Portret współczesnego Polaka dr Piotr Siuda Wydział Administracji i Nauk Społecznych UKW

Akademia Sztuk Wszelakich

Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury

14 grudnia 2016 roku

Dylematy

1. Jak przedstawić ogólny obraz

Polaka w obliczy ogromnej

defragmentacji naszego

społeczeństwa.

2. Czy zająć się szczegółami?

3. Jak nie zarzucić słuchaczy

statystyką.

4. Czy poruszać „trudne” tematy?

Plan wykładu

Rozwibrowanie Lęk i strach:

nieufność oraz

nienawiść

Młodzi Polacy Dyskusja?

„Rozwibrowanie” albo „społeczne ADHD” Badania Polskiego Towarzystwa Badaczy Rynku i Opinii – K 2016

Społeczne ADHD

Powszechność badań na

temat społeczeństwa

(komercyjne i socjologiczne).

K 2016 – wzorzec

konsumenta, ale też zmiany

społeczne i mentalne.

Nie ma dominującego typu

konsumenta. Poszukiwanie

targetów traci sens.

K 2016 przebiegnie Bieszczady w ekstremalnym Biegu Rzeźnika, by w następny weekend leżeć w łóżku i oglądać ciurkiem seriale. Rano zje superzdrową kaszę jaglaną (…), a wieczorem bez skrupułów wciągnie hamburgera. Uda się na detoks elektroniczny (czyli kompletne odcięcie od telefonu i internetu) w koszmarnie drogiej farmie spa, by następnie ganiać co wieczór po ulicach i parkach, przy intensywnym nadzorze własnego smartfona, zaopatrzonego w odpowiednią aplikację. K 2016 sięgnie z równą oczywistością na tzw. najwyższą, jak i najniższą półkę w supermarkecie (…). Ubierze się w rzeczy z bazaru i lumpeksu, a przyozdobi markowymi okularami za 2 tys. zł. K 2016 nie obnosi się ani z dostatkiem, ani z ewentualną biedą.

Ewa Wilk, Rozwibrowani, Polityka nr 42 (3081).

Społeczne ADHD

Powszechność badań na

temat społeczeństwa

(komercyjne i socjologiczne).

Sprzeczności i paradoksy –

chwiejność, niestałość, bez

hierarchii i pakietów wzorów.

K 2016 – wzorzec

konsumenta, ale też zmiany

społeczne i mentalne.

Dziwne zjawiska (np. Palikot

kontra Kukiz; spontaniczność

protestu i ich skład).

Nie ma dominującego typu

konsumenta. Poszukiwanie

targetów traci sens.

Cztery wektory:

ekstremalność, automatyzm i

autonomia, wszystkożerność.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Naukanowego

Próbowanienowości

Sieć i telefon Dieta

K 2016

Ekstrema Stała potrzeba doznań,

wrażeń, nowości.

Ekstremalny detoks Floating w komorze deprywacyjnej, trening mindfullnes, kolorowanki dla dorosłych, zestaw do robienia mydła, piwa… Kryzys pracy.

Automatyzm vs autonomia

1/3 Polaków przynajmniej raz

próbowała się czegoś nauczyć (np.

1/5 piekła chleb).

Zwrot ku swojskości i polskości.

Dla 89 proc. – polskie pochodzenie

towaru jest zachętą do zakupu, 83

proc. uważa, że kupowanie

zagranicznych towarów osłabia

pozycję Polski.

Zaufanie do maszyn i technologii.

Maszyny kompetentnie zaopiekują

się człowiekiem (popularność

maszyn i aplikacji; potrafią nas

zdiagnozować, ustalić dietę,

wymyślić ćwiczenia, poodkurzać,

zaparkować).

2/3 Polaków – życie bez technologii

byłoby nudne.

O 2016 Badania konsumenckie dają liczne tropy skonstruowania modelu Obywatela 2016

Wszystkożerność

Richarda A. Peterson – ludzie o

wyższym statusie społecznym dodają

do swojego kulturowego repertuaru

formy i praktyki wiążące się zarówno z

tradycyjnie rozumianą kulturą wysoką

jak i niską.

Konstruujemy swoją tożsamość z

dowolnych, czasami nieprzystających

elementów; dotyczy to wszelkich

upodobań, poglądów politycznych,

obyczajowych, moralnych.

Sprzeczności – przykłady

Przyjmujemy

wzajemnie

sprzeczne role

– ale dla nas

się nie

wykluczają.

Wierni = 88

procent.

Wyznawcy

ścisłej doktryny

= 5 procent.

Brak wiary w

to, że Bóg

wysłuchuje

modlitw;

zmartwychwsta

nie; cuda itd.

Wiara w

reinkarnację; w

to, że zwierzęta

mają duszę; w

przeznaczenie

itd.

Wszystkożerność – przyczyny

Zanik punktów odniesienia – klasa wyższa, ale też klasa średnia nie są

wyznacznikami wzorów (ta ostatnia nie proponuje atrakcyjnego etosu czy

modelu życia).

Lęk i strach! „Żyj tak, jakby jutra miało nie być”: Australijskie badania nad małymi

ssakami, szczególnie gryzoniami, które znalazły się w sytuacji zagrożenia – wiedzą, że

zbliża się trzęsienie ziemi, ulewa, jakiś kataklizm – zachowują się w dwojaki sposób.

Wzorzec A to nadmierna aktywność: bieganie w kółko, moszczenie się, drapanie.

Wzorzec B: maskowanie się, udawanie trupa, obniżanie temperatury ciała,

spowolnianie. Tak zachowują się nornice rude, skoczki pustynne. I ludzie. W czasach

niepewności, pytań na temat przyszłości, w obliczu wojen, epidemii, ludzie

nieświadomie mogą zachowywać się podobnie (…) (Badanie K 2016).

Plan wykładu

Rozwibrowanie Lęk i strach:

nieufność oraz

nienawiść

Lęk i strach Wyznaczniki wielu zjawisk społecznych

Lęk

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Obawy w 1990 r.

OdsetekPolaków

„Ochrona zdrowia

psychicznego w

Polsce” (2014) –

przewlekły lęk dotyka

co szóstą osobę

(1/10 ma depresję, 7

proc. cierpi na

bezsenność).

Boimy się o różne

rzeczy.

Lęk

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Obawy na przełomie wieków

OdsetekPolaków

„Ochrona zdrowia

psychicznego w

Polsce” (2014) –

przewlekły lęk dotyka

co szóstą osobę

(1/10 ma depresję, 7

proc. cierpi na

bezsenność).

Boimy się o różne

rzeczy.

Lęk dzisiaj

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Obawy dziś wg IPSOS

OdsetekPolaków

U 23 proc. Polaków można

rozpoznać minimum jedno

zaburzenie psychiczne w

ciągu życia.

20-30 proc. w wieku 18-64

odnotowuje poważne

obniżenie nastroju, spadek

aktywności życiowej,

skrajną drażliwość.

Lęk = nieufność, nienawiść.

„Czy, ogólnie rzecz biorąc, większości można ufać, czy ostrożności nigdy za

wiele?”

Ostrożność

Można ufać

Nieufność Polska jak Rosja,

Włochy, Brazylia.

Polska inna niż USA,

Japonia czy Norwegia

(inny godzien zaufania,

dopóki nie okaże się…).

Wzorce rodzinne oraz

transformacja (szok).

Podziały i nienawiść

Zwolennik PIS:

• nacjonalista,

• ksenofob,

• ultrakatolik z tradycji i wychowania,

• fanatyczny zwolennik całkowitego zakazu aborcji,

• chorobliwie skłonny do teorii spiskowych,

• frustrat,

• w życiu rodzinnym satrapa ze skłonnością do przemocy,

• człowiek pełen uprzedzeń, lęków, osobowość autorytarna, na granicy zdrowia psychicznego.

Przeciwnik PIS:

• zdradzieckie, resortowe korzenie,

• złodziej i kombinator obłowiony przy obcym kapitale oraz PO,

• cwaniak i układowicz,

• agresywny wróg Kościoła i religii,

• snob bezrefleksyjnie podążający za elitą (mainstreamem, salonem),

• pozbawiony zasad w życiu prywatnym (rozwodnik, alimenciarz, gej),

• z pogardliwą wyższością odnoszący się do innych (wierzących, biedniejszych, mniej wykształconych),

• cynik i kłamca.

Nienawiść

Podział na grupę naszą i waszą –

dobrze rozpoznany przez

psychologię.

Przenikanie nienawiści do dyskursu

publicznego.

2/3 polskiej młodzieży zetknęło się w

internecie z językiem nienawiści (70

proc. nie widzi w niej nic złego).

Język zmienia rzeczywistość.

Nienawiść a władza Władzę przejęło ugrupowanie bazujące na lękach. W języku dopuszczające mowę nienawiści do dyskursu publicznego.

Wiedza Polaków

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Ile liczb liczy polski parlament?

Projekt „Wiedza

polityczna w Polsce” –

finansowany z grantu

Narodowego Centrum

Nauki; realizowany

przez badaczy z

Uniwersytetu SWPS.

0 20 40 60 80 100

Przygotowanie i wykonanie budżetu

Ile izb liczy polski parlament

Kandydat SLD na prezydenta 2015

Jak wybierani są posłowie do PE

Państwa graniczące z Polską

Przewodniczący Rady Europejskiej

Kto promował 500 zł na dziecko

Wiedza polityczna Polaków

Czynniki warunkujące wiedzę

Wykształcenie, miejsce zamieszkania, płeć, aktywność kulturalna.

Niski poziom wiedzy politycznej łączy się z podatnością na populizm i demagogiczną propagandę. Osoby takie chętniej zgadzają się z twierdzeniami, iż „rozwiązanie problemów naszego kraju jest bardzo prostą rzeczą, trzeba tylko dać władzę tym, którzy będą chcieli tego dokonać”, czy że „jest ostatnia chwila, by uchronić Polskę przed grożącą katastrofą”. Deficyty wiedzy pozbawiają więc obywateli możności chłodnego myślenia o problemach naszej wspólnoty, utrudniają racjonalną ocenę stanu spraw publicznych, przeceniają możliwości tego, co jest do osiągnięcia środkami politycznymi, a co nie.

Mikołaj Cześnik, Agnieszka Kwiatkowska, Radosław Markowski, Między nami ignorantami, „Polityka”, nr 18 (3057).

Dialog

Plan wykładu

Rozwibrowanie Lęk i strach:

nieufność oraz

nienawiść

Młodzi Polacy

Jacy są młodzi (ich zaangażowanie polityczne)?

Zainteresowanie polityką

zadeklarowało aż 38 proc.

badanych (9 proc. interesuje się

bardzo).

Nie biorą udział w wyborach –

mankamenty systemu (brak

poczucia wpływu, brak kandydatów,

złe zdanie o politykach i polityce –

70 proc. źle ocenia [CBOS 2013]).

Apolityczne pokolenie – najbardziej

zdepolityzowana grupa wiekowa.

Hedoniści – zainteresowani

przyjemnościami życiowymi.

Grupa zagubiona, pozbawiona

pamięci historycznej.

Pokolenie 89. Aksjologia i aktywność

młodych Polaków

Bunt przez bierność i obojętność Świadome, manifestacyjne wycofanie (dezaprobata wobec „obcego” systemu politycznego).

Młodzi Polacy

NEET (not in employment,

education or training) –

roszczeniowość, brak

wytrwałości, wszystko od ręki.

Frustruje wsparcie ze strony

rodziny. Pokolenie milenialsów

chce inaczej żyć, jest nieobecne

w dyskursie publicznym.

Diagnoza Społeczna 2015 –

warunki startu młodych

wyraźnie się pogorszyły; po

wszystkich stopniach studiów.

Niepewność, lęk – sprzeczności i

zmienność (głosowanie na PO-

PSL, na Palikota, na PiS oraz

Kukiza) – „powiew świeżości”.

Malejąca rola wykształcenia (w

kontrze do wartości

„promowanych” w rodzinie).

Korelacja wykształcenie-zarobki.

Stosunek konsumencki do

polityki. System polityczny a

zaangażowanie (podstawówka –

30 proc. ufa; 18 lat – 8 proc.).

Plan wykładu

Rozwibrowanie Lęk i strach:

nieufność oraz

nienawiść

Młodzi Polacy Dyskusja?

Lista źródeł

Ewa Wilk, Na granicy nerwicy, Polityka nr 24 (3063).

Ewa Wilk, Rozwibrowani, Polityka nr 42 (3081).

Ewa Wilk, Uwaga, psychowirusy, Polityka nr 47 (3086).

Joanna Cieśla, Wiara po swojemu, „Polityka”, nr 30 (3019).

Mikołaj Cześnik, Agnieszka Kwiatkowska, Radosław Markowski, Między nami ignorantami, „Polityka”, nr 18 (3057).

Ryszard Socha, Bierni dwudziestoletni, Polityka nr 30 (3069).

Ilustracje CC

Dziękuję za uwagę piotr.siuda@gmail.com piotrsiuda.com piotrsiuda.pl