1401

KOCAELİ’DE DEMOKRAT PARTİNİN KURULUŞU

Fatih ÖZÇELİK*

Kocaeli Tarihine Kısa Bir Bakış

Kocaeli, Kuzey Batı Anadolu’da Bithynia bölgesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Kocae-li’nin tarihi oldukça eski olup M.Ö 712 yıllarına kadar dayanır. Bu bölgede Megaralılar “As-

takos” adıyla bir koloni oluşturmuşlardı. Ancak Astakos koloni kenti Trakya Kralı Lisimakhos tarafından büyük tahribata uğratıldı. Daha sonra ise M.Ö 264 yılında Bithynia Kralı I. Nikome-des, Astakos’un karşısında kendi adını vererek Nikomedia şehrini kurdu. Roma İmparatorluğu döneminde de Nikomedia, jeopolitik ve jeostratejik öneminden ötürü Bithynia bölgesinin başkenti konumuna yükseldi. Fakat kaynaklara göre 111 yılında yaşanılan bir büyük yangın sonucunda şehir büyük ölçüde tahrip oldu. Nikomedia, Konstantinopolis(İstanbul) şehri için-de oldukça önemli bir stratejik konuma sahipti. Yapılacak olan harekâtlar içinde üs konumun-daydı. Nikomedia, tarihsel süreç içerisinde çok önemli olaylara şahitlik etti. Örneğin 1096, 1097 ve 1147 tarihlerinde Haçlı Ordularının geçişlerinde sahne aldı. Haçlı seferleri sırasında 1204 yılında Latinlerin İstanbul’u işgali sonucunda Nikomedia’da bir süreliğine Latin egemen-liğine girmiş oldu.1

Kocaeli, Araplar ve Selçuklular döneminde de Nikomedia olarak anılıyordu. Osmanlıların ilk döneminde ise İznukumid bir süre sonrada İznikmid adıyla anılmaya başlandı. Daha sonraları ise İzmid olarak kısaltıldı. Son olarak da İzmit olarak kaldı. Kocaeli ise Osman ve Orhan Gazi döneminde yapılan akınları yapan ve bölgenin büyük fatihlerinden Akçakoca Bey’e ithafen İzmit ve çevresine Koca İli anlamına gelen Kocaeli adı verildi. Kocaeli (Koca İli)’nin merkezi ise İzmit(Nikomedia) şehridir.2

1080’li yıllarda İzmit kısa bir süreliğine Anadolu Selçuklu egemenliğine girdi. Ancak İzmit ve çevresinin Türk hâkimiyetine kesin girişi Osmanlı döneminde bölgeye gerçekleştirilen akınlar neticesinde oldu.3 Orhan Gazi zamanında Akçakoca Bey’in faaliyetleri neticesinde 1337’lerde kesinkes Osmanlı egemenliğine giren Kocaeli, İzmit merkez olmak üzere sancak statüsüne sahip oldu. Kocaeli’nin hem Roma-Doğu Roma hem de Osmanlı dönemlerinde önemli bir merkez haline gelmesini sağlayan bir husus da İstanbul’dan Anadolu’ya giden yolların önemli duraklarından birisi olmasıydı.4 Osmanlı Devleti hem Anadolu hem de Rumeli topraklarında ülkenin dört bir tarafına ulaşan ve düzenli olarak işleyen bir yol sistemi kurmuştu. Bu yol siste-mi İstanbul merkez olmak üzere Anadolu ve Rumeli’de sağ, sol ve orta kol olmak üzere üç ana

* Yrd. Doç. Dr., Düzce Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, fatihozcelik@duzce.edu.tr.1 Mustafa Daş, “Bizans Döneminde Kocaeli”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, cilt 1,

Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016, s.101-104 2 Recep Yaşa, “Osmanlı Arka Planında Kocaeli ve Çevresinde Selçuklu Hâkimiyeti”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli

Tarihi Sempozyumu, cilt 1, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, s.1113 Bilgehan Pamuk, “İzmit’te Bir Osmanlı Şehzadesi: Süleyman Paşa”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi

Sempozyumu, cilt 1, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016, s.3434 Emine Erdoğan Özünlü, “Kocaeli Tarihi Açısından Önemli Bir Kaynak: Derdest Defterleri” Uluslararası Kara

Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, cilt 1, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016, s.375

Fatih ÖZÇELİK

1402

güzergâhtan oluşuyordu. Güzergâhlar geniş ana yollar ve bu ana yollara bağlı tali yollardan meydana geliyordu.5 Kocaeli idari yapılanmasının merkezi İzmit kenti de Anadolu’da bulunan yol sistemlerinin üçünün de üzerinde bulunuyordu. Zira hem sağ, hem sol, hem de orta kol İzmit şehrinden geçiyordu.6

Kocaeli sancağı sırasıyla Bursa merkezli Hüdavendigar eyaletine sonra Gelibolu merkezli Kaptan Paşa eyaletine ve İstanbul’a Tanzimat’tan sonra da bağımsız bir sancak olarak Dâhi-liye Nezareti’ne bağlandı7 ve bu yeni idari yapı Kocaeli, Sakarya ve Yalova’dan oluşuyordu.8 Karadeniz ve Marmara Denizine hâkim bir konumda bulunması Kocaeli’ni lojistik bakımdan da önemli kılıyordu. Doğu ve Batı karayolu ticaretinin önemli bir noktasında bulunmasının yanında Marmara Denizi’nde önemli doğal bir limana sahip olması tarihin her devrinde Ko-caeli’nin ekonomik ve sosyal hayatının canlı olmasını sağlamıştır.9 Osmanlı Devleti’nin kuru-luşundan itibaren denizciliğe önem vermesiyle uygun mahallerde tersane yapımına başlandı. Doğal ve korunaklı bir limana sahip olan İzmit’te de bir tersane inşa edildi. İzmit Tersanesi özelliklede Köprülüler döneminde önem kazandı ve genişletildi. 10 Osmanlı Donanması’nın ihtiyaç duyduğu kalyonların önemli bir kısmı burada inşa edildi.11

Çok Partili Hayatın Başlaması

II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra tüm dünyada çok önemli değişiklikler yaşandı. Bütün dünyada demokrasi yönünde gelişmeler görülüyordu. Türkiye’nin bu gelişmelerden et-kilenmemesi mümkün değildi ve Türkiye’de de önemli değişiklikler yaşandı. Zira Türkiye’nin “Özgür Batı Dünyası”nın yanında yer almak istemesi ve 1945’te de Birleşmiş Milletler’e ka-tılması Türkiye’nin çok partili demokratik hayata geçişini zorunlu kıldı. Böylece çok partili hayat başladı ve tek parti idaresi sona erdi. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün 19 Mayıs 1945’te bu kapsamda yaptığı bir konuşmada yeni partiler kurulması gerektiğinden söz etti. Bu geliş-meler sonucunda ilk olarak bir iş adamı olan Nuri Demirağ tarafından 18 Temmuz 1945’te Millî Kalkınma Partisi kuruldu. Bu parti çok partili döneminin ilk muhalefet partisi olma özel-liğine sahiptir.12

İkinci muhalefet partisi ise CHP içindeki muhalif milletvekilleri tarafından kurulan Demokrat Parti idi. Adnan Menderes, Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuad Köprülü Cumhuriyet Halk Partisi’nin daha demokratik bir yapıya kavuşturulmasını talep ediyorlardı. Türk Siyasi Tarihi’ne “Dörtlü Takrir” olarak geçecek önergeyi meclis grubunda açık olarak görüşülmek üzere 7 Ha-

5 İzzet Sak – Cemal Çetin,” XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Menziller ve Fonksiyonları: Akşehir Menzilleri Örneği” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 16. Güz 2004, s. 181-182. (179-221)

6 Daha fazla bilgi için: Yusuf Halaçoğlu, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), Ankara, PTT Genel Müdürlüğü Yayınları, 2002, s. 51-94.

7 Zübeyyir Bütüner, “Alman Seyyah Andreas David Mordtmann’ın İznikmid-İznik-İzmit (Kocaeli) İzlenimleri”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, cilt 1, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016, s. 534

8 Atilla Çetin, “Osmanlı Döneminde Kocaeli Sancağı ve Civarının Ünlü Şahsiyetleri”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, cilt 3, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, s. 1417

9 Yasemin Nemlioğlu Koca, “Kocaeli Limanlarının Tarihsel Gelişimi ve Deniz Ticareti”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, cilt 2, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, s.821

10 Metin Tuncel, “Tarihî Coğrafya Açısından İzmit Şehrinin Ayrıcalıkları”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, cilt 1, s.37

11 Daha fazla bilgi için: Şennur Kaya, “Görsel Belgelerde İzmit Tersanesi”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, ss. 1521-1539

12 Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasi Partiler, 1859-1952, İstanbul, 1952, s. 638.

Kocaeli’de Demokrat Partinin Kuruluşu

1403

ziran 1945’te verdiler. Taleplerinin reddedilmesi üzerine de görüşlerini basın aracılığıyla tüm yurttaşlarla paylaştılar ve partiden koparak 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti adıyla yeni bir parti kurduklarını duyurdular.13 Resmi müracaatı kendisi ve arkadaşları adına İçel milletvekili Refik Koraltan yaptı. Partinin kuruluş dilekçesini İçişleri Bakanı Hilmi Uran’a verdi. Yapılan müracaatın kabul edilmesiyle de parti resmen kurulmuş oldu. Demokrat Parti böylece An-kara-Yenişehir’de Afyonkarahisar Milletvekili Cemal Tunca14’ya ait Sümer Sokak 8 numarada faaliyetlerine başladı.15

Kocaeli Demokrat Parti İl Teşkilatı’nın Kuruluşu

Demokrat Parti kısa süre içerisinde yurdun büyük kısmında teşkilatlanmasını tamamladı. De-

mokrat Parti Kocaeli Merkez Teşkilatı da her türlü engellemelere rağmen yurt genelinde ku-

rulan ilk teşkilatlardan birisi oldu. Cumhuriyet Halk Partisi’nden İstifa eden diş hekimi Sadi

Ataergin ve altı arkadaşı Demokrat Parti Kocaeli teşkilatını kurmak amacıyla gerekli iznin

verilmesi için Kocaeli Valiliği’ne bir dilekçe verdiler. Bu gelişme üzerine Demokrat Parti kuru-

cularından Antalya Milletvekili Dr. Cemal Tunca çalışmaları yerinde görmek amacıyla 12 Ha-

ziran 1946’da İzmit’e geldi. Demokrat Parti teşkilatını kurmak isteyenlerle görüştükten sonra

aynı gün Adapazarı’na da gitti. Adapazarı’nda da teşkilatın kurulması için bir takım temaslarda

bulundu.16 26 Haziran 1946’da Kocaeli Valiliği’nin verdiği izinle çalışmalarını fiili durum çerçe-

vesinde gerçekleştiren Demokrat Parti Kocaeli Teşkilatı böylece resmen kurulmuş oldu. Bu

nedenle 26 Haziran tarihi, parti teşkilatının kuruluş yıl dönümü olması münasebetiyle teşkilat

tarafından her yıl kutlanmıştır.17 Demokrat Parti Kocaeli Merkez Teşkilatı’nı kuran; ayrıca

teşkilatın ilk il idare kurulu üyeleri de olan isimler ise şunlardı:

1. Diş Hekimi Sadi Ataergin

2. Avukat İsmail Hakkı

3. Müskirat Bayii Niyazi Ataman

4. Emekli Albay Emin Arıkan

5. Kağıt Fabrikası Ustabaşısı Safa Baytun

6. Kağıt Fabrikası çalışanlarından Mehmet Gürkan

7. Mühendis Fevzi18

13 Yaşar Akbıyık, Geçmişten Geleceğe Türkiye, İstanbul, Vesta Ofset Matbaacılık, 2010, 430.14 Ahmet Cemal Tunca: 1885’de Bursa Yenişehir’de doğdu. Babası Ali Bey annesi Hatice Hanımdır. 1908 de Tıbbiyeyi

bitirdi. Ekim 1912’de Balkan Savaşı nedeniyle silah altına alınarak Tbp. Yüzbaşı rütbesiyle 13. Fırka Seyyar Hastanesine Operatör olarak verildi. Savaş sonunda terhis edilerek 1 Mart 1914’de İzmir Memleket Hastanesi Operatör yardımcılığına atandı. I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla yeniden silah altına alınarak Tbp. Yüzbaşı rütbesiyle Askeri Hastaneye Operatör olarak atandı. Savaş sonrasında terhis edilerek İzmir’e döndü. İzmir’in işgali üzerine Milli Mücadele’ye katılmak üzere Antalya’ya geldi. 7 Eylül 1921de Isparta Menzil Hastanesi’nde ve daha sonra 1. Ordu Yaralılar Hastanesinde Operatör olarak hizmet verdi. İzmir’in kurtarılmasından sonra terhis edildi. 1 Nisan 1923’te İzmir Memleket Hastanesi Baştabipliği’ne atandı. İzmir Memleket Hastanesi Baştabibi iken TBMM III. Donem seçimlerine katıldı ve Antalya›dan milletvekili seçildi. IV. V. VI ve VII. dönemlerde Antalya›dan. VIII. Dönemde Afyonkarahisar’dan ve IX. Dönemde de İzmir den seçildi. İstiklâl Madalyası sahibi Ahmet Cemal Tunca. 3 Temmuz 1963’te öldü. Kazım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 1998, s. 71-72

15 Türk Yolu, 9 Ocak 194616 Türk Yolu, 13 Haziran 194617 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 030 01 00 00 Yer No: 65 406 1418 Türk Yolu, 13 Haziran 1946

Fatih ÖZÇELİK

1404

Demokrat Parti’nin Kocaeli Teşkilatı, Aralık 1946’da tüm kazalarında ilçe idare kurullarını da oluşturmasıyla il merkezinden ilçeler ve köylere kadar örgütlenmesini tamamladı. Bu yeni par-ti halktan büyük teveccüh görüyordu. Demokrat Parti Kocaeli il ve ilçe idare kurulları başkan ve üyeleri ise şu isimlerden oluşuyordu:19

İl İdare kurulu

Başkan Sadi Ataergin Diş doktoruÜye Yeredoğ Kişioğlu Avukat Emin Temeloğlu Noter Abdurrahim Karaçetin Bakkal Niyazi Ataman Tütün bayii Mehmet Gürkan Fabrikada Ustabaşı Dursun Aradil Arzuhalci

İzmit İlçe İdare KuruluBaşkan Hasan Gökyar Kabzımal

Adapazarı İlçe İdare kuruluBaşkan Hamdi Bayar Tüccar Süleyman Şumnulu Manifaturacı Kadri Kalfaoğlu Doktor Ramazan Dinç Eski Kaymakam Yaşar Bir Tüccar

Akyazı İlçesi:Başkan Tahir Galip Çökün Çiftçi İbrahim Emel Çiftçi İdris Özhan Mustafa Furtuna Hasan Erdem

Gebze İlçesi:Başkan Hulusi Pulat Tüccar Mustafa Bengûtaş Tekel Bayii Ziya İntepe Lokantacı Osman Aktunç Marangoz Hasan Kepek Mutaf

Gölcük İlçesi:Başkan Muhsin Ali Gökçil Avukat Mehmet Erkal Çiftçi Edhem Somlalı Çiftçi Hüseyin Yücedil Çiftçi Kâzım Erdoğdu

19 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 030 01 00 00 Yer No: 440 1833 2, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 030 01 00 00 Yer No: 440 1833 3

Kocaeli’de Demokrat Partinin Kuruluşu

1405

Geyve İlçesi:Başkan Cemal Parla Mehmet Boncuk Mehmet Bağcağız Çiftçi Ahmet Emici Alaattin Keskin Terzi Mevlâna Çavdar Çiftçi Ömer Çakıl Fotoğrafçı

Kandıra İlçesi:Başkan Reşat Uygur Fabrikatör Süleyman Köymen Emekli Cemil Yücedil Reşat Kalfa Bakkal Bekir Semercioğlu Bakkal

Karamürsel İlçesi:Başkan Ulvi Akyıldız Davavekili Halil Bağdat Eşref Erişen Fehmi Yurdaur Ali Haydar Akgün Terzi

Karasu İlçesi:Başkan Hüseyin Oğuz Koçman Emekli öğretmen Ömer Akoca Çiftçi İdris Bal Manifaturacı Rüstem Pat Rençper Ali Çınar Rençper

Hendek İlçesi:Başkan Mehmet Yılmaz Başkal Ömer Kartal Mehmet Boz Nizamettin Boş Ahmet Bangal

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi belgelerinde ve Demokrat Parti Kocaeli Teşkilatı’nın kuruluş sürecinde ve kurulduktan sonra da Cumhuriyet Halk Partisi İl Başkanlığı ve Kocaeli Valiliği tarafından takip edildiği ve Demokrat Parti Kocaeli Teşkilatı kurucularının her faaliyeti Cum-huriyet Halk Partisi Genel Sekreterliği’ne ve İçişleri Bakanlığı’na rapor edildiği Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi belgelerinde görülmektedir. Kocaeli Valiliğinin 1/7/1947 gün ve Emniyet 2324 sayılı yazısı bu duruma bir örnektir. 26 Haziran 1947 Cumartesi günü Kocaeli Demokrat Parti Teşkilatı’nın kuruluşunun yıl dönümü olması hasebiyle 27 Haziran 1947 Cuma günü Kütahya Milletvekili Ahmet Tahtakılıç’ın20 da katılımıyla parti merkezinde 150-200 kadar

20 “Ahmet Tahtakılıç, 1909 yılında Uşak’ta doğdu. Baba adı İbrahim, anne adı Halime’dir. Ortaoğrenimini İzmir Erkek Lisesi’nde tamamladı. 1930 yılında İstanbul Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. 27 Ekim 1930’da İçişleri Bakanlığı İl İdaresi

Fatih ÖZÇELİK

1406

partilinin katıldığı bir toplantı tertiplendi. Ahmet Tahtakılıç’ın yaptığı konuşma kayıt altına alınarak Valilik tarafından İçişleri Bakanlığı’na rapor edildi. Tahtakılıç’ın madde madde rapor edilen konuşması:21

1. İstiklâl savaşında Türk Milletinin feragati ve kahramanlığı pahasına Cumhuriyeti kurduğu, tek parti ile çalışan Hükümetin murakabesiz kaldığı, bu tarzı hareketin kayıtsız ve şartsız ola Milletin hakimiyetine aykırı bulunduğu anlaşılmasına mebni Demokrat partinin kurulduğu,

2. Müteşebbis heyetler halinde kurulan Demokrat parti ruhunun yavaş yavaş Milletin kalbine kadar sokularak tavazzuh ettiği, Hükümetin ve karşı partinin haksızlıklarına ve kanunların haksız tatbik edilmesine rağmen yurdun her tarafında tutunduğu ve gün geçtikçe kuvvetlen-mekte bulunduğu,

3. Demokrat partinin iştirak ettiği Milletvekili seçiminde Türk Milletinin tarih bakımından if-tihar edilecek kadar dünyanın en ileri milletlerinden daha üstün siyasi olgunluk göstererek seçimi kazandığı halde birçok yerlerde çeşitli haksızlık ve kanunsuzluk yapılarak istenildiği şekilde mazbatalar tanzim edildiği,

4. Demokrat partinin kuruluşunu müteakip partinin Ruslardan para almakta olduğu iddia edil-diği ve bu yolda çeşitli propagandalar yapıldığı

5. Köy kanununun muhtar ve ihtiyar heyeti seçimi hakkını tamamen köylüye bırakmasına ve bunun köylünün kendi işi olmasına rağmen, köylere yollanan jandarmalarla baskı yapılarak Halk Partisi mensuplarının kazandırıldığı, bu hususta parti genel merkezinde fotoğraflar bulunduğu,

6. 14 milyon Türk köylüsünün siyasi hüviyet ve hayatının tanınması, köylerde de parti hayatı-nın yaşatılması, Türk köylüsünün sesinin mutlar olarak duyulması, bunlar yapılmadıkça Türk Milletinin kalkınamayacağı, kendisine ait olmayan ve Hükümetin yapması lazım gelen işler-den kurtulamayacağı,

7. Milletin canı ve göz bebeği kadar sevdiği ve her bakımdan iftiharla övündüğü ordusunun tek vazifesinin Türk vatanının bütünlüğünü korumak olduğu, particilikle alakası bulunmadığı, ona asla alet edilemeyeceği, silahının tetiğini bu gibi işlerde çekilmesi için emir vermeğe kim-

Genel Müdürlüğü’nde memur olarak göreve başladı. 8 Mayıs 1933’te Emirdağ Kaymakamı oldu. 23 Haziran 1935’te Milas, 4 Ocak 1936’da Pazar Kaymakamlığı’na başladı. Birkaç yıl Milli Emlâk Müdürlüğü’nde çalıştıktan sonra 21 Temmuz 1939’da Ayaş Kaymakamı, 23 Temmuz 1940’da Beşiri kaymakamı oldu. 6 Haziran 1941 tarihinde ise Ticaret Bakanlığı İaşe Müsteşarlığı Müfettişliği, daha sonra da Bakanlık Müfettişliği’ne tayin edildi. 1946’da Milli Koruma Dairesi Reisi iken siyasete atıldı. 1946 seçimlerinde Demokrat Parti’den Kütahya Milletvekili seçildi. 12 Ağustos 1946 tarihinde TBMM Maliye Komisyonu üyeliğine seçildi. 11 Kasım 1946 tarihinde aynı üyeliğe tekrar seçildi. 5 Kasım 1947, 5 Kasım 1948 ve 7 Kasım 1949 tarihlerinde ise Bütçe Komisyonu üyeliğine seçildi. 1947’de DP’nin Genel Kurul üyeliğine seçildi. 1948 yılı Mart ayında yönetimle ayrılığa düşerek DP’den ihraç edildi. Mayıs 1949’da Müstakil Demokratlar Grubu’nda yer aldı. 5 Temmuz 1949’da Millet Partisi’ne katıldı. 1950 yılında bu partinin Genel Sekreteri oldu. 1950 seçimlerinde Meclis dışında kaldı. Millet Partisi 1954’te kapatıldıktan sonra kurulan Cumhuriyetçi Millet Partisi’nin ilk Genel Başkanı oldu. 1961’de Temsilciler Meclisi’ne CKMP temsilcisi olarak girdi. II. Gürsel Hükümetlerinde 5 Ocak-3 Mart 1961 arasında Çalışma Bakanı, 3 Mart-20 Kasım 1961 arasında ise Milli Eğitim Bakanı olarak görev yaptı. 1961-1965 arasında Uşak, 1965-1969 arasında İstanbul Milletvekili olarak TBMM’de yer aldı. Bu arada 1966 yılında CKMP’deki yönetim değişikliği nedeniyle partiden ayrıldı. 12 Ekim 1975 Senato Kısmi Seçimlerinde CHP listesinden Uşak Senatörlüğü’ne 13 Aralık 2000 tarihinde vefat etti.” Mustafa Çufalı, Türk Parlamento Tarihi, TBMM-VIII. Dönem(1946-1950),Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları, Ankara, 2012, s. 770-771

21 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 030 01 00 00 Yer No: 65 406 14

Kocaeli’de Demokrat Partinin Kuruluşu

1407

senin hakkı ve haddi olmadığı, ordunun Hükümetin emrinde bulunduğundan bahsi ile köy-lünün de Halk Partisine mensup olması lazım geldiği ve bu cihetin köylünün kendi menfaati icabı bulunduğu hakkında söylenen sözlerinde doğru görülmekte olduğu,

8. Matbuat, seçim ve diğer buna benzer antidemokratik kanunların kaldırılmasına parti genel kurulunca karar verildiği ve bunun tahakkukuna çalışmakta olduğu, partililerin bundan emin bulunmaları,

9. Celal Bayar’ın Cumhurbaşkanı Sayın İnönü ile yaptığı mülakata atfen bugün gazetelerde okunan beyanatına nazaran partiye karşı olan baskının kaldırılacağı hakkındaki sözlerin se-vinmeye değer bir müjde olduğu söylenmiştir. Arz ederim.

Feyzullah Yavuz Ulugün ve Hüseyin Erol’un birlikte hazırlamış oldukları “İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi” adlı kitapta Cumhuriyet Halk Partili bazı yöneticilerin Demokrat Partilileri takip altın-da tuttuklarıyla ilgili bir anekdota yer vermişlerdir. İzmit esnaflarından Halıcı Erol Alpaslan, Cumhuriyet Devri İzmit’inin önemli simalarından babası İsmail Bey’den bahsederken şunu da söylemektedir: “Bizim dükkan Demokrat Partililerin toplanma yeriydi. Dükkânın arkasındaki yazıhanede babam ve arkadaşları toplanırlardı. O zamanki belediye başkanı Kemal Öz bizim dükkâ-na kimin girip çıktığını öğrenmek için dükkanı izletirdi.”22 Bu kısa anekdot bile aslında İzmit’te Cumhuriyet Halk Partililer ile Demokrat Partililer arasında yaşanan olayların başlı başına bir bütünlük gösteren küçük parçasıdır. Demokrat Parti Kocaeli Teşkilatı mensuplarının ocakları ve bucakları gezmeye çıktıklarında jandarma tarafından sataşmalara maruz kaldıkları ve haka-retlere uğradıkları yine o dönemleri yaşayanların ifadelerinde de görülmektedir.23

Bunun yanında Cumhuriyet Halk Partisi yanlısı yayın yapan ulusal gazeteler Demokrat Parti aleyhine propaganda yapmakta ve bu yeni kurulan partinin kısa sürede dağılacağını iddia et-mekteydiler. Bu durum yerel gazetelerde de söz konusuydu. Kocaeli’nin yerel gazetelerinden olan Türk Yolu Gazetesi Demokrat Parti karşıtıydı. Bu gazete Demokrat Parti’yi gözden dü-şürmek ve itibarsızlaştırmak amacıyla yeni kurulan partiden istifaların olduğunu ve partinin kısa sürede dağılacağı yönünde yayınlar yapıyordu. Demokrat Parti Kocaeli İl Başkanlığı, Türk Yolu Gazetesi’nde çıkan haberleri sürekli biçimde tekzip yoluna gidiyordu. Ancak gazete doğruluğu kanıtlanamayan haberler yapmaya devam etti.24

22 Hüseyin Erol, Feyzullah Yavuz Ulugün, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, Sesim Ofset, Kocaeli, 2013, s. 77 23 Bilal Tunç, Demokrat Parti Döneminde Kocaeli (1950-1960), (Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Sakarya, 2016), s. 27124 Tunç, a.g.t., s. 271; Türk Yolu, 27 Haziran 1946. Türk Yolu, 5 Temmuz 1946. Türk Yolu, 11 Temmuz 1946. Türk

Yolu, 13 Temmuz 1946. Türk Yolu, 22 Ekim 1948. Türk Yolu, 27 Ekim 1948.

Fatih ÖZÇELİK

1408

KAYNAKÇA

Arşiv

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi

Süreli Yayın

Türk Yolu Gazetesi

Makale, Tez, Kitap

Akbıyık, Yaşar, Geçmişten Geleceğe Türkiye, İstanbul, Vesta Ofset Matbaacılık, 2010

Daş, Mustafa, “Bizans Döneminde Kocaeli”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016, cilt 1, ss. 101-104

Bütüner, Zübeyir, “Alman Seyyah Andreas David Mordtmann’ın İznikmid-İznik-İzmit (Kocae-li) İzlenimleri”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, cilt 1, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016, ss. 529-541

Çetin, Atilla, “Osmanlı Döneminde Kocaeli Sancağı ve Civarının Ünlü Şahsiyetleri”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, cilt 3, ss. 1417-1439

Çufalı, Mustafa, Türk Parlamento Tarihi, TBMM-VIII. Dönem(1946-1950),Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 2012

Erdoğan Özünlü, Emine, “Kocaeli Tarihi Açısından Önemli Bir Kaynak: Derdest Defterleri” Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Beledi-yesi Yayınları, 2016 , cilt 1, ss. 375-380

Erol, Hüseyin – Ulugün, Feyzullah Yavuz, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, Sesim Ofset, Kocaeli, 2013

Halaçoğlu, Yusuf, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), Ankara, PTT Genel Müdür-lüğü Yayınları, 2002

Kaya, Şennur, “Görsel Belgelerde İzmit Tersanesi”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyu-mu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, ss. 1521-1539

Nemlioğlu Koca, Yasemin, “Kocaeli Limanlarının Tarihsel Gelişimi ve Deniz Ticareti”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, cilt 2, ss. 821-847

Pamuk, Bilgehan, “İzmit’te Bir Osmanlı Şehzadesi: Süleyman Paşa”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, 2016, cilt 1 ss. 343-351

Kazım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 1998

Sak, İzzet– Çetin, Cemal, ” XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Menziller ve Fonk-siyonları: Akşehir Menzilleri Örneği” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 16. Güz 2004, ss. 179-221

Kocaeli’de Demokrat Partinin Kuruluşu

1409

Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler, 1859-1952, İstanbul, 1952

Tuncel, Metin, “Tarihî Coğrafya Açısından İzmit Şehrinin Ayrıcalıkları”, Gazi Akça Koca ve Ko-caeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, cilt 1, ss. 35-38

Tunç, Bilal, Demokrat Parti Döneminde Kocaeli (1950-1960), (Basılmamış Doktora Tezi, Sa-karya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Sakarya, 2016)

Yaşa, Recep, “Osmanlı Arka Planında Kocaeli ve Çevresinde Selçuklu Hâkimiyeti”, Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, cilt 1, ss. 111-118

Fatih ÖZÇELİK

1410

EKLER

Türk Yolu Gazetesi, 9 Ocak 1946

Kocaeli’de Demokrat Partinin Kuruluşu

1411

Türk Yolu Gazetesi, 13 Haziran 1946

Fatih ÖZÇELİK

1412

Türk Yolu Gazetesi, 20 Temmuz 1946

Kocaeli’de Demokrat Partinin Kuruluşu

1413