5. ug buteh yos

Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë

Õè÷ýýëèéí èíäåêñ: LANG203Àãóóëãûí áàãòààìæ: 3 êðåäèòÑóäëàõ àíãè: ÀÕÎ-1, ÀÕÁ-1, ÑÕÎ-1, ÑÑ-1Ñóäëàõ óëèðàë: I óëèðàë

Ìîíãîë õýëíèé ¿ã á¿òýõ ¸ñ, ¿ã á¿òýõ àðãóóäËåêöèéí àãóóëãà:1. Ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ñàí áàÿæèõ

àðãà çàìóóä2. ¯ã á¿òýõ ¸ñ íü ¿ãèéí ñàíã

áàÿæóóëàõ ãîë àðãà çàì ìºí3. Ìîíãîë õýëíèé ¿ã á¿òýõ òóñëàõ

àðãà4. Ìîíãîë õýëíèé ¿ã á¿òýõ ¿íäñýí àðãà

Ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ñàí áàÿæèõ àðãà çàìóóä

1. Øèíý ¿ã á¿òýýõ 2. ¯ãèéí óòãà øèëæ¿¿ëýõ• ºðãºæ¿¿ëýí (óñíû îíãîö-íèñýõ îíãîö)• ÿâöóóðóóëàí(àëò ìºíãº-ìºíãº

òºãðºã)3. Õàðü ¿ãýýñ àâàõ

¯ã á¿òýõ ¸ñíû òóõàé òîâ÷ îéëãîëò

Àëèâàà õýëíèé áýëýí áàéãàà ìàòåðèàë (á¿òýýâýð, ¿ã, õîëáîî ¿ã ãýõ ìýò) äýýð òóëãóóðëàí øèíý ¿ã á¿òýõ àðãà, õýðýãë¿¿ð, ç¿é òîãòëûã ñóäëàõ õýëøèíæëýëèéí ñàëáàð óõààíûã ¿ã á¿òýõ ¸ñíû ñóäëàë ãýíý.

¯ã á¿òýõ ¸ñíû ñóäëàõ ç¿éë íü ¿¿ñìýë ¿ã þì.

Ìîíãîë õýëíèé ¿ã á¿òýýõ àðãóóä

¯ã á¿òýýõ àðãà

¿íäñýí àðãà

Àâèà ñýëãýõ

¿ã òîâ÷ëîõ

Òóñëàõ àðãà

Íèéëýã àðãà

Çàäëàã àðãà

Äàãàâðûí àðãà

¿ã íèéëýõ àðãà

Àâèà ñýëãýõ àðãà/дотоод нугарал/

ÌÕ-íèé õºãæëèéí ¿åä ¿ã á¿òýýõ ¿íäñýí àðãà áàéñàí àâèà ñýëãýõ àðãà íü ÎÖÌÕ-ä á¿òýýë÷ áèø òóñëàõ àðãàä õàìààðäàã. Æèøýý íü: ïàë, ïàñ, ïàð, ïàä

äàâøèõ, äýâøèõ öàãààí, öýãýýí àíäóó, ýíä¿¿ ãýõ ìýò.

¯ã òîâ÷ëîõ àðãà• Íèéëìýë ¿ã òóñ á¿ðèéã ýõíèé

¿ñãýýð áè÷èãò òîâ÷ëîõ: ÎÕÓ, ÌÓ• Õýëýõ, áè÷èãò àëü àëèíä íü òîâ÷ëîõ:

ͯÁ, ÌÈÀÒ, Ò¯Ö, ØÀÕ Ýõíèé ¿åýð òîâ÷ëîõ: íÿ-áî, ÌîíÖàÌý• Íèéëìýë ¿ãèéí 1 ¿ãèéã õýìíýæ òîâ÷ëîõ:

ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ-ñóðãàí, ëàâëàõ òîâ÷îî-ëàâëàõ, íèñýõ îíãîöíû áóóäàë-íèñýõ

• Õ¿íèé íýðèéã òîâ÷ëîõ: Áàò-Ýðäýíý →Áàòàà

Äàãàâðûí àðãà (íèéëýã àðãà)

¯ãèéí ÿçãóóð áà ¿íäñýíä äàãàâàð çàëãàæ øèíý ¿ã á¿òýýõ àðãûã äàãàâðûí àðãà áóþó íèéëýã àðãà ãýíý.

Äàãàâðûí àðãààð ÆÍ, ÒîÍ, ÒýÍ, ÎÖÍ, ¯¯ á¿òäýã.

Äàãàâðûí àðãààð á¿òñýí ¿ãèéã ýíãèéí ¿¿ñìýë ¿ã ãýäýã.

Äàãàâðûí àðãûí òîãòîëöîî

Äàãàâðûí àðãà

Èäýâõòýé ÿçãóóðààñ

Ä¿ðñëýõ ÿçãóóðààñ

Èäýâõã¿é ÿçãóóðààñ

Äóóðàéõ ÿçãóóðà

àñÍýð

ÿçãóóðààñ¿éë ÿçãóóðààñ

Ýíãèéí ¿¿ñìýë ¿ã

1. Нэр язгуураас:

• малчин, хуруувч, жигүүртэн, хүрээлэн, үдэшлэг, нэгж, гурвалжин, дүрс, шарз, давхарга, эрчим, ахмад, гүзээлзгэнэ

Жинхэнэ нэр

• Тарган, амжилттай, аюулгүй, харанхуй, хөхөгчин,

Тэмдэг нэр

А. Äàãàâðûí àðãаар НЭР ҮГ БҮТЭХ:

2. Үйл язгуураас:

• Санал, орлого, уулзалт, баглаа, соруул, тэвчээр, нөхөөс, дарс, бичиг, сонжооч, удирдагч, төлбөр, сууц, үзэмж, дарамт, идэш, ухагдахуун, баримал, хадлан, бүрхэвч, аймшиг

Жинхэнэ нэр

• Хөлдүү, салан, зогсонги, дэлгэрэнгүй, цэлмэг, сурмаг, түрэмгий, эцэнхий, босоо,

Тэмдэг нэр

• овон товон, гуна дөнө, овоо, Жинхэнэ нэр

• Бандгар, хялар, гонзгой, дэлдэн, хагасТэмдэг нэр

• Дээш, доош, наана, гадар, дотуур, хойд

Орон цагийн нэр

3. Идэвхгүй язгуураас:

Б. Äàãàâðûí àðãаар ҮЙЛ ҮГ БҮТЭХ:1. Үйл язгуураас:

• Үзүүл, заалга, бэлтгэ, хатаа, тохиролц, залгил...

Тусах үйл үг

• Үзэгд, барилд, засарЭс

тусах үйл үг

2. Нэр язгуураас:

• Савла, ишил, жолоод, загварчил, зүрхшээ...

Тусах үйл үг

• Тодор, багас, томд, чулууж, занш, бахарх, гэмт, махас...

Эс тусах үйл үг

3. Идэвхгүй язгуураас:

• Хагал, хугач, хагар, гэдий, гялсхий, гэдэлз, годгоно...

Дүрслэх язгуураас

• Тасхий, жиргэ, хангина, бархир, хоржигно, тогш, майл, уйл,

Дуурайх язгуураас

¯ã íèéëýõ àðãà (çàäëàã àðãà)

¯ãèéí ñàíãèéí áèå äààñàí óòãàòàé õî¸ð ¿ã íèéëæ øèíý ¿ã á¿òýýõèéã ¿ã íèéëýõ àðãà áóþó çàäëàã àðãà ãýíý.

¯ã íèéëýõ àðãààð ¿¿ññýí øèíý ¿ãèéã íèéëìýë ¿ã ãýäýã. Íèéëìýë ¿ãèéã ÷ºëººò õîëáîî ¿ã áîëîí ºâºðìºö õýëöòýé àíäóóð÷ áîëîõã¿é.

¯ã íèéëýõ àðãà (çàäëàã àðãà)-ûí òîãòîëöîî

¿ã íèéëýõ àðãààð ¿ã á¿òýõ

Çýðýãöýý ¿ã á¿òýõ

Ýíãèéí çýðýãöýý ¿ã

á¿òýõÄàâòñàí

çýðýãöýý ¿ã á¿òýõ

Óãñðàà ¿ã á¿òýõ

Õàìæñàí óãñðàà ¿ã

á¿òýõíàéðñàí

óãñðàà ¿ã á¿òýõ

1. Зэрэгцээ нэр бүтэх

• Үр дүн, ашиг шим, нягт нямбай, аз жаргал

Ойролцоо утгат нэрс

• Халуун хүйтэн, хол ойр, зовлон жаргалЭсрэг утгат

нэрс

• Зэрэгцэх үгийн эхний авиаг м,з,с-ээр: ширээ мирээ, малгай залгай, өвс мөвсм,з

А. Үг нийлэх аргаар НЭР ҮГ БҮТЭХ

2. Хамжсан угсраа нэр бүтэх

• Хөх бух, шар шувуу, цагаан толгой, цагаан сар...

Өнгө зүс заасан тэмдэг нэрс+ÆÍ

• Морин хуур, тэмээн хяруул, үхэр буу, хонин гүрвэл...

5 хошуу малын холбогдолт

жинхэнэ нэрс

• Óëààí áóóðàë, õàð õàëçàí, õàð õºõ

Өнгө зүс заасан тэмдэг нэр+ÒýÍ

3. Найрсан угсраа нэр бүтэх

• Çàñãèéí ãàçàð, íîìûí ñàí, ãàçàð óñíàà ÿâàã÷, ͯ+õàðü.ò.ÿ

• Ëàâëàõ òîâ÷îî, óíàäàã äóãóé, íèñäýã òýðýã, øèíæëýõ óõààí…

¯¯+Тîä.õ.í.+ÆÍ

1. Зэрэгцээ үйл үг бүтэх

• Øàõàæ øààðä, ýëáýæ äýìíý, øàõàæ øààðä, õàõàæ öàö…

Îéðîëöîî óòãàò ¿éë

¿ãñ• Áîñ÷ ñóó, îðæ ãàð, áóóæ ìîðä,

óéëæ äóóë…Ýñðýã óòãàò

¿éë ¿ãñ

• Óíøèæ ìóíø, ÿâæ ìàâ, ÿðüæ ìàðü, ìàðòàæ çàðòàõ….Ì,Ç

Б. Үг нийлэх аргаар ҮЙЛ ҮГ БҮТЭХ

2. Хамжсан угсраа үйл үг бүтэх

•Áóò íèðãý, îãëî õàðàé, öîî øèðò, õóãà öîõü

Íýã ¿ã íºãººäºº

¿íäñýýðýý õàâñðàí

çàõèðàãäàæ

2. Найрсан угсраа үйл үг бүтэх

• Çîõèîí áàéãóóëàõ, ¿ç¿¿ëýí òàíèóëàõ,ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ…

¯¯+

íºõ.õîë.íºõ+¯¯

Àøèãëàõ ìàòåðèàë• Å.Ñ.Êóáðÿêîâà, ×òî òàêîå ñîëîîáðàçîâàíèå.Ì., 1965 • Ö.ªíºðáàÿí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿ãç¿é, Óá.,1994,2004• Ç.À.Ïîòèõà, Ñîâðåìåííîåðóññêîå ñîëîîáðàçîâàíèå.Ì., 1970• Ö.ªíºðáàÿí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿éë ¿ã á¿òýõ ¸ñ, Óá.,2000• Ö.ªíºðáàÿí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë ýëíèé ¿ã á¿òýõ ¸ñ. (¿éë ¿ã çàëãàâðûí

àðãààð á¿òýõ) Óá., 2000.• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë, Áýýæèí, 1961• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö, ¿ã íºõöºë õî¸ð íü,

Óá., 1968, 1999• Ë.Áîëä, Ìîíãîë õýëíèé äàãàâàð, Óá., 1986• Ï.Áÿìáàñàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí á¿òýö, íýð ¿ãñèéí àéìàã,

Óá., 1975• Ì.Áàçàððàã÷àà, Ìîíãîë õýëíèé àâèà ñýëãýõ ¸ñ, Óá., 1987• Ö.ªíºðáàÿí, Íèéëìýë ¿ãèéã õîëáîî ¿ãýýñ ÿëãàõ çàðèì àðãà, ÓÁÄÑ-èéí

ÝØÇÀÁ ¹ 1, 1987• Ä.Òºìºðòîãîî, Õýë øèíæëýëèéí íýð òîìú¸îíû õóðààíãóé òîëü, Óá.,

2004• ÌÓÈÑ, ÓáÄÑ, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë, Óá.,

Àøèãëàõ ìàòåðèàë• ÌÓÈÑ, Ìîíãîë õýëíèé ñóðàõ áè÷èã, ÓÁ.,1998,• Ö.ªíºðáàÿí, Á.Ï¿ðýâ-Î÷èð, Õýëç¿éí çàäëàë õèéöãýýå, õýëíèé

áîäëîãî áîäîöãîî¸. (òîâõèìîë),ÓÁ., 1997• ÌÓÈÑ, Ìîíãîë õýë, ñî¸ëûí ñóðãóóëü,Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí

ñîðèë, ÓÁ., 2000, 2001• Ö.ªíºðáàÿí, ¯ãèéí á¿òöèéí çàäëàí ÿëãàë, ò¿¿íèé õýâ ìàÿã. X

äýâòýð, ÓÁ., 1972• Ö.ªíºðáàÿí, Á.Ï¿ðýâ-Î÷èð, Õýëç¿éí çàäëàë õèéöãýýå, õýëíèé

áîäëîãî áîäîöãîî¸. (òîâõèìîë),ÓÁ., 1997• ÌÓÈÑ, Ìîíãîë õýë, ñî¸ëûí ñóðãóóëü,Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí

ñîðèë, ÓÁ., 2000, 2001• Ö.ªëçèéõóòàã, Ìîíãîë ¿ãèéí á¿òýö, ò¿¿íèéã çàäëàõ àðãà,

Óá.,1972• Ö.ªíºðáàÿí, Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí ñîðèë,ÓÁ.,2002• Ö.Îþóí, Ìîíãîë õýëíèé äèäàêòèê, ÓÁ., 2000• Ö.ªíºðáàÿí, ¯ãèéí á¿òöèéí çàäëàë õèéõ àðãà÷ëàë,ÓÁ., 1991• http://Êhelzasag.mn/ âåéá ñàéò