İsmayıllı şəhəri İ. Həsənov adına 1 saylı

tam orta məktəbin müəllimi Məhərrəmova Mehriban

VIII sinif

Məqsəd:

1.Əsərin mövzusu, ideyasını müəyyənləşdirir, müstəqil münasibət bildirir.

2.Əsərin məzmununa fərqli münasibət bildirir, mövqeyini şərh edir.

3.Söylənilən fikirlərə müstəqil münasibət bildirir.

4.Obrazların xarakterindəki başlıca xüsusiyyətləri əsərdən seçdiyi nümunələrlə

aydınlaşdırır.

5. Problemə fərqli mövqedən yanaşılır.

Dərsin tipi:

İnduktiv, bədii əsərin öyrənilməsi

İş forması:

Fərdi iş, bütün siniflə birgə iş

Metod və priyomlar:

Debat, rollu oyun, müzakirə, sual-cavab

Təchizat:

Dərklik, kompyuter, Pover point proqramında hazırlanmış slaydlar, “Hacı

Qara” filmindən parça

Fənlərarası inteqrasiya:

Azərbaycan tarixi,Azərbaycan dili, İnsan və cəmiyyət, Azərbaycan

Respublikasının Konstitusiyası fənni

Nə vaxtsa sizi aldadıb hər hansı bir

işi görməyə məcbur edən olubmu?

Bəs siz özünüz kimisə

aldatmısınızmı?

Keçirdiyiniz hissləri yadınıza salın!

Gəlin 160- il əvvələ qayıdaq

Bu zaman hansı hadisələrin baş verdiyini

ən yaxşı haradan öyrənə bilərik?

Mövzu xəsislikdir

İdeyası -- xəsisliyin, acgözlüyün

tənqididir.

Bu əsərlə də milli teatrın əsası

qoyuldu.1873-cü ildə

Söhbət hansı əsərdən gedir?

1852-ci- ildə yazılıb. Komediya

janrındadır.

Hekayəti-mərdi xəsis və ya

Hacı Qara

Müəllifi M.F. Axundzadədir

5.Hekayəti-mərdi xəsis və ya Hacı Qara (1852)

Hacı Qara

XƏSİS

QORXAQ

TAMAHKAR

ACGÖZ

KOMİK

Heydər bəy

DRAMATİK

Qayğıkeş ana Tükəz

1. Mövzu xəsislikdir.

2. İdeyası -- xəsisliyin, acgözlüyün tənqididir.

3. Bu əsərlə də milli teatrın əsası qoyuldu.

Əsərdən nəyi öyrənə bilərik?

İndi gəlin görək yazıçı

burada ancaq xəsisliyimi

tənqid edir? Yoxsa daha

böyük ideyaları verməyə

çalışır?

Bilirik

Əməksevər, çalışqan insanlar heç vaxt heç kimə möhtac olmurlar.

Çəkdikləri zəhmətin bəhrəsi insana sevinc bəxş edir.

Elə insanlar da var ki, zəhmət çəkmədən firavan yaşamaq istəyirlər.

Heydər bəy toyunu edib gəlinini

gətirmək üçün ona pul lazımdır.

Pulu hansı yollarla əldə etmək olar?

Savadlı olmaq,elmlə

məşğul olmaq,dövlət

idarələrində

çalışmaq

Ağılın gücü

Qolun gücü,fiziki gücƏyri yollarla

Qaçaqmalçılıq,

oğurluq,

quldurluq,

yolkəsmə.

Əkin-biçinlə məşğul

olmaq, bağ

becərmək,alış-verişlə

məşğul olmaq.

Görək Heydər bəy hansı yolu seçir?

Bu yolun sonu hara aparır?

Qazamata

Cinayət: Murovun adamları Kərəməlini

qaçaqmalı ilə tuturlar

Yüzbaşı və onun yasavulları Heydər

bəydən şikayət edirlər ki, onların üstünə

tüfəng və qılınc çəkiblər

Faktla bağlı cinayət işi açılir. Keçirilmiş

istintaq əməliyyatı nəticəsində məlum

olur...

1.Hacı Qara icazəsiz , heç bir sənədi

olmadan sərhədi keçərək qaçaqmalı

gətirmiş və bununla da qanunu pozmuşdur.

2.Əgər vaxtında yetişməsə idilər, erməniləri

öldürəcəkdi.

3.Bu işdə tək olmayıb, bir qrup şəklində

olublar.

Heydər bəy: Ohan həqiqətdə yalan danışır. Ondan

ötrü ki, biz hamı altı adam idik, qaçaq mal gətirdik. Dörd

yükümüz var idi, ermənilərə rast gəlib qorxudub qovduq,

çıxıb gəldik. Ermənilərin soyulmağından bizim xəbərimiz

yoxdur.

Naçalnik: Heydər bəy, pasportsuz sərhəddən o

taya keçib, qaçaq mal gətirib qaravulların üstünə tüfəng

çəkibsiniz, qanuna görə sizi dustaq edib Qalaya

aparmalıyam.

Sona xanım dilindən kağız verib Heydər bəyi zamına

götürür. Heydər bəy də söz verir ki, Dağıstanda padşahın

qoşunlarına qarşı vuruşsun.

Bu 19-cu əsrin ortalarında Azərbaycanda

mövcud olan məhkəmə idi.

Heydər bəy: Naçalnik, ermənilərin tamam danışdıqları böhtandır.

Naçalnik: Tatar tayfası tamam yalançı olur. Sən də o cümlədən, sözünüzə

etibar eyləmək müşküldür.

MƏHKƏMƏ

Heydər bəy, bəs niyə utanmadın dedin ki, Ohan yalan danışır?

Kərəməlini mal ilə tuturlar.

Dindirmə

İttihamçı: Sən kim ilə və nə zaman qaçaq mala

getmişdin?

Müttəhim Kərəməli: Heç vaxt

İttihamçı: Səni yükün üstündə tutublar necə

dana bilərsən?

Kərəməli: Mənim o yükdən xəbərim yoxdur.

İttihamçı: Sən at üstündə deyildin?

Kərəməli: Bəli

İttihamçı: Yükü atın üstünə kim qoyub?

Kərəməli: Mənim xəbərim yoxdur.

İttihamçı: Doğrusun de

Cinayət

XXI Əsrin əvvəlində MƏHKƏMƏ

Heydər bəy vəziyyəti belə görüb deyir:

-- Qulluğunuzda çox-çox müqəssirəm, amma

təqsirimi boynuma götürürəm. Hacı Qaranı mən

iki yoldaşım ilə qaçaq malı gətirməyə

aparmışdım. Tutulan onun nökəridir. Erməniləri

də malının qorxusundan yolda əyləmişdi.

İttihamçı:

-- Mətləb məlum oldu. Yoldaşların kim idi?

Heydər bəy:

-- Əsgər bəy,Səfər bəy

Onları çağırın

Məhkəmə

Müttəhim Hacı Qaranın məhkəməsi

Hakim: Müttəhim Hacı Qara, səni qaçaqmalçılığa vadar edən səbəb

nə idi?

Hacı Qara: Yüz manat ziyan eləmişdim. Alış-verişim yaxşı getmirdi.

Heç kəs malın üzünə baxmırdı. Beş yüz manat nəqd pul vermişdim,

mayam da əlimə gəlməmişdi. Deyirlər qızılbaş rus malı al sat, o da

satılmır.

Hakim: Yoldaşların kim idi?

Hacı Qara: Heydər bəy, Səfər bəy, Əsgər bəy

Hakim: Başqa kimlər var idi?

Hacı Qara: Oğlum Bədəl, nökərim Kərəməli

Hakim: Onlarla getməyə niyə razılıq verdin?

Hacı Qara: Əvvəl razı deyildim,sonra razılıq verdim.

Hakim: Niyə razı oldun?

Hacı Qara: Çünki yüz qızıla 5 qızıl fayda götürəcəkdim.

Hakim: Erməniləri niyə əyləmişdin?

Hacı Qara: Başına dönüm, onlar məni əyləmişdilər.

Şahidlər: Qurbanın olaq yalan deyir, o, bizi soymaq istəyirdi.

Hacı Qaranın vəkili:

Hacı Qaranı bu işə Heydər bəy məcbur edir.

Özünün borcu olsa da, belə fikri yox idi, Əsgər bəy

onun zəif nöqtələrindən istifadə edərək, bu işə razı

salır. Ermənilərə gəldikdə isə Hacı Qara onlara heç

nə etməyib, ancaq qorxuzub.Hacı Qara bir ailə

başçısı kimi də o qədər də pis adam deyil, əgər pis

olsaydı, arvadı Tükəz onun üçün narahat

olmazdı.Onun bağışlanmağını xahiş etməzdi.Heydər

bəy bu işdə Hacı Qaranın heç bir günahının

olmadığını, bütün günahların özündə olduğunu

deyir. Bundan başqa Hacı Qara işlədiyi 15 il

müddətində padşah gömrüyünə hər il 50 tümən

xeyir verib vergini vaxtında ödəyib. Bütün bünları

nəzərə alaraq Hacı Qaranın cəzasının yüngül

olmasını xahiş edirəm.

Hakim: Heydər bəy, sən nəsihətə qulaq asmayıb yenə

yaman yola düşdün

Heydər bəy: Naçalnik, sən mənə buyurmuşdun ki, öğurluğa

quldurluğa getmə.Əğər mən sənin sözündən çıxmışam,

mənim yerim Sibirdir.

Hakim: Bəli çıxıbsan! On gün bundan irəli Arazdan bir

az yuxarı Əylis ermənilərini soyub, ipəklərini alıbsınız. İş

aşkar olubdur. Yaxşısı odur ki, cəzan yüngül olmaq üçün

boynuna götür, yoldaşlarını nişan ver.

Heydər bəy: Naçalnik,buyurursan ki, bu iş aşkar olubdur.

Amma mən bir adamı soymamışam. Əgər bir adam mənim

üzümə durub bu sözü üzümə desə, qanımı sənə halal edirəm.

Hakim: Yaxşı o erməniləri bura çağırın.Ohan yüzbaşı

bu idimi sizə rast gələn?

Şikayətçi: Bəli başına dönüm. İyirmi yaraqlı idilər.

Bizdən ötüb gedib Əylis ermənilərini soyublar.

Hakim: Həmişəki kimi yalan danışırsınız! Onlar beş

nəfər olublar.

Heydər bəyin məhkəməsi

Heydər bəyin vəkili:

Heydər bəyin cinayəti etiraf etməsi,

düzgünlüyü, bir daha belə əməllər

etməyəcəyinə söz verməsi, mərdliyi,

əvvəllər heç bir cinayət əməlinin

olmaması, günahını ordu sıralarında

düşmənə qarşı vuruşmaqla yuyacağına

söz verməyini nəzərə alaraq işinin

yüngülləşməsini xahiş edirəm.

Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsi

Maddə 206 Qaçaqmalçılıq

206.1 Narkotik vasitələrin, strateji əhəmiyyətli xammalın,

arxeoloji sərvətlərin, əşyaların Azərbaycan Respublikasının

gömrük sərhədindən keçirilməsi ilə 3 ildən 7ilə qədər

azadlıqdan məhrum edilir.

318.Azərbaycan Respublikası Dövlət sərhəddini qanunsuz

keçdikdə

318.1 Azərbaycan Respublikası dövlət sərhəddini sənədsiz

keçdikdə cərimə və 2 ilədək azadlıqdan məhrum edilir.

318.2 Bu məcəllənin 318.1 maddəsində nəzərdə tutulmuş

əməllər qabaqcaadan əlbir olan bir qrup şəxs və ya mütəşəkkil

dəstə tərəfindən həyata keçirilərsə,5 il azadlıqdan məhrum

edilir.

Məhkəmənin hökmü

Məhkəmənin sədri: Azərbaycan

Respublikasının dövlət sərhədlərini qanunsuz

olaraq pozduğuna, qaçaqmalçılıqla məşğul

olduqlarına görə, hərəkətlərində cinayət əməlləri

aşkar edilərək Azərbaycan Respublikası Cinayət

Məcəlləsinin 318.1 maddəsini əsas götürərək həbs

qəti imkan tədbiri seçilərək Heydər bəy 2 il

azadlıqdan məhrumetmə, Hacı Qara haqqında həbs

qəti imkan tədbiri seçilməklə 2 il azadlıqdan

məhrumetmə ilə cəzalandırılsın.

Debat:

Hacı Qara həqiqətən xəsis

idi, yoxsa düşdüyü mühit

onu bu vəziyyətə salmışdı?

Əsərdən parça:

Heydər bəy onların yolunu kəsən erməniləri

buraxır,ermənilər gözdən itir

Hacı qara (irəli yeriyib yoldaşlarına) --A kişi,

niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qollarını bağlayıb

bu qamışlığa salmadınız?

Heydər bəy – Nədən ötrü Hacı?

Hacı Qara –Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə qaçaq

gətirməsinlər.

Hacı qara –Camış alanın nəyinə lazımdır ki, gedib

özünə zəhmət verə , üstümüzə kazak gətirə?

Sən bilmirsən, şəksiz bular camış alan deyillər!

Onların sğzünə necə inanmaq olar? Eşitmədin,

Səfər bəy deyirdi ki, bunların yüz hiyləsi olur?

Həqiqətən də belə olur. Naçalnikə yaltaqlanaraq

Heydər bəygilin onların üzərinə tüfəng və qılınc

çəkdiklərini söyləyirlər.

Heydər bəyin bu vəziyyətə düşməyinin səbəbi nə

idi?

1.1841-ci il 25 aprel tarixli qanuna əsasən

Qazax, Şəmsəddil və Borçalı vilayətlərində

yaşayan ağalar torpaq sahibliyindən və həmin

torpaqları becərən kəndlilər üzərindəki

hüquqlarından məhrum edildilər. 1841-ci il28

may tarixli qanunla Xəzər vilayətinin bəylərinin

də tiyul torpaqları müsadirə olunmalı idi. Bəylər

həmçinin kənd idarəçiliyindən uzaqlaşdırıldı.

Heydər bəy obrazı

Belə olan vəziyyətdə Heydər bəyin

başqa bir çıxış yolu qalmır.

Naçalnik obrazı

Naçalnikin danışığına fikir verin. O, xalqımıza necə

münasibət bəsləyir?

Naçalnik –Tatar tayfası tamam yalançı olur. Sən də o

cümlədən, sözünüzə etibar etmək qeyri-mümkündür.

Heydər bəy: -- Təqsirimi Dağıstanda padşahın

düşmənlərinin qabağında yuyum,-- dedikdə naçalnik

ondan əl çəkir.

Naçalnikin Heydər bəyi zamına verməsinin

əsl səbəbi nə oldu?

Sona xanımın yalvarışları, yoxsa Heydər

bəyin “padşahın düşmənlərinin

qabağında” vuruşmağa hazır olduğunu

bildirməsi?

Qadın obrazları

Tükəz

Ağılli , hazırcavab, cəsarətli,

səmimi,ailəcanlı ,qayğıkeş

ana, yeri gələndə sözünü

deməkdən çəkinməyən

Azərbaycan qadını.

Sona

Ağıllı, ərini sonsuz

məhəbbətlə sevən,

sədaqətli qadın

M.F.Axundzadə işlədiyi müddətdə rus

və ermənilərlə yaxın münasibətdə olub,

onların iç üzünü tanıyıb. Axundzadə

həm də qaçaqmalçılarla mübarizə

üçün sərhəd rayonlarına da ezam

olunub. Buna görə də əsərdə

ermənilərin əsl sifətini açmağa,

xarakterlərini düzgün verməyə nail

olub. Əsərdə həm azərbaycanlıların

ermənilərə, ermənilərin

azərbaycanlılara münasibətinə, həm də

naçalnikin hər iki xalqa münasibətinə

fikir verin. Bunları göstərməklə böyük

yazıçı, qüdrətli sənətkar, ulu babamız

M.F. Axundzadə o əsrdən bu əsrə bizə nəyi başa salmaq

istəyir?

Təsəvvür edək ki,

Azərbaycan bütövdür:Şimali

və Cənubi Azərbaycan deyə iki

yerə bölünməyib.

Heydər bəy və Hacı Qaranın

cinayət əməlinə baxaq. Burada

cinayət əməli varmı?

Heydər bəygil Azərbaycanın bir

hissəsindən o biri hissəsinə

gedib, yəni Ağcabədidən Təbrizə

Deməli, sərhəddi pozmayıblar.

Hacı Qaranı heç kəs məcbur edə

bilməz ki, rus malı satsın.

Ermənilər də Azərbaycan

ərazisində heç kimə arxalanıb at

oynada bilməzlər.

Belə olan halda burda heç bir

cinayət əməli olmur.

--Heydər bəyin və Hacı Qaranın bu vəziyyətə düşməyinin səbəbi nə

idi?

--Həmin dövrdə Azərbaycandakı ictimai- siyasi vəziyyət.

--Xalqın övladlarının bir daha belə vəziyyətə düşməməyi üçün nə

etməliyik?

.

160 il ərzində

Qazandıqlarımız İtirdiklərimiz

Müstəqilliyimiz

Azadlığımız

Demokratiya

Müstəqillik əldə etdikdən sonra

ölkənin məhkəmə sistemində köklü

islahatlar aparıldı.

Elmin, texnikanın inkişafı

Savadsızlığın aradan qaldırılması

Beynəlxalq aləmdə tanınmaq...

Azərbaycanın bütövlüyünə nail ola

bilməmişik.

Azərbaycanın 20% torpaqları erməni

işğalı altındadir.

Ermənilər bir neçə dəfə soyqırım

törədərək millətimizin günahsız

qanına bais olub...

Əsərdən çıxan nəticə:

Yazıçı xəsisliyi ifşa edir, lakin burada o zamankı

Azərbaycanın həyatı üçün mühüm olan bir sıra

hadisələrə toxunub.

1.Bəyliyin iflası

2.Xırda ticarətin inkişafı.Tacirlər keyfiyyətsiz də

olsa ancaq rus malı alıb sata bilərdilər.

3. Azərbaycanda vəzifə başında ruslar idi.

4.Erməni yasavulları qorxaq olsalar da, ruslara

arxalanıb at oynadirdılar.

5. Naçalnik bəzən güzəştə getsə də, bu ancaq öz

xeyirləri üçün idi. Xalqın ayağa qalxmaması və

Heydər bəy kimi igid, cəsur oğlanların padşahın

düşmənlərinə qarşı vuruşması üçün.

6.Qadınların yeri gələndə cəsarətli addımlar

atmağı, heç kəsdən qorxmadan sözünü deməyi

bacarmaları,ağilli,hazırcavab vəsəmimi olmaları.

Dərsin sonunda bu qənaətə gəlirik:

İtirilmiş torpaqlarımızı qaytarmalı, qüdrətli və qüvvətli bir

dövlət qurmalıyıq!

Vətənə layiqli övlad olmalıyıq.

Bir olmalıyıq, çünki güc birlikdədir.

Müstəqilliyimizi və dövlətçiliyimizi qoruyub saxlamalıyıq.

Azərbaycanın birliyi və bütövlüyü üçün hər birimiz əlimizdən gələni

əsirgəməməliyik.

Bütün deyilənlərdən sonra bu

nəticəyə gəlmək olar ki,

qəhrəmanları bu vəziyyətə salan

mühit idi. Vətənin yad əllərdə olmağı

idi. Deməli, insanın xoşbəxtliyi vətəni

ilə bağlıdır. Vətənimiz azad olarsa,

biz də azad və xoşbəxt olarıq.

Xoşbəxt olmaq

istəyiriksə, Gəlin Vətənin

bütövlüyü üçün çalışaq!Vətənin

azadlığı, müstəqilliyi üçün çalışaq!

Bunun üçün nə etməliyik!Oxumalıyıq savadlı olmalıyıq. İnsan

ancaq ağlı və savadı ilə ən qüvvətli

düşmənə də qalib gələ bilər.

Qiymətləndirmə

Özünüqiymətləndirmə

vərəqləri

Ev tapşırığı: “Azərbaycanın

gələcəyini necə görmək

istəyirəm” mövzusunda

kiçik bir inşa

M.F.Axundzadənin xatirəsi xalqımız tərəfindən əbədiləşdirilmişdir.

2012-ci il M.F.Axundzadə ili elan olunub.

Resurslar:

Metodiki: M.F.Axundzadə

Əsərləri I cild

Ədəbiyyat VIII sinif

Azərbaycan tarixi X sinif

İnternet: Google.az

Texniki: Kompyuter,

proyektor