Bali - imadesudiana.files.wordpress.com · wantah warna sané kaanggé ring tékstil sané ngawi...

Preview:

Citation preview

BaliL E M B A R B A S A B A L I

Napi OrtiAjeng-ajengan lanInum-inuman sané Mayanin

Peneliti Univérsitas Katolik Widya Mandala Sura-baya (UKWMS) nyelehin lan ngumumang tata carangelidin ajengan-ajengan lan inum-inuman sané maya-nin keséhatan ring kampus inucap duk 21—22 Septém-ber 2008.

Peneliti UKWMS, Caroline, S.Si., M.Si.Apt. maosang,nlektekang warnannyané wantah tata cara pinih élahnuréksa ajeng-ajengan sané madaging boraks, formalin,sané pasil, sané madaging plastik, lan sané siosan.

“Yaning wénten ajeng-ajengan sané warnanné sanétawah, patut katagarin duaning warna sané kaanggénwantah warna sané kaanggé ring tékstil sané ngawi kank-er,” baos dané.

Bakso sané madaging boraks manut dané yaningbakso punika legit kadi karét. Tahu putih sané katoskatenger madaging formalin. Ulam ayam sané séhatmanut dané masliab kuning, yaning mawarna putihkedas, punika saking bangké ayam mati. Kéwanten for-malin prasida kasirnayang antuk ngemem lakar ajeng-ajengan kirang langkung 30 menit, utawi kapanesin 121derajat salami 3 menit. Ulam tawar kaemem nganggéncuka 5 persén salami 15 menit lan ulam segara kaemenring toya pakeh salami 30 menit. Siosan ring punikadané maosang wadah-wadah saking plastik styrofoamlan mélamin, yaning kadagingin bakso panas, sotopanas, téh panas, lan sané siosan sané panes pacangngawi kanker. (ant/ita/dwi)

PKB ka-31 Ngutamayang KualitasPésta Kesenian Bali (PKB) ka-31 warsa 2009 lebih

ngutamayang nincapang kualitas yaning bandingang ringlimang pidabdab kesenian taunan ring Pulau Déwataungkuran puniki.

Kasubdis Kesenian Dinas Kebudayaan Provinsi Bali,I Madé Santa, S.E., Sukra (3/10) lintang nguningang pem-binaan majeng sekaa-sekaa kesenian saking sia kabu-patén lan kota ring Bali pacang digelis kasayagayangmangdané prasida ngrauhin makasami sekaa keseniansané pacang masolah ring PKB.

Mangdané PKB prasida mamargi antar, Santa nga-ngken tata-titi indik PKB warsa 2009 ngawit mangkinsampun kasayagayang. (ant/ita/dwi)

Redité Umanis, 5 Oktober 2008

(110)

Kacang Komak

Bencingah

9

bébas ngranjing ka genah-genah sanédumun kasakralang. Parawisatawané nénten puas ring infor-masi-informasi sané kapolihang sak-ing informan sané nyaga genah inu-cap. Punika mawinan genah-genahsakral mangkin sampun sakadiwarung-warung sané bébas anakéngranjing,” baos dané.

Sujatinné indik kawéntenanbarang-barang kapurbakalaan ringBali kapayungin olih lembaga-lem-baga sakadi Balai Arkéologi, BP-3,lan muséum-muséum sané wéntenring di Bali. Nanging indiké punikanénten ja maksimal santukan ko-mponén masyarakat Bali durungngicénin uratiannyané ring kawénte-nan barang-barang kapurbakalaaninucap. Kirangnyané pangawasansaking pamréntah lan bébasnyanémedal ijin pawangunan vila utawigenah pariwisata ring wewidanganpasisi ngawinang kidiknyané paraarkéolog polih genah ngamargiangéskavasi utawi ngwéntenang pengga-lian.

“Wewidangan pasisi sakadi ringMertasari, Pangembak, lan Blanjongwantah genah sané poténsial ngam-argiang penggalian santukan ringgenah-genah inucap utaminnyanéring Blanjong makéh kapanggihinbarang-barang sakadi keramik-keramik Cina, gerabah-gerabahCina, lan akulturasi budaya Cina-Bali. Akulturasi budaya Cina-Balipunika kacihnayang ring tarian Bar-is Cina sané wantah wénten ringBali,” I Wayan Ardika ngwewehin.

Minabang oriéntasi masyarakatBali sampun mauwah inggih punikajinah dados tetujon. Napi pacangkalaksanayang yéning sampun ngasi-lang jinah rumasuk ngadol situs-si-tus purbakala. Genah-genah strate-gis penggalian sané mangkin mau-wah dados hotél-hotél utawi genah-genah pariwisata. Punika mawinanngawé cupit ruang gerak paraarkéologé. (dwi)

Pabriak lan magarang anaké pada ngrereh sekolah-an sané bénjang pungkur di tamaté langsung polih pa-karyan. Mangkin sekolahan sakadi sekolah pariwisata,keguruan, lan keséhatan makéh pisan sané ngrereh.Nanging indik kawéntenan sekolah sakadi ilmu-ilmubudaya utawi kapurbakalaan arang pisan sané ngrereh.Paling banter tuah besik dadua sané kayun ngrerehwidang ilmu sakadi punika.

“Ngon manah titiang nyingakin kawéntenan inucap.Ngiring pikayunin yéning mangkin wénten isu panga-ngkatan guru jeg prajanian anom-anomé magarang ngr-ereh sekolah guru. Minabang nénten ngamanahin pelu-ang kerja benjang pungkurné. Tegarang timbang-tim-bangin malih kalih warsa pastika makéh pisan pacangngamiletin ngrereh pangangkatan punika,” Prof. Dr. IWayan Ardika, M.A. negesang.

Maosang indik arkéologi ring Bali, sapatutnyanésameton Bali pada éling ring kawéntenan inucap. San-tukan sakadi mangkiné indik tetamian (peninggalan-peninggalan) purbakala nénten polih uratian sané becik.Yéning maosang wantah warisan kapurbakalaan puni-ka wantah sinalih tunggil asét ring widang pariwisatasapatutnyané indik kawéntenannyané kalestariang lankajaga mangda becik.

“Mangkin kawéntenan pariwisata sampun ngalah-ang para arkéolog ngadaang risét, éskavasi, utawi pene-litian-penelitian. Genah-genah stratégis sakadi ringMertasari, Pangembak, lan Blanjong mangkin sampunkaalihfungsiang dados genah pariwisata. Minabangmangkin oriéntasi sameton Baliné wantah jinah kémant-en, punika mawinan peninggalan kepurbakalaan wan-tah kaéksploitasi ké-manten,” baos DékanFakultas Sastra, Univer-sitas Udayana puniki.

Dané mapinunasmangdané samian ko-mponén masyarakat Balisaking alit-alit, anom-anom, pamréntah, ang-ganing ring widang indus-tri pariwisata, lan sanétiosan rumasuk arkéologprasida nincapang ura-tiannyané ring kawénte-nan warisan kapurbaka-laan inucap. (dwi)

Prof. Dr. I Wayan Ardika, M.A.Génerasi MudanéGirang Kajakan

Sanjané nika langité ngemuriris, suryané katawenganamubu, gulemé ucem, anginébaret magriungan kaselaginbaan tatit, kilap pacedérdérngresresin ati. Tumbén LaléDumilah déréng masaré. Bi-asanné suud madaar bajangémaka dadua saling paliwatnyangkutin galeng guling,masaré nganti sanja. MangkinLalé Dumilah iteh ngumbah dikamar mandi, Luh Purnamanindes panganggonné sambi-langa gendang-gending. Liangkenehné sawireh punyan tres-nanné sampun pada mabunga.Luh Purnama lan Wayan Ga-lang sampun cutet, buntet kene-hné rumaket lakar mabesikanyén kantorné sampun nadiangngantén. Lalé Dumilah yadiap-in liang tur lascarya ening ny-erahang tresnanné tekén Gus-ti Ngurah Darsana, nangingmarma kenehné nerusang kuli-ahné sawiréh gélanné déréngkaruan kari driki nganti tamatkuliahné. Kebyah-kebyuh ba-

yunné inguh, runtag. Sabilangngucekang panganggonnémasabunan, marasa ngetor jr-ijinné kabejek-bejek tekéngegélanné. Mara limang dinakalahina tekén Gusti Ngurah,karasa sampun abulan. Napibuin yén nganti kalahina pin-dah ka kota lénan, sawiréhraganné mula dadi staf anélakar mepes mapindah-pin-dah. Rasa tuara nyidaang ialakar mapasahan. Nika ngawékenehné tuara eneh-eneh. Lan-tas ia negak matégtog di na-tah kamar mandiné ngisi um-bah-umbahané enu bek misisabun. Yéh paningalannéngrébés mili patemuas.

Luh Purnama ané ngura-tiang yéhé di kamar mandi sepituara ada masréokan, dadisangsaya kenehné, takut yéntimpalné limuh utawi sakit.Drika lantas ia alon-alonmaakin tur mukak lawang ka-mar mandiné. Dapetanga LaléDumilah negak betén ngepesyéh mata sambilanga ngisi

umbah-umbahanné.“Ha, Dénda kenapa dadi

ngeling mememan dini? Nyan-an sakit. Tiang sing nyak tem-puina tekén Tu Ngurah.Kadénanga sing nyak ngrun-guang timpal sedeng kangen,kasepian kakéné dini. Kénkén,jelék kenehé? Lamun kéto mela-han depin malu umbah-um-bahané, nyanan buin lan-turang.” Lalé Dumilah tuaramasaut. Nguntul tetep nguce-kang panganggonné. Luh Pur-nama nyemak umbah-umbah-ané celebanga di émbéré.Limanné Lalé Dumilah jema-ka, kedetina apang bangunmasugi. Alon-alon ia mresihinraganné lantas ka kamarmasalinan sawireh rokné be-lus kena didih sabun. Luh Pur-nama nandan timpalné ka ka-mar tamu ajaka negak marep-arepan.

“Béh, Luh Purnama, ngudadadi kakéné rasan kenehtiangé. Tiang sing ngerti,nadaksara inguh makebyahinget tekén Tu Ngurah. Maralimang dina suba buka kéné,kaling ké lakar mapasahanyén Tu Ngurah pindah uli dini.Mirib precuma tiang kuliah.

Nyanan ming tengah tiangbisa suud,” kénten Lalé Dumi-lah masaut alon.

“Lamun kéto jani kénkénpaitungan déndané? Mirib TuNgurah suba ngajakin nganténsawiréh raganné suba makelomagaé. Beneh masih apangtusing bingung mabelasan yénpradéné raganné lakar pindahuli dini,” kénten Luh Purnamanyandén.

“Yén unduk ento ja tondén,Luh. Nanging nyantep kenehtiangé lan raganné suba maci-ri baan bungkungé ténénan

mula suba mamesik. Buinpidan ja raganné lakar mak-isid uli dini tiang pasti lakarnutug,” kénten Lalé Dumilahsaha ngecup bungkungné.

“Yén Mamiq lan Inaq dén-dané mirib kénken? Singnyen kaberatan tekén pili-han déndané?” Lalé Dumi-lah bengong inget tekén pa-besen Inaqné ipoan dugaséteka nelokin mriki sambilan-ga ngabaang sangu.

“Saja Luh, tiang maanmorahan terang-terangantekén Inaq, yén tiang subangelah gegélan sametonnéGék Sri tuara lén tuah Gus-ti Ngurah Darsana. Inaq tus-ing nombaang, nanging yéndadi apang pragat malu kuli-ahé apang tusing punggel ditengah. Ento ngawé kenehtiangé bingung,” kentén LaléDumilah masawang sedih.

“Ah, nguda bingung. Entoartinné Inaq déndané tusingkaberatan. Kéwala jani suk-serah dénda ajak TuNgurah. Apa nyidaang lakarngantiang jangka 4-5 tiban?Apa buin yén Tu Ngurah pin-dah uli dini ka kotané lénan.Yén maejohan dadi liu ge-godané. Buktinné, dini dogénTu Ngurah liu ané nemenin.Dénda, Madé Sinar kayangtiang kadén mula demen lantresna tekén raganné. Janidogén di Bali nyén nawangmirib suba jangkepangatekén Ibunné,” kénten LuhPurnama ngulgul timpalné.Lalé Dumilah dadi masemujengis masebeng ngeling,mawuwuh-wuwuh runtagkenehné.

(Masambung)

Muat PabesenKantos Padem

Arkéologi Keni Abrasi Pariwisata

ATUR PANGAKSAMAOm Swastyastu,Manawi durung jenar pisan pitresnané sujati sané kadapuk ring

Sembalun Rinjani maka cihna swadarman sang Brahmacari. Ngiringmangkin lanturang antuk pamargan sang kasmaran sané ngawit sak-ing semburat tangis Budalé Tan Papamit, nglelana ngumbara désanuut Tragtag Lantang, Napak Tilas Tresnané Pingit, gumanti jagangwujudang tata, titi, tutur Lelampahan Idup Sang Grehasta ngariptakidung Gita Ning Nusa Alit.

Crita masambung Gita Ning Nusa Alit puniki sampun katerbitangdados buku olih Balai Bahasa Dénpasar warsa 2003, sané duk nikakapimpin olih Ida Bagus Darmasuta lan kasunting olih Drs. I MadéBudiasa, M.Si. dan Dra. Cokorda Istri Sukrawati.

Vila ring wewidangan suci Uluwatuakéh kadruénang olih invéstordura Bali-Néh, sané ngadol lan ngijinin sira?

***Siswa tiwas katuntun ngranjing kaSekolah Menengah Kejuruan(SMK)-Ring SMK yakti SPP-né mudah,pepesonné sané mael.

***Bupati Gianyar nalak “StageMandala” kadadosang pasar kedis.-Yén anggén genah kedis dara masolahdados?

Mangkin makéh wénten orti sané dagingnyané indikpangéksploitasian situs-situs purbakala utawi pangru-sakan-pangrusakan wewidangan utawi aréal suci. Wic-ara punika sapatutnyané ngawinang jejeh manah iragané. Yéning terus-terusan sakadi punika, benjangpungkur punapi pinadinné. Tinjoan-tinjoan pustakabudaya, penelitian-penelitian para arkéolog, néntenngasilang asil sané maksimal yéning nénten samiankomponén masyarakat urati ring kawéntenan barang-barang (benda-benda) kapurbakalaan punika.

Imbayang ring wewidangan pasisi minakadi ringMertasari, Pangembak, lan utaminnyané ring Blanjongwantah genah-genah poténsial anggén nglaksanayangpenelitian, penggalian, utawi pengkajian barang-barangkapurbakalaan. Blanjong sané madué makudang-kudang asét kapurbakalaan mangkin nénten polih ura-tian sané becik saking krama wewidangan drika lanpamréntah sané maiketan ring indik punika. Punikamawinan ring kawasan puniki bébas kawangun genah-genah pariwisata anggén plesiran.

Studi kapurbakalaan sané mangkin kabaos arkéolo-gi madué ruang lingkup pangajah-ajah minakadi mala-jahin indik prasasti-prasasti, arca-arca, jaman prase-jarah, lan arkéologi publik.

Malajahin indik kakunaan utawi malajahin barang-barang purbakala saking jaman prasejarah maduépaiketan saking kauripané mangkin lan kauripan sanéjagi rauh. Santukan studi kapurbakalaan punika maduépabesen saking para leluhur mangdané kawéntenan-nyané dahat kabecikang lan kauratiang. Punika mawi-nan malajahin indik kapurbakalaan nénten ja tios wan-tah ngayah majeng ring déwék i ragané lan ngayah ma-jeng ring sameton sinamian santukan sejarah punikawantah sesuratan galah sané mamargi ngrereh karmanésoang-soang. Tios ring punika, anggén nelebang lanmalaksana ring kauripanné mangkin utawi kauripansané jagi rauh.

Ring Bali arkéologi publik punikipenting pisan santukan arkéolo-gi publik puniki madué ikatansimbolik majeng ring kawénte-nan lan kahanan arkéologi ringsameton Bali utawimasyarakat luas. Arkéologipublik kantun kaanggénnguningang kawéntenanbarang-barang kapur-bakalaan majeng ringpara anom-anomésané meled malajahinindik inucap. Nang-ing mangkin paraarkéolog arang pisansané ngwéntenangpenelitian santukanprabéa sané katelasangmakéh pisan, tios ring in-dik kawéntenan genahanggén penggalian sanésayan ngedikang santukankakalahang antukpanglimbak pari-wisatané.

S a p a t u t -nyané nglim-baknyané pari-wisata kasaren-gin olih kasada-ran samian ko-m p o n é nm a s y a r a k a tutaminnyané ang-ganing sané ma-paiketan, indus-tri pariwisata,lan para arkéologsareng-sarengn g l e s t a r i a n gkawéntenan situs-situs purbakala sanédados asét pariwisatapunika. (dwi)

Nemonin tanggal Maséhi 29 Sep-témber 2008, Fakultas Sastra Uni-versitas Udayana mayusa 50 warsa.Ring pakéling emas warsané mangkinminab arang sané uning pakéling

punika ngeninin kawéntenan Juru-san Kebudayaan dan Kepur-

bakalaan Bali (mangkin da-dos Arkéologi), pinaka pah-

an Universitas Airlanggasané pi-

naka dasar kawéntenan UniversitasUdayanané. Jurusan Arkéologi sanémangkin ngranjing ka Fakultas Sas-tra Unud kawéntenannnyané kadisaru gremeng.

Yaning uratiang, sujatinnémakasami kawéntenan budayanéring Bali, sané kadadosang objék pari-wisata nganjing ring widang arkéolo-gi.

Prof. Dr. I Wayan Ardika, M.A.maosang kawéntenan barang-

barang (benda-benda) kapur-bakalaan makéh pisan ring

Bali. Tiosan ring punika,indik kawéntenan situs-situs purbakala ring Balitaler makéh santukanBali sampun ngwénte-nang kontak sareng pane-gara-panegara luar sak-

ing abad sa-d u r u n gm a s é h i .P u n i k amawinanm a k é hp a r ap e n e l i t isané ng-w e n t e -nang pene-

l i t i a nkawéntenanb a r a n g -b a r a n gk a p u r -b a k a l a a ninucap.

“Mangkinmakéh si-t u s - s i t u s

purbakalasané dados

genah pariwi-sata néntenkauratiang be-cik. Ngiring cin-gakin mangkin

p a r aw i s a t a w a n é

BO/dok