มานุ�ษยวิ�ทยาภั�ยพิ�บั�ติ�Anthropology of

Disaster01-08-2014สุ�มนุมาลย� สุ�งหะ

สุ�านุ�กวิ�จั�ยสุ�งคมและสุ�ขภัาพิsumonmarnsingha@hotmail.com

การประชุ�มวิชุาการสำ�านั�กวิจั�ยสำ�งคมและสำ�ขภาพ 2557 Transforming Medicine –Transcending Disciplinary Boundaries

การนุ�าเสุนุอสุ�วินุท ! 1 แนุวิค�ดมานุ�ษยวิ�ทยาและภั�ยพิ�บั�ติ�(ANTHROPOLOGICAL THEORY & DISASTER)1. แนุวิค�ดพิฤติ�กรรมติอบัสุนุองของมนุ�ษย�- การปร�บั

ติ�วิ-นุ�เวิศวิ�ฒนุธรรม2. แนุวิค�ดการพิ�ฒนุาและการเปล !ยนุแปลงทางสุ�งคม3. แนุวิค�ดเศรษฐศาสุติร�การเม)องและนุ�เวิศวิ�ทยาการเม)องของควิามเปราะบัาง4. การปร�บัติ�วิและพิล�งการฟื้+, นุติ�วิชุ�มชุนุ (Community Resilience)สุ�วินุท ! 2 สุร�ปผลท !ได0จัากงานุวิ�จั�ยสุ�วินุท ! 3 ข0อเสุนุองานุวิ�จั�ยภั�ยพิ�บั�ติ�ศ1กษา (Disaster Studies)

Torry, William (1979) Anthropology and Disaster Research. Disasters 3:1(p43-‐52) Oliver-Smith, A. (1996) Anthropological Research In Hazards And Disaster. Annual Review of Anthropology 25:303-328 Walker, B. and Westley, F. (2011). Perspectives on Resilience to Disastersacross Sectors and Cultures. Ecology and Society 16(2): 4.

สุถิ�ติ�การเก�ดภั�ยพิ�บั�ติ� ค.ศ. 1900-2011ผ30ได0ร�บัผลกระทบัค)อใคร?

ก�าเนุ�ดควิามร3 0ด0านุการลดควิามเสุ !ยงภั�ยพิ�บั�ติ�ในุประวิ�ติ�ศาสุติร�ควิามค�ดติะวิ�นุติก

วิาทกรรมภั�ยพิ�บั�ติ�: ย�คฟื้+, นุฟื้3ศ�ลปวิ�ทยาการคร�สุติ�ศติวิรรษท ! 15-16 การเผชุ�ญภั�ยพิ�บั�ติ�ก�อนุภัาวิะสุม�ยใหม� ม�กถิ3กติ ควิามวิ�าเป6นุภัาวิะ ธรรมชุาติ� “ ” (Natural) ค�กคาม ภัายใติ0การนุ�าควิามค�ดของผ30เชุ !ยวิชุาญและนุ�กปร�ชุญานุ�าไปสุ3�การจั�ดการภั�ยพิ�บั�ติ�ในุแง�ม�มกฎหมาย และการจั�ดการก�บัล�กษณะทางกายภัาพิ เชุ�นุ สุ�!งก�อสุร0าง ผ�งเม)อง เข)!อนุ ฯล

แนุวิค�ดด�งกล�าวิม พิ),นุฐานุมาจัากสุ�งคมมนุ�ษย�อย3�ร �วิมก�บัธรรมชุาติ�และอ�ทธ�พิลของ

ศาสุนุจั�กร การใชุ0ควิามร3 0ด0านุวิ�ทยาการและเทคโนุโลย เป6นุแนุวิทางการแก0ไขภั�ยพิ�บั�ติ�เฉพิาะ

หนุ0า เฉพิาะเหติ�การณ� โดยท !ย�งไม�ม แนุวิทางลดควิามเสุ !ยงจัากภั�ยพิ�บั�ติ�ในุชุ�วิงนุ�,นุ

ยกติ�วิอย�างกรณ เม)องล�สุบัอนุ โปรติ�เกสุ เก�ดเหติ�การณ�แผ�นุด�นุไหวิและสุ1นุาม�ในุป< ค.ศ. 1755

ภั�ยพิ�บั�ติ� : โครงเร)!องร�วิมสุม�ย ภั�ยพิ�บั�ติ�เป6นุการ ลงโทษ ของพิระเจั0าติ�อผ30คนุผ�ดบัาป “ ”

หร)อเม)องคนุบัาป ชุ�ดควิามสุ�มพิ�นุธ�ทางอ�านุาจัของ ศ ลธรรม พิระเจั0า ก�บั“ ”

ธรรมชุาติ� สุถิาป=ติยกรรม พิ),นุท ! และบัร�เวิณท !เก�ดเหติ�การณ�ภั�ยพิ�บั�ติ�

เป6นุสุ�ญล�กษณ�แสุดงถิ1งศ3นุย�กลางอ�านุาจัของพิระเจั0าป=ญญาชุนุในุย�คแสุงสุวิ�างป=ญญา Voltaire 1694-1778, Rousseau 1712 in Voltaire’s defense, Kant 1724 more scientific approach

มรดกของป=ญญาชุนุย�คสุม�ยใหม� (Modernism)

นุ�ยามภั�ยพิ�บั�ติ� : ภั�ยพิ�บั�ติ�ม ล�กษณะเฉพิาะ เง)!อนุไขและผลสุ)บัเนุ)!องในุแติ�ละสุ�งคมวิ�ฒนุธรรม ซึ่1!งม�กถิ3กติ ควิาม ร�บัร3 0ภัายในุบัร�บัททางวิ�ฒนุธรรมและประวิ�ติ�ศาสุติร�ของสุ�งคมนุ�,นุๆ

ภั�ยพิ�บั�ติ� : นุ�ยยะสุ�าค�ญของการร�บัร3 0 ค�กคามและท0าทายระเบั ยบัสุ�งคม ควิามร�บัผ�ดของร�ฐสุม�ยใหม�ซึ่1!งติ�อผลโดยติรงติ�อการจั�ดการภั�ยพิ�บั�ติ�

ภั�ยพิ�บั�ติ� : ควิามค�ดเร)!องชุ�วิงเวิลาของภั�ยพิ�บั�ติ� ก�อนุ และ หล�ง “ ” “ ”เพิ)!อแสุดงเหติ�การณ�และแบั�งชุ�วิงเวิลาควิามติระหนุ�กร�วิมของสุ�งคม

สุ�,นุสุ�ดป< ค.ศ.1989 กระบัวินุท�ศนุ�ด�งกล�าวิย�งม พิล�งในุการอธ�บัายสุ�งคมจันุกระท�!งปฏิ�วิ�ติ�ฝร�!งเศสุและล�กลามไปถิ1งภั3ม�ภัาคย�โรป

ภั�ยพิ�บั�ติ� ย�งเป6นุสุ�ญล�กษณ�ท !เป6นุผลกระทบัทางธรรมชุาติ� มากกวิ�าสุ�!งท !เหนุ)อธรรมชุาติ� (ควิามโกรธเกร ,ยวิของพิระเจั0า และการลงโทษคนุบัาป)

แนุวิค�ดการลดควิามเสุ !ยงจัากภั�ยธรรมชุาติ� (natural hazard)

Video - highlighting the implementation of HFA (5 min) http://www.preventionweb.net/globalplatform/2013/programme/plenary/view/476

Governments and DRR: A Sustainable Engagement by Mr. Omar Samad, Afghanistan Senior Expert, USA (Moderator)

โจัทย�ค)อ ชุ�องวิ�างระหวิ�างควิามควิามร3 0วิ�ทยาศาสุติร�และควิามร3 0ท0องถิ�!นุในุการลดควิามเสุ !ยงภั�ยพิ�บั�ติ�

• Gaillard & Mercer ภั�ยพิ�บั�ติ�เป6นุ สุนุามรบัของควิาม“ร3 0 ”

• อะไรค)อสุนุามรบั ? ป=ญหาค)ออะไร?• การแก0ไขป=ญหาภั�ยพิ�บั�ติ�ท�าได0อย�างไรบั0าง?• นุ�กมานุ�ษยวิ�ทยาจัะม สุ�วินุร�วิมได0อย�างไร?

JC Gaillard Jessica Mercer Bridging the gap betweentop-down and bottom-up initiatives in disaster risk reduction (DRR)

มานุ�ษยวิ�ทยาก�บัภั�ยพิ�บั�ติ� : มานุ�ษยวิ�ทยาคลาสุสุ�ก

ภัาคสุนุาม (fieldwork) กลายเป6นุวิ�ธ วิ�ทยาหล�กของการศ1กษาทางมานุ�ษยวิ�ทยาในุป=จัจั�บั�นุ การศ1กษาอาณาบัร�เวิณ ถิ�!นุฐานุทางวิ�ฒนุธรรมติ�างๆ สุ�วินุใหญ�จัะศ1กษาสุ�งคมแอฟื้ร�ก�นุ และขยายไปวิ�ฒนุธรรมคนุอ)!นุ

มานุ�ษยวิ�ทยาเร�!มติ0นุศ1กษาชุนุเผ�า (Nuer, Navajo, Turkana, Dobu, Lozi, and Tikopia) โดยมองวิ�าภั�ยธรรมชุาติ�จัะทดสุอบักระบัวินุการทางสุ�งคม ซึ่1!งโดยมากจัะศ1กษาการเปล !ยนุแปลงทางฤด3กาลเท�านุ�,นุ

แนุวิค�ดการก�าหนุดทางสุ�!งแวิดล0อมและควิามแนุวิค�ดเชุ�งควิามเป6นุไปได0 ม อ�ทธ�พิลติ�,งแติ� ค.ศ. 1960s

19th century miasmaศติวิรรษท ! 19 โรคอห�วิาห�ระบัาดเป6นุการปฏิ�วิ�ติ�ควิามค�ดวิ�าโรคภั�ยไม�ได0เก�ดจัากภั3ติผ จัากเก�ดจัาก เชุ),อโรคในุ“อากาศ แพิร�หลายในุ”ย�โรป จั นุและอ�นุเด ย ก�อนุการค0นุพิบัเชุ),อโรคและทฤษฎ เชุ),อโรค

ยกติ�วิอย�าง 1 : อ วิานุ-พิร�ดชุาร�ด (Evans- Pritchard ,1940:130): พิฤติ�กรรมท !ติอบัสุนุองติ�อควิามแห0ง

แล0ง ในุชุ�วิงภัาวิะขาดแคลนุอาหาร ชุาวิเผ�าด�นุก0าบั�อยคร�,งม�กจัะอพิยพิเคล)!อนุย0ายมาอย3�ใกล0ชุา“วินุ3เออร�โดยท !ติ0องได0ร�บัการยอมร�บัจัากชุาวินุ3เออร�เสุ ยก�อนุ.."

การเคล)!อนุย0ายถิ�!นุฐานุเป6นุกลย�ทธในุการปร�บัติ�วิให0อย3�รอดของชุนุเผ�าเร�ร�อนุ ซึ่1!งเสุ0นุทางเคล)!อนุย0ายจัะติ�ดสุ�นุใจัจัากฤด3กาลท !เปล !ยนุแปลง ระด�บันุ�,าท�วิม พิ),นุท !ราบัล��มสุ�าหร�บัเพิาะปล3กพิ)ชุท0องถิ�!นุ รวิมท�,งทางเล)อกในุการด�ารงชุ พิอ)!นุๆ เชุ�นุ ติกปลา ล�าสุ�ติวิ� และล�าสุ�ติวิ�สุ�าหร�บัใชุ0งานุเม)!อติ0องเคล)!อนุย0าย ถิ0าชุาวินุากBจัะม การใชุ0ประโยชุนุ�ท !ด�นุท !สุอดคล0องก�บัชุ�วิงฤด3ฝนุและนุ�,าท�วิม

พิ�ธ กรรม และ กฎของกล��ม เคร)อข�ายหมอผ ใชุ0คาถิา เวิทมนุติ� พิ�ธ กรรมขอฝนุในุติะวิ�นุ

ออกเฉ ยงใติ0ของสุหร�ฐอเมร�กา• Uduk weather control rituals using rain

stones

http://www.voicesfromthebluenile.org/sixties.html• แนุวิค�ดพิฤติ�กรรมติอบัสุนุอง & มานุ�ษยวิ�ทยาปร�บัติ�วิ

• ขาดควิามสุนุใจัโฟื้ก�สุท !ภั�ยพิ�บั�ติ�?

ยกติ�วิอย�าง 2 นุ�กค�ดคนุสุ�าค�ญ : แนุวิค�ดพิฤติ�กรรมติอบัสุนุองและการปร�บัติ�วิ

Floods are “Acts of God”, but flood losses are laregly acts of man” Gilber White 1945

แนุวิค�ดก�ลเบัร�Cติ ไวิท� การปร�บัติ�วิก�บันุ�,าท�วิม “ ”กระบัวินุท�ศนุ�ลดควิามเสุ !ยง ค.ศ. 1937/1945

ปฏิ�ก�ร�ยาของคนุติ�อนุ�,าท�วิม : ผ�งการใชุ0ประโยชุนุ�ท !ด�นุ ลดควิามแรงจัากนุ�,าท�วิม การปDองก�นุนุ�,าท�วิม (การจั�ดการทางวิ�ศวิกรรม คลอง ทางระบัายนุ�,า การจั�ดการภัาวิะฉ�กเฉ�นุ การจั�ดการเชุ�งโครงสุร0าง ผ�งเม)อง สุถิาป=ติยกรรม การเปล !ยนุแปลงการใชุ0ประโยชุนุ�ท !ด�นุ การบัรรเทาท�กข� และการประก�นุภั�ย

MacDonald et al. (2011) The significance of Gilbert F. White's 1945 paper 'Human adjustment to floods. Progress in Physical Geography 36(1) 125–133

ข0อวิ�พิากษ�แนุวิค�ดพิฤติ�กรรมติอบัสุนุองของมานุ�ษยวิ�ทยาสุายคลาสุสุ�ก

• จั�ดเนุ0นุท ! ควิามสุมด�ล ระบับันุ�เวิศสุ�มพิ�นุธ�จัะควิามสุมด�ลก�บัการด�ารง“ ”อย3�ของร�ฐซึ่1!งไม�ได0หย�ดนุ�!งติายติ�วิแติ�ม พิลวิ�ติ “ ” (dynamic) ผ30ปกครองอาณานุ�คมและผ30ปกครอง

• ควิามสุ�มพิ�นุธ�ก�บัธรรมชุาติ�ท !ด�ารงอย3�ในุม�ติ�ติ�างๆ ไม�วิ�าการเล ,ยงสุ�ติวิ� ครอบัคร�วิ วิ�ฒนุธรรมการเกษติร และประมงไม�ได0เก�ดจัากวิงจัรภัายในุเพิ ยงอย�างเด ยวิ แติ�อาจัจัะได0ร�บัแรงกดด�นุจัากภัายนุอกด0วิย

• มนุ�ษย�สุามารถิท !จัะปร�บัติ�วิด�,นุติ�อสุ30ก�บัธรรมชุาติ�ได0อย3�ภัายใติ0โครงสุร0างสุ�งคมเท�านุ�,นุ

• อ วิานุ-พิร�ดชุาร�ด (1940:92)

Torry, William (1979) Anthropology and Disaster Research. Disasters 3:1(p43-‐52).

แนุวิค�ดก�าหนุดนุ�ยมทางสุ�!งแวิดล0อม & ภั3ม�ศาสุติร�มานุ�ษยวิ�ทยา

อ�ทธ�พิลของม�มมองนุ�กธรรมชุาติ�นุ�ยมและนุ�กกายภัาพิท !มอง ควิามนุ�ากล�วิควิามร�นุแรงเก�ดจัาก ธรรมชุาติ� หร)อ “ ”ธรรมชุาติ�บันุควิามเกร ,ยวิกราด(Frazier 1979; Maybury 1986; Ebert 1993; de Blij 1994).

นุ�กมานุ�ษยวิ�ทยากBสุนุใจัควิามสุ�มพิ�นุธ�ระหวิ�าง สุ�!งแวิดล0อม “ ”และ ล�กษณะทางวิ�ฒนุธรรม“ ”

จั�ดเร�!มติ0นุพิ�ฒนุาการภั�ยพิ�บั�ติ�ศ1กษาในุม�มมองมานุ�ษยวิ�ทยา (1950-1960)

ค.ศ. 1950 : การศ1กษาภั�ยพิ�บั�ติ�เชุ�งระบับั (systematic approach)คร�,งแรก เป6นุการศ1กษาเชุ�งล1กถิ1งผลสุ)บัเนุ)!องทางสุ�งคมจัากภั�ยพิ�บั�ติ�

ค.ศ. 1950 1953 – 1955 : การประย�กติ�ใชุ0มานุ�ษยวิ�ทยาในุการศ1กษาสุ�งคมภั�ยพิ�บั�ติ�ในุการประชุ�มทางวิ�ชุาการท !ชุ�คาโกและบัล3มม�งติ�นุ

ค.ศ. 1950 1955 : งานุสุ�มมนุา ทฤษฎ พิฤติ�กรรมมนุ�ษย�ในุภัาวิะ“สุ�ดโติ�ง”

Anthony Wallace (1956): แนุวิค�ด Mazeway Disintegration - การร�บัร3 0ถิ1งควิามไร0ระเบั ยบัทางสุ�งคมวิ�ฒนุธรรมของป=จัเจัก

กรณ ศ1กษาเกาะ Tikopia by Firth (1959) และ Spillius (1957). ภั�ยพิ�บั�ติ�จัากภัายนุอกและภัาวิะสุ�ดโติ�งของเหติ�การณ�ภั�ยพิ�บั�ติ�

แนุวิค�ดนุ�เวิศวิ�ทยาวิ�ฒนุธรรม (CULTURAL ECOLOGY)

ค.ศ. 1956 การเร�!มติ0นุของแนุวิค�ด นุ�เวิศวิ�ฒนุธรรม “ ” (Barth 1956 – “niche”; Steward 1955 – culture core)

พิยายามก0าวิข0ามแนุวิค�ดก�าหนุดนุ�ยมธรรมชุาติ�และแนุวิค�ดเชุ�งควิามเป6นุไปได0

สุภัาพิแวิดล0อมและวิ�ฒนุธรรมไม�ได0แยกขาดจัากการโดยสุ�,นุเชุ�งแติ�ม ควิามเชุ)!อมโยงก�นุอย�างเป6นุแบับัแผนุพิฤติ�กรรม

สุภัาพิแวิดล0อมม อ�ทธ�พิลติ�อการปร�บัติ�วิของมนุ�ษย� แติ�ไม�ใชุ�เป6นุติ�วิก�าหนุด

ร3ปแบับัของการจั�ดระเบั ยบัทางสุ�งคมได0ร�บัการพิ�ฒนุาข1,นุย�อมม แติกติ�างก�นุข1,นุอย3�ก�บัเง)!อนุไขของสุภัาพิแวิดล0อม กลย�ทธ�ในุการปร�บัติ�วิเพิ)!ออย3�รอดและเปDาหมาย

แก�นุแกนุทางวิ�ฒนุธรรม : การปร�บัติ�วิซึ่1!งเป6นุกระบัวินุการทางวิ�ฒนุธรรม วิ�ถิ การปร�บัติ�วิให0เข0าก�บัสุภัาพิแวิดล0อมท !เปล !ยนุแปลง ไม�หย�ดนุ�!งติายติ�วิ ได0แก� อาหาร เคร)!องแติ�งงานุ บั0านุเร)อนุ การท�ามาหาก�นุ ฯล

แนุวิค�ดนุ�เวิศวิ�ทยาในุม�มมองมานุ�ษยวิ�ทยา

การศ1กษาเชุ�งชุาติ�พิ�นุธ��วิรรณานุ�เวิศ : 1960-1970s เนุ0นุการศ1กษาควิามร3 0ท0องถิ�!นุ (local knowledge)

ระบับัการฟื้+, นุติ�วิ: “Total of living organisms and non-living

substances bound together in material exchanges with in some demarcated portion of the biosphere” (Rappaport 1971)

การร�กษาภัาวิะสุมด�ล หร)อ ด�ลยภัาพิ ? ท�าได0อย�างไรวิ�เคราะห�ระด�บัประชุากร การจั�ดระบับัถิ�!นุฐานุบั0านุเร)อนุ การใชุ0ประโยชุนุ�ท !ด�นุ แบับัแผนุฤด3กาล การผล�ติ และการบัร�โภัคการปฏิ�สุ�มพิ�นุธ�ระหวิ�าง มนุ�ษย� และ ระบับันุ�เวิศ ในุ“ ” “ ”ฐานุะหนุ�วิยการวิ�เคราะห�ทางมานุ�ษยวิ�ทยา

2. แนุวิค�ดการพิ�ฒนุาและการเปล !ยนุแปลงทางสุ�งคม

DEVELOPMENTAL / SOCIAL CHANGE APPROACH สุ�งคมจัาร ติม การปร�บัติ�วิ โดยท !ร�ฐไม�ได0เข0าไปม บัทบัาทมากนุ�ก แติ�ในุ

ระเบั ยบัโลกได0สุร0างควิามเปล !ยนุแปลงท !ไร0พิรมแดนุ (ติ�วิอย�าง David Harvey) ร�ฐได0ขยายขอบัเขติอ�านุาจัเข0าไปสุอดสุ�องและควิบัค�มประชุากร

ภั�ยพิ�บั�ติ�นุ�าไปสุ3�การเปล !ยนุแปลงทางสุ�งคม ผลกระทบัทางบัวิกและทางลบัของภั�ยพิ�บั�ติ�นุ�าไปสุ3�ค�าถิามติ�อการพิ�ฒนุา ในุทางมานุ�ษยวิ�ทยา โดยเฉพิาะสุถิาป=ติยกรรมเป6นุประเดBนุท !นุ�าควิาม—

เปล !ยนุแปลงในุระยะยาวิ กระบัวินุท�ศนุ�ใหม�เร)!องมานุ�ษยวิ�ทยานุ�เวิศ มนุ�ษย�สุร0างควิามไม�สุมด�ล–

ก�บัธรรมชุาติ� การฟื้+, นุฟื้3สุ�!งแวิดล0อมจัากภั�ยพิ�บั�ติ�ถิ)อเป6นุวิ�วิ�ฒนุาการ (เสุ0นุติรง)ของสุ�งคม และติ�อยอดควิามสุนุใจัศ1กษาพิฤติ�กรรมติอบัสุนุองไม�เพิ ยงกล��มคนุ แติ�สุนุใจัพิฤติ�กรรมระด�บัป=จัเจักด0วิย

2.1 การเก�ดข1,นุของแนุวิค�ดการพิ�ฒนุาและภั�ยพิ�บั�ติ�

การพิ�ฒนุาเสุ0นุติรงท !สุ�งผลติ�อกระทบัสุ�งคม การพิ�ฒนุาแบั�งภั3ม�ภัาคท�าให0เก�ดวิ�ฒนุธรรมท0องถิ�!นุและวิ�ฒนุธรรม

ศ3นุย�กลาง ภั�ยพิ�บั�ติ�เป6นุการพิ�งทลายของระบับัสุ�งคมและการจั�ดการท !ล0มเหลวิ ล�กษณะภั�ยพิ�บั�ติ�ท !สุ�งผลกระทบัติ�อสุภัาพิแวิดล0อมอย�างไร ถิ)อเป6นุ

สุ�วินุหนุ1!งของวิ�วิ�ฒนุาการสุ�งคม ระบับัท !ไม�ย�!งย)นุ ท�,งควิามสุมด�ลของสุ�!งแวิดล0อมเป6นุราคาท !ติ0อง

จั�ายให0ก�บัการเพิ�!มข1,นุของควิามซึ่�บัซึ่0อนุของระบับัสุ�งคมอย�างไร การขยายติ�วิแบับัภั3ม�ภัาคท !บั3รณาการเศรษฐก�จัและการเม)องเข0า

ด0วิยก�นุถิ)อเป6นุเง)!อนุไขของการเก�ดภั�ยพิ�บั�ติ�หร)อไม�?

Torry, William (1979) Anthropology and Disaster Research. Disasters 3:1(p43-‐52).

ภั�ยพิ�บั�ติ� & การพิ�ฒนุา

https://www.youtube.com/watch?v=H5vm6w318HI

3. แนุวิค�ดเศรษฐศาสุติร�การเม)องและนุ�เวิศวิ�ทยาการเม)องของควิามเปราะบัาง

1. สุาเหติ�และปรากฎการณ�ของภั�ยพิ�บั�ติ�เป6นุกระบัวินุการทางสุ�งคมและโครงสุร0างสุ�งคม

2. กล��มทางสุ�งคมวิ�ฒนุธรรมท !แติกติ�างก�นุ จัะเปEดร�บัควิามเสุ !ยงจัากภั�ยธรรมชุาติ�แติกติ�างก�นุ ท�,งนุ ,ข1,นุอย3�ก�บัศ�กยภัาพิในุการร�บัม)อก�บัผลกระทบัจัากภั�ยธรรมชุาติ� Nicole Ball (1975) The myth of the natural

disaster. Resurgence & Ecologist, Vol 5 No 10 O’Keefe K. Westgate, and B. Wisner. (1976) Taking the naturalness out of natural disasters. Nature, vol. 260, pp. 566-567. Tiranti ,D.(1977) The Un-natural Disasters. The New Internationalist, no. 53, pp. 5-6. Hewitt (1983) Interpretations of Calamity from the Viewpoint of Human Ecology. Boston, Allen

“ภ�ยพบั�ติควิรสำนัใจัมติการเม�องที่ !สำ"งผลติ"อกระบัวินัการที่�าให้%เป&นัชุายขอบั (marginalization) ควิามยากจันัและควิามสำ'ญเสำ ย มากกวิ"าควิามเที่ !ยงติรงของการพยากรณ์*และเง�!อนัไขที่างภ'มศาสำติร*ที่ !ติดติร.งก�บัพ�/นัที่ !”

4. แนุวิค�ดพิล�งฟื้+, นุติ�วิและศ�กยภัาพิในุการปร�บัติ�วิ RESILIENCE & ADAPTIVE CAPACITY

Resilio ในุภัาษาละติ�นุ หมายควิามวิ�า กระโดดกล�บั“ ” Holling (1973) ‘‘a measure of the persistence of

systems and of their ability to absorb change and disturbance and still maintain the same relationships between populations or state variables’’ (p. 14)

การฟื้+, นุติ�วินุ�ามาประย�กติ�ในุแนุวิค�ดระบับันุ�เวิศ หร)อ บั3รณาการระบับัและโครงสุร0างท�,ง คนุ และ สุ�!งแวิดล0อมธรรมชุาติ� แบั�งได0 “ ” “ ” 3 ล�กษณะ

1. การเปล !ยนุแปลงระบับัท !ย�งสุามารถิท�าหนุ0าท ! และร�กษาโครงสุร0าง2. ระด�บัควิามสุามารถิในุการจั�ดการตินุเอง3. ควิามสุามารถิเพิ�!มมากข1,นุแขBงแกร�งมากข1,นุในุการเร ยนุร3 0และปร�บัติ�วิ

ภั3ม�ท�ศนุ�นุาข�,นุบั�นุไดท !แสุดงควิามสุ�มพิ�นุธ�ระหวิ�างมนุ�ษย�ก�บัระบับันุ�เวิศ ประเทศฟื้Eล�ปปEนุสุ�

4.1 ทบัทวินุแนุวิค�ดการฟื้+, นุฟื้3ติ�วิและศ�กยภัาพิในุการปร�บัติ�วิ

มานุ�ษยวิ�ทยาภั�ยพิ�บั�ติ� : ควิามเก !ยวิข0องของการฟื้+, นุฟื้3ติ�วิและศ�กยภัาพิในุการปร�บัติ�วิ

1. แบับัแผนุทางวิ�ฒนุธรรมท !สุร0างการร�บัร3 0ควิามเสุ !ยง มห�นุติภั�ย ภั�ยพิ�บั�ติ� ควิามเสุ ยหาย

2. “ภัาวิะสุมด�ล ของระบับัเศรษฐก�จัและสุ�งคมย�อมม การเปล !ยนุแปลง ม ”ระบับัการจั�ดการท !ซึ่�บัซึ่0อนุ และพิลวิ�ติของมห�นุติภั�ย

3. ภั�ยพิ�บั�ติ�เป6นุการฟื้Fาฟื้=นุ (ระบัอบั ) ฝFาพิ0นุการเปล !ยนุแปลงของระบับั โครงสุร0างผลกระทบัของภั�ยพิ�บั�ติ�ข1,นุอย3�ก�บัภั3ม�ท�ศนุ�ท !ย� !งย)นุ วิงจัรการปร�บัติ�วิและปฏิ�สุ�มพิ�นุธ�ระหวิ�างสุ�วินุติ�างๆ

4. พิล�งการฟื้+, นุติ�วิลดลงนุ�าไปสุ3� ควิามเปราะบัาง ของระบับั ขณะควิาม“ ”สุามารถิร�บัม)อก�บัควิามโกลาหลได0ถิ)อวิ�าไม�เปราะบัาง

5. พิล�งการฟื้+, นุติ�วิสุ�มพิ�นุธ�ก�บักระบัวินุการทางวิ�ฒนุธรรม การปร�บัติ�วิ การเร ยนุร3 0และควิามหลากหลายทางสุ�งคม

4.2 ควิามหมายของการร�บัม)อและพิล�งการฟื้+, นุติ�วิระด�บัป=จัเจัก ชุ�มชุนุและสุ�งคม

McElroy & Townsend (2007) : ควิามสุ�มพิ�นุธ�ทางสุ�งคมท !เก),อหนุ�นุติ�อระบับัโดยรวิม

ภั�ยพิ�บั�ติ�ในุสุ�งคมท�นุนุ�ยมจัะเก !ยวิก�นุพิ�นุก�บัเคร)อข�ายทางสุ�งคมและการแลกเปล !ยนุติ�างติอบัแทนุ ควิามไวิ0วิางใจัเป6นุค�าท�นุทางสุ�งคม (Putnam 2000:19) รวิมท�,งการแบั�งป=นุควิามเชุ)!อและค�านุ�ยม

ฟื้+, นุฟื้3ตินุเองเพิ)!อร�กษาระบับั กลไกและโครงสุร0างท !ย�งท�าหนุ0าท !ได0 ยกติ�วิอย�าง ควิามขบัข�นุ : Laughter may be best

medicine การติ ควิามควิามหมายของควิามท�กข�

Carl Jung “Art is the cure for suffering.“

4.3 ควิามหมายการร�บัม)อและพิล�งการฟื้+, นุติ�วิ

Nancy Scheper Huges นุ�กมานุ�ษยวิ�ทยาการแพิทย�ท ! Berkeley ( หนุ�งสุ)อชุ)!อ A Talent For Life, Ethnos 2008): ควิามหมายของการฟื้+, นุติ�วิระด�บัป=จัเจักและโครงสุร0าง1. กระบัวินุการท�าให0ภัาวิะวิ�กฤติเป6นุปกติ�2. เร)!องเล�า การร),อฟื้+, นุเพิ)!อเย ยวิยาประสุบัการณ�เจัBบัปวิด3. กล�บัห�วิกล�บัหาง : “ผ30ประสุบัภั�ยกลายเป6นุวิ รบั�ร�ษไม�ใชุ�เหย)!อ”4. เคร)!องม)อ & การปร�บัปร�งโครงสุร0าง 5. กระบัวินุการกล�อมเกลาทางสุ�งคม6. ติลกร0าย: ควิามย0อนุแย0ง & ควิามไร0สุาระ7. เฉล�มฉลอง : คานุ�วิ�ล , การเติ0นุร�า, “I won’t cry. My life is hard enough”

Hoffman and Anthony, ed. 2002 การจั�ดการภั�ยพิ�บั�ติ�ของสุ�งคมสุม�ยใหม�ท !ร �ฐได0กลายเป6นุติ�วิละครสุ�าค�ญในุการจั�ดการก�บัภั�ยพิ�บั�ติ� ควิามข�ดแย0งระหวิ�างควิามเหBนุของผ30เชุ !ยวิชุาญก�บัควิามร3 0ท0องถิ�!นุในุการประเม�นุภั�ยพิ�บั�ติ�ระบับัโครงสุร0างท !ไม�เป6นุธรรมนุ ,ได0ลดทอนุควิามสุามารถิในุการฟื้+, นุค)นุ (Resilience) และลดศ�กยภัาพิในุการจั�ดการร�บัม)อก�บัภั�ยพิ�บั�ติ�การปร�บัติ�วิในุล�กษณะ เอาติ�วิ“รอดเฉพิาะหนุ0า จัะย�!งนุ�ามาซึ่1!ง”การท�าลายระบับันุ�เวิศนุ�และสุภัาพิแวิดล0อมมากข1,นุไปอ ก

Adriana Petryna ,2003 การแพิทย�ชุ วิภัาพิและมาติรฐานุควิามร3 0เร)!องร�งสุ นุ�วิเคล ยร� (clinical data) อย3�เหนุ)อควิามร3 0ในุชุ วิ�ติประจั�าวิ�นุของผ30รอดชุ วิ�ติท !เสุ !ยงติ�อผลพิ�นุธ�กรรมรวิมท�,งหล�กเกณฑ์� นุ�ยามการชุดเชุย การพิ�สุ3จันุ�ควิามเป6นุพิลเม)อง เร)!องเล�าทางการแพิทย�ของภั�ยพิ�บั�ติ�จัากร�งสุ (ระบัาดวิ�ทยา) ของผ30รอดชุ วิ�ติ

สุ�วินุท ! 2 ร3ปธรรมจัากงานุวิ�จั�ย งานุวิ�จั�ยเร ยนุร3 0อย3�ก�บัภั�ยพิ�บั�ติ� : นุ�เวิศวิ�ฒนุธรรม สุ)!อ ร�ฐและพิลวิ�ติ

ชุ�มชุนุ 5 ล�กษณะงานุวิ�จั�ย สุหวิ�ทยาการ เป6นุม�มมองสุ�งคมศาสุติร� “ ”มนุ�ษยศาสุติร� สุาธารณสุ�ข สุ�งคมสุงเคราะห�และระบัาดวิ�ทยา

พิ),นุท ! 8 พิ),นุท ! (จั�งหวิ�ดพิ�ษณ�โลก นุครสุวิรรค� พิ�จั�ติร อย�ธยา นุครปฐม สุงขลา นุครศร ธรรมราชุและภั3เกBติ)

การทบัทวินุเอกสุารท !เก !ยวิข0องและสุ�มภัาษณ� สุ�งเกติ คล�กคล ก�บัผ30ให0ข0อม3ล (key Informants) 264 คนุ จัานุวินุ 200 หล�งคาเร)อนุ- กล��มผ30นุ�า/ผ30ร3 0- กล��มอาชุ พิ/กล��มชุ�าง- กล��มก30ชุ พิก30ภั�ย- กล��มเสุ !ยงระด�บัป=จัเจักและคร�วิเร)อนุ- กล��มผ30ปฏิ�บั�ติ�งานุด0านุสุ�ขภัาพิ

วิ�ติถุ�ประสำงค*1 .เพ�!อศ.กษาประสำบัการณ์*และปฏิกรยาของชุ�มชุนัติ"อภ�ยพบั�ติที่�/ง ก"อนั

ระห้วิ"าง และห้ล�งเกดเห้ติ�การณ์*ภ�ยพบั�ติ ในับัรบัที่ของนัเวิศวิ�ฒนัธรรมที่%องถุ!นั

2. เพ�!อเปร ยบัเที่ ยบัแบับัแผนั (Pattern) ล�กษณ์ะ (Characteristics) เง�!อนัไข (Conditions) และผลที่ !เกดติามมา (Consequences) ในัการร�บัม�ออ�ที่กภ�ยของชุ�มชุนัในัแติ"ละคร�/งที่ !ชุ�มชุนัเผชุญก�บัภ�ยพบั�ติ

3. เพ�!อวิเคราะห้*และประเมนักระบัวินัการเร ยนัร'%จัากประสำบัการณ์*ที่ !ชุ�มชุนัได%ร�บัจัากการร�บัม�อภ�ยพบั�ติ

4. เพ�!อพ�ฒนัาข%อเสำนัอและร'ปแบับั (Model) การเสำรมศ�กยภาพชุ�มชุนัในัการจั�ดการภ�ยพบั�ติ ที่�/งจัากประสำบัการณ์*การเร ยนัร'%ของชุ�มชุนัและจัากการวิเคราะห้*จั�ดแข5งจั�ดอ"อนัของมาติรการเสำรมศ�กยภาพเพ�!อชุ�มชุนัเพ�!อร�บัม�อภ�ยพบั�ติที่ !องค*กรติ"างๆ ได%เข%าไปดาเนันัการในัพ�/นัที่

สุ�วินุท ! 2 ร3ปธรรมจัากงานุวิ�จั�ย

สำร�ปผลที่ !ได%จัากงานัวิจั�ย 1: การจั�ดการภั�ยพิ�บั�ติ�ของชุ�มชุนุและพิล�งการฟื้+, นุติ�วิ

1. การนุ�ยาม ภั�ยพิ�บั�ติ� ย�งไม�ม ควิามชุ�ดเจันุ ครอบัคล�มเป6นุ“ ”ธรรมและปฏิ�บั�ติ�ได0จัร�ง

2. การร�บัร3 0ควิามเสุ !ยงก�บัศ�กยภัาพิชุ�มชุนุ การสุร0าง“วิ�ฒนุธรรมติ)!นุติ�วิ นุ�าไปสุ3�การจั�ดการเชุ�งระบับั”

3. ผลกระทบัติ�อชุ�มชุนุ4. ศ�กยภัาพิชุ�มชุนุและควิามชุ�วิยเหล)อจัากภัายนุอก ท�นุทาง“

สุ�งคม”

นุ�ยามควิามหมาย วิ�กฤติ ภัาวิะฉ�กเฉ�นุ และภั�ยพิ�บั�ติ�วิ�กฤติ :

ชุ�วิงเวิลาท !ยากล�าบัาก นุ�าก�งวิลและอ�นุติราย เหติ�การณ� หร)อ กระบัวินุการท !ถิ3กคาดหวิ�งวิ�านุ�าไปสุ3�สุถิานุการณ�อ�นุติรายภัาวิะฉ�กเฉ�นุ : สุถิานุการณ�ท !เก�ดข1,นุเฉ ยบัพิล�นุ แติ�ม�กเก�นุข1,นุในุอาณาบัร�เวิณ หร)อหนุ�วิยเลBกภั�ยพิ�บั�ติ� : เหติ�การณ�ได0เก�ดข),นุแล0วิ ประสุบัการณ�ท !สุดโติ�ง ท�,งคาดการณ�ได0 และคาดการณ�ไม�ได0 สุาเหติ�ของชุะติากรรมเลวิร0ายท !เก�ดแก� กล��มคนุ เม)อง ภั3ม�ภัาคและก�บัผ30คนุ ผลท !เก�ดข1,นุในุเร)!องเล�าของภั�ยพิ�บั�ติ�ม�กเป6นุสุ�ญล�กษณ�และควิามคาดหวิ�ง สุ)!อสุารมวิลชุนุ โดยเฉพิาะโทรท�ศนุ�ม�กม กรอบัข�าวิ ติามหาควิามเสุ ยหาย ติามหาควิามติาย ติาม

หาควิามชุ�วิยเหล)อ ติามหาผ30ร �บัผ�ดชุอบั และติามหาผ30ร 0าย (Finding damage, finding death, finding help, finding authority, and finding the bad guys.)”

ห�วิข0อข�าวิท !ถิ3กสุ)!อนุ�าเสุนุอนุ�,นุได0แก� ควิามร�นุแรงของเหติ�การณ� ควิามงามย0อนุแย0งท !ปรากฏิในุภั�ยพิ�บั�ติ�

ควิามกล0าหาญของหนุ�วิยก30ภั�ย ควิามเป6นุมนุ�ษย�ท !ปรากฏิในุท�ามกลางการท�าลายล0าง มนุ�ษยธรรมและการเป6นุนุ�,าหนุ1!งใจัเด ยวิก�นุ

Dynes, R.R., and H. Rodriquez. (2007). Finding and framing Katrina: the social construction of disaster. In The Sociology of Katrina: Perspectives on a Modern Catastrophe. D.L. Brunsma, D. Overfelt, and J.S. Picou, eds. Pp. 23–33. Lanham, MD.: Rowman & Littlefield Publishers, Inc.

Littlefield Publishers, Inc.

สุ�วินุท ! 2 ร3ปธรรมจัากงานุวิ�จั�ย5. ป=จัจั�ยนุอกเหนุ)อการควิบัค�มชุ�มชุนุ6. ปฏิ�บั�ติ�การของร�ฐและสุ)!อ7. การจั�ดการอาสุาสุม�คร ระบับัการชุ�วิยเหล)อ

เย ยวิยาและศ3นุย�พิ�กพิ�งชุ�มชุนุ8. การเร ยนุร3 0และการปร�บัติ�วิของชุ�มชุนุ

ข0อเสุนุอจัากงานุวิ�จั�ย1 .สุร0างนุ�ยามควิามหมายของค�าวิ�า ภั�ยพิ�บั�ติ� เพิ)!อ“ ”

การนุ�าไปใชุ0 รวิมท�,งสุร0างกฎเกณฑ์�และหล�กการให0ควิามชุ�วิยเหล)อเย ยวิยาให0ม ควิามครอบัคล�มและชุ�ดเจันุ

2. พิ�ฒนุาระบับัข0อม3ลเก !ยวิก�บัภั�ยพิ�บั�ติ�และข0อม3ลนุ�เวิศวิ�ฒนุธรรมชุ�มชุนุท !ชุ�มชุนุสุามารถิใชุ0ประโยชุนุ�ได0จัร�ง

3. สุนุ�บัสุนุ�นุให0เก�ดโครงสุร0าง กลไกและกระบัวินุการจั�ดการในุเชุ�งระบับัในุระด�บัท0องถิ�!นุท !ชุ�ดเจันุ เพิ)!อให0สุามารถิด�าเนุ�นุได0อย�างย�!งย)นุ

4. สุร0างและสุนุ�บัสุนุ�นุเคร)อข�ายทางสุ�งคมระหวิ�างชุ�มชุนุติ�างๆ โดยเฉพิาะชุ�มชุนุในุพิ),นุท !ภั�ยพิ�บั�ติ�ท !เก !ยวิข0องก�นุ

5. สุร0างระบับัอาสุาสุม�ครท !ม ศ�กยภัาพิในุด0านุการร�บัม)อภั�ยพิ�บั�ติ�ควิบัค3�ไปก�บัการเสุร�มศ�กยภัาพิของอาสุาสุม�ครสุาธารณสุ�ขประจั�าหม3�บั0านุ

6. สุ�งเสุร�มกระบัวินุการม สุ�วินุร�วิมของท0องถิ�!นุในุการก�าหนุดนุโยบัายสุาธารณะ

7. รวิบัรวิมประสุบัการณ�และร3ปแบับัการจั�ดการภั�ยพิ�บั�ติ�ชุ�มชุนุท !ได0ผล และสุ�งเสุร�มให0เก�ดการแลกเปล !ยนุเร ยนุร3 0ระหวิ�างชุ�มชุนุ

กรณ ศ1กษา ภั�ยพิ�บั�ติ�และการพิ�ฒนุาท�าไมวิ�ฒนุธรรมจั1งควิรเป6นุควิามเข0าใจัพิ),นุฐานุในุการจั�ดการภั�ยพิ�บั�ติ�?

(ยกติ�วิอย�างโครงการ งานุวิ�จั�ยจัากประเทศติ�างๆ)

Picture from : Lecture of Danny de Vries, Ph.D. Assistant Professor Anthropolog of Health Department of Sociology & Anthropology , Amsterdam

Photo contests raises awareness on water water access and inspires cross border dialogue in a

conflictuous region

Case Study 1 - Cultural Emergency Response – cultural heritage

Case Study 2 Cultural Emergency Aid Program CER was founded in 2003 (Afghanistan)

Case Study 3. Technical innovation inarchitecture Architect Simón Vélez creates more

possibilities for building with bamboo 2009(Colombia)

Case Study 4 Saving archives and library collections on which Haiti

can start building again (ongoging)

Case Study 5 Raising awareness on local heritage counteracts the

emerging of concrete cities in Yemen 2009

Case Study 6 The homeland of the Manasir, an ethnic minority in Sudan, will be flooded by the construction of a dam. Their homeland and heritage will disappear under water

forever.

Case Study 7 Sharing knowledge helps Tibetan heritage to survive

Case Study 8 Assist a theatre school in Thailand deprived of its Livelihood at Moradokmai Home

School

Case Study 9 With cultural and economic innovative ideas, getting

your life together after the traumatic experience of the

genocide in Rwanda

จับัการนุ�าเสุนุอ