View
4
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Næring og heilsa á Íslandi
- aftur til framtíðar
Laufey Steingrímsdóttir prófessor
Rannsóknastofa í næringarfræði
Matvæla- og næringarfræðideild HÍ og Landspítali háskólasjúkrahús
Lýðheilsa í 250 árÖrráðstefna um lýðheilsumál þjóðar í fortíð,nútíð og framtíð
3. nóvember 2010
Litið um öxl
Róttækar breytingar orðið á mataræði íslensku þjóðarinnar
Að hve miklu leyti hafa breytingarnar orðið til góðs fyrir heilsu og velferð?
Hvað kynti undir þróunina?
Hvað getum við lært af reynslunni fyrir lýðheilsustarf framtíðar
Vikuskammtur íslenskrar fjögurra manna fjölskyldu árið 1900
Reykvíska eldhúsið www.matarsetur.is
Matarkarfan árið 2000
www.matarsetur.is
Könnun Manneldisráðs 1939* munur á mataræði í sveit og við sjávarsíðu
Mjólk Smjör Fiskur Kjöt Slátur Ávextir
Reykjavík 625 23 213 133 22 9
Sjávarþorp 356 3 354 106 31 5
Sveit 1367 21 140 177 100 3
g/dag/mann
Lífseig hugmynd um einsleitni í mataræði Íslendinga áður fyrr
á ekki við rök að styðjast
*Júlíus Sigurjónsson
Var maturinn hollari í gamla daga?
• Aðspurðir telja langflestir
unglingar að matur afa og
ömmu hafi verið hollari en
það sem unglingar borða
í dag
• Afi og amma nefna hins
vegar bæði kosti og
ókosti fyrra mataræðis.
Úr mjólkurbúð
Viðreisnarárin
• Verslun var smám saman gefin frjáls eftir höft og
skömmtun kreppuára
• Hafði mikil áhrif á vöruúrval, ekki síst mat
• Stórverslanir með sjálfsafgreiðslu komu fram á
sjónarsviðið
• Frystikistubyltingin í sveitum landsins –
saltkjöt og saltfiskur ekki lengur dagleg fæða
Hvað með heilsuna? • Lífslíkur og velmegun jukust
• Á sama tíma hófst faraldur hjartasjúkdóma, niðurstöður frá Hjartavernd
• Neysla fitu, sérstaklega mettaðrar fitu, mjög mikil á Íslandi, 41E% og 18E%, jókst eftir 1939
• Tannskemmdir útbreiddar meðal barna og fullorðinna, mikil sykurneysla
• Járnskortur meðal barna
Fjöldi látinna vegna hjartasjúkdóma
Fyrstu manneldismarkmið fyrir
Íslendinga 1986• Unnin á vegum Manneldisráðs Íslands
– Mat ráðsins að norrænar ráðleggingar fælu í sér
of róttækar breytingar á mataræði þjóðarinnar,
talið rétt að taka meira mið af mataræði og
aðstæðum hér á landi
– Ráðleggingar um fitu, prótein, salt og D-vítamín
voru því hærri hér en í þeim norrænu
– Samt lögð megináhersla á minni neyslu mettaðrar
fitu, einkum úr smjöri, smjörlíki, feitu kjöti og
mjólkurvörum
Hvað stýrir valinu í innkaupakörfuna eða á diskinn?
AðgengiFramboð
VerðEfnahagur
Bragð/smekkurÞekkingMenningViðhorf
Hvað stýrir mataræðinu?
Manneldis- og neyslustefna 1989• Aðgerðaáætlun sem byggði á markmiðunum
• Ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar sem stóð að gerð stefnunnar og fól heilbrigðisráðuneyti framkvæmd
• Hópur sérfræðinga vann að mótun stefnunnar
• Samþykkt sem þingsályktun á Alþingi í maí 1989
• Meðal annars var kveðið á um að gerð skuli könnun á mataræði þjóðarinnar, fræðsla um hollustu aukin á öllum stigum, bætt aðgengi barna að hollum mat og tekið mið af manneldismarkmiðum við ákvörðun tolla og niðurgreiðslna
Endurútgáfa Manneldismarkmiða 1994
– “Hægfara breyting í hollustuátt” yfirskrift greinar í
Morgunblaðinu 3.12.1994, viðtal við LS
– Enn gætti íhaldssemi í ráðleggingum um neyslu
heildar fitu, sem voru heldur hærri hér, eða ≤35%
orku. Innleitt hugtakið hörð fita, sem nær yfir bæði
mettaðar fitusýrur og trans-ómettaðar fitusýrur.
Íslendingar voru með þeim fyrstu að innleiða það
hugtak í opinberar ráðleggingar.
www.lydheilsustod.is Framboð fæðu sem kg/íbúa/ár
Transinn í rénun
1990: 2,0 E% úr trans fitu.
1996: Efnagreining á íslenskum matvælum í tengslum við Evrópuverkefnið TRANSFAIR
2002: 1,4 E%
2010: Fyrstu niðurstöður benda til verulegrar lækkunar
Alþjóðaheilbrigðisstofnun mælir með <1,0 E%
Úr bakaríi
Byggt á könnun 1990
Lancet 1998
Fæðuframboð á Íslandi, kg/íbúa/ár
www.lydheilsustod.is
Grænmeti
0
10
20
30
40
50
60
70
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Ár
Kg
/íb
/ár
Grænmeti, alls
Grænmeti, ferskt
Grænmetisvörur
Lýðheilsustöð Framboð fæðu sem kg/íbúa/ár
Lækkun tolla
Niðurfelling tolla
Líkamsþyngdin
- eitt alvarlegasta lýðheilsumálið um þessar mundir
Fyrirbæri á heimsvísu
Erfitt að finna einn blóraböggul
Þróun í mataræði hefur verið ólík milli svæða
Sums staðar eykst fitan - annars staðar minnkar hún
Einstaka atriði þó sameiginleg......
Meiri matur – fyrir hagstæðara verð
Meira framboð á orkuríkum
en að öðru leyti næringar-
snauðum mat og drykk
Skammtarnir hafa stækkað
Sykur, gosdrykkir og sælgæti*
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
1960 1970 1980 1990 2000
Ár
Kg
/íb
/ár
Gosdrykkir
Sykur
Sælgæti
*www.lydheilsustod.is
Stefna sveitarfélaga um að bjóða máltíð í skólum
-ein mikilvægasta lýðheilsuaðgerð síðustu ára
á sviði næringar
Lýðheilsustöð hefur unnið handbækur með
leiðbeiningum fyrir skóla
0
10
20
30
40
50
60
%2007
2009
Milk and dairy
daily +
Fresh vegetable
daily+
Sweets
daily+
Fast food
weekly+
Svör úr könnuninni Heilsa og líðan Íslendinga
október 2007 og 2009
Lýðheilsustöð
Matur sem vandamál
Er virkilega svona flókið að borða hollt?
Þarf sérhannaðar vörur, ofurfæði, markfæði, próteinblöndur, fæðubótarefni, næringarduft og pillur, til að tryggja hollustuna?
Þarf sérfræðinga og einkaþjálfara til að segja okkur hvað við eigum að setja ofan í okkur?
Borðum mat.
Ekki of mikið.
Aðallega jurtafæði
Michael Pollan: In defence of food
Gagnrýni á næringarefnahyggjuna
“The basic principles of good diets are so simple
that I can summarize them in just ten words:
Eat less, move more, eat lots of fruits and vegetables.
For additional clarification, a five-word modifier helps:
Go easy on junk foods”
Marion Nestle: What to Eat
Aftur til framtíðar
• Leggjum áherslu á að kenna börnum að meta góðan og hollan mat!
• Hátt verð á nauðsynjavöru komi ekki í veg fyrir hollustu
• Tryggjum öllum börnum hollan mat í skólum –ókeypis!
• Félagsleg þjónusta komi í stað matarúthlutana félagasamtaka
• Forðumst sjúkdómsvæðingu fæðunnar!
Látum matarkörfuna 2020
helst ekki líta svona út
Recommended