View
1
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ
รองศาสตราจารย ดร.สน งามประโคน
คณะครศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย
บทน�า
การปฏรปการศกษาเปนแนวทางทมความส�าคญยงตอการปรบเปลยนการศกษาใหเปนการศกษา
ทด มคณภาพ เครองมอส�าคญในการปฏรปการศกษาของไทยคอ พระราชบญญตการศกษาแหงชาต
(ฉบบท ๓) พ.ศ. ๒๕๕๓ นบเปนครงแรกทนโยบายการศกษาของชาตมสถานภาพเปนพระราชบญญต
เปนการปรบเปลยนครงส�าคญทงแนวคดโครงสราง และกระบวนการ ดวยความมงมนทจะยกระดบ
คณภาพการศกษาไทยและคณภาพของคนไทยโดยรวมใหสงขน1
การบรหารการศกษามความส�าคญกบการพฒนาคณภาพการศกษาของโรงเรยน สถาบนและ
ประเทศชาต การบรหารจงเปนสงส�าคญทมความจ�าเปนอยางยง ซงเปนตวบงชถงคณภาพของ
สถานศกษา ในดานการใหความรแกผเรยน เปนทกษะแนวทางในการบรหารการศกษาของผบรหาร
เพอเปนการพฒนาบคลากรทางการศกษาและสถานศกษาใหมประสทธภาพและประสทธผล ซงการ
บรหาร (Administration) สอดคลองกบแนวคดของ พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต)
“การบรหาร”คอ การด�าเนนกจการใหส�าเรจดวยความรวมมอกบผอน ไมวาจะเปนกจการเพอประโยชน
ทางธรกจ กจการบานเมอง หรอกจการในครอบครวกอยภายใตหลกการเดยวกน ฉะนน การบรหาร
จงเกยวของกบทกกจการโดยการด�าเนนกจการรวมกบผอนมองคประกอบทงภายนอกและภายใน2
และ วโรจน สารรตนะไดกลาววา“การบรหาร” ซงตรงกบค�าในภาษาองกฤษวา“Administration”
ซงหมายถง การเปนผบรหารงานขององคการแหงใดแหงหนง หรอหนวยงานใดหนวยงานหนงซง Massie
& Douglas ไดกลาวถงการบรหารเปนไดทงศลป ศาสตร และวชาชพ ซงมดงน3
1 กระทรวงศกษาธการ, กระทรวงศกษาธการกบการขบเคลอนปฏรปการศกษา, (กรงเทพมหานคร :
โรงพมพ องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ, ๒๕๔๒), หนา ๑.
2 พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต), บรหารองคกรแนวพทธเลอกธรรมะใหตรงกบปญหาฝาวกฤต,
(กรงเทพมหานคร : หนงสอพมพประชาชาตธรกจ, ๒๕๕๓), หนา ๑๒.
3 วโรจน สารรตนะ, การบรหารการศกษา หลกการ ทฤษฎ หนาท ประเดนและบทวเคราะห, (กรงเทพ-
มหานคร : โรงพมพทพยวสทธ, ๒๕๔๖), หนา ๒- ๓.
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 271 17/5/2562 10:29:00
สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒272
๑. กรณทเปนศลป (Art) หมายถง ทกษะและความรทแตละคนไดพฒนาขนเพอใหบรรลจดหมาย
จดใดจดหนง โดยทกษะและความรทพฒนาขนนน อาจเกดจากการฝกฝนหรอการท�างานรวมกบ
บคคลอนทมความช�านาญหรอไดรบการพฒนาทกษะทางการบรหารมาเปนอยางดแลว เสมอนนกดนตร
หรอนกจตรกรทไดฝกฝนหรอเรยนรจากนกดนตรหรอจตรกรทมความช�านาญหรอมทกษะสง
๒. กรณทเปนศาสตร (Science) หมายถง องคความรทเกดจากการสบคนหาความรใหม ๆ
ดวยวธการเชงวทยาศาสตร มการรวบรวมขอมล การตงสมมตฐาน และการทดสอบสมมตฐาน เปนตน
ดงเชนในชวงศตวรรษทผานมาไดมการพฒนาองคความรใหมๆ กอใหเกดทฤษฎทางการบรหารขนมา
มากมายหลายทฤษฎ ซงผบรหารสามารถน�าไปประยกตใชผสมผสานกบความเปน “ศลป” ทมการ
พฒนาขนในแตละบคคล กลาวอยางงายกคอ ศลปเปนเรองของการกระท�า การฝกฝนเพอความช�านาญ
สวนศาสตรเปนเรองของความร รวาจะท�าอะไรและท�าอยางไร (art is doing, and science is
knowing what and how to do)
๓. กรณเปนวชาชพ (Profession) นนเกดขนจากทงความเปนศลปและความเปนศาสตร โดยม
เกณฑทแสดงถงความเปนวชาชพจากการมองคความรในวชาชพนนๆอยางเปนระบบโดยบคคลใน
วชาชพนนๆ จะตองไดรบการพฒนาในเชงสตปญญาอย เสมอตองการความมทศนคตเพอการ
เปลยนแปลง มการสบคนหาความคดใหม (new ideas) อยเสมอเนนการใหบรการตอผอนจะตองการ
หลกการเชงจรยธรรมวา เงนไมไดเปนปจจยทจะใชวดผลส�าเรจในวชาชพทส�าคญ และ มมาตรฐานทาง
วชาชพทก�าหนดขนโดยสมาคมทางวชาชพนนไดรบการยอมรบมการฝกฝนอบรมและการปลกฝงทศนคต
คานยมตอวชาชพนนๆ
การบรหารในองคกรจ�าเปนอยางมากทจะตองอาศยผบรหารทมความรในเรองของการบรหารทง
แนวคด ทฤษฎ ตลอดถงหลกธรรมทสงเสรมการบรหารใหมประสทธภาพหากผบรหารไมมความร
ในเรองแนวคด ทฤษฎ และหลกพทธธรรมในการบรหาร องคกร โรงเรยน สถาบน ประเทศชาตยอมจะ
ไมประสบผลส�าเรจ ไมเกดสมฤทธผลในการบรหารทด ในทางพทธศาสนามหลกพทธธรรมทสามารถ
ประยกตเขากบหลกการบรหารหนงในหลกธรรมนน กคอ สงคหวตถ ๔ ซง พระผมพระภาคเจาตรสถง
สงคหวตถ ๔ ไววา ภกษทงหลาย สงคหวตถ (ธรรมเครองยดเหนยว) ๔ ประการน สงคหวตถ ๔ ประการ
อะไรบาง คอ
๑. ทาน (การให) ๒. เปยยวชชะ (วาจาเปนทรก)
๓. อตถจรยา (การประพฤตประโยชน) ๔. สมานตตตา (การวางตนสม�าเสมอ)
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 272 17/5/2562 10:29:00
การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 273
ภกษทงหลาย สงคหวตถ ๔ ประการนแล ทาน เปยยวชชะ อตถจรยาในโลกน และสมานตตตา
ในธรรมนนๆ ตามสมควร สงคหวตถธรรมเหลานแลชวยอมชโลก เหมอนลมสลกทยดคมรถซงแลนไป
ไวไดฉะนน ถาไมพงมธรรมเหลาน มารดาหรอบดา กไมพงไดการนบถอหรอการบชาเพราะบตรเปนเหต
แตเพราะบณฑตเลงเหนความส�าคญของสงคหวตถเหลาน ฉะนน บณฑตเหลานนจงถงความเปนใหญ
และเปนผนาสรรเสรญ4
ผวจย จงเหนวาการบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการจงมความ
ส�าคญส�าหรบผบรหารองคกรเปนอยางมากในการน�าแนวคด ทฤษฎ และรปแบบการบรหารจดการทด
มประสทธภาพประกอบดวยหลกพทธธรรมไปประยกตใชในการบรหารเพอท�าใหองคกรประสบผลส�าเรจ
และเจรญกาวหนายงขนไป
วตถประสงคของการวจย
๑. เพอศกษาแนวคด ทฤษฎการบรหารการศกษา
๒. เพอศกษารปแบบการบรหารจดการศกษา
๓. เพอวเคราะหแนวโนมเชงทฤษฎและรปแบบการบรหารการศกษาสการปฏบต
วธด�าเนนการวจย
๑. รปแบบการวจย
รปแบบการวจยเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) เปนการวจยในเชงเอกสาร
(Documentary Study) ท�าการศกษาและรวบรวมขอมลจากเอกสารและหลกฐานทเกยวของกบแนวคด
ทฤษฎ เกยวกบการศกษา หนงสอ รายงานการวจย และหลกธรรมทางพทธศาสนา ดงน
๑. ศกษาคนควาและรวบรวมขอมลจากเอกสารและหลกฐานทเกยวของทงหนงสอ รายงาน
การประชม หลกธรรมทางพทธศาสนา และเอกสารอนๆ โดยอาศยหลกแนวคด และทฤษฎเกยวกบการ
บรหารการศกษา
๒. ศกษาคนควาหลกพระไตรปฎกทเกยวของและหนงสอพระพทธศาสนาเพอบรณาการ
กบการบรหารการศกษา
๓. ศกษาวเคราะหแนวคด ทฤษฎเกยวกบการบรหารการศกษาและหลกพทธธรรม
เชงบรณาการ
4 อง.จตกก.(ไทย) ๒๑/๓๙/๕๑.
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 273 17/5/2562 10:29:00
สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒274
๔. สรปรปแบบการบรหารการศกษากบหลกพทธธรรมเชงบรณาการ
๕. แบบสมภาษณ (Interviewing) การสมภาษณอยางเปนทางการ (Formal Interview) และ
การสมภาษณไมเปนทางการ (Informal Interview) จากกลมผทรงคณวฒทางการศกษาและพทธศาสนา
จ�านวน ๑๐ รป/คน
๖. ประชมกลมยอย สนทนากลม (Focus Group Discussion) เปนการสนทนาพดคยกน
ประมาณ ๖-๘รป/คน โดยกลมบรรพชต และฆราวาส ทมความรเกยวกบการบรหารการศกษา
๒. การเกบรวบรวมขอมล
การเกบรวบรวมขอมลผวจยไดด�าเนนการเกบขอมลจากเอกสาร ดงน
๑. ศกษาจากเอกสารงานวจยทเกยวของกบเพอใหทราบขอมลเกยวกบการบรหารการศกษา
: แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ
๒. ศกษาขอมลจากเอกสารงานวจยเชงคณภาพ เกยวกบการบรหารการศกษา : แนวคด
ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ
๓. การศกษาจากภาคสนาม (Field Studies) ผวจยใชวธ การสมภาษณ การสนทนากลม
เพอเกบขอมลตามความเปนจรงถกตองมากทสด
๔. การจดท�าขอมล ในการจดท�าขอมลผวจย ใชขนตอนดงน
๑) การจดท�าขอมล ใชแบบสอบถาม แบบสมภาษณและสนทนากลม การบนทกขอมล
การสนทนา ใชกลองบนทกภาพ
๒) น�าขอมลทบนทกมาสรปในแตละประเดน และท�าการจดหมวดหมเพอหาค�าตอบ
ตามเนอหาของการวจย
๓) การวเคราะหขอมล
ผวจยไดน�าขอมลทไดจาก การสมภาษณ และการสนทนากลม แลวจดบนทกลกษณะ
การบรรยาย (Descriptive) เพอทจะน�าขอมลวเคราะห และสรางองคความรใหม วเคราะหผลการศกษา
นจะใชแบบการวเคราะหตามหลกทฤษฎ ซงผวจยจะใชกรอบแนวคดของสภางค จนทวานช5
๔) การวเคราะหขอมลแบบอปนย (Analytic Induction) ซงเปนวธการสรปขอมลตาม
ปรากฏการณทสมผสได หรอมองเหน เปนตน
5 สภางค จนทวานช, วธวจยเชงคณภาพ, (กรงเทพมหานคร : ศนยหนงสอจฬาลงกรณวทยาลย, ๒๕๔๐),
หนา ๑๓๑-๑๔๔.
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 274 17/5/2562 10:29:00
การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 275
๕) การวเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเอกสาร ในการบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎ
และรปแบบการบรหารจดการ ทง ๔ ดาน ไดแก รปแบบการบรหารงานวชาการ, รปแบบการบรหาร
งานบคคล, รปแบบการบรหารงบประมาณ และรปแบบการบรหารงานทวไป
๕. วเคราะหขอมลเอกสารในพระไตรปฎกและหนงสอเกยวกบการบรหารการศกษา : แนวคด
ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ
๑) เชญผทรงคณวฒมความรดานการบรหารและพระพทธศาสนามาสนทนากลม จ�านวน
๖-๘ รป/คน
๒) การสมภาษณผทรงคณวฒมประสบการณดานบรหาร จ�านวน ๑๐ รป/คน
ผลการวจย แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารการศกษาสการปฏบต
๑. แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารงานวชาการสการปฏบต
๑) การวางแผนเกยวกบงานวชาการ เปนการวางแผนเกยวกบการพฒนาหลกสตรและ
การน�าหลกสตรไปใช การจดการลวงหนาเกยวกบการเรยนการสอน มแนวโนมการวางแผนเกยวกบงาน
วชาการสการปฏบต โดยการเสรมสรางความมนคงของสถาบนหลก นอมน�าพระราชปณธานและ
พระราชกระแสดานการศกษา พฒนาหลกสตร การเรยนการสอนวชาทมเนอหาประวตศาสตรและ
สถาบนพระมหากษตรย พฒนากระบวนการเรยนการสอน เพอความปรองดองและสมานฉนท เชน
กจกรรมเพอนชวยเพอน ยกระดบวชาภาษาองกฤษรองรบ Thailand 4.0
๒) การจดด�าเนนงานเกยวกบการเรยนการสอน เพอใหการสอนในสถานศกษาด�าเนนไป
ดวยดและสามารถปฏบตได จงตองมการจดการเรยนการสอน มแนวโนมการด�าเนนงานเกยวกบการ
เรยนการสอนไปสการปฏบต และนวตกรรมการเรยนร ทมคณภาพและมาตรฐาน พฒนาคณภาพและ
มาตรฐานการผลตคร อาจารย และบคลากรทางการศกษา พฒนาคณภาพคร อาจารย และบคลากร
ทางการศกษา
๓) การจดการบรหารเกยวกบการเรยนการสอน เปนการจดสงอ�านวยความสะดวก และการ
สงเสรมการจดหลกสตร และโปรแกรมการศกษาใหมประสทธภาพและคณภาพ มแนวโนมการบรหาร
เกยวกบการเรยนการสอนสการปฏบตพฒนาการจดการศกษาเพอเสรมสรางความมนคงของสถาบน
หลกของชาต และการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ยกระดบ
คณภาพและสงเสรมโอกาสในการเขาถงการศกษาในเขตพฒนาพเศษ ยกระดบคณภาพและสงเสรม
โอกาสในการเขาถงการศกษาในพนทพเศษ
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 275 17/5/2562 10:29:01
สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒276
๔) การวดและประเมนผล กระบวนการเพอใชเปนเครองมอในดานการตรวจสอบและ
วเคราะหผลการเรยน สอดคลองกบการปฏรปการศกษาในปจจบนทเนนใหมการวดและประเมนผลดวย
ระบบเทคโนโลยสารสนเทศ การปฏรป ICT เพอการศกษา โดยการพฒนาระบบอนเทอรเนต และระบบ
ฐานขอมล High Speed Internet สอดคลองกบงานวจยของ ชมแข พงษเจรญ ไดท�าการวจยเรอง
“การพฒนารปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย” สรปผลการศกษา
วา ผลการประเมนความเหมาะสมและความเปนไปไดของผทรงคณวฒเกยวกบสาระของการพฒนา
รปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย ในดานทมาของรปแบบ
องคประกอบของรปแบบมความเหมาะสมอยในระดบมาก (คาเฉลยเทากบ ๔.๐๐ และ ๓.๘๓
ตามล�าดบ) สวนเงอนไขและการน�ารปแบบไปใชมความเหมาะสมอยในระดบปานกลาง (คาเฉลยเทากบ
๓.๕๐) ส�าหรบความเปนไปไดของรปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย
จากการประเมนของผทรงคณวฒ พบวา ทมาของรปแบบและองคประกอบของรปแบบมความ
เหมาะสมอยในระดบมาก (คาเฉลยเทากบ ๓.๖๗ และ ๓.๘๐ ตามล�าดบ) สวนเงอนไข และการน�า
รปแบบไปใชมความเหมาะสมอยในระดบปานกลาง (คาเฉลยเทากบ ๓.๒๐)6
๒. แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารงานวชาการสการปฏบต
การบรหารงานบคคลเปนสวนส�าคญทชวยผลกดนใหองคกรมประสทธภาพโดยการบรหารงานบคคลผ
บรหารจะตองใหความส�าคญกบบคลากรในองคกร ไดแก
๑) มการก�าหนดภารกจหนาทและความรบผดชอบของบคลากรอยางชดเจน คอ
ผปฏบตงานรบทบาทหนาทความรบผดชอบและเปาหมายผลงานทงในเชงปรมาณและคณภาพท
คาดหวงจากพวกเขา โดยสอดคลองกบการปฏรปการศกษาในปจจบน การผลตและพฒนาก�าลงคน
เพอเพมศกยภาพการแขงขน เปนการผลตและพฒนาคนใหตรงกบความตองการของการพฒนาประเทศ
ด�าเนนโครงการส�าคญ รวมทงปรบระบบการประเมนสมรรถนะทสะทอนประสทธภาพการจดการเรยน
การสอนและการพฒนาคณภาพผเรยนเปนส�าคญ
๒) กระบวนการบรหารงานบคคลมความชดเจนและเปนทรบร รบทราบโดยบคลากร
ทกคนขององคการกระบวนการนถอเปนกตกาททกคนรบรรบทราบเชนความชดเจนเรองการประเมน
ผลกระบวนการทางวนยกระบวนการพจารณาแตงตงโยกยายเปนตน สอดคลองกบการปฏรปการศกษา
ในปจจบน ดานการปฏรปคร ไดด�าเนนการโครงการส�าคญในหลายเรอง มแนวโนมกระบวนการ
บรหารงานบคคลมความชดเจน การพฒนาศกยภาพคร โดยเฉพาะภาษาองกฤษ
6 ชมแข พงษเจรญ, “การพฒนารปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย”,
รายงานการวจยฉบบสมบรณ, (มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, ๒๕๕๔).
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 276 17/5/2562 10:29:01
การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 277
๓) มงผลงานทมคณภาพจากบคลากร เพอใหเกดประโยชนตอประชาชนและหนวยงาน
การปฏบตราชการนนตองมงเปาหมายผลงานใหเกดตอสงคมเปนหลก ดงนน การบรหารงานบคคล
กตองมงใหผท�างานมผลงานทเปนไปตามเปาหมายดงกลาวความคมคาของคาตอบแทนทรฐใหแก
ผท�างานจงวดไดจากผลงานทเปนประโยชนตามเปาหมายทก�าหนด มแนวโนมมงผลงานทมคณภาพจาก
บคลากรสการปฏบต โดยจดหลกสตรในการอบรมครใหมความเชอมโยงกบการไดรบวทยฐานะและการ
ไดรบใบอนญาตประกอบวชาชพคร
๔) เนนหลกคณธรรม คอ มความคงเสนคงวาไมมอคตไมเหนแกหนาใครเนนหลกการยดถอ
ผลงานเปนหลก หลกการนถอเอาความรความสามารถการปฏบตตนและผลการท�างานเปนเครองวด
ความดความชอบโดยไมเอาความรสกหรอความรจกมกคนสวนตนเปนตวก�าหนด สอดคลองกบการ
ปฏรปการศกษา ดานการปฏรปการบรหารจดการ ไดมการปรบระบบการบรหารจดการในหลายเรอง
ดงน พฒนาการจดการศกษาในรปแบบ Partnership School โดยบรณาการเทคโนโลยดจทลเพอการ
ศกษาใหสามารถใชประโยชนรวมกน ทงดานโครงสรางพนฐานและระบบเครอขาย ดานระบบขอมล
สารสนเทศเพอการศกษา ดานสอและองคความร
๓. แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารงานงบประมาณสการปฏบต
งบประมาณเปนสวนสงเสรมการบรหารองคกรใหมประสทธภาพและประสบผลส�าเรจในการ
บรหารงานทกดานขององคกร การบรหารงบประมาณเปนสงทผบรหารจะตองใสใจและดแลไมใหเกด
ขอผดพลาดเพราะเปนเรองของความอยรอดขององคกร
๑) การจดเตรยม การจดเตรยมงบประมาณทง ๒ ดาน คอ วงเงนงบประมาณรายรบและ
วงเงนงบประมาณรายจายในขนตอนการจดเตรยมงบประมาณ มแนวโนมการจดเตรยมงบประมาณ
สการปฏบต ไดแก ปรบปรงโครงสรางการบรหารจดการศกษา เพมประสทธภาพการบรหารจดการ
สถานศกษา
๒) การอนมต การพจารณางบประมาณ ทหนวยงานเสนอขนมาโดยผมอ�านาจในการอนมต
งบประมาณ มอ�านาจทจะวเคราะหตดและแกไขเปลยนแปลงงบประมาณไดแตตองอยภายในวงเงน
งบประมาณทเสนอมา มแนวโนมการจดเตรยมงบประมาณสการปฏบต
๓) การบรหาร การควบคมการใชจายงบประมาณใหเปนไปตามแผนงาน งานและโครงการ
ทไดรบอนมตงบประมาณ เพอปองกนการรวไหลโดยการควบคมการเบกจายเงน การตรวจสอบ
ตามระเบยบทหนวยงานก�าหนด มแนวโนมการบรหารงบประมาณสการปฏบต
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 277 17/5/2562 10:29:01
สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒278
๔. แนวโนมเชงทฤษฎการบรหารงานทวไปสการปฏบต
๑) ดานสภาพแวดลอม สภาพแวดลอมในสถานศกษามสวนส�าคญทชวยสนบสนนการจดการ
เรยนการสอนและการปฏบตงานในสถานศกษาใหมประสทธภาพและประสบผลส�าเรจ โดยสราง
บรรยากาศทดหรอบรรยากาศแบบเปด เปนบรรยากาศแหงความรวมมอรวมใจมการใหเกยรตแกกน
และกน ใหความเชอถอ ไววางใจมความเกรงใจ มความพงพอใจในการท�างาน ไมมการขดขวาง ทกคน
มความรสกความเปนเจาของ มขวญและก�าลงใจทดในการท�างาน ซงจดวาบรรยากาศประเภทน
เปนบรรยากาศทพงประสงค
มแนวโนมบรรยากาศทดหรอบรรยากาศแบบเปดสการปฏบต ไดแก จดสภาพแวดลอม
ทางกายภาพ ไดแก สภาพแวดลอมทเปนวตถ เชน บรเวณโรงเรยน อาคารเรยน อาคารประกอบ หองเรยน
หองประกอบ ครภณฑ และวสดอปกรณตาง ๆ สงชวดถงลกษณะ สภาพแวดลอมทางวชาการ ไดแก
การจดบรรยากาศการเรยนการสอนทงในและนอกหองเรยน ตลอดจนการจดบรการ
๒) ดานการมสวนรวมในการบรหารการศกษา การมสวนรวมในการบรหารการศกษา
เปนการเปดโอกาสใหผ ทมสวนเกยวของเขามามสวนรวมในการจดการศกษาเพอพฒนาผเรยน
ใหเกดประสทธภาพและประสทธผลทเหนผลเปนรปธรรม ซงสอดคลองกบงานวจยของ ดวงเดอน
พนธมนาวน ไดศกษาเรอง “การพบสมมตฐานส�าคญเกยวกบความพงพอใจในภาวะผน�าตามทฤษฎ
Fieldle จากการศกษาอยางเปนรปธรรมในประเทศไทย” ผลการศกษาพบวา7 “ภาวะผน�าของไทย
จะไดรบความพงพอใจขนอยกบความนยมของคนสวนใหญ แมผน�าเหลานนจะมไดกระท�าประโยชน
ประการใดใหแกกลมชนเหลานนมากมาย สงหนงทนาสนใจในประเทศไทยพบวา ผน�าทไดรบความนยม
ชมชอบของคนสวนใหญจะเปนผน�าทมคณภาพ โดยคณภาพทดของผน�าจะประกอบไปดวยคณลกษณะ
ส�าคญทงทางจตวทยาและพฤตกรรม แตตามทฤษฎของ Fieldler จะสนบสนนผน�าไทยเฉพาะบคลก
ดานจตวทยาดประการเดยว”
รปแบบการบรหารจดการศกษา
กระทรวงศกษาธการ ไดก�าหนดขอบขายของการบรหารงานในสถานศกษาไว ๔ กลม ไดแก
การบรหารงานวชาการ การบรหารงบประมาณ การบรหารงานบคคล การบรหารทวไป โดยสอดคลอง
กบรฐมนตรกระทรวงศกษาธการในปจจบน ไดมอบจดเนนเชงนโยบาย แนวทางการด�าเนนงาน และ
โครงการส�าคญของกระทรวงศกษาธการโดยยดกรอบยทธศาสตรชาต เพอสรางความมนคง พฒนา
7 ดวงเดอน พนธมนาวน, “ภาวะผน�าทางการเมอง”, วารสารพฒนบรหารศาสตร ๓๙, ๔ (ธนวาคม ๒๕๔๒):
๙๙.
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 278 17/5/2562 10:29:01
การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 279
ก�าลงคนและสรางความสามารถในการแขงขน พฒนาและเสรมสรางศกยภาพคน การพฒนาหลกสตร
กระบวนการเรยนการสอน การวดและประเมนผล การผลต พฒนาคร คณาจารยและบคลากรทางการ
ศกษา สรางโอกาส ความเสมอภาค และการลดความเหลอมล�าทางการศกษา สรางโอกาสและความ
เสมอภาคทางการศกษาโดยยกระดบคณภาพสถานศกษา เพมโอกาสทางการศกษาผานเทคโนโลยดจทล
และจดระบบการคดเลอกเขาเรยนมหาวทยาลย (Admission) เสรมสรางคณภาพชวตประชาชนท
เปนมตรกบสงแวดลอม พฒนาหลกสตร กระบวนการเรยนการสอน และพฒนาระบบและการบรหาร
จดการ พฒนาระบบบรหารจดการ เรองกฎหมายปรบปรงระบบการบรหารงานบคคลของขาราชการ
ครและบคลากรทางการศกษา การจดตงกระทรวงอดมศกษา ทเปนรปธรรม ชดเจน การขบเคลอน
นโยบายระดบพนท ใหบรหารจดการโรงเรยนแมเหลกและโรงเรยนขนาดเลก
วเคราะหแนวโนมเชงทฤษฎและรปแบบการบรหารการศกษาสการปฏบต
๑) แนวโนมการบรหารวชาการสการปฏบตตามหลกพทธบรณาการ โดยการเสรมสรางความ
มนคงของสถาบนหลก นอมน�าพระราชปณธานและพระราชกระแสดานการศกษา พฒนาหลกสตร
การเรยนการสอนวชาทมเนอหาเกยวประวตศาสตรและสถาบนพระมหากษตรย พฒนากระบวน
การเรยนการสอน เพอความปรองดองและสมานฉนท เชน กจกรรมเพอนชวยเพอน ยกระดบวชาภาษา
องกฤษรองรบ Thailand 4.0 โดยน�าหลกพทธธรรมมาบรณาการรวมกบแนวทางปฏบต คอ หลกปญญา
๓ มาบรณาการบรหารงานวชาการ ไดแก สตมยปญญา หมายถง ความร ความเขาใจอนเกดจากการฟง
อาน สนทนา เรยนรกอใหเกดปญญา ทสงผลกระทบตอการเรยนร รวมถงปจจยภายนอก อนไดแก คมอ
ต�ารา สถานท สงแวดลอม องคความรตางๆ ฯลฯ เปนตน จนตามยปญญา หมายถง ความรความเขาใจ
ท�าใหเกดปญญาจากการคดหาแนวทางนวตกรรมหรอกจกรรมทสงเสรมหรอกอใหเกดกระบวนการ
วเคราะหและสงเคราะหขอมลอยางเปนเหต เปนผล และมวจารณญาณ ภาวนามยปญญา หมายถง
ความร ความเขาใจทกอใหเกดปญญาจากการปฏบต การกระท�ากจกรรมทใหผเรยนปฏบต และเกด
ความรความเขาใจไดดวยตนเอง
๒) แนวโนมการบรหารงานบคคลสการปฏบตตามหลกพทธบรณาการ พฒนาระบบการผลต
และพฒนาครทมคณภาพและมจตวญญาณของความเปนคร เนนครผสอนใหมวฒตรงตามวชาทสอน
น�าเทคโนโลยสารสนเทศและเครองมอทเหมาะสมมาใชในการเรยนการสอน เพอเปนเครองมอชวยคร
หรอเพอการเรยนรดวยตนเอง เชน การเรยนทางไกล การเรยนโดยระบบอเลกทรอนกส เปนตน รวมทง
ปรบระบบการประเมนสมรรถนะทสะทอนประสทธภาพการจดการเรยน การสอนและการพฒนา
คณภาพผเรยนเปนส�าคญ จดโครงการผลตครเพอพฒนาทองถน มอบใหส�านกงานคณะกรรมการ
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 279 17/5/2562 10:29:01
สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒280
การศกษาขนพนฐานและส�านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา เปนหนวยงานหลกด�าเนนการสรรหา
คร (การผลต รปแบบการสรรหา การบรรจแตงตง การตดตามพรอมการพฒนา) เปดโอกาสใหคนเกง
มาเปนคร
การบรหารงานบคคลในปจจบนในศตวรรษท ๒๑ ผบรหารจะตองวางนโยบาย แผนการพฒนา
บคลากรประจ�าทกปและปฏบตตามแผนใหชดเจนและประยกตกบหลกอทธบาท ๔ หลกปฏบตทเปน
บนไดแหงความส�าเรจในการปฏบตกจทกอยาง ๑) ฉนทะ ความพอใจในการบรหาร รวมคด รวมวางแผน
รวมปฏบต ๒) วรยะ ความเพยรไมทอถอยในการประกอบกจนนๆ ดวยการลงมอปฏบตอยางไมยอทอ
๓) จตตะ เอาใจใสไมทอดธระในเรองนนๆ ดวยการรวมกนตดสนใจปฏบตตามแผนทวางไวอยางถกตอง
และเหมาะสม ๔) วมงสา จะตองท�างานนนตอไป บนไดสความส�าเรจสประการทกลาวนขอสดทายส�าคญ
สดเพราะเปนการพจารณารวมกนตดตามผลงานทท�าและแกไขปญหาทเกดขนระหวางการท�างาน
รวมกนคดพฒนาปรบปรงใหงานดขนเพอรบผลประโยชนทไดจากการบรหารเพอความส�าเรจและการ
พฒนาอยางยงยน
๓) แนวโนมการบรหารงานงบประมาณสการปฏบตตามหลกพทธบรณาการ การบรหารจดการ
เรองเงนมความเสยงสงผบรหารจะตองรและเขาใจรวมถงจะตองปฏบตใหถกตองและแมนย�ากบกฎ
ระเบยบ โดยผบรหารจะตองม การวางแผนงบประมาณ ก�าหนดผลผลตและการค�านวณตนทน จดระบบ
จดซอจดจาง บรหารการเงนและการควบคมงบประมาณ รายงานทางการเงนและผลด�าเนนงาน บรหาร
สนทรพย ตรวจสอบภายใน สถานศกษาตองมฝายรบผดชอบในการตรวจสอบภายใน มอสระในการ
ด�าเนนงาน มหนาทความรบผดชอบทชดเจน เนนการตรวจสอบทางการเงน และผลโดยน�าหลกการ
ด�าเนนงานการใชทรพยในพทธศาสนานนไดใหแนวคดเกยวกบการใชสอยทรพยสน เงนทองทหามาได
๔) แนวโนมการบรหารงานทวไปสการปฏบตตามหลกพทธบรณาการ จดสภาพแวดลอมทาง
กายภาพ ไดแก สภาพแวดลอมทเปนวตถ เชน บรเวณโรงเรยน อาคารเรยน อาคารประกอบ หองเรยน
หองประกอบ ครภณฑ และวสดอปกรณตาง ๆ สภาพแวดลอมทางวชาการ ไดแก การจดบรรยากาศ
การเรยนการสอนทงในและนอกหองเรยน ตลอดจนการจดบรการเพอสงเสรม สนบสนนทางวชาการ
ตาง ๆ โดยการจดสภาพแวดลอมในพทธศาสนาประกอบดวย สปปายะ ๗ คอ สงทเหมาะกน สงทเกอกล
ชวยสนบสนนในการบ�าเพญภาวนาใหไดผลด ชวยใหสมาธตงมน ไมเสอมถอย ชวยสงเสรมการเรยนร
ในองคกร ไดแกอาวาสสปปายะ หมายถง ทอยซงเหมาะกน เชน ไมพลกพลานจอแจ โคจรสปปายะ
หมายถง อาหาร ทางสญจรสะดวก ไมใกลไมไกลเกนไป ภสสสปปายะ หมายถง การพดคยทเหมาะกน
ปคคลสปปายะ หมายถง บคคลทถกกนเหมาะกนมความเปนกลยาณมตร โภชนสปปายะ หมายถง
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 280 17/5/2562 10:29:01
การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 281
อาหารทเหมาะกน เชน ถกกบรางกาย เกอกลตอสขภาพ อตสปปายะ หมายถง ดนฟาอากาศธรรมชาต
แวดลอมทเหมาะกน เชน ไมหนาวเกนไป ไมรอนเกนไป เปนตน อรยาปถสปปายะ หมายถง อรยาบถ
ทเหมาะกน
การมสวนรวมในการบรหารการศกษาสการปฏบต ไดแก พฒนาหลกสตร กระบวนการเรยน
การสอน การวดและประเมนผล ผลต พฒนาคร คณาจารยและบคลากรทางการศกษา ยทธศาสตรผลต
และพฒนาก�าลงคน รวมทงงานวจยทสอดคลองกบความตองการ ของการพฒนาประเทศ ยทธศาสตร
ขยายโอกาสการเขาถงบรการทางการศกษา และการเรยนรอยางตอเนอง ตลอดชวต การบรหาร
แบบมสวนรวมมาบรณาการรวมกบหลกพทธธรรม คอ หลกสาราณยธรรม ธรรมเปนทตงแหงความ
ระลกถงกน ถอวาเปนธรรมทเปนพลงในการสรางความสามคค มอย 6 ขอ คอ กายกรรม อนประกอบ
ดวยเมตตา วจกรรม อนประกอบดวยเมตตา มโนกรรมอน ประกอบดวยเมตตา สาธารณโภค คอ
การรจกแบงสงของใหกนและกนตามโอกาสอนควร สลสามญญตา คอ ความรกใครสามคค รกษาศล
อยางเครงครด ทฏฐสามญญตา คอ การมความเหนรวมกน ไมเหนแกตว รจกเคารพและรบฟง
ความคดเหนของผอนรวมมอรวมใจในการสรางสรรคสงคมใหเกดความสงบ
สรปการน�าผลการวจยไปใชประโยชน การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการโดย การบรหารงานวชาการ
ตามแผนการศกษาแหงชาต โดยการเสรมสรางความมนคงของสถาบนหลก นอมน�าพระราชปณธาน
และพระราชกระแสดานการศกษา พฒนาหลกสตร การเรยนการสอนวชาทมเนอหาเกยวประวตศาสตร
และสถาบนพระมหากษตรย พฒนากระบวนการเรยนการสอน เพอความปรองดองและสมานฉนท เชน
กจกรรมเพอนชวยเพอน ยกระดบวชาภาษาองกฤษรองรบ Thailand 4.0 สงเสรม สนบสนนใหคน
ทกชวงวยมทกษะ ความรความสามารถและการพฒนาคณภาพชวตอยางเหมาะสม
การบรหารงานบคคล ตามแผนอตราก�าลง พฒนาระบบการผลตและพฒนาครทมคณภาพและ
มจตวญญาณของความเปนคร เนนครผสอนใหมวฒตรงตามวชาทสอน น�าเทคโนโลยสารสนเทศและ
เครองมอทเหมาะสมมาใชในการเรยนการสอน เพอเปนเครองมอชวยครหรอเพอการเรยนรดวยตนเอง
เชน การเรยนทางไกล การเรยนโดยระบบอเลกทรอนกส เปนตน รวมทงปรบระบบการประเมนสมรรถนะ
ทสะทอนประสทธภาพการจดการเรยน การสอนและการพฒนาคณภาพผเรยนเปนส�าคญ
การบรหารงบประมาณ โปรงใส ตรวจสอบได ปรบปรงโครงสรางการบรหารจดการศกษา
เพมประสทธภาพการบรหารจดการสถานศกษา สงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวนในการจด
การศกษา ปรบปรงกฎหมายเกยวกบระบบการเงนเพอการศกษาทสงผลตอคณภาพและประสทธภาพ
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 281 17/5/2562 10:29:01
สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒282
การจดการศกษา มการวางแผนงบประมาณ ก�าหนดผลผลตและการค�านวณตนทน จดระบบจดซอ
จดจาง บรหารการเงนและการควบคมงบประมาณ รายงานทางการเงนและผลด�าเนนงาน บรหาร
สนทรพย และตรวจสอบภายในเมอไดงบประมาณมาแลวกจดสรรงบประมาณอยางถกตอง โปรงใส
และสามารถตรวจสอบไดน�าทรพยทถกตองและไดมาอยางสจรตไปบรหารจดการ
การบรหารงานทวไป รวมกบชมชน มแนวโนมการมสวนรวมในการบรหารการศกษาสการปฏบต
ไดแก พฒนาหลกสตร กระบวนการเรยนการสอน การวดและประเมนผล ผลต พฒนาคร คณาจารย
และบคลากรทางการศกษา ยทธศาสตรผลตและพฒนาก�าลงคน รวมทงงานวจยทสอดคลองกบ
ความตองการ ของการพฒนาประเทศ สงเสรมใหปฏบตตามหลกสาราณยธรรม ไดแก สรางความสามคค
อนเคราะหชวยเหลอและเออเฟอตอผอน ไมรงแกท�ารายผอน มวาจาทด สภาพ ออนหวาน ไมคด
มงรายพยาบาท แบงปนไมเอารดเอาเปรยบกนและรวมกนคดแกไขปญหาและรบผลประโยชนรวมกน
บรรณานกรม
กระทรวงศกษาธการ. กระทรวงศกษาธการกบการขบเคลอนปฏรปการศกษา. กรงเทพมหานคร :
โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ, ๒๕๔๒.
ชมแข พงษเจรญ. “การพฒนารปแบบการจดการโรงเรยนเชงสรางสรรคและผลตภาพในประเทศไทย”.
รายงานการวจยฉบบสมบรณ. มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, ๒๕๕๔.
ดวงเดอน พนธมนาวน. “ภาวะผน�าทางการเมอง”. วารสารพฒนบรหารศาสตร ๓๙. ๔ ธนวาคม
๒๕๔๒.
บ�ารง สขพรรณ. “การศกษาสภาพการจดการศกษาของคณะสงฆ”. รายงานการวจย. คณะ
วารสารศาสตร และสอสารมวลชน: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔.
พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต). บรหารองคกรแนวพทธเลอกธรรมะใหตรงกบปญหา
ฝาวกฤต. กรงเทพมหานคร : หนงสอพมพประชาชาตธรกจ, ๒๕๕๓.
พสมย แพงนเคราะห และคณะ. “การศกษาของคณะสงฆกบการปฏรปการศกษาตามพระราชบญญต
การศกษาแหงชาต พทธศกราช ๒๕๔๒”. รายงานการเสวนาทางวชาการ. กรงเทพ-
มหานคร : บรษท พมพดการพมพ จ�ากด, ๒๕๔๔.
วโรจน สารรตนะ. การบรหารการศกษา หลกการ ทฤษฎ หนาท ประเดนและบทวเคราะห. กรงเทพ-
มหานคร : โรงพมพทพยวสทธ, ๒๕๔๖.
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 282 17/5/2562 10:29:01
การบรหารการศกษา : แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารจดการ 283
ศภลกษณ เศษธะพานช. “การพฒนาระบบการบรหารทมงเนนความเปนเลศของสถานศกษาเอกชน”.
รายงานการวจยฉบบสมบรณ. จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๐.
ส�านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. “สภาพการจดการศกษาของคณะสงฆไทย”. รายงาน
วจยฉบบสมบรณ. กรงเทพมหานคร : ส�านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต,
๒๕๒๖.
สภางค จนทวานช. วธวจยเชงคณภาพ. กรงเทพมหานคร : ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย,
๒๕๔๐.
19. ����������������� (��.���) 271-284.indd 283 17/5/2562 10:29:02
Recommended