INTELIGENTNE MIASTA - BSI Group · 2018-02-09 · INTELIGENTNE MIASTA W zakresie propozycji po -...

Recepta na sukcessprawdzana przez 25 lat

INTELIGENTNE MIASTA DODATEK BRANŻOWY

czerwiec 2017

str. 52

ZŁOTY PARTNER ABBdla INLOGICFirma INLOGIC w marcu br. podczas uroczystej gali odebrała główną nagrodę w prestiżowym konkursie Tylko Dla Orłów 2017 zorganizowanym przez lidera w technologiach dla energetyki, robotyki i automatyki – firmę ABB. O inteligentnym wymiarze architektury i projektowaniu z innej perspektywy rozmawiamy z Tomaszem Wieczorkiem, prezesem zarządu szczecińskiej spółki.

prez

enta

cja z

okła

dki

Bu

ild

er 5

2 cz

erw

iec

2017

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

Grzegorz Przepiórka: Kim jest Złoty Partner ABB i dlaczego właśnie Państwo otrzymali tę nagrodę?Tomasz Wieczorek: Złoty Partner

ABB powinien być przede wszyst-kim certyfikowanym instalato-rem inteligentnego systemu w stan-dardzie KNX, a także posiąść ca-łą wiedzę związaną z asortymen-tem producenta. Niezwykle ważna jest umiejętność odpowiedniego do-brania i zamontowania urządzeń. Z ABB współpracujemy już od wielu lat i bardzo cieszymy się, że pierw-sze miejsce oraz złota statuetka po-wędrowały do nas. Już od ponad 20 lat zajmujemy się projektowaniem i instalowaniem inteligentnych sys-temów budynkowych w kraju i za

granicą. Ta nagroda pokazuje, że je-steśmy w Polsce jednym z większych wykonawców tego rodzaju instala-cji. Dzięki wieloletniemu doświad-czeniu i zaufaniu klientów zrealizo-waliśmy szereg różnorodnych pro-jektów inwestorów prywatnych oraz dużych firm czy obiektów użytecz-ności publicznej. Takie nagrody mo-tywują i sprawiają, że z roku na rok jesteśmy coraz silniejsi.

G.P.: Firma wywodzi się ze Szczecina, w branży inteligentnych budynków działa ponad 20 lat na krajowym i zagranicznym rynku. Chciałoby się zapytać, jak przebiegał progres INLOGIC?T.W.: Oczywiście ponad 20 lat te-

mu, kiedy startowaliśmy, firma wy-

glądała zupełnie inaczej. Zajmowali-śmy się elektryką lokalnie, nie wcho-dziliśmy nawet w kwestie automa-tyki budynkowej. Projektowaliśmy zwykłe instalacje elektryczne. Jednak w tamtym momencie już interesowa-łem się rozwiązaniami, które ponie-kąd odbiegały od standardu i wyprze-dzały czasy. Przełom nastąpił w mo-mencie, w którym zacząłem swoją przygodę z instalacją KNX. Najmoc-niejszym producentem na rynku inte-ligentnych systemów była firma ABB, u której poczułem największy kom-fort pracy, jeśli chodzi o współpracę techniczną i wsparcie. Z upływem lat pojawiało się coraz więcej klientów, firm partnerskich i nowych pracowni architektonicznych.

Tomasz Wieczorek z żoną Elżbietą

PR

OM

OC

JA

G.P.: Czy mógłby Pan zdradzić receptę na sukces na trudnym rynku inwestycji budowlanych?T.W.: Myślę, że jest tylko jedna re-

cepta na sukces, niezależna od bran-ży – ciężka praca w połączeniu z pa-sją do tego, co się robi. Pasja jest moim motorem do osiągania no-wych wyznaczanych sobie celów. Sama świadomość prowadzenia fir-my i ponoszenia ryzyka jest znacz-nie inna, gdy przedsiębiorca ma ra-dość z wykonywanego zajęcia. Pra-ca i zamiłowanie do niej to połącze-nie idealne.

G.P.: Dzisiaj wiele firm reklamuje swoje realizacje przy użyciu słowa „inteligentny”. Czy niektóre z tych określeń to tylko puste frazesy?T.W.: Na rynku jest mnóstwo in-

stalatorów, producentów urządzeń i systemów. Jeśli chodzi o te ostat-nie, możemy wyróżnić dwie kate-gorie: otwarte i zamknięte. Systemy zamknięte to te, które są stworzo-ne przez firmy oferujące swoje au-torskie rozwiązania. Urządzenia jed-nego producenta nie działają z inny-mi dostępnymi na rynku. W związku z tym klient kupuje urządzenia czy

usługi instalacyjne i serwisowe tyl-ko u jednego dostawcy. Otwarty sys-tem KNX, z którego korzystamy, two-rzy ponad 200 producentów auto-matyki budynkowej na całym świe-cie. Chciałbym, żeby inwestorzy, za-nim zostaną oczarowani promocja-mi, rabatami i tym, że za niewielkie pieniądze będą mieli system, który klaskaniem włączy ekspres do kawy, dokładnie przejrzeli portfolio firm.

G.P.: Co według Pana oznacza termin „inteligentny budynek”?T.W.: Samo hasło zostało wymy-

ślone przez specjalistów od marke-tingu jako chwytliwy slogan rekla-mowy i jest używane przez wiele osób niewłaściwie. Nie możemy po-wiedzieć, że każdy obiekt, w którym jest jedna pseudointeligentna rzecz, zasługuje na miano inteligentnego budynku. Prawdziwy inteligentny budynek to taki, w którym wszystkie podłączone instalacje będą ze sobą współpracować, wymieniając infor-macje i optymalizując swoje działa-nie tak, żeby uzyskać jak najwyższy komfort jak najniższym kosztem. Na-tomiast inwestorowi daje się sposob-ność wyboru urządzeń z szerokiego

wachlarza możliwo-ści i stylistyki. Z ta-ką nowoczesną insta-lacją elektryczną z ła-twością może stero-wać wszystkimi funk-cjami: oświetleniem, ogrzewaniem, nagło-śnieniem i kinem do-mowym, wentylacją i klimatyzacją, alar-mem, monitoringiem itd. G.P.: Jako projektanci współpracujecie z architektami. Cały zakres Państwa prac jest nieodłącznym elementem powstawania nowych obiektów.

Jak ocenia Pan tę współpracę oraz poziom wiedzy architektów w zakresie inteligentnych budynków?T.W.: Automatyka budynkowa, jak

zresztą cała branża budownictwa, w tak ekspresowym tempie idzie do przodu, że poza genialnymi wyjątka-mi jeden człowiek po prostu nie jest w stanie być fachowcem od wszyst-kiego. Warto znać dostępne na ryn-ku najnowsze rozwiązania. Zdaję so-bie sprawę, że architekci są zasypy-wani różnego rodzaju informacja-mi i w pewien sposób też nimi prze-ładowani. Domyślam się, że jest to bardzo trudne. Jednak to architek-ci mają pierwszy kontakt z inwesto-rem. Gdy nie są w stanie zaprezen-tować wszystkich możliwości zwią-zanych z technologią automatyki budynku, INLOGIC służy pomocą. W siedzibie firmy mamy pracownię projektową, która na podstawie pro-jektów architektonicznych i rozmów z inwestorem tworzy koncepcję in-stalacji włącznie z urządzeniami od-biorczymi. W zakresie automatyki budynkowej jesteśmy w stanie zre-alizować każde, nawet bardzo wyra-finowane marzenie klienta.

G.P.: Na koniec proszę powiedzieć, jakie plany w kontekście rozwoju firmy zapowiedziałby Pan na kolejne lata?T.W.: Coraz bardziej zmienia się

profil naszej działalności. Na począt-ku firmę klasyfikowano jako tę od inteligentnych domów i willi pry-watnych klientów, które oczywiście wciąż wykonujemy. Jednak w tym momencie znaczącą część stanowią obiekty użyteczności publicznej, ta-kie jak np.: budynki biurowo-ma-gazynowe, muzeum, fabryka, dru-karnia, inteligentny kościół, kliniki, kancelaria, hotele czy szkoła. Chciał-bym, żeby to szło w tę dobrą stro-nę i z tej perspektywy widzę rozwój firmy.

G.P.: Dziękuję za rozmowę i życzę powodzenia w realizacji zamierzeń.

Bu

ild

er 5

3 cz

erw

iec

2017

Zdję

cia

: arc

hiw

um IN

LOG

IC

Budynek biurowo-serwisowy IMS-Griffin

Nowoczesna drukarnia Booksfactory

Siedziba firmy w Szczecinie

BUDYNEK NA PLUSIEJednymi z powodów, dla których coraz częściej budynki noszą miano „inteligentnych”, a w typologii miast pojawiło się określenie „miasto typu smart”, są z jednej strony szybko postępujące zmiany klimatyczne, a z drugiej konieczność efektywnego wykorzystania surowców naturalnych przy jednoczesnym utrzymaniu przynajmniej naszego współczesnego standardu życia.

budy

nek

plus

ener

gety

czny

Bu

ild

er 5

4 cz

erw

iec

2017

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

W zakresie propozycji po-zwalających na uzyska-nie energetycznie i środo-wiskowo przyjaznych

przestrzeni miejskich coraz częściej zwraca się uwagę na możliwość przekształcania budynków już ist-niejących, a stanowiących przeważa-jącą część zurbanizowanego otocze-nia. Inwestycja znana pod nazwą Po-werhouse Kjørbe jest pierwszą na świecie modernizacją dwóch istnie-jących obiektów biurowych zrealizo-wanych w standardzie z lat 80. XX wieku, w sposób umożliwiający uzy-skanie parametrów budynku pluse-nergetycznego. Jest obiektem de-monstracyjnym, którego działanie potwierdza, że taka realizacja ma sens nie tylko środowiskowy, ale również komercyjny, nawet w zim-nym obszarze klimatycznym. Jedno-cześnie spełnia podstawowe oczeki-wania deweloperskie – wykazanie fi-nansowych zysków. W składzie kon-sorcjum Powerhouse znajdują się ta-kie firmy, jak Skanska, firma inwestorska Entra Eiendom, firma architektoniczna Snøhetta, organiza-cja prośrodowiskowa ZERO, firma konsultacyjna Asplan Viak oraz Sa-pa. Zespół bierze m.in. udział w re-alizacji nowego obiektu biurowego Brattørkaia w Trondheim oraz róż-nych pracach modernizacyjnych, tak jak w przypadku Kjørbe. Uczestnicy zamierzają wykorzystać zebrane do-świadczenia i efektywnie realizować plusenergetyczne budynki nie tylko na terenie Norwegii [2].

Nordycki stylNorweskie podejście do budow-

nictwa jest specyficzne, warto zatem zauważyć, że realizując badania, ze-spół kieruje się wytycznymi zawar-

tymi w dwóch definicjach. Pierw-sza z nich, powszechnie znana, do-tyczy budynku plusenergetycznego, czyli takiego, który generuje rocz-nie więcej energii niż wykorzystuje w cyklu życia. Natomiast określenie Powerhouse (ang. elektrownia, gene-rator) powstało na terenie Norwegii i dotyczy budynku, który kompen-suje energię wykorzystaną w energe-tycznym cyklu życia obiektu, rów-nież uwzględniając energię pierwot-ną zawartą w materiałach konstruk-cyjnych i wydatkowaną podczas re-alizacji inwestycji, wytworzenia ma-teriałów budowlanych, prac rozbiór-kowych oraz użytkowania. W obli-czeniach nie uwzględniono energii użytkowej wykorzystywanej przez najemców [3].

Wybrane obiekty zlokalizowane są na terenie biznesparku Sandvi-ka. Jest to zespół dziewięciu budyn-ków, z których wybrano trzykondy-gnacyjny Budynek nr 4 oraz pięcio-kondygnacyjny Budynek nr 5. Wła-ścicielem jest Entra Eiendom. Przed modernizacją średnie zużycie ener-getyczne było oszacowane na 250 kWh/m2. Całość prac została wyko-nana w latach 2013–2014. Sukces osiągnięto dzięki interdyscyplinar-nej współpracy pomiędzy partnera-mi, a także naukowcami z Research Center on Zero Emission Buildings, Norweskiego Uniwersytetu Nauki i Technologii, który wspomógł wy-typowanie zestawu najbardziej efek-tywnych rozwiązań.

W ramach czynności przedprojek-towych zastosowano pionierską me-todę BIM (ang. Building Information Modelling) w celu inwentaryzacji budynku i jego systemów. Inwenta-ryzacja dotyczyła także terenów ota-czających budynek i zawierała wiel-

kość, gęstość koron oraz rozmiesz-czenie roślinności, została wykorzy-stana w obliczeniach nasłonecznie-nia i zacienienia fasad oraz uzyska-nia optymalnego ustawienia dacho-wych słonecznych paneli. Laserowy skan był również pomocny do utwo-rzenia trójwymiarowego modelu ist-niejących elementów konstrukcji no-śnej, w pełni wykorzystanej w no-wym projekcie.

Zmodernizowany budynek Kjørbe uzyskał certyfikat BREEAM-NOR1

Outstanding na poziomie projektu budowlanego, jak również spełnia wszelkie wymagania w standardzie Norwegian Passive House dla bu-dynków komercyjnych. Jest pilotażo-wym budynkiem w standardzie Nor-wegian Zero Emission Buiilding, zre-alizowanym jako jedno z osiągnięć projektu naukowego prowadzonego przez Research Center on Zero Emis-sion Buildings, którego celem jest promowanie rozwiązań umożliwia-jących bardzo niską emisję związ-ków węgla w ramach życia obiektów budowlanych [1].

Energia na +Zastosowane rozwiązania budow-

lane i instalacyjne pozwoliły na zre-alizowanie budynku, który wykorzy-stuje o około 80% energii użytkowej w standardowym (norweskim) bu-dynku klasy energetycznej C. Do-datkowo, uwzględniając elektrycz-ność generowaną przez ogniwa foto-woltaiczne, redukcja wynosi ponad 100%, tworząc tym samym budynek plusenergetyczny. Analiza śladu wę-glowego wskazała, że proponowa-na modernizacja pozwoli na osią-gnięcie „zerowego poziomu emisji węgla” (ang. zero carbon) w trakcie użytkowania obiektu. Budynki zuży-

prof. dr hab. arch. Elżbieta Dagny RyńskaPolitechnika Warszawska

wają również około 10% mniej wo-dy użytkowej niż typowe komercyj-ne budynki realizowane w Norwegii. Oprócz podwójnych spłuczek zasto-sowano dodatkowe opomiarowanie zużycia wody oraz system sensorów alarmujących w przypadku wykrycia nieszczelności.

Promowane są także dobre para-metry środowiska pracy, a w proce-sie projektowym wybrane materia-ły miały status środowiskowo od-powiedzialnych, w tym także alter-natywnych, o niskiej emisji szko-dliwych substancji chemicznych. Dodatkowym atutem jest malowni-cze położenie kompleksu i zapew-nienie dobrego kontaktu z otocze-niem wszystkim użytkownikom. In-westycja posiada także zalety śro-dowiskowo zrównoważonego pla-nowania urbanistycznego – doty-czy nie tylko modernizacji istnieją-cych obiektów, ale także uwzględ-nia alternatywne środki transportu. W części podziemnej przewidziano

Bu

ild

er 5

5 cz

erw

iec

2017

parametr szczelności wyniósł 0,23 wymian powietrza na godzinę przy założonym ciśnieniu 50 Pa [2].

Grzejniki dostarczają ciepło tylko w najchłodniejszych miesiącach. Me-dium grzewczym jest powietrze do-starczane za pomocą systemu wy-porowych nawiewników i cyrkulu-jące wewnątrz budynku przy zało-żeniu, że w nieużytkowanych w da-nym czasie pomieszczeniach pozo-stawia się otwarte drzwi. System jest zasilany dwoma pompami cieplnymi czerpiącymi energię z dziesięciu od-wiertów o głębokości ok. 200 m. Sys-tem odzyskuje również zyski ciepl-ne z serwerowni. Ważnym rozwiąza-niem w przypadku systemów instala-cyjnych i wymienników ciepła jest to, aby moc cieplna i chłodzeniowa były całkowicie przekazywane do uzdat-nianego powietrza. Sprzyja temu nie tylko optymalny dobór osprzętu, ale również izolacja ścian centrali kli-matyzacyjnej oraz rurociągów zasila-jących i powrotnych. Izolację ciepl-ną i przeciwwilgociową muszą mieć także przewody wentylacyjne pro-wadzone przez pomieszczenia i prze-strzenie nieogrzewane oraz wszelkie inne przewody instalacyjne powiąza-ne z systemem grzewczym i chłodze-niowym. Zastosowano również sys-tem wentylacji, w którym jako zbior-czy przewód wywiewny wykorzysta-no klatkę schodową [3].

Zapotrzebowanie na chłodze-nie jest ograniczone poprzez żalu-zje, niskie obciążenie zyskami ciepła z osprzętu oświetlenia elektryczne-go oraz zastosowanie nieosłoniętych powierzchni żelbetowych elemen-tów konstrukcyjno-budowlanych, które dzięki wysokiej bezwładności termicznej działają jako lokalne mo-

miejsca parkingowe dla rowerzystów wraz z niezbędnym zapleczem sani-tarnym. Pierwszeństwo parkowania mają pojazdy elektryczne.

Ostatecznie zmodernizowany budy-nek wykorzystuje rocznie 32 kWh/m2, a w przypadku uwzględnienia ener-gii słonecznej pochodzącej z ogniw fotowoltaicznych produkcja energii przekracza zapotrzebowanie. Zespo-ły branżowe współpracowały od sa-mego początku zamierzenia, two-rząc tym samym zintegrowany pro-ces projektowy, w którym ogranicze-nie zapotrzebowania na energię zo-stało uzyskane poprzez integrację rozwiązań instalacyjnych i architek-tonicznych. Głównym celem było uzyskanie niskiego zapotrzebowania na energię użytkową, osiągnięte po-przez zastosowanie wysokiej szczel-ności przegród zewnętrznych wraz z dobrą izolacją termiczną. Wskaźnik U dla ścian wynosi 0,13 W/(m2K), dachu 0,08 W/(m2K), a zestawów okiennych 0,80 W/(m2K). Uzyskany

Zdję

cia

: pro

f. d

r ha

b. a

rch.

Elżb

ieta

Da

gny

Ryń

ska

Z prawej fasada zmodernizowanego obiektu, z lewej w tle – pierwotne rozwiązanie na obiekcie który nie został poddany zmianom

Przestrzeń biurowa o zróżnicowanych strefach pracy

Klatka schodowa wykorzystana jako zbiorczy przewód wywiewny

budy

nek

plus

ener

gety

czny

Bu

ild

er 5

6 cz

erw

iec

2017

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

dyfikatory temperatur. Użytkowni-cy mają również możliwość otwiera-nia okien podczas miesięcy letnich. Nowe systemy okienne umożliwia-ją wysoki poziom transmisji pasm światła i ograniczają zapotrzebowa-nie na korzystanie ze sztucznego oświetlenia. Wszystkie stanowiska pracy zostały zlokalizowane wzdłuż fasad budynku. Dodatkowo zamon-towano system efektywnego energe-tycznie osprzętu oświetlenia, lokal-nie kontrolowanego w strefach o po-wierzchni 15 m2.

Budynek jest podłączony do sys-temu ogniw fotowoltaicznych usta-wionych na dachach omawianego zespołu oraz pobliskiego obiektu ga-rażowego. Cała powierzchnia wyno-si 1556 m2, a przyjęte parametry ma-ją być przeciwwagą dla zapotrzebo-wania energetycznego podczas ca-łego życia budynku. Uwzględnia-ją również energię pierwotną za-wartą w materiałach budowlanych oraz wykorzystaną w ramach proce-su realizacji. Zgodnie z założeniami projektowymi system produkuje po-nad 200 MWh/rocznie (40 kWh/m2

ogrzewanej powierzchni). A to ozna-cza znaczną nadwyżkę w porówna-niu z zapotrzebowaniem 20 kWh/m2

(pomijając jednak indywidual-ne zapotrzebowanie najemców bu-dynku). Omawiany system dostar-cza elektryczność bezpośrednio do systemów instalacyjnych budynku, a nadwyżka jest przekazywana do systemu miejskiego [2].

Emisja na –Jednym z ważnych założeń ide-

owych projektu było uzyskanie jak najmniejszego śladu węglowego. Ze-spół projektowy zastosował narzę-dzie dostępne na www.klimagassre-gnskap.no, które okazało się pomoc-ne w uwzględnieniu w obliczeniach energii pierwotnej zawartej w ele-mentach żelbetowych (mieszanka be-

tonowa oraz zbrojenie). Wybrano tak-że materiały o niskiej energii pier-wotnej – do której zaliczyć należy drewniane pokrycie fasad budynku oraz ponowne wykorzystanie pier-wotnych szklanych fasad budynku jako wewnętrznych ścianek działo-wych. Taki dobór materiałów wska-zał emisję związków węglowych o 70% niższą od budynku referencyj-nego. Istniejąca czarna szklana fasa-da została zamieniona na powierzch-niowo zwęglone panele z drewna osikowego oraz osadzone w alumi-niowych ramach okna. Nowe rozwią-zania dotyczą instalacji pozyskiwa-nia energii, grzewczych, wentylacyj-nych oraz oświetlenia elektrycznego.

W procesie wyboru materiałów preferowane były również materiały przyjazne środowiskowo, dobierane z uwagi na ich cykl życia. Zaliczyć do nich należy wspomniane uprzed-nio elementy drewnianej fasady – materiału naturalnego o stosunkowo długim okresie życia, dla którego konserwacja przewidziana jest w ho-ryzoncie czasowym dłuższym niż dla fasad wykonanych z innych materia-łów budowlanych. Surowe wymaga-nia zawarte w BREEAM NOR Out-standing spowodowały, że w efek-cie dokonano wyboru wielu materia-łów alternatywnych, do których zali-czyć można farbę wolną od Bisfenolu A2 – przy wykonywaniu powłok wy-kończeniowych ścian i podłóg w czę-ści podziemnej budynku, jak rów-nież izolacji termicznej o niskim po-ziomie emisji szkodliwych substancji chemicznych. Interesującym wybo-rem jest pokrycie sufitów oraz części ścian pionowymi żaluzjami wykona-nymi z recyklingowanych plastiko-wych butelek [1].

W ramach realizacji obiektu uwzględniono proces zarządzania odpadami budowlanymi, poddając recyklingowi ponad 97% masy przy jednoczesnym podziale na 12 stru-

mieni odpadowych. Jednocześnie prowadzono intensywną kampanię medialną i konferencyjną dotyczącą obszaru budynków przyjaznych śro-dowiskowo i szeroko tłumaczącą no-watorskie działanie podejście inwe-stycyjne [2].

Bibliografia [1] KODnZEB – niepublikowane materiały pochodzące

z projektu KODnZEB, dofinansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego EOG 2009–2014 w ra-mach Funduszu współpracy dwustronnej na pozio-mie Programu Operacyjnego PL04 „Oszczędzanie energii i promowanie odnawialnych źródeł energii”. Projekt zrealizowany przy współpracy z Norweskie-go Uniwersytetu Nauki i Technologii NTNU.

[2] Powerhouse Kjørbe, Norwey. www.skanska.com.[3] Sowa J. (red.), 2017: Budynki o niemal zerowym zu-

życiu energii. Oficyna Wydawnicza PW.

1. BREEAM-NOR jest odmianą klasycznej certyfikacji BREEAM dostosowaną do standardów wymaganych w Norwegii, posiada pięć poziomów certyfikacji, a Out-standing jest najwyższą z możliwych do uzyskania.2. Bisfenol A – organiczny związek chemiczny z grupy fenoli, stosowany do produkcji tworzyw sztucznych o negatywnym wpływie na hormony. Ostatnie badania wskazują, że może być przyczyną niektórych chorób. Stosowany przy produkcji żywic epoksydowych (lami-naty, kleje, farby i lakiery, chemoutwardzalne kity i szpachlówki), a także przy wykonywaniu powłok wy-ściełających wnętrza puszek do przechowywania żyw-ności (źródło: Wikipedia).

Część socjalna przestrzeni biurowej

Panel informacji dotyczacy zużycia energii zawieszony w widocznym miejscu w holu wejściowym do budynku

Zagospodarowanie przestrzeni pomiędzy dwoma zmodernizowanymi obiektami

Bu

ild

er 5

7 czer

wie

c 20

17

PERSPEKTYWY BRANŻY SMART

Korzystanie z „inteligentnych” systemów staje się coraz bardziej powszechne również w budownictwie. W związku z tym zapytaliśmy przedstawicieli branży: jak oceniają perspektywy na rozwój? Jak firmy są przygotowane do realizacji zadań i jak oceniają swoje miejsce na rynku?

Marcin SzopaCommercial Branch ManagerBSI Group

BSI w najbliższym cza-sie będzie umacniać swoją pozycję na rynku jedno-stek certyfikujących. Obec-nie coraz większy nacisk kładziemy na szeroko ro-zumiane cyberbezpieczeń-stwo i trwałość organiza-cji, dostarczając naszym Klientom profesjonalne roz-wiązania z tego zakresu. Do-datkowo w związku z Brexi-tem pomagamy przedsię-biorcom w umocnieniu do-

Tomasz WieczorekPrezes ZarząduINLOGIC

Zainteresowanie klien-tów nowoczesnymi insta-lacjami jest coraz większe, a wybór takich rozwiązań do domu czy budynku fir-my zdecydowanie bardziej świadomy. Wszystkie ba-dania pokazują, że branża smart jest coraz częściej obecna w naszym życiu. Nawet osoby, które zapie-rają się, że nowoczesne rozwiązania ich nie intere-sują, zaczynają zdawać so-bie sprawę, że od dawna z nimi funkcjonują. Naj-większą zaletą inteligent-nych rozwiązań jest to, że budynki współdziałają z systemem energetycz-nym, umożliwiając zuży-wanie energii w bardziej ekonomiczny sposób. Z te-go powodu inteligentne systemy powinny stawać się standardami, zwłasz-

Wszystkie badania pokazują, że branża „smart” jest coraz częściej obecna w naszym życiu

Łukasz KoniecznyProject ManagerJakon

Dostępność „inteligent-nych” rozwiązań na rynku budowlanym sukcesywnie rośnie. Rośnie również świa-domość inwestorów w tej te-matyce. Obok możliwości dostosowania systemów „smart” pod indywidualny tryb funkcjonowania przed-siębiorstwa pojawia się aspekt energooszczędności. Jako generalny wykonawca, projektant rozwijamy bu-downictwo przemysłowe zgodnie z najnowszymi tren-dami ochrony środowiska i wykorzystania energii. Wie-le zrealizowanych obiektów wyposażyliśmy w system BMS (system zarządzania budynkiem), którego celem jest efektywne sterowanie instalacjami znajdującymi się w obiekcie. Mowa tutaj o instalacji wentylacyjnej, chłodniczej, grzewczej, elek-

trycznej oraz dostosowanie ich pracy do zmieniających się warunków otoczenia. Warto nadmienić, iż lista ko-rzyści wynikających z zasto-sowania rozwiązań typu BMS jest długa, a jedną z najistotniejszych jest obni-żenie kosztów eksploatacji budynku poprzez ogranicze-nie zużycia energii elek-trycznej a także pozostałych mediów.

cza jeśli chodzi o inwesty-cje publiczne. Niestety największą barierą jest ca-ły czas kwestia finansowa i kryterium najniższej ce-ny. Inwestorzy oraz nie-rzadko projektanci nie zdają sobie sprawy, że w dłuższej perspektywie rozwiązania smart są bar-dziej opłacalne.

brego wizerunku produk-tów eksportowanych przez nich do Wielkiej Brytanii. Nasze laboratoria wykonu-

ją badania jakościowe i na-dają najbardziej rozpozna-walny przez Brytyjczyków znak jakościowy – Kite-mark. Jego rozpoznawal-ność sięga 93%, co może być istotnym czynnikiem po opuszczeniu przez UK strefy potwierdzania zgod-ności CE. Pierwszy kwar-tał 2017 roku był dla nas bardzo dobry i pokazuje, że sprzedaż naszych pod-stawowych usług, jakimi są potwierdzenia zgodno-ści systemów zarządzania ISO, również wzrasta. Je-steśmy w komfortowej sy-tuacji i wielu konkuren-

tów chciałoby się znaleźć na naszym miejscu po tym, jak rząd brytyjski wskazał BSI jako jedną z organizacji wyznaczo-nych do nadzorowania standaryzacji w Wielkiej Brytanii. Jako posiadacz prestiżowego wyróżnienia „UK Superbrands 2017” i unikalnego systemu wspierania rozwoju pra-cowników „Investors In People”, również w Polsce stajemy się atrakcyjnym partnerem dla firm, a przede wszystkim atrak-cyjnym pracodawcą.

Rozwijamy budownictwo przemysłowe zgodnie z najnowszymi trendami ochrony środowiska i wykorzystania energii

Kładziemy nacisk na cyberbezpieczeństwo

TWORZYMY NOWY WYMIAR PRZEMYSŁUObecnie budownictwo zrównoważone to temat numer jeden zarówno dla globalnych firm, jak i lokalnych przedsiębiorstw. Jakon, jako projektant i generalny wykonawca z ponad 27-letnim doświadczeniem w działalności na rynku budowlanym, zrealizował wiele projektów przyjaznych środowisku.

nowo

czes

ne r

ealiz

acje

Bu

ild

er 5

8 cz

erw

iec

2017

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

Pierwszy znaczący projekt dla Jakon, noszący zna-miona zrównoważonego budownictwa, pojawił się w 2009 roku, a była nim budowa dla firmy Schüco. Niezwykle nowatorskim rozwiązaniem dla tego

projektu okazało się wyposażenie głównej fasady obiektu w moduły fotowoltaiczne Schüco ProSol. W pełni zinte-growana z budynkiem fasada fotowoltaiczna umożliwiła generowanie darmowej energii elektrycznej potrzebnej do zasilania wentylacji mechanicznej, systemu chłodze-nia, a także innych urządzeń znajdujących się w budyn-ku. Dodatkowo cały obiekt wyposażony został w dwu-powłokową elewację, która wspiera naturalną wentylację budynku. Zastosowano również wspomaganie systemu c.w.u. instalacją solarną zlokalizowaną na dachu hali magazynowej o powierzchni ponad 3000 m2. Dzięki wła-snym źródłom energii budynek Schüco zużywa jej nie więcej niż 80 kWh/m2 w skali roku, czyli trzy razy mniej niż konsumują zazwyczaj budynki niemieszkalne (wg danych z roku 2009).

Oszczędność w halach wielkopowierzchniowychKolejnym modelowym przykładem budownictwa

zrównoważonego w portfolio firmy Jakon jest obiekt wielkopowierzchniowy zrealizowany dla firmy Schwe-iker w Środzie Wielkopolskiej. Już z zewnątrz uważ-ny obserwator tego budynku dostrzeże dbałość o kom-fort użytkowników oraz minimalizację zużycia ener-gii do ogrzewania. Obiekt wyposażono bowiem w sys-tem automatycznych żaluzji okiennych zintegrowa-ny z centralą pogodową analizującą nasłonecznienie i prędkość wiatru. Innym bardzo istotnym zagadnie-niem w kontekście efektywnego zużycia energii był dobór ogrzewania. Specjaliści z firmy Jakon zastoso-wali system grzewczy oparty na sufitowych promien-nikach zasilanych wodą. To rozwiązanie niewątpli-wie optymalne w wielkopowierzchniowych halach, po-zwalające na uzyskanie oszczędności energii sięgają-cych 40% przy jednoczesnym zapewnieniu najwyższego komfortu termicznego.

Obiekt samowystarczalny – SchattdecorW Głuchołazach, miejscowości górskiej, gdzie mieści

się oddział firmy Schattdecor, budowanie w sposób przy-jazny środowisku, zwłaszcza obiektów przemysłowych,

stanowi prawdziwe wyzwanie. Miasteczko graniczy bo-wiem z rezerwatem „Nad Białką”, ponadto zlokalizowa-ne jest na terenie parku krajobrazowego. Wznoszenie obiektów przemysłowych w takim otoczeniu powinno się więc opierać na najwyższych standardach. Biorąc za podstawę takie założenie, firma Jakon podjęła się realiza-cji nowatorskiego projektu dla firmy Schattdecor.

Jednym z kluczowych aspektów było zrozumienie i wdrożenie procesu odzysku ciepła. W tym celu inwe-stor poczynił szereg działań, począwszy od szkoleń ka-pitału ludzkiego a na zaprojektowaniu i wdrożeniu sze-regu instalacji skończywszy. Celem spalania cząstek sta-łych powstałych w wyniku produkcji zaprojektowano i finalnie zastosowano dopalacze regeneracyjne. Dzięki takiemu rozwiązaniu ciepło powstałe jako efekt ubocz-

Budynek Schüco – zrealizowany przez firmę Jakon w 2009 roku. Obiekt został

wyposażony w dwupowłokową elewację, która wspiera naturalną

wentylację budynku

PR

OM

OC

JA

lewania zieleni, traw oraz wyselekcjonowanych odmian roślinności pnącej do fasad zielonych.

Kontynuując działania sprzyjające środowisku, oprócz odzysku ciepła powstałego w procesie spalania gazów, do-kładnie przeanalizowano wykorzystanie energii elektrycz-nej, możliwość jej odzysku poprzez wykorzystanie cie-pła z wód już przetworzonych, jak i zaprojektowanie na własne potrzeby podczyszczalni ścieków lakierów. W ce-lu oszczędności poboru energii generalny wykonawca na halach produkcyjnych i magazynowych wdrożył zinte-growany system Dali dla oświetlenia. System ten, badając natężenie światła dziennego, natężenie ruchu i czas spo-czynku na halach, redukuje niepotrzebne emitory do ze-ra. Warto dodać, że zrównoważone projektowanie i zrozu-mienie skomplikowanego procesu użytkowania lakierów

Bu

ild

er 5

9 cz

erw

iec

2017

wodorozcieńczalnych dało rewelacyjny efekt, umożliwia-jący wykonanie zakładowej oczyszczalni ścieków, w efek-cie czego wszystkie ścieki trafiające do kanalizacji miej-skiej są na bieżąco ściśle kontrolowane, począwszy od parametrów fizykochemicznych wód, na jej ilości skoń-czywszy. Na uwagę zasługuje fakt, iż zlokalizowanie sie-dziby firmy w centrum miasta i objęcie jej nadzorem kon-serwatora zabytków, spowodowało, że szczególnie istot-ne w procesie projektowania obiektu stały się: odpowied-nia ochrona walorów estetycznych miasta i zminimalizo-wanie hałasu. Miejsca emiterów hałasu osłonięte zostały ekranami dźwiękochłonnymi. Dotyczy to również trans-portu ciężkiego oraz wygłuszenia central wentylacyjnych, reduktorów gazowych czy też wieży chłodniczej.

Bez wątpienia warto wdrażać rozwiązania sprzyjają-ce budownictwu zrównoważonemu. Można skorzystać z gotowych propozycji, takich jak chociażby fotowolta-ika, lub – tak jak w przypadku firmy Schattdecor – po-szukać nowatorskich sposobów, które pozwolą uczynić obiekt jak najbardziej przyjaznym środowisku.

Firma Jakon od ponad 27 lat zajmuje się kompleksową realizacją obiek-tów przemysłowych w formule „zaprojektuj i wybuduj”, realizacją projek-tów mieszkaniowych, a także projektowaniem i wykonywaniem linii pro-dukcyjnych oraz technologicznych wraz z niezbędnymi instalacjami. Do-datkowym atutem jest posiadanie banku 500 tys. m2 terenów inwesty-cyjnych w całej Polsce. Do portfela Klientów Jakon należą między inny-mi takie marki, jak: Nestle, DSM Nutritional Products, Nijhoff Wassink, Hempel Manufacturing, Mondi, Hypred, Schattdecor, IGP Pulvertechnik.

Nowatorski projekt zrealizowany w Głuchołazach dla firmy Schattdecor. Jednym z kluczowych aspektów

w przypadku tej realizacji było zrozumienie i wdrożenie procesu odzysku ciepła

Obiekt wielkopowierzchniowy zrealizowany dla firmy Schweiker. Specjaliści z firmy Jakon zastosowali tutaj system grzewczy

oparty na sufitowych promiennikach zasilanych wodą

Zdję

cia

: arc

hiw

um J

ako

n

ny produkcji jest cofane i wprowadzane do procesu od-zyskiwania i wytwarzania chłodu. Warto nadmienić, iż idea systemu schładzania powstała dzięki innowator-skim pomysłom inwestora, a następnie została wpro-wadzona przez generalnego projektanta i wykonawcę – firmę Jakon.

Ciągły rozwój oraz zrozumienie i wdrożenie procesu odzysku ciepła dały możliwość wychładzania układów do chłodzenia maszyn technologicznych na wielką ska-lę, a w mniejszym stopniu zasilania niezbędnej w zakła-dzie klimatyzacji. Summa summarum takie rozwiązanie sprawiło, iż Schattdecor mimo potężnej linii produkcyj-nej zredukował pobór wody z wodociągów miejskich na cele technologiczne do zera. Jako ciekawostkę warto do-dać fakt, iż ciepło powstałe w wyniku procesów spalania jest również wykorzystywane w okresie zimowym do to-pienia śniegu na dachach hal. Powstała w procesie top-nienia woda trafia do topielnika, następnie do zbiorni-ków przeciwpożarowych, natomiast jej nadmiar magazy-nowany jest w zbiornikach gromadzących wodę do pod-

www.jakon.pl

INTELIGENTNY RZESZÓWMiasto musi być przede wszystkim przyjazne mieszkańcom, i to w każdym aspekcie jego funkcjonowania. Oczywiste jest, że w dzisiejszych czasach musi być również nowoczesne i funkcjonalne. Olbrzymi postęp technologiczny, jakiego jesteśmy świadkami w ostatnich latach, sprawił, że miasta mogą wdrażać inteligentne rozwiązania. Rzeszów idzie właśnie tą drogą.

nowo

czes

ne r

ozwi

ązan

ia

Bu

ild

er 6

0 cz

erw

iec

2017

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

Potencjał innowacyjny miasta potwierdza międzynarodowy ranking „Najinteligentniejsze miasta”, w którym Rzeszów

znalazł się na 19. miejscu wśród 908 miast europejskich i na pierwszym miejscu w Polsce pod względem ka-pitału społecznego. Badania doty-czące inteligentnych miast przepro-wadził Uniwersytet w Wiedniu przy współudziale uniwersytetów z Ho-landii i Słowenii. Potencjał ten po-twierdził również GUS. Według jego badań w Rzeszowie na 10 tys. miesz-kańców 29 proc. ogólnej liczby stu-dentów studiuje na kierunkach ści-słych, co daje nam najwyższy wskaź-nik w Polsce.

Inteligentny transportRzeszów to miasto, które sta-

wia na wprowadzanie nowocze-snych i inteligentnych rozwiązań w zakresie transportu drogowego. W 2016 r. miasto zostało wyróżnio-ne najwyższą nagrodą europejską za czysty transport miejski – CIVITAS AWARD 2016 w Kategorii „inno-wacje techniczne”. W tym roku za-kończyliśmy pierwszą część budo-wy Systemu Integrującego Transport Publiczny Miasta Rzeszowa i oko-lic. To projekt, który był wart ponad 400 mln zł. W jego ramach przebu-dowano skrzyżowania i ulice oraz wprowadzono Rzeszowski Inteli-gentny System Transportowy. Sys-tem kamer i przekazu danych po-zwolił na zoptymalizowanie syste-mu zarządzania ruchem i transpor-tem publicznym w całym mieście. Dzięki niemu można dokładnie śle-dzić ruch pojazdów i natychmiast reagować na utrudnienia. Znacz-nie polepszył się dzięki temu trans-port publiczny. Autobusy mają prio-

Maciej ChłodnickiRzecznik PrasowyUrzędu Miasta Rzeszów

Fot.

Tad

eusz

Poz

nia

k

rytet na skrzyżowaniach. Wprowa-dzono również system e-bilet, e-in-fo i platformę teleinformatyczną dla systemu ITS. Ponadto przystanki mają elektroniczne tablice. Niektóre z nich są klimatyzowane. Niewido-mi i słabowidzący otrzymali od mia-sta piloty, które pozwalają na głoso-wą informację o godzinach odjaz-dów poszczególnych linii.

W ramach inwestycji w tabor za-kupiono 80 nowoczesnych autobu-sów zasilanych olejem napędowym

i sprężonym gazem. Ogłosiliśmy też przetarg na zakup autobusów elektrycznych, a taksówkarze chcą kupić 50 elektrycznych taksówek. O mocnej pozycji Rzeszowa świad-czy ponadto tytuł „Najlepiej oświe-tlona gmina i miasto 2013 roku”, przyznany m.in. za oryginalność w doborze oświetlenia drogowego, zapewnienie odpowiednich parame-trów świetlnych i komfortu widze-nia oraz LED-owe iluminacje świetl-ne obiektów miejskich.

Inteligentne rozwiązania architektoniczne – okrągła kładka dla pieszych

Niektóre przystanki są klimatyzowaneInstalacja fotowoltaiczna na terenie Oczyszczalni Ścieków w Rzeszowie

Fot.

arc

h. U

M R

zesz

ów

Fot.

arc

h. U

M R

zesz

ów

System kamer i przekazu danych pozwolił na zoptymalizowanie systemu zarządzania ruchem i transportem publicznym w całym mieście

Warto jeszcze wspomnieć o lot-nisku. Międzynarodowy Port Lotni-czy Rzeszów – Jasionka dysponu-je wdrażanym systemem ILS kat II, wspomagającym lądowanie samo-lotu w warunkach ograniczonej wi-doczności i niskiego zachmurzenia. Port posiada drugi pod względem długości w Polsce pas startowy, na którym mogą lądować nawet naj-większe samoloty.

Inteligentne gospodarowanie wodąNa terenie oczyszczalni ścieków

w Rzeszowie została wybudowana in-stalacja fotowoltaiczna o mocy 1 MW. Instalacja składająca się z 3220 sztuk paneli fotowoltaicznych monokry-stalicznych o mocy jednostkowej 310 Wp objęła teren o powierzchni 2 ha. Przewidywana roczna produk-cja energii z zainstalowanego syste-mu wyniesie 0,85 GWh. W 2017 r. MPWiK Sp. z o.o. planuje budowę kolejnej instalacji fotowoltaicznej na terenie Zakładu Uzdatniania Wody Rzeszów o mocy 1,2 MW oraz mon-taż systemu pobierania wody na uję-ciu, tzw. sit dynamicznych, których zadaniem będzie ochrona przed do-stawaniem się ryb do układu techno-logicznego ZUW i ograniczenie ilości napływającej zawiesiny, co pozwoli zmniejszyć dawki koagulantów.

Oprócz instalacji fotowoltaicznej oczyszczalnia w Rzeszowie może po-chwalić się systemem biomonitorin-gu wody, która ujmowana jest z rzeki Wisłok za pomocą 8 osobników mał-żów słodkowodnych. Są one organi-zmami wskaźnikowymi w zakresie sygnalizowania nagłych skażeń wo-dy; zamykając swoją muszlę, powo-dują wygenerowanie alarmu na kom-puterze w głównej sterowni. Pozwala

Bu

ild

er 6

1 czer

wie

c 20

17

kańcom korzystanie z bezpłatnego bezprzewodowego internetu.

Klastering, informatyka i edukacjaW dziedzinie gospodarki Rzeszów

w ostatnich latach stał się niekwe-stionowanym liderem idei klasterin-gu. To właśnie w Rzeszowie miesz-czą się siedziby Doliny Lotniczej, Informatyki Podkarpackiej, Klastra Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych „Poligen”, Klastra Jakości Życia „Kra-ina Podkarpacie”, Podkarpackiego Klastra Energii Odnawialnej. Mia-sto jest centrum ośrodków badaw-czo-rozwojowych i firm zaawanso-wanych technologii z sektora lotni-czego, IT, chemicznego, farmaceu-tycznego, optyki i specjalistyczne-go oświetlenia, spożywczego i eko-logicznej żywności. Rozwinięty jest również ekosystem startupowy, Aka-demickie Inkubatory Przedsiębior-czości, Podkarpacki Park Naukowo--Technologiczny „AEROPOLIS”, In-kubator Technologiczny.

Ważne miejsce w idei smart ci-ty odgrywa informatyka. Rzeszów uplasował się na czwartym miejscu w Polsce pod względem liczby za-trudnionych informatyków wg rapor-tu Top 200 Computerworld, uwzględ-niającego największych pracodaw-ców w branży IT oraz obszar naj-szybciej rozwijający się pod wzglę-dem wzrostu zatrudnienia w branży ICT wg raportu Mapping the Europe-an ICT Poles of Excellence: The Atlas of ICT Activity in Europe.

Bardzo dużą uwagę miasto przy-wiązuje do wprowadzania nowocze-snych rozwiązań w zakresie eduka-cji. Od kilku lat programy szkolne w szkołach ponadgimnazjalnych są dostosowywane do potrzeb przedsię-biorców. Tym sposobem w szkołach powstały klasy kształcące w zawo-dach: technik awionik, technik me-chanik lotniczy, mechatronik, tech-nik eksploatacji portów i terminali.

Bardzo dużą rolę we wdrażaniu idei smart odgrywa Rzeszowski Ośrodek Akademicki, wysoko wy-kwalifikowana kadra naukowa i no-woczesna baza edukacyjna uczel-ni, np. Centrum Innowacji i Trans-feru Wiedzy Techniczno-Przyrodni-czej, Centrum Mikroelektroniki i Na-notechnologii. Przyczyniają się do tego również specjalistyczne kierun-ki kształcenia, m.in. Lotnictwo i Ko-smonautyka, Zarządzanie Ruchem Lotniskowym, Logistyka, Inżynieria Medyczna, Nanotechnologia. n

to na szybką reakcję w przypadku za-nieczyszczenia wody w rzece.

Inteligentne miasto to także bez-pieczne miasto, dlatego w Rzeszo-wie działa Centrum Zarządzania Kryzysowego. Na Wisłoku, Strugu i Młynówce zostało zamontowanych osiem nowoczesnych stacji pomia-rowych, które przez całą dobę moni-torują poziom rzek. Jeżeli stan wody niebezpiecznie się podniesie, miesz-kańcy zagrożonych terenów zosta-ną o tym powiadomieni sms-em. Serce całego systemu znajduje się w Centrum Zarządzania Kryzyso-wego działającym w Urzędzie Mia-sta Rzeszowa. To tutaj spływają da-ne z nadajników, które następnie w formie wykresów są dostępne na stronie internetowej www.monito-ringrzek.pl/rzeszow.

Urząd miastaInteligentne miasto sprzyja two-

rzeniu społeczeństwa informacyjne-go, dlatego Urząd Miasta Rzeszo-wa wprowadza wiele mechanizmów i narzędzi mających służyć realizacji tego celu. Jednym z nich jest platfor-ma komunikacyjna www.dobrepo-mysły.erzeszow.pl, na której miesz-kańcy mogą zgłaszać swoje pomy-sły. Ponadto w urzędzie istnieje Te-leinformatyczne Centrum Obsługi Mieszkańców wraz z infolinią 1 77 88 99 00, umożliwiające automatycz-ną pomoc w każdej sprawie urzędo-wej. Z takiej możliwości skorzystało już ok. 100 tys. osób. Ewenementem w skali kraju było otwarcie w gale-riach handlowych Punktów Obsługi Mieszkańców, które są czynne 6 dni w tygodniu i to tu właśnie można za-łatwić większość urzędowych spraw. Warto też wspomnieć, że jako pierw-si w Polsce umożliwiliśmy miesz-

Zdję

cia

: Ta

deu

sz P

ozni

ak

System kamer i przekazu danych pozwolił na zoptymalizowanie systemu zarządzania ruchem i transportem publicznym w całym mieście

OD CZEGO ZACZĄĆ?Proces powstawania inteligentnego miasta generuje szereg pytań. Gdzie należy wprowadzić pierwsze zmiany na poziomie miasta? W jaki sposób zaangażować interesariuszy? Jak ukazać wymiar biznesowy oraz w jaki sposób określić i zmierzyć poziom wpływu? Krótko mówiąc – od czego zacząć? BSI opracowało zestaw norm zapewniających w tym zakresie pragmatyczne ramy.

norm

y

Bu

ild

er 6

2 cz

erw

iec

2017

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

Rzadko zdarza się dzień, w któ-rym nie korzystamy z tech-nologii wpływającej na styl naszego życia; począwszy od

mediów społecznościowych po płat-ności bezdotykowe, od smartfonów po coraz większą liczbę urządzeń z dostępem do internetu, umożliwia-jących zdalną kontrolę naszych do-mów.

Inteligentne miasta idą o krok da-lej, korzystając z technologii w ce-lu rozwiązywania problemów wystę-pujących w mieście – zaczynając od czujników ruchu i parkowania stoso-wanych w celu ograniczenia zatorów komunikacyjnych, skończywszy na czujnikach na pojemnikach na śmie-ci informujących służby oczyszcza-nia miasta o konieczności wywozu odpadów. Władze lokalne udostęp-niają również dane dotyczące miast, aby obywatele mogli zaoferować no-we usługi lub mieć wgląd w sprawy dotyczące miasta.

Droga do inteligentnego miastaPrzewiduje się, że do 2020 r. w ra-

mach inteligentnych miast stworzo-ne zostaną nowe usługi o wartości 757 mld USD, a biorąc pod uwagę 20 mln wyników dla pojęcia „inteli-gentne miasta” w wyszukiwarce Go-ogle, nie brakuje informacji w tym zakresie. Opinie uczestników ryn-ku w tej kwestii uświadomiły BSI, że w branży tej istnieje luka oraz że konieczne jest opracowanie ze-stawu norm zapewniających prag-matyczne ramy dla praktyków do-tyczące działań, aby przyjrzeć się, gdzie należy wprowadzić pierwsze zmiany na poziomie miasta, w jaki sposób zaangażować interesariuszy, jak ukazać wymiar biznesowy oraz Fo

t. a

rch.

BSI

w jaki sposób określić i zmierzyć poziom wpływu.

W takich przypadkach stosowa-na jest norma PAS 181: Ramy doty-czące inteligentnego miasta, opra-cowana przez BSI (ang. British Stan-dards Institution) w 2014 r., stano-wiąca przewodnik dotyczący opra-cowywania strategii na rzecz inteli-gentnych miast i społeczności. Nor-ma ta będzie stanowiła podstawę przyszłej normy ISO 37106, która zostanie poddana konsultacjom spo-łecznym w tym roku. Będzie jej to-warzyszył szereg norm, w tym PAS 184 ukierunkowana na rozwiąza-nia w zakresie inteligentnych miast oraz PAS 185 związana z zarządza-niem prywatnością i bezpieczeń-

stwem (https://www.bsigroup.com/en-GB/smart-cities/).

Norma PAS 181 nie koncentru-je się na technologii, jej celem jest to, aby rozwój miast rozpocząć od podstaw. Po pierwsze należy zrozu-mieć problemy, w obliczu których stają obywatele i przedsiębiorstwa, a także należy upewnić się, czy mia-sto posiada określoną drogę do osią-gnięcia wymiernego wpływu. Dro-ga ta obejmuje cztery podstawowe zasady.• Miasto wizjonerskie: charaktery-

zuje się jasną i przekonującą wi-zją na temat tego, jak wszystko po-winno wyglądać, posiada poparcie władz dzięki planowi działań na rzecz inteligentnego miasta oraz

PR

OM

OC

JA

Gavin SummersonStarszy Kierownik ds. Certyfikacji, Budownictwo Cyfrowe, Środowisko Budowlane, BSI

zaangażowaniu interesariuszy na wszystkich szczeblach.

• Miasto ukierunkowane na obywa-tela: przyjmuje podejście ukierun-kowane na obywatela we wszyst-kich aspektach dotyczących opra-cowywania i świadczenia usług, uwzględnia oraz rozumie potrzeby ludzi i przedsiębiorstw.

• Miasto cyfrowe: zintegrowane i ukierunkowane na stosowanie technologii w celu zapewnienia cyfrowej łączności między prze-strzeniami miejskimi, ludźmi, sys-temami i przedmiotami.

• Otwarte miasto oparte na współ-pracy: wpaja otwartość i współ-użytkowanie w sposób działania miasta dzięki obszarom i możliwo-ściom nowej współpracy oraz po-przez udostępnianie danych doty-czących miast w celu pobudzenia innowacji i nowych wartości.

Zarządzanie zagrożeniami dla bezpieczeństwaJednak co stanie się, jeżeli techno-

logia dostanie się w niepowołane rę-ce? Na poziomie miasta może mieć to poważne konsekwencje, takie jak ewentualny dostęp do CCTV, środ-

Bu

ild

er 6

3 cz

erw

iec

2017

Ogólnie rzecz biorąc, inteligent-ne miasta zapewniają ogromne moż-liwości w zakresie rozwiązywa-nia problemów miejskich, popra-wy jakości życia obywateli, a tak-że stanowią wspaniałą platformę ekonomiczną na rzecz nowych in-nowacji i przedsiębiorstw typu start-up zajmujących się zaawan-sowanymi technologiami. Ważne jest, aby zapewnić mierzalne roz-wiązania ukierunkowane na po-trzeby obywateli, a także aby za-rządzać ewentualnymi problema-mi związanymi z bezpieczeństwem i prywatnością. n

O autorze: Gavin Summerson jest Starszym Kierownikiem ds. Certyfi-kacji w BSI oraz pasjonatem narzędzi cyfrowych mających wpływ na po-prawę jakości miast i środowiska bu-dowlanego. Jego doświadczenie obej-muje świadczenie usług w zakresie doradztwa energetycznego i zrówno-ważonego rozwoju w projektach bu-dowlanych. Zajmuje się również na-rzędziami oceny ekologicznej budyn-ków oraz jest jednym z autorów na-rzędzia oceny BREEAM.

ków kontroli ruchu, inteligentnych liczników lub inteligentnych urzą-dzeń medycznych, co może pociągać za sobą niepokojące konsekwencje. W takich przypadkach zastosowanie będzie miała norma PAS 185, któ-ra jest w fazie rozwojowej. Jej celem jest zapewnienie podejścia przyjmo-wanego przez inteligentne miasta – skoncentrowanego na bezpieczeń-stwie i umożliwianiu innowacji – w ramach którego zwraca się uwagę na zapewnienie niezbędnych kontro-li w celu zarządzania zagrożeniami dla bezpieczeństwa.

Wiz.

arc

h. B

SI

Norma PAS 181 nie koncentruje się na technologii. Jej celem jest to, aby rozwój miast rozpocząć od podstaw. Po pierwsze należy zrozumieć problemy, w obliczu których stają obywatele i przedsiębiorstwa, a także należy upewnić się, czy miasto posiada określoną drogę do osiągnięcia wymiernego wpływu.

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

INTELIGENTNE BUDYNKI DZIŚ I JUTRO

Technologie informatyczne wykorzystuje się dziś w wielu dziedzinach życia. Coraz częściej znajdują one zastosowanie również w budynkach mieszkalnych. Upowszechnienie i rosnąca popularność tego typu rozwiązań doprowadziły do powstania terminu „inteligentny budynek”.

inte

ligen

tne

budy

nki

Bu

ild

er 6

4 cz

erw

iec

2017

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

Współcześnie, dzięki cią-głemu postępowi tech-nicznemu i rozwojowi nowych technologii, nie-

ustannie zwiększa się komfort życia ludzi. Zarówno w gospodarstwach domowych, jak i miejscach pracy lub wypoczynku coraz częściej ko-rzystamy z różnorodnych urządzeń ułatwiających wykonywanie co-dziennych czynności. Dynamiczny rozwój techniki cyfrowej spowodo-wał, że w wielu dziedzinach życia wykorzystuje się technologię infor-matyczną, systemy komunikacji i au-tomatyki. Znalazły one zastoso- wanie m. in. w infrastrukturze miej-skiej, w tym także najbardziej szcze-gólnym z jej obszarów: budynkach tworzących nasze bezpośrednie oto-czenie, w których współczesny czło-wiek spędza większość czasu. Zjawi-sko to zainicjowało wprowadzenie terminu „inteligentny budynek”.

Idea inteligentnego budynkuIdeę inteligentnego budynku zapo-

czątkowano stosunkowo niedawno – w latach 70. XX wieku. Początkowo skupiano się na zastosowaniach przemysłowych, by w latach 80. ideę zaadaptować na potrzeby budownic-twa użyteczności publicznej oraz mieszkalnego. To wtedy w Instytucie Inteligentnych Budowli w Waszyng-tonie (USA) zdefiniowano po raz pierwszy określenie „budynek inteli-gentny”. Prymarnym budynkiem promowanym jako inteligentny był The City Place Building, wzniesiony w 1983 r. w Hatford (USA).

Wraz z rozwojem technologii i zmieniającymi się potrzebami ludzi znaczenie pojęcia „inteligentny bu-

mgr inż. Mirosław Dechnikdr hab. inż. arch. Marcin FurtakMałopolskie Laboratorium Budownictwa Energooszczędnego, Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Krakowska

dynek” nieustannie ewoluowało. W różnych regionach świata powsta-ło wiele definicji i interpretacji tego określenia, które do dziś nie zostały ujednolicone. W ogólnym podejściu mianem inteligentnego budynku można obecnie określić obiekt, który w sposób zintegrowany efektywnie zarządza zasobami, usługami i ich wzajemnymi powiązaniami w celu zaspokajania zmieniających się po-

trzeb jego użytkowników przy jedno-czesnej minimalizacji kosztów i cią-głym poszanowaniu środowiska na-turalnego. Za obsługę poszczegól-nych funkcji budynku inteligentne-go są odpowiedzialne inteligentne instalacje elektryczne, określane ja-ko systemy automatyki budynkowej. Natomiast to właśnie zintegrowane zarządzanie stanowi istotę inteligen-cji budynków, odróżniając te inteli-

Fot. Małopolskie Laboratorium Budownictwa Energooszczędnego

gentne od „zwykłych”, wyposażo-nych w niezależne systemy sterowa-nia. Oznacza to, że inteligencja bu-dynku nie wynika z samego zastoso-wania w nim różnorodnych, nawet bardzo zaawansowanych urządzeń technicznych, lecz przede wszyst-kim z możliwości ich efektywnego współwykorzystania. Należy mieć jednak świadomość, że tak po-wszechnie używane dziś określenie „inteligentny budynek” nie może być interpretowane dosłownie. Inte-ligencją cechują się tylko istoty ży-we, a budynek jedynie odtwarza in-teligencję projektantów, wykorzystu-jąc zaprogramowane algorytmy ste-rowania i podejmując decyzje na ich podstawie, przy wykorzystaniu da-nych historycznych.

Budynki inteligentne zarządzane przez zintegrowany system sterowania i automatyzacji budynku BACS (ang. Building Automation and Control Sys-tem) oferują już dziś imponujące moż-liwości funkcjonalne. Zapewniają one komfort oraz bezpieczeństwo użytko-wania, energooszczędność i niskie koszty eksploatacji obiektu, poszano-wanie środowiska naturalnego oraz elastyczność i możliwość poszerzania możliwości. Pozostają jednocześnie w ciągłym kontakcie z użytkownikiem poprzez przenośne urządzenia komu-nikacji, np. smartfony.

MLBE – wyjątkowy budynek inteligentnyPod koniec 2010 roku na Politech-

nice Krakowskiej powstała idea stworzenia unikatowego laborato-

Bu

ild

er 6

5 cz

erw

iec

2017

budynek Małopolskiego Laborator- ium Budownictwa Energooszczęd-nego (MLBE). Obiekt o powierzchni użytkowej przekraczającej 1000 m2 i kubaturze 5050 m3 wybudowano na powierzchni niespełna 258 m2. Laboratorium utworzone w struktu-rach Wydziału Inżynierii Lądowej zostało oddane użytku we wrześniu 2014 r. Dla projektantów najwięk-szym wyzwaniem okazało się są-siedztwo budynków zabytkowych, niewielka powierzchnia terenu pod inwestycję, a więc konieczność loka-lizacji części urządzeń technicznych na dachu i związane z tym ryzyko hałasu.

Małopolskie Laboratorium Budow-nictwa Energooszczędnego posiada wszelkie atrybuty budynku inteli-gentnego. Zachodzące w nim proce-sy są w pełni zautomatyzowane. Ce-chą wyróżniającą MLBE spośród in-nych budynków inteligentnych są imponujące możliwości badawcze. Zastosowany zintegrowany system sterowania i automatyzacji dysponu-je unikatowymi możliwościami po-strzegania środowiska. Na bieżąco rejestrowane są dane pomiarowe z około 3 tysięcy specjalistycznych czujników. Wśród nich duża część jest zatopiona w ścianach lub umieszczona głęboko pod ziemią. Zintegrowany system zarządza także zasilaniem budynku w energię po-chodzącą ze zróżnicowanych źródeł, w tym ze źródeł odnawialnych. Do dyspozycji naukowców pozostają za-równo te tradycyjne, jak kocioł gazo-wy lub węzeł MPEC, jak i ekologicz-ne, takie jak pompy ciepła: powietrz-na, gazowa, gruntowa wykorzystują-ca pionowe sondy pod budynkiem,

rium do badań w skali naturalnej 1:1. Autorami pomysłu byli dr inż. arch. Marcin Furtak z Wydziału Ar-chitektury oraz dr inż. Małgorzata Fedorczak-Cisak z Wydziału Inży-nierii Lądowej. Powołany został in-terdyscyplinarny zespół naukowy składający się z pracowników Poli-techniki Krakowskiej. Tak ukształto-wała się koncepcja niskoenergetycz-nego budynku użyteczności publicz-nej, spełniającego rygorystyczne standardy obiektów niskoenerge-tycznych i wymagania Małopolskie-go Certyfikatu Budownictwa Energo-oszczędnego. Na tej podstawie w la-tach 2013 � 2014, w ramach projek-tu MRPO, w centrum miasta, na tere-nie głównego kampusu Politech- niki Krakowskiej został wzniesiony

Fot. Panel operatorski zintegrowanego systemu sterowania i automatyzacji – widok jednej z kondygnacji budynku MLBE.

Fot. Centrala wentylacyjna w pomieszczeniu maszynowni MLBE, współpracująca z poziomymi gruntowymi wymiennikami ciepła

BIZ

NES

IN

TELI

GEN

TNE

MIA

STA

Bu

ild

er 6

6 cz

erw

iec

2017

kolektory słoneczne płaskie i próż-niowe, panele fotowoltaiczne stacjo-narne i umieszczone na ruchomych żaluzjach zewnętrznych oraz dwa niezależne gruntowe powietrzne wy-mienniki ciepła. Zarówno ilość, jak i moc podstawowych źródeł ciepła i chłodu jest przewymiarowana względem potrzeb budynku. Umoż-liwia to projektowanie różnorod-nych scenariuszy badawczych pracy urządzeń i instalacji technicznych, a także optymalizację strategii stero-wania. System sterowania i automa-tyzacji zarządza także pracą trzech systemów wentylacji z nagrzewnica-mi, chłodnicami i rekuperacją. We wnętrzu budynku wyodrębniono niezależne strefy klimatyczne i ener-getyczne, wyposażone w pracujące i monitorowane niezależnie systemy grzewcze, chłodnicze i wentylacyjne o różnym charakterze i parametrach. W pomieszczeniach zastosowano m.in. klimakonwektory dwu- i czte-rorurowe, układy grzewczo-chłodni-cze podłogowe, ścienne, sufitowe, belki chłodzące aktywne oraz pa-

sywne. Obsługa urządzeń i sterowa-nie wszystkimi procesami w budyn-ku odbywa się z poziomu stacji ope-ratorskiej. W wybranych pomiesz-czeniach laboratoryjnych zamonto-wano także naścienne panele doty-kowe z ekranami graficznymi, umoż-liwiające odczyt aktualnych parame-trów pomieszczenia i sterowanie funkcjami pomieszczenia.

Infrastruktura budynku MLBE, bę-dącego samym w sobie obiektem ba-dawczym, oraz będące na jego wypo-sażeniu specjalistyczne urządzenia pomiarowe pozwalają na prowadze-nie interdyscyplinarnych badań z zakresu szeroko rozumianego bu-downictwa energooszczędnego.

PrzyszłośćInteligentne budynki przyszłości bę-

dą coraz bardziej energooszczędne, a zarazem przyjazne dla użytkownika, zapewniając wysoki poziom komfortu i bezpieczeństwa. Wachlarz ich możli-wości funkcjonalnych będzie się wciąż poszerzał. Będą przewidywały i dosto-sowywały działania do potrzeb swoich użytkowników. Obecność systemów sterowania i automatyzacji będzie „niezauważalna”, obsługa intuicyjna, a działania realizowane szybko i sku-tecznie.

Rozwój inteligentnego budownic-twa spowoduje też całkowitą reorga-nizację procesu projektowania no-wych obiektów. Projekt systemu au-tomatyki nie będzie już opracowy-wany dla zaprojektowanych wcze-śniej instalacji technologicznych. Przyjęcie koncepcji zintegrowanego systemu zarządzania i jego wpływu na efektywność energetyczną bu-dynku będzie poprzedzało pozostałe działania ze względu na konieczność

dopasowania konstrukcji i możliwo-ści instalacji technologicznych.

Systemy budynków inteligentnych zostaną włączone w infrastrukturę inteligentnej sieci elektroenergetycz-nej Smart Grid, co będzie prowadzi-ło do efektywnego wykorzystywania rozproszonych źródeł korzystają-cych z energii odnawialnej. Indywi-dualne budynki inteligentne zostaną połączone w jeden wspólny, zinte-growany system, tworząc inteligent-ne osiedle, a w większej skali rów-nież całe miasto. Inteligentne mia-sto, określane terminem Smart City, dzięki infrastrukturze skomunikowa-nej systemami informatycznymi bę-dzie w przyszłości tworzyło dla lu-dzi coraz bardziej komfortowe środo-wisko o zwiększonej funkcjonalności i efektywności energetycznej.

PodsumowanieDynamiczny postęp technologicz-

ny oraz zmieniające się potrzeby lu-dzi powodują nieustanny rozwój idei inteligentnego budynku oraz tworze-nie nowych obszarów zastosowań. Koncepcja ta jest jeszcze stosunkowo młoda, zwłaszcza w zastosowaniu krajowym. Mimo to w codziennym życiu coraz częściej przebywamy w obiektach nasyconych nowoczesną technologią i systemami sterowania. Systemy automatyki budynkowej są dziś wykorzystywane nie tylko w obiektach użyteczności publicznej, lecz także tych o charakterze miesz-kalnym. Pierwotnie celem ich działa-nia było zapewnienie komfortu użyt-kowania obiektu i bezpieczeństwa użytkowników, natomiast dziś zwra-ca się jednocześnie uwagę na wysoką efektywność energetyczną.

Istotą „inteligencji” budynku jest zintegrowane zarządzania wszystki-mi jego funkcjonalnościami przez system sterowania i automatyzacji bazujący na infrastrukturze inteli-gentnej instalacji elektrycznej.

W dobie ekspansji techniki cyfro-wej rozwój idei inteligentnych bu-dynków jest naturalnym procesem, a jej coraz szersze wkraczanie w na-sze codzienne życie wydaje się nie-uniknione. Unikatowa infrastruktura i możliwości badawcze Małopolskie-go Laboratorium Budownictwa Ener-gooszczędnego tworzą doskonałe środowisko do prowadzenia badań naukowych i kreowania nowator-skich rozwiązań. Tym samym MLBE doskonale wpisuje się w tendencję rozwoju idei inteligentnych budyn-ków oraz tworzenia jej przyszłości.

Fot. Odnawialne źródła energii zamontowane na dachu budynku MLBE

Fot. Naścienny dotykowy panel sterujący, umożliwiający lokalne zarządzanie funkcjami pomieszczenia w budynku MLBE

inte

ligen

tne

budy

nki

Bu

ild

er 6

7 czer

wie

c 20

17

INLOGIC wyposaży szkołę W ramach programu LEMUR – Energooszczędne Budynki Użyteczności Pu­blicznej – w Żukowie w gm. Sławno powstaje  inteligentna  i energooszczęd­na szkoła podstawowa. Nowy obiekt o powierzchni ok. 2300 m2 zostanie wy­posażony w technologie o najwyższym międzynarodowym standardzie KNX. Projektanci  INLOGIC  zaprojektowali  w  budynku  inteligentny  system  zarzą­dzania wszystkimi instalacjami. Odpowiednio skonfigurowane i zaprogramo­wane urządzenia zapewnią sprawne funkcjonowanie i oszczędność energe­tyczną szkoły. System KNX umożliwi zdalne sterowanie wszystkimi funkcjami, m.in. oświetleniem i ogrzewaniem. Obiekt sam dopasuje poziom temperatury w poszczególnych pomieszczeniach w oparciu o harmonogram pracy szko­ły oraz warunki atmosferyczne. Dach budynku zostanie wyposażony w pane­le fotowoltaiczne, które pomogą zmniejszyć rachunki za energię.

Jakon buduje fabrykę Firma  Jakon  w  formule  „zaprojektuj  i  wybuduj”  re­alizuje  budowę  zakładu  produkcyjnego  farb  prosz­kowych  IGP  Pulvertechnik,  obejmującą  prace  bu­dowlane  oraz  instalacje  technologiczne.  Planowa­na  powierzchnia  użytkowa  wynosić  będzie  ponad 5000  m2.  W  celu  usprawnienia  procesu  technolo­gicznego produkcja ma charakter wielopoziomowy. Na  uwagę  zasługuje  fakt,  iż  fabryka  będzie  wypo­sażona  w  najnowocześniejsze  urządzenia  produk­cyjne  dostarczone  z  różnych  części  Europy,  dzięki czemu  zakład  zredukuje  zużycie  mediów.  Ponadto nowo  powstający  obiekt  uwzględnia  rygorystyczne wymogi w zakresie ochrony środowiska oraz zabez­pieczeń przeciwpożarowych.Napęd METRO – WIŚNIOWSKI

powered by Somfy w wersji io Rewolucja technologiczna na dobre zagościła w naszym codziennym życiu. Firma  WIŚNIOWSKI  każdego  dnia  przesuwa  jej  granicę.  Pamiętasz  czasy, gdy telewizor z pilotem był marzeniem wielu Polaków? Albo brak konieczno­ści wysiadania z auta, żeby otworzyć bramę? To właśnie dla Twojego kom­fortu  i  wygody  firma  WIŚNIOWSKI  codziennie  ulepsza  oferowane  produk­ty. Z dnia na dzień przesuwa horyzonty i tworzy technologiczne cuda. To, co kiedyś  było  niemożliwe,  obecnie  staje  się  faktem.  Jedną  z  najważniejszych wprowadzonych zmian jest ewolucja napędu METRO WIŚNIOWSKI powered 

by  Somfy.  Ten  nowej  ge­neracji  napęd  od  teraz  do­stępny będzie  także w wer­sji io. Daje to jego posiada­czowi  nieocenione  korzy­ści. Z  jednej strony  to moż­liwość  sterowania  bramą za  pomocą  urządzeń  mo­bilnych  i  integracja  z  sys­temem  inteligentnego  do­mu, z drugiej pełna kontrola i kontakt z domem z każde­

go miejsca na świecie. Zastosowanie zaawansowanej  technologicznie drogi radiowej io pozwala w pełni wykorzystać właściwości takich urządzeń, jak Ta­Homa Premium bądź Connexoon marki Somfy, światowego lidera w zakresie automatyki  i systemów sterowania. Dzięki  temu z produktu stworzymy urzą­dzenie smartCONNECTED.Tendencje rynkowe, skierowane przede wszystkim na komfort i wygodę, znaj­dują odzwierciedlenie w ofercie bram garażowych WIŚNIOWSKI. Dlatego na każdym kroku szukamy komfortowych rozwiązań pomagających nam w co­dziennym  życiu.  Najnowsza  technologia  wykorzystywana  w  bramach  auto­matycznych marki WIŚNIOWSKI z napędem METRO w wersji  io  to wygoda, komfort  i oszczędność czasu.  Inteligentny system wykorzystany w bramach z  napędem  METRO  w  wersji  io  sam  otworzy  bramę,  gdy  tylko  zaczniemy wjeżdżać na posesję. Dzięki inteligentnym technologiom nigdy nie spojrzysz na swój dom w ten sam sposób!

Fot.

arc

h. J

ako

n Sp

. z o

.o.

KITEMARK™ już w PolsceOznakowanie  Kitemark™  to  znak  towarowy  potwier­dzenia  zgodności  posiadany  przez  BSI,  który  pier­wotnie był używany wyłącznie w Zjednoczonym Kró­lestwie,  a  obecnie  jest  uznawany  na  całym  świecie ja ko  symbol  jakości  i  renomy.  Produkty  i  usługi  ze zna kiem  Kitemark™  są  poddawane  ciągłej  ocenie, aby  za pewnić  utrzymanie  ich  jakości  i  bezpieczeń­stwa  na  stałym,  wysokim  poziomie.  Ponieważ  znak  Kitemark™  jest  systemem  dobrowolnej  certyfikacji, jest on symbolem tych firm, które zobowiązują się do dostarczania bez piecznych i niezawodnych wyrobów lub  usług.  Jest  poświadczeniem  najwyższej  jako­ści oraz dowodem, że organiza cja korzysta z najlep­szych prak tyk. Jednocześnie Kitemark™ ułatwia pro­ducentom dostęp do rynków mię dzynarodowych, na których  oznakowanie  Kitemark™  cieszy  się  ogrom­nym uznaniem.

Fot.

arc

h. IN

LOG

IC S

p. z

o.o

. Sp

. K. –

dom

inte

ligen

tny

Fot.

arc

h. W

IŚN

IOW

SKI

Fot.

arc

h. B

SI G

roup