View
5
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
HAZIRLAYANLAR
Mustafa AYDINTEPE, İzzettin ARTOKÇA
STRATEJİK RAPOR NO: 55
YEMEN
HAZIRLAYANLAR
Mustafa AYDINTEPE, İzzettin ARTOKÇA
2
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ ....................................................................................................................................... 3
2. YEMEN’İN KISA TARİHİ ......................................................................................................... 4
3. GÜNEY YEMEN’İN KURULUŞU VE KUZEY’LE BİRLEŞMESİ ve 1994 İÇ SAVAŞI ............ 6
3.1.GüneyYemen’inKuruluşu ................................................................................................ 6
3.2.İkiYemen’inBirleşmesi .................................................................................................... 7
3.3.1994İçSavaşı ................................................................................................................. 8
4. ZEYDİLİK İNANCI ................................................................................................................... 9
5. HUTİ İSYANLARI .................................................................................................................. 11
6. ARAP BAHARI VE YEMEN 16
7. SONUÇ.................................................................................................................................. 19
KAYNAKÇA .............................................................................................................................. 21
3
1. GİRİŞ
Yemen,CoğrafikonumuitibarıylakızıldenizinHintOkyanusu’naaçıldığıkapıdır.Afrikaboy-nuzu ilebirlikteBab’ülMendebboğazınındoğukıyısındayeralmaktadır.Yeryüzündedenizlerüzerindeseyredenmalların%70gibibüyükbiroranıSüveyşkanalı,KızılDenizveAdenkörfe-zindengeçtiğidüşünülürse,Adenkörfezivebölgeninistikrarınınnekadarönemliolduğutahminedilebilir.
Geçmiştengünümüzegerekdağlıkcoğrafyasıgerekse toplumsalyapınedeniyleYemen,idarealtınaalınmasıenzorcoğrafyalardanbiriolmuştur.Şia’nınbirkoluolanfakatİranŞiiliğindenbirçokhusustaayrılanZeydilikmezhebi,Yemen’dehayatbulmuşveyaşamaktadır.Ayrıcatop-lumsalyapıincelendiğindeisegelenekselolarakaşiretlerinYemensosyalvesiyasihayatınıderin-denetkilediğidegörülmektedir.Yemen’deiktidaraşiretlerlemezheplerarasınabölünmüşdesekabartmışolmayız.Yemen’deŞiilikkadarSünnilikdeyaygınbirmezheptir.SünniliğinŞafimez-hebinebağlıolannüfusdaYemensiyasihayatınıetkilemektedir.İrandevrimindensonraİslamcoğrafyasında%10gibiküçükbirnüfusasahipolsalardaŞiilerinİslamcoğrafyasınıetkilediklerisugötürmezbirgerçektir.GünümüzdeIrak,SuriyeveLübnangibidevletlerinmezhepçatışma-larındanmuzdarip olduğunu görüyoruz. Bu istikrarsızlık kuşağında yer alanYemen devletininbundannasibinialmamasımümkündeğildir.OrtadoğucoğrafyasındaŞii-SünnigerilimiYemen’dediğerlerinenazarandahaköklüdür.
İççatışmalarındevletgeleneğihalinegeldiğiYemen’deMezhepsorunlarıyanındabirçoksorundamevcuttur.1990yılındagerçekleşenKuzeyYemenGüneyYemenbirleşmesisonrasıay-rılıkçıhareketlerbunlarınbaşındagelmektedir.Birdevleteğerhalkınıanlayamıyorvetaleplerinemakulçözümlerbulmakyerineşiddetebaşvuruyorsaodevletsorunlarıderinleştiriyordemektir.Şiddetbazıdurumlardaçözümolabilirfakatdevletşiddetiengelleyecekkadargüçlüdeğilsevemuhalifgruplarazımsanamayacakkadarçoksaşiddetçözümyerineçözümsüzlükgetirir.BununengüzelörneğiniYemen’degörmekteyiz.
2010yılıvesonrasıOrtadoğuveArapdünyasıiçintarihigelişmeleretanıkolmuştur.Yıllardıriktidarda olan liderler teker teker devrilmiş ve halkın demokrasi talepleri gündeme gelmiştir.Tunus’tabaşlayandevrimateşitümArapdünyasınısarmışvebundannasibiniYemendealmıştır.1978yılındanberiiktidardaolanDevletbaşkanıAbdullahSalihgörevibırakmakzorundakalmışveYemen’deyenibirdönemaçılmıştır.ÇalışmamızdaYemensiyasetininkırılmanoktaları,top-lumsalyapıincelenecektir.Bunabağlıolaraksiyasetvedininiçiçegeçmişyapısı,Yemen’devarolanvekökenlerigeçmişegideniçsavaşlarveuluslararasıgüçlerinYemen’dekifaaliyetlerihak-
kındabilgilerverilecekveYemensorunumasayayatırılacaktır.
4
2. YEMEN’İN KISA TARİHİ
Yemen,Arabistanyarımadasınıngüneydoğusundayeralan75000milkareyüzölçümübu-
lunanveKızılDenizinHintOkyanusu’naaçılankapısıkonumundadır.Yemenbustratejikkonumu
ileDünyatarihiboyuncabüyükgüçlerinilgisiniherzamançekmişfakat,hiçbiryabancıdevletbu
ülkeüzerindebaşarılıbiryönetimkuramamıştır1.
Eskikitaplarda,Yemenel-Meymun,Arabiyetüs’saide’,l’Arabieheureuse,ArabiaFelixgibi
isimlerleanılarakYemen’inmutluvemüreffehbirülkeolduğuvurgulanmıştır.BununsebebiKızıl
Deniz’inHintOkyanusu’nabağlayanyerolmasıhasebiyleticaretmerkeziolmasındandır.Fakat
ülkeninbugünküdurumubuifadelerdençokuzaktayeralmaktadır.2
MilattanönceSebamelikesiBelkıs ilebilinenülkeuzunyıllarHabeşistankrallığınınetki-
sindekalmış,uzunyıllarRomavePerslerinistilasınauğramışveHz.AlitarafındandaM.S.632
yılındaİslamegemenliğinegirmiştir.Hz.Muhammed’inölümündensonraYemenkabileleriisyan
etmiş,ilkhalifeHz.EbubekirYemen’ikontrolaltınaalarakArapyarımadasındabütünlüğütekrar
sağlamıştır.YemenhalkıHz.Ali’yiçoksevdiğindedolayıŞiiliğibenimsemişlerdir.Şiiliğinbirkolu
olanZeydiliğinYemen’debirhanedankurmasıise9.Yüzyıldagerçekleşmiştir.
SelahaddinEyyubî’ninkardeşiTurhanŞah,1173’teYemen’ielegeçirmiş,Eyyubîlerindeva-
mıniteliğindeolanMemlûklerebundansonrageçmiştir.YavuzSultanSelim’inMısırseferiesna-
sındadaMemlûkdevletiyıkılıncaMemlûkler’inYemenvalisiYemen’iOsmanlılara1517yılında
teslimetmiş,böyleceburadakiTürkhakimiyetidebaşlamışoluyordu3.
Bununlabirlikte1536yılındanitibarenBüyükKasım’ınliderliğindekiZeydiAşiretlerleuğraş-
makzorundakalmıştır.1630’daYemen’dençekilmişolsada1676yılındaİmamİsmail’inölümün-
densonraYementekrarTürkegemenliğinegirmiştir.YinedeOsmanlıdevletininYemenüzerinde
tambirhakimiyetkurduğusöylenemez.
18.Yüzyılınortalarındaitibarenözelliklekıyıkesimlerindekabilelerinfizikikontrolüolduğu
söylenebilir.4
1 Armaoğlu,Fahir;FilistinMeselesiveArapİsrailSavaşları;TürkiyeİşBankasıKültürYayınları;Ankara,1989,sf.174
2 Açıkalın,Serpil,Coşkun,Gamze,Laçiner,Sedat;YemenDosyası:FakirlikveTerörkıskacındaBirÜlke;UsakYayınları;Ankara,2010;sf.15
3 Armaoğlu,Fahir,agesf.174
4 Armaoğlu,Fahir,agesf.175
5
GüneyYemenise,Adenveçevresi1513-1518,1538-1547yıllarıarasındadönemingüç-
lü imparatorluğu Portekiz idaresindedir. 1538-1547 ve 1547- 1645 yılları arasında Osmanlı
idaresindedir.1645yılındansonraiseLahicyerelSultanı’nınetkisigörülmektedir.1837yılındaise
KavalalıMehmetAliPaşa’nınoğluİbrahimPaşaTaizbölgesinielegeçirmiş,bubölgedeMısır’ın
güçlenmesindençekinenİngiltere1839yılındaburayıişgaletmiştir.Butarihtensonratambağım-
sızlığakadarGüneyYemen,İngilizidaresialtındakalmıştır.5
Zeydi İmamlığımezhebinkurallarıgereği seçimlebelirlenirdi. 1891’de İmamMuhammed
ibniYahyaHamidüddinkendihanedanlığınıkurdu.İmamYahya1910yılındaTürklerekarşıcihad
ilanetti.Osmanlıdevletiburaya31taburaskervesilahlargönderdi.6İtalya’nınTrablus’uişgalive
BalkansavaşlarısebebiyleOsmanlıİmamYahyaileDa’anAnlaşmasıimzaladı.Buanlaşmaile
İmamYahyatekbaşınaKuzeyYemen’inyöneticisikonumunageliyordu.Ülkelerlediplomatikilişki
kurmakdışındatümhakimiyetielealmıştı.7
İmamYahyaOsmanlıyönetiminesadıkkalmış,İngilizlerinkendisineyanaşmasınamüsaade
etmemiştir.Aden’iİngilizlerdenalmakiçinbaşlatılangirişimeİmamYahya’nınkuvvetleridekatıl-
mışfakat1915’tegerçekleşenbuharekatbaşarılıolmamıştır.1917yılındaFilistinCephesinde
Osmanlı’nıngeri çekilmesi ilebirlikte İmamYahyadabağımsızlığını ilanetmiş ve1962yılına
kadarsürecekolanhanedanhükümsürmeyebaşlamıştır.8
Ağustos1948’deİmamYahyaoğlutarafındanbirsaraydarbesiileuzaklaştırılmışveİmam
Ahmedbirçokiçkarışıklıktansonraülkeyikontrolaltınaalmıştır.EsasındaİmamAhmedtambir
diktatördüveAden’egözkoymuştu.İngilizleridengelemekiçinÇinveRusyaileittifaklaryapmış,
1961yılındadaBirleşikArapCumhuriyeti’nekatılmıştır.91962yılındaölenİmamAhmed’inyerine
oğluİmamBedirgeçmişvesadece8günhükümsürebilmiştir.Saraymuhafızlarınınbaşınaatadığı
AlbaySallalkendisinidarbeyledevirmişveİmamBedir’inöldüğünüYemenArapCumhuriyeti’nin
ilanedildiğiniaçıklamıştır.AlbaySallalkendiniYemenArapCumhuriyeti’ninbaşkanıolarakilan
etmiştir.Fakat İmamBedir’inölmediğianlaşılmışveülkeninkuzeyindeZeydiaşiretleresığınıp
“EmirelMüminûn”sıfatıylacumhuriyetçileresavaşaçmıştır.10
5 Açıkalın,Serpil,…,age,sf.54
6 Armaoğlu,Fahir,agesf.175
7 Açıkalın,Serpil,…,age,sf.56
8 Armaoğlu,Fahir,agesf175-176
9 AçıkalınSerpil…agesf.64AyrıcaArmaoğlu,Fahirsf.176’dabahsetmesinerağmenbabasınısaraydarbesiileuzaklaştırdığınadeğinmemiştir.
10 Açıkalın,Serpil…sf.67
6
3. GÜNEY YEMEN’İN KURULUŞU VE KUZEY’LE BİRLEŞMESİ ve 1994 İÇ SAVAŞI
3.1. Güney Yemen’in Kuruluşu
İngiltereHindistan’ıişgalindensonra1799yılındaKızılDeniz’inHintOkyanus’unaaçıldığı
Arapların”Mayun”olarakadlandırdığıPerimadasınıişgaletti.BuişgalinsebepiaslındaHindistan
sömürgesinedoğrudanulaşanbustratejiknoktanınelegeçirilmesiidi.1834yılındadadahado-
ğudabulunanSocotraadasınıelegeçirdi.Nihayet1839yılındadaozamanlarNüfusu500’ügeç-
meyenAden’iİngiltereişgalederekHindistansömürgesinebağladı.11
1952Mısırdarbesive1956SüveyşSavaşı’nınYemen’ietkilememesidüşünülemezdi.Güney
Yemen’idahasıkıbirkontrolaltınaalmakisteyenİngiltereburadakiprotektoralarınbirleştirmeye
kararverdive11Şubat1959’daGüneyArapEmirlikleriFederasyonu’nukurdu.Bölgeyiİngiltere
Doğu,BatıveAdenolaraküçeayırmıştı.BuşekildedekuzeydekiZeydilerlegüneydekiSünnileri
dengelemeyiamaçlamıştı.Bufederasyona1962yılındaAden’indekatılmasıylabirlikteGüney
Arap Federasyonu kurulmuş oldu. Bu federasyonaAden’in katılması halk tarafından tepkiyle
karşılandı.HalkınSosyalistPartisiAden’inKuzeyYemen’lebirleşmesini isteyenAdenSendika
Kongresi’ninsiyasikoluydu12.
Aden’deki bu gelişmeler devamederkenKathan el Şaabi liderliğinde 1963Ekim ayında
Sana’daMilliKurtuluşCephesikuruldu.İngiltere’deİşçiPartisi’niniktidaragelmesivehüküme-
tinyayınladığıBeyazKitap’taGüneyYemen’ebağımsızlıkverileceğininbelirtilmesiüzerineMilli
KurtuluşCephesiGüneyArabistan’ıelegeçirmeyibaşardı.30Kasım1967’dGüneyYemen’de
GüneyYemenHalkCumhuriyeti’ninkurulduğunuKathanelŞaabiaçıkladı.22Haziran1969’da
daMilliKurtuluşCephesi’ninaşırısolcularıŞaabi’yiiktidardandüşürüpMarksistbirrejimkurdular.
30Kasım1970’dededevletinadıGüneyYemenDemokratikHalkCumhuriyetiolarakdeğişti.13
11 Yılmaz,Türel,UluslararasıPolitikadaOrtadoğu,BarışKitap,ankara,2011,sf.150
12 Armaoğlu,Fahirage.Sf.193
13 Yılmaz,Türel,age.Sf.152
7
3.2. İki Yemen’in Birleşmesi
KuzeyYemen’deiçsavaşsonaerdiktensonraHerikitarafdaYemen’inbütünlüğünüiste-
meklebirliktebirleşmeninkendikontrolündeolmasınıistiyordu.GerçekteYemenbirbütünlükarz
etmesinerağmenİngiltere’ninAden’iişgaliilebubütünlükbozulmuştu.14BudönemdeGüneyde
AdenveKuzeydedeSana’aveTaiz,birleşmeyisavunanmilliyetçilerintoplandığışehirleroldu.
İngilizsömürgesiGüneydençekildiğindeveKuzeydebircumhuriyetkurulduğundaise,Yemenli
entelektüellervemilliyetçilerbirleşmeninkendiliğindenolacağıüzerindedurdular.Ancak,ilkönce
KuzeydeyaşananiçsavaştaCumhuriyetçilerinbaşarıkazanamamasıvedahasonradaGüneyde
Marksistlerindevletielegeçirmesibirleşmeyiengelledi.Dolayısıylabudönemdeher iki tarafta
benimsenenfarklıideolojilerbirleşmekarşısındakienbüyükengelioluşturdu.15Busüreçte1972
yılındaLibyalideriMuammerKaddafi’ninaracılığıile28Kasım1972’deikitarafTrablus’tabaş-
kentiSanaolanYemendevletininbirleşmesiiçinbiranlaşmaimzaladı.Ancakbuanlaşmayıuygu-
lamakmümkünolmadı.1979yılındaikiYemenarasındaişiniçineABDveSovyetlerindegirdiği
birsavaşyaşandı.SovyetlerveKüba’nındesteğiyleGüneyYemen,KuzeyYementopraklarına
saldırıncaABDveSuudiArabistanKuzeyYemen’esilahveaskeryardımındabulundu.Savaşda
ArapBirliği’ninaracılığıileimzalananateşkesilesonaerdi.Ateşkesten14günsonradaikiYemen
devletbaşkanlarıbirbirleşmeanlaşması imzaladı fakat,buanlaşmayıdauygulamakmümkün
olmadı.16
1980’lerin sonunagelindiğindeKuzey veGüneyYemenarasında yer alanMaribü’lCevf
bölgesindepetrolünbulunmasıveçıkanpetrolünhızlıbirşekildeartışıikiYemen’inbirleşmesi-
nedoğrugidenyoldailktetikleyicioldu.İkiülke1989’dapetrolbölgesindeortakaramayapmak
amacıylabiranlaşmaimzaladı.Devamedengörüşmelerneticesindebirtaslakanayasaüzerinde
uzlaşıldıveikiülkeninmeclislerindeonaylanmasıyla22Mayıs1990’dabaşkentiSanaolantek
YemenCumhuriyetikurulmuşoldu.17
Esasındaherikirejimdebirleşmeyikendietkialanlarınıgenişletmekbağlamındasavunmuş-
lardır.Güneyegörebubirleşmeulusalyadabölgeselbirkarakterdenziyadedevrimciyapının
Kuzeyeyayılmasınayolaçacakbirgelişmeydi.Butartışma1990-1994arasıdönemedamgasını
vurmuştur.Herikirejimdebirleşmeyi,içpolitiknedenlerledesteklerken,özelliklebirleşmeninken-
diiktidarlarınınmeşrutiyetivedesteğiniartıracağınıhesaplamaktaydılar18
14 Yılmaz,Türel,age.Sf.152
15 Ayhan,VeyselIMPRRaporuNo-1Yemen’deİktidarMücadesi,BölgeselEtkileriVeTürkiyeİleİlişkiler,2011
16 Yılmaz,Türel,age.Sf.153
17 Yılmaz,Türel,age.Sf.154
18 Ayhan,VeyselIMPRRaporuNo-1Yemen’deİktidarMücadesi,BölgeselEtkileriVeTürkiyeİleİlişkiler,2011
8
3.3. 1994 İç Savaşı
Birleşmesürecibirkaynaşmayadabir tarafındiğer tarafakatılımındanziyadebirdevlet
içinde iki egemenyapınınbirbiri ile rekabeti olarakgörüldü.Ancak1993seçimlerindeKuzeyli
partilerinGüneydeetkileriniartırmalarınakarşınGüneylilerinKuzeydeetkisizkalmaları,Abdullah
Salih’inelinigüçlendirmiştir. 27Nisan1993’degerçekleştirilen301kişilikParlamentoseçimle-
rindeAbdullahSalih’inpartisi(GeneralPeople’sCongressGenelHalkKongresi-GPC)123san-
dalyekazanırken, Islah62,GüneyYemen’in iktidarpartisiYemenSosyalistPartisi57,Baas7
(Iraktaraftarı),Nasırcıpartiler4veiçerisindeŞiimilletvekillerinindebulunduğubağımsızlar47
sandalyekazandılar.SeçimlerdensonraYSP’ninitirazlarınarağmenhükümetinGPCileHaşhid
Konfederasyonu lideriŞeyhAbdullahbinHüseyinal-Ahmar’ın liderliğini yaptığı Islaharasında
kurulmasıKuzey-Güneyçatışmasınayaşanmasınayolaçmıştı.Diğerbirdeyişleseçimsonuçları,
AbdullahSalih’eYSP’yibaskıilekontrolüaltınaalabileceğinigösterdi.SeçimlerdenGüneyYemenli
partilerinistenilenbaşarıyısağlayamamasıüzerinebaşlayangerginlikensonundaAden’inbirleş-
medençekilmesiylesonuçlanmıştı.Ancak1994TemmuzundaAdenmerkezliisyanınbastırılma-
sıylabirleşmesağlanmışoldu.19
Fakatileridedebahsedileceğiüzere1994içsavaşıYemen’dedengelerindeğişmesiaçısın-
dangünümüzdedeetkilerinidevamettirenbirolaydır.BudönemdeSalihrejimiGüney’liaskerleri
vesubaylarızorunluolarakemeklietmişbirdiğertabiriyletasfiyeetmişvebutasfiyekarşısında
protestolar2007-2008yıllarıarasındabaşlamışvedahasonrabuprotestolarbağımsızlıktalebine
dönüşmüştür.
19 Ayhan,VeyselIMPRRaporuNo-1Yemen’deİktidarMücadesi,BölgeselEtkileriVeTürkiyeİleİlişkiler,2011
9
4. ZEYDİLİK İNANCI
Zeydilik,HazretiHüseyin‘intorunuZeydbinAli‘denadınıalanbirinançtır.ZeydbinAli,hicri
122miladî740yılındaEmeviler‘ekarşıayaklanmışvebuayaklanmasırasındanhayatınıkaybet-
miştir.Ayaklanmanıntemelsebebi,Hz.Hüseyin’inKerbela’daşehitedilmesininintikamınıalma
düşüncesidir.BuayaklanmadanönceTevvabunveMuhtares-Sakafigibiayaklanmalarmeydana
geldiysede,buayaklanmalardaEmeviyönetimitarafındanbastırılmıştır.ZeydbinAli’ninayak-
lanmasındada,tıpkıdiğerayaklanmalardaolduğugibi,imametinvehilafetinEmevilertarafından
haksızbirşekildeelegeçirildiğidüşüncesitemelfelsefeyioluşturmuştur.20Nitekimayaklanmaön-
cesihareketliliğinmeydanagelmesinde,Hz.EbubekirileHz.Ömer’inhilafetlerininmeşruiyetinin
tartışılmasıönemlibiretkenolmuştur.Zeydtaraftarlarındanbazılarıherikihalifeninhilafetigas-
pettiğiniilanetmekistedilersede,Zeyd,herikihalifeninhilafetiningaspyoluylaeldeedilmediğini
fakatEmeviidaresinincebrenhilafetielegeçirdiğisavunmuştur.Zeyd’inhilafetmeselesinde
farklıdüşünmesiüzerine,diğergrupZeyd’ingörüşlerindenayrılarakZeyd’inyeğeniCafer-iSadık’a
intisapederekRafizîmezhebinikurmuşlardır.21Emevikarşıtıgruplarınbirleşmeleriveyahutbö-
lünmeleribumanadadini,itikadîniteliklerdendahaçoksiyasîniteliktedir.Rafizîlergünümüzoniki
imamŞiiliğinintemelinioluşturmuşlar,Zeydilerisedahadarbirçerçevedeinançlarınısürdürmeye
devametmişlerdir.Zeydilerin,Emevilerekarşıayaklanmalarısomutveanlıkbirbaşarıyaulaşma-
dıysada,Emevilerekarşıbaşlatılanisyandalgalarınıntetikleyicisiolmasıaçısındanuzunvadede
başarılıolmuştur.
Zeydiler,Zeydiliği,Şia’nınbirkoluolmaktançokİslam’ınbeşincimezhebiolaraknitelendir-
mektedir.OnikinciimamınkayıpolduğunaveMehdiolarakbirgüngerigeleceğineinanmazlar.
Zeydiliğin;Carudiyye,Süleymaniyye,Caririyye,ButriyyeveSalihiyyeolmaküzerebeşkolu
bulunmaktadır.Zeydiler,Şiiolarakkabuledildiklerinde,nüfusolarakŞiinüfusunyüzde20’sine
tekabületmektedir.22SiyasiyanıitikadiyanındandahaağırbasanZeydiliğinimamet/devletbaş-
kanlığıkonusundakigörüşlerielitistgörünmektedir.NitekimZeydiler,imamyadadevletbaşkanı
seçimininhalkabırakılmayacakkadarönemlibirkonuolduğunusöylemektedirler.Zeydileregöre
imam/devletbaşkanıvasiyetyoluylabaşagelmelidir.Zeydîler, imamın, âlim, şecaat sahibi, zahit
20 Yrd.Doç.Dr.HasanYaşaroğlu,‘Zeydiyye’ninİmametGörüşleriveDiğerBazıMezheplerleİlişkileri’,GümüşhaneÜniversitesiİlahiyat FakültesiDergisi,2013/2,c.2,sayı:3,s.113-114.
21 Yrd.Doç.Dr.HasanYaşaroğlu,‘Zeydiyye’ninİmametGörüşleriveDiğerBazıMezheplerleİlişkileri’,GümüşhaneÜniversitesiİlahiyat FakültesiDergisi,2013/2,c.2,sayı:3,s.114.
22 BarakA.Salmoni;BryceLoidolt;MadeleineWells,‘RegimeandPeripheryinNorthernYemen-TheHuthiPhenomenon’,RANDInstitute, SantaMonica,CA,USA,2010,s.290-291.
10
ve cömert olmasını şart koşarlar. Bunun yanında mutlaka ortaya çıkmasının ve insanları biate ça-
ğırmasının, bizzat savaşları idare etmesinin de gereği üzerinde dururlar. İmamiyye‘nin gaip imam
prensibini kabul etmezler ve takiyyeyi reddederler. İmamınaynızamandasavaşyöntemlerinive
siyasetideiyibilmesigerekmektedir.23SadeceZeydiyye’ninbirkoluolanCârudiyye,tayininvas-
fenolabileceğiniiddiaederekİmâmiyye’yeyakınbiryaklaşımsergilemekte,tıpkıİmamiyyegibi
Hz.Ali’yebiatetmemelerindenötürüsahabeyiküfürleithametmektedir.24Zeydiler,imametinAli-
Fatımasoyundanbirisiüzerindendevametmesizorunluluğuolduğunubelirtmektedirler.25Fakat
ZeydiİslamanlayışınagöreimamlarİsnâAşeriye(onikiimaminancı)veİsmailiyyemezhebinden
farklıolarakmasumdeğillerdirvedinikonulardakiotoriteleridesorgulanabilir.26
23 Yrd.Doç.Dr.HasanYaşaroğlu,‘Zeydiyye’ninİmametGörüşleriveDiğerBazıMezheplerleİlişkileri’,GümüşhaneÜniversitesiİlahiyat FakültesiDergisi,2013/2,c.2,sayı:3,s.116.
24 Yrd.Doç.Dr.HasanYaşaroğlu,‘Zeydiyye’ninİmametGörüşleriveDiğerBazıMezheplerleİlişkileri’,GümüşhaneÜniversitesiİlahiyat FakültesiDergisi,2013/2,c.2,sayı:3,s.128.
25 Yrd.Doç.Dr.YusufGökalp,‘BölgeselSorunlarınÇözümündeMezhepSorunlarınınYeriveÖnemi’,II.BölgeselSorunlarveTürkiye Sempozyumu,1-2Ekim2012,s.180.
26 WilferdMadelung,‘ZeydilikveTasavvuf’,UludağÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,Sayı:9,Cilt:9,2000.
11
5. HUTİ İSYANLARI
HutiisyanlarıolarakadlandırılanvealtırauntolarakdeğerlendirilenHutiisyanlarıekonomik
olarakizoleedilmişveİmamlıksonrasıdönemdeihmaledilmişolanSaadahalkıylabirliktegün-
demegelmiştir.Hutilernüfusun%30-%45’initemsiledenZeydibirgruptur.Hutiler,ABD,İsrailve
Batıkarşıtlığıylabilinmekteve1962darbesisonrasıkaldırılanimamlıkmakamınıgerigetirmeye
çalışmaktadırlar.Buisyanlarıİran’ınteşvikettiğiönesürülmüştür.HutilerdeSalih’ikendihalkını
öldürenbirtiranolduğugerekçesiylesuçlamışlardır.27
Zeydi inancına bakıldığında İmam’ın Hz. Peygamber soyundan gelmesi gerekmektedir.
AliAbdullahSalihdeHAşimisülalesindengelmediğiyani,peygambersoyundangelmediği için
imamlığıkabuledilmemektevebunaekonomikveyargıileilgilisıkıntılareklendiğineisyanınana
nedenleriortayaçıkmaktadır.28
2003OcağındaCumhurbaşkanıAbdullahSalihHacvazifesiniyerinegetirmek içinSuudi
Arabistan’agiderkenSa’adauğramıştır.AbdullahSalihhemCumanamazınıSa’ada’dakiünlü
İmamHadicamisinikılmakhemdeHaçyolundabirkonuşmakyapmayıplanlamıştı.Ancak,Cuma
namazıiçinAbdullahSalihCumanamazınıkıldıktansonrakonuşmakiçinhareketegeçmesinden
hemensonraCami içindekibirgrupAmerika, İsrailveYahudikarşıtısloganlaratmasıüzerine
Salihcamiyi terketmekzorundakalmıştır.İmamHadicamisindekigösteriYemen’dekiçatışma-
larınbaşlamasındaoldukçaönemlibirtarihtir.GösterilerinkısasüredeyayılmasıüzerineYemen
hükümetidoğrudanGençİnanlarHareketi’neliderlikedenHüseyinHuti’yieylemleridüzenlemekle
suçlamıştır.Yemen’de2003tarihindeŞiigruplarilehükümetgüçleriarasındabaşlayangerginlik
kısasüredeŞiigruplarınhükümetikendimezheplerinekarşıayrımcılıkyapmak,ekonomikola-
rakbölgelerineyatırımyapmamak,ABDveİsrail’lebirliktehareketetmekveSuudiArabistan’ın
mezhepselvepolitik faaliyetlerinedestekvermeklesuçlamalarıyladahada tırmanmıştır.Salih
hükümetidehemŞiiisyancılaraliderlikyapanHutilerihemdebunlaraaskeriveekonomikdestek
verenbazıbölgeülkeleriniYemen’i istikrarsızlaştırmayaçalışmaklasuçlamıştır.Ocak2003’ten
sonra gösterilerin yayılması üzerineSalih hükümeti göstericilerin lideri olduğunu ileri sürdüğü
SeyitHüseyinAlHuti’yigösterilerisonlandırmasıkonusundauyarmıştır.Ancak,Cumhurbaşkanı
AbdullahSalih’in gösterileri sonlandırmagirişimleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bunun üzeri-
27 AçıkalınSerpil…agesf.81
28 AçıkalınSerpil…agesf.82
12
nehükümetHaziran2004’deHutiveeylemlerekarışangruplarınyakalanmasıemrinivermiştir.
HüseyinHutiYemen hükümetiniABD veSuudiArabistan’la birlikte hareket etmekle suçlamış
veaskeriyöntemlerlemücadeleetmekararıalmıştır.GüvenlikkuvvetleriileHutitaraftarıgüçler
arasındabaşlayançatışmalarensonunda10Eylül2004yılındaHüseyinHuti’ninöldürülmesiyle
kritikbiraşamayakaymıştır.Hüseyin’inöldürülmesindensonrahükümettektaraflıolarakçatış-
malarıdurdurmakararıaldıveiçsavaşınbittiğiniaçıkladı.29
Çatışmalarınikinciraundu2005yılındaMartveMayısarasındagerçeklemiştir.Hüseyinel-
Huti’ninbabasıBedirel-DinelHutiveeskimeclisüyesiAbdullahelRuzami’nintekrarayaklanma
çıkarmayaçalıştığıYemenhükümetitarafındaniddiaedilmiştir.AbdullahSalihaynızamandamu-
halefetteolanZeydiPartileriel-HakveHalkçıKuvvetlerBirliği’nisuçlamıştır.Hükümetyetkilileri
Hutileriyetkililerekarşısaldırmakla,teröristfaaliyetleriçindebulunmaklavebüyükelçikaçırma
planlarınınolmasıylasuçlamıştır.Hükümetyaşanançatışmalardazafereldeetmişolsadadüşük
yoğunlukluçatışmalarsonaermemiştir.30
Üçüncürauntise,taraflararasındakiçatışmalarsınırlıdüzeyeçekilmesinekarşıngerginlik
sonbulmamışve2005sonundahükümeteyakınkabilelerileHutileridestekleyenkabilelerara-
sındabaşlayançatışmalarkısasüreyayılarakgüvenlikgüçleri ileHutilerinçatışmasınadönüş-
müştür.İçSavaş’takiüçüncedönemolarakkabuledilençatışmalar2006yılınınbaşınakadarsür-
müştür.2006yılındagerçekleşecekseçimleregölgedüşürmemekadınaSalihrejimininHüseyin
Huti’ninkardeşidahilolmaküzerebirçokkişiyihapistenserbestbırakmasıveisyancıgruplarla
diyalogkurmasıüzerineçatışmalardurmuştu.31Hattahükümet,SaadabölgesineZeydilerinüze-
rindeittifakettikleriYahyaelŞami’yivaliolarakatamıştır.32
Seçimlerdensonra taraflararasındakigörüşmelerinbaşarısızlığauğramasıveHuti taraf-
tarlarınınYemen’dekiYahudi topluluğutehditetmesiolayları İçSavaşı’ndadördüncükezyeni-
denbaşlamasınayolaçmıştır.ÇatışmalarMayıs2007’ekadarsürmüştür.Mayıs2007tarihinde
Yemen’dekiistikrarsızlığısonlandırmakamacıylaKatarEmiriŞeyhHamadBinKhalifaAlThani
Yemen’egitmiştir.Çatışmalar,KatarhükümetininarabuluculuğuylaveŞiigruplaraekonomikdes-
teksözleriylesonbulmuştu.16Haziran2007’deateşkesilanedilmesindensonra2Şubat2008ta-
rihindeDoha’dataraflarıbirarayagetirmeyibaşaranKatarEmiriŞeyhHamadBinKhalifaAlThani
biryandansavaştandolayızarargörenSa’adaveisyancıgruplara300ile500milyondolararası
yardımvermekararıalırkendiğeryandandaHutilerinsilahlarınıbırakmalarıkonusundaYemen
hükümetineyardımcıolmayaçalışmıştı.KatarEmirininçabalarısonucuaskerioperasyonlarve
çatışmalardurmasınakarşın,bölgedekigerginbekleyişsürmekteydi.NitekimKatar’ınçabaları-
29 Ayhan,Veysel,YemenİçSavaşı:İktidarMücadelesi,Bölgeseletkileri,Türkiyeileilişkiler,OrsamRaporno10sf.13-14
30 AçıkalınSerpil,…a.g.e.sf.85
31 Ayhan,Veysel,IMPRRaporu,NO:1
32 AçıkalınSerpil,…a.g.e.sf.86
13
narağmenhükümetbirlikleri ileHuttilerarasındakiaslisorunlarçözülememişveMart2008’de
taraflararasındakiçatışmalarbirkezdahabaşlamıştır.Herikitarafçatışmalarınbaşlamasından
dolayıbirbirilerinisuçlamışlardır.Ancak,Katar’ınvereceğiekonomikdesteğinhangiyollardanda-
ğıtılacağı,HutilerinaskerikonumlarınısürdürmesivebölgedekiSuudi-Katarçekişmesisürecin
başarısızlığauğramasındaönemlibirroloynadığıilerisürülmektedir.Çatışmalarınöncekilerden
farklıolarakdahadaşiddetlenmesindeCumhurbaşkanıSalih’inHaşhidKonfederasyonunabağlı
bazıkabilelerikullanmagirişimietkiliolmuştur.Yemen’dekienbüyükveengüçlüikikabilekonfe-
derasyonundanbiriolanBakilaşiretlerkonfederasyonuHutilerlebirliktehareketederken,Haşhid
konfederasyonunabağlıkabilelerisehükümetgüçlerininyanındayeralmıştır.Herikikabilekon-
federasyonu arasında kan davaları bulunmaktadır.Haşhid konfederasyonuna bağlı kabilelerin
cepheyesürülmesiŞiikabilelerarasındakikandavalarınınbirkezdahagündemegelmesineyol
açmıştır.NitekimiçsavaştabeşincidöneminbaşlamasındaHaşhidveBakilKonfederasyonlarına
bağlıkabilelerarasındayaşananyerelçaplıçatışmalaryolaçmıştır.ÇatışmalarCumhurbaşkanı
Salih’in17Temmuz’dabarışçılgirişimleriönemsediğiniifadeedenaçıklamasıylasonbulmuştu.
Silahlı çatışmalarındurduğuTemmuzveAğustosun ilkhaftalarındasorununçözümünedönük
beklentilerkısasüredeyerinikuşkuvegüvensizliğebırakmıştır.33
Özellikle çatışmaların dördüncü ve beşinci rauntları İslamcı gruplarla aşiretler ordu tara-
fındandesteklenmişveyaşanançatışmalar1978yılındanberi iktidardaolanSalihvekarşıtları
arasındacereyanetmektedir.34
Altıncı raunt ise hükümet güçleri ve Hutiler arasında 11 Ağustos 2009’da başlamış
ve 2010 Şubatına kadar devam etmiştir. Hutiler Ocak ayından itibaren ateşkes çağrılarına
başlamışlardır.35
HutigüçleriSa’adavilayetininönemlibirkısmınıkontrolaltındatutmalarınakarşıngüvenlik
güçlerihavavekaraoperasyonlarınıaskıyaalmışiçsavaşınbitirilmesinedönükolarakdaTemmuz
ayındagörüşmeleryapılmıştı.Ancak,kısmıçözümlergündemegelmesinekarşıngüvensizliğinve
kabilelerarasıgerginliğinsürmesidolayısıylahükümetbirlikleriveonudestekleyenaşiretlerve
SelefigruplarileŞiimilitanlararasındakigüçmücadelesikısasüredebirkezdahayerinisilahlı
çatışmalarabırakmıştır.Yemenhükümeti11Ağustos2009’daaskerioperasyonlarıbaşlatmaka-
rarıalmıştır.OrdununSa’adabölgesindekaraoperasyonlarıyanısırahavaoperasyonlarıdadü-
zenlemesisonucuyüzlercesivilyaşamınıyitirirkenbinlercesievleriniterkederekçadırlaraveya
mültecikamplarınayerleşmekzorundakalmıştır.SavaşıntekrarbaşlamasındansonraAbdullah
Salihrejimi“kanser”olaraktanımladığıHutigüçleriyoketmekiçinaşırıgüçkullanmapolitikasına
33 Ayhan,Veysel,OrsamRaporno10
34 Açıkalın,Serpil,…a.gesf.87
35 Açıkalın,Serpil,…a.gesf.87
14
yönelmiştir.BukapsamdaülkenindeğişikbölgelerindekiŞiiaşiretlerden toplandığıonbinlerce
militanıHutigüçlerinekarşıcepheyesürmüştür.36
Silahlıçatışmalarınbaşlamasındanhemensonra,22Ağustostahükümettektaraflıateşkes
koşullarınıaçıkladı.Altımaddedenoluşanveateşkeskoşullarındanziyadeisyancıgruplarınko-
şulsuzteslimolmasınıtalepedenönerileriHutigüçlerininSa’adavediğerkontrolaltındatutukları
bölgelerdençekilmesi,dağdakimilitanlarındireniştenvazgeçmelerini,ellerindekisilahlarıveele
geçirdiğimühimmatlarıteslimetmeleri,kaçırılanyabancılarınakıbetihakkındahükümetleişbirli-
ğiyapmaları,Sa’adakaçırdığıkişileriteslimetmeleriveyerelyönetiminiçişlerinehiçbirşekilde
müdahaleetmemeleriniiçermekteydi.Yemenhükümetiaskerioperasyonlarınisyanbitirilinceye
veyaisyancılarönerilenaltımaddelikateşkeskoşullarınıkabuledinceyekadarsüreceğiniaçık-
ladılar.DiğeryandanAbdülmelikHuti isekoşulsuzsilahbırakma talebinidoğrudan reddetmiş-
tir.AbdülmelikHuti tarafındanEylül başında yapılanbir açıklamadaAbdullahSalih tarafından
sunulanateşkesinuluslararasıkamuoyunuyanılmaktanbaşkabiramacahizmetetmediğinive
hükümetinöngördüğündendahagüçlüvedahauzunsürecekbirsavaşahazırolduklarını ileri
sürülmüştü.Açıklamadataraftarlarınınhükümetbirlikleriylehercephedesavaşıgenişletecekleri
belirtmişti.37
Yemen’desürençatışmalarınmezhepsel,tarihselvepolitikarkaplanıbulunmasınakarşın,
2004tarihindeçatışmalarıntekrarbaşlamasındaveşiddetlenmesindeİran,Libyave/veyaSuudi
Arabistan’ısorumlututanlarbulunmaktadır.Sondönemdekiçatışmalardaağırsilahlarınkullanıl-
masıveŞiigruplarınSan’ayönetimininyanısıraSuudiArabistan,İsrailveABDkarşıtısöylemve
gösterilerdüzenlemesidikkatçekmektedir.İçSavaşın2009Ağustosundatekrarbaşlamasından
hemensonrabiraçıklamayayınlayanhükümetsözcüsüHasanAhmadal-Levziülkeismibelirtme-
denyabancıgüçleriisyancıgruplarafinansalvepolitikdestekvermeklesuçlamıştı.Açıklamada
“Dinselotoritelerülkemiziniçişlerinekarışmayaçalışmaktadırlar.Buotoritelerterörizmsuçuişle-
yenkesimlerepolitikveekonomikdestekvermekteveYemen,özellikledeSa’ada’nınistikra-
rınıvegüvenliğiniyıkmayıamaçlamaktadırlar.AçıklamadaayrıcabirülkebüyükelçisininDışişleri
Bakanlığına çağrılarakYemen iç işlerine karışmaması yönündeuyarıldığı belirtilmişti. Yemen
hükümetiçatışmalarınşiddetlendiğiAğustosayınınsongünlerindeİranmedyasındayeralan
haberlerdolayısıylaİranBüyükelçiliğiniuyarmagereğiduymuştur.AlMithaqgazetesinebirde-
meçverenYemenDışişleriBakanıAbubakral-Qirbi,İranBüyükelçisiniİranbasınındaçıkanha-
berlerdendolayıuyardığınıve isyancılarıdestekleyiciyayınlarınsürmesidurumundabunun iki
ülkeilişkilerineolumsuzyansıyacağınıkendisineilettiğiniaçıklamıştı.BakanYemenhükümetinin
İran’lailişkilerindetamirizorolacakkararlaralabileceğinidesözlerineeklemişti.İran’danArapça
yayınyapanEl-AlemgazetesindeyayınlananhaberlerdeYemenbirlikleriileSuudigüçlerinbirlikte
36 Ayhan,Veysel,OrsamRaporno10
37 Ayhan,Veysel,OrsamRaporno10
15
Şiimilitanlarakarşıoperasyonlaryaptığıbelirtilmekteydi.SözkonusuhaberlerüzerineYemenli
yetkililer21Ağustos2009’dagüvenlikgüçleritarafındanSa’adaveAmranbölgesindegerçekleş-
tirilenoperasyonlardabazılarıİranyapımıolankısamenzillifüzelerveotomatiksilahlarınelege-
çirildiğiniaçıklamıştı.Yemen-İranilişkilerindeyaşananagerilimCumhurbaşkanıAbdullahSalih’in
KatarmerkezliElCezireKanalınaverdiğibirröportajdaİranveIrak’takiSadrgrubunuŞiimi-
litanlarıdesteklemeklesuçlamasıyladahadatırmanmıştır.SonaçıklamanınardındanYemen
hükümetiİran’ıYemen’iniçişlerinekarışmakve“terörist”olaraknitelendirdiğiisyancılarıdestek-
lemeklesuçlamışolmaktaydı.AbdullahSalihyaptığıbirdiğeraçıklamadaiseyargılamasısüren
ikiisyancınınİran’dan100bindolarparaaldıklarınıitirafettikleriniilerisürmüştür.38
SuudiArabistanveYemenarasındakimücadele1934yılınakadardayanmaktadır.1962yı-
lındadevrilenimamlıkrejimineSuudiArabistandestekvermiş,1969yılındaYemen’denaldıkları
topraklarıvermeyireddetmiş,1992yılındaYemen’depetrolarayanşirketlereoranınkenditoprağı
olduğugerekçesiylecezauygulamaklatehditetmiştir.ikiülkeninyaşadığısınırsorunu200yılında
imzalananCiddeantlaşmasıylasonaermişfakatSuudiArabistan2003yılındasınıraduvarörme-
yekararvermiştir.Yementarafındanşiddetlitepkigörenbugirişimbaşarısızlıklasonuçlanmıştır.
SuudiArabistanKasım2009dasınırlarıdahilindebirköyebaskınyapılmasıvebirigüvenlikgö-
revlisiikikişininöldürülmesiyleçatışmalardahükümetedestekvermiştir.Hükümetin2010Şubat
ayındakiateşkestenönceoperasyonlarınıNecrankentineyakınel-Cuvfkentineyönlendirmesi
oldukçadikkatçekicidir.NecranşehriSuudiArabistan’daŞiilerinyaşadığıbirbölgedirveburada
ŞiilerindesteğinikazanmakSalihhükümetininamacıolarakyorumlanmıştır.
38 Ayhan,Veysel,OrsamRaporno10
16
6. ARAP BAHARI VE YEMEN
2010yılınınaralıkayındaTunuslubirseyyarsatıcınınkendisiniyakmasıylabaşlayan,za-
manladışunsurlarındakendisineyeraçtığıbirhalkhareketleridizisiolanvebirçokkesimtara-
fındanArapBaharıolaraknitelendirilensüreç,Tunus,Mısır,LibyaveSuriyeilebirlikteYemen’ide
derindenetkilemiştir.
Yemen’de2011yılınınbaşlarındabaşlayanprotestogösterileri,doğrudan,33yıldıriktidarda
olanDevletBaşkanıAliAbdullahSalih’iveonunnepotistiktidarınıhedefalmıştır.Protestogös-
terileri,zamanzamansilahlıçatışmayaveBaşkanlıkSarayınınvurulmasınakadarvaranşiddet
eylemlerinideiçermiştir.UzunsürenbirprotestogösterileridizisisonrasındaDevletBaşkanıAli
AbdullahSalih,önce2011yılınınekimayındaiktidarıbırakacağınıaçıklamış,sonrasındada,23
Kasım2011tarihinderesmenistifaetmiştir.İddialaragöre,Salih’inistifaetmesindekitemeletken,
Libya lideriMuammerKaddafi’nin fecişekildeöldürülmesi,ordununkendi içindebölünmesive
BirleşmişMilletlerGüvenlikKonseyinin,kendisihakkında,göreviniacilenbırakmasınıaksihâlde
malvarlıklarının dondurulacağını ve ambargo uygulanacağını belirten kararıdır. Körfez İşbirliği
Konseyi’ninçabalarıylaSuudiArabistan’daKralAbdullah’ınyanındaistifaedipsonradatedavi
amacıylaABD’yegidenSalih’inyetkileri,yardımcısıAbidRabbuMansurHadi’yegeçmiştir.39Fakat
YemenAnayasasınagöre,DevletBaşkanıistifaetsedeyenidevletbaşkanıseçilinceyedekgöre-
vindekalmaktadır.DolayısıylaSalih,istifasındansonrada,Başkanlıkseçimleriyapılınakadargö-
reviniyürütmüştür.AyrıcaAnayasayagöreDevletBaşkanlığınaadayolacakkişilerinbelirlenmesi
Meclisingöreviolaraknitelendirilmiştir.Partisi,HalkGenelKongresi(GPC,Mu’temer),Mecliste
eziciçoğunluğasahipolduğuiçin,ancakSalih’inbelirlediğiaday,Başkanadayıolabilmiştir.40
YemenAnayasasına göre; Devlet Başkanının istifa etmesi durumunda, Devlet Başkanı
Yardımcısıülkeyi90güniçerisindeseçimegötürmeklemükelleftir.NeticedeAbidRabbuMansur
Hadi,Yemen’dedevletbaşkanlığıseçimlerininyapılmasınısağlamış,Salih’in,Meclisteeziciüs-
tünlüğesahippartisi tarafından tekadayolarakbelirlenmişveyine tekadayolarakseçimlere
gitmiştir.Eskibirkomutanolmasınarağmenordudanyeterikadardestekalamayanvedesiya-
setenzayıfolanHadi,21Şubat2012tarihinde,Yemen’inyenidevletbaşkanıseçilmiştir.Seçimi
kuzeydekiZeydîisyancılarilegüneydeözerklikisteyengruplarboykotettiysedeseçimekatılım
39 Finn,Tom;“YemenPresidentQuitsAfterDealInSaudiArabia”,The Guardian, November23,2011.
40 Whitetaker,Brian;“Yemen’sAliAbdullahSalehResigns–ButItChangesLittle”,The Guardian, November24,2011.
17
oranıyüksekolmuştur.Seçimekadargeçendönemdeayrılıkçıgruplarınçeşitlisilahlıeylemleri
olmuştur.Seçimgünündedebugruplarseçimbürolarınasaldırarakoyvermeişleminiengelle-
meyeçalışmışlardır.41
Hadi’ninyenidevletbaşkanıseçilmesindensonradaYemen’dehiçbirşekildeistikrarsağ-
lanamamıştır.Uluslararasıaçıdanbaktığımızdada; İran,SuudiArabistanveABD’ninyanısıra
RusyaveÇin’indeuluslararasırakipleriyleçatışmaalanlarındanbirisiolanveegemenlikalanları
dahilindeElKaide’ninkonuşlanmışolmasıiddiasınedeniylebilhassaABD’ninsıklıklamüdahale
ettiğibirülkeolanYemen’deistikrarınsağlanmasıiçingerekliolaniçvedışkoşullarhe-
nüz sağlanamamıştır.ÖzellikleABD,Yemen’e istediği gibimüdahale edebilmektedir.Örneğin;
anayasayıhazırlamakve2014yılındakiseçimlereülkeyigötürmeküzereoluşturulanveülkenin
bütünkesimlerini temsiletmesi ilkesigözetilmişolanve18Mart2013 tarihinde ilk toplantısını
yapan500kişilikMilliDiyalogMeclisine,dahaönceseçilmişbulunanMüslümanÂlimlerBirliği
BaşkanıAbdülmecidel-Zindani,ElKaideilebağlantılıolduğuiddiaedilerekABDtarafındanveto
edilmiştir.42DiğeryandandaİranZeydînüfusuönplanaçıkararakalanamüdahilolmayaçalış-
maktadır.SuudiArabistanda,buradakiHusileritehditolarakalgılamakta,bunedenledezaman
zamanbilfiilYemen’inkuzeyinemüdahaleetmektedir.43SuudiArabistan,Yemen’in24milyonu
geçennüfusuylaArapyarımadasınınenkalabalıkülkesiolmasıvenüfusunçoğunungüçlükabile
bağlarıylabirbirinebağlı,silahlıkişilerolmasınedeniyle,geçmiştengünümüzeYemen’dezayıfbir
merkezîhükümetinvarolmasınıistemiştir.SuudiArabistan,aynızamandaYemen’dekitümsiyasî
aktörlerlevekabileliderleriylesıkıbağlarkurmayaçalışmaktadır.Yemen’deözerkveçeşitlenmiş
yapılarınçokluğuvebugruplarınsilahlıgruplarolması,genelolaraksiyasetyapımınızorlaştır-
makta,budaistikrarsızlığınderinleşmesinesebepolmaktadır.44
Sıklıklagörülenintiharsaldırıları,halkınsu,elektrikgibitemelihtiyaçlarınınkarşılanmaması,
işsizlikoranının%40’ı,yoksuloranınınise%50’leribulması,günde10milyondanfazlainsanın
açyatması,onçocuktanbirinin5yaşındanöncehayatınıkaybetmesigibibazıolumsuzrealitele-
rerağmenYemen’in,birrahatlamavedayanışmadöneminegirdiğinidesöylemekmümkündür.
DevletBaşkanıHadi,bütünsiyasigrupları,gençleri,kadınörgütlerini,güneydekiayrılıkçıhareket
mensuplarınıvekuzeydekiHusiisyancılarıbirarayagetirenbirdiyalogsürecibaşlatmıştır.Bunun
yanısıraülkede,olağanüstühâlzamanlarınıyansıtankontrolnoktalarıkaldırılmış,kamuhizmet-
leritekrarverilmeyebaşlamıştır.Bunlarınyanısıraenerjialtyapısıgüçlendirilmeyebaşlamışve
yeniişsahalarıaçılmıştır.BiryandaninsansızhavaaraçlarıylamasumYemenlisivilleresaldıran
41 “Yemen’deÇatışmalıSeçim”,CNNTürk,21.02.2012,(Erişim)http://www.cnnturk.com/2012/dunya/02/21/yemende.catismali secim/650061.0/15.06.2013.
42 Aktay,Yasin;“YemenBaharındanKesitler”,Yeni Şafak,09.03.2013.
43 Aktay,Yasin;“Yemen’deDevrimveGelenek”,Yeni Şafak,11.03.2013.
44 Haykel,Bernard;“SaudiArabia’sYemenDilemma”,ForeignAffairs,June14,2011,(Erişim)http://www.foreignaffairs.com/articles/67892/ bernard-haykel/saudi-arabias-yemen-dilemma 15.06.2013
18
ABD,diğeryandandaYemen’e,2012yılında337milyondolardoğrudanyatırımyapmıştır.Bu
miktarın178milyondolarısiyasigeçişinsağlanması,insanîyardımvekalkınmanınsağlanması
amacıylayapılmıştır.45
Hadi’ninYemen’debirliksağlanmasınayönelikçalışmalarıdevamederken,diğeryandan
petrolboruhatlarısaboteedilmeye,elektrikaltyapısınazararverilmeye,yerelgruplarilekolluk
kuvvetleriarasındakimücadeledekandökülmeyedevametmektedir.Hadi,kimseninbekleme-
diğibirşekilde,Salih’eyakınmerkezîgüçlerlemücadeleetmeyebaşlamıştır.BunedenleYemen
halkıHadi’nindevrimidevamettirdiğinedairbirdüşünceveinancakapılmıştır.Güneydekiayrılık-
çılarisehâlenSanaa’danayrılmanınmücadelesinivermeyedevametmektevediyalogçağrısını
reddetmektedirler.Husilerinyoğunolarakyaşadığıbölgelerdeiseadeta“devletiçindebirdevlet”
görünümüverenbiryönetimtarzıbulunmaktadır.BunarağmenHusiler,diyalogsürecindekiyer-
lerinialmışlardır.İrantarafındandesteklenenHusilerin,eskielitlerinyokedilmesinihedefledikleri
içindiyalogsürecinekatıldıklarınadairkuşkularbulunmaktadır.Bunlarınyanındabirtakımyapısal
sorunlardamevcudiyetlerinikorumaktadırlar.Ülkedekadınhakları ihlallerininönünegeçileme-
mektedir.Yenianayasanınyapılmasısürecinde,devletinyönetimşeklininneolacağınadairtartış-
malardagündemdeyerinialanayrıbirkonudur.46AliAbdullahSalih,görünürdeçekilmişolsada,
Yemen’demillibirliksürecininveistikrararayışınınönündeciddibirengelolarakdurmayadevam
etmektedir.Eski liderinyakınlarınınvekendisinebağlıbirkısımüstdüzeysubaylarınordudaki
pozisyonlarınıbırakmakistemeyişleri,2014genelseçimsürecinizorasokmaktaveülkeniniçin-
debulunduğukaotikdurumudahadakötüleştirmektedir.HaziranayındaBMGüvenlikKonseyi
oybirliğiyleYemen’leilgiliönemlibirkararalarak,Yemen’insiyasigeçişsürecinizorasokanyada
tersineçevirmeyeçalışaneylemvedavranışlardabulunangruplarınyaptırımlaramuhatapolaca-
ğınıilanetmiştir.AliAbdullahSalih’inYemen’debulunanyakınlarıvedestekçileribuuyarının
hedefiolmuştur.47Ordudakibölünmedeçözülmeyibekleyensorunlardanbiriolmayadevamet-
mektedir.Salih’edestekolmamakiçinordudanayrılangenerallerinvarlığıvehâlenSalih’eyakın
birçoksubayınorduiçerisindeönemlinoktalardabulunmasıçözülmeyibekleyensorunlarola-
rakYemen’inkarşısındadurmaktadır.Bölgeselçatışmariski,ülkenindahadagüvensizbiryere
dönüşmesikonusundabirtehditolarakgörülmektedir.48
45 Brennan,JohnO.;“U.S.PolicyTowardYemen”,Council on Foreign Relations, August8,2012,(Erişim)http://www.cfr.org/united-states/us-policy-toward-yemen/p28794 16.06.2013.
46 Baron,Adam;“Yemen’sRockyRoadmap”,Foreign Policy,December10,2012,(Erişim)http://www.foreignpolicy.com/articles/2012/12/10/yemens_rocky_roadmap?page=0,3 15.06.2013
47 Ersoy,Ömer;“Yemen’deNelerOluyor?”,Stratejik Düşünce Enstitüsü, 26.07.2012,(Erişim)http://www.sde.org.tr/tr/newsdetail/-yemende-neler-oluyor/2984 16.06.2013
48 Ziya,Saliha;“Yemen’deReformSürecininİlkAşaması”,Siyaset,EkonomiveToplumAraştırmalarıVakfı,28.02.2012,(Erişim)http://setav.org/tr/yemende-reform-surecinin-%C4%B0lk-asamasi/yorum/109916.06.2013.
19
7. SONUÇ
Yemendünyanınenişlekticaretyollarındanbiriolmasınedeniylestratejikbirkonumasahip-
tir.TarihselsüreçtebölgeçeşitlidevletlerinkontrolünegirmişfakathiçbirimparatorlukYemen’de
tammanasıylahakimiyetkuramamıştır.OsmanlıileiyiilişkilergeliştirmeyeçalışanİmamYahya
Osmanlı’nınotoritesi tammanasıylakayboluncabağımsızlığını ilanetmiştir.GüneyYemen ise
dünyanıniçindebulunduğukonjonktürnedeniyle1967yılındabağımsızlığınıilanetmişvesosya-
listbirdüzenkurmuştur.
İkiYemen’inbirbirleriyleiyiilişkilergeliştirememesinintemelnedeni160yıllıkayrılıkvedev-
letsistemlerininfarklıolmasıidi.BiryandanKuzeyYemenkendiiçindesavaşyaşarkenGüney
Yemen’lebirleşmeyevetarihselolarakbirbütünlükarzedenYementoplumunubirleştirmekiçin
birenerjileriyoktu.
1990yılındaSovyetlerindağılmasıylaikiYemendebirleşmeyehazırdı.Birleşmesonrasın-
daise160yıllıkayrılıkbirçırpıdageridebırakılmışdeğildi.Devletbaşkanınıntaraflıtutumuve
YemensisteminiçokiyianalizedipkendiçıkarlarıdoğrultusundahareketetmesiKuzeyveGüney
arasındakisorunlarındevamettiğininveedeceğininbirgöstergesiydi.AbdullahSalihYemen’in
biraşiretlertoplumuolduğunubiliyorveengüçlüaşiretlerkonfederasyonuolanHaşidkabilesiile
yaptıklarıittifakneticesindetabandabüyükbirdesteksağlamıştı.AyrıcakendisiZeydiolmasına
rağmenselefigruplarlaveİslamcıIslahPartisi ile ilişkilerini iyibirşekildekurmuşveYemen’e
hakimdurumagelmişti.
YemenhalkınınbüyükçoğunluğuSünniolmasınarağmen2004yılındabaşlayanHutiisyan-
ları,hernekadarHaşimisülalesininiktidarmücadelesigibigörünsedeaslındaSaadayöresinin
yıllaryılıihmaledilişisorununasılkaynağıdır.Çünküzeydiinancınagöreimameteehliyetiolma-
yanınimametidedüzeniçincaizdir.FakatgüçmücadelesiiçindeHutiisyancılarıYemen’inkuzey
doğusundaisyanhareketlerinibaşlatmışvebuisyanıgüçlebastırmayaçalışanhükümetdeisyanı
körüklemiştir.Aslındabuisyanıkörükleyentemelnedenbölgeselgüçlerinsürecedahilolmasıyla
derinleşmişveiçindençıkılmazbirhalalmıştır.İranveSuudiArabistan’ındeğişikvesilelerlekarşı
karşıyagelmesiYemenüzerindendedevametmiştir.
ArapBaharıadıverilensüreçteiseolaylar1978’denberiiktidardaolanSalih’inülkesinede
sıçramışveAbdullahSalihbuçatışmalardayaralanıpSuudiArabistan’atedaviyegitmiştir.Sonuç
20
olarakiktidarıbırakmış,fakatadlivesiyasihiçbirsorumlulukalmadanyargımuafiyetisağlanarak
KİK’ingirişimleriyleiktidarıteslimetmiştir.
SalihdevrildiktensonradaülkedesorunlarhiçbitmemişveGüney’dekiayrılıkçıgruplar,El
KaideveHutilerözerklikistemektedirler.Yemenhalaçatışmalarınodağıdır.Şuandageçişhükü-
metininbaşıolanMansurelHadi’yiyenianayasasürecindebirçokzorluklarbeklemektedir.
21
KAYNAKÇA
Armaoğlu,Fahir;FilistinMeselesiveArap İsrailSavaşları;Türkiye İşBankasıKültürYayınları;Ankara,
1989
Açıkalın,Serpil,Coşkun,Gamze,Laçiner,Sedat;YemenDosyası:FakirlikveTerörkıskacındaBirÜlke;
UsakYayınları;Ankara,2010
Yılmaz,Türel,UluslararasıPolitikadaOrtadoğu,BarışKitap,Ankara,2011
Ayhan,Veysel,YemenİçSavaşı:İktidarMücadelesi,Bölgeseletkileri,Türkiyeileilişkiler,OrsamRaporno10
Yrd. Doç. Dr. Hasan Yaşaroğlu, ‘Zeydiyye’nin İmamet Görüşleri ve Diğer Bazı Mezheplerle İlişkileri’,
GümüşhaneÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,2013/2,c.2,sayı:3
BarakA.Salmoni;BryceLoidolt;MadeleineWells,‘RegimeandPeripheryinNorthernYemen-TheHuthi
Phenomenon’,RANDInstitute,SantaMonica,CA,USA,2010http://www.cnnturk.com TheGuardian
GazetesiYeniŞafakGazetesihttp://setav.org http://www.cfr.org http://www.foreignpolicy.com http://
www.foreignaffairs.com http://www.sde.org.tr
Recommended