sjoch dizze sted

DOLPH KESSLER

SjochdizzestêdZiedeze stad

Met een inleiding van Auke van der Woud

3DeWaag2

Sjoch dizze stêd | Zie deze stad

Het verzoek van het Historisch Centrum Leeuwarden om een fotoboek van Leeuwardente maken kon ik natuurlijk niet laten liggen. Ik herinner mij nog goed dat ik mij in 1986als wethouder Cultuur heb ingezet heb om fotograaf Rob Nypels de opdracht te geven eenfotoboek van Leeuwarden te maken. Nooit had ik toen kunnen vermoeden dat ik meerdan 25 jaar later dat zelf nog een keer zou mogen doen.

In eerste instantie was ik van plan mij zuiver en alleen op de Nieuwestad te concentreren,zowel op het winkelend publiek als winkeliers. Op de Nieuwestad tref je de bewoners vanFryslân aan en die wilde ik, anno 2012, graag fotograferen. Maar na verloop van tijd moestik constateren dat dit toch een te beperkt onderwerp was. Ik ben vrijer gaan fotograferen enheb mij laten leiden door situaties die ik in de binnenstad tegenkwam en die mij troffen.

Naast de Nieuwestad zijn dat de feesten en de grote evenementen die Leeuwarden telt,zoals bevrijdingsdag, koninginnedag en de bloemenmarkt op Hemelvaartsdag.

Daarnaast heb ik ook minder voor de hand liggende situaties gefotografeerd. Laat ik hetmaar de ‘Achterkant van de stad’ noemen. Daartoe geïnspireerd door een muurtekeningdie ik op de Tuinen tegenkwam met de tekst van blueszanger Blind Willie: ‘Dark was thenight and cold was the ground’.

Verder ben ik op een drietal markante gebouwen geklommen – de Oldehove, de Achmea-toren en het nieuwe Provinsjehûs – om Leeuwarden vanuit een vogelvluchtperspectief tefotograferen. Het was elke keer weer een genoegen om de prachtige historische structuurvan Leeuwarden van bovenaf te zien.

Ook heb ik een aantal foto’s opgenomen van de rustige kant van de Leeuwarder binnenstadwaar de hectiek van het koopcentrum ternauwernood wordt opgemerkt; dat deel heb ik‘Op de terp’ genoemd.

Ik sluit af met een drietal foto’s die ik negen jaar geleden (2003) heb genomen tijdensde opening van de ‘nieuwe’ Friesland Bank. Deze foto’s laten treffend zien dat elke stad perdefinitie aan een permanente verandering onderhevig is. De blik uit het raam van toenleverde beelden op die nu niet meer te maken zijn. Maar ook de Friesland Bank zelf zal alsmerk en als actieve speler in de Friese economie verdwijnen en ook dat zal ongetwijfeldweer zijn impact hebben op de stad.

Dolph Kessler

54

7

De stad als schouwspel, niet als spektakel

Nederland verstedelijkt al ruim honderd jaar onophoudelijk. Het wijde platteland is inveel provincies al schaars geworden, je vraagt je wel eens af wat steden zo bijzonder maakt.De gebruikelijke verklaring is dat de stad een breed scala aan banen biedt. Dat is een goedeverklaring, maar die zegt lang niet alles. Steden hebben immers veel meer wat mensen naarde stad trekt. Ze zijn de plaatsen waar de samenleving de grootste verscheidenheid creëert endie overal vertoont. Steden zijn een optelsom van goede en kwade zaken, hoogstaand enverdorven gedrag, mooie en lelijke dingen, kostbare en goedkope ondernemingen. In desteden bestaat naast het oude, traditionele en ouderwetse, tegelijk het gloednieuwe, hippeen modieuze.

Leeuwarden heeft al die contrasten, en nog iets extra’s. Leeuwarden hoort namelijk bij demooiste steden van Nederland. De foto’s in dit boek maken dit nog eens goed duidelijk.Dolph Kessler is geen fotograaf die voor ‘hoogtepunten’ kiest, er zijn in dit boek geen stads-beelden zoals ze op ansichtkaarten en in de architectuurgidsen staan. Dit is geen publicatiedie Leeuwarden voor toeristen en andere geldstromen moet ‘vermarkten’. We kennen zulkereclame wel van de populaire stedenreizen die de touroperators aanbieden. Hun folderssuggereren dat wie de Eiffeltoren niet heeft bestegen, het graf van Chopin niet heeft bezochten de Reichstag niet heeft bekeken, Parijs en Berlijn niet heeft ‘gezien’. Marketing voor stedenvolgt inderdaad altijd hetzelfde patroon: de indruk wordt gewekt dat de stad uit musea, eenpaar spectaculaire gebouwen en horeca bestaat. Al die ingrediënten zijn in dit boek afwezig.

Het boek geeft een totaal ander beeld. Het is de keus van een fotograaf die de opdracht ‘sjochdizze stêd’ letterlijk nam. Hij keek alleen maar en wil ons alleen maar laten kijken. Dat klinktsimpeler dan het is – waarnemen, scherp observeren zonder meteen een oordeel of meningte fabriceren, is een hele opgave, het vraagt om discipline. Terug naar Kessler: hij ordent zijnbeelden, maar vertelt er geen verhaal mee. Leeuwarden is voor hem licht, kleur en vorm, destad is een schouwspel. Maar geen spektakel. Er zijn namelijk nogal wat foto’s waarop nietsof bijna niets gebeurt, en die horen wat mij betreft bij de mooiste. De stad op zondagmorgen,lege straten, kale bomen, met winters licht. De stad op een late najaarsmiddag, het is aldonker, de straat glimt van de regen; de mensen zijn donkere silhouetten, de etalages stralen.De fotograaf houdt van etalages, niet om de spullen die daar in worden tentoongesteld, maarom wat etalages in het schouwspel van de stad zijn: ze zijn net zo vrolijk, brutaal, deftig ofsjofel als mensen, en altijd smeken ze om aandacht.

Daken interesseren Kessler ook. Ik kan dat goed begrijpen, als kind lag ik graag op mijn buikin onze dakgoot aan de Oosterdijk in Sneek. Een zee van daken maakt een stad inderdaadbewonderenswaardig.

9

Dolph Kessler laat in zijn boek ook vaak mensen zien. Mensen zijn overal, ze zijn geenkarakteristieke eigenschap van een stad. Of nee, ik vergis me. Leeuwarden onderscheidtzich met zijn mensen. Mode en individualistische brillen en kapsels kleuren het straatbeeldhier meer dan waar ook in Noord-Nederland. Zo houdt Leeuwarden het recalcitrante en zelf-bewuste van Greetje Zelle in ere, beter bekend als Mata Hari, een van de meest vrijgevochtendames uit de vaderlandse geschiedenis, en van Pieter Jelles Troelstra, de enige Nederlandsepoliticus die een revolutie wilde. Maar ik dwaal af. ‘Sjoch dizze stêd’ gaat niet over een stadmet een grijs verleden, maar over een stad die licht, vorm en kleur uitstraalt.

Leeuwarden is door de jaren heen zo mooi gebleven, omdat er in de stad veel onwil is omstraten en grachten te moderniseren. Ook hier is natuurlijk in naam van de vooruitganggesloopt en zogenaamd verbeterd. Maar dat gebeurde in het stadscentrum niet op groteschaal. Met één uitzondering, namelijk op de plek waar geen gebouw maar een compleetplein verdween. Het gaat om de gedaanteverwisseling van het Zaailand, het Ruiterskwartieren het Wilhelminaplein. ‘Transformatie’ is een van de thema’s in dit boek, en het Zaailandspeelt er de hoofdrol.

Ik herinner me het plein nog goed, als een uitzonderlijk lange lege ruimte (alweer geschie-denis: dertig, veertig jaar geleden). De kale leegte is verdwenen, er is nu veel nieuwbouw dieeven goed (misschien beter) in een buitenwijk of langs de snelweg had kunnen staan. Elkekeer dat ik hier rondloop mis ik het stenen weiland dat het Zaailand ooit was. De winderigevlakte werd toen streng in de gaten gehouden. Aan het ene eind door het Paleis van Justitie,en aan het andere door de Beurs – twee trotse gebouwen van de negentiende-eeuwse stads-bouwmeester Thomas Romein. Die twee sieraden van de stad staan er nog, maar ze zijnhun positie en allure kwijt: ze krijgen geen ruimte meer, ze zijn aan de kant gezet. Maar eris geen reden om in mineur te eindigen. Er is hier ook een nieuwkomer die de regie in hetschouwspel gaat overnemen, het nieuwe Fries Museum. De prachtige dunne houten kolom-men die op de foto’s door het steigerwerk schemeren, beloven dat er op dit zaailand weeriets imposants aan het groeien is.

Auke van der Woud

(Emeritus) hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis aan de universiteit van Groningen.

Auteur van onder meer ‘Het Lege Land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798 - 1848’ en ‘Een nieuwe wereld.

Het ontstaan van het moderne Nederland’.

1110

Nieuwestad

1312

1514

1716

1918

2120

2322

2524

2726

2928

3130

3332

3534

VanbovenafhetProvinsjehûs

3736

3938

4140

4342

Donkerwasdenacht.Koudwasdegrond.

4544

4746

4948

5150

5352

5554

5756

VanbovenafdeAchmea-toren

5958

6160

6362

6564

Veranderingenindestad

6766

6968

7170

7372

7574

7776

7978

VanbovenafdeOldehove

8180

8382

8584

Feesteninde stad30 april 2012 - Koninginnedag

5mei 2012 - Bevrijdingsdag en festivals

14maart 2012 - Tekeningen wedstrijdWar Child

17 mei 2012 - Bloemenmarkt op Hemelsvaartsdag

8786

8988

9190

9392

9594

9796

9998

101100

103102

105104

107106

109108

111110

113112

115114

Openrondomde terp

117116

119118

121120

123122

125124

VanbovenafdeFrieslandBank

(those where the days - juni 2003)

127126

Op initiatief van het Historisch Centrum Leeuwarden kregen verschillende fotografen de opdracht de rijke fotocollectie

van het HCL aan te vullen en Leeuwarden en zijn inwoners én bezoekers op een eigenzinnigemanier te laten zien.

Deze serie foto's van Dolph Kessler is de derde van deze reeks fotoprojecten waarin onverwachte kanten van de Friese

hoofdstad worden getoond.

© 2012 Dolph Kessler / Friese Pers Boekerij bv, Leeuwarden

ISBN 978 90 330 0272 4

NUR 520 / 653

Niets uit deze uitgavemag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt doormiddel van druk, fotokopie, microfilm,

internet of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Fotografie en vormgeving: Dolph Kessler

Inleiding: Auke van derWoud

WWW. F R I E S E P E R S B O E K E R I J . N L | WWW. DO L P H K E S S L E R . N L