Historijski razvoj krivičnog procesnog prava i njegova načela

PREGLED HISTORIJSKOG RAZVOJA KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA

Razvoj krivičnog procesnog prava u Bosni i Herceegovini

Historijski pregled razvoja krivičnog procesnog prava u pravilu obuhvata tri modela krivičnog postupka i to:

Akuzatorski ili optužni model Inkvizitorski ili istražni model Mješoviti ili akuzatorsko-inkvizitorski

model

AKUZATORSKI ILI OPTUŽNI MODEL KRIVIČNOG POSTUPKA Porijeklom ovaj model postupka

potiče iz orijentalnog prava te biva oblikovan u staroj Grčkoj i Rimu.

U Rimu se održava do trećeg (III) stoljeća kada isčezava da bi ponovno postao vladajućom procesnom formom u VI i VII stoljeću u državama stvorenim na ruševinama Rima zadržavajući se sve do XIII stoljeća, kada ustupa mjesto inkvizitorskom postupku,

osim u Engleskoj gdje se očuvao trajno da bi krajem XVIII stoljeća “prešao” u kontinentalnu Evropu.

Osnovne važnosti akuzatorskog postupka su:

- ima karakter spora između dvije ravnopravne stranke pred sudom, ...

- spor pred sudom pokreće tužilc (lat. accusator). nemo iudex sine acctore ili (nema postupka bez tužioca), ...

- teret dokazivanja (lat. onus probandi) leži na tužiocu, ...

- tri krivičnoprocesne funkcije : funkcija gonjenja, funkcija odbrane, funkcija presuđenja.

Ukoliko tužilac ne dokaže svoje tvrdnje, sud je optuženog oslobodio od optužbe.

INKVIZITORSKI ILI ISTRAŽNI MODEL KRIVIČNOG POSTUPKA Inkvizitorski postupak kao suprotnost

akuzatorskom krivičnom postupku dobiva svoj konačni izgled tokom XIII stoljeća uz napomenu kako je dugo vremena postojao uporedo sa akuzatorskim postupkom.

Do XV stoljeća ovaj krivični postupak postaje vodeći model krivičnog postupka u tadašnjoj Evropi osim u Engleskoj.

Osnovne važnosti ovog modela krivičnog postupka su:

- pokretanje postupka je u rukama subjekta koji istovremeno obavlja i funkciju presuđenja,...

- dva dijela postupka: istraga (lat. Inquisitio) i suđenje, ...

Zapisnici o poduzetim procesnim radnjama i odlukama činili su spis predmeta, ...

- sud u svojim rukama pored presuđenja drži i funkciju optužbe, kao i funkciju odbrane,...

-za vrijeme istrage osumnjičeni je mogo iznijeti svoju odbranu koju je međutim morao dokazati,...

-priznanje osumnjičenog smatralo se kraljicom dokaza (lat. Regina probationum).

- suđenje je u pravilu bilo tajno pismeno i nekontradiktorno a optuženi istom nije mogao niti prisustvovati, dok su odluke donošene uz posredno izvođenje dokaza,...

MJEŠOVITI ILI AKUZATORSKOINKVIZITORSKI MODEL KRIVIČNOG POSTUPKA Društvena, politička, ekonomska i

filozofska klima nakon Francuske revolucije (1789.), otvara prostor trećem tipu postupka koji nije bio samostalni procesni oblik već mješavina akuzatorskih i inkvizitorskih elemenata.

Prototip gotovo svih savremenih mješovitih krivičnih postupaka određen je u nekadašnjem francuskom Zakonu o krivičnoj istrazi iz 1808.

Osnovne važnosti ovog modela krivičnog postupka su:

1. Odvojene funkcije krivičnog gonjenja, odbrane i presuđenja,...

2. Primjena osnovnih krivičnoprocesnih načela na glavnom pretresu, (kontradiktornost, javnost, usmenost, neposrednost),

3. Na glavnom pretresu pored suda učestvuju i stranke,...

4. Sud donosi presudu na temelju dokaza koji su izneseni na glavnoj raspravi,...

5. Pravo stranaka da ispituju svjedoke i vještake na glavnom pretresu,...

6. Podjela postupka na pripremni stadij, odnosno istragu, stadij optuživanja i stadij glavnog pretresa s donošenjem presude,...

7. Primjena načela oficijelnosti krivičnog gonjenja...

8. Pripremni postupak je tajan jer mu ne mogu prisustvovati ne samo građani veću u mnogim državama sa ovim oblikom postupka ne susreću se ni sami učesnici u krivičnom postupku,...

9. Pravo suda da na glavnoj raspravi ispituje svjedoke ili vještake ... itd.

PREGLED RAZVOJA KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA U BOSNI I HERGOVINI Prva etapa – “nasljeđivanje” pravnih

propisa bivše Jugoslavije donošenjem Uredbi sa zakonskom snagom ...

Druga etapa – donošenje novog kriičnog zakonodavstva u FBIH (Krivično zakon FBiH, Zakon o krivičnom postupku FBiH i Zakon o izvršenju krivičnh sankcija u FBiH) 1998. god.

U RS-oj ova etapa počinje ograničenim izmjenama i dopunama kriičnog zakonodavstva ex Jugoslavije tokom 1997. godine,

Brčko Distrikt donosi Krivični zakon i Zakon o krivičnom postuoku tokom 2000. godine.

Treća etapa – započinje donošenjem Zakona o Sudu BiH 2000. godine, da bi potom 2002. došlo i do osnivanja Tužilaštva BiH.

Končno kao posljedica široke reforme sistema krivičnog pravosuđa u BiH usljedilo je 2003.

PREGLED OSNOVNIH SPECIFIČNOSTI ZAKONA O KRIVIČNOM POSTUPKU U BIH I NJIHOVE STRUKTURE

Značajno je napomenuti da je došlo do temeljnih promjena u sistemu krivičnog pravosuđa i krivičnom zakonodavstvu

Cilj promjena se može predstaviti kao: -efikasnija borba protiv rastućeg

kriminaliteta,...

-ugrađivanje novih metoda -ubrzanje krivičnog postupka -pojednostaljivanje krivičnog postupka -zaštita prava i sloboda čovjeka i -harmonizacija krivičnopravnih propisa u

BiH.

S tim u vezi, zakoni o krivičnom postupku BiH: A) napuštaju koncept istražnog sudije i

vođenje istrage povjeravaju tužiocu koji svoje aktivnosti mora preduzimati u skladu sa ZKP.

B)Predviđaju funkciju sudije za prethodni postupak, koji u stadiju istrage odlučuje o primjeni mjera procesne prirode.

C)propisuju posebne istražne radnje, koje poznaju mnogi savremeni krivičnoprocesni sistemi:

nadzor i tehničko snimanje telekomunikacija... pregled kompjuterskih baza... nadzor i tehničko snimanje prostora... Praćenje...

Cilj ovih mjera jeste otkrivanje strukture i metoda postupanja u okviru organizovanog kriminaliteta...

D)podstiču efikasnost krivičnog postupka posebnim mjerama...

E) uređuju mjere za ubrzanje i pojednostavljivanje krivičnog postupka,...

postavljaju se vremenski okiri za trajanje pritvora u toku cijelig krivičnog postupka...

E)propisuju uslove za lišavanje slobode i određivanje pritvora, te ograničavanje prava na privatnost,...

F)regulišu konsesualne oblike krivičnog postupka kroz ustanove pregovaranja o krivnji i dr...

G)sadrže odredbe o zaštiti svjedoka,... H)naglašavaju načelo kontradikornosti

na glavnom pretresu...

i)predviđaju pravila za odvijanje postupka protiv pravnih osoba/lica, ...

J) otvaraju put harmonizaciji krivičnih propisa u BiH ... i dr.

K)učvršćuju proces usklađivanja sa međunarodnim standardima o ljudskim pravima i vladavini zakona, te ...

TREĆI DIO

OSNOVNA NAČELA

OSNOVNA NAČELA KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA Krivičnoprocesnim načelima utvrđuju se

prava i dužnosti krivičnoprocesnih subjekata, odvijanje krivičnog postupka i određuje priroda krivičnoprocesnih ustanova.

Načela predstavljaju opšta pravila pri ukvrđivanju krivičnog postupka i njegovog funkcionisanja.

Načela se primjenjuju u toku krivičnog postupka, s tim što nije moguće u svakoj procesnoj situaciji obezbjediti djelovanje svih načela.

Zakonitost postupanja kaže “da se krivična sankcija može izreći “... Samo u postupku koji je pokrenut i sproveden...

Zakonitost postupanja odnosi se kako na primjenu normi materijalnog krivičnog prava, a tako isto i na...

To znači da samo ona sudska odluka može biti zakonita kojoj je prethodno zakonito proveden postupak u kome je ...

Zakonitost postupanja ne isključuje analogiju, koja je...

Analogija je moguća samo u određenim granicama, a isključena je...

S obzirom na značaj zakonitosti dužnost je suda, javnog tužioca i organa unutrašnjih poslova da...

NAČELO ZAKONITOSTI Zakonitost je opšti princip našeg

pravnog sistema u cjelini. Zakonitost znači – da se krivcu...

NAČELO OFICIJELNOSTI Funkciju krivičnog gonjenja ostvaruje

određeni državni organ (ex officio ili po službenoj dužnosti) u državnom, odnosno javnom...

NAČELO LEGALITETA I OPORTUNITETA KRIVIČNOG GONJENJA Znači da je tužilac dužan preduzeti

krivično gonjenje ako su ispunjeni zakonski uslovi, bez obzira na njegov stav o tome da li je...

Tužilac ima prao da odustane od krivičnog gonjenja, ako smatra...

Mogućnost tužioca da raspolaže krivičnopravnim zahtjevom i tako promjeni svoj stav naziva se načelo mutabilitea.

Suprotno ovom načelu, načelo imutabiliteta, tužilac ne može odustati od krivičnog gonjenja već mora...

NAČELO AKUZATORNOSTI Krivični postupak se pokreće i vodi samo

po zahtjevu ...(lat. nemo iudex sine actore).

NAČELO KONTRADIKTORNOSTI Ovo načelo omogućava strankama

(tužiocu i osumnjičenom odnosno optuženom) da pred sudom ... (lat. audiatur et altera pars).

NAČELO UTVRĐIVANJA MATERIJALNE ISTINE Načelo utvrđivanja materijalne istine /o

nevinosti ili krivnji lica/osobe protiv koje se vodi krivični postupak nije samo jedno od najažnih krivičnoprocesnih načela, već je ...

Krivični postupak u BiH je protkan/prožet tradicionalnim shvatanjem doktrine mješovoitog tipa krivičnog postupka u smislu da prije donošenja odgovarajuće obavezujuće sudske odluke treba utvrditi istinu o tome da li je...

NAČELO SLOBODNE OCJENE DOKAZA Ovo načelo je u neposrednoj vezi sa

načelom utvrđivanja materijalne istine u ...

Značaj ovog načela je u tome da sud ocjenjuje ...

tj. prema slobodnom uvjerenju ocjeni dokaze u ...

NAČELO NEPOSREDNOSTI U PROVOĐENJU I OCJENI DOKAZA Načelo neposrednosti ogleda se u

zahtjevu da izlaganja stranaka, izvođenje dokaza, i sve druge radnje potrebne za...

Načelo neposrednosti se može posmatrati u...

Formalna neposrednost ili nposrednost u ... ili

Materijalna neposrednost ili neposrednost u ...

NAČELO USMENOSTI Načelo usmenosti se odnosi na... Suprotno načelu usmenosti

zastupljeno je načelo pismenosti.

Načelo usmenosti na glavnom pretresu znači naročio slijedeće:

Sav procesni materijal na kojem sud zasniva presudu mora se na glavnom pretresu iznijeti u usmenom obliku,

Tužilac i optuženi svoje izjave daju usmeno

Tužilac čita optužnicu na ...

Dokazni postupak je usmen Završne riječi tužioca, oštećenog i

branioca i optuženog su ..., Usmena izlaganja se unose u zapisnik Izreka presude će se uvijek javno

pročitati i ukratko će se izložiti razlozi za određenu presudu,

Sjednica vijeća u drugostepenom postupku

počinje izlaganjem podnosioca žalbe, a nakon toga druga strana izlaže odgovor na žalbu,

Na pretres pred vijećem apelacionog odjeljenja primjenjuju se odredbe ...

vrijednost načela usmenosti jeste u tome da ono doprinosi ... idr.

NAČELO PRAVEDNOG/PRAVIČNOG POSTUPKA U svakom racionalnom organizovanom

krivičnom postupku, koji traži da se odluka o krivnji i izricanju krivičnopranih sankcija temelji na potpuno utvrđenom činjeničnom stanju i pravilnoj primjeni pravne norme, odnos između izvršioca krivičnog djela i države kojoj pripada monopol kažnjavanja mora urediti tako da se taj monopol primjenjuje pravedno/pravično prema svima.

NAČELO PRETPOSTAKE NEVINOSTI I IN DUBIO PRO REO Savremeni krivični postupak se zasniva i

na načelu pretpostavke nevinosti. U domaćem procesnom pravu,

pretpostavka nevinosti (presumpcija), je....

EKLJP i MPGPP prediđa da se svako smatra nevinim za...

Procesna pretpostavka nevinosti je tvz. privremena pretpostavka (lat. praesumptio iuris tantum).

Jedna od neposrednih posljedica presumpcije nevinosti je izričita zakonska odredba prema kojoj se sumnja u pogledu postojanja činjenica koja čine obilježja krivičnog djela ili o...

Riječ je o načelu in dubio pro reo. Shodno ovom načelu, sud će

donijeti oslobađajuću presudu ne samo kad je dokazana nevinost optuženog, već i...

NAČELO NE BIS IN IDEM

Zabrana ponovnog suđenja u istoj krivičnoj stvari izražena je kroz načelo ne bis in idem.

Ovo načelo je propisano u čl. 14. st. 7. MPGPP i čl. 4. Protokola broj 7. uz EKLJP.

Navdeni dokumenti propisuju da se nikome ne može ponovo suditi.

Načelo ne bis in idem obuhvata dva kumulativna uslova:

da je krivični postupak već ..., da je donesena pravosnažna...

Završeni krivični postupak može se ponoviti samo na osnovu...

NAČELO UPOTREBE JEZIKA I PISMA U KRIVIČNOM POSTUPKU ZKPBiH, s jedne strane, predviđa načelo

ravnopravne upotrebe službenih jezika i pisma u BiH u krivičnom postupku.

Međunarodni tužioci su ovlašteni koristiti engleski jezik u svim ...

Stranke, svjedoci i dr. učesnici u postupku imaju pravo...

Međunarodno pravo o pravima čovjeka predviđa pravo na upotrebu svog jezika prilikom ...

ESLJPa je uveo praksu u krivični postupak, da optužena osoba koja ne razumije ili ne govori jezik koji se korisri na sudu ima pravo na ...

NAČELO JAVNOSTI U KRIVIČNOM POSTUPKU Ovo načelo podrazumjeva prisutnost

građanske javnosti ili drugih osoba/lica ... pred sudom.

Prema praksi, ESLJP, odnose između prava na pravično suđenje, koje je praćeno garancijama o sudskoj nezavisnosti i prezumpciji nevinosti, prava na slobodno...

U toku trajanja postupka osoba/lice se

ne smije prikazivati kao kriminalac, niti je dopušteno u javnosti stvarati sud o njenoj krivnji.

Informisanje javnosti kroz medije mora biti objektivno i bez ...

Samo pod zakonskim uslovima, sa glavnog pretresa se ...

Sud može od otvaranja pa do završetka glavnog pretresa, po službenoj dužnosti ili po prijedlogu ...

ili njegov dio: ako je to u interesu državne

bezbjednosti ako je to potrebno radi čuvanja državne,

vojne, službene, pslovne ili dr. tajne., iz razloga čuvanja javnog reda, zbog zaštite morala u demokratskom

društvu radi zaštite ličnosti i intimnog života

optuž., zbog zaštite i intimnog života

oštećenog,

radi zaštite interesa maloljetnika ili iz razloga zaštite interesa svjedoka.

Isključivanje javnosti izvan navedenih zakonskih uslova predstavlja apsolutno povredu odredaba krivičnog postupka, zbog čega se ...

U postupku prema maloljetnicima, javnost je ...