View
239
Download
3
Category
Preview:
Citation preview
The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Volume 6 Issue 2, p. 149-164, February 2013
KNC DNYA SAVAI SONRASI KURULAN DNYA
DZEN VE TRKYE
NEW WORLD ORDER AFTER WORLD WAR II AND TURKEY
Do. Dr. . Sabri BALKAYA
Atatrk niversitesi, K.K.E.F, lkretim Blm. Sosyal Bilgiler ABD, Erzurum
Abstract
After World War II, a new world order was founded. The actors in
this foundation were The United States of America and the Soviet Union.
Both countries made efforts to dictate their political, ecomomic and military
oder around the World. Turkey tried to determine its status in this new
world order. Besides the USA and Western Europe, Turkeys political and
legal structure he preferred had a significant influence on its foundation.
Turkey decided to follow democratic, liberal and secular order the USA
founded in the two-polar world order founded after World War II. In this
study, how the World order was founded after World War II and the status
of Turkey in this order were studied. In this way, the major conjuncture in
todays world was tried to evaluate.
Key Words: New world order, Communism, Capitalism, USA, the
Soviet Union, Turkey, Democracy, Secularism.
kinci Dnya Sava Sonras Kurulan Dnya Dzeni ve Trkiye 150
z
kinci Dnya Sava sonras yeni bir dnya dzeni kurulmutur. Bu
dzenin kurucu aktrleri ABD ve SSCB olmutur. Her iki devlette kendi
siyasi, ekonomik ve askeri dzenlerini dnyaya hakim klmak iin kyasya
mcadeleye girmitir. Trkiyede bu yeni dnya dzeni ierisinde kendi
konumunu belirlemeye almtr. Bu konumun belirlenmesinde SSCBnin
yaklamlar, ABD ve Bat Avrupann tutumu etkili olduu gibi Trkiyenin
kuruluunda tercih ettii siyasi ve hukuki yapda etkili olmutur.
Trkiye kinci Dnya Savandan sonraki kurulan iki kutuplu dnya
dzeni ierisinde tercihini, ABDnin kurduu demokratik, laik ve liberal
dzenden yana yapmtr.
Bu almada kinci Byk Sava sonras dnyann nasl bir dzene
sokulduu ve Trkiyenin bu yap ierisinde nasl yer ald ele alnmtr.
Bylece iinde bulunduumuz dnya konjoktr ile yeniden bir
deerlendirme yaplmaya allmtr.
Anahtar Kelimeler: Yeni Dnya Dzeni, Komnizm, Kapitalizm,
ABD, SSCB, Trkiye, Demokrasi, Laiklik.
GR
Birinci Byk Savan sonunda emperyal an yeniden ekillendii
bilinmektedir. 18 Ocak 1919da Paris Bar konferansnda bir araya gelen 32 devletin
temsilcisi bu yeni emperyal an nasl ekillendiine ahit olmulardr. Katlan
devletlerin drd hari dierleri sadece yeni dnya dzeninin oluumunu
seyretmilerdir. Aslnda drtler konferans olarak ta adlandrlan bu konferansn
etkin drt devleti ngiltere, Fransa, talya ve ABDdir.
ngiltere, Fransa, talya ve ABDnin kontrolndeki konferansta sava
kaybeden devletlere olduka ar artlarda antlamalar hazrlanmtr. Aslnda birinci
yeni dnya dzenini oluturan bu antlamalar ngiltere ve Fransann elinde
hazrlanyordu. Hatta Fransadan ziyade belirleyici devlet ngiltere idi. talya ngiltere
vastasyla saf d braklm, ABD temsilcisi bata ngiltere olmak zere dier
devletlerin tutumu dolaysyla toplanty terk etmek durumunda braklmtr.
Bylece birinci yeni dnya dzenini kurmak, ngiltere Babakan Lloyd George ile
Fransa Babakan Clemenceauya kalmtr.
kinci Byk Savan sebeplerini de mevcut kurulan birinci yeni dnya
dzenine kar koyulan tepkiler oluturmutu. ngilterenin byk emperyal devlet
olarak kuruduu birinci yeni dnya dzenini kabul etmeyen devletlerin ban
Almanya ve talya ekiyordu.
151
. Sabri BALKAYA
Almanya ve talyann revizyonist politikalar karsnda ngiltere ve
Fransann anti revizyonist politikalar gelitirmeleri ikinci byk savan balamasna
sebep olmutur. Eyll 1939da balayp Eyll 1945te biten bu savata her iki tarafta
hedeflerini gerekletirme adna baarl olamamlardr. Her ne kadar savan galibi
ABDnin ikinci defa yanlarnda savaa katld anti revizyonistler olmusa da, bu
savan sonunda Avrupa merkezli iki tarafta g merkezi olma zelliklerini
kaybetmilerdir. Birinci dnya dzenini korumak isteyenlerle onu ykmak
isteyenlerin etkisiz olacaklar yeni bir dnem balamtr. Bu dnemde dnyada iki
g merkezi ortaya kmtr. Bunlardan birisi ABD dieri ise SSCBdir.
ABD ve Sovyetlerin kuraca ikinci yeni dnya dzeni artk yava yava ina
edilmeye balamtr. ki yeni sper gcn kuraca dzende, dnya yeni bir g ve
nfus alanlar savana sahne olmutur. Birincisinde olduu gibi sava Avrupaya
kazandran ABD, ktasna ekilip ngiltere ve Fransaya teslim ettii dnyann rotasn
bizzat eline alacaktr. Birincisinde Bolevik Devrimi nedeniyle savan ortasnda
ekilip dost ve mttefikleri ile dman konumuna geen Sovyetler ise ideolojik olarak
kart olduu devletlerle ikinci byk savata tekrar mttefik olmu ve sava
Almanlar karsnda kazand zaferle, Dnyann rotasn ABD ile birlikte ele almaya
almtr.
Avrupann kaybettii, Amerika ve Asyann kazand savata Trkiyede
nemli bir yer igal etmitir. Birinci savata topraklar param para edilen, devleti
yklan Trkiye, ikinci savata bamsz Trk devletinin varln ve toprak
btnln savaa katlmadan korumann amansz mcadelesini vermitir. Bu da
olduka zor olmutur. En sonunda ubat 1945te Almanya ve Japonyaya sava ilan
ederek tarafn belirlemek zorunda kalmtr. Kazanan tarafta yer alm olmak gzeldi
ama kazananlar arasnda da keskin bir siyas, kltrel, sosyal, ekonomik ve ideolojik
bakmndan ok byk ayrlklar vard. Hemen yan bandaki kap komusu
Sovyetler mi? Yoksa kta ve Okyanus tesi ABD mi? Hangisinin yannda, olmal,
hangisinin dnyasn tercih etmelidir?
Aslnda Trkiye Cumhuriyeti Devleti kuruluunda tercihini ada,
demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti olmak amacyla batdan yana koymutur.
Trkiye 1945 sonras, bu yapsn okyanus tesinin yeni dnya dzeni ierisinde mi
devam ettirip tamamlayacaktr yoksa Sovyetlerin kuraca dzen ierisinde mi
olacaktr? En nemli sorun bu olmutur. Bu iki devlet nasl bir dnya dzeni
nermilerdir? Trkiye tercihini nasl ve nereden yapmtr? Yaplan tercih Trkiyeyi
nereye tamtr? Bu sorular ve cevaplar yeniden gzden geirmek, iinde bulunulan
nc bin yl iin olduka nem arz etmektedir.
kinci Dnya Sava Sonras Kurulan Dnya Dzeni ve Trkiye 152
I. 1945 Sonras ABDnin ve Sovyetlerin Kurduu Yeni Dnya Dzeni
kinci Dnya Savandan sonra dnya ok nemli deiikliklere sahne oldu.
Hem Avrupa hem de uluslararas sistem bakmndan gerekleen bu deiiklerin
ilkini, Avrupann liderliini kaybedip dnya sistemi olmaktan kp dnya alt
sistemi1 olmas oluturmaktadr. Avrupa artk belirleyiciliini kaybetmitir. Bu g
ABD ve Sovyetlere gemitir. Bylece iki kutuplu bir dnya ortaya kmtr.
Uluslararas sistem bakmndan olduka nemli ikinci deiiklikte, bu iki kutupluluk
olmutur. nk savata ordularyla zafer kazanan ve ayakta kalan ABD ve SSCB
olmutur. Bundan dolay savatan sonra dnya devletleri bu iki lke etrafnda
kmelenmitir.
Bu kmelenme her iki devletin kendi dnya gr erevesinde
yaplandrlmaya alld grlmtr. Bu durum beraberinde iki lke arasnda
kyasya bir mcadelenin de balangcn oluturmutur. ABD ve SSCB arasnda
balayan bu mcadele Souk Sava* dnemi olarak tarihteki yerini almtr. Yeni
dnya dzeni 1945ten sonra balayan souk sava ile ina edilmeye balanmtr.
na edilen yeni dnya dzeninin sacayaklarndan birini ekonomi, ikincisini asker,
ncsn siyas yaplanma ve propaganda oluturmutur.
A- Ekonomik yaplanma
ABD kapitalist ekonomik sistemin SSCBde komnist ekonomik sistemin
savunucusu idi. Bir taraf dnya apnda ticaretin ilkelerini koyarak liberal ekonomik
sistemin kuruculuunu ve koruyuculuunu dier tarafta her eyi devletin
kontrolnde ve emrinde dzenlenmesi ile dikkatleri zerine ekiyordu.
1946 ylnda ABD tarafndan kurulan IMF ve Dnya Bankas uluslararas
ticareti byk kapitalist devletlerin adna ynetme ve kontrol etme grevini
stlenmitir. ABD kurucu devlet olarak ve her iki kurumdaki katklar ile karar
direksiyonun bana gemitir. IMFnin vazifesi lkelerin d borlarn demelerinde
karlaacaklar skntlar zerek dnya ticaretinin akn salamak ve dnyada
enflasyonu kontrol etmektir. Dnya Bankasnn grevi ise lkelere ve onlarn
gvencesindeki zel kurululara uzun vadeli yatrm amal borlar vererek kapitalist
sisteme uyumlarn salamakt. 1945de kurulan Birlemi Milletlere ye olmayan
lke IMFye ve IMF ye ye olmayan lkede Dnya bankasna ye olamaz artlar
konularak, ABD kuraca sistemde dnya devletlerini kendi kontrolne almay
bylece kolaylatrmtr.
Bu kurumsallamann dnda ABD, Sovyet yaylmaclna kar birde
ekonomik doktrin gelitirdi. ABD Dileri Bakan George Marshal tarafndan 5
1 Baskn Oran, Bat Bloku Ekseninde Trkiye 1-1945-960,Trk D Politikas, C.1 1919-1980, ( Editr: Baskn
Oran),letiim Yaynlar,5.Bask, stanbul, 2002. s. 480. * Souk Sava: kinci Dnya Savandan sonra ABD ile SSCB arasndaki scak askeri eylemler olarak deil de,
ideolojik, ekonomik, siyas, kltrel ve silahlanma yar eklinde gerekleen mcadeleleri ve atmalar ifade
eder.
153
. Sabri BALKAYA
Haziran 1947de ne srlen ve Nisan 1948de y
Recommended