NAPISY W OBRAZACH - studiasemiotyczne.pts.edu.plstudiasemiotyczne.pts.edu.pl/tomy/ii_teksty/ii_03.pdf · Hrabanus Maurus, 15 Carm.30; cyt. W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, znajdujemy

MIECZ WALLIS

NAPISY W OBRAZACH

- -

-

-

-

idzialnych i oswo--

rowym i w danej epoce1 _________

1 zawsze wystarcza do zinterpretowania

nieprzyw

E. Gomhrich, Art and Illusion. A Study in the Psychology of Pictorial Representation, New York 1960, s. 267/8).

40 WALLIS

-

nych: danego pisma i przynajmniej w pewnym stopniu danego

-

znaki ikoniczne tych

-

to inne

-

ani n

- datkiem

zachodnim - i do kilku uwag o napisach w ma-

-

matycznego opracowania2. Z powodu braku prac przygotowawczych stud - wizorycznym szkicem.

N a p i s y w m a l a r s t w i e r e d n i o w i e c z n y m. -

__________

2 conych np. napisom w malarstwie my knowledge, no comprehensive study of mediaeval picture inscriptions, in which the

practical, formal, and iconographic intent of the Lettering in Fifteenth Century Florentine Painting,

NAPISY W OBRAZACH 41

-

(Jan van Eyck, Zwiastowanie, Waszyngton, National Gallery of Art; Roger van der Weyden, Zwiastowanie, Monachium, Stara Pinakoteka;

ieku, Alegoria Niepokalanego Panny, -

w malowidle Czasem wpisywano napis do nimbu,

ci ( Avignon, ok. 1460, Luwr). -

wadzonym w tym celu i potraktowanym schematycznie tabliczce

Ro

Maria Maggiore w Rzymie. w sztuce zachodniej ten-

- -

-

- ofagu, bel-

- - -

w 3. -

greckim, w malarstwie ruskim _________

3 D. A. Covi, op. cit., s. 13. odkrytym przez E. Pa (Early Netherlandish Painting, Cambridge, Mass., 1953, t. I, rozdz. V)

42 WALLIS

zachodnioeuropejskim -

vanEycka), francuskim (Jean Bellegambe, tryptyk Noli me tangere, Warszawa,Muzeum Narodowe), niemieckim (Mist ,Gotha, Schlossmuseum).

4 Napisy

-

alny i uroczysty

-pione liniami kanciastymi, spiczastymi. Szczw literach linie pionowe. Niemiecki historyk pisma, Hans Jensen, nazywato nowe pismo -

5.

-

van Eycka (1430 1432) napisyw scenie Zwiastowania _________

4 snym

ich m.in. ornamentami aryjskich Hans Jantzen lub Das Wort

ttel- alterlichen Buchmalerei, 513; przedruk w: H. Jantzen, Berlin 1951, s. 53 60. prof. 5 H. Jensen, Die Schrift in Vergangenheit und Gegenwart, 2. Aufl,, Berlin 1958, s. 505 511.


6. -

-

7. W malar-

XVI w., np. w tryptyku nieznanego mistrza niderlandzkiego z Niepo (Warszawa, Muzeum Narodowe) lub w Vanitas Bartheia Bruyna Starszego (1524, Otterlo, Rijksmuseum

- Budowa gramatyczno- -

cznych jest nader urozmaicona. Spotykamy tutaj nazwy rzeczowniki

sine - -

bach, w liczbie pojedynczej lub mnog -

in Universum orbem et -

Ave, gratia - mihi secundum

verbum

oryginalnym malarza, fundatora lub inspiratora programu ikonograficz- Nowego i Starego Testamentu, -

-

nawet cytat cytatu. Tak np. w obrazie Ghirlandaja

meditabitur guttur meum et labia Summa contra gentiles.

jest jednak sam cytatem z . 8, 7).

__________ 6 7 D. A. Covi, op. cit., s. 12.

44 WALLIS

podawany w formie

w 38),

Zwiastowaniu, dziele

gratia plena Dominus tecum benedic secundum verbum

Natomiast w Zwiastowaniu Jana van gratia plena

gratia

w Odpoczynku w czasie ucieczki do Egiptu Denisa Calvaerta

Artysta pole - (Joan. -

Bex

I. -

1)

- bu

2)

postaci Chrystusa napis: regum et dominus (Apoc.

(Domenico Veneziano, Madonna ok. 1440, Uficje), Pieta z Avignon), celi

Koronacja Matki Boskiej, - fialny).

3) osoby przedstawionej. Tak np. w Tryptyku rodziny Braque Rogera van der


8 rgicznego na malarstwo, Zob. L. Hourticq, L'Art religieux de la fin du Moyen- ge, Paris 1908. L. R , L'Iconographie de l' artchr tien, t. I, Paris 1955, s. 258 265.

Weyden (ok. 1450, relacja o niej z unguenti nardi pistici pretiosi et unxit pedes (Joan. 12, 3).

- -

-

-

gratia do

8. Niekiedy jednak osoba przed-

zwrac apostrofa Marii w tzw. Piecie z Avignonu

-

sum lux m (Joan. 9, 5) w obrazie Cimabuego (Waszyngton, National Gallery of

Art).

R

-

- cyjne przeds

Conversazione -

-

Chrystusa, Marii lub pewnego -

__________

46 WALLIS

-pami postaci w przypadku Uk

- kow - cyjnymi.

-

- -

obrazie Cimabuego Chrystus trzyma o sum lux -

obrazie, np. w Filippa Lippi

chwili -

III. domnie-

e. Tak np. w obrazie Giovanniego del Biondo, czynnego w latach 1356

1392, (Los Angeles, County Museum), - ria Mater Dei ora

IV. Wypowiedzi -

van

-

nych muzykantach, (Neapol, Museo obrazu


9. We wczesnym

van Eycka na

van Eyck van Eyck

- chownego w Koronacji Marii Filippa Lippi

zzoli (1459, Florencja, Palazzo

-

- -

- 10 11

- zdrowieni gratia

-

11 _________

9 Repr.: A. Maiari, La Peinture romaine, Gen ve Paris New York 1953, s. 96. 10 Por. Z. Kruszelnicki, Trzy symultaniczne panoramy w Turynie, Monachium i Toruniu, Komisji Hist 155. 11 Luc ciation. ses variations en

peinture et en sculpture, Paris The Annunciation: Study of a Plastic Theme and its Variations in Painting and Sculpture,

. 325 348) z punktu widzenia czynnika czasu siedem wariantprzybywa

jest Maria jest

48 WALLIS

in orbem Universum et na banderoli trzymanej

na innych bande-

in in

[ . . . ] et

jak wiadomo Starego i Nowego Testamentu: ovi Testament! Starego Testamentu

Nowego Testamentu. u Abrahama

Izaaka - giczna12 Starego Testamentu - cych postacie i zdarzenia z Nowego Testamentu - n - pisywanym Franciszkowi z Sieradza -

- est ista quae ascendit de deserto

(Cant. (4, 8), est ista quae progreditur quasi aurora 13. __________

Maria odpowiada mawia Maria

odpowiada. Na temat ostatniego y dramatu, na

sztukach plastycznych jednoczesne nych chwil jest nader logicznym s

munikowania, uwaga nasza zwraca Czasem rzeczywistym jest czas naszej uwagi, skupiony kolejno na Aniele i na Marii. Nie ma tu rzeczywistej synchronizacji, lecz na op. cit., of

s. 334). Wprowadzenie

12 O koncepcji typologicznej: E. Male, X I I I e si e en France, 8 ed., Paris 1948, s. 133 141. L. Beau, op. cit., s. 192 222. 13 M. Walicki, Malarstwo polskie gotyk, renesans, wczesny manieryzm, Warszawa 1961, tabl. 90 i


niezna-

arnica mea, et macula non est in (Cant. 4, 7).

- wiecznych szuka

w jakim

go, transmito-

14. Wulgata

-

-

ieczu

__________

14 H. Jantzen, Ottonische Kunst, 1947; przedruk: Hamburg 1959, s. 100.

z k religia; niezmienne jak prze a w tej s

t. I, wyd. II, Petersburg 1854, s. 116/7.

50 WALLIS

15 Hrabanus Maurus, Carm. 30; cyt. W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, znajdujemy w tzw.

inum adorator [...] tu luminaribus perlustra picturas, nos frequentemus divinas Scripturas. Tu fucatorum venerator esto colorum, nos veneratores et capaces simus sensuum arcanorum. Tu depictis demulcere tabulis, nos Libri Carolini, III, 30; cyt. W. Tatarkiewicz, op. cit., s. 122; Dopiero w XIII wieku Wilhelm

plus videtur movere animum quam Rationale Divinorum, Officiorum, I, 3, 4; cyt. W. Tatarkiewicz, op. cit., s. 127;

Nam pictura tibi cum omni sit gratior arte Scribendi ingrate non spernas posco laborem, Psallendi nisum, studium curamque legendi, Plus quia gramma valet quam vans in imagine forma Plusque animae decoris praestat quam falsa colorum Pictura ostentans rerum non rite figuras. Nam scriptura pia norma est perfecta salutis, Et magis in rebus valet, et magis utilis omni est, Promptior est gustu, sensu perfectior atque Sensibus humanis, facilis magis arte tenenda, Auribus haec servit, labris, obtutibus atque, Ilia oculis tantum pauca solamina praestat. Haec facie verum monstrat, et famine verum, Et sensu verum, iucunda et tempore multo est15.

cytatami z dno. W malarstwie bizan-

ruskim

-

ni -

__________


z niej konflikt, dla ludzi o upodobaniach literackich

rytm, i wreszcie dla bardziej - ligentnych

- -

Villon -

s Nowego i Starego Testamentu potwierdzenia charakteru nadprzyrodzonego tych pism. Sym-

ikoniczne

-

kiwaniu z Avignon, gokolwiek

plama sukni Matki Boskiej i ciemnoceglasta sukni Marii Magdaleny,

- ach i postawach obu niewiast:

- os omnes qui transitis per viam, attendite et videte

si est dolor sicut dolor

upadkiem Jerozolimy (Jer. epcji epoka pod pano-

(sub gratia) i epoka pod panowaniem Zakonu (sub lege) -

Jerozolimy znaki ikoniczne

N a p i s y w m a l a r s t w i e XVI XIX w i e k u. Dalsze koleje rozmaitych

Napisy- -

Antonis Mor w swym reprezen-

tacyjnym autoportrec na jego

52 WALLIS

w

-

portretowany. Bacz, prze- 16

XVII i XVIII wieku, tzw. portrety sarmackie. Oto np. napis na portrecie arodowe,

- kowski, kasztelan kamieniecki, urodzony z Piaseckiej, hetman wielki ko-

adworny

-

17.

ie.

XVIII wieku napisy, wypo-

-sentencje.

o, podobnie jak

personifikacji, alegorii itp. Napisy- -

nego celu. Podawano je najcz

Biblii, ymskich. _________

16 E. Benkard, Das Selbstbildnis vom 15. bis zum Beginn des 18. Jahrhunderts, Berlin 1927, s. 24. 17 T. Dobrowolski, Polskie malarstwo portretowe, 1948, s. 185/6; repr.: tabl. 132, 134.


agmenty za-

stanej rzeczywist e muzycznym, sarkofagu

lub tp. Napisy-sentencje

18. Barthel Bruyn Starszy w martwej naturze, pr

-

e Bartholomeusa Sprangera (1546 1611) i,

eras 19. Juan de Valdes Leal Hospital

-

quam cito Imitatio Christi Tomasza a Kempis

Joan. 2,17)20 in. w przypisywanym Janowi Verkolje -

21. W nieznanego zycji,

-

symbolicznie redundantny.

in Arcadia

Giovanniego Francesca

Devonshire Collection w Chatsworth), ). W obrazie Guercina dwaj

18 Vanitas

i przemijania w poezji i sztuce, [w:] o tradycji i inwencji w teorii sztuki i ikonografii, 136. 19 Malarstwo europejskie w zbiorach polskich 1300 1800,Warszawa 1953, tabl. 152. 20 G. 26. Aufl., Berlin 1919, s. 452.

21 op. cit., tabl. X i s . 524.

54 WALLIS

in Arcadia

W pierwszej wersji obrazu Poussina grupa - dobne odkrycie. Poussin

in Arcadia

W drugiej i ostatecznej wersji obrazu Poussina zamiast trzech postaci,

in Arcadia

22. Widzimy tutaj, jak napis

kobieta przy szpinecie (Londyn, Buckingh

MVSICA LETITIAE CO[ME?]S

MEDICINA DOLOR[IS?]23

_________

22 E. Panofsky, Et in Arcadia ego: Poussin and the elegiac tradition (1936). Przedruk w: Meaning in the Visual Arts, Garden City, N. Y. 1955, s. 295 320. 23

Catalogue of the Exhibition of the K 47, Royal Academy of Aris, London 1946, s. 108. Dla naszych

znaczenia.


-

z Goethem: -

Napis,

kobiety na szpine - - -

24. -

XVI

-

jako Rembrandt

Davida Royaux des Beaux- -Arts):

M A R A T D A V I D

L 'A N D E U X

wielkiemu Maratowi. Lapi-

25.

personifikacji, alegorii itp. malarstwa XVI XVIII _________

24 Informacja ustna prof. kiewicza z dnia 17 XII 1969, na

25 W obrazie tym David pisy. Na kartce trzymanej przez day, na skrawku papieru na podstawce przy wannie

Etiudy po istorii zapadnojewropiejskowo iskusstwa, 2 izd., Moskwa 1963, s. 326.

56 WALLIS

-

Gierymski w obrazie Muzeum Sztuki) maluje szyld z -

architek Napisy-

w jego

obrazie Vita somnium breve (1888, Bazylea, Kunstmuseum), dziele przed-

wyeliminowania z obrazu wszystkiego, co wychodzi poza to, co jest bez-

- -

dzie, to tylko jako pewne widziane przelotnie zjawisko barwne, prze-

at Delacroix,

a przeciw impresjonizmowi. Gauguin

Museum), , nave

N a p i s y w m a l a r s t w i e XX w i e k u. W malarstwie XX wieku

sygnaturami). Jedne kierunki, np. koloryzm postimpresjonistyczny (Bon- nard,


pierwiastki semantyczne po -

-

trze-

Severini (Nord-Sud, 1912, Mediolan, kolekcja

Emilio Jesi), przedstawiali napisy na szyldach i tablicach ulicznych jako

-

piosenki. Do kilku innych -

-

powszedniego bohemy artystycznej gitarami, butelkami, kartami do

Georges Braque, Juan Gris,

- -

tycznej, ironii lub ponurego humoru.

Zagadka (1920, Bruk- -

the best

mandeln schlagen die eingeborenen meerschaum und eilen nach stattgehabter

denudation den ereignissen in bester 26. Napisy tego _________

26 Katalog: L'Art en Europe autour de 1918, Strassbourg 1968, s. 132; repr.: nr 5. O napisach w Maksa Ernsta powiada Werner Spies: Bildinschrift ist Teil der

5 8 WALLIS

-

w tych utworach w zadziwieniu i zaszokowaniu widza z przedstawionymi

- -

wydobycia

-

ym, -

Klee, Zbigniew Makowski

-

akwarela Klee pt. Dokument (1933, Lucerna, kolekcja Angeli Rosengart)27.

_________

Komposition. Die kleine Schrift, die am oberen und Darstel - chtig zu sein wie die Zusammenstellung von Bildfetzen, die an ihren Nahtstellen Funken aus Sinn und Unsinn

Spies, Vollender der Romantik Die umfassende Max Ernst Ausstellung in Stockholm, 27 Repr.: G. di San Lazzaro, Klee, Paris 1957, s. 184.


N a p i s y w m a l a r s t w i e e g i p s k i m. egip -

-

(XV wiek p.n.e).

o swym i ofiar. Kiedy

-

samego -

ie chleba, warzenie

wiste, przedmioty przedstawione w ich

jeszcze rado

i linii. Malowano je najcz

narysowane zgodnie z tymi samymi konwencjami artystycznymi i z tym samym mistrzostwem28. Rozmieszczone w pasach poziomych lub kolumnach na

kich, w podziemnych

_________ 28

stawione zarazem w stanie naturalnym i jako znak pi J. Capart, cyt. Etiemble, La Serittura, trad. di M. Andreose, Milano 1962, s. 89.

60 WALLIS

one29.

- -

znaki ikoniczne, jak ich napisy. e tylko

- 30.

N a p i s y w m a l a r s t w i e c h i s k i m. dynastii (II wiek p.n.e.

drobny, znikomy

z Tao

-

samotnej lub -

-

-

O zcze- -

m.in. kaligrafii. W dziele Siedem tajemnie (kaligrafii)

_________

29 A. Mekhtarian, La Peinture egyptienne, Geneve Paris New York 1954, s. 22. 30 A. Mekhtarian, op. cit., G. Posener, S. Sauneronet, J. Yoyotte, Dictionnaire de la civilisation gyptienne, Paris 1959 Art, Biographie, Couleurs, Desssin, Magic, Nom,

Peinture, Textes ).


Osiem rod yong ) Wang Hi- -

- feniksa, ogona smoka,

- -

-

Souen Kouo- -

krople ro

-

31 odcienia u

- (kaligrafia- -

graf malarzem.

- -

ami ikonicznymi. Podczas gdy przy tym

jednym wyrazem oso 32. _________

31 Etiemble, Calligraphic orientale et calligraphic occidentale, 1961, s. 350 362.

32 Henri Michaux, do komponowania orygi

Read, A Concise History of Modern Painting, London 1959, s. 252/3; W. C. Seitz, Mark Tobey, New York

wprowadzenie przez kaligrafii orientalnej d

62 WALLIS

-

malarza. Tak np. Tchao Mong-fu w obrazie iao i Houa

33 W obrazie tuszem i akwarel 1230)

ego

34. Chen Tcheou (1427 1509) -

cholijnym wierszem:

stary? 35.

Pewien malarz XVII -

-

_________

sztuki abstrakWscho II wieku i kontynuowanego przez

lub Michaux znakami, utworami

semantycznymi i dopiero zespoleniestetycznej. Natomiast inspirowane przez ideozachodnich malarzy abstrakcyjnych oratywne i

op. cit., s. 355/6). 33 J. Cahill, La Peinture chinoise, trad.

34 J. Cahill, op. cit., s. 80 82. 35 J. Cahill, op. cit., s. 128.


36.

-yun (1151 1202) Samotny bambus

Oto dwaj towarzysze: Stare drzewo i strzelisty bambus.

Wcielenie jedynego mgnienia

37.

Na Zachodzie w

Heou:

__________

36 V. Contag, -Dynastie, Leipzig 1940, s. 69; cyt. er, Weltgeschichte der Kunst, 37 J. Cahill, op. cit., s. 96. Przytoczone tutaniemieckich.

Forma i funkcje , posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Semiotycznego w Warszawie dnia 12 grudnia 1969 r. i

nionej postaci, pt. Napisy w obrazach, na posiedzeniu Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej

64 WALLIS

---

-

Nowego i StaregoTestamentu.

-

tycznej, ironii--

XVII wieku nastrojowe wizje przy-

przez nich subtelnymi poematami lirycznymi.

-

Documents

NAPISY W OBRAZACH - studiasemiotyczne.pts.edu.plstudiasemiotyczne.pts.edu.pl/tomy/ii_teksty/ii_03.pdf · Hrabanus Maurus, 15 Carm.30; cyt. W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, znajdujemy