View
215
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
MIECZ WALLIS
NAPISY W OBRAZACH
- -
-
-
-
idzialnych i oswo--
rowym i w danej epoce1 _________
1 zawsze wystarcza do zinterpretowania
nieprzyw
E. Gomhrich, Art and Illusion. A Study in the Psychology of Pictorial Representation, New York 1960, s. 267/8).
40 WALLIS
-
nych: danego pisma i przynajmniej w pewnym stopniu danego
-
znaki ikoniczne tych
-
to inne
-
ani n
- datkiem
zachodnim - i do kilku uwag o napisach w ma-
-
matycznego opracowania2. Z powodu braku prac przygotowawczych stud - wizorycznym szkicem.
N a p i s y w m a l a r s t w i e r e d n i o w i e c z n y m. -
__________
2 conych np. napisom w malarstwie my knowledge, no comprehensive study of mediaeval picture inscriptions, in which the
practical, formal, and iconographic intent of the Lettering in Fifteenth Century Florentine Painting,
NAPISY W OBRAZACH 41
-
(Jan van Eyck, Zwiastowanie, Waszyngton, National Gallery of Art; Roger van der Weyden, Zwiastowanie, Monachium, Stara Pinakoteka;
ieku, Alegoria Niepokalanego Panny, -
w malowidle Czasem wpisywano napis do nimbu,
ci ( Avignon, ok. 1460, Luwr). -
wadzonym w tym celu i potraktowanym schematycznie tabliczce
Ro
Maria Maggiore w Rzymie. w sztuce zachodniej ten-
- -
-
- ofagu, bel-
- - -
w 3. -
greckim, w malarstwie ruskim _________
3 D. A. Covi, op. cit., s. 13. odkrytym przez E. Pa (Early Netherlandish Painting, Cambridge, Mass., 1953, t. I, rozdz. V)
42 WALLIS
zachodnioeuropejskim -
vanEycka), francuskim (Jean Bellegambe, tryptyk Noli me tangere, Warszawa,Muzeum Narodowe), niemieckim (Mist ,Gotha, Schlossmuseum).
4 Napisy
-
alny i uroczysty
-pione liniami kanciastymi, spiczastymi. Szczw literach linie pionowe. Niemiecki historyk pisma, Hans Jensen, nazywato nowe pismo -
5.
-
van Eycka (1430 1432) napisyw scenie Zwiastowania _________
4 snym
ich m.in. ornamentami aryjskich Hans Jantzen lub Das Wort
ttel- alterlichen Buchmalerei, 513; przedruk w: H. Jantzen, Berlin 1951, s. 53 60. prof. 5 H. Jensen, Die Schrift in Vergangenheit und Gegenwart, 2. Aufl,, Berlin 1958, s. 505 511.
NAPISY W OBRAZACH 43
6. -
-
7. W malar-
XVI w., np. w tryptyku nieznanego mistrza niderlandzkiego z Niepo (Warszawa, Muzeum Narodowe) lub w Vanitas Bartheia Bruyna Starszego (1524, Otterlo, Rijksmuseum
- Budowa gramatyczno- -
cznych jest nader urozmaicona. Spotykamy tutaj nazwy rzeczowniki
sine - -
bach, w liczbie pojedynczej lub mnog -
in Universum orbem et -
Ave, gratia - mihi secundum
verbum
oryginalnym malarza, fundatora lub inspiratora programu ikonograficz- Nowego i Starego Testamentu, -
-
nawet cytat cytatu. Tak np. w obrazie Ghirlandaja
meditabitur guttur meum et labia Summa contra gentiles.
jest jednak sam cytatem z . 8, 7).
__________ 6 7 D. A. Covi, op. cit., s. 12.
44 WALLIS
podawany w formie
w 38),
Zwiastowaniu, dziele
gratia plena Dominus tecum benedic secundum verbum
Natomiast w Zwiastowaniu Jana van gratia plena
gratia
w Odpoczynku w czasie ucieczki do Egiptu Denisa Calvaerta
Artysta pole - (Joan. -
Bex
I. -
1)
- bu
2)
postaci Chrystusa napis: regum et dominus (Apoc.
(Domenico Veneziano, Madonna ok. 1440, Uficje), Pieta z Avignon), celi
Koronacja Matki Boskiej, - fialny).
3) osoby przedstawionej. Tak np. w Tryptyku rodziny Braque Rogera van der
NAPISY W OBRAZACH 45
8 rgicznego na malarstwo, Zob. L. Hourticq, L'Art religieux de la fin du Moyen- ge, Paris 1908. L. R , L'Iconographie de l' artchr tien, t. I, Paris 1955, s. 258 265.
Weyden (ok. 1450, relacja o niej z unguenti nardi pistici pretiosi et unxit pedes (Joan. 12, 3).
- -
-
-
gratia do
8. Niekiedy jednak osoba przed-
zwrac apostrofa Marii w tzw. Piecie z Avignonu
-
sum lux m (Joan. 9, 5) w obrazie Cimabuego (Waszyngton, National Gallery of
Art).
R
-
- cyjne przeds
Conversazione -
-
Chrystusa, Marii lub pewnego -
__________
46 WALLIS
-pami postaci w przypadku Uk
- kow - cyjnymi.
-
- -
obrazie Cimabuego Chrystus trzyma o sum lux -
obrazie, np. w Filippa Lippi
chwili -
III. domnie-
e. Tak np. w obrazie Giovanniego del Biondo, czynnego w latach 1356
1392, (Los Angeles, County Museum), - ria Mater Dei ora
IV. Wypowiedzi -
van
-
nych muzykantach, (Neapol, Museo obrazu
NAPISY W OBRAZACH 47
9. We wczesnym
van Eycka na
van Eyck van Eyck
- chownego w Koronacji Marii Filippa Lippi
zzoli (1459, Florencja, Palazzo
-
- -
- 10 11
- zdrowieni gratia
-
11 _________
9 Repr.: A. Maiari, La Peinture romaine, Gen ve Paris New York 1953, s. 96. 10 Por. Z. Kruszelnicki, Trzy symultaniczne panoramy w Turynie, Monachium i Toruniu, Komisji Hist 155. 11 Luc ciation. ses variations en
peinture et en sculpture, Paris The Annunciation: Study of a Plastic Theme and its Variations in Painting and Sculpture,
. 325 348) z punktu widzenia czynnika czasu siedem wariantprzybywa
jest Maria jest
48 WALLIS
in orbem Universum et na banderoli trzymanej
na innych bande-
in in
[ . . . ] et
jak wiadomo Starego i Nowego Testamentu: ovi Testament! Starego Testamentu
Nowego Testamentu. u Abrahama
Izaaka - giczna12 Starego Testamentu - cych postacie i zdarzenia z Nowego Testamentu - n - pisywanym Franciszkowi z Sieradza -
- est ista quae ascendit de deserto
(Cant. (4, 8), est ista quae progreditur quasi aurora 13. __________
Maria odpowiada mawia Maria
odpowiada. Na temat ostatniego y dramatu, na
sztukach plastycznych jednoczesne nych chwil jest nader logicznym s
munikowania, uwaga nasza zwraca Czasem rzeczywistym jest czas naszej uwagi, skupiony kolejno na Aniele i na Marii. Nie ma tu rzeczywistej synchronizacji, lecz na op. cit., of
s. 334). Wprowadzenie
12 O koncepcji typologicznej: E. Male, X I I I e si e en France, 8 ed., Paris 1948, s. 133 141. L. Beau, op. cit., s. 192 222. 13 M. Walicki, Malarstwo polskie gotyk, renesans, wczesny manieryzm, Warszawa 1961, tabl. 90 i
NAPISY W OBRAZACH 49
niezna-
arnica mea, et macula non est in (Cant. 4, 7).
- wiecznych szuka
w jakim
go, transmito-
14. Wulgata
-
-
ieczu
__________
14 H. Jantzen, Ottonische Kunst, 1947; przedruk: Hamburg 1959, s. 100.
z k religia; niezmienne jak prze a w tej s
t. I, wyd. II, Petersburg 1854, s. 116/7.
50 WALLIS
15 Hrabanus Maurus, Carm. 30; cyt. W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, znajdujemy w tzw.
inum adorator [...] tu luminaribus perlustra picturas, nos frequentemus divinas Scripturas. Tu fucatorum venerator esto colorum, nos veneratores et capaces simus sensuum arcanorum. Tu depictis demulcere tabulis, nos Libri Carolini, III, 30; cyt. W. Tatarkiewicz, op. cit., s. 122; Dopiero w XIII wieku Wilhelm
plus videtur movere animum quam Rationale Divinorum, Officiorum, I, 3, 4; cyt. W. Tatarkiewicz, op. cit., s. 127;
Nam pictura tibi cum omni sit gratior arte Scribendi ingrate non spernas posco laborem, Psallendi nisum, studium curamque legendi, Plus quia gramma valet quam vans in imagine forma Plusque animae decoris praestat quam falsa colorum Pictura ostentans rerum non rite figuras. Nam scriptura pia norma est perfecta salutis, Et magis in rebus valet, et magis utilis omni est, Promptior est gustu, sensu perfectior atque Sensibus humanis, facilis magis arte tenenda, Auribus haec servit, labris, obtutibus atque, Ilia oculis tantum pauca solamina praestat. Haec facie verum monstrat, et famine verum, Et sensu verum, iucunda et tempore multo est15.
cytatami z dno. W malarstwie bizan-
ruskim
-
ni -
__________
NAPISY W OBRAZACH 51
z niej konflikt, dla ludzi o upodobaniach literackich
rytm, i wreszcie dla bardziej - ligentnych
- -
Villon -
s Nowego i Starego Testamentu potwierdzenia charakteru nadprzyrodzonego tych pism. Sym-
ikoniczne
-
kiwaniu z Avignon, gokolwiek
plama sukni Matki Boskiej i ciemnoceglasta sukni Marii Magdaleny,
- ach i postawach obu niewiast:
- os omnes qui transitis per viam, attendite et videte
si est dolor sicut dolor
upadkiem Jerozolimy (Jer. epcji epoka pod pano-
(sub gratia) i epoka pod panowaniem Zakonu (sub lege) -
Jerozolimy znaki ikoniczne
N a p i s y w m a l a r s t w i e XVI XIX w i e k u. Dalsze koleje rozmaitych
Napisy- -
Antonis Mor w swym reprezen-
tacyjnym autoportrec na jego
52 WALLIS
w
-
portretowany. Bacz, prze- 16
XVII i XVIII wieku, tzw. portrety sarmackie. Oto np. napis na portrecie arodowe,
- kowski, kasztelan kamieniecki, urodzony z Piaseckiej, hetman wielki ko-
adworny
-
17.
ie.
XVIII wieku napisy, wypo-
-sentencje.
o, podobnie jak
personifikacji, alegorii itp. Napisy- -
nego celu. Podawano je najcz
Biblii, ymskich. _________
16 E. Benkard, Das Selbstbildnis vom 15. bis zum Beginn des 18. Jahrhunderts, Berlin 1927, s. 24. 17 T. Dobrowolski, Polskie malarstwo portretowe, 1948, s. 185/6; repr.: tabl. 132, 134.
NAPISY W OBRAZACH 53
agmenty za-
stanej rzeczywist e muzycznym, sarkofagu
lub tp. Napisy-sentencje
18. Barthel Bruyn Starszy w martwej naturze, pr
-
e Bartholomeusa Sprangera (1546 1611) i,
eras 19. Juan de Valdes Leal Hospital
-
quam cito Imitatio Christi Tomasza a Kempis
Joan. 2,17)20 in. w przypisywanym Janowi Verkolje -
21. W nieznanego zycji,
-
symbolicznie redundantny.
in Arcadia
Giovanniego Francesca
Devonshire Collection w Chatsworth), ). W obrazie Guercina dwaj
18 Vanitas
i przemijania w poezji i sztuce, [w:] o tradycji i inwencji w teorii sztuki i ikonografii, 136. 19 Malarstwo europejskie w zbiorach polskich 1300 1800,Warszawa 1953, tabl. 152. 20 G. 26. Aufl., Berlin 1919, s. 452.
21 op. cit., tabl. X i s . 524.
54 WALLIS
in Arcadia
W pierwszej wersji obrazu Poussina grupa - dobne odkrycie. Poussin
in Arcadia
W drugiej i ostatecznej wersji obrazu Poussina zamiast trzech postaci,
in Arcadia
22. Widzimy tutaj, jak napis
kobieta przy szpinecie (Londyn, Buckingh
MVSICA LETITIAE CO[ME?]S
MEDICINA DOLOR[IS?]23
_________
22 E. Panofsky, Et in Arcadia ego: Poussin and the elegiac tradition (1936). Przedruk w: Meaning in the Visual Arts, Garden City, N. Y. 1955, s. 295 320. 23
Catalogue of the Exhibition of the K 47, Royal Academy of Aris, London 1946, s. 108. Dla naszych
znaczenia.
NAPISY W OBRAZACH 55
-
z Goethem: -
Napis,
kobiety na szpine - - -
24. -
XVI
-
jako Rembrandt
Davida Royaux des Beaux- -Arts):
M A R A T D A V I D
L 'A N D E U X
wielkiemu Maratowi. Lapi-
25.
personifikacji, alegorii itp. malarstwa XVI XVIII _________
24 Informacja ustna prof. kiewicza z dnia 17 XII 1969, na
25 W obrazie tym David pisy. Na kartce trzymanej przez day, na skrawku papieru na podstawce przy wannie
Etiudy po istorii zapadnojewropiejskowo iskusstwa, 2 izd., Moskwa 1963, s. 326.
56 WALLIS
-
Gierymski w obrazie Muzeum Sztuki) maluje szyld z -
architek Napisy-
w jego
obrazie Vita somnium breve (1888, Bazylea, Kunstmuseum), dziele przed-
wyeliminowania z obrazu wszystkiego, co wychodzi poza to, co jest bez-
- -
dzie, to tylko jako pewne widziane przelotnie zjawisko barwne, prze-
at Delacroix,
a przeciw impresjonizmowi. Gauguin
Museum), , nave
N a p i s y w m a l a r s t w i e XX w i e k u. W malarstwie XX wieku
sygnaturami). Jedne kierunki, np. koloryzm postimpresjonistyczny (Bon- nard,
NAPISY W OBRAZACH 57
pierwiastki semantyczne po -
-
trze-
Severini (Nord-Sud, 1912, Mediolan, kolekcja
Emilio Jesi), przedstawiali napisy na szyldach i tablicach ulicznych jako
-
piosenki. Do kilku innych -
-
powszedniego bohemy artystycznej gitarami, butelkami, kartami do
Georges Braque, Juan Gris,
- -
tycznej, ironii lub ponurego humoru.
Zagadka (1920, Bruk- -
the best
mandeln schlagen die eingeborenen meerschaum und eilen nach stattgehabter
denudation den ereignissen in bester 26. Napisy tego _________
26 Katalog: L'Art en Europe autour de 1918, Strassbourg 1968, s. 132; repr.: nr 5. O napisach w Maksa Ernsta powiada Werner Spies: Bildinschrift ist Teil der
5 8 WALLIS
-
w tych utworach w zadziwieniu i zaszokowaniu widza z przedstawionymi
- -
wydobycia
-
ym, -
Klee, Zbigniew Makowski
-
akwarela Klee pt. Dokument (1933, Lucerna, kolekcja Angeli Rosengart)27.
_________
Komposition. Die kleine Schrift, die am oberen und Darstel - chtig zu sein wie die Zusammenstellung von Bildfetzen, die an ihren Nahtstellen Funken aus Sinn und Unsinn
Spies, Vollender der Romantik Die umfassende Max Ernst Ausstellung in Stockholm, 27 Repr.: G. di San Lazzaro, Klee, Paris 1957, s. 184.
NAPISY W OBRAZACH 59
N a p i s y w m a l a r s t w i e e g i p s k i m. egip -
-
(XV wiek p.n.e).
o swym i ofiar. Kiedy
-
samego -
ie chleba, warzenie
wiste, przedmioty przedstawione w ich
jeszcze rado
i linii. Malowano je najcz
narysowane zgodnie z tymi samymi konwencjami artystycznymi i z tym samym mistrzostwem28. Rozmieszczone w pasach poziomych lub kolumnach na
kich, w podziemnych
_________ 28
stawione zarazem w stanie naturalnym i jako znak pi J. Capart, cyt. Etiemble, La Serittura, trad. di M. Andreose, Milano 1962, s. 89.
60 WALLIS
one29.
- -
znaki ikoniczne, jak ich napisy. e tylko
- 30.
N a p i s y w m a l a r s t w i e c h i s k i m. dynastii (II wiek p.n.e.
drobny, znikomy
z Tao
-
samotnej lub -
-
-
O zcze- -
m.in. kaligrafii. W dziele Siedem tajemnie (kaligrafii)
_________
29 A. Mekhtarian, La Peinture egyptienne, Geneve Paris New York 1954, s. 22. 30 A. Mekhtarian, op. cit., G. Posener, S. Sauneronet, J. Yoyotte, Dictionnaire de la civilisation gyptienne, Paris 1959 Art, Biographie, Couleurs, Desssin, Magic, Nom,
Peinture, Textes ).
NAPISY W OBRAZACH 61
Osiem rod yong ) Wang Hi- -
- feniksa, ogona smoka,
- -
-
Souen Kouo- -
krople ro
-
31 odcienia u
- (kaligrafia- -
graf malarzem.
- -
ami ikonicznymi. Podczas gdy przy tym
jednym wyrazem oso 32. _________
31 Etiemble, Calligraphic orientale et calligraphic occidentale, 1961, s. 350 362.
32 Henri Michaux, do komponowania orygi
Read, A Concise History of Modern Painting, London 1959, s. 252/3; W. C. Seitz, Mark Tobey, New York
wprowadzenie przez kaligrafii orientalnej d
62 WALLIS
-
malarza. Tak np. Tchao Mong-fu w obrazie iao i Houa
33 W obrazie tuszem i akwarel 1230)
ego
34. Chen Tcheou (1427 1509) -
cholijnym wierszem:
stary? 35.
Pewien malarz XVII -
-
_________
sztuki abstrakWscho II wieku i kontynuowanego przez
lub Michaux znakami, utworami
semantycznymi i dopiero zespoleniestetycznej. Natomiast inspirowane przez ideozachodnich malarzy abstrakcyjnych oratywne i
op. cit., s. 355/6). 33 J. Cahill, La Peinture chinoise, trad.
34 J. Cahill, op. cit., s. 80 82. 35 J. Cahill, op. cit., s. 128.
NAPISY W OBRAZACH 63
36.
-yun (1151 1202) Samotny bambus
Oto dwaj towarzysze: Stare drzewo i strzelisty bambus.
Wcielenie jedynego mgnienia
37.
Na Zachodzie w
Heou:
__________
36 V. Contag, -Dynastie, Leipzig 1940, s. 69; cyt. er, Weltgeschichte der Kunst, 37 J. Cahill, op. cit., s. 96. Przytoczone tutaniemieckich.
Forma i funkcje , posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Semiotycznego w Warszawie dnia 12 grudnia 1969 r. i
nionej postaci, pt. Napisy w obrazach, na posiedzeniu Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej
Recommended