_ �وخ� �Hده م *�Hود ش ��Hن� ك�ه ب ل م�لت3 اي�� �ي ولان� ورود ار� ف�3 �Hه م�غ �ن� اي��ن� ب� م�ي� ي3ر ك�ه شHHرر� *HHيش ب�×ن� مHHHHردم dلمان� اHHHHد م�س ودي�1 �ار ب� @�HHHHاي� دحHHHHه ن�� ر ي�H درگ�ي� �ه�ن د� �HHHHد، م وي�� *HHHHس�ان� ن�@ش ن� حي� ا م�سHHHHي� �زار ي� � �HHHHلظه3 ار� ق �HHHHان� ش �1HHHHي dه ا �دل ب�

ولان� اه م�غ� ي� ان� ي�@ ي�1 dد. ا ه3 ش�ال�هاي� در ي��ردي�1 ور اول�ت� ولان� ح�ض� عد اي��ران� در م�غ� �ن� ار� ت� ي�� د ن� 3زن� خ�@ ادي� ق� ر� dي� ا �ه�ن را م�د�د. ام�ا اخ�ساس عدH ك�زدي�1 �م�دن� ار� ت� dان� ا اي�� لخ� ه م�سلمان� اي�� �م ح�كHوم�ت3 غ�رصHه3 ب� دي�1 �1Hگر ك�ه دي ي�� ي� د ات�1 ��Hراي� ح ��Hان� ي حي� م�سHي�

ده ��HHHHماي ود. اگ�ز ن�� ��HHHHل ب �ي ن� ار� ف�3 dد ا ي� ZتHHHHس وان�� ود مي� ب�3 ��HHHHن� وخ ي�� ود د ��HHHHي� در را خ ت�1 ا @1HHHHري�ادي� مراسم ي� �HHHHد، ع�ي �HHHHي ت� ي� ت× ن� در ب�× ان� اي�� �HHHHم ر��ي� ت1 راي� م�كHHا ��HHردن� ي�اه ي� �HHي ان� در و ي�@ �HHدن� ام ��HHان� م�اي حي� د. م�سHHي� ي� ZتHHس �ا مي� خ� ار ي�3 �HHگ ه رور� وب�� ق� �HHه ض �اه�گاه�ا ب� ي� ه ي�@ Zت د رف�� ودي�1 �ا ب� ا ي�3 �خ ي�� dا

ار� م�ا ك�ه �ن� در ه�م ي� dگ�ار ا ان� ار� رور� حي� ومي� م�سي� �ه3 اي��ران� ب� اب�� س* ادي� ن�� ي�1 م. ر� ي� ت� ي� مي� ي�× ن��گر ار� ي�� خ� د اي�1 3HHي ن� ي�� dطغ ا دن� ف�3 *�HHي� ش �ن ¨HHي ف3ر اط ت�3 �HHي ام�عHHه3 اري31 �حي� ح� ران� م�سHHHي� ��HHHا اي �اي� ي� �HHي ي�1 ت3 د حي� ود. در م�سHHHي� ��HHه ب �خ ي� Zت ب��

ان� حي� ر اي��ران� م�سي� وي� ي�3 ده مي�ر� ان� در ، ش�* ان� م�ي� حي� وره�اي� م�سي� گر ك�س* ي�� ه د Zت اخ�� ي� اش�* ر ي�� د. مي� ي�3 دي�� م�اي��ي� ار� ت�� گر ش�و ي�� ه�اي� اش�لام د وس* رور� ه خ�� ت3 ش�* اره را گ�د� �ه دوي� �yب ج�ر ان� ي�3 م�سلماي�� گر ك�زد. ي�� ار� اي�*ري� د

داي� �HHHوس ص اق3 ��HHHاه�ا يHHHس د ك�لي� دي�� ي� ت� *�HHHمي� ش �ي� و ن�� گHHHرات1 اب��ت� ار� ي�� ��HHHحي� ح دن� م�سHHHي� *�HHHلمان� شHHHري� م�سHHHگ ي�� ز� د �HHHد. مراك ي� Zت *�HHHداش ي��ن� ي� *HHHHس حي� ن�� ران� م�سي� ��HHHHاه�ش* اي �HHHHه ك Zت اف�� ود، ي�� ��HHHHه ب �ه اي� ب� وب�� �HHHHه ع�صر در ك�ه گ وب�� ق� �HHHHها ض ت� Zام ي� ��HHHHان� ي �HHHHخ اي�� �ري1 د� dهان� و ا ف� �HHHHرا اض

م. وي�� ب� مي� ش�*خ� اي�1 ي3 : ي�� ت3ماع�ي� �اخ�

20

ا �ور ي��ررسHHي� ي� �HHان� ح�ض هاي� در م�سHHلماي�� مت3 �HHف� سHHل ن3 ل ار� م�ح� ي� ت× ارت3 ق�3 اوت3 و ور� �HHض ه راه ه�م ؛ ف�3 ت3 *�HHش در را گ�د�سHHHالاري� م�خHHHدوده3 وان�� ب�� د داده ادامه د ودي�1 �ه ه�م و ب� �لظه3 ب� �HHHون��ش* ش ��HHHر خ�ان� ي� حي� د م�سHHHي� ك�ي� ا_ زده ي�3 �HHHه ك �د. ب� �1HHHودي �ت� اي��ن� ب� ي� ري31 3�HHHي

د ي� ي�1 ه م�ا ت3 *�HHHHHش ان� گ�د� حي� ل ار� م�سHHHHHي� اع�� *HHHHHي� م�س ن3 �HHHHHور و دول �HHHHHوام�غ در ح�ض �ده دور ع�مHHHHHومي� خ� ��HHHHHور م�اي �HHHHHد. ح�ض �1HHHHHودي �، ب� ان� �HHHHHي ت¨ �ظ�يان� س* ي� ت� ك�س* �3زاب��ت3 و...م�وخ� ان� ق� ي�1 dه ا �گاه ب� ي� دش�ن3 ن3 �Hده ح�كوم *�Hود، ش ��Hود� ام�ا ب �Hق ان� ت�� �1Hي dگاه در را ا ن3 �Hت3 دش اك�مي� �Hي3ر ح *Hيش ب�×

يش* ار� كHHHرده ب�¦ ود. در ي�� ��HHHت3 ب ق3 ي� هاي� ح�ق3 شHHHمت3 اري� م�هم ف�3 د� �HHHون� گ اب�� راي� و ق�3 ��HHHون� اج اب�� 3�HHHه ق مه در چ@ ت3 در ادوار ه� �HHHدشان� غ م�سلماي�� �ال�ظي �ود. ي� �ان� ب� ي� م�سلماي�� ت�1 هHا ون�� اب�� رر را ق�3 3Hزده م�ف �Hد، ك �1Hودي �ه ك�ه ب� �غ ب� ق� ان� ت�� *�Hودش وده، خ�� ��Hاه�ل ب �ات 3Hار� را ك�ي

ود� ق� گاه در ت�� ي� دش�ن3 گاه ح�كوم�ن3 ه دورن�1 ت3 *�HHن� داش د. ه�مي� �1HHودي �ود� ب� �HHق ان� ت�� ور روي� ي��ر م�سHلماي�� �HHام�عه ام �ت� ح� �وخ� �Hده م *�HHود ش ��Hا ب ي�3ن� ي� ر� م�سلمان� م�ورح�� ي� ق3 ب�� اب�� د ك�ت3مان� را ح�ق3 ي� ه و ك�ت� �ن� ب� ت� اي�� ي� ري31 لل ي�3 مي� ح�� ت� ìي� در ع�ظHHون�1س خ� ب�� اري�1 وارد دوران� اي��ن� ي�3د. ك�زدي�1

�ات اسي� ك�ي3 ي� ش�*1، ان� ري�1 dمر، - ا هره ق�3 خ چ�@ ات3 در م�سي� ي� ×ôي ، اد ارسي� ، ق�� هران� ، ن�3 ن� .1369 م�عي�ن�2 �ي�ر، - اي� خ� اب1* اري�1 اس ال�كام�ل، ي�3 �، ع�ي لي� لي� ، ح�� هران� ارات3 ن�3 س* Zي ، اب�� ا. ع�لمي� ي� ي�3 �ت�طوط�ه، اي��ن�- 3 �امه ن� ، م�وح�د، لي�عم�حمدH ،ش�ف�ري�� هران� ، و ع�لمي� ن�3 گي� �زه�ي� .1361 ق�4، وط�ي� ن� ال�ق� �ل - ا ي� ض� وال�ف� �اق3 ، اب� د ال�زر� �HHام�عه ع�ي �ارت� و ال�چوادت* ال�خ �Hخ Zعه ال�ي اق�� عه، ال�ي� �ه ال�سHات� ي� ال�ماب�_ داد، ف� �HHع �ت�

H.ا ي� ي�3 �ه،ت� ت� ×ôي ه ال�عر �ت ال�مكت3ن� ال�عي�ري�5 �صر ، - اي� ن3 خ� م�ح� اري�1 د ال�محمد ل،ال�دو ي�3 �، ع�ي ي� ن3 ي�1 dا ، هران� ، و ع�لمي� ن�3 گي� �زه�ي� . 1377 ق�6، اد __________-- ي� و اش�ي� اخ�ن* �اره م�ي �خ� دري1 اري�1 3�Hاي� يHHس ، ك�لي� رق3 *Hش ، هHران� ون� ن�3 اب�� �Hاي� ك �Hوخ�ن رش�Hول، ب��

ا. ي� ي�3 �ت�7، نل __________- �ح ف� اي�� ري�1 *HHHHHا ش د ع�هد ي�� دي�1 �نل ، ح� �ح ي� اي�� ن3 �HHHHHران� ، مHHHHه من� ، ن�3 �ح ات� اي�� 3HHHHدس ك�ي 3HHHHم�ق

ي� ، اي��ران� �ا ت� . ي�3ول�ز،8 ب@ ول�د، - اش�* خ� ي��رب�3 اري�1 ول ي�3 ، در م�غ� ، م�حمود اي��ران� �ات ن3 ف�� dر ا ، مي� هران� ، و ع�لمي� ن�3 گي� �زه�ي� .1376 ق�

21

ول�د9 ارب�3 �،،- ي� Øخ مي�روي�� امه ولادن�� ان� ي�� م ،ي�3رك�سي3 ، ك�زي�1 اورر� ، ك�س* هران� ارات3 ن�3 س* Zي گôاه، اب�� d1366 ا. اسي� ، -ـ ــــــــ10 ي� اورش�* ه در ح�� ا، و روش�ت� ه اروي�@ ، دادور، شر ج�مر� هران� ن� ن�3 �ا، اي� ي� . 1351 ش�ت�11dا، سكي� ي3 ي� ت� لي� �راش�ان� - ي� هر، و ج�� د، ي�@روي�1ر� م�اوراءال�ت� اوي�� �، ورح� هران� ر ن�3 س* ار، ن�� ي3 .1364 گ�ق�12، ي� اك�ن3 �HHHHي �ه - ي� ات� روص� �HHHHي� اولي� الال�ي خ� ف� واري�1 3�HHHHر ب�اي� �HHHHو الاك ، �سHHHHات غف�ر الان�� �عار، ح� *�HHHHش ، هHHHHران� من� ن�3 �ح ار اي�� *1HHHHي dو ا

ر اج�� ، م�ق� گي� �زه�ي� .1378 ق�اس،- 13 ي� ت¨ ان� ب�× �خ� ح� اري�1 ام�غ ي�3 �، ح� ان� ، اض�ع�ر ع�لي� ادي�1 ، ح�كمت3 هران� ، ع�لمي� ن�3 گي� �زه�ي� .1367 ق�خ� ، -ـ ــــــــــــ14 اري�1 ده، ي�3 ي�1 ن� گ�ز� دال�حسي� �، ع�ي ي� وات�1 ، ب�� هران� ر، ن�3 ي� رك�ي× .1362 امي�15، -__________ ، سارون� ان�3 ، دي�1 هران� ور ن�3 ، ب�� هان� �ا. چ� ي� ي�3 �ت�ات�1ي�16 ، - ده�ق3 ي� ن3 ق� خطاط ع�لل ت�3 ت3 اي�� حي� رق3 م�سي� ، درم�س* ن� م�ي� ، ر� هران� ور ن�3 ، ب�� هان� �ا. چ� ي� ي�3 �ت�17، دي� ن� ع�لي�H - راوي�� �ي� ، م�حمد مان� ه ال�سرور راچه ال�ضدور ش�لت� ب�� dال، م�حمد ،وا �ي ، اف�3 هران� ، ن�3 .1363 ع�لمي�ن�-18 ري�1 ن� ،ك�وت� ر� دال�حسي� �خ� ، ع�ي اري�1 ، ،اي��ران� مردم ي�3 هران� ر، ن�3 ي� رك�ي× .1367 امي�كاره19 ان�� �ي ، - ش�* مغ اي� �سات� م�ح ، ،الان�� هران� ر، ن�3 ي� رك�ي× .1376 امي�20، ي� ن� ي�� و �ا، - خ� گس* هاي�� �، چ� هران� ر ن�3 س* ات� ن�� ام�داد، و ك�ي3 �.1367 ي�خ� ، اض�ع�ر ع�لي� ،ح�كمت3- 21 اري�1 ان� ي�3 ، ، ادي�1 هران� ا، اي��ن� ن�3 ي� ا. ش�ت� ي� ي�3 �ت�د22 واي�� ر، - خ�� ت� ال�شي� ي� ر،ح�ت× هران� مي� ام، ، ن�3 ي� . 1362 خ��ش . دوراك�ه23 لي3 ي�ران� ،وي�� ف� �HHHHHHات@ ش @�HHHHHHه ي �ار ب� �1HHHHHHي ان� در ��HHHHHHاي ول ح�� �HHHHHHم ،م�غ ت� ه�اس* �ا، رخ� �HHHHHHي ، ي�� هHHHHHHران� ، ن�3 مي� وارر� ��HHHHHHخ

.27-28،ص�ص135324، ت�1ي� ا اش�* اسم، - ال�ق3 وال�ق3 �خ� اب� اري�1 و، ي�3 ب3 ي�1 ا �ن� اول�خ ، م�هي� لي� �، ه�مي هران� گاه ن�3 ن� �مه ي� �ر ي�3رج� س* ، ون�� �ات .1348 ك�ي325، لي� ش اوع�� ق� م، - ق�3 خ� اي��راه�ي� اري�1 ، دول�ت3 ي�3 ان� اه�ي� م�س* وارر� ، داود خ�� ان� ي� ي�1 ها ، اض�ف� هران� ر ن�3 س* ا گ�شي3ره، ن�� ي� ي�3 �ت�ل26 ض� ، ال�له، -.ف�� ن� ي�� دال�د ي� ام�غ رش�* �خ� ح� واري�1 ، م�حمدH ،ال�ب3 ن� ، روش�* هران� ، ن�3 رر� �1373 الي27، -__________ �ات دس ك�ي3 ، ،م�ق3 هران� من� ن�3 �ح ش* اي�� ح� ات� ي�@ دس، ك�ي3 .1981 م�ق3

22

ن�- 28 ي� ور، ،ش�ن� ك�زن��سي3 رب�3 dم�ان� در اي��ران� ا ان� ر� ي� ي�1 د ،ش�اش�ا ي� ، رش�* اس�مي� ، ي�� هران� ر ن�3 ر، امي� ي� .1375 ك�ي×ي�-29 ار� ز� �HHر ، . ك لال مHHي� �ن� ح� ي�� د �HHده ، ال صHHHي� ه ف�3 ت� ي1_ ا �HHن� ي�3رش ور� �HHHش( ،) سHHHي� هHHران� ع�ي� گاه ، ن�3 *HHش ي� ع�لامه دان�� ت�1 ا �HHاظ�ي �، ظ�ي

6 ص ،137630 -، ي3ن� �داوم ،ن�اd ل�مي چول و ي�3 خ� در ي�3 اري�1 ه ي�3 اب�� وت� ،اي��ران� م�ي� غق3 د، ت�� ي�� ر* dا ، هران� ر ن�3 س* ، ن�� �ي� .1372 ت�31، ي� ، - م�ن3 ن� �، ع�مروي1 رق3 طارك�ه ال�كرسي� ال�مس* �داد، ن� ع� �، ت� ي� ن� ه ال�مت* �ت .1896م�كت3ي�32 وف� ، - م�سب3 ي� ن� ي�� و 3ز� واد م�حمدH ج�مد ال�له، ق� �كور خ� خ� ، م�س* اري�1 ن� ي�3 م�ي� ، ،اي��ران� ر� ي� راف3 .1375 اش*خ ، -ـ ـــــــ33 ت3 و م�سي� حي� د م�سي� ر� ا ي�� ي� ، ،ن�اي��راي�1 هران� ، ن�3 �ي� ش�هرات �ا ت� . ي�3ان�- 34 ا ،م�لكمي� ي� ساه�اي� ،ل�ت� ه ك�لي� ، ،اي��ران� ارام�ت� هران� هاي� ن�3 وه�ش* ، ي�@ر* گي� �زه�ي� .1380ق�د،35 واي�� رخ�� ه - مي� ا روص� د ،ال�ضق� ي� مس* �ان� ج� �ز، ك�ي� ، ق� هران� ر، ن�3 .1380 اش�اط�ي�لHHHر،- 36 خ� ،و.و م�ي� اري�1 3�HHHاي� يHHHس م در ك�لي� دي�1 3�HHHي@راط�وري� روم قHHHران� ام ��HHHن� ع�لي� ،واي ي� سHHHي3 ح� اس و ي�� �HHHن� ع�ي ري�1 dور، ا @�HHHب

، هران� ات3 ن�3 دي� ، خ�ي� �1981اي�37، سHHHHوي� ن� - ن�� ي�� هات� ال�د *�HHHHش Hم�حمد ، دري� �1HHHHي ن� شHHHHي�رت3 ر� ي�� د �HHHHلال ال �، ح� �ي� ت1 ر �كHHHHي ي� م�ي� �ن 3HHHHت �، م�خ وي� �HHHHب ، م�ت� هHHHHران� ر ن�3 س* ن��

، �ات .1344 ك�ي3ره، - وص�اف�38 خ� ال�خص� اري�1 ، ي�3 د ال�محمدH وص�اف� �، ع�ي ي� ن3 ي�1 dا ، هران� اد ن�3 ي� ت� �گ ب� �زه�ي� ، ق� .1348 اي��ران�39، و م�اش�ت3 ل، - ه�ب� خ� ش�ام�وب�_ اري�1 ت3 ي�3 حي� ا) ار� در م�سي� ش�ي� dار� ا ع�� dا ا 3زن� ي�3 ده�م(، ق� ر� اي�� ، ي�@ هران� ون� ن�3 اي� ك�اب�� �HHوخ�ن ب��

.1998رش�ول،: م�طال�عات3 سي� گلي� ان��

40- Aprem, Mar , The Nestorian Fathers , India ,Keral, 1976

41-Boyle,J.History Of Iran,London, Cambridge,university Press

42- Jackson,Peter, The Mission of Friar William ofRubruck, London, The Hakluyt Society 1990.

43- Neill, Stephen, a History of Christian Missions,Britain, Penguin Books, 1975

23

44- Malcolm, John, the History of Persia, Tehran,1976.

45-Waterfield, Robin, Christian in Persia, London,RoskinHouse, 1973

Christians in Iranian Mongol PeriodMaryam Haji Mohammad Esmaeel Shirazi (M.A)

Az-Zahra UniversitySchool of Languages, Literature and History

Abstract

there is an attempt to indicate the status of Iranianchristians in the period of Mongols and their demography. Moreover it should be noted if muslims and mongol monarchs have been for or against christians.

In this research, we shall see that the mongol monarchs have sometimes been religiously tolerant, because of political or governmental causes. In this regard, Iranians confrontation in comparison with past periods has not altered; Christians and christianity in the aforesaid era, like the period ofmuslim monarchs, have been faced by some obstacles and yet the reign of government has been in the handsof muslims.

Finally, we'll draw attention to the role of Christian missions to Iran; It is obvious that in theeye of these missions and their superiors Iranian christians have not been of great importance. Furthermore, these missions have not performed any remarkable thing but constructing few churches.

24

Keywords: Christian , Mongols , iran , church ,chiristian missions.

هران� رگ�زاه ، ن�3 د ي��ر� هي� 3ي� ش�* لوار ، م�خلات1 ر ي�× ود� �ي� اب� �ت1 و ب� �ه ، خ� اد ك�وچ@ اك�ز� لاك�Ô ، ي�@ گ ،5 ي�@ ب�� م ر� ش* . س�* ي� رف3 ش*ن� و33815869 لق� مراه ي�3 [email protected] 0935-9777045: ه�

25