Üniversitelerdeki KütüphanecilerinMeslekî Etik Algısı:

İstanbul’da Bulunan Devlet ve VakıfÜniversiteleri Üzerinde Bir İnceleme

Dr. Pervin BEZİRCİ ve Özhan SAĞLIK

İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı

Çalışmamızda, İstanbul’daki üniversitelerin

merkez kütüphanelerinde çalışmakta olan

kütüphanecilerin meslekî etik algısı ve meslekî

etik ilkelerine bakışı incelenmeye çalışılmaktadır.

Odak noktası ise Bilgi ve Belge Yönetimi (BBY),

Kütüphanecilik ve Arşivcilik mezunu

kütüphanecilerin görüşleri olmaktadır.

Çalışmamız, kütüphaneciler için oluşturulan meslekî

etik ilkeleri; kütüphanecilere işlerini yapmaları

hususunda kılavuzluk ediyor mu, hizmet veren ve

alan kesimleri koruyor mu gibi sorulara cevap

bulabilmenin yanı sıra, meslekî etik ilkelerinin

kütüphanecilerin ya da bilgi ve belge yöneticilerinin

bir meslek kültürü etrafında toplanmasını

sağlayabilme işlevine duyulan önemin dile getirilmesi

amacıyla kaleme alınmıştır.

Çalışmamız sırasında, İstanbul’daki 47

üniversitenin merkez kütüphanesinde

çalışmakta olan 294 kişiye e-posta atılmış

olup, 103 kişi sorulara cevap vermiştir. Bu

103 kişiden 77 kişi BBY mezunu, 26 kişi ise

diğer bölümler mezunudur. 53 kişi vakıf, 50

kişi ise devlet üniversitesinde çalışmaktadır.

Meslek Etiği

Meslekî etik, iş yaşamında neyin doğru veya yanlış,

neyin iyi ya da kötü olduğu konusunda standartlar

belirleyen, kişilerin davranışlarına yol gösteren ilkeler

bütünü olarak tanımlanabilir. Günümüz toplumlarında

pek çok alanda işbirliği bulunmaktadır. İşbirliğinin

olduğu toplumda insanlar birden fazla faaliyetle

meşgul olup, bu faaliyetler sırasında ortak ilkeler

üzerinden hareket etmektedir.

Ortak ilkeler üzerinden hareket eden insanlar

belirli bir iş veya mesleği icra ederken yol

göstericiliğe ihtiyaç duymaktadır. Bu yol

göstericilik rolünü meslekî etik ilkeleri

üstlenebilmektedir. Meslekî etik ilkeleri, öz-

denetim sayesinde mesleğin kalitesini

yükseltmektedir.

Kütüphanecilikte Etik

Kütüphanecilik etiği, kaynak sağlama,

kataloglama, kullanıcı ilişkileri gibi

kütüphaneciliğin temel hizmetleri üzerine

odaklanmaktadır. Kütüphanecilik etiğinin temel

işlevi bilgiye erişim olarak belirtilebilir. Bununla

birlikte bilgi ve belge yönetimi etiğinin konu

aldığı diğer hususlar düşünce özgürlüğü ve

entelektüel mülkiyet hakkı olmaktadır.

Türk Kütüphaneciler Derneği Meslekî Etik İlkeleri

1. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve diğer uluslararası sözleşmelerle, TKD

Düşünce Özgürlüğü Bildirgesinde yer alan bilgi erişim hakkını, toplumun

tüm bireyleri için savunur ve gereklerini yerine getirmeye çalışırlar.

2. Düşün ve sanat ürünlerine yönelik sansüre karşı çıkar ve düşünce

özgürlüğünü savunurlar.

3. Kullanıcılara hiçbir ayrım gözetmeksizin eşit davranırlar.

4. Mesleki politika ve standartların geliştirilmesinde ve uygulanmasında etkin

çaba harcarlar.

5. Doğru ve yeterli bilgiyi zamanında sunarak, görevini mesleğe değer katacak

biçimde gerçekleştirirler.

6. Telif haklarına saygı duyar ve bu hakları korurlar.

7. Kullanıcıların yaptığı araştırmaların, ödünç aldığı ve/veya yararlandıkları bilgi

kaynaklarının neler olduğunun gizliliğini garanti eder, onların kişisel bilgilerini

yasal gereklilik dışında kimseyle paylaşmazlar.

8. Nesnel verilere dayanmayan, haksız karalamalarla meslek elemanlarının, genel

olarak meslek grubunun ya da bir bilgi merkezinin saygınlığını zedeleyecek

söylem ve davranışlarda bulunmazlar.

9. Mesleki görev ve sorumluluklarını yerine getirirken kişisel

çıkar sağlamazlar.

10. Mesleki işbirliği ve dayanışmaya özen gösterirler.

11. Mesleki gelişimleri konusunda duyarlı davranır, kendilerini

bu açıdan sürekli olarak geliştirir ve bunu hizmetlerine

yansıtırlar.

12. Mesleki ve yönetsel ilişkilerinde adil ve dürüst davranırlar.

BBY mezunu olup devlet üniversitesi kütüphanelerinde çalışan kütüphaneciler ile

vakıf üniversitesi kütüphanelerinde çalışan kütüphanecilerin etik ve meslekî

etik ilkelerine bakış açıları bakımından kimi benzerlikler ve farklılıklar

bulunmaktadır. Benzerlikler şöyle belirtilebilir:

Kütüphanelerde yazılı meslekî etik ilkeleri mevcut olmalıdır.

Etik davranışlar, hizmet kalitesini arttırıp, kurumun işleyişini olumlu

etkilemekte; çalışanların performansını arttırarak kurumun marka değerini

arttırmaktadır.

İşlerin nasıl yapılacağı hususunda kılavuzluk edecek meslekî etik ilkelerine

ihtiyaç duyulmakta; bu ilkeler meslekî saygınlık bakımından hizmet veren

kesimi, bilgilerinin güvenliği bakımından da hizmet alan kesimi korumalıdır. Bu

türden ilkeler mevcut olduğunda iş doyumu artabilecektir.

Şekil 1: Meslekî etik ilkelerinin hazırlanması sürecine çalışanların katılımı vehizmet kalitesi

41%

59% Devlet:12

Vakıf:17

Meslekî etik ilkelerinin çalışanların katılımıyla

hazırlanması sonucunda hizmet kalitesinin azalacağını

belirten kütüphaneci sayısının vakıf üniversitelerinde

daha fazla olduğu görülmektedir. Vakıf üniversitesi

kütüphanelerinde bu yönde cevap veren 17 kişiden 8

kişi yönetici, 9 kişi ise kütüphaneci olarak

çalışmaktadır. Devlet üniversitesi kütüphanelerinde

çalışan ve bu soruya aynı yönde cevap veren 12

kütüphaneci olduğu tespit edilmiştir.

Şekil 2: TKD Meslekî Etik İlkelerinin farkındalığı

43%

57%Devlet:6

Vakıf:8

Vakıf üniversitelerinde çalışan 15, devlet üniversitelerinde çalışan

13 kütüphaneci TKD Meslekî Etik İlkelerinden haberdar olmadığını

belirtmektedir. Bu 28 kütüphaneci arasında 14 kişinin TKD Meslekî

Etik İlkeleri ile ilgili kendilerine sorulan sorular hakkında yorum

yapmadığı görülmektedir. Bu 14 kişinin altısı devlet, sekizi ise

vakıf üniversitelerinde çalışmaktadır. 14 kütüphaneci haberdar

olmadığını belirttiği ilkeler hakkında görüş bildirmektedir. Bu 14

kişinin ise sekizi devlet, altısı vakıf üniversitesi kütüphanelerinde

görev yapmaktadır.

Şekil 3: TKD Meslekî Etik İlkeleri ve hizmet alan kesimin bilgilerinin güvenliğiaçısından korunması

40%

60% Devlet:14

Vakıf:21

Vakıf üniversitelerinde TKD Meslekî Etik İlkeleri'nden

haberdar olduğunu belirten 25, devlet üniversitelerinde 24

kütüphaneci bulunmaktadır. Vakıf üniversitesi

kütüphanelerinde çalışan 21 kütüphaneci, ilkelerin hizmet

alan kesimi bilgilerinin güvenliği açısından koruduğunu

belirtirken, devlet üniversitelerinde de 14 kütüphaneci aynı

yönde görüş bildirmektedir.

Şekil 4: TKD Meslekî Etik İlkelerinin kütüphanecilere işlerini nasıl yapacaklarıhususunda rehber olması

42%

58%Devlet:11

Vakıf:15

Vakıf üniversitelerinde çalışan 15 ve devlet üniversitesinde

11 kütüphaneci, TKD Meslekî Etik İlkelerinin kendilerine

işlerini nasıl yapacakları hususunda kılavuzluk ettiğini

belirtmektedir. Bununla birlikte, bu önerme karşısında

kararsız kalanlara bakıldığında ise, devlette 9, vakıf

üniversitelerinde 4 kütüphaneci bulunmaktadır.

Şekil 5: TKD Meslekî Etik İlkeleri ve kütüphanecilerin meslekîsaygınlık bakımından korunup korunmaması

73%

27%

Devlet:8

Vakıf:3

TKD Meslekî Etik İlkelerinin kütüphanecileri meslekî

saygınlık bakımından korumadığını belirten kütüphaneci

sayısının devlet üniversitelerinde daha fazla olduğu

görülmektedir. Devlet üniversitelerinde çalışan 8, vakıf

üniversitesi kütüphanelerinde ise 3 kütüphaneci ilkelerin

kütüphanecileri meslekî saygınlık bakımından korumadığını

belirtmektedir. Bununla birlikte vakıf üniversitelerinde

ilkelerin kendilerini koruduğunu belirten 15, devlet

üniversitelerinde ise 10 kütüphaneci bulunmaktadır.

Şekil 6: TKD Meslekî Etik İlkeleri ve meslekî itibar

42%

58%Devlet:13

Vakıf:18

Vakıf üniversitelerinde çalışan 18, devlet üniversitelerinde

ise 13 kütüphaneci ilkelerin mesleğin itibarını yükselttiğini

belirtmektedir. Bununla birlikte, devlet üniversitesi

kütüphanelerinde çalışıp TKD Meslekî Etik İlkelerinin

mesleğin itibarını yükseltmediği şeklinde görüş bildiren 4

kütüphaneci, vakıf üniversitesi kütüphanelerinde ise 1 kişi

bulunmaktadır.

Şekil 7: Kurumların kendi etik ilkelerini (etik kod) oluşturması

54%

46%

Devlet:21

Vakıf:18

TKD’nin temel değerleri hazırlamasından sonra her kurumun etik

ilkelerini (etik kod) kendi hazırlayabileceğini belirten kütüphaneci

sayısının devlet üniversitelerinde daha fazla olduğu görülmektedir.

Devlet üniversitesi kütüphanelerinde 21 kişi, vakıf üniversitesi

kütüphanelerinde ise 18 kişi bu yönde cevap vermektedir. Vakıf

üniversitesi kütüphanecilerinin, devlet üniversitesi

kütüphanelerinde çalışan meslektaşları ile kıyaslandığında, bu

görüşe katılmadığı görülmektedir; 8 vakıf ve 6 devlet üniversitesi

kütüphanecisi bu yönde cevap vermektedir.

Şekil 8: Meslekî etik ilkeleri ve mesleğin marka değeri

52%

48%

Devlet:37

Vakıf:34

Meslekî etik ilkelerinin mesleğin marka değerini

arttırabileceği yönünde görüş bildiren kütüphaneci

sayısının devlet üniversitelerinde daha fazla olduğu

görülmektedir; devlet üniversitelerindeki

kütüphanecilerin tamamı (37 kütüphaneci), vakıf

üniversitelerinde de 34 kütüphaneci bu yönde cevap

vermektedir. 2 kişi katılmıyorum, 4 kişi ise kararsız

yönünde fikir beyan etmektedir.

Şekil 9: Mesleğin marka değerinden memnuniyetsizlik

55%

45%

Devlet:31

Vakıf:25

Devlet üniversitelerindeki kütüphanecilerin mesleğin marka değerinden

memnun olmadığı görülmekte; devlet üniversitelerinde bu yönde cevap

veren 31, vakıf üniversitelerinde ise 25 kütüphaneci bulunmaktadır.

Bununla birlikte bu soru karşısında kararsız kalan kütüphaneci sayısı vakıf

üniversitelerinde daha fazla olmaktadır. Vakıf üniversitesi kütüphanecileri

arasında 10 kişi bu soruda çekimser kalırken, devlet üniversitesi

kütüphanelerinde 3 kişi kararsız kalmaktadır. Mesleğin marka değerinden

memnun olup devlette çalışan 3 kütüphaneci, vakıf üniversitesinde çalışan

5 kütüphaneci bulunmaktadır.

Şekil 10: Aylık gelirden duyulan memnuniyetsizlik

61%

39%

Devlet:22

Vakıf:14

Devlet üniversitesi kütüphanecilerinin aylık gelirinden

memnun olmadığı görülmekte; devlet üniversitesinde

çalışan 22, vakıf üniversitelerinde ise 14 kişi aylık

gelirinden memnun olmadığını ifade etmektedir. Bununla

birlikte vakıf üniversitesi kütüphanecilerinin aylık gelirinden

memnun olduğu belirtilebilir. Vakıf üniversitelerinde aylık

gelirinden memnun olduğunu belirten 18, devlette ise 10

kütüphaneci bulunmaktadır.

Mezuniyet alanına bakılmaksızın vakıf üniversitesi kütüphanelerindeçalışan 53 kütüphanecinin görüşleri

Kütüphanecilerin aylık gelirinden memnun olduğu görülmektedir.

Kütüphaneciler, işyerinde sergilenen etik davranışların hizmet kalitesini arttırıp,

kurumun işleyişini olumlu etkileyeceği, kurumun marka değeri ile çalışanların

performansını yükseltebileceğini ifade etmektedir.

Çalışanların meslekî etik ilkelerine uyması ve her kütüphanede yazılı ilkelerin

bulunması gerektiği dile getirilmektedir. Bu ilkelerin çalışanların katılımıyla

hazırlanması neticesinde, hizmet kalitesinin artabileceği belirtilmektedir.

TKD Meslekî Etik İlkeleri'nden haberdar olduğunu belirten kütüphaneciler; TKD

Meslekî Etik İlkeleri'nin, bilgilerinin güvenliği açısından hizmet alan kesimi koruduğu,

kendisine kılavuzluk ettiği, hizmet veren kesimi meslekî saygınlık bakımından

koruduğu ile mesleğin itibarını yükselttiğini ifade etmektedir.

Kütüphaneciler, işlerini doğru yapmak hususunda kendilerine kılavuzluk edecek

meslekî etik ilkelerine ihtiyaç olabileceğini, bu ilkelerin kurum içerisinde

meslekî saygınlıkları ile bilgilerinin güvenliği açısından hizmet alan kesimi

koruması gerektiği, yönlendirici meslekî etik ilkeleri mevcut olduğunda, iş

doyumunun artabileceğini ifade etmektedir.

Kütüphaneciler, TKD'nin temel meslekî etik ilkeleri hazırladıktan sonra, her

kurumun kendi etik kodunu belirleyebileceğini düşünmektedir.

Kütüphaneciler, mesleğin marka değerinden memnun olmadığını, meslekî etik

ilkeleri varlığının mesleğin marka değerini arttıracağını dile getirmektedir.

BBY mezunu olsun olmasın devlet üniversitesi kütüphanelerindeçalışan 50 kütüphanecinin görüşleri

Devlet üniversitesi kütüphanelerinde çalışan kütüphaneciler aylık gelirinden

memnun olmadığı görülmektedir.

Kütüphaneciler, işyerinde sergilenen etik davranışların hizmet kalitesini arttırıp,

kurumun işleyişini olumlu etkileyeceği ve kurumun marka değeri ile çalışanların

performansını yükseltebileceğini ifade etmektedirler.

Çalışanların meslekî etik ilkelerine uyması ve her kütüphanede yazılı ilkelerin

bulunması gerektiği, meslekî etik ilkelerinin çalışanların da katılımıyla

hazırlanması neticesinde hizmet kalitesinin artabileceği belirtilmektedir.

İlkelerden haberdar olduğunu belirten kütüphaneciler, TKD Meslekî Etik İlkeleri’nin;

hizmet alan/veren kesimi koruduğu, mesleğin itibarını yükselttiği ve kendilerine

kılavuzluk ettiğini ifade etmektedir.

Kütüphaneciler kendilerine kılavuzluk edecek meslekî etik ilkelerinin bulunmasının

kurum içerisinde saygınlığı ve bilgilerinin güvenliği açısından hizmet alan kesimi

koruması gerektiğini ve bunun neticesinde iş doyumunun artabileceğini dile

getirmektedir.

Kütüphaneciler, TKD temel meslekî etik ilkeleri hazırladıktan sonra, her kurumun

kendi etik kodunu belirleyebileceğini, meslekî etik ilkelerinin mesleğin marka

değerini arttırabileceğini ifade etmektedir.

Kütüphaneciler mesleğin marka değerinden memnun olmadığını belirtmektedir.

Mesleğin marka değerinden memnun olmadığını belirten 34 kişinin 20'si aynı

zamanda aylık gelirinden de memnun olmadığını ifade etmektedir.

Sonuç ve Değerlendirme

BBY mezunlarının 3/1'inden fazlasının (28 kişi) TKD Meslekî Etik

İlkeleri’nden haberdar olmadığını belirtmesi dikkat çekmektedir.

Ayrıca, BBY mezunlarının 3/2'sinden fazlası (56 kişi) mesleğin

marka değerinden memnun olmayıp, bu kişilerin yarısı (28 kişi)

aylık gelirinden de memnun değildir. Bununla birlikte BBY mezunu

olsun olmasın kütüphanecilerin aylık gelirinden ve mesleğin marka

değerinden memnun olmadığı görülmektedir.

İstanbul’daki devlet ve vakıf üniversitelerinin merkez

kütüphanelerinde çalışan kütüphanecilerin etik ve meslekî etik

ilkeleri ile ilgili görüşleri sorulduğunda; kütüphaneciler; etik

davranışların, hizmet kalitesini arttırıp, kurumun işleyişini olumlu

etkilediği ve çalışanların performansını arttırarak kurumun marka

değerini yükselttiğini ifade etmektedir. Bununla birlikte yazılı

meslekî etik ilkelerinin bulunması gerektiğini belirtmektedirler.

Kütüphaneciler kendilerine işlerini nasıl yapacakları hususunda

rehberlik edecek meslekî etik ilkelerine ihtiyaç duymaktadır.

BBY mezunu olup vakıf üniversiteleri ile devlet üniversitelerinde

çalışan kütüphanecilerin etik algıları arasında bir fark olup

olmadığı çalışmanın sorusu olmaktaydı. Çalışma neticesinde bu iki

kesim arasında farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar

neticesinde, TKD’nin oluşturduğu temel değerler ışığında, her

kütüphanenin kendi yapısına göre çalışanlara kılavuzluk edecek

bir Etik Kod hazırlamasının faydalı olacağı kanaati oluşmaktadır.

Meslekî etik ilkeleri, çalışanların iş doyumunu arttırarak hizmet

kalitesi ile kurumların dolayısıyla da mesleğin marka değerinin

yükseltilmesinde önemli katkı sağlayacaktır. Amacına uygun

meslekî etik ilkeleri hazırlanması sonucunda kütüphanelerin

marka değeri artacak, böylelikle kütüphaneler birbirini örnek

alarak işbirliği ve rekabeti geliştirebilecektir. Nihayetinde bu

işbirliği ve rekabet ortak bir meslek kültürü ortamının

oluşabilmesine vesile olacaktır.

İletişim için:

Pervin BEZİRCİ: pervinb@istanbul.edu.tr

Özhan SAĞLIK: ozhan.saglik@istanbul.edu.tr