TƏŞKİLATİ DAVRANIŞ

Dərs verən: Səbuhi ASLANOV

Təşkilati davranış fərqliliklərin dəyərləndirilməsinə istiqamətlənərək fərqindəliyi yaradar...

Təşkilat ierarxiyası

Strategiya, Hədəf və Məqsələr

Politika

Təşkilati ünsiyyət

Motivasya

Şəxsiyyət, qrup, lider davranışları

Davranış elmi Mövzu\ model \texnologiya Analiz səviyyəsi

Sosyologiya

Psixologiya

Sosyal Psixologiya

Antropolgiya

Siyasi elmlər

Təşkilati davranışın

spektrı

Fərd

Qrup

Təşkilat

Algı İşə alım

Dəyərlər Seçim

Təhsil Motivasya

Iş dizaynı Stres

Mükafatlandırma sis.i Dəyərləndirmə

Davranış dəyişimi Qruplarda qərar vermə

Münasibət dəyişimi Qrup düşüncəsi

Qrup prosesi

Qrup təsiri

Teşkilat Güc

Teşkılat mədəniyyəti Komanda fəaliyəti

Brokratiya Ünsiyət

Qruplararası əlaqələr Münaqişə

Təşkilati dəyişim Teşkilati texnologiya

Təşkilati inkişaf Özünü idarə edən komanda

Siyasət strategiyaları Güc, etik

Güc yanılsamaları Təsir üsulları

Münaqişə həlli yolları Səlahiyət vermə

Mədəniyyətlər arası ünsiyyət

Mədəniyyətlərin müqayisəli analizləri

Dəyərlər və əxlaq

TƏŞKİLATİ DAVRANIŞIN TARİXİ PROGRESİYASI

Sanaye inqilabından sonra iş və iş çevrəsində yaranan deyişikliklər.

Mexanikləşmə ilə birlidə;

Professiya sistemi Professionallaşma

Monotonluq

Əsər yaratmaq xöşbəxtliyindən məhrum olmaq

1776 ADAM SMİTH

The Wealth of Nations

İşbölümü və professionallaşma

1832 CHARLES BABBAGE

On the Economy of Machinery and Manufactures

İşbölümü

(Bir işi öyrənmək üçün keçən müddəti qısaldır/Öyrənmə

prosesində materyal isitifadəsini azaldır/Üstün

bacarığa sahib olmağa şərait yaradır/Bacarıq və fiziki

yetərliliklərlə vəzifələrin ekvivalentliyini asanlaşdırır)

1800’lü yıllar

Robert OWEN Gənc bir fabrik sahibi

Çalışanların insani tələbatları üzərində durdu.

Kiçik uşaqları çalıştırmağı rədd etmişdir.

İşçilərin çalışma şəraitini düzəldərək, onlara təmizlik və tərbiyə aşıladı.

1835 The Philosophy of Manufactures

Emalatın mexanik və ticari yönünə

+ insan yönünü əlavə etmişdir

İşçilərə isti çay, sağlamlıq yardımı, havalandırma və təzminatlar şəraiti vermişdir.

Bəşəri problemlərin mexanikləşmə ilə artması səbəbiylə KLASSİK MENECMENT ANLAYIŞI ortaya çıxmışdır.

1911 F.W.TAYLOR Teknik Adam/Mühendis

The Principles of Scientific Management

Bədənin passiv duran parçaları vardı, gərəksiz hərəkət və gərəksiz fəaliyyətlər vardı, çalışma və istirahət vaxtı düzgün bölünməmişdi.

Zaman ve Hərəkət Etütləri/Premyalı Maaş Sistemi/Təcrübəli menecerlər

Təməl məqsəd texniki effektivlikdir.

Psixo-teknik yönü araşdırılmışdır.

1913 Hugo MUNSTBERG

Psychology and Industrial Efficiency

Psixologiyanın industrializmə tətbiqi.

Özəlliklə personal tapmaq etapında istifadə edilən zəka, şəxsiyyət və bacarıq müəyyənləşdirici testlərin istifadəsi

1916 HENRY FAYOL

Sənaye və ümumi fəaliyətlərdə idarəetmə

Menecerlər üçün tətbiqi gərəkli prosedur və qayadalar müəyyənləşdirildi

Psixo-sosial yönü araşdırıldı

I. Dünya Müharibəsi

Personal testləri ordu tərəfindən istifadə edildi.

Max WEBER Alman əsilli sosiolog

İDEAL BÜROKRATİYA MODELİ

Sağlam bir təşkilat strukturu, professionallaşma, obyektiv və İQ.lü menecment sistemi, Menecerlərin seçimlə demokratik olaraq cəlbi.

(İfrat qayda qanunçu, Elastiklikdən uzaq, Robotlaşmaq, vəs.)

1924-1932

Elton MAYO və F.J. ROETHLİSBERGER

İş həyatındakı insan münasibətlərinə Hawthorne Araşdırmaları ilə akademik səciyyə qazandırdılar.

Texniki və fiziki şərtlərin kontrol edildiyi, bunlarda dəyişikliklərin olmadığı vəziyyətlərdə mahsuldarlıq artışının davamlı olmasının səbəbləri:

Qrup yaratmaq, Qrupda dostluq və sevgi bağları Fabrik sahib və menecerlərinin davranışlarında müsbət yönlərdə

dəyişmələrin fabrik və üstlərini tanımaq duyğusu yaratması, çalışma ortamının bəşəri havasını dəyiştdirməsi.

1935 Marry Parker FOLLET

Elmi Menecment dönəmində insan təməlli düşüncələrə yer verən bir sosial psixolog.

Təşkilatların fərd və grup davranışları baxımından araşdırılması gərəkdiyini söyləyən ilk müəlliflərdən biridir.

1938 Chester BARNARD

Təşkilatları insanların işbirliğini gərəkdirən sosial sistemlər olaraq ələ almışdır.

II. Dünya Savaşı

Psixotexnik bir elm növü olaraq inkişaf etdi və yayıldı.

1950-1960

Klassik görüş təmamən tərk edildi.

Yerinə insan münasibətləri konsepti istifadə olunmağa başlandı.

1950.ci illərdə çox sayda araşdırma layihəsi inkişaf etdirilmiş və beləcə sahəyə daha güclü bir araşdırma təməli qoyulmuşdur.

Kurt Lewin’in öndərlik araşdırması, Yankee City Araşdırması Harwood Emalat fabriki araşdırması, Tavistock İnstitutu araşdırması

1960.cı illərdə sahə, təşkilati davranış adı altında effektiv bir disiplin olaraq inkişafa başlamışdır.

1980.ci illərdə sistem konseptinin də təsiriylə təşkilatın və çevrəsinin sosyo-mədəni xüsusiyətlərinə tətbiqi gərəkən menecment növünün də dəyişəbiləcəyi görüşü ağırlıq qazanmıştır.

Günümüzdə isə modern anlayışlar…

Klassik davranış konseptləri

1. Taylor «Mexanik insan»

2. Fayolun 14 idarəçilik qaydası «qaydalara tabe olsan müveffeq olarsan»

3. Weberın «bürokratiya»si

Hiyerarxiya\ aşağı yuxarı əlaqələri

Neoklassik konsept

Hawtorne araşdırmaları

Modern konsept

1. Sistem

Sistemin effektiv dəyişmə səylə-

ri bəzən entropiyə səbəb olur.

(Güc itkisi)

2. Stuasiya

Çevrə faktorları texnologiya sosyo kulturəl özəlliklər və menecmentin daxili şəraiti nəzərə alınır

Klasıksad

Meqeada

İnsan əlaqələri Klassik Sistem Stuasiya

Məqsədlər formal idarəçilik ,idarəçilik

iyerarxiyası texnik yetərliliklər və

təşkilatın ümumi prinsipləri

İş yerindəki sosyal faktorlara

qruplara liderlik özəllikləri

informal quruluşa və insanların

davranışı

Klassik və insan əlaqələri

konseptlərinin birləşməsi. Sosyo texnik sistemlərin önəmi və təşkilat-

mühit əlaqələri

Bir təşkilatın ən yaxşı dizayn edilmiş şəkli

yoxdur. Təşkilatın quruluşu idarəçlik şəkli uğuru xarici amillərə bağlıdır

Təşkilat

Qrup

Şəxsiyyət

Təşkilat davranışda 3 təməl anlayış

Fərd: İşgörənin məhsuldarlığı, fərdi qabiliyyətinə və ruhi durumuna bağlıdır. Menecerin, altlarına üzərindəki müsbət və mənfi hər cür davranışı isə bu iki ünsürü də təsirə məruz qoyur.

Qrup: Menecerin sahib olduğu çalışma qrupunun iştirakçılarına eyni və adil davranması gərəkliliyi, grupun arzu və ehtiyaclarını göz önünə alaraq obyektiv olma, grupun uğurunda önəmlidir.

Təşkilat: İşgörənin içində olduğu təşkilatı öyrənərək təşkilat məqsədləri yönündə çalışması təşkilatı məqsədlərinə daha asan çatmasıina yol açar.

Biyoloji fiziki faktorlar

1. Zehinsəl bacarıq və qabiliyyət 2. Fiziki bacarıq və qab.

Çevrə sosyal faktorlar

1. Ailə 2. Kültür 3. İnanç 4. Təhsil 5. Dost çevrəsi

ŞƏXSİYYƏT

İndividual faktorlar

1. Münasibətlər 2. Bacarıqlar 3. Şəxsi motivlər 4. Şəxiyyət 5. Ön yetişmə

Qrup quruluşu

1. Böyüklük 2. Normlar 3. Rol əlaqələri 4. Status və güc əlaqə 5. Qrup mübarizliyi

Durumsal faktorlar

1. Qrup tipləri 2. Qrupda iştirak

səbəbləri 3. Qrupun inkişaf

etapları

Qrup prosesləri

A. Ünsiyyət B. Münaqişə C. Qərar vermə D. Öndərlik

NƏTİCƏ

Münasibət və davranışlar

Təşkilati məqsədlər

Moral- Həvəs

Bürokratik gözləntilər

Tələbatlar

Mc GREGORUN X VƏ Y TEORİSİ KONSEPTİ

X nəzəriyyəsi• İşçilər işləməyi xoşlamırlar.• İşçiləri işlərini görməyə məcbur etmək, onlara tez-tez nəzarət etmək və yaxud hədələmək lazımdır.• İşçilər məsuliyyətdən qaçır və formal istiqamət axtarırlar. • İşçilərin çoxu iş etibarlılığını bütün digər faktorlardan daha vacib hesab edir və onların çox az ambisiyası olur.

• İşçilər işlərini oynamaq və istirahət etmək qədər çox sevirlər.• İşçilər özlərini idarə edir, özlərinə nəzarət edir və özlərini təşkilatın məqsədlərinə həsr edirlər.• İşçilər məsuliyyəti qəbul edir və məsuliyyətli tapşırıqlar axtarırlar.• Yenilikçi ruhu yalnız menecerlərə deyil, bəzi işçilərə də məxsus olur.

Y nəzəriyyəsi