obnovljiva energija

Microsoft Word - ESSBIH_Modul 12.doc

Modul 12 Upravljanje potronjom, tednja energije i obnovljivi izvori energije

KONANI IZVJETAJNaziv projekta: Studija energetskog sektora u BiHifra projekta: BHP3-EES-TEPRP-Q-04/05 WB Zemlja: Bosna i HercegovinaKonzultant: Konzorcij:Energetski institut Hrvoje Poar, HrvatskaSoluziona, panjolskaEkonomski institut Banjaluka, BiH Rudarski institut Tuzla, BiHKontakt osobe: Haris Boko Davor BajsTelefon: ++ 385 1 6326 165 ++385 1 6326 102Fax: ++ 385 1 6040 599 ++ 385 1 6040 599 e-mail: hboko@eihp.hr dbajs@eihp.hrDatum izvjetaja: 31. 03. 2008.Autori izvjetaja: Goran Grani (voditelj tima), Mladen Zeljko (ekspert za elektrinu energiju), Idriz Moranjki (ekspert za ugljen), Jose Andres Martinez (ekspert za plin i naftu), Marisa Olano (ekspert za obnovljive izvore), eljko Juri (ekspert za zatitu okolia)Voditelj modulaMr. sc. Vesna Kolega, dipl. ing. el.AutoriDr. sc. Hubert Bai, MBA, dipl. ing. el. Robert Bonjak, dipl. ing. naft. rud.Dr. sc. Helena Boi, MBA, dipl. ing. el.Laszlo Horvath, dipl. ing. el.eljka Hrs Borkovi, dipl. ing. arh. Mr.sc. eljko Juri, dipl. ing. str. Nikola Karada, dipl. ing. str.Mr. sc. Alenka Kinderman Lonarevi, dipl. ing. naft. rud.Mr. sc. Vesna Kolega, dipl. ing. el.Mr. sc. Vedran Krstulovi, dipl. ing. str. Danica Maljkovi, dipl. ing. str.Zdeslav Mati, dipl. ing. el. Dino Novosel, dipl. ing. str. Matko Perovi, dip. ing. str.Mr. sc. Damir Peut, dipl. ing. el. Filip Prebeg, dipl. ing. el.Mr. sc. Velimir egon, dipl. ing. el. Margareta Zidar, dipl. ing. arh.PROJEKTNI ZADATAKOgranieni kapaciteti za zadovoljavanje sve veeg rasta potranje za energijom ukazali su na nunost revizije trenutnog naina opskrbe energijom u Bosni i Hercegovini. Nadalje, procesi integracije u Europske asocijacije kroz koje BiH trenutno prolazi i njene obveze da slijedi EU norme o ouvanju okolia, primoravaju je da zadovolji europske standarde za proizvodnju energije u ogranienom roku.Ovaj novi pristup fokusirat e se na implementaciju i pojanjenje strategija o energetskim utedama u industriji i kuanstvima, kako bi se promijenilo trenutno ponaanje potroaa prema odgovornijem i uinkovitijem koritenju energije. Nadalje, ovaj modul e na temelju nacionalnih potencijala i rezervi analizirati mogunost uvoenja tehnologija obnovljivih izvora energije, kao ostvarivu alternativu tradicionalnim gorivima, radi smanjenja utjecaja na okoli koji potjeu iz djelatnosti proizvodnje energije i diversifikacije energenata za proizvodnju elektrine energije na dravnoj i entitetskim razinama.U tu svrhu e ovaj modul obuhvatiti osnovne elemente i tendencije relevantne za izradu strategije koja e BiH omoguiti potronju energije na uinkovit i odrivi nain, kao i opskrbu energijom iz obnovljivih izvora, u najveoj moguoj mjeri.U dijelu modula koji se bavi energetskom uinkovitou i tednjom energije treba sagledati sadanju situaciju u Bosni i Hercegovini u sektorima zgradarstva (sektor stambene i nestambene namjene), prometa i industrije, te na osnovu prikupljenih saznanja identificirati konkretne mjere za poveanje energetske uinkovitosti u spomenutim sektorima uz detaljna objanjenja o potencijalnim koristima od njihove implementacije.Osnovni cilj dijela modula koji tretira koritenje obnovljivih izvora energije je identificirati potencijale, prepreke i mogunosti koritenja sljedeih obnovljivih izvora energije na dravnoj i entitetskim razinama u BiH: Biomasa Vjetar Sunce Geotermalna energija Male hidroelektraneNa osnovi prikupljenih podataka o zateenom stanju treba provesti analizu utjecaja predloenih mjera za poveanje energetske uinkovitosti i koritenja obnovljivih izvora energije na zatitu okolia i smanjenje CO2 u BiH.Ovdje je jo vano napomenuti da poseban naglasak prilikom izrade modula treba staviti na procjenu investicijskih trokova svake pojedine mjere poveanja energetske uinkovitosti i koritenja obnovljivih izvora energije te prijedlog financijskih mehanizama za njihovu realizaciju.SAETAKJedna od osnovnih pretpostavki razvoja gospodarstva neke zemlje jest odgovarajue planiranje i razvoj njenog elektroenergetskog sustava, odnosno izgradnja novih elektroenergetskih objekata kako bi sve energetske potrebe bile adekvatno i na vrijeme zadovoljene. Danas, kada je za nove elektroenergetske objekte sve tee nai prihvatljivu lokaciju u prostoru, imajui u vidu sve vea ogranienja koja proizlaze iz nunosti zatite prirode i okolia, sve interesantniji postaju s jedne strane obnovljivi izvore energije, a s druge najdjelotvornije mjere energetske uinkovitosti radi to veeg smanjenja energetskih potreba, ime se moe izbjei nunost izgradnje novih elektroenergetskih postrojenja.U izradi ovog modula dan je naglasak na nunosti izgradnje institucionalnog i zakonodavnog okruenja na dravnom i entitetskim razinama u BiH kao jednog od osnovnih preduvjeta uspjene implementacije mjera energetske uinkovitosti i koritenja obnovljivih izvora energije. Sva iskustva drugih zemalja su jednoglasna u zakljuku da je bez poticajnih mjera na dravnoj razini izuzetno teko i gotovo nemogue, pokrenuti znaajnije koritenje obnovljivih izvora energije (OIE) i primjenu mjera energetske uinkovitosti (EE). veih investicijskih trokova.U cilju to jasnijeg prikaza trenutane situacije u BiH, predloenih preporuka i zakljuaka, modul je podijeljen u pet glavnih cjelina koje tretiraju razliita podruja rada:- uvodna razmatranja o vanosti i nainima implementacije obnovljivih izvora energije ienergetske uinkovitosti u strategiju elektroenergetskog razvitka BiH- naela energetske uinkovitosti u sektorima zgradarstva (stambeni i nestambeni sektor), prometa i industrije te konkretne preporuke za uvoenje mjera energetske uinkovitosti u gore spomenute sektore- potencijale, prepreke i mogunosti koritenja obnovljivih izvora energije (biomasa, vjetar, sunce, geotermalna energija i male hidroelektrane)- analizu konkurentnosti koritenja razliitih oblika energije u kuanstvima- utjecaj primjene mjera energetske uinkovitosti i koritenja obnovljivih izvora energije na zatitu okolia i smanjenje CO2 u BiHPrva je cjelina svojevrsni uvod u kompleksnost promatranog podruja odrivog razvitka, energetske uinkovitosti i obnovljivih izvora energije, u kojoj je izmeu ostalog dan prilino detaljan pregled osnovnih zakonodavnih dokumenata Europske unije za podruje energetske uinkovitosti i obnovljivih izvora energije te prikazani glavni mehanizmi financiranja ovog podruja energetike.Opisani zakonodavni dokumenti Europske unije su posebno podijeljeni na one koji tretiraju energetsku uinkovitost i one koji tretiraju koritenje obnovljivih izvora energije.EU zakonodavno okruenje za energetsku uinkovitost obuhvaa sljedee dokumente: Bijela knjiga o energetskoj politici Zelena knjiga: Prema europskoj strategiji za sigurnost energetske opskrbe Direktiva 2003/54/EC o opim pravilima za unutarnje trite elektrine energijeDirektiva 92/75/EEC i njoj pripadajue implementacijske direktive o obaveznom oznaavanju energetskih karakteristika elektrinih kuanskih ureaja Uredba o prekograninoj razmjeni elektrine energije (1228/2003/EEC) Direktiva 2002/91/EC o energetskim karakteristikama zgradaDirektiva 2006/32/EC o energetskoj efikasnosti (uinkovitosti) i energetskim uslugama Akcijski plan o energetskoj efikasnosti:Uteda za 20% do 2020. godine.EU zakonodavno okruenje za koritenje obnovljivih izvora energije obuhvaa sljedee dokumente: Bijela knjiga o obnovljivim izvorimaPriopenje o alternativnim gorivima za koritenje u cestovnom prometu i skupu mjera za poticanje koritenja biogoriva Direktiva 2003/30/EC o promociji upotrebe biogoriva u prometu Direktiva 2001/77/EC o promociji elektrine energije iz obnovljivih izvora energije Direktiva 2004/8/EC o promociji kogeneracije.U ovom trenutku veliki dio spomenutih direktiva i uredbi Europske unije nije transponiran u zakonodavstvo Bosne i Hercegovine, niti na dravnom niti na entitetskim razinama. Ratifikacijom Ugovora o osnivanju energetske zajednice Jugoistone Europe Bosna i Hercegovina se obvezala na transponiranje direktiva Europske Unije o tritu energije, zatiti okolia, konkurenciji i obnovljivim izvorima energije po vremenskom rasporedu utvrenom Ugovorom u svoje zakonodavstvo. Provedbom akcijskog plana za realizaciju Ugovora analiziraju se i identificiraju svi zahtjevi i eventualno nedostajue odredbe spomenutih direktiva transponiraju u zakonodavstvo. DERK i entitetske regulatorne komisije 2006. godine su harmonizirano zapoele aktivnosti na izradi propisa koji su omoguiti inicijalno otvaranje trita elektrine energije u Bosni i Hercegovini. Dravna regulatorna komisija za elektrinu energiju je u 2006. godini donijela Odluku o obimu, uslovima i vremenskom rasporedu otvaranja trita u BiH na osnovu Zakona o prijenosu, regulatoru i operatoru sistema elektrine energije u BiH, a RERS i FERK su propisali kriterije za sticanje statusa povlatenog kupca Pravilnikom za sticanje statusa povlatenog kupca, ime su se stvorili uslovi za postepeno otvaranje trita elektrine energije u Bosni i Hercegovini.U cilju breg pribliavanja EU i stjecanja statusa zemlje kandidata za ulazak u EU, veoma je vano nastaviti proces transpozicije EU direktiva u zakonodavstvo BiH. Zbog toga bi trebalo oformiti jedinice za energetsku uinkovitost i obnovljive izvore energije pri Ministarstvu vanjske trgovine i energetskih poslova BiH (MOFTER), te pri Ministarstvu energije, rudarstva i industrije na entitetskim razinama Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske.U drugom je dijelu prve cjeline dan detaljan pregled mehanizama financiranja projekata koritenja obnovljivih izvora energije i energetske uinkovitosti podijeljenih u tri osnovne skupine: Internacionalni mehanizmi financiranja Dravni i entitetski mehanizmi financiranja ESCO koncept financiranjaOd internacionalnih mehanizama financiranja za BiH su od najvee vanosti sljedei:- Global Environment Facility (GEF)- Program za razvoj Ujedinjenih naroda (UNDP)- Program za okoli Ujedinjenih naroda (UNEP)- Svjetska banka- Europska komisijaU cilju iznalaenja mehanizama financiranja EE i OIE na dravnoj i entitetskim razinama, najdjelotvorniji nain je osnivanje Fonda iji bi osnovni cilj bio poticati realizaciju projekata OIE i EE koji rezultiraju pozitivnim uincima na drutvo u cjelini (prvenstveno nekomercijalni projekti koji nisu isplativi po kriterijima potencijalnih ulagaa ali imaju veliku drutvenu vrijednost). Sredstva za financiranje Fonda mogu se osigurati iz namjenskih prihoda na dravnoj ili entitetskim razinama od naknada za oneiavanje okolia, naknada korisnika okolia, posebnih naknada za okoli od vozila na motorni pogon i sl.Druga cjelina modula odnosi se na energetsku uinkovitost u sljedeim sektorima:- zgradarstvo (kuanstva + usluni sektor)- promet- industrijaPoglavlje o energetskoj uinkovitosti u sektoru zgradarstva obuhvaa:- uvodna razmatranja- zakonodavno okruenje u Europskoj uniji- detaljan pregled energetsko-ekonomski optimalnih mjera EE u zgradama- primjere dobre prakse poveanja energetske uinkovitosti u zgradama- zateeno stanje i preporuke za poveanje energetske uinkovitosti u sektoru zgradarstva u BiH- zakljuna razmatranjaEnergetsko-ekonomski optimalne mjere energetske uinkovitosti u zgradama podijeljene su na sljedee kategorije:- osnovna naela energetske uinkovitosti u zgradama- mjere poveanja energetske uinkovitosti arhitektonsko-graevinskih dijelova zgrade- mjere poveanja energetske uinkovitosti sustava grijanja, ventilacije i klimatizacije- mjere poveanja energetske uinkovitosti sustava rasvjete i energetskih troila- provedbe energetskog pregleda (audita) zgrade- uloga infracrvene termografije u kontroli potronje energije u zgradamaZa svaku od navedenih kategorija dan je detaljni opis primjene te oekivani rezultati svake pojedine mjere.U analizi zateenog stanja u sektoru zgradarstva BiH dolo se do sljedeih zakljuaka:- sektor zgradarstva koji ukljuuje kuanstva i usluni sektor je najvei pojedinani potroa energije u BiH s udjelom od ukupno 55,8 posto u finalnoj potronji energije u2005. godini (49,7% kuanstva + 6,1% usluni sektor)- uz uvjet primjene mjera energetske uinkovitosti u sektoru zgradarstva (scenarij S3) potronja finalne energije u kuanstvima e u 2020. godini pasti na 40,1 posto ime e se pribliiti dananjem europskom prosjeku- korisna potronja toplinske energije u BiH u 2005. godini je veoma visoka i iznosi cca200 kWh/m2- prema procjeni (nakon rata nije proveden popis stanovnitva pa nema konkretnih podataka) ukupni stambeni fond u 2005. godini u BiH iznosio je 1 097 200 stambenih jedinica, odnosno oko 97,8 milijuna m2 stambene povrine- od ukupnog stambenog fonda zgrada 70 posto su obiteljske kue a 30 posto stanovi- predvia se da e do 2020. godine stambeni fond u BiH iznositi 1 292 600 stambenih jedinica ili 121,20 milijuna m2 stambene povrine- u 2005. godini u Federaciji BiH registrirano je ukupno 702 676 kuanstava s prosjenom potronjom toplinske energije od 196,33 kWh/m2, u Republici Srpskoj375.809 kuanstava s prosjenom potronjom od 214,07 kWh/m2 te u Distriktu Brko18.721 kuanstvo s prosjenom potronjom 224,16 kWh/m2- referentni scenarij potronje energije u kuanstvima do 2020. godine (referentni scenarij S2) predvia smanjenje toplinskih gubitaka po prosjenoj stambenoj jedinici izgraenoj do 2005. godine za 2 posto- kako bi se postiglo smanjenje potronje energije u kuanstvima od 60 posto do 2020.godine treba primijeniti mjere energetske uinkovitosti na ukupno 154.437 stambenih jedinica, odnosno oko 14,65 milijuna m2 stambene povrine- scenarij s mjerama S3 -predvia da e novoizgraene stambene zgrade na razini BiH biti regulirane tehnikim propisom koji e ograniiti dozvoljenu godinju potrebnu energiju za grijanje na prosjeno 70 kWh/m2 u periodu od 2010. do 2020. godine, a nakon tog perioda pretpostavlja se donoenje propisa s dozvoljenom potronjomtoplinske energije od prosjeno 50 kWh/m2 (za nove obiteljske kue pretpostavljena je propisana potronja energije za grijanje od 100 kWh/m2)- ukupni investicijski trokovi u mjere energetske uinkovitosti koje e rezultirati energetskim utedama od 60 posto do 2020. godine procjenjuju se na prosjeno60KM po m2 stambene povrine;- kako ne postoji baza podataka o postojeoj izgradnji u uslunom sektoru zgrada niti na razini BiH niti na entitetskim razinama, anketom je utvrena prosjena povrina uslunog sektora od 5 m2 po stanovniku, to u 2005. godini iznosi 17,8 milijuna m2- do 2020. godine se predvia poveanje povrine javnih zgrada uslunog sektora na 8 m2 po stanovniku, to bi iznosilo oko 29,5 milijuna m2- u 2005. godini usluni sektor predstavlja svega 15 posto ukupnog sektora zgrada, dok bi u 2020. godini trebao iznositi oko 20 posto- predvieno je udvostruenje korisnih energetskih potreba u uslugama do 2020.godine, pri emu se oekuje najbri rast energetskih potreba za hlaenjem prostoraAnaliza sektora prometa u BiH rezultirala je sljedeim zakljucima:- prometni sektor Bosne i Hercegovine odabrano je 14 potencijalnih mjera, koje su podijeljene u est kategorija: zakonodavne, zakonodavno informativne, financijske, fiskalne, informacijskoedukativne, infrastrukturne i organizacijske- pravovremenim uvoenjem mjera procijenjen je potencijal uteda u potronji goriva od 8,1 posto do 2020. godine u odnosu na potronju iz 2005. godine- najdjelotvornije mjere, ijim uvoenjem se oekuju najvee utede u potronji goriva te istovremeno najmanje emisije ugljinog dioksida su: 1. obvezna zamjena konvencionalnih goriva biogorivima i drugim alternativnim gorivima (stlaeni prirodni plin, ukapljeni naftni plin i biodizel u prvoj fazi), koja spada u zakonodavno/infrastrukturnu te 2. uvoenje poreza na emisiju CO2 s izuzeem za ia vozila i vozila pogonjena biogorivima odnosno alternativnim gorivima, koja pripada kategoriji fiskalnih mjera. Takoer, veliki doprinos poveanju energetske uinkovitosti oekuje se poticanjem intermodalnosti u urbanim sredinama, subvencijama za kupnju energetski prihvatljivijih vozila te poticanju proizvodnje biogoriva.Glavni prijedlog za poveanje energetske uinkovitosti u industrijskom sektoru BiH je pokretanje Mree Industrijske Energetske Efikasnosti (MIEE) na dravnoj razini.U fazi razmiljanja o pokretanju takve mree koja bi se zbog specifinih uvjeta u BiH dostarazlikovala od stranih iskustava (poglavlje 4.3) trebalo bi razmisliti o ukljuivanju industrije, javnog sektora te sektora usluga. U sektoru usluga bi se promatrali prvenstveno hoteli i drugi turistiki objekti, dok bi u javnom sektoru bile razmatrane prvenstveno zdravstvene ustanove kao intenzivni potroai energije kod kojih je prvenstveno zbog netrinog pristupa problem racionalnog koritenja energije izuzetno velik te su i energetski potencijali u ovom sektoru znatni.Osnovni ciljevi osnivanja MIEE u BiH bili bi sljedei: racionalizacija toplinske i elektrine energije prvenstveno u industrijskom sektoruostvarenje neposrednijeg kontakta izmeu industrijskih tvrtki, proizvoaa energije, konzultantskih organizacija i strunjaka te dravnih, entitetskih i lokalnih institucija sa zajednikom interesom poveanja energetske uinkovitosti koordinacija izmeu sektora industrije, usluga i dijela javnog sektora (bolnice itd.)ukljuivanje projektanata iz oblasti vezanih za energetiku, njihovo uvoenje u informiranje i obuku putem seminara i davanje vanije uloge u odluivanju o pitanjima energetske uinkovitostipovezivanje znanstveno-strunih ustanova (instituti, fakulteti itd.) iz razliitih sektora oko pitanja energetike na itavom prostoru BiHmeunarodna suradnja i ukljuivanje strunjaka iz BiH u rad europskih mrea industrijske energetske uinkovitostiTrea cjelina modula obuhvaa zateeno stanje i konkretne preporuke radi promocije i poveanja koritenja sljedeih obnovljivih izvora energije:- Biomase- Vjetra- Sunca- Geotermalne energije- Malih hidroelektranaU ovom trenutku Bosna i Hercegovina nema razraen akcijski plan za promicanje obnovljivih izvora energije kroz prihvaeni pravni okvir, niti ima numeriki izraen cilj kojim bi se utvrdio postotak energetskih potreba iz obnovljivih izvora energije u odreenom razdoblju. Spomenuta situacija je jedna od glavnih prepreka u razvitku obnovljivih izvora energije.1. Koritenje energije biomase u BiHBiomasa u obliku ogrjevnog drveta i drvenog ugljena je trenutno rastui izvor energije u Bosni i Hercegovini, ija potronja se procjenjuje na 1.464.400 tona u 2003. godini. Potronja biomase (kao to je loivo drvo ili drvo preraeno u drveni ugljen) prevladava u kuanstvima i podrujima izvan gradova Bosne i Hercegovine. Potronja biomase (poglavito ogrjevnog drveta i drvenog ugljena) u drugim sektorima kao to je poljoprivreda, trgovina, industrija i rudarstvo je vrlo mala.Ovdje je vano napomenuti da nema podataka o tome u kolikoj je mjeri sjea umakontrolirana, pa je gotovo sigurno da se sa stajalita odrivosti gore navedenih cca 1,5 milijuna tona ogrjevnog drveta to ne moe smatrati obnovljivim izvorom energije.Analiza zateenog stanja rezultirala je prijedlogom za poticanje koritenja energije biomase uBiH koji obuhvaa: Program pomoi za nabavu strojeva za skupljanje, prijevoz i obradu biomase.Uzimajui u obzir velike trokove ekstrakcije, prijevoza i obrade umske biomase kao i nedostatak predobrade za pripremu resursa, predloen je program pomoi za nabavu automatizacije za navedene procese, to e omoguiti zajamenu proizvodnju biomase odgovarajue kvalitete i prihvatljivih trokova koritenja.Poboljanje automatizacije prikupljanja biomase. Kako bi se smanjili trokovi prikupljanja i dovoza umske biomase i energetskih usjeva u postrojenje moraju se razviti mjere za poboljavanje automatizacije prikupljanja biomase iz drvnog otpada.Sainjavanje standardnih ugovora o prikupljanju biomase. Predloen je oblik standardnih ugovora kako bi se izbjegla nesigurnost koja proizlazi iz nunosti sklapanja ugovora o nabavi s velikim brojem proizvoaa otpada.Poticaji za ulaganje u opremu za koritenje u domainstvima. Zbog visokih trokova ulaganja u opremu za primjenu biomase u kuanstvima, nuno je poticanje krajnjeg korisnika putem potpora kako bi se spomenuta ulaganja uinila prihvatljivijima.Osmiljavanje pravila i propisa za toplinske instalacije na biomasu u zgradama, te odreivanje kriterija uinkovitosti energije iz biomase i za prostorije u kojima e se koristiti.Provoenje analiza radi poboljanja performansi uglavnom zastarjelih kotlova za biomasu u kuanstvima te poveanja njihove uinkovitost i smanjenja gubitaka. Obnavljanje sustava podrunog grijanja u gradovima.Uvoenje europskih standarda i regulative za goriva iz biomase kako bi se olakalo njeno energetsko koritenje, to rezultira nunou donoenja propisa koji bi olakali razvoj trita te poveali povjerenje potroaa.Donoenje akcijskih planova za biomasu bi, kroz procjenu fizike i ekonomske raspoloivosti razliitih vrsta biomase, ukljuujui drvo i drvne otpade, kao i poljoprivredni otpad i usjeve, smanjilo nesigurnost i zabrinutost potencijalnih ulagaaUlaganje u poljoprivrednu eksploataciju, kao na primjer proizvodnja biogoriva i koritenje poljoprivrednog otpada za proizvodnju energije, moe se podupirati kroz politiku ruralnog razvoja.Podrka tehnologiji suspaljivanja biomase s ugljenom. Ovakve projekte treba ukljuiti u pogone koji koriste obnovljive izvore za proizvodnju elektrine energije, uz naknadu za energiju koja je proizvedena na odogovarajui nain.Uspostavljanje kontakata s tvrtkama koje proizvode elektrinu energiju u postrojenjima na ugljen, kako bi promovirali provoenje odgovarajuih studija isplativosti.Provoenje prilagoenih studija o potencijalu biomase u podrujima gdje su smjetene termoelektrane na ugljen.Analiza razliitih tehnologija ko-sagorijevanja i njihova prikladnost za koritenje u postojeim termoelektranama.2. Koritenje energije vjetra u BiHProcjena potencijalnih lokacija za vjetroelektrane u BiH rezultirala je popisom 27 lokacija na podruju junog dijela BiH u pojasu od oko 50 km uz granicu s Hrvatskom, koje po svim promatranim karakteristikama predstavljaju najvei vjetropotencijal na podruju BiH.Ukupan potencijal promatranih lokacija s gledita raspoloivosti prostora procijenjen je na oko 900 MW. Treba napomenuti da za dio lokacija procjena ukljuuje razmatranje uvjeta i mogunosti prikljuenja potencijalnih vjetroelektrana na elektroenergetsku infrastrukturu, to na tim lokacijama moe dovesti do znaajnijeg smanjenja ukupnog prihvatnog kapaciteta.Ukupan tehniki potencijal za koritenje energije vjetra Bosne i Hercegovine znatno je vei i procjenjuje se na cca 2000 MW, pri emu treba voditi rauna da je spomenuti iznos proizaao iz sagledavanja raspoloivosti prikladnih prostora za vjetroelektrane na prostoru BiH ne uzimajui u obzir eventualna ogranienja (prikljuak na mreu, zatita okolia i dr.).Politiki cilj koritenja energije vjetra do 2015. godine moe se postaviti bilo gdje u intervalu od 0 do 900 MW. S obzirom da je u svijetu snano izraen trend znatnijeg poveanja koritenja energije vjetra, cilj za BiH bi takoer trebao biti blago na strani optimizma kao pozitivan signal potencijalnim investitorima. Procjena je da bi realan cilj koritenja energije vjetra u 2015. godini trebalo postaviti izmeu 400 i 600 MW.Za detaljnu analizu potencijala energije vjetra u Bosni i Hercegovini, kao temelju strukturiranja politike koritenja energije vjetra, definiranja tarifa za otkup i dr, korisno bi bilo osmisliti i provesti cjeloviti projekt koji bi obuhvaao sljedee aktivnosti:sustavan opis klimatologije vjetra na cjelokupnom podruju Bosne i Hercegovine, ukljuujui program mjerenja vjetra temeljiti pregled i izbor potencijalnih lokacija za gradnju vjetroelektranaocjenu potencijalnih lokacija nekom od prikladnih multikriterijalnih metoda te identifikaciju elemenata za ocjenu (kriterija)analizu trokova i dobiti koritenja energije vjetra u Bosni i Hercegovini kako bi se odredili izbjegnuti trokovi i metodoloki utvrdio ekonomski opravdan udio vjetroelektrana u strukturi budue potronje elektrine energije u Bosni i HercegoviniDakako, u paraleli sa spomenutim aktivnostima, za znaajan e poticaj koritenju energije vjetra u Bosni i Hercegovini neophodno biti uspostavljanje institucionalnog i zakonodavnog okvira na dravnoj, entitetskim i lokalnim razinama.3. Koritenje energije Sunca u BiHIz svih prikupljenih podataka i provedenih analiza moe se zakljuiti da postoji znaajan potencijal primjene Suneve energije na podruju Bosne i Hercegovine, koji iznosi 70,5 milijuna GWh dozraene energije ukupnog godinjeg Sunevog zraenja.Zbog relativno visoke cijene fotonaponskih sustava ne moe se oekivati znaajnija primjena ukoliko dravna i entitetske uprave ne uvedu sustav poticanja i to kroz garanciju minimalne poticajne cijene, ali i razdoblja poticanja koje ne smije biti manje od 12 godina.to se toplinskih sustava tie njihova primjena se moe poveati odgovarajuim mjerama na razini drave i entiteta i to: poticanjem obrazovanja instalatera toplinske opreme, obrazovnom kampanjom usmjerenom prema kupcima toplinske opreme, stvaranjem okruenja gdje se sunani toplinski sustavi smatraju uobiajenim rjeenjem za pripremu tople vode odnosno dogrijavanje prostorija, usvajanjem europskih i meunarodnih normi u podruju primjene Suneve energije i drugim mjerama. Meutim i u sluaju toplinskih sunanih sustava, njihova vea primjena ne moe se oekivati bez uspostave institucionalnog i zakonodavnog okvira na dravnoj, entitetskim i lokalnim razinama.4. Koritenje geotermalne energije u BiHUkupni mogui instalirani kapacitet geotermalnih izvora na 28 lokacija na kojima je prema postavljenim kriterijima mogua toplinska eksploatacija u Federaciji Bosne i Hercegovine iznosi 7,15 MWt ako se promatra samo mogunost grijanja prostora (smanjenje temperature do 50C), odnosno 57,08 MWt ako se promatra geotermalna energija za grijanje prostora i rekreativne i balneoloke potrebe (smanjenje temperature do 20C).Ukupni mogui instalirani kapacitet geotermalnih izvora na 16 lokacija na kojima je prema postavljenim kriterijima mogua toplinska eksploatacija u Republici Srpskoj je 2,09 MWt akose promatra samo mogunost grijanja prostora, odnosno 33,12 MWt ako se promatra geotermalna energija za grijanje prostora i rekreativne i balneoloke potrebe (kupanje).Uz koritenje svih navedenih izvora s faktorom iskoritenja od 0,5 mogue je u jednoj godini proizvoditi 32,98 TJ energije samo za grijanje prostora, odnosno ukupno 522,00 TJ energije ako se grijanje prostora i kupanje promatra zajedno.Zbrajanjem potencijala Republike Srpske i FBiH izraunata je ukupna toplinska snaga i energija geotermalnih pojava u Bosni i Hercegovini. Ukupni mogui instalirani kapacitet geotermalnih izvora na 42 lokacije je 9,25 MWt ako se promatra samo mogunost grijanja prostora, odnosno 90,2 MWt ako se promatra geotermalna energija za grijanje prostora i rekreativne i balneoloke potrebe.Uz koritenje svih navedenih izvora s faktorom iskoritenja od 0,5 mogue je u jednoj godini proizvoditi 145,75 TJ energije samo za grijanje prostora, odnosno ukupno 1421,75 TJ energije ako se grijanje prostora i kupanje promatra zajedno.Ovdje je vano napomenuti da je istraenost geotermalnih izvora u BiH veoma niska. U cijeloj zemlji izbueno je tridesetak dubokih buotina, a na malom broju njih su ispitani toplinski parametri buotinskih fluida. Toplinske karakteristike stijena nisu nigdje ispitane. Razliiti autori izraunali su ukupne potencijale geotermalnih sustava u Bosni i Hercegovini koji su prikazani u raspoloivoj literaturi. Dobiveni rezultati su ohrabrujui, ali je potrebno sve navedene izraune potvrditi istranim buotinama. Bez reprezentativnih geotermalnih parametara koji se mogu dobiti samo dubokim buenjem nemogue je govoriti o koritenju geotermalnih resursa.Uzimajui u obzir investicije u istraena buenja, koje su znaajne, te razinu nesigurnostikoju nose takva istraivanja, nije realno oekivati znaajnija ulaganja u koritenje geotermalne energije u BiH bez znaajnije potpore dravne i entitetskih uprava ili meunarodne zajednice.5. Izgradnja malih hidroelektranaS obzirom na injenicu da zbog nedovoljne razine istraenosti vodotoka nedostaju i podloge odreene razine za sve planirane male hidroelektrane (objekti s instaliranom snagom do 10MW), nije bilo mogue prikazati sve potencijalne lokacije za realizaciju malih hidroelektrana na isti nain i s istom koliinom podataka. To se naroito odnosi na podatke o viegodinjim hidrolokim nizovima na istoj razini za sve potencijalne lokacije za male hidroelektrane, kao i realno ostvarivom potencijalu (koji se temelji istovremeno na ekolokoj prihvatljivosti, financijskoj isplativosti te drutvenoj prihvatljivosti projekata na lokalnoj razini). Zbog toga je u tekstu primijenjen pristup prezentiranja potencijalnih projekata kroz pojam kandidati (projekti za koje su bile dostupne konkretnije podloge i potpuniji odnosno pouzdani podaci o pojedinim potencijalnim malim hidroelektranama), meutim, to ne znai da se ukupni potencijal svodi samo na kandidate.Za podruje EP HZHB planirana ukupna instalirana snaga u malim hidroelektranama kandidatima iznosi oko 40 MW, a planirana prosjena godinja proizvodnja oko 186 GWh.U sklopu EP BIH planirana ukupna instalirana snaga u malim hidroelektranama kandidatima iznosi oko 34 MW, a planirana prosjena godinja proizvodnja oko 127 GWh. Trenutano su u sklopu EP BIH u pogonu male hidroelektrane ukupne instalirane snage 23,7 MW.U sklopu ERS planirana ukupna instalirana snaga u malim hidroelektranama kandidatima iznosi oko 212 MW, a planirana prosjena godinja proizvodnja oko 650 GWh. Meutim, ukupni hidroenergetski potencijal u podruju snaga 0,5 do 10 MW procjenjuje se na oko1500 GWh godinje. U ovom trenutku na podruju pod nadlenou ERS u pogonu su malehidroelektrane ukupne instalirane snage 14 MW. Takoer, ERS je dobila koncesije za izgradnju malih hidroelektrana ukupne snage 62 MW.Uvaavajui prezentirane podatke moe se zakljuiti da je potencijal malih hidroelektrana potrebno uzeti u obzir prilikom planiranja razvoja elektroenergetskog sustava sva tri elektroprivredna poduzea na podruju BiH.Analiza konkurentnosti koritenja raznih oblika energije (potronje energije) u kuanstvima BiH provedena je za obiteljske kue s razliitim sustavima grijanja (centralno i lokalno) i klimatskih zona (hladna i topla zona). Pri tome je koriten model ukupnog troka proizvodnje korisne energije za grijanje, PTV i kuhanje, koji je sastavni dio simulacijskog modela ENPEP.Rezultati modela (ukupni i specifini godinji trokovi) pokazali su poredak prema naelu najmanjeg troka za sve postojee oblike energije u sustavu zajedno s novim tehnologijama za grijanje i PTV (geotermalne toplinske pumpe, kotlovi za centralno grijanje s peletima, kolektori za PTV), koje su analizirane u kategoriji obiteljskih kua s centralnim grijanjem, te koje imaju najvei dohodak po kuanstvu i zbog toga mogu investirati u nove tehnologije.S obzirom na visoke trokove novih tehnologija (geotermalnih toplinskih pumpi i kotlova s peletima) napravljena je dodatna analiza rauna potrebne subvencije na investicije ovih tehnologija, uz uvjet da imaju jednaku vrijednost korisne energije za grijanje i PTV kao i ostale postojee tehnologije (tj. da postanu konkurentne ostalim tehnologijama). Budui da je tehnologija s geotermalnom toplinskom pumpom najskuplja od svih postojeih, uvjet njene konkurentnosti u odnosu na preostale tehnologije je subvencija na investiciju toplinske pumpe, koja se kree od 20,0 posto u sluaju kotlova s loivim uljem, do 89,1 posto u sluaju kotlova na mrki ugljen (za kue u hladnoj zoni). Za kue u toploj zoni iznos potrebnih subvencija za geotermalne toplinske pumpe kree se od 35,0 do 93,6 posto i neto su vee od subvencija potrebnih u hladnoj zoni.U sluaju nove tehnologije s peletima, uvjet njene konkurentnosti prema prirodnom plinu (sljedea tehnologija s niim trokom) je subvencija na investiciju u iznosu od 12,7 posto do potrebne subvencije od 98,2 posto u sluaju kotlova na mrki ugljen (za kue u hladnoj zoni). Kao i za geotermalne pumpe i za pelete u kuama u toploj zoni potrebni su drugi iznosi subvencija (od 21,3% do 88,6%).Sunevi kolektori analizirani su za sustave centralnog grijanja na lo ulje, elektrinu energiju, UNP spremnik i prirodni plin, gdje kolektor zamjenjuje klasini bojler na elektrinu energiju za PTV. Zbog investicije u kolektor dolazi do poveanja ukupnih godinjih trokova promatranog sustava, pri emu je najvee poveanje godinjeg troka (u kuama s centralnim grijanjem u hladnoj zoni) imala kombinacija kotlova za centralno grijanje i PTV na elektrinu energiju i kolektora (5,1%), slijedi prirodni plin i kolektor (5,0%), UNP spremnik i kolektor (3,0%) i loivo ulje i kolektor (2,9%). Rad kolektora znai utedu u potronji elektrine energije za PTV. Najvea uteda dobivena je u kombinaciji kotlova za centralno grijanje i PTV na elektrinu energiju i kolektor (5,4%),Izolacije obiteljskih kua analizirane su za 2005. i 2015. godinu za sve postojee tehnologije i za potencijale izolacije od 10 (izolacija stropa prema tavanu) do 60 posto (izolacija ovojnice i stropa i ugradnja novih prozora). Kriterij za utvrivanje potrebne investicije u izolaciju bio je troak grijanja, uz uvjet da je jednak u oba sluaja (sa i bez izolacije). Rezultati modela usporeeni su sa stvarnim (trinim) trokovima izolacije, gdje se moe zakljuiti za koje kue (sustave grijanja) je uvoenje izolacije komercijalna mjera, a za koje kue je potreban dodatni poticaj.U 2005. godini u hladnoj zoni isplati se izolirati sve sustave centralnog grijanja koji se nalaze iznad trine vrijednosti izolacije, tj. crvene crtkane linije (komercijalne mjere). Radi se o obiteljskim kuama s centralnim sustavima grijanja i PTV-om na loivo ulje, UNP spremnik, elektrinu energiju (do 60%) i prirodni plin (do 60%). Sve ostale sustave grijanja treba na neki nain poticati da bi i ova kuanstva uloila sredstva u izolaciju (ogrjevno drvo treba poticati od 20% vrijednosti izolacije navie, mrki ugljen i lignit za sve vrijednosti izolacija i elektrinu energiju i prirodni plin za 60% vrijednost izolacije). U 2015. godini su potrebni dodatni poticaji za obiteljske kue koje imaju centralne sustave grijanja i PTV na prirodni plin, dok poticaj za kotlove s elektrinim energijom nije potreban. Openito je iznos potrebnih poticaja vei u 2015. godiniPotrebne investicije u izolaciju obiteljskih kua s centralnim grijanjem u 2005. godini u toploj zoni,manje su za prosjeno 37 posto u odnosu na iste u hladnoj zoni. Za razliku od hladne zone, nema komercijalnih mjera za smanjenje potronje energije za grijanje (izolacije) u obiteljskim kuama s centralnim grijanjem u toploj zoni u 2015. godini, ve su kao i u 2005. godini potrebni poticaji. Potrebne investicije u izolaciju obiteljskih kua s centralnim grijanjem u 2015. godini u toploj zoni manje su za prosjeno 34,1 posto u odnosu na iste u hladnoj zoni.Budui da obiteljske kue s lokalnim sustavima grijanja i PTV-om imaju manje dohotke po kuanstvu od kua s centralnim sustavima, pretpostavlja se da one nee investirati u nove tehnologije za grijanje i PTV, nego samo u poboljanje izolacije.U kategoriji obiteljskih kua s lokalnim grijanjem u hladnoj zoni u 2005. godini u komercijalne mjere (za koje nije potreban poseban poticaj) za izolaciju spadaju obiteljske kue s grijanjem na loivo ulje i UNP spremnik (sve izolacije), elektrinu energiju i prirodni plin (do 50% izolacije) i za ogrjevno drvo (za 10% izolaciju). Za sve ostale vrste grijanja i izolacije potrebni su poticaji.Investicije u poboljanje izolacije obiteljskih kua s lokalnim grijanjem u 2015. godini u hladnoj zoni za sustave grijanja na loivo ulje, prirodni plin i UNP spremnik su manje u odnosu na 2005. godinu, za 2,5 posto, 1,6 posto i 2,5 posto. Za sve ostale sustave grijanja potrebne investicije u 2015. godini su vee (prosjeno za elektrinu energiju 56,6%, za mrki ugljen 8,8%, lignit 9,2% i ogrjevno drvo 9%).U kategoriji obiteljskih kua s lokalnim grijanjem u toploj zoni u 2015. godini u komercijalne mjere za izolaciju spadaju obiteljske kue s grijanjem na loivo ulje i UNP spremnik (do 50% izolacije), elektrinu energiju (samo 10% izolacija) i UNP spremnik (do 50% izolacije). Potrebne investicije u poboljanje izolacije obiteljskih kua s lokalnim grijanjem u 2015. godini u toploj zoni s grijanjem na loivo ulje, prirodni plin i UNP spremnik su manje u odnosu na 2005. godinu u iznosu od 2,7 posto, 2,1 posto i 2,5 posto. Za sve ostale sustave grijanja potrebne investicije u 2015. godini su vee (prosjeno za elektrinu energiju 56,3%, za mrki ugljen 8,9%, lignit 8,7% i ogrjevno drvo 8,8%).Posljednja cjelina obuhvaena modulom 12 je utjecaj primjene mjera energetske uinkovitosti i koritenja obnovljivih izvora energije na zatitu okolia u BiH.Primjena mjera u sektorima neposredne energetske potronje - industriji, prometu, kuanstvima i uslugama, rezultira energetskim utedama, ali i smanjenjem nepovoljnog utjecaja na okoli. Sa stajalita promjene klime i globalnog zatopljenja, najvanije je kvantificirati pozitivan utjecaj primjene mjera na smanjenje emisije najznaajnijeg antropogenog staklenikog plina CO2.Za odreivanje potencijala smanjenja emisije CO2 primijenjena je IPCC metodologija, odnosno metodologijom preporuene vrijednosti faktora emisije CO2 za razliita fosilna goriva. Meutim, za izraun smanjenja emisija trebalo je uteenu elektrinu ili toplinsku energiju pretvoriti u gorivo, a isto tako potrebno je poznavati udio lignita i mrkog ugljena u uteenom ugljenu te udio pojedinih tekuih goriva u ostalim derivatima nafte. Analizom strukture izgaranog goriva za daljinsko grijanje iz energetskih bilanci za razdoblje od 2000. do 2005. godine, kao i ugljena i tekuih goriva izgaranih u industriji, kuanstvima i uslugama, odreeni su za proraun potrebni prosjeni faktori emisije CO2.U posljednjoj godini promatranog razdoblja (2020. godini), najvei potencijal smanjenja emisije CO2 imaju mjere u industriji (oko 730 kt), a zatim mjere u kuanstvima (oko 570 kt) i prometu (oko 410 kt).SADRAJPROJEKTNI ZADATAK ................................................................................................. I SAETAK .................................................................................................................... III SADRAJ ..................................................................................................................... 11. UVODNA RAZMATRANJA O VANOSTI TEDNJE ENERGIJE IKORITENJA OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE PREMA NAELIMA ODRIVOG RAZVITKA ..................................................................................... 11.1. to je odrivi razvitak? ................................................................................... 21.1.1. Ekonomska opravdanost ulaganja u energetsku uinkovitost ............... 41.2. Zakonodavstvo Europske unije za energetsku uinkovitost i obnovljiveizvore energije .............................................................................................. 51.2.1. EU zakonodavno okruenje za energetsku uinkovitost ........................ 51.2.2. Zakonodavno okruenje za poticanje koritenja obnovljivih izvora energije ................................................................................................... 81.3. Mehanizmi financiranja projekata koritenja obnovljivih izvora energije ienergetske uinkovitosti ............................................................................... 91.3.1. Internacionalni mehanizmi financiranja projekata koritenja obnovljivih izvora energije i energetske uinkovitosti............................................... 91.3.2. Dravni i entitetski mehanizmi financiranja projekata obnovljivih izvora energije i energetske uinkovitosti ....................................................... 121.3.3. ESCO koncept financiranja projekata energetske uinkovitosti ........... 131.4. Svjetske i europske energetske institucije za OIE i EE ............................... 141.4.1. International Energy Agency, IEA......................................................... 151.4.2. Energie-Cites asocijacija ...................................................................... 151.4.3. The European Network of Regional Agences, FEDERANE ................ 151.4.4. European Energy Network EnR ......................................................... 151.5. Zakljuak ...................................................................................................... 162. ENERGETSKA UINKOVITOST U ZGRADARSTVU .................................... 172.1. Openito o energetskoj uinkovitosti u zgradarstvu .................................... 182.2. Direktive Europske unije koje reguliraju podruje energetske uinkovitosti u zgradarstvu................................................................................................. 202.2.1. Direktiva o energetskim karakteristikama zgrada 2002/91/EC ............ 202.2.2. Direktiva 2006/32/EC o energetskoj uinkovitosti i energetskim uslugama .............................................................................................. 222.2.3. EU Direktiva o promociji kogeneracije bazirane na korisnim toplinskimpotrebama na unutarnjem tritu energije 2004/8/EC ......................... 222.2.4. Temeljna EU Direktiva o obaveznom oznaavanju energetske uinkovitosti kuanskih ureaja 92/75/EEC i pripadajue implementacijske direktive.................................................................... 232.3. Pregled energetsko-ekonomski optimalnih mjera energetske uinkovitosti uzgradama ................................................................................................... 252.3.1. Osnovna naela energetske uinkovitosti u zgradama ........................ 252.3.2. Mjere poveanja energetske uinkovitosti arhitektonsko-graevinskih dijelova zgrade ..................................................................................... 272.3.3. Mjere poveanja energetske uinkovitosti sustava grijanja, ventilacije iklimatizacije .......................................................................................... 392.3.4. Mjere poveanja energetske uinkovitost sustava rasvjete i energetskih troila .................................................................................................... 492.3.5. Provedba energetskog pregleda (audita) zgrade ................................. 562.3.6. Uloga infracrvene termografije u kontroli potronje energije u zgradama.............................................................................................................. 582.4. Primjeri dobre prakse poveanja energetske efikasnosti u zgradama ........ 602.4.1. Viestambena zgrada u Sofiji, Bugarska.............................................. 602.4.2. Poslovna zgrada HEP D.P. ,,Elektra", Koprivnica ............................... 612.4.3. Pasivna kola u Frankfurtu, Njemaka ................................................. 642.4.4. Grad Malm, vedska .......................................................................... 662.5. Zateeno stanje i preporuke za poveanje energetske uinkovitosti usektoru zgradarstva u Bosni i Hercegovini................................................. 672.5.1. Zateeno stanje u sektoru zgradarstva BiH ......................................... 672.5.2. Zateeno stanje i preporuke za poveanje energetske uinkovitosti u stambenom sektoru u Bosni i Hercegovini ........................................... 692.5.3. Zateeno stanje i preporuke za poveanje energetske uinkovitost ujavnim zgradama uslunog sektora u Bosni i Hercegovini................... 712.6. Zakljuci i preporuke .................................................................................... 713. ENERGETSKA UINKOVITOST U PROMETU ............................................. 773.1. Osvrt na europsku prometnu politiku ........................................................... 783.1.1. Pregled zakonodavnog okruenja Europske unije ............................... 823.2. Osnovna naela i mjere energetske uinkovitosti u prometu ...................... 833.2.1. Osiguranje prisustva na tritu i uporaba uinkovitijeg i kvalitetnijeg goriva za pogon vozila .......................................................................... 833.2.2. Poveanje uinkovitosti gradskog prometa .......................................... 883.2.3. Razvoj trita za ia vozila ................................................................ 913.2.4. Promjena naina vonje ....................................................................... 943.2.5. Kronoloki pregled realizacije predloenih mjera od strane Europske komisije ................................................................................................. 953.2.6. Pregled moguih modela financiranje energetske uinkovitosti........... 963.3. Svjetska i europska iskustva - najvaniji primjeri dobre prakse .................. 963.3.1. Porez na motorna vozila s obzirom na potronju goriva (NoVA) -Austrija .................................................................................................. 963.3.2. Oslobaanje biogoriva od plaanja poreza - IRSKA ............................ 973.3.3. Car sharing program - Austrija ............................................................. 983.3.4. Promidba Eko vonja Njemaka ...................................................... 993.3.5. Porez na emisije staklenikih plinova - Njemaka................................ 993.3.6. Subvencije za kupnju LPG i CNG vozila - Francuska ........................ 1003.3.7. Nabava ekoloki prihvatljivijih vozila za potrebe dravne slube - vedska .............................................................................................. 1013.3.8. Plaanje cestarine Velika Britanija .................................................. 1023.3.9. Ogranienje brzine kretanja ugradnjom limitatora snage motora - Nizozemska ........................................................................................ 1023.3.10. Energetske utede u sektoru teretnih vozila - Finska......................... 1033.3.11. Promocija niskosumpornog goriva - Njemaka .................................. 1033.3.12. Oznaavanja automobila prema uinkovitosti potronje goriva (EnergyLabelling of New Cars) - Danska....................................................... 1043.4. Pregled trenutnog stanja u prometnom sektoru Bosne i Hercegovine ...... 1053.4.1. Cestovni promet.................................................................................. 1053.4.2. eljezniki promet ............................................................................... 1063.4.3. Zrani promet...................................................................................... 1073.4.4. Vodeni promet..................................................................................... 1073.4.5. Zakljuak ............................................................................................. 1073.5. Prijedlog mjera za poveanje energetske uinkovitosti u prometnom sektoruBosne i Hercegovine ................................................................................ 1093.5.1. Obvezna postepena zamjena konvencionalnih goriva biogorivima i drugim alternativnim gorivima te usklaivanje kvalitete postojeeggoriva s EU direktivom 98/70 ............................................................ 1113.5.2. Ogranienje brzine kretanja................................................................ 1143.5.3. Obvezno oznaavanje vozila prema emisijskim kategorijama ........... 1153.5.4. Naplata ulaska u visoko zaguene dijelove urbanih sredina konvencionalnim vozilima / izuzee za uinkovitija vozila pogonjena alternativnim gorivima......................................................................... 1163.5.5. Potpore/subvencije za kupnju energetski uinkovitijih i ekolokiprihvatljivijih vozila .............................................................................. 1173.5.6. Porez na emisiju CO2, ekoloki porez - izuzee/redukcija plaanja ekolokog poreza za energetski uinkovitija i ekoloki prihvatljivijavozila te za ia goriva...................................................................... 1193.5.7. Izuzee/redukcija plaanja poreza na biogoriva i alternativna goriva 1203.5.8. Osloboenje od naplate parking mjesta u urbanim sredinama za uinkovitija i ekoloki prihvatljivija vozila ............................................ 1213.5.9. Porezne olakice i subvencije kompanijama koje odlue implementiratiista vozila u svoje vozne parkove ..................................................... 1213.5.10. Informiranje i treniranje ekoloki prihvatljivijeg naina vonje ............ 1213.5.11. Dravna kampanja za promociju odrivog prometa ........................... 1243.5.12. Prelazak prema javnom putnikom i robnom transportu/ intermodalnost............................................................................................................ 1243.5.13. Promidba i uvoenje car sharing modela/poveanje okupiranosti vozila................................................................................................... 1263.5.14. Bolja organizacija distribucije roba u urbanim sredinama .................. 1263.6. Procjena utjecaja mjera na poveanje energetske uinkovitosti u transportnom sektoru Bosne i Hercegovine............................................. 1283.7. Analiza osjetljivosti na temelju strukturnih promjena u teretnom prometuBosne i Hercegovine ................................................................................ 1393.8. Zakljuna razmatranja i konkretne preporuke za poveanje energetske uinkovitosti transportnog sektora BiH..................................................... 1454. ENERGETSKA UINKOVITOST U INDUSTRIJI ......................................... 1494.1. Opa naela poveanja energetske uinkovitosti u industriji .................... 1504.2. Karakteristike koritenja energije u industriji.............................................. 1514.2.1. Elektrina i toplinska energija ............................................................. 1514.2.2. Voda.................................................................................................... 1524.2.3. Promatrani zahvati u energetski sustav potroaa............................. 1524.3. Potencijali energetskih uteda u raznim granama industrije ..................... 1544.3.1. Elektromotorni pogoni ......................................................................... 1544.3.2. Metalurgija .......................................................................................... 1554.3.3. Industrija celuloze i papira .................................................................. 1574.3.4. Proizvodnja stakla............................................................................... 1584.3.5. Prehrambena industrija....................................................................... 1584.3.6. Tekstilna industrija .............................................................................. 1584.4. Provoenje energetskih pregleda (audita) u industriji ............................... 1594.4.1. Rasvjeta .............................................................................................. 1594.4.2. Elektromotorni pogoni ......................................................................... 1614.4.3. Ventilatori i pumpe .............................................................................. 1624.4.4. Sustavi komprimiranog zraka ............................................................. 1634.4.5. Parni sustavi ....................................................................................... 1644.5. Osnivanje Mrea industrijske energetske uinkovitosti kao metoda poveanja energetske uinkovitosti u sektoru industrije na dravnoj razini - iskustva europskih zemalja ...................................................................... 1654.5.1. Norveka iskustva............................................................................... 1664.5.2. Poljska mrea industrijske energetske uinkovitosti .......................... 1684.5.3. Program razvoja mree industrijske energetske uinkovitosti u Austriji, Grkoj, Portugalu i panjolskoj .......................................................... 1704.5.4. Portugalska mrea industrijske energetske uinkovitosti ................... 1714.5.5. Grka mrea industrijske energetske uinkovitosti ............................ 1724.5.6. panjolska mrea industrijske energetske uinkovitosti .................... 1724.6. Zateeno stanje u industrijskom sektoru Bosne i Hercegovine ................. 1734.7. Konkretne preporuke za poveanje energetske uinkovitosti u industrijskom sektoru Bosne i Hercegovine ................................................................... 1764.7.1. Prijedlog pokretanja i organizacije Mree industrijske energetske uinkovitosti (MIEE) ............................................................................ 1774.7.2. Djelovanje MIEE ................................................................................. 1784.7.3. Mjere i prioriteti u cilju poveanja energetske efikasnosti industrijskog sektora BiH ......................................................................................... 1824.7.4. Mjere energetske uinkovitosti prema sloenosti i investicijskim trokovima i tijek provedbe porojekata poveanja energetske uinkovitosti ........................................................................................ 1835. KORITENJE ENERGIJE BIOMASE............................................................ 1875.1. Uvod ........................................................................................................... 1885.1.1. Openito o biomasi ............................................................................. 1885.1.2. Iskoritavanje biomase u svijetu, zemljama Europske unije te Bosni iHercegovini ......................................................................................... 1895.2. Analiza potencijala biomase u Bosni i Hercegovini ................................... 1915.2.1. Biomasa iz gospodarenja uma i drvne industrije .............................. 1915.2.2. Poljoprivredna biomasa ...................................................................... 1975.3. Mogunosti koritenja biomase u Bosni i Hercegovini .............................. 1995.3.1. Koritenje biomase za proizvodnju toplinske energije ....................... 1995.3.2. Koritenje biomase za proizvodnju elektrine energije ...................... 2035.3.3. Koritenje biogoriva u prometu ........................................................... 2045.4. Prognoza potronje i koritenja energije biomase u Bosni i Hercegovini.. 2045.4.1. Referentni scenarij S2 ....................................................................... 2055.4.2. Scenarij s mjerama S3....................................................................... 2085.5. Trokovi ulaganja za tehnologije koritenja biomase ................................ 2115.5.1. Trokovi ulaganja u proizvodnju toplinske energije............................ 2115.5.2. Trokovi ulaganja u proizvodnju elektrine energije........................... 2135.5.3. Trokovi ulaganja u proizvodnju biogoriva ......................................... 2135.6. Osnovni aspekti utjecaja na okoli pri koritenju energije biomase u BiH 2145.7. Najvanije prepreke koritenja biomase u BiH .......................................... 2155.7.1. Financijske prepreke........................................................................... 2155.7.2. Strateke prepreke ............................................................................. 2155.7.3. Informacijske prepreke ....................................................................... 2165.7.4. Prepreke zbog neinformiranosti i krivih percepcija javnosti ............... 2165.7.5. Institucionalne prepreke...................................................................... 2165.7.6. Tehnike prepreke .............................................................................. 2165.8. Zakljuci i preporuke za poticanje poveanog koritenja energije biomase uBiH ............................................................................................................ 2176. KORITENJE ENERGIJE VJETRA U BOSNI I HERCEGOVINI .................. 2216.1. Uvod ........................................................................................................... 2226.2. Podloge za procjenu potencijala vjetra u BiH ............................................ 2226.2.1. Prostorna razdioba ............................................................................. 2226.3. Podaci mjerenja ......................................................................................... 2246.4. Potencijalne lokacije za gradnju vjetroelektrana u Bosni i Hercegovini..... 2256.5. Procjena prihvatnog kapaciteta potencijalnih lokacija za gradnju vjetroelektrana u BiH ................................................................................ 2276.6. Dinamika razvoja i potrebne investicije...................................................... 2296.7. Prepreke koritenju energije vjetra u BiH .................................................. 2316.8. Zakljuak i preporuke ................................................................................. 2337. KORITENJE ENERGIJE SUNCA U BOSNI i HERCEGOVINI ................... 2377.1. Uvodna razmatranja................................................................................... 2387.2. Sunevo zraenje....................................................................................... 2387.2.1. Uvod.................................................................................................... 2387.2.2. Izvori podataka.................................................................................... 2387.2.3. Karte Sunevog zraenja.................................................................... 2397.2.4. Podaci o ozraenosti Sunevim zraenjem........................................ 2417.3. Toplinske primjene Suneve energije ........................................................ 2517.3.1. Uvod.................................................................................................... 2517.3.2. Sunani kolektori................................................................................. 2527.4. Proraun proizvodnje topline iz referentnog Sunanog sustava za 16gradova u BiH........................................................................................... 2537.5. Fotonaponske primjene Suneve energije ................................................ 2597.6. Mogunosti proizvodnje energije iz fotonaponskih elektrana u Bosni iHercegovini .............................................................................................. 2617.7. Zakljuak .................................................................................................... 2648. KORITENJE GEOTERMALNE ENERGIJE U BOSNI I HERCEGOVINI .... 2678.1. Uvod ........................................................................................................... 2688.2. Hidrogeoloke strukture terena BiH ........................................................... 2688.3. Arteki bazeni i meuplaninske depresije.................................................. 2688.4. Hidrogeoloke ubrane oblasti .................................................................... 2698.5. Hidrogeoloki masivi .................................................................................. 2698.6. Vani geotermalni parametri ...................................................................... 2698.6.1. Geotermalni temperaturni gradijent .................................................... 2698.6.2. Toplinski tok ........................................................................................ 2718.6.3. Geotermalni potencijali ....................................................................... 2728.7. Preliminarna ocjena geotermalnog potencijala.......................................... 2758.7.1. Preliminarna ocjena geotermalnog potencijala u FBiH ...................... 2758.7.2. Preliminarna ocjena geotermalnog potencijala u RS ......................... 2768.7.3. Preliminarna ocjena ukupnog geotermalnog potencijala BiH............. 2799. IZGRADNJA MALIH HIDROELEKTRANA U BOSNI I HERCEGOVINI........ 2819.1. Uvod ........................................................................................................... 2829.2. Male hidroelektrane kandidati na podruju EP HZHB ............................... 2839.2.1. Sliv Tihaljina-Mlade-Trebiat .............................................................. 2839.2.2. Sliv Litice ........................................................................................... 2849.2.3. Sliv Gornje Cetine ............................................................................... 2859.3. Postojee male hidroelektrane na podruju EP BiH .................................. 2859.4. Male hidroelektrane kandidati na podruju EP BiH .................................. 2869.5. Postojee distribucijske i industrijske elektrane na podruju ERS ............ 2869.6. Male hidroelektrane kandidati na podruju ERS ...................................... 2869.7. Zakljuak .................................................................................................... 28710. ANALIZA KONKURENTNOSTI KORITENJA RAZNIH OBLIKA ENERGIJE U KUANSTVIMA BOSNE I HERCEGOVINE ................................................. 28910.1. Uvod ........................................................................................................... 29010.2. Metodologija simulacijskog modela ENPEP .............................................. 29010.3. Analiza konkurentnosti koritenja raznih oblika energije u obiteljskimkuama s centralnim grijanjem u BiH....................................................... 29110.3.1. Analiza konkurentnosti koritenja konvencionalnih oblika energije za grijanje i PTV u hladnoj zoni u BiH ..................................................... 29110.3.2. Analiza konkurentnosti koritenja novih tehnologija za grijanje i PTV u hladnoj zoni u BiH............................................................................... 29410.3.3. Analiza primjene toplinske izolacije obiteljskih kua s centralnim grijanjem u hladnoj zoni u BiH ............................................................ 29810.3.4. Analiza konkurentnosti koritenja konvencionalnih oblika energije za grijanje i PTV u toploj zoni u BiH ........................................................ 30110.3.5. Analiza konkurentnosti koritenja novih tehnologija u toploj zoni BiH 30210.3.6. Analiza konkurentnosti primjene toplinske izolacije obiteljskih kua s centralnim grijanjem u toploj zoni ....................................................... 30310.4. Analiza konkurentnosti koritenja raznih oblika energije u obiteljskimkuama s lokalnim grijanjem u BiH .......................................................... 30610.4.1. Analiza konkurentnosti koritenja raznih oblika energije za grijanje iPTV u hladnoj zoni u BiH.................................................................... 30610.4.2. Analiza konkurentnosti primjene toplinske izolacije obiteljskih kua s lokalnim grijanjem u hladnoj zoni u BiH.............................................. 30710.4.3. Analiza konkurentnosti koritenja raznih oblika energije za grijanje PTVu toploj zoni u BiH............................................................................... 31010.4.4. Analiza konkurentnosti primjene toplinske izolacije obiteljskih kua s lokalnim grijanjem u toploj zoni .......................................................... 31110.5. Analiza konkurentnosti koritenja raznih oblika energije za kuhanje ........ 31310.6. Zakljuak .................................................................................................... 31410.7. Prilog .......................................................................................................... 31711. UTJECAJ PRIMJENE MJERA ENERGETSKE uinkovitosti I KORITENJA OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE NA smanjenje CO2 U BOSNI I HERCEGOVINI.............................................................................................. 33911.1. Potencijal mjera za smanjenje CO2 u BiH .................................................. 34011.1.1. Potencijal mjera za smanjenje CO2 u sektoru industrije u BiH........... 34011.1.2. Potencijal mjera za smanjenje CO2 u sektoru prometa u BiH ............ 34111.1.3. Potencijal mjera za smanjenje CO2 u kuanstvima u BiH .................. 34211.1.4. Potencijal mjera za smanjenje CO2 u sektoru usluga u BiH .............. 34311.2. Zakljuak .................................................................................................... 34312. Zakljuci i preporuke ...................................................................................... 34912.1. Zateena situacija u Bosni i Hercegovini ................................................... 35012.1.1. Glavne prepreke koritenju OIE u BiH................................................ 35012.1.2. Prijedlog za izgradnju zakonodavnog okruenja za koritenje OIE na entitetskim razinama........................................................................... 35012.1.3. Prijedlog konkretnih mjera za poveanje energetske uinkovitosti usektorima zgradarstva, industrije i prometa u BiH.............................. 35712.1.4. Popis prioritetnih mjera za poveanje energetske uinkovitosti u zgradarstvu, prometu i industriji u BiH................................................ 35812.1.5. Poveanje energetske efikasnosti na strani energetske proizvodnje 36312.1.6. Zakljuak ............................................................................................. 36513. LITERATURA................................................................................................. 36714. POPIS KRATICA ........................................................................................... 37115. POPIS TABLICA ............................................................................................ 37516. POPIS SLIKA ................................................................................................. 3811. UVODNA RAZMATRANJA O VANOSTI TEDNJE ENERGIJE I KORITENJA OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJEPREMA NAELIMA ODRIVOG RAZVITKA1.1. to je odrivi razvitak?Na prijelazu iz XIX. u XX. stoljee poelo se razmiljati o uinku ljudskog djelovanja na okolinu u ekolokom smislu, a u dananje vrijeme njegove nepovoljne posljedice na lokalnu, regionalnu i globalnu razinu prirodnog i umjetnog ivotnog okruenja postale su alarmantne.U novije vrijeme je u ekoloka razmatranja uveden pojam odrivosti (eng. sustainability). Pristup ljudskom djelovanju na Zemlji odriv je jedino i samo onda ako odreena razina kvalitete ivljenja omoguuje odranje prirodne osnove za budui razvoj svih ivih bia. Naela odrivog razvoja, generalno gledano, obvezuju na: tednju svih vrsta energije, energetsku uinkovitost u svim segmentima ljudskog djelovanja (zgradarstvo, industrija, promet i dr.), znatno poveanje udjela obnovljivih izvora energije i poduzimanje brojnih mjera radi zatite okolia.: Slika 1.1. Ciklus zagaenja okoliaU posljednjih dvadesetak godina, uslijed poveanja negativnog utjecaja ljudskog djelovanja na okolinu, odrani su brojni meunarodni skupovi i donesen veliki broj konvencija o smanjenju emisije oneiujuih tvari u atmosferu. U Rio de Janeiru je 1992. godine postignut Dogovor o klimi gdje su usvojene preporuke o smanjenju tetnih utjecaja na okoli, uz praenje brzine odvijanja pojedinih procesa u okolini i strogo ogranienje emisija tetnih tvari u okolinu. Tree zasjedanje Konferencije drava stranaka Okvirne konvencije Ujedinjenih naroda o promjeni klime, odrano od 1. do 10. prosinca 1997. godine u japanskom gradu Kyotu, zavrilo je potpisivanjem Protokola iji je osnovni cilj uspjeno smanjenje emisije oneiujuih plinova u atmosferu u razdoblju od 2008. do 2012. godine.Najvei znaaj Protokola iz Kyota je u tome to je stupanjem na snagu postao prvi meunarodno obavezujui dokument koji e sve zemlje potpisnice morati ugraditi u svoje zakonodavstvo i uvaavati kao postulat u donoenju nacionalnih gospodarskih planova i programa. Prihvaanjem i potpisivanjem meunarodnih deklaracija i konvencija (Europska energetska povelja, Protokol iz Kyota i dr.) Bosna i Hercegovina se obavezala na provoenje mjera energetske uinkovitosti, koritenje obnovljivih izvora energije u to veoj mjeri i poduzimanje raznih mjera u cilju zatite okolia, koje bi trebale biti okosnica u svim strategijskim, koncepcijskim i praktinim energetskim pristupima na nacionalnoj razini.Ubrzani tehnoloki napredak i nagli razvitak tehnologije, porast broja stanovnika i potronje svih vrsta dobara i usluga neizostavno rezultiraju zagaenjem ovjekove okoline i devastacijom osnovnih ivotnih resursa. Izgradnju i koritenje stambenog i javnog sektora zgrada, jednako kao i uspostavu i pogon energetskog sustava karakterizira negativan utjecaj na okoli koji ukazuje na nunost novog ekoloko-energetski osvijetenog pristupa.Proizvodnja, distribucija i potronja energije su djelatnosti koje direktno ili indirektno utjeu na sve sfere ljudskog djelovanja, kao i na socijalni i gospodarski napredak neke zemlje. U dananjem svijetu energija je jedan od glavnih izazova nacionalnih gospodarstava, pri emu je koliina potroene energije po stanovniku jedan od najvanijih pokazatelja modernizacije i progresa. Ekoloke posljedice energetske potronje su tema koja je predugo vremena bila zapostavljena. Iako se, generalno gledano, i dalje ne vodi dovoljno rauna o socijalnim, ekolokim, ekonomskim i sigurnosnim aspektima koritenja energije radi zadovoljenja sve veih energetskih potreba, danas je ipak prepoznato i u velikom broju, prvenstveno razvijenih zemalja, prihvaeno da je dosadanji nekontrolirani pristup potronji energije neodriv.Globalne rezerve nafte i plina su ograniene i mogu biti potpuno iscrpljene unutar nekoliko generacija. Jedna etvrtina svjetske populacije ivi u industrijski razvijenim zemljama koje u ovom trenutku troe vie od tri etvrtine ukupnih svjetskih rezervi. Tendencija porasta potronje u zemljama u razvoju postavlja dodatni pritisak na globalne energetske rezerve.Potronja energije, prvenstveno one iz fosilnih goriva, predstavlja sve veu prijetnju okoliu i klimi, to rezultira imperativom obaveznog integriranja ekoloki osvjetenijih tehnologija u postojei globalni energetski sustav, pri emu je od izuzetne vanosti da briga o okoliu i ogranienosti energetskih rezervi bude sastavni dio svih dravnih, regionalnih i globalnih energetskih strategija. Odrivoj potronji energije treba dati prioritet s racionalnim planiranjem potronje te implementacijom mjera energetske uinkovitosti u sve segmente energetskog sustava neke zemlje.Energetska uinkovitost (efikasnost) je pojam koji obuhvaa itav niz mjera iji je osnovni cilj uteda energije i zatita okolia.Openito, mjere energetske uinkovitosti mogu se podijeliti na dva osnovna tipa:- uinkovito koritenje energije u postojeim energetskim sustavima i ureajima poboljanjem njihovih radnih karakteristika (zamjenom postojeih komponenti energetski uinkovitijima, redovitim odravanjem i dr.);- uinkovito koritenje energije u novim energetskim sustavima i ureajima primjenom suvremenih, energetski i ekoloki racionalnih tehnologija.Brojne analize pokazuju da specifina energetska potronja moe bit reducirana 20-50 posto u sluaju poboljanja energetske uinkovitosti postojeih sustava, a ak izmeu 50 i 90 posto u sluaju primjene novih energetski efikasnih sustava i ureaja, pri emu treba naglasiti da se, u velikoj veini sluajeva, period povrata investicija uloenih u takve tehnologije dostupne na tritu kree u granicama od dvije do maksimalno osam godina.Iskustva pokazuju da se jedino instrumentarijem dravne politike koji obuhvaa iroki spektarpoticajnih i prinudnih mjera moe osigurati ravnopravniji odnos obnovljivih i konvencionalnih energetskih tehnologija.Vrednovanje svake pojedine mjere energetske uinkovitosti provodi se ovisno o tome koliko ona doprinosi:- smanjenju nepovoljnih utjecaja na okoli, ivot i zdravlje ljudi- poveanju energetske i ekonomske uinkovitosti koritenja energije- poveanju udjela obnovljivih izvora energije- psiho-fizikoj udobnosti korisnika zgrade- stabilnosti, sigurnosti i kvaliteti opskrbe energijom- upoznavanju iroke javnosti s ekolokim i energetskim problemima te konkretnim mogunostima njihovog rjeavanjaPosljednjih su godina na razini Europske unije stupile na snagu brojne energetske direktive koje, izmeu ostalog, reguliraju i podruje energetske uinkovitosti, obnovljivih izvora energije i zatite okolia.1.1.1. Ekonomska opravdanost ulaganja u energetsku uinkovitostU svojoj sutini, energetska uinkovitost je najvie vezana uz ekonomske dobrobiti koje proizlaze iz ostvarenja njenih mjera. Temeljni razlog pokretanja projekata poveanja uinkovitosti kao i glavna motivacija prihvaanja tih mjera od strane potroaa, jesu upravo energetske utede koje rezultiraju financijskom dobiti.Razvijene discipline koje se u takvim razmatranjima najee javljaju su: upravljanje sa strane potronje - Demand-Side Management (DSM) planiranje najmanjih trokova - Least-Cost Planning (LCP) cjelokupno planiranje resursa - Integrated Resources Planning (IRP), koje kombiniraDSM i LCPKada se promatra osiguravanje potrebnih koliina energije za zadovoljenje potronje, obino se panja usredotouje na optimiranje aktivnosti sa strane opskrbe energijom (Supply-Side Management), to se odnosi prvenstveno na: proizvodnju energije, rezerve i skladitenje trgovinu i razmjenu na unutarnjem i vanjskom podruju prijenos odnosno transport i distribucijuRastue potrebe za energijom zadovoljavaju se izgradnjom novih proizvodnih i distribucijskih kapaciteta.Ako se u razmatranje uzmu mjere pokrivanja potreba sa strane potronje (demand-side),prema principima najmanjih trokova (eng. least-cost) se uvia da one predstavljaju daleko povoljnije rjeenje. Takve mjere otvaraju novo podruje djelovanja, pod uvjetom da se mogu uklopiti u okvire vaee regulative i postojeih mogunosti.Skup mjera koje se provode sa strane potronje obuhvaa: izravnavanje krivulja optereenja (eng. Load Management) uvoenje trokovno orijentiranog tarifnog sustava informiranje potroaa o mjerama racionalnog koritenja energije investiranje u mjere utede energije kod potroaaKada za zadovoljavanje odreenih energetskih potreba nema dovoljno raspoloive energije, postoje dva rjeenja:poveati kapacitet izvora energije, bilo izgradnjom/dogradnjom ili poboljanjem efikasnosti proizvodnje (strana ponude) smanjiti specifine energetske potrebe potroaa (strana potranje)Za pravilnu odluku o investicijama i strana ponude i strana potranje moraju biti ravnopravno promotrene kako bi se dobilo najekonominije rjeenje. Za takav se pristup uobiajeno koristi izraz planiranje najniih trokova (eng. Least-Cost Planning, LCP).Kao najznaajniju stavku kod trokova energije nuno je kontinuirano pratiti cijene energenata. Svako kvalitetno planiranje zahvata u energetsku uinkovitost podrazumijevat e uraunavanje realnih cijena koritenih i planiranih energenata, i s njima vezanog stupnja isplativosti zahvata.Kod ekonomsko-financijskih aspekata investicija u energetsku uinkovitost, treba voditi rauna o pravilnom upravljanju investiranjem kapitala u financijski zahtjevnije zahvate, to obuhvaa sljedee aktivnosti: Sastavljanje investicijskog prijedloga koji mora uzeti u obzir sve znaajke zahvataProcjenu tijekova novca (jedan od najvanijih zadataka pri planiranju potrebnog kapitala) jer pouzdanost zavrnih rezultata planiranja ovisi o tonosti ove procjene. U okviru procjene potrebno je odrediti tehniko-ekonomski vijek projekta, tj. razdoblje u okviru kojeg investicijski projekt daje ekonomski prihvatljive uinke. Ova stavka obuhvaa procjenu novanih izdataka koji ukljuuju investicije, trokove pogona i odravanja te ostale izdatke koji se odnose na proizvodnju energije i sve izdatke koji smanjuju ekonomske potencijale projekta i financijski ga optereuju Ocjenu investicijskog projekta koja obuhvaa:- trinu (financijsku) ocjenu projekta koja uzima u obzir uinke projekta prilagoene trinim uvjetima, koji tako utjeu na ekonomski i financijski potencijal investitora; ekonomska ocjena projekta ukljuuje ocjenu rentabilnosti na razini projekta, a ocjena financijskog potencijala podrazumijeva ocjenu likvidnosti projekta- ocjenu osjetljivosti projekta koja uvjetuje razmatranje veeg broja varijanti zaproraun rentabilnosti, a koje se meusobno razlikuju u znaajkama kao to je iskoritenje kapaciteta, cijena energenta, visina investicije i drugo.1.2. Zakonodavstvo Europske unije za energetsku uinkovitost i obnovljive izvore energije1.2.1. EU zakonodavno okruenje za energetsku uinkovitostJedan od glavnih zakonodavnih dokumenata Europske unije je Bijela knjiga o energetskoj politici (White Paper: an Energy Policy for the European Union, COM(95) 682, Final, January1996) koja propisuje tri osnovna zahtjeva za budui razvitak energetskog sustava na raziniEuropske unije:- zatita okolia- sigurnost opskrbe energijom- konkurentnost industrijeNa Bijelu knjigu o energetskoj politici nadovezuje se Zelena knjiga Prema Europskoj strategiji za sigurnost energetske opskrbe (Green Paper Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply) koja istie tri kljuna momenta:- ako se u Europskoj uniji zadri trenutni trend porasta energetske potronje, zemlje lanice e, prema provedenim analizama, do 2030. godine uvoziti 70 posto energije, za razliku od sadanjih 50 posto- u ovom trenutku je emisija staklenikih plinova u Europi u porastu, i ako se takav trend nastavi zemlje lanice EU-a nee biti u stanju potovati Protokol iz Kyota, prema kojem bi seemisije est stakleninih plinova (CO2, CH4, N2O, HFCs, PFCs i SF6) trebale u razdoblju od2008. do 2012. godine smanjiti za prosjeno 5,2% u odnosu na 1990. godinu- analize pokazuju da Europski parlament ima vrlo limitirani utjecaj na uvjete energetske opskrbe, a da je sektor energetske potronje onaj segment na kojem djelovanje Europske komisije, prvenstveno u podruju potronje u zgradama i prometu, moe dati izvrsne rezultate.Navedeni kljuni momenti predstavljaju jak razlog za provoenje svih raspoloivih mjera radi smanjenja potronje energije, koritenja obnovljivih izvora energije i zatite okolia u najveoj moguoj mjeri.Glavni zakljuak Zelene knjige je da Europska komisija treba intenzivirati iroki spektaraktivnosti i pokrenuti razne programe u cilju promocije energetske uinkovitosti i obnovljivih izvora energije s jedne i njihovoj implementaciji u energetsku politiku zemalja lanica s druge strane.Direktiva 96/02/EC Europskog parlamenta i Vijea, od 19. prosinca 1996. godine, o opim pravilima za unutarnje trite elektrine energije regulira sektore proizvodnje, prijenosa i distribucije elektrine energije.U cilju potpune liberalizacije trita elektrine energije i plina do 2005. godine, baziranog na zatiti potroaa i razdvajanju operatora sustava prijenosa i distribucije, Europska je komisija u oujku 2001. godine predloila niz mjera ija je razrada rezultirala donoenjem Direktive2003/54/EC ( 26. lipnja 2003. godine) koja je u potpunosti zamijenila Direktivu 96/92 EU, atrebala je biti ugraena u nacionalna zakonodavstva zemalja lanica do 1. srpnja 2004. godine.Uredbom o prekograninoj razmjeni elektrine energije (1228/2003/EEC) iz lipnja 2003. godine regulirana je prekogranina trgovina elektrinom energijom u cilju podupiranja unutranjeg trita elektrine energije uz istovremeno uzimanje u obzir specifinosti nacionalnih i regionalnih trita.Dana 22. rujna 1992. usvojena je Direktiva 92/75/EEC o obveznom oznaavanju energetskih karakteristika elektrinih kuanskih ureaja, pri emu su zemlje lanice obavezne provesti standardizirano oznaavanje energetskih kuanskih ureaja u okvirima nacionalnih zakona.Na temelju Direktive 92/75/EEC, Europska komisija je usvojila navedene implementacijske direktive koje precizno definiraju metodologiju oznaavanja za sljedee elektrine kuanske ureaje: Direktiva 94/2/EC za elektrine hladnjake, zamrzivae i njihove kombinacije Direktiva 95/12/EC za perilice rublja Direktiva 95/13/EC za suilice rublja Direktiva 96/60/EC za kombinirane perilice-suilice Direktiva 97/17/EC za perilice posua Direktiva 98/11/EC za rasvjetna tijela Direktiva 2002/31/EC za ureaje za hlaenje i klimatizaciju Direktiva 2002/40/EC za elektrine peniceDonoenjem Direktive o energetskim karakteristikama zgrada (2002/91/EC) uspostavljen je novi zakonodavni instrument, jedinstven za sve zemlje lanice, koji bi trebao omoguiti jednostavniju provedbu mjera energetske uinkovitosti na razini Europske unije. Pri tome bi praktina primjena donesenih propisa i standarda i dalje ostala u sudskoj nadlenosti svake pojedine zemlje lanice. Za Direktivu 2002/91/EC karakteristian je integralni pristup s razliitim energetskim parametrima unutar zgrade koji omoguuje definiranje jedinstvenih indikatora energetskih karakteristika zgrade te zajednika metodologija i terminologija na razini EU-a. Na taj se nain postie odreeni nivo harmonizacije ime se olakava postizanjeosnovnih zajednikih ciljeva: poveanja potencijala energetskih uteda i smanjenja emisijeCO2 u zgradarstvu Europske unije.Jedna od najvanijih znaajki Direktive 2002/91/EC je da se s energetskog aspekta zgradapromatra kao energetska cjelina koja obuhvaa s jedne strane energetske karakteristike graevinske konstrukcije i elemenata, a s druge svu instaliranu energetsku opremu unutar nje (sustav za grijanje, pripremu tople vode, rasvjetu, hlaenje, prozraivanje i dr.). Direktivom nije obuhvaena neinstalirana oprema unutar zgrade (npr. kuanski ureaji, uredska oprema, samostojea rasvjetna tijela i dr.) Energetska uinkovitost neinstalirane energetske opreme regulirana je ve spomenutom Direktivom 92/75/EEC i implementacijskim direktivama te Akcijskim planom za energetsku uinkovitost (European Action Plan for Energy Efficiency), koji se bazira na nunosti oznaavanja energetske opreme - labeliranja (eng. labeling) - uvoenja standarda energetske uinkovitost i dr.17. svibnja 2006. godine na snagu je stupila Direktiva 2006/32/EC o energetskoj uinkovitosti i energetskim uslugama. Direktiva je usmjerena na poboljanje uinkovitosti neposredne potronje energije, a kao takva se smatra instrumentom poboljanja sveukupne sigurnosti opskrbe energijom, smanjenja ovisnosti o uvozu energenata, smanjenja emisija CO2 iz energetskog sektora, ali i poveanja konkurentnosti europskog gospodarstva u skladu s Lisabonskom strategijom. Zemlje lanice dune su Direktivu integrirati u svoje zakonodavstvo najkasnije do 17. svibnja 2008. godine, s izuzetkom lanaka 14(1), (2) i (4) koji se odnose na izradu i predaju nacionalnih akcijskih planova za energetsku uinkovitost, a za koje je odreen poseban datum prijenosa u nacionalno zakonodavstvo 17. svibanj 2006. godine.Svrha Direktive je poveati isplativost energetske uinkovitosti u zemljama lanicama EU-a na nain da one donesu potrebne ciljeve kao i mehanizme, inicijative, financijske i zakonske okvire za uklanjanje prepreka koje utjeu na uinkovitost u koritenju energije. Naglaava se potreba izrade nacionalnih akcijskih planova o energetskoj uinkovitosti svake tri godine te njihova provedba radi ukupnog smanjenja potronje energije za 9 posto u roku od devet godina ili 1 posto godinje. lanice moraju osigurati primjenu donesenih mjera prvenstveno u javnom sektoru, fokusirajui se na najisplativije mjere koje donose najvee utede u energiji i najbri povrat investicije.Europska je komisija krajem 2006. godine donijela Akcijski plan o energetskoj uinkovitosti pod naslovom Uteda za 20% do 2020. godine jer je utvreno da se unato sve skupljim energentima, sve teim posljedicama za okoli te sve veoj ovisnosti o nabavi fosilnih goriva van granica Europske unije, najmanje 20 posto energije troi nepotrebno.Akcijski plan sadri paket prioritetnih mjera koje pokrivaju ekonomski isplative i energetski uinkovite inicijative koje ukljuuju akcije u podrujima: efikasnosti kuanskih ureaja, energetske uinkovitosti u zgradarstvu s naglaskom na promociju niskoenergetskih i pasivnih zgrada, energetske uinkovitosti u prometu, energetski uinkovite proizvodnje i distribucije energije, prijedloge mehanizama financiranja energetske uinkovitosti, te promociju i podizanje svijesti o energetskoj uinkovitosti. U planu se istie znaaj energetske uinkovitosti za EU, te se naglaava da ukoliko se odmah krene s primjenom predloenih mjera do 2020. bi se potronja mogla smanjiti za 100 milijardi eura godinje, a emisija CO2 pala bi za 780 milijuna tona. Plan bi trebao biti implementiran u nacionalne zakone lanica EU-a u slijedeih est godina.1.2.2. Zakonodavno okruenje za poticanje koritenja obnovljivih izvora energijeTemeljni dokument koji odreuje politiku Europske unije prema obnovljivim izvorima energije je Bijela knjiga o obnovljivim izvorima (Energy for the Future: Renewable Sources of Energy, White Paper for a Community Strategy and Action Plan, COM(97) 599, Final, November1997) koja upozorava na injenicu da su unato znaajnom potencijalu, obnovljivi izvorinedovoljno iskoriteni i da je nuno pronai najdjelotvornije mjere kako bi njihov trenutani udio u ukupnoj potronji energije od cca 6 porastao na 12 posto do 2010. godine.Svaka zemlja lanica u tom smislu donosi vlastitu strategiju, unutar ega predlae svoj doprinos ukupnom cilju te navodi planirane poticajne mjere.Radi poticanja razvitka i trinog prodora projekata, kao i osiguranja koordinirane provedbe na razini Unije, Europska komisija je predloila posebnu kampanju za promociju obnovljivih izvora koja definira zasebne ciljeve za primjenu pojedinih tehnologija:- 1 000 000 fotonaponskih sustava- 10 000 MW vjetroelektrana- 10 000 MWt postrojenja na biomasu- integracija obnovljivih izvora u lokalne zajednice- 5 000 000 tona tekuih biogorivaKoritenje obnovljivih izvora je prepoznato kao vana podloga za sigurnost opskrbe energije na osnovu ega je postavljen zahtjev da je do 2020. godine 20 posto goriva u cestovnom prometu potrebno zamijeniti alternativnim gorivima. Ispunjenje tog ambicioznog cilja zahtijeva znatan napor i zajedniku koordinaciju svih zemalja lanica, pa Europska komisija objavljuje tri dokumenta vezana uz koritenje alternativnih goriva u prometu:- Priopenje o alternativnim gorivima za koritenje u cestovnom prometu i skupu mjera za poticanje koritenja biogoriva (Communication from the Commision to the European Parliament, the Counci