Công nghệ sinh học Việt Nam – Thực trạng, triển vọng và giải pháp (GS. TS. Ngô Thế Dân)

KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 66

CÖNG NGHÏÅ SINH HOÅC VIÏÅT NAM – THÛÅC TRAÅNG, TRIÏÍN VOÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP

GS. TS. NGÖ THÏË DÊN Thûá trûúãng Böå Nöng nghiïåp vaâ Phaát triïín nöng thön

Hiïån nay Cöng nghïå sinh hoåc (CNSH) thûúâng àûúåc xem laâ bao göìm caác loaåi cöng nghïå vaâ kyä thuêåt chuã yïëu: cöng nghïå vi sinh, cöng nghïå enzym, cöng nghïå tïë baâo vaâ mö, kyä thuêåt di truyïìn (hay coân goåi laâ cöng nghïå gen).

Khaái niïåm vïì CNSH (Biotechnology) àûúåc sûã duång phöí biïën úã cuöëi thïë kyã 20 nhû möåt têët yïëu lõch sûã.

Cöng nghïå sinh hoåc coá cú súã kyä thuêåt cuãa cöng nghiïåp sinh hoåc. Quaá trònh phaát triïín cuãa CNSH laâ quaá trònh chuyïín hoaá caác tri thûác vaâ kyä thuêåt vïì sûå söëng thaânh cöng nghiïåp sinh hoåc. Theo àoá, cöng nghiïåp sinh hoåc laâ quaá trònh saãn xuêët haâng loaåt, quy mö lúán caác saãn phêím sinh hoåc bao göìm caác cú thïí söëng (haâng trùm triïåu cêy tröìng, vêåt nuöi), sinh khöëi tïë baâo àöång, thûåc vêåt vaâ vi sinh vêåt, caác chïë phêím sinh hoåc, caác vacxin vaâ caác thuöëc chûäa bïånh.

Àöëi vúái Nöng nghiïåp, Y hoåc vaâ möåt söë ngaânh kinh tïë quöëc dên khaác, CNSH laâ lônh vûåc cöng nghïå cao trong nïìn kinh tïë tri thûác.

Cöng nghïå sinh hoåc àûúåc chñnh thûác coi troång phaát triïín úã nhûäng nûúác cöng nghiïåp tûâ nhûäng nùm àêìu cuãa thêåp niïn 80, caác nûúác coá nïìn cöng nghiïåp múái thò tûâ nhûäng nùm 85 vaâ caác nûúác àang phaát triïín trong khu vûåc thò chuã yïëu tûâ nhûäng nùm 90 trúã laåi àêy. Àïën nay úã hêìu hïët caác nûúác, CNSH àïìu àûúåc coi laâ möåt hûúáng khoa hoåc cöng nghïå ûu tiïn àêìu tû vaâ phaát triïín.

Theo söë liïåu cuãa BIO’s Guide to Biotechnology (1999) thò giaá trõ saãn lûúång cuãa möåt söë saãn phêím CNSH trïn thõ trûúâng thïë giúái nhû sau:

KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 67

Khaáng sinh vaâ khaáng sinh thïë hïå múái: 12 tyã USD.

Caác protein trõ liïåu (interferon, insulin...), 8 protein àaä thûúng maåi hoaá: 1 tyã USD;

Caác saãn phêím lïn men (caác axit amin, axit hûäu cú, polysacharit..): 7 tyã USD;

Caác loaåi thuöëc sêu sinh hoåc: 8 tyã USD;

Cöng nghïå chïë biïën nöng saãn: 150 tyã USD;

Cöng nghïå giöëng cêy tröìng (kïí caã in vitro): 120 tyã USD;

CNSH phuåc vuå chùn nuöi: Töíng húåp caác chêët baão vïå àöång vêåt, nuöi cêëy phöi...: 100 tyã USD;

Cuäng tûâ nguöìn taâi liïåu trïn dûå baáo giaá trõ saãn lûúång CNSH vaâo 2010 cuãa caã thïë giúái laâ 1000 tyã USD.

1. Thûåc traång phaát triïín CNSH Viïåt Nam

1.1. Hiïån traång tiïìm lûåc KHCN vïì lônh vûåc CNSH

a) Tiïìm lûåc vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ khñ hêåu

Viïåt Nam laâ möåt nûúác nhiïåt àúái coá khu hïå sinh vêåt (vi sinh vêåt, thûåc vêåt, àöång vêåt) hïët sûác phong phuá vaâ àa daång, nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn naây cung cêëp:

Nhûäng nguöìn gen phong phuá vaâ quñ hiïëm cho choån loåc, lai taåo giöëng vaâ phaát triïín kô thuêåt di truyïìn;

Nhûäng nguöìn nguyïn liïåu phong phuá cho caác quaá trònh cöng nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH (cöng nghïå lïn men, cöng nghïå enzym, cöng nghïå chiïët ruát caác hoaåt chêët sinh hoåc).

Nguöìn bûác xaå mùåt trúâi döìi daâo vaâ phên böë àïìu trong nùm laâ àiïìu kiïån hïët sûác thuêån lúåi cho sûå phaát triïín cuãa thûåc vêåt. Möåt nïìn nöng nghiïåp 3 - 4 vuå tröìng troåt nùng suêët cao trong nùm seä laâ nguöìn cung cêëp nguyïn liïåu phong phuá (tinh böåt, àûúâng, sinh khöëi) cho sûå phaát triïín CNSH.

Àöìng thúâi vúái nhûäng lúåi thïë, khñ hêåu nhiïåt àúái noáng êím cuäng gêy khöng ñt khoá khùn cho sûå phaát triïín CNSH, nhêët laâ àöëi vúái cöng nghïå vi sinh.


b) Tiïìm lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå

Vïì nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai: Trong vaâi thêåp kó qua, nhiïìu hûúáng nghiïn cûáu vïì CNSH àaä àûúåc triïín khai vaâ thu àûúåc kïët quaã töët, caã trong viïåc tùng cûúâng tiïìm lûåc khoa hoåc - cöng nghïå lêîn trong phuåc vuå nïìn kinh tïë quöëc dên. Cuå thïí coá thïí àiïím qua caác lônh vûåc chñnh nhû sau:

- Cöng nghïå vi sinh:

Nhûäng thaânh tûåu chñnh cuãa cöng nghïå vi sinh nûúác ta àaä àaåt àûúåc coá thïí toám tùæt nhû sau:

Caác chïë phêím vi sinh duâng trong chùn nuöi, tröìng troåt vaâ baão quaãn nhû chêët àiïìu hoaâ sinh trûúãng cêy tröìng GA3, phên boán vi sinh Nitragin, Zhizolu, Zhizolac, thuöëc trûâ sêu tú BT, diïåt sêu roám thöng, diïåt möëi, diïåt chuöåt, chöëng bïånh àaåo ön, thöëi rïî, khö vùçn, khaáng sinh thö duâng cho gia suác àaä àûúåc nghiïn cûáu vaâ ûáng duång nhûng coân quy mö haån chïë.

Gêìn àêy cuäng àaä coá nhûäng thaânh cöng bûúác àêìu trong nghiïn cûáu aáp duång cöng nghïå phên huyã sinh hoåc trïn cú súã sûã duång hoùåc kñch thñch vi sinh vêåt phaát triïín.

- Cöng nghïå tïë baâo vaâ mö:

Lônh vûåc cöng nghïå tïë baâo bao göìm tïë baâo àöång vêåt vaâ tïë baâo thûåc vêåt múái àûúåc phaát triïín khoaãng ba chuåc nùm trúã laåi àêy. Àïën nay trïn lônh vûåc cöng nghïå tïë baâo thûåc vêåt chuáng ta àaä laâm chuã vaâ triïín khai àûúåc nhûäng cöng nghïå cú baãn sau:

• Hûúáng nghiïn cûáu àûúåc têåp trung vaâ àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu àaáng kïí laâ xêy dûång caác cöng nghïå nhên nhanh vaâ phuåc traáng caác cêy lûúng thûåc, thûåc phêím, cêy cöng nghiïåp, cêy ùn quaã. Bïn caånh àoá, viïåc ûáng duång cöng nghïå nuöi cêëy mö vaâ tïë baâo trong lai taåo, choån loåc giöëng cêy tröìng, ruát ngùæn thúâi gian taåo giöëng vaâ thu hoaåt chêët àang àûúåc triïín khai tñch cûåc. Hiïån taåi àang têåp trung hoaân thiïån cöng nghïå nhên nhanh möåt söë cêy ùn quaã, cêy caãnh vaâ cêy lêm nghiïåp thên göî khaác.

• Nuöi cêëy bao phêën luáa, ngö nhùçm taåo doâng thuêìn sau lai taåo vaâ phuåc traáng caác giöëng thoaái hoaá, ruát ngùæn thúâi gian vaâ chi phñ taåo giöëng.


• ÛÁng duång kyä thuêåt nuöi cêëy tïë baâo, àöåt biïën tïë baâo söma, nuöi cêëy vaâ dung húåp tïë baâo trêìn vaâo viïåc choån doâng tïë baâo coá khaã nùng chöëng chõu cao phuåc vuå cöng taác taåo giöëng cêy tröìng.

Vïì cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt, àaä thûã nghiïåm kô thuêåt cêëy truyïìn húåp phöi vaâ coá nhûäng kïët quaã bûúác àêìu àöëi vúái boâ. Tiïëp àïën laâ nhûäng thaânh cöng trong viïåc sûã duång kô thuêåt baão quaãn laånh sêu àöëi vúái tinh truâng boâ, lúån, dï.

- Cöng nghïå enzym:

Nghiïn cûáu vïì cöng nghïå enzym àaä àûúåc tiïën haânh khaá súám, búãi nhiïìu taác giaã, nhû sûã duång phuã taång cuãa loâ möí àïí chiïët xuêët pancrease, pepsin, trypsin,... sûã duång mêìm maå àïí saãn xuêët amylase... nhûng hêìu hïët coân dûâng laåi trong phoâng thñ nghiïåm. Gêìn àêy möåt söë àún võ nghiïn cûáu vïì enzym àaä coá nhûäng thûã nghiïåm cöng nghïå nhû saãn xuêët axit amin tûâ nhöång tùçm bùçng protease, böåt àaåm thõt bùçng bromelain tûâ àoåt dûáa, lïn men rûúåu bùçng enzym cöë àõnh trïn cöåt... Cuäng àaä coá nhûäng nghiïn cûáu sûã duång peroxidase, Cyt-P450 trong chïë taåo biosensor vaâ thuöëc phaát hiïån chêët àöåc.

Hoaân thiïån cöng nghïå saãn xuêët àûúâng glucose tûâ tinh böåt bùçng enzym, theo phûúng phaáp axit àaä saãn xuêët thûã nghiïåm, chuyïín giao cöng nghïå cho möåt söë cú súã saãn xuêët vúái quy mö 20 têën nha Glucose/ngaây.

- Cöng nghïå gen:

Cöng nghïå gzen laâ cöng nghïå cao vaâ laâ cöng nghïå quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa cuöåc caách maång CNSH.

Trong voâng 5 nùm qua coá thïí noái cöng nghïå chuyïín gen àaä coá nhûäng bûúác tiïën vuä baäo. Nùm 1999 toaân nûúác Myä coá 28,7 triïåu heácta tröìng caác cêy GMO (Cú thïí bõ biïën àöíi di truyïìn). Sang nùm 2000, diïån tñch naây àaä lïn túái 60 triïåu heácta, 25% diïån tñch ngö, 52% diïån tñch àêåu tûúng cuãa nûúác Myä laâ cêy àûúåc biïën àöíi gen. úã Argentina, Canada, Mexico, Trung Quöëc viïåc saãn xuêët caác cêy chuyïín gen cuäng àang àûúåc tiïën haânh maånh meä. Caác chuyïn gia tñnh toaán rùçng, vúái sûå buâng nöí dên söë vaâ nhu cêìu ùn uöëng ngaây caâng tùng, sang thïë kyã thûá XXI loaâi ngûúâi phaãi tùng diïån tñch àêët nöng nghiïåp tûâ 1,5 tyã lïn 3,8 tyã hecta. Nhûng nïëu chó aáp duång kyä thuêåt tiïu hao nguöìn lúåi nhû hiïån nay thò khöng giaãi quyïët àûúåc


vêën àïì lûúng thûåc. Traái laåi möåt nïìn nöng nghiïåp dûåa trïn giöëng àûúåc biïën àöíi gen seä nuöi àûúåc 10 - 12 tyã ngûúâi vúái ñt nùng lûúång vaâ ö nhiïîm hún.

ÚÃ nûúác ta, möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm àûúåc nhaâ nûúác àêìu tû bûúác àêìu vaâ coá àiïìu kiïån gûãi caán böå ài thûåc têåp úã nhûäng phoâng thñ nghiïåm tiïn tiïën nûúác ngoaâi àaä bûúác àêìu laâm chuã àûúåc caác kyä thuêåt cú baãn cuãa cöng nghïå gen nhû phên lêåp vaâ xaác àõnh cêëu truác gen, thiïët kïë vaâ biïën naåp gen vaâo tïë baâo vi sinh, tïë baâo àöång vêåt vaâ thûåc vêåt, nghiïn cûáu biïíu hiïån gen.

Hiïån taåi, àang coá möåt söë cöng trònh nghiïn cûáu ài sêu vïì gen thuyã phên vaâ lïn men tinh böåt, gen hoácmön sinh trûúãng úã caá, gen chöëng chõu uáng, haån, laånh úã luáa, gen töíng húåp àöåc töë BT vaâ caác gen coá giaá trõ khaác, ûáng duång kô thuêåt nhên gen (PCR) trong nhêån daång, trong kô thuêåt hònh sûå, chêín àoaán bïånh úã ngûúâi, úã cêy tröìng vaâ vêåt nuöi...

Cöng nghïå sinh hoåc trong chùn nuöi vaâ thuá y:

Trong nhûäng nùm qua, úã lônh vûåc chùn nuöi àaä aáp duång thaânh cöng nhûäng cöng nghïå múái nhû cöng nghïå cêëy truyïìn phöi àïí taåo àaân boâ thõt, boâ sûäa haåt nhên cao saãn, cöng nghïå saãn xuêët vaâ baão quaãn tinh àöng laånh, cöng nghïå chêín àoaán súám caác bïånh kyá sinh truâng àûúâng maáu, cöng nghïå xaác àõnh kiïíu di truyïìn àïí choån taåo laâm tùng nùng suêët vaâ chêët lûúång vêåt nuöi: ûáng duång CNSH trong chïë biïën thûác ùn gia suác nhùçm nêng cao hiïåu quaã chùn nuöi, cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi vacxin àïí chêín àoaán súám caác loaåi bïånh cuãa gia suác, gia cêìm. Nhûng do àiïìu kiïån vêåt chêët thiïëu thöën, trang thiïët bõ hoaá chêët vaâ cöng nghïå laåc hêåu cho nïn chûa phöí biïën àûúåc röång raäi thaânh tûåu nghiïn cûáu, kïët quaã thu àûúåc coân haån chïë chûa àaáp ûáng àûúåc vúái àoâi hoãi.

Nhû vêåy vúái sûå nöî lûåc cuãa nhiïìu nùm, nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai trong lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta àaä àûúåc nêng lïn möåt bûúác. Möåt söë phoâng thñ nghiïåm àaä coá àuã trònh àöå àïí giaãi quyïët möåt söë vêën àïì kinh tïë quöëc dên àoâi hoãi coá khaã nùng tiïëp thu möåt caách choån loåc nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc - cöng nghïå hiïån àaåi vaâ tûâng bûúác vêån duång chuáng trong àiïìu kiïån cuå thïí cuãa Viïåt Nam. Song àaánh giaá möåt caách nghiïm tuác, chuáng ta thêëy nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai thuöåc lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta coân rêët haån chïë, xeát vïì trònh àöå cuãa caác cöng trònh nghiïn cûáu lêîn khaã nùng taåo àûúåc


cöng nghïå hoaân chónh phuåc vuå nïìn kinh tïë quöëc dên. Trong nhûäng nùm túái, cêìn coá nhûäng nöî lûåc vûúåt bêåc àïí nêng cao nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai thò múái coá khaã nùng àaáp ûáng àûúåc caác nhu cêìu àöíi múái cöng nghïå cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên.

c) Vïì àöåi nguä caán böå khoa hoåc - cöng nghïå

Trong nhûäng nùm qua, möåt àöåi nguä caác nhaâ khoa hoåc vïì CNSH tûâ tiïën sô, phoá tiïën sô, kô sû àïën kô thuêåt viïn àaä àûúåc àaâo taåo. Àöåi nguä caán böå naây àaä vûúåt qua nhiïìu khoá khùn àïí phaát huy taác duång trong caác cú súã àaâo taåo, nghiïn cûáu vaâ trong saãn xuêët kinh doanh.

Tuy nhiïn, söë lûúång caác nhaâ khoa hoåc laâm CNSH úã nûúác ta tñnh trïn töíng söë caác nhaâ khoa hoåc cuäng nhû trïn söë dên coân vaâo loaåi thêëp nhêët so vúái thïë giúái. Vïì sinh hoåc vaâ CNSH truyïìn thöëng, chuáng ta coá lûåc lûúång khaá àöng àaão, nhûng vïì caác lônh vûåc cöng nghïå cao trong CNSH (nhû cöng nghïå gen...), chuáng ta rêët thiïëu caác nhaâ khoa hoåc coá trònh àöå. Vñ duå: úã Myä hiïån nay vúái söë dên 200 triïåu ngûúâi coá trïn 20.000 nhaâ khoa hoåc laâm cöng nghïå gen, Australia vúái 18 triïåu dên thò coá àïën 2000 nhaâ cöng nghïå gen, coân Viïåt Nam vúái gêìn 80 triïåu dên múái chó coá con söë rêët khiïm töën laâ vaâi chuåc caác nhaâ khoa hoåc laâm cöng nghïå gen.

Vêën àïì tiïëp theo laâ chêët lûúång vaâ trònh àöå caác nhaâ hoåc laâm CNSH. Do nhûäng khoá khùn khaác nhau, àùåc biïåt laâ do ñt, hoùåc chûa àûúåc àaâo taåo vaâ àaâo taåo laåi, thiïëu thöng tin vaâ thiïëu caác phûúng tiïån nghiïn cûáu, nïn trònh àöå cuãa àöåi nguä caán böå naây ñt àûúåc cêåp nhêåt vaâ khöng theo kõp àûúåc nhûäng tiïën böå cuãa CNSH thïë giúái.

d) Cú súã vêåt chêët vaâ töí chûác cuãa caác cú quan khoa hoåc - cöng nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH

Àöëi vúái möåt lônh vûåc khoa hoåc thûåc nghiïåm nhû CNSH, nïëu khöng coá caác phoâng thñ nghiïåm töët khöng thïí coá àûúåc caác nhaâ khoa hoåc coá trònh àöå vaâ têët nhiïn khöng thïí coá àûúåc caác kïët quaã khoa hoåc coá trònh àöå cao.

Trong möåt vaâi thêåp kó qua, chuáng ta àaä xêy dûång àûúåc möåt maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm vïì CNSH úã caác trûúâng àaåi hoåc vaâ caác viïån nghiïn cûáu. Song, do chûa àûúåc àêìu tû thñch àaáng, nïn phêìn lúán caác phoâng thñ nghiïåm naây rêët laåc hêåu vaâ úã nhiïìu núi, phoâng thñ nghiïåm hêìu nhû khöng coá trang thiïët bõ vaâ caác àiïìu kiïån töëi thiïíu cho caác nhaâ khoa hoåc tiïën haânh caác thñ nghiïåm.


Trong voâng 5 nùm qua, ngên saách nhaâ nûúác àaä àêìu tû khoaãng 2 triïåu USD cho möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm. Nhûäng phoâng thñ nghiïåm naây bûúác àêìu àaä coá àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí laâm viïåc.

e) Tiïìm lûåc cuãa nïìn Cöng nghiïåp sinh hoåc Viïåt Nam

Àaä tûâ lêu, ngaânh Cöng nghiïåp sinh hoåc thïë giúái àaä coá chöî àûáng vûäng chùæc vaâ chiïëm tó troång khöng nhoã trong nïìn kinh tïë thïë giúái. úã Viïåt Nam, ngaânh Cöng nghiïåp sinh hoåc múái chó coá caác saãn phêím laâ rûúåu cöìn, bia vaâ vacxin phoâng bïånh cho ngûúâi àûúåc saãn xuêët úã quy mö cöng nghiïåp, coân nhûäng saãn phêím khaác chó saãn xuêët úã quy mö nhoã, phên taán.

Nhòn chung laåi, coá thïí noái úã Viïåt Nam chûa hònh thaânh möåt nïìn Cöng nghiïåp sinh hoåc theo àuáng nghôa cuãa noá caã vïì bïì röång lêîn chiïìu sêu. Nguyïn nhên chuã yïëu úã àêy laâ do nùng lûåc àêìu tû (caã cuãa Nhaâ nûúác vaâ tû nhên) cuãa ta coân quaá yïëu keám.

1.2. Möåt söë vêën àïì töìn taåi:

• Viïåt Nam vêîn chûa coá Vùn baãn phaáp qui vïì An toaân sinh hoåc, àùåc biïåt laâ caác sinh vêåt chuyïín gen; baão höå quyïìn taác giaã caác phaát minh trong CNSH cuäng chûa coá cú súã phaáp lyá.

• Vêën àïì chuyïín giao cöng nghïå vaâ triïín khai saãn xuêët caác thaânh tûåu vïì CNSH coân haån chïë vò tiïìm lûåc cöng nghiïåp, àùåc biïåt laâ cöng nghiïåp sinh hoåc coân rêët keám phaát triïín.

• Viïåc khuyïën khñch, höî trúå vaâ àêìu tû cho doanh nghiïåp nhaâ nuúác vaâ tû nhên saãn xuêët caác saãn phêím vaâ laâm dõch vuå CNSH hiïån nay chûa coá bûúác chuyïín biïën maånh meä.

• Vêën àïì dõch vuå CNSH cuãa Viïåt Nam coân haån heåp vò quy mö nghiïn cûáu vaâ àùåc biïåt laâ khaã nùng saãn xuêët coân khaá haån chïë.

• Vïì àêìu tû nhûäng gò chuáng ta àaä laâm coân xa múái àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu àïí CNSH thûåc sûå coá thïí àoáng goáp cho sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên. Hai vêën àïì bêët cêåp trong thúâi gian qua laâ mûác àêìu tû cho CNSH rêët nhoã so vúái yïu cêìu vaâ àêìu tû thûúâng chûa "túái haån" vaâ àêìu tû khöng àöìng böå. Cöng nghïå sinh hoåc laâ möåt ngaânh khoa hoåc thûåc nghiïåm vaâ laåi laâ möåt ngaânh cöng nghïå cao, do àoá àoâi hoãi mûác àêìu tû tûúng xûáng àïí bùæt kõp vúái trònh àöå cöng nghïå cuãa thïë giúái.


Song, trong nhûäng nùm qua mûác àêìu tû cuãa ta chó bùçng 1/50 - 1/100 cuãa caác nûúác trong khu vûåc. Bïn caånh àoá, sûå àêìu tû naây laåi khöng àöìng böå: àêìu tû cho nghiïn cûáu triïín khai khöng gùæn kïët vúái àêìu tû cho àaâo taåo, cho phaát triïín cú súã haå têìng cuãa CNSH cuäng nhû phaát triïín nïìn cöng nghiïåp sinh hoåc.

• Caách töí chûác thûåc hiïån: Coá nhûäng vêën àïì vïì CNSH maâ trong thúâi gian qua chuáng ta hoaân toaân coá khaã nùng phaát triïín úã mûác cao hún hiïån nay, song do luáng tuáng trong caách töí chûác thûåc hiïån nïn chêåm àûúåc phaát triïín. Lêëy vñ duå caác chûúng trònh kyä thuêåt - kinh tïë àaä àûúåc Chñnh phuã quyïët àõnh tûâ 2 nùm nay vêîn chûa triïín khai àûúåc do töí chûác vaâ cú chïë coân nhiïìu bêët cêåp.

2. Nhûäng khaã nùng àoáng goáp cuãa CNSH trong nïìn Kinh tïë tri thûác

Nûúác ta laâ möåt nûúác nöng nghiïåp. Trong thúâi gian qua chuáng ta àaä tiïëp cêån vúái CNSH hiïån àaåi cuãa thïë giúái àïí xêy dûång, phaát triïín CNSH Viïåt Nam phuåc vuå cho sûå phaát triïín nïìn kinh tïë quöëc dên trong möåt söë lônh vûåc Nöng nghiïåp, Y hoåc, song kïët quaã àaåt àûúåc bûúác àêìu coân rêët nhoã beá.

Vai troâ cuãa CNSH trong nïìn kinh tïë tri thûác àöëi vúái sûå phaát triïín saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ möåt söë ngaânh kinh tïë quöëc dên laâ vö cuâng to lúán, thïí hiïån trong caác lônh vûåc sau:

Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå phaát triïín Nöng nghiïåp bïìn vûäng

• Cöng nghïå tïë baâo vaâ cöng nghïå gen vaâo viïåc taåo vaâ nhên giöëng cêy tröìng chêët lûúång cao cho phaát triïín nöng, lêm nghiïåp, cêy dûúåc liïåu vaâ cêy cöng nghiïåp.

• Cöng nghïå saãn xuêët caác chïë phêím sinh hoåc, chuã yïëu laâ chïë phêím vi sinh vêåt laâm phên boán, thuöëc trûâ sêu, trûâ bïånh phuåc vuå tùng nùng suêët cêy tröìng, baão vïå cêy tröìng vaâ baão quaãn nöng saãn, giaãm thiïíu taác haåi duâng thuöëc hoaá hoåc.

• Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi vacxin vêåt nuöi vaâ tiïën túái coá àûúåc vacxin taái töí húåp, trûúác mùæt baão àaãm àûúåc nhu cêìu trong nûúác, tûâng bûúác thay thïë viïåc nhêåp nöåi.


• Cöng nghïå saãn xuêët caác chïë phêím chêín àoaán (KIT) bïånh cêy tröìng vêåt nuöi, ngùn chùån caác dõch bïånh lúán, tûâng bûúác chuêín hoaá viïåc saãn xuêët giöëng cêy ùn quaã baão àaãm chêët lûúång cao.

• Cöng nghïå phöi vaâ cöng nghïå tinh àöng laånh phaát triïín nhanh söë lûúång, chêët lûúång àaân giöëng vaâ saãn phêím vêåt nuöi. Baão töìn, phaát triïín vaâ sûã duång nguöìn gen quyá.

Nhûäng cöng nghïå saãn xuêët phuåc vuå Y tïë vaâ baão vïå sûác khoeã nhên dên

• Cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt saãn xuêët möåt söë khaáng sinh quan troång, tûâng bûúác giaãm lûúång khaáng sinh nhêåp goáp phêìn baão vïå sûác khoeã con ngûúâi.

• Cöng nghïå nuöi cêëy tïë baâo àöång vêåt vaâ cöng nghïå gen saãn xuêët caác loaåi vacxin phoâng caác bïånh chñnh cho ngûúâi, trong àoá coá caác vacxin thïë hïå múái.

• Cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt vaâ nuöi cêëy tïë baâo àïí hònh thaânh ngaânh cöng nghiïåp saãn xuêët caác loaåi chïë phêím sinh hoåc khaác nhû vitamin, axñt amin, hormon sinh trûúãng, protein chûäa bïånh...

Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå caác ngaânh cöng nghiïåp

• Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi phuå gia (maâu, muâi, võ vaâ chêët baão quaãn) cho cöng nghiïåp chïë biïën thûåc phêím.

• Cöng nghïå saãn xuêët axit hûäu cú vaâ dung möi hûäu cú.

• Cöng nghïå enzym cöng nghiïåp nhû amylase, cellulase vaâ protease.

• Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi nûúác uöëng vaâ nûúác giaãi khaát cöng nghiïåp.

• Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå xûã lyá ö nhiïîm möi trûúâng

• Cöng nghïå theo doäi vaâ àaánh giaá mûác àöå ö nhiïîm möi trûúâng bùçng caác bio-sensor.

• Cöng nghïå xûã lyá raác thaãi, phïë thaãi hûäu cú rùæn.

• Cöng nghïå xûã lyá nûúác thaãi.


3. Caác giaãi phaáp chñnh

• CNSH laâ möåt ngaânh cöng nghïå cao, do àoá cêìn phaãi àûúåc àêìu tû thñch àaáng àïí tiïëp cêån vaâ tiïën túái hoaâ nhêåp vúái trònh àöå cöng nghïå cuãa thïë giúái. Têåp trung àêìu tû xêy dûång maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm CNSH vaâ phoâng thñ nghiïåm troång àiïím, tùng cûúâng cú súã vêåt chêët kyä thuêåt cho caác cú quan khoa hoåc cöng nghïå vïì CNSH.

• Xêy dûång vaâ triïín khai kïë hoaåch àaâo taåo caán böå chuyïn ngaânh CNSH trong vaâ ngoaâi nûúác, kïët húåp vúái viïåc nêng cao trònh àöå dên trñ.

• Phaát triïín quan hïå húåp taác quöëc tïë vúái caác cú súã nghiïn cûáu triïín khai vïì CNSH cuãa caác nûúác trong khu vûåc vaâ quöëc tïë.

• Nghiïn cûáu ban haânh caác cú chïë chñnh saách phuâ húåp àïí CNSH coá thïí triïín khai maånh, phaát huy vai troâ chuã àaåo trong sûå nghiïåp phaát triïín nïìn kinh tïë quöëc dên (Y hoåc, Nöng nghiïåp...) trong nïìn kinh tïë tri thûác./.

Technology

Công nghệ sinh học Việt Nam – Thực trạng, triển vọng và giải pháp (GS. TS. Ngô Thế Dân)