3. Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Emilia Niemiec–Jasińska

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów 346[02].O1.03 Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: dr Maria Bartecka-Straszny mgr Dorota Kaczor Opracowanie redakcyjne: inż. Danuta Szczepaniak Konsultacja: mgr Hanna Całuń Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.03 „Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Twórcze rozwiązywanie problemów 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 12 4.1.3. Ćwiczenia 12 4.1.4. Sprawdzian postępów 14

4.2. Rozwiązywanie problemów społecznych 15 4.2.1. Materiał nauczania 15 4.2.2. Pytania sprawdzające 23 4.2.3. Ćwiczenia 23 4.2.4. Sprawdzian postępów 25

4.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej 26 4.3.1. Materiał nauczania 26 4.3.2. Pytania sprawdzające 30 4.3.3. Ćwiczenia 30 4.3.4. Sprawdzian postępów 31

5. Sprawdzian osiągnięć 32 6. Literatura 37


1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu technik

rozwiązywania problemów i pozwala na ukształtowanie umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,

abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, – materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, – zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści, – ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, – sprawdzian postępów, – sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi

opanowanie materiału całej jednostki modułowej, – literaturę.


Schemat układu jednostek modułowych

346[02].O1 Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[02].O1.03 Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

346[02].O1.01 Charakteryzowanie psychofizycznych

i społecznych aspektów rozwoju człowieka

346[02].O1.02 Doskonalenie umiejętności

interpersonalnych

346[02].O1.05 Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej

pomocy

346[02].O1.04

Prowadzenie profilaktyki i promocji zdrowia

346[02].O1.06

Stosowanie przepisów prawa w działalności

socjalnej


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: − prezentować własne zdanie, − współpracować w zespole, przyjmując różne role, − przezwyciężać bariery komunikacyjne, − stosować techniki ułatwiające komunikowanie się, − przeprowadzać konstruktywną dyskusję, − formułować i wyrażać opinie, − wykazywać empatię i wrażliwość na problemy innych, − wyjaśniać znaczenie informacji w poszukiwaniu sposobów rozwiązywania problemów.


3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

− wyjaśnić podmiotowy charakter problemu, − określić rodzaje sytuacji problemowych, − przedstawić fazy rozwiązywania problemów, − dokonać analizy sytuacji problemowej, − zaplanować strategie rozwiązywania problemów, − określić prakseologiczne zasady rozwiązywania problemów, − rozpoznać psychospołeczne bariery twórczego rozwiązywania problemów, − zidentyfikować problemy socjalne rodzące zagrożenia społeczne, − przewidzieć kierunki rozwoju problemów społecznych oraz ich skutki, − zinterpretować zachowania społeczne zbiorowości i jednostki, − określić cele i zasady polityki społecznej w Polsce, − wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii społecznej, − scharakteryzować strukturę pomocy społecznej, − określić psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej, − scharakteryzować wzorzec asystenta osoby niepełnosprawnej.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Twórcze rozwiązywanie problemów 4.1.1. Materiał nauczania

Ludzie, w trakcie swojego życia napotykają na różnorodne problemy. Najczęściej

dokonuje się ich podziału ze względu na rodzaj działalności, w której powstał problem. W związku z tym wyróżniamy problemy naukowe (matematyczne, fizyczne, psychologiczne), techniczne, organizacyjne, społeczne, polityczne, itd.

Pojęcie problemu nie jest jednoznacznie określone w pracach psychologicznych i pracach pedagogicznych. W pracach tych można znaleźć około 30 różnych pojęć związanych z problemem.

I grupa – problem jest sytuacją trudną lub trudnością, która powstaje w trakcie ludzkiej działalności np. student czeka na egzamin.

II grupa – problem jest sytuacją nową dla podmiotu, np. człowiek, który po raz pierwszy trafił do więzienia.

III grupa – problem jest sytuacją niepewną lub sytuacją zawierającą niepewność, np. która jest godzina – patrzę na zegarek i redukuję niepewność psychologiczną.

Bardzo ogólnie można powiedzieć, że problemy to sytuacje trudne, nowe i niepewne. Z przeprowadzonych rozważań wynika, że problem to zadanie (sytuacja), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą bezpośredniego zasobu wiedzy, ale rozwiązanie tego zadania staje się możliwe dzięki czynnościom myślenia produktywnego. Problemy mają charakter podmiotowy, są zawsze czyjeś.

Ludzie dążą do osiągnięcia różnych celów: zdobywania orientacji, podjęcia decyzji i wykonania jej. W przypadku jednak, gdy skromna wiedza człowieka uniemożliwia osiągnięcia tych celów – wówczas pojawiają się problemy: − problemy orientacyjne, − problemy decyzyjne, − problemy wykonawcze.

Problemy orientacyjne – czyli tzw. problemy poznawcze, powstają w trakcie tych czynności, których celem jest zdobycie informacji o otaczającym nas świecie.

Problemy decyzyjne powstają przy podejmowaniu postanowienia o działaniu. Problemy tzw. wykonawcze – powstają wówczas, gdy realizujemy podjęte decyzje. W pracy socjalnej problemy rozumiane są jako trudności w osiąganiu celów, z którymi

ludzie nie są w stanie sobie poradzić wykorzystując własne zasoby. Wśród najczęstszych problemów klientów zwolennicy generalistycznego podejścia do pracy wskazują na: − konflikty interpersonalne, − problemy podejmowania decyzji, − niedostatki środków zaspokajania podstawowych potrzeb, − zakłócenia w relacjach z organizacjami formalnymi, − trudności w wypełnianiu ról społecznych, − trudności radzenia sobie z poważnymi zmianami w życiu, − problemy natury emocjonalnej.

Wyróżniamy 4 główne fazy rozwiązywania problemów (za Dewey’em): 1. Dostrzeganie problemu – podmiot dostrzega problem, uświadamia sobie, że zasób

posiadanej przez niego wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia planowanych celów.


2. Analiza sytuacji problemowej – człowiek analizuje informacje zawarte w sytuacji problemowej oraz strukturę celu, który ma osiągnąć. Bada, jakie są rozbieżności i luki między tym, co jest dane, a tym, co jest pożądane.

3. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania – faza produktywna, podmiot wytwarza nowe informacje, takie jak hipotezy, metody, itp. Wszelkie rezultaty myślenia produktywnego, będziemy nazywać pomysłami rozwiązania. Wytwarzanie pomysłów jest kluczową fazą rozwiązywania problemów.

4. Weryfikacja pomysłów – zwana inaczej oceną lub kontrolą pomysłów. Jej celem jest sprawdzenie ich wartości. Nie wszystkie fazy są niezbędne w toku rozwiązywania każdego problemu. Pewne fazy

mogą być pominięte. Fazy te są realizowane w różnej kolejności. Relacje między fazami są różnorodne. Faza dostrzegania problemu

Faza ta jest szczególnie ważna. A. Einstein twierdził, że dostrzeganie przez człowieka problemów jest czynnością bardziej specyficzną niż ich rozwiązywanie. Dostrzeganie problemów jest procesem bardzo trudnym.

W stałym środowisku uprzednio wyuczone reakcje nawykowe umożliwiają podmiotowi osiąganie planowanych celów.

ASHER sformułował następujące reguły ułatwiające odkrywanie problemów. − Wskazówka I – wykonanie schematu sytuacji, który pomoże dostrzec problem. Podać

wyczerpującą listę braków i luk, które zawiera dana sytuacja. − Wskazówka II– zbadać przebieg procesu, dzięki któremu zapoznaliśmy się z daną

sytuacją. Być może przyjęte są złe założenia, które utrudniają dostrzeżenie luk i wieloznaczności w sytuacji.

− Wskazówka III – chcąc wykryć problem trzeba wymyślić sytuację alternatywną. Nowa sytuacja, często zupełnie nierealna, pozwala dostrzec błędne założenia i wady aktualnej sytuacji. W celu zdefiniowania problemu podopiecznego asystent osoby niepełnosprawnej

powinien zbadać naturę oraz zakres potrzeb, ustalić, jakie usługi oraz środki będą potrzebne. Należy uwzględnić następujące czynniki: − fizyczne, − rozwojowe, − emocjonalne, − biograficzne, − organizacyjne, − kulturowe.

Rola asystenta osoby niepełnosprawnej w rozwiązywaniu problemów jego klientów polegać ma na ich aktywizowaniu. W związku z tym powinien rozpocząć dyskusję od właściwie zdefiniowanego problemu podopiecznego i jego uszczegółowienia. Można wymienić następujące aspekty uszczegółowienia problemu: − rozbieżność poczynań, − umiejscowienie w czasie, − osoby związane z problemem, − proces kształtowania się problemu, − zróżnicowanie postrzegania problemu przez osoby znaczące.

Przy definiowaniu problemu możemy napotkać na przeszkody: a) czysto intelektualne (sztywność myślenia, nadmiar informacji zbędnych), b) o charakterze emocjonalnym (różne rodzaje lęków, brak wrażliwości na problemy), c) bariery społeczno-kulturowe (stereotypy).


Analiza sytuacji problemowej Po odkryciu problemu podmiot realizuje fazę analizy jego struktury. Analiza to aktywne badanie celu oraz danych początkowych, które są zawarte w sytuacji

problemowej. W fazie tej zasadniczą rolę odgrywa myślenie reproduktywne (są to procesy pamięciowe, motoryczne itp.). Faza wytwarzania pomysłów

Ma szczególne znaczenie dla rozwiązywania problemów, podmiot wytwarza nowe informacje – pomysły rozwiązania. Informacje te wzbogacają dotychczasowy zasób jego wiedzy i pozwalają mu osiągnąć planowany cel. Modele tworzenia się pomysłów

Wg Dunckera pomysły rozwiązań powstają stopniowo. Można wyróżnić 3 zasadnicze etapy rozwoju pomysłu zwane również poziomami: ETAP I – człowiek wybiera ogólny kierunek poszukiwań, rozwiązania, kierunek ogranicza w pewnym sensie rejon poszukiwań i decyduje o dalszym przebiegu procesu wytwarzania pomysłów. Kierunek poszukiwań jest wyznaczony przez reguły heurystyczne, które człowiek stosuje. Reguły heurystyczne (heurystyki) to przeciwieństwo algorytmu. Są to reguły pozwalające na uproszczenie problemu i jego szybkie rozwiązanie, które nie gwarantują rozwiązania danego zadania. ETAP II – człowiek zgodnie z wybranym kierunkiem, tworzy pomysły cząstkowe, które są zarysem rozwiązania. Pomysł cząstkowy nie jest jeszcze w pełni określony i sprecyzowany, zawiera on luki które w przyszłości trzeba będzie zapełnić. ETAP III – człowiek tworzy ostateczny pomysł. Jeśli zostanie on odrzucony, musi tworzyć następne pomysły cząstkowe i końcowe. W fazie tworzenia pomysłów człowiek może wielokrotnie zmieniać kierunek poszukiwań. Trójetapowy model Dunckera odtwarza proces stopniowego tworzenia pomysłu: proces, który zaczyna się od odkrycia kierunku poszukiwań, a kończy na sformułowaniu ostatecznego pomysłu. Jest to proces kierowany przez reguły heurystyczne, które nie gwarantują, że problem zostanie poprawnie rozwiązany.

Celem ostatniej fazy – weryfikacja pomysłów – jest dokonanie oceny wartości wygenerowanych pomysłów rozwiązania danego problemu.

W pracy opiekuńczej proponuje się wykorzystywanie do rozwiązywania problemów techniki kontraktu i informacji zwrotnej według następującego schematu: 1. Pierwszy kontakt między podopiecznym a asystentem osoby niepełnosprawnej:

przedstawienie problemu. 2. Zebranie informacji potrzebnych do ustalenia kontraktu w sprawie interwencji.

Rys. 1. Etapy kontraktu [5] 3. Wspólne wypracowanie kontraktu w sprawie interwencji.

Kontrakt powinien formułować następujące elementy: − zamiar – odnosi się do określenia i/lub uzasadnienia interwencji. − problem do rozwiązania – zidentyfikowane i szkodliwe warunki, które muszą ulec

zmianie, aby poprawiło się funkcjonowanie klienta. − cele – przyszłościowe stany rzeczy pożądane dla klienta.

DZIAŁANIA ZADANIE 1.

PROBLEM DO CEL 1 ZADANIE 2. ROZWIĄZANIA

ZAMIAR CEL 2 ZADANIE 3. ZADANIE 4.


− zadanie – zachowania potrzebne przy osiąganiu celu. − działania – czynności osób biorących udział w kontrakcie nastawione na realizację

celów. 4. Ciągła wzajemna informacja zwrotna oceniająca skutki ustaleń i podejmowanych działań.

Cechy charakterystyczne kontraktu: a) zrozumiałość, b) obopólność, c) elastyczność, d) pragmatyczność.

Kontrakt jest zrozumiały i jasny, gdy wszystkie strony (pracownik, klient, inni specjaliści) jednakowo rozumieją jego terminologię i wówczas, gdy zawiera on jak najmniej założeń, że coś jest oczywiste. W związku z tym należy unikać zawodowego żargonu i terminologii prawniczej, w zamian stosując jasne pojęcia, prosty, zrozumiały dla klienta język. Ponadto kontrakt powinien być zaakceptowany przez każdą ze stron. Obopólność związana jest z taką wartością pracy socjalnej jak samostanowienie klienta. W praktyce jednak bywa to trudne do osiągnięcia. Elastyczność kontraktu oznacza, iż w miarę rozwoju usługi można go renegocjować. Kontrakt z klientem składa się, bowiem z planów, a nie ścisłych zasadach (jak to ma miejsce w kontrakcie prawnym). Przysparza ona pewne dylematy dotyczące jak wiele można jej zaakceptować w kontrakcie usługi.

Zgodnie z zasadami pragmatyczności do kontraktu nie należy wprowadzać działań, zachowań i zobowiązań, które przekraczają możliwości zarówno klienta, jak i pracownika.

Rozwiązywanie problemu możliwe jest przede wszystkim dzięki myśleniu produktywnemu, twórczemu.

Proces twórczego myślenia wg G. Wallasa można przedstawić jako 4 – etapowy proces: Etap 1 – Preparacja – sformułowanie problemu. Etap 2 – Inkubacja – wylęganie się pomysłu. Etap 3 – Olśnienie – odkrycie rozwiązania. Etap 4 – Weryfikacja pomysłów.

Twórcze (kreatywne) myślenie w procesie rozwiązywania problemów można pobudzać, wykorzystując techniki twórczego myślenia. Oto kilka przykładowych technik twórczego myślenia: − ZWI – Zalety, Wady i coś Interesującego – jest techniką ukierunkowującą uwagę podczas

myślenia. Należy kolejno skupiać się wyłącznie na zaletach, wadach, a na końcu podać coś interesującego.

− RWC – Rozważ Wszystkie Czynniki – zastosowanie tej techniki ma na celu wzięcie pod uwagę wszystkich uwarunkowań danej sytuacji. Skłania do sporządzenia jak najdłuższej listy uwarunkowań problemu bez ich wstępnej oceny.

− SiN – Skutki i Następstwa – ma na celu świadome rozważenie konsekwencji określonej decyzji czy postępowania ze względu na czas, skutki działania można podzielić na bezpośrednie, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe.

− IPW – Inny Punkt Widzenia – obmyślając jakieś działanie powinniśmy uwzględnić wszystkich, których to dotyczy bezpośrednio lub pośrednio. Chodzi o ustalenie kto odczuje bezpośrednio skutki naszej decyzji i co o niej myśli. Dlatego IPW stosuje się dwuetapowo:

− I etap – sporządzenie listy osób, organizacji, instytucji, które odczują skutki działania,

− II etap „wczuwanie się” w sposób myślenia każdego z tych ludzi lub grup ludzi. − CiD – Cel i Dążenie – technika ta skłania do ograniczenia się do spraw najistotniejszych

i stałego uświadamiania sobie celu myślenia. Należy zadawać sobie następujące pytania: − Co chcemy osiągnąć w wyniku myślenia?


− Jaki jest dokładnie cel naszego myślenia? − Na czym koncentrujemy się w tej chwili? − Czy nie odbiegliśmy od zasadniczego tematu?

Zadając sobie te pytania musimy cały czas mieć wyobrażenie idealnego rezultatu, do którego zmierzamy. − PP – Podstawowe Priorytety – w celu skupienia się na sprawach najistotniejszych stosuje

się PP pytając: − Co ma pierwszeństwo przed innymi? − Co jest najważniejsze?

Rozwiązywanie różnego rodzaju problemów jest czynnością niezwykle skomplikowaną, angażującą wiele procesów poznawczych, wymagających od człowieka korzystania z wzorców, nawyków i schematów. W trakcie tego procesu ludzie napotykają na różnego rodzaju bariery o charakterze psychospołecznym. 1. Bariery poznawcze:

− niezdolność przezwyciężenia raz przyjętego stanowiska, − niezdolność zobaczenia problemu w nowym świetle, − niezdolność do powstrzymania lub zmiany natychmiastowego osądu.

2. Bariery emocjonalne: − przesądy, − lęk przed niepowodzeniem, ośmieszeniem się, byciem innym, − nadmierna motywacja powstająca pod naciskiem, np. krótkich terminów, nacisków

zewnętrznych, − negatywizm, − nieumiejętność postępowania zgodnie z czyimiś sugestiami.

3. Bariery kulturowe: − konformizm i zależność, zgoda na przeciętność, staranie zachowania status quo, − dominacja władzy lub grupy – osobiste bezpieczeństwo i poddawanie się

przywódcom jest ważniejsze niż indywidualna inicjatywa, − presja społeczna na osiąganie prestiżu i korzyści majątkowych wywołujące napięcia

psychiczne. Każde działanie, które podejmuje człowiek powinno przebiegać zgodnie z zasadami

działania zorganizowanego i obejmować następujące etapy: Etap I – Przygotowanie, na które składa się:

− ustalenie celów możliwie po wcześniejszym rozpoznaniu, − ustalenie zasobów, jakimi możemy się posługiwać w naszym działaniu (materialnych,

ludzkich, finansowych), − ułożenie planu działania, czyli ustalenie sposobu osiągnięcia celów.

Etap II – Realizacja działań, czyli wdrożenie zaplanowanych działań. Etap III – Ocena skutków działania, czyli sprawdzenie stopnia osiągnięcia celów. Owa diagnoza powinna przebiegać zgodnie z zasadami prakseologii. Prakseologia jest

nauką o sprawnym działaniu, której podstawowy problem można wyrazić pytaniem: jak należy działać, by działać najsprawniej? Jej zadaniem jest zdobywanie i uzasadnianie wskazań dotyczących tego, co trzeba czynić, co dobrze jest czynić lub, co wystarczy czynić w określonych okolicznościach, aby jak najsprawniej osiągnąć zamierzone skutki.

Prakseologia określa cechy sprawności działania, nazywane nieraz zasadami sprawnego działania, w których podstawowe znaczenie mają; skuteczność, korzystność i ekonomiczność.

Skuteczność działania związana jest z osiągnięciem zamierzonego skutku. Działanie jest skuteczne wówczas, gdy konkretny cel został osiągnięty. Pojęcie skuteczności może mieć różne stadium nasilenia, ponieważ działanie może być całkowicie skuteczne, jeśli cel został


w pełni osiągnięty lub częściowo skutecznie, jeśli skutek osiągnięto tylko w pewnym stopniu, np. kiedy na wycieczce zwiedziliśmy wszystkie zabytki, jakie zamierzaliśmy zwiedzić, wówczas można mówić o pełnej skuteczności działania, jeśli zaś niektórych z nich nie zwiedziliśmy, wtedy działanie było częściowo skuteczne. Działanie jest nieskuteczne, wówczas, gdy cel nie został wcale osiągnięty np. zamierzona wycieczka się nie odbyła.

Korzystność działania występuje, gdy uzyskany wynik użyteczny jest większy od poniesionych nakładów. Jeżeli wynik użyteczny jest niższy w porównaniu z nakładami mamy do czynienia ze zjawiskiem działania niekorzystnego.

Ekonomiczność działania jest określeniem stosunku wyniku użytecznego do nakładów. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest problem i w jakich sytuacjach powstaje? 2. Jakie są najczęstsze typy problemów zgodnie z generalistycznym podejściem do pracy

socjalnej. 3. Jakie są etapy rozwiązywania problemów. Na czym one polegają? 4. Na czym polega rola asystenta osoby niepełnosprawnej w rozwiązywaniu problemów

klienta? 5. Jaki rodzaj myślenia jest najczęściej uruchamiany podczas rozwiązywania problemów? 6. Jakie są etapy najczęściej stosowanej techniki rozwiązywania problemów

wykorzystywanej w pracy opiekuńczej. 7. Czym powinien charakteryzować się kontrakt? 8. Na czym polegają techniki twórczego rozwiązywania problemów? 9. Jakie są psychospołeczne bariery myślenia twórczego. 10. Czym charakteryzuje się skuteczne działanie? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Stosując technikę kontraktu i udzielania informacji zwrotnej, zaplanuj rozwiązanie problemu przedstawionego w opisie sytuacji.

Opis sytuacji:

35 letnia kobieta wychowuje samotnie 5-letnią córeczkę. Dziewczynka choruje na mózgowe porażenie dziecięce. Występuje u niej upośledzenie czynności lokomocyjnych, porusza się na wózku inwalidzkim. Sprawność intelektualna i manualna jest w normie. Dziecko jest uzdolnione plastycznie, chętnie maluje farbami. Cały czas spędza z matką w domu. Na spacery wychodzi jedynie czasami. Dziewczynka jest blada, smutna i nieufna w stosunku do obcych. Matka z zawodu jest fryzjerką, nie pracuje, całkowicie poświęciła się córeczce. Jest bardzo troskliwa i opiekuńcza. Wyręcza dziecko w wykonywaniu wszystkich czynności. Przed chorobą dziecka miała wiele koleżanek i przyjaciół. Dzisiaj jest samotna, zamknięta z dzieckiem w domu.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia, 2) odegrać rolę matki, córki lub asystenta osoby niepełnosprawnej, 3) przeanalizować schemat zawierania kontraktu,


4) postępować zgodnie ze schematem zawierania kontraktu i udzielania informacji zwrotnej, 5) wspólnie z partnerami, odgrywającymi poszczególne role, zawrzeć kontrakt w celu

rozwiązania problemu przy uwzględnieniu informacji zwrotnych, 6) spisać warunki kontraktu wynegocjowane wspólnie z osobami odgrywającymi rolę

matki, córki, 7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy, 8) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia i mającej na celu ocenę

sposobu prowadzenia negocjacji i reagowania na informację zwrotną. Wyposażenie stanowiska pracy:

− arkusze papieru, − pisaki. Ćwiczenie 2

Na podstawie załączonego opisu sytuacji dokonaj rozpoznania problemów i zaproponuj sposób ich rozwiązania. Opis sytuacji:

Pani Stanisława ma 71 lat, mieszka sama w dużym mieście. Zajmuje mieszkanie w starym budownictwie na pierwszym piętrze. Jest wdową, jedyny syn mieszka w innym mieście i rzadko odwiedza matkę. Pani Stanisława czuje się osamotniona. Z powodu złego stanu zdrowia nie opuszcza samodzielnie swojego mieszkania. Osobą utrzymującą kontakt z Panią Stanisławą jest asystent osoby niepełnosprawnej, który przychodzi do niej trzy razy w tygodniu na 2 godziny. Większość czasu Pani Stanisława spędza w oknie przyglądając się życiu innych osób. Sąsiedzi uznają ją za osobę wścibską, kontrolującą ich życie. Zdarzają się sytuacje, kiedy Pani Stanisława zaczepia dzieci, bawiące się pod jej oknami i wypytuje o szkołę, rodzinę, itp. Pani Stanisława chciałaby wychodzić na spacery.


1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji, 2) określić etapy rozwiązywania problemów, 3) zdefiniować problem/my do rozwiązania, 4) zapoznać się z procedurą przydzielonej przez nauczyciela techniki rozwiązywania

problemów: − burza mózgów, − drzewo decyzyjne.

5) zastosować odpowiednią (przydzieloną przez nauczyciela) technikę rozwiązania problemów i zgromadzić pomysły rozwiązania problemu,

6) dokonać wyboru najodpowiedniejszego sposobu rozwiązywania problemu, zgodnie z prakseologicznymi zasadami rozwiązywania problemów,

7) zapisać i zaprezentować na forum klasy efekty pracy grupy, 8) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia. Podzielić się spostrzeżeniami na temat barier

występujących w poszukiwaniu rozwiązań problemów.


Wyposażenie stanowiska pracy: − opisy procedur wybranych technik rozwiązywania problemów, − tablica, − duże arkusze papieru, − mazaki, − kartki papieru A4, − zegarek z alarmem, − karteczki samoprzylepne. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wyjaśnić podmiotowy charakter problemu? 2) określić rodzaje sytuacji problemowych? 3) przedstawić fazy rozwiązywania problemów? 4) dokonać analizy sytuacji problemowej? 5) zaplanować strategie rozwiązywania problemów? 6) określić prakseologiczne zasady rozwiązywania problemów? 7) rozpoznać psychospołeczne bariery twórczego rozwiązywania

problemów?


4.2. Rozwiązywanie problemów społecznych 4.2.1. Materiał nauczania

Polityka społeczna stanowi jedną z nauk społecznych. Jej pojęcie odnosi się zarówno do dyscypliny naukowej oraz do praktycznej działalności uprawnionych do tego podmiotów, realizujących jego cele i zadania. Polityka społeczna rozpatrywana z punktu widzenia dyscypliny naukowej to naukowa teoria oraz określenie metodologii i metod badawczych, zajmujących się zagadnieniem potrzeb materialnych i duchowych człowieka oraz grup społecznych na określonym stadium rozwoju państw z uwzględnieniem uwarunkowań geofizycznych i kulturowych. J. Auleytner definiuje politykę społeczną jako „działania państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społecznych ekonomicznie i socjalnie najsłabszych”. Można, więc przyjąć, że polityka społeczna odnosi się do działalności państwa i organizacji społecznych w dziedzinie kształtowania warunków bytu i pracy, zmierzając do maksymalnego zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych oraz poprawy tych warunków.

W zakres przedmiotowy polityki społecznej wchodzą: − sfera bytu – wyżywienie, mieszkanie, pomoc materialna w przypadku zdarzeń losowych,

niezdolność do pracy, − sfera pozamaterialna – ochrona zdrowia, edukacja, usługi i działalność kulturalna, − potrzeby o charakterze psychospołecznym – aktywność społeczna, satysfakcja z pracy,

uznanie, poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego i społecznego, Celem polityki społecznej jest:

− zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie),

− stworzenie równych szans rozwoju ludzi oraz kształcenie młodego pokolenia, − zapewnienie pokoju społecznego, który jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi,

współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi, − akcentowanie życia rodzinnego, co oznacza powrót do wartości związków między ludźmi

i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

Adresaci polityki społecznej to zarówno grupy społeczne, jak i indywidualne osoby, które nie mogą z takich czy innych względów zaspokoić we własnym zakresie swoich niezbędnych dla normalnego życia potrzeb. Podstawowe pojęcia kwestii społecznych

Termin „kwestia społeczna” używany jest w polityce społecznej w dwojakim zakresie – w węższym i szerszym znaczeniu. Zdaniem Duneckiego „kwestia społeczna” w węższym zakresie definiowana jest jako konkretny problem o szczególnie niekorzystnym wpływie na życie i współdziałanie członków danej społeczności. W wyodrębnieniu tego rodzaju problemów pomocne jest stawianie następujących pytań: − „zaspokajanie jakich potrzeb jest blokowane?” (mamy wówczas do czynienia z kwestią

np. bezrobocia, ubóstwa, mieszkaniową), − „zaspokajanie czyich potrzeb (jakich grup społecznych) jest blokowane? (wyróżniamy

wówczas kwestię robotniczą, chłopską, osób w podeszłym wieku, niepełnosprawnych). W szerokim ujęciu „kwesta społeczna” oznacza główną przyczynę wszelkiego rodzaju

powstałych kwestii społecznych.


Kwestie społeczne to zjawiska i okoliczności tworzące stan napięcia społecznego, wywołujące powszechne zaniepokojenie i dążenie do rozwiązania problemu.

Podsumowując – „kwestia społeczna”: − jest to zjawisko o dużym zasięgu zarówno lokalnym jak i globalnym, − powoduje jakiś rodzaj dysfunkcji społecznej, dezorganizację życia jednostki jak

i społeczeństwa, − przejawia tendencje wzrostowe i budzące ogólne zainteresowanie, − towarzyszy jej przekonanie o możliwości eliminacji danej przeszkody. Tabela 1. Stopnie dotkliwości kwestii społecznych [opracowanie własne]

Umiarkowany Intensywny Krytyczny Niedostatek Bieda Nędza

Dyskomfort mieszkaniowy Brak samodzielnego mieszkania Bezdomność

Bezrobocie czasowe Długotrwałe bezrobocie Chroniczne bezrobocie Stygmatyzacja Marginalizacja Wykluczenie Niepewność Uzależnienie od pomocy Bezradność

Kwestia społeczna jako pojęcie jest ściśle związana z takimi określeniami jak: asymetria

(dychotomiczna struktura społeczna: jedna strona zyskuje, druga traci), dezorganizacja, dolegliwość, dysfunkcja, niewydolność, niezgodność, sprzeczność (teoria sprzeczności społecznej ukazuje następujące grupy sprzeczności społecznych: między wzrastającym dobrobytem a zmniejszającym się zadowoleniem, między likwidacją starego a powstawaniem nowego ubóstwa, między zamierzeniami a rezultatami), zagrożenie czy też zawodność. Określenia te odzwierciedlają stan nierównowagi społecznej i co ważniejsze stan ten nie ma charakteru przejściowego, ale istnieje, co najmniej ostatnią dekadę zmieniając jedynie niektóre swoje cechy.

Sposoby regulowania zbiorowego życia mają bezpośredni związek z powstawaniem i trwaniem kwestii społecznych. Ich źródła tkwią wewnątrz społeczeństwa w mechanizmach życia zbiorowego.

Na kwestię społeczną należy spojrzeć z perspektywy asymetrycznych przekształceń w rozwoju gospodarczym, które rodzą zagrożenie społeczne. W związku z tym: − nie rozwój gospodarczy, lecz asymetryczne przekształcenia w działaniach gospodarczych

tworzyć mogą kwestie społeczne, − te asymetryczne przekształcenia w rozwoju gospodarczym, które rodzą zagrożenia, − społeczne, przyczyniają się jednocześnie do powstawania kwestii społecznych, − nie każda asymetria w gospodarce wywołuje kwestię społeczną.

Zagrożenie społeczne niesie za sobą niebezpieczeństwo degradacji ludzi, w związku z tym rozwiązanie kwestii społecznych dotyczy człowieka i działań nie tylko ograniczających zagrożenie, lecz i humanizujących sferę gospodarczej aktywności.

Istnienia asymetrii interesów, nierówności, sprzeczności, zagrożeń egzystencji prowadzi do powstawania roszczeń, pretensji adresowanych od „dołu do góry” przez grupy interesów w kierunku państwa. Państwo stało się podmiotem, którego zadanie polegać ma na niwelowaniu określonego ryzyka.

Kwestie społeczne występują w różnych wymiarach: − lokalnym, − narodowym, − globalnym.


W chwili obecnej jedną z najważniejszych kwestii społecznych w Polsce jest ubożenie ludności, bezrobocie, brak mieszkań, ochrona zdrowia i edukacja. Kwestia mieszkaniowa

Posiadanie mieszkania zaspokaja wiele potrzeb człowieka, w tym jedną z podstawowych wg hierarchii potrzeb Maslowa – potrzebę bezpieczeństwa, determinuje rozwój jednostki oraz ma wpływ na jej stan zdrowia fizycznego i psychicznego. Polityka społeczna kieruje się w zakresie kwestii mieszkaniowej następującymi zasadami: 1) możliwość korzystania z samodzielnego mieszkania jest prawem każdej jednostki

i rodzin, 2) powyższe prawo powinno być zagwarantowane przez państwo, 3) sferę mieszkaniową wspomaga państwo za pomocą środków publicznych.

Polityka mieszkaniowa bada stosunki mieszkaniowe i prawidłowości w nich występujące oraz wskazuje cele oraz określa metody działania w zakresie zaspokajania i poprawy warunków mieszkaniowych. Sprawy mieszkaniowe stanowią obecnie w Polsce szczególnie trudny i uporczywy problem, który charakteryzują następujące czynniki: − deficyt mieszkań, rozumiany jako różnica pomiędzy liczbą gospodarstw a zamieszkałych

domostw, − duże zagęszczenie mieszkań, − niski stan ich wyposażenia w instalacje sanitarne, − zaniedbania w utrzymaniu zasobów mieszkaniowych. Kwestia zdrowotna

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia za zdrowie uznajemy stan pełnego fizycznego, umysłowego, społecznego dobrostanu (a nie tylko brak choroby).

Polityka ochrony zdrowia, która jest bardzo ważną dziedziną polityki społecznej, polega na realizacji zadań zawartych w tabeli 2. Tabela 2. Zadania polityki ochrony zdrowia [opracowanie własne]

Profilaktyka Leczenie Opieka medyczno - społeczna

Postępowanie higieniczne umacniające zdrowie

Zapobiegające rozwojowi choroby

Nad osobami upośledzonymi fizycznie

Działanie zapobiegawcze, zmniejszanie skutków choroby

Ograniczające chorobę Nad osobami upośledzonymi psychicznie

Przywracanie utraconych funkcji Rehabilitacja Nad osobami nieuleczalnie

chorymi W celu zidentyfikowania i oceny zjawisk charakteryzujących kwestię zdrowotną

wykorzystywane są następujące mierniki statystyczne: 1. Negatywne:

− zachorowalność (zapadalność na choroby) – stosunek liczby świeżych zachorowań na daną chorobę do liczby osób narażonych na ryzyko zachorowalności w przyjętym czasie,

− chorobowość – liczba chorych na daną chorobę w stosunku do liczby ludności na określonym obszarze w przyjętym czasie,

− śmiertelność – liczba zgonów na daną chorobę w stosunku do liczby zachorowań na tę chorobę w danym czasie, na określonym obszarze,

− umieralność – stosunek liczby zgonów do liczby ludności na danym obszarze w analizowanym czasie.


2. Pozytywne: − przeciętne dalsze trwanie życia – liczba lat do przeżycia w określonym czasie, − skala szczepień, badań diagnostycznych, − spożycie dóbr i usług, wykształcenie. Wśród głównych przyczyn natężenia kwestii zdrowotnej w Polsce wyróżniamy: − zanieczyszczenie środowiska, − negatywne zachowania jednostki: palenie papierosów, niewłaściwe odżywianie,

nadużywanie alkoholu, kultura w ruchu komunikacyjnym, − bezrobocie, − dostępność do świadczeń medycznych, − problemy mieszkaniowe.

Kwestia ekologiczna Kwestia ekologiczna znalazła się w kręgu zainteresowań polityki społecznej ze względu

na ogromną skalę zagrożeń, która nie pozostaje bez wpływu na warunki bytu człowieka. Egzystencja człowieka została zagrożona w związku z naruszeniem równowagi przyrodniczej. Czynniki, które przyczyniły się do zaburzenia homeostazy przyrodniczej to: − ogromny postęp techniczny, − uprzemysłowienie, − procesy urbanizacyjne – nadmierne skupianie ludności w miastach, − stosowanie różnych środków chemicznych w rolnictwie, − znaczny wzrost ludności na świecie, − ingerencja człowieka w przekształcanie przyrody.

Powyższe czynniki doprowadziły do zanieczyszczenia powietrza (efekt cieplarniany, dziura ozonowa), zmian ilościowych i jakościowych w zasobach wodnych i zasobach biotycznych oraz do degradacji gleb. Kwestia bezrobocia

Stosunkowo nową kwestią społeczną w Polsce jest bezrobocie. Zgodnie z ustawą o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z dnia 14.XI.1994 r. wraz z późniejszymi zmianami, osobą bezrobotną jest osoba nie zatrudniona i nie wykonująca żadnej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie (a jeżeli jest osobą niepełnosprawną – przynajmniej w połowie wymiaru czasu pracy), nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy, jeżeli: − ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów, − kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat, − nie nabyła prawa do emerytury, renty, zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego,

świadczenia rehabilitacyjnego lub wychowawczego, − nie posiada nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha

przeliczeniowych lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w takim gospodarstwie,

− nie podlega pozarolniczej działalności gospodarczej, − nie uzyskuje miesięcznych dochodów podlegających opodatkowaniu podatkiem

dochodowym od osób fizycznych, w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia,

− nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności. Bezrobocie jest doświadczeniem stresującym, ponieważ sprawia, iż jednostka musi

zmienić dotychczasowe wzory zachowania, aby przystosować się do nowej sytuacji. Z psychologii stresu, bowiem wynika, że szczególnie stresujące są te wydarzenia, nad którymi nie mamy kontroli. Powstały stres na skutek braku lub utraty pracy powoduje negatywne


zmiany w stanie zdrowia. Psychologowie stwierdzili, że poczucie wyobcowania, izolacji społecznej, niska kontrola nad wydarzeniami zwiększa ryzyko zawału serca. Na podstawie badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wysunięto wniosek o zbieżności wskaźnika bezrobocia z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi, marskością wątroby, alkoholizmem, chorobami psychicznymi wreszcie samobójstwami. Osoby bezrobotne cechuje fatalizm, apatia, obniża się ich sprawność psychofizyczna, pojawiają się trudności z rozpoczęciem jakiejkolwiek czynności, koncentracją nad tym co robią. Wykonanie tego, w czym dawniej byli sprawni teraz sprawia im kłopot, wszystko robią wolniej. Bezrobotni widzą te zmiany w sobie i to ich dodatkowo stresuje.

W Polsce bezrobocie charakteryzują następujące czynniki: − wysoki udział ludzi młodych w populacji bezrobotnych (szczególnie dużo ich przybywa

w lipcu i sierpniu, kiedy rejestrują się w urzędach pracy absolwenci różnego typu szkół), − znaczny udział procentowy w całej populacji bezrobotnych osób posiadających

wykształcenie zawodowe oraz podstawowe, − znaczny udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej populacji, co łączy się z utratą prawa

do otrzymania zasiłku (długotrwałe bezrobocie niesie ze sobą specyficzne problemy psychiczne i społeczne),

− zwiększający się udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych, − przestrzenne zróżnicowanie bezrobocie.

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu stycznia 2007 r. wyniosła 2365,8 tys. osób (w tym 1321,2 tys. kobiet) i była wyższa niż przed miesiącem o 56,4 tys. osób (o 2,4%) oraz niższa o 500,9 tys. (o 17,5%) od liczby bezrobotnych zarejestrowanych przed rokiem (w styczniu 2006 r. w porównaniu z poprzednim miesiącem liczba bezrobotnych zwiększyła się o 93,7 tys. osób, tj. o 3,4%). Z ogólnej liczby bezrobotnych 43,5% mieszkało na wsi.

Bezrobocie nie tylko samo jest problemem społecznym, ale leży także u podstaw wielu innych kwestii społecznych. I tak np. szczególnie długotrwałe bezrobocie związane jest z obniżeniem standardu materialnego życia nie tylko samego bezrobotnego, ale i całej jego rodziny. Stąd bardzo często obszary długotrwałego bezrobocia pokrywają się w danym społeczeństwie z obszarami ubóstwa. Kwestia ubóstwa

Ubóstwo związane jest z niezaspokojeniem potrzeb na pożądanym poziomie. Dotyczy tych jednostek, które są pozbawione podstawowych środków do życia: pożywienia, ubrania, schronienia. Definicja ubóstwa, przyjęta przez Radę Ministrów EWG mówi, że ubóstwo „odnosi się do osób, rodzin lub grup osób, których środki są ograniczone w takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w kraju zamieszkania”. Z badań nad rozmiarami ubóstwa w Polsce wynika, że znaczna część społeczeństwa znajduje się w złej sytuacji materialnej i że ubóstwo obejmuje stopniowo coraz więcej osób. W 2001 roku poniżej minimum socjalnego żyło ponad 53% ludności. Ubóstwo powoduje wiele ujemnych skutków społecznych: − stwarza problemy w zakresie uzyskania i utrzymania mieszkania, zmniejsza dostęp do

oświaty (rodzice ubodzy nie mają środków potrzebnych na pokrycie kosztów posyłania dzieci do szkoły: zakupu podręczników i innych pomocy szkolnych, kosztów dojazdu do szkoły, jeśli miejsce zamieszkania jest zbytnio oddalone od szkoły, kosztów ubrania),

− ogranicza dostęp do świadczeń zdrowotnych (ludziom ubogim trudno jest dojechać do lekarza jeżeli ośrodek zdrowia jest znacznie oddalony od ich miejsca zamieszkania),

− wyklucza możliwość korzystania z dóbr kultury (sąd też zjawisko funkcjonalnego albo wtórnego analfabetyzmu, pojawiające się masowo w ubogich środowiskach),

− jest jednym z ważnych powodów alkoholizmu i narkomanii, − przyczynia się do wzrostu przestępczości,


− zmniejsza popyt na artykuły konsumpcyjne, żywność, odzież. Istnienie niedoskonałości w zakresie systemów pomocy osobom i rodzinom ubogim

może w rezultacie działać demoralizująco. Ubóstwo odradza się, bowiem samodzielnie – ubodzy rodzą i wychowują dzieci skazane z góry na pozostanie w sferze ubóstwa. Kwestia niepełnosprawności

Niezwykle ważną kwestią dla opiekuna w domu pomocy społecznej jest kwestia niepełnosprawności. Niepełnosprawność zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (przyjętą podczas Światowego Zgromadzenia na rzecz Zdrowia) dotyczy całej ludzkości, bowiem każdy człowiek może doświadczyć pogorszenia stanu zdrowia i stać się osobą niepełnosprawną.

Osoby niepełnosprawne stanowią około 15% populacji w rozwiniętych gospodarczo krajach Unii Europejskiej. Z danych uzyskanych w wyniku narodowego powszechnego spisu przeprowadzonego w 2002 roku wynika, iż osoby niepełnosprawne stanowią w Polsce 14,3% procent ludności kraju. Oznacza to, że co siódmy mieszkaniec naszego kraju jest osobą niepełnosprawną lub za taką się uważa.

Problemy życia codziennego, na które napotykają w Polsce osoby niepełnosprawne podobne są do problemów całej społeczności. Dodatkowo muszą one zmierzyć się z szeregiem barier wynikających z różnego rodzaju niepełnosprawności. Wnioski o charakterze ogólnym, pochodzące z badań przeprowadzonych wśród osób niepełnosprawnych przez studentów pod kierunkiem E. Kowala, koncentrują się wokół takich zagadnień, jak: − niechęć do współpracy lub zadowolenie z zainteresowania, − odczucie małej wartości społecznej, − zasadnicze oczekiwania związane z miejscem zamieszkania. Zachowania społeczne zbiorowości i jednostki

Zachowania społeczne to bardzo szerokie i wieloznaczne pojęcie, rozumiane niejednolicie przez etologów, psychologów i socjologów. Zazwyczaj przyjmuje się, że są to zachowania osobników związane z wysyłaniem sygnałów do innych przedstawicieli swojego gatunku. Zachowania społeczne określane są także jako szeroko pojęte interakcje jednostka – jednostka, jednostka – grupa i grupa – grupa.

Specyficznym rodzajem zachowań społecznych są zachowania prospołeczne, które wiążą się z działaniem na rzecz interesu grupy, czy innych osób, np. pomaganie innym.

Zachowania prospołeczne to według Batona zachowania, na które składa się „szeroki zakres zachowań – takich jak pocieszanie, dzielenie się czy współpraca – mających na celu przyniesienie korzyści jednej osobie lub wielu innym niż my sami”. Tradycyjne podejścia do zachowań prospołecznych podkreślają rolę natury lub wychowania w genezie tych zachowań. Zwolennicy teorii genetycznego uwarunkowania zachowań, uważają, że zachowania prospołeczne stanowią część naszego wyposażenia genetycznego. Z kolei badacze opowiadający się za tezą, że u podstaw zachowań ludzkich leży wychowanie, twierdzą, iż wszystkie zachowania są wyuczone, a zatem zachowania prospołeczne również. Szczególnie interesującym badaczy rodzajem zachowań prospołecznych jest pomaganie.

Pomaganie jest to działanie ukierunkowane na polepszenie położenia drugiego człowieka lub grupy ludzi. U podstaw pomagania leży wiele czynników. Badacze zjawiska wygenerowali wiele teorii wyjaśniających owo zachowanie. Autorzy teorii norm uważają, że wszyscy ludzie zinternalizują wartości społeczne i zachowują się prospołeczne, kierowani normą wzajemności albo normą odpowiedzialności. Natomiast zgodnie z modelem ulgi każde działanie jest wyrazem stopnia pobudzenia emocjonalnego, jakie wywołuje u nas sytuacja kryzysowa. Pomagamy innym w celu zredukowania poziomu tego pobudzenia lub w celu uniknięcia sytuacji potencjalnie emotywnych. Model empatii – altruizmu wskazuje na


poczucie empatii w stosunku do osoby potrzebującej pomocy jako czynnik leżący u podstaw pomagania.

Przeciwieństwem zachowań prospołecznych są zachowania antyspołeczne. Definiowane są one jako działania, które ukierunkowane są na wyrządzenie szkody lub przyniesienie straty innemu człowiekowi czy grupie ludzi. Podobnie jak w wypadku zachowań prospołecznych, zachowania te próbuje się wyjaśnić w tradycyjny sposób – jako uwarunkowane genetycznie lub nabyte. Teoria, której twórcą jest Z. Freud wskazuje na instynkt agresji jako źródło zachowań antyspołecznych. Zwolennicy psychologii poznawczo – behawioralnej twierdzą, że zachowania te są wyuczone. Według innych teorii zachowania te są rezultatem określonego typu osobowości. Natomiast „teorie deindywiduacyjne” głoszą, że jednostka traci poczucie odpowiedzialności wówczas, gdy stanowi część grupy.

Problemy społeczne ze względu na powszechność występowania zwracają uwagę opinii publicznej. Stają się przedmiotem troski członków zbiorowości i jednostek. Problemy społeczne zazwyczaj wymagają interwencji zorganizowanych instytucji społecznych czy specjalnych organizacji. Struktura pomocy społecznej

Organizacja pomocy społecznej znajduje się w zakresie kompetencji organów administracji rządowej i samorządowej przy współpracy, opartej na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Szczegółowe wytyczne dotyczące zadań w zakresie pomocy społecznej, rodzajów świadczeń z pomocy społecznej, zasad i trybów ich udzielania, organizacji pomocy społecznej reguluje ustawa z dnia 12 marca 2004 o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593). Można zatem wyróżnić trzy sektory tej pomocy, które w zakresie swej działalności krzyżują się. (tabela 3.)

Tabela 3. Struktura pomocy społecznej w Polsce. [opracowanie własne]

SEKTOR I PUBLICZNY SEKTOR II PRYWATNY SEKTOR III NON - PROFIT

Sektor I publiczny

Rys. 2. Schemat sektora publicznego pomocy społecznej w Polsce stan prawny na dzień 01.06.2006 [16]


Na poziomie centralnym pomoc społeczną reprezentują: Departament Pomocy i Integracji Społecznej w Ministerstwie Pracy i Polityki społecznej, natomiast na poziomie województwa – wojewódzki wydział polityki społecznej.

Pomoc samorządową na poziomie wojewódzkim organizuje regionalny ośrodek polityki społecznej mający swą siedzibę w urzędzie marszałkowskim, a funkcjonujący pod różnymi nazwami, np. departamentu pomocy społecznej. Pomoc społeczna na poziomie powiatowym organizowana jest przez powiatowe centrum pomocy rodzinie, zaś na gminnym przez miejskie lub gminne ośrodki pomocy społecznej.

Powyższe organizacje sprawują pieczę nad różnymi instytucjami, tj.: − domy pomocy społecznej, tu wyróżniamy między innymi domy pomocy społecznej dla

dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, domy pomocy społecznej dla osób starszych,

− środowiskowe domy samopomocy, − świetlice środowiskowe i terapeutyczne, − ośrodki pomocy dzieciom i rodzinie, − hostele, − noclegownie, − ośrodki adaptacyjne, − kluby młodzieży niepełnosprawnej, − ośrodki usług opiekuńczo-terapeutycznych, − punkty opieki, − domy dziecka, − ośrodki interwencji kryzysowej, − ośrodki adaptacyjno – opiekuńcze, − rodzinne domy dziecka itp. Sektor II prywatny

Sektor prywatny, inaczej komercyjny, który świadczy usługi o charakterze opiekuńczo – socjalnym zaczyna się w Polsce dopiero kształtować. Powoli powstają zakłady oferujące usługi opiekuńczo – socjalne zakładane przez osoby fizyczne i prywatne. W przyszłości sektor ten może zostać poszerzony o sprywatyzowane placówki pomocy społecznej.

Sektor III non – profit

Rys. 3. Schemat sektora non-profit pomocy społecznej [16]

Sektor ten reprezentowany jest przez instytucje i organizacje pozarządowe. Działalność

z zakresu pomocy społecznej realizują między innymi różnego rodzaju fundacje, które gromadzą w tym celu środki i następnie wydatkują je zgodnie z założeniami statutowymi, stowarzyszenia, działające w zakresie ochrony zdrowia i pomocy społecznej oraz związki,


organizacje kombatanckie. Powoływane są przez osoby fizyczne, prawne lub instytucje państwowe.

Administracja, a zwłaszcza organy samorządu terytorialnego powinny zapewnić pomoc w działaniu tego typu organizacji oraz w pewnym stopniu koordynować ich działalność na szczeblu lokalnym.

Działalność organizacji pozarządowych reguluje ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. wprowadzająca przepisy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003 nr 96 poz. 874). 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak można zdefiniować pojecie polityki społecznej? 2. Jakie są główne cele polityki społecznej? 3. Co rozumiesz pod pojęciem kwestia społeczna? 4. Jak można scharakteryzować stopnie dotkliwości kwestii społecznych. 5. Jakie najważniejsze kwestie społeczne występują obecnie w Polsce? 6. Co rozumiesz pod pojęciem zachowań społecznych jednostek i zbiorowości? 7. Jakie sektory pomocy społecznej wyróżniasz w strukturze pomocy społecznej? 8. Jakie organy koordynują działalność sektorów pomocy społecznej?

4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Określ sposoby poprawienia sytuacji osób niepełnosprawnych. Wykorzystaj metodę metaplanu.


1) określić problemy osób niepełnosprawnych, 2) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie

jak jest, 3) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie

jak być powinno, 4) zastanowić się i ustalić dlaczego nie jest jak być powinno, 5) poszukać przyczyn tego stanu rzeczy – zapisać na kartkach w kształcie owalu, 6) poszukać sposobów poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych (WNIOSKI z dyskusji) –

zapisać na kartkach w kształcie prostokątów, 7) kartki przyczepić do tablicy do schematu metaplanu w odpowiednich miejscach, 8) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − tablica, w którą łatwo wbijać pinezki, − duży arkusz szarego papieru przyczepiony do tablicy, − kartki w trzech kolorach, o różnych kształtach (owal, koło, prostokąt,) − pinezki, − mazaki.


Ćwiczenie 2 Na podstawie opisu przypadku, udziel odpowiedzi na następujące pytania:

1. Jakie problemy występują w danej rodzinie? 2. Jakie skutki społeczne mogą wynikać z tych problemów? 3. Jakie działania naprawcze powinni podjąć poszczególni członkowie rodziny? 4. W jakich instytucjach mogą szukać wsparcia poszczególni członkowie rodziny? 5. Jakie działania profilaktyczne, powinny podjąć władze gminy, aby zapobiec

w przyszłości rozwojowi wskazanych problemów socjalnych?

Opis przypadku: Państwo X mieszkają na wsi. Utrzymują się z małego gospodarstwa, ponadto pani X

pracuje na pół etatu w pobliskiej szkole jako sprzątaczka. Mają na utrzymaniu dwójkę dzieci w wieku szkolnym. Młodszy ośmioletni syn choruje na cukrzycę. Nie sprawia problemów wychowawczych, bardzo dobrze się uczy. Marzy o komputerze. Jego starsza o sześć lat siostra uczęszcza do gimnazjum w oddalonym o 20 kilometrów mieście. Bardzo chciałaby się modnie ubierać, otrzymywać kieszonkowe i posiadać telefon komórkowy. Nauka sprawia jej duże trudności, a ostatnio zaczęła chodzić z koleżankami na wagary.


1) zapoznać się z opisem sytuacji, 2) udzielić odpowiedzi na poszczególne pytania i zapisać je na kartce (każdą odpowiedź na

odrębnej kartce), 3) umieścić kartki z odpowiedziami w wyznaczonym miejscu, 4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− kartki, − pisaki, − tablica. Ćwiczenie 3

Opracuj projekt organizacji prowadzącej działalność z zakresu pomocy społecznej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić obszar działań stowarzyszenia, 2) wybrać nazwę stowarzyszenia, 3) określić teren działania i zasady pozyskiwania środków finansowych, 4) ustalić cele i sposoby ich realizacji, 5) wybrać partnerów, 6) opracować projekt organizacji, 7) przedstawić projekt na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − arkusze papieru, − pisaki, − tablica.


Ćwiczenie 4 Określ najważniejsze przyczyny bezdomności. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) z podanego wykazu czynników przyczyniających się do powstania zjawiska bezdomności wybrać 4 najważniejsze czynniki,

2) następnie w parze z kolegą (koleżanką) na drodze negocjacji, z 8 czynników wybrać 4 wspólne – najważniejsze,

3) połączyć się z drugą parą w grupę 4 – osobową, sprawdzić które czynniki są wspólne i przedstawić z 16 czynników – 4 najważniejsze,

4) porównać wyniki pozostałych grup, 5) podaną listę czynników pogrupować ze względu na przyczyny wynikające:

− z sytuacji społeczno-ekonomicznej, − z sytuacji prawnej, − z przyczyn związanych z patologiami, − z przyczyn natury socjopsychologicznej, − przyczyn osobowościowych.


− kartki, − pisaki, − tablica, − wykaz czynników warunkujących zjawisko bezdomności:

− rozpad rodziny, − eksmisje, − powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania, − brak stałych dochodów, − przemoc w rodzinie, − brak tolerancji społecznej, − uzależnienia, − likwidacja hoteli pracowniczych, − opuszczenie domu dziecka, − powrót ze szpitala psychiatrycznego, − uchodźstwo, − bezrobocie, − rozwód, − poczucie osamotnienia.

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zidentyfikować problemy rodzące zagrożenia społeczne? 2) zanalizować proces rozwiązywania problemów w pracy socjalnej? 3) określić cele i zasady polityki społecznej? 4) wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii społecznej? 5) zinterpretować zachowania społeczne zbiorowości i jednostki? 6) scharakteryzować strukturę pomocy społecznej?


4.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej 4.3.1. Materiał nauczania

Aspekt społeczny pracy opiekuńczej

Do niedawna w Polsce funkcje opiekuńcze nad osobami w trudnych sytuacjach wypełniały tradycyjne grupy społeczne: rodzina, sąsiedzi. Jednakże wiele przemian demograficznych, ekonomicznych, politycznych a także przemian w samych rodzinach doprowadziło do ograniczenia owej pomocy. Rodziny ograniczyły swoją dzietność, nastąpiła zmiana stylu życia młodego pokolenia, a trudna sytuacja materialna doprowadza do sytuacji, w której muszą pracować wszyscy dorośli, aby się utrzymać. Postępujący rozpad więzi spowodował, że nie można liczyć na opiekę i wsparcie ze strony sąsiadów. Jednocześnie rośnie liczba osób, które nie mogą sobie poradzić w rozwiązywaniu trudności życia codziennego.

Na skutek tych przemian istnieje: − konieczność szczegółowego rozpoznawania problemów społecznych, − konieczność wsparcia instytucjonalnego działań opiekuńczych, − konieczność przygotowania różnych grup zawodowych do wymagań rzeczywistości

społecznej. Środowisko

Potrzeba to odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie, jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej oraz zachowania równowagi psychicznej. Jej zaspokojenie usytuowane jest w szerokim kontekście społecznym – w środowisku społeczno-kulturowym.

Człowiek żyje w określonym środowisku, jest z nim ściśle związany, czerpie z niego wszystko to, co zaspokaja jego potrzeby życiowe. Środowisko stanowi źródło zewnętrznych bodźców rozwojowych, które wywołują zmiany w psychice i osobowości człowieka.

Rys. 4. Schemat zależności opisujących środowisko [opracowanie własne]

Pedagogika społeczna zwraca uwagę na symetryczność oddziaływań wychowawczych,

które polegają na wywieraniu przez środowisko wpływów na jednostkę i jednostki na środowisko. Pożądane jest przetwarzanie środowiska własnymi siłami w imię ideałów. Działania organizujące środowisko w celu realizacji aspiracji jednostki i grupy mają charakter twórczy.

Środowisko

struktura zewnętrzna

struktura dynamiczna

jest zawsze czyjeś

występują w nim wpływy wychowawcze

(zamierzone i niezamierzone)


Rys. 5. Rodzaje środowisk [opracowanie własne]

Zadanie jednostki polega na równoważeniu wpływu różnych czynników środowiskowych. Konieczne jest ich równoważenie w trzech podstawowych rodzajach transakcji:

JEDNOSTKA TRANSAKCJE ŚRODOWISKO POTRZEBY -------------------- ZASOBY ASPIRACJE -------------------- OKOLICZNOŚCI ZDOLNOŚCI -------------------- OCZEKIWANIA

Brak mobilizacji człowieka do wykorzystania własnych umiejętności i zdolności,

powoduje zatrzymanie ich rozwoju, a nawet zanik. Z drugiej strony wymagania stawiane przez środowisko mogą być w stosunku do możliwości jednostki nierealne. Niejednokrotnie z powodu różnych przyczyn, zdarzają się sytuacje, w których człowiek nie jest w stanie sam poradzić sobie ze stresem powstałym na skutek zaburzenia lub braku równowagi pomiędzy nim a środowiskiem (rodziną, grupą, itp.). Przykładową przyczyną może być przewlekła, długotrwała choroba, prowadząca do ograniczenia możliwości życiowych, a tym samym udziału w życiu społecznym. Skutkiem jest uruchomienie się mechanizmów prowadzących do marginalizacji i wykluczenia.

Jedną z podstawowych zasad organizowania pomocy w szczególności dla osób starych, niepełnosprawnych, chorych jest umożliwienie im funkcjonowania w środowisku naturalnym. Wymaga to uruchomienia, w wielu przypadkach, ogromnej ilości form pomocy. Jedna z nich jest zapewnienie odpowiedniej opieki.

Opieka to dbanie o kogoś, zindywidualizowana działalność, która obejmuje te sytuacje życiowe, w których ludzie nie są w stanie sami sobie poradzić w obliczu nieszczęścia, choroby i innych zdarzeń losowych. Cechy charakterystyczne opieki: − zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego, − ciągłość opieki, − bezinteresowność opieki, − stosunek opiekuńczy, − odpowiedzialność opiekuna za podopiecznego .

Środowisko

Wg rodzaju bodźców

Wg sposobu powstawania

Wg cech terytorialnych

naturalne

społeczne

kulturowe

naturalne

(powstające spontanicznie)

np. rodzina

wiejskie

miejskie


Opieka pełni następujące funkcje: − homeostatyczną – polegająca na równoważeniu procesów wymiany (transakcji)

pomiędzy jednostką a środowiskiem, − egzystencjalną – jej celem jest zapewnienie zachowanie zdrowia, a nawet życia, − regulacyjną – jej celem jest rozbudzanie i regulowanie potrzeb oraz granic, norm

i sposobów ich zaspokajania, − usamodzielniającą – która prowadzi do względnie pełnej samodzielności i niezależności

życiowej, − osobotwórczą – spełniająca się poprzez stymulacyjne mechanizmy opieki (aktywizujące,

motywujące, pobudzające do działania), − socjalizacyjną – mającą na celu uspołecznienie i ukulturalnianie potrzeb oraz ich

zaspokajanie. Wychowawczy sens opieki

Wychowawczy sens opieki uwidacznia się wówczas, gdy u jej podstaw znajdują się podstawowe normy wychowania oraz w podopiecznych zachodzą zmiany pożądane, pozytywne. Osoba podejmująca się roli asystenta osoby niepełnosprawnej – wychowawcy musi świadomie sprawować opiekę. Powinna mieć świadomość podstawowych wartości wychowania i możliwości ich realizacji w działaniu, stosować metody wychowania w celu modyfikacji sytuacji opiekuńczo-wychowawczych oraz przejawić pozytywną postawę wychowawczą.

Pełne i prawidłowe wykonywanie zadań, jakie powinien w swej pracy realizować asystent osoby niepełnosprawnej gwarantują wiedza i umiejętności, które powinien posiadać asystent. Są to następujące umiejętności: − obserwowanie i dostrzeganie nieprawidłowości w rozwoju człowieka, − rozpoznawanie potrzeb i problemów podopiecznego, − opracowanie planu niesienia pomocy podopiecznemu, − nawiązywanie i utrzymywanie efektywnych kontaktów międzyludzkich, − współpraca z podopiecznym oraz osobami dla niego ważnymi, − mediowanie i negocjowanie w sprawach istotnych dla podopiecznego, − aktywizowanie podopiecznego i osób z jego środowiska, − stosowanie podstawowych przepisów prawnych, − zarządzanie materialnymi i niematerialnymi zasobami podopiecznego, − gotowanie, pomaganie samotnym podopiecznym w prowadzeniu gospodarstwa

domowego, − dostosowanie diety do stanu zdrowia podopiecznego, − właściwe pielęgnowanie podopiecznego i dbanie o jego bezpieczeństwo, − organizowanie czasu wolnego podopiecznego, − nauczenie podopiecznego wykonywania najprostszych prac technicznych i plastycznych, − dostosowanie i prowadzenie ćwiczeń rekreacyjnych dla poprawy stanu zdrowia

podopiecznego, − organizowanie własnego warsztatu pracy, − dokumentowanie pracy z podopiecznym, − dbanie o własny rozwój zawodowy, działanie zgodnie z etycznymi standardami − postępowania z podopiecznym, − udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, − przestrzeganie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, − rozpoznawanie i wykorzystywanie zasobów środowiska rodzinnego i lokalnego dla

efektywnej pracy z podopiecznym, − podejmowanie optymalnych decyzji w działaniach na rzecz podopiecznego.


Asystenta osoby niepełnosprawnej charakteryzują ponadto następujące cechy psychofizyczne: − dobry stan zdrowia psychofizycznego, − zainteresowania społeczne i pedagogiczne, − odporność na stres w sytuacjach trudnych, − zrównoważenie emocjonalne, − zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji, − umiejętności organizacyjne.

Asystent osoby niepełnosprawnej powinien przejawiać postawę: − odpowiedzialności, sumienności i rzetelności w wykonywaniu obowiązków

zawodowych, − odpowiedzialności za poziom własnej wiedzy i umiejętności zawodowych (motywacja

pracy nad sobą), − empatii wobec klienta, − odpowiedzialności za skutki własnych decyzji i zachowań w kontakcie z klientem, − komunikatywności, − szacunku i tolerancji dla indywidualności i odrębności podopiecznego, − zachowań etycznych wobec innych osób.

Asystent osoby niepełnosprawnej w pracy opiekuńczo-wychowawczej powinien postępować zgodnie z etyką zawodu. Powinno również cechować go wysokie morale osobiste. 1. W swoim postępowaniu powinien kierować się zawsze zasadą dobra swojego

podopiecznego, przeciwstawiać się wszelkim praktykom niehumanitarnym i dyskryminującym osobę lub grupę osób.

2. Zobowiązany jest do poszanowania godności swojego podopiecznego i jego prawa do samostanowienia.

3. Swoich podopiecznych powinien traktować w równy sposób bez względu na płeć, wiek, stan cywilny, orientację seksualną, narodowość, wyznanie, przekonania polityczne, stan zdrowia, rasę, kolor skóry, i inne preferencje oraz cechy osobiste.

4. Powinien wykazywać zaangażowanie na rzecz podopiecznych w rozwiązywaniu ich trudnych sytuacji i w tym celu wykorzystać swoją wiedzę, umiejętności i kompetencje.

5. Powinien za podstawową regułę uznać zasadę spolegliwej opiekuńczości w kontaktach z podopiecznym.

6. Ma obowiązek zachowania tajemnicy informacji uzyskanych od podopiecznego w toku czynności zawodowych.

7. Powinien współpracować z innymi specjalistami w celu wykonywania obowiązków służbowych.

8. Powinien poszukiwać rozwiązań konfliktów ze współpracownikami bez uszczerbku dla klienta. Asystent osoby niepełnosprawnej powinien również rzetelnie wykonywać swój zawód

i doskonalić swoją wiedzę i umiejętności. Zasady pracy z osobą niepełnosprawną:

1. Zasada akceptacji, w myśl, której osoba niepełnosprawna powinna być traktowana nie jako osoba należąca do jakościowo różnej kategorii osób, lecz jako osoba, która obarczona jest większymi trudnościami i z racji swej specyficznej sytuacji ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy, zaś społeczeństwo (szkoła, inne instytucje) zobowiązane są ją wspierać w rozwoju i swoje wymagania dostosować do sił i możliwości tej osoby.


2. Zasada podmiotowości i indywidualności – łączy się z zasadą akceptacji, ściśle związana jest z poszanowaniem praw osoby niepełnosprawnej, jej możliwościami, potrzebami i oczekiwaniami oraz partnerskim podejściem we wszelkich działaniach rewalidacyjnych.

3. Zasada pomocy, mająca na celu pomoc osobie w aktywizacji jej sił biologicznych w usamodzielnieniu, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikających z upośledzenia. Zasada ta ukierunkowana jest także na kształtowanie właściwej atmosfery i odpowiednich warunków w środowisku tej osoby.

4. Zasada refleksyjności polegająca na systematycznym analizowaniu podjętych działań i twórczym modyfikowaniu ich w zależności od postępów czynionych przez osobę niepełnosprawną.

5. Zasada symetryczności i konsekwencji, dająca poczucie bezpieczeństwa, przewidywalność zdarzeń, a przez to szanse na przygotowanie się do działań rehabilitacyjnych oraz poczucie niezależności i wzmocnienie poczucia własnej wartości.

6. Zasada komfortu psychicznego wymagająca pozytywnych stosunków między osobą niepełnosprawną a osobą prowadzącą z nią pracę.

7. Zasada współpracy z rodziną – to zasada wspólnego uzgadniania z rodziną działań, tak, aby rodzina wspomagała każdy wysiłek osoby niepełnosprawnej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. Z jakimi zjawiskami związany jest wzrost liczby osób potrzebujących opieki? 2. Jakie są rodzaje środowisk? 3. Co oznacza pojęcie „opieka”? 4. Jakie są funkcje opieki? 5. Czym charakteryzuje się opieka? 6. Na czym polega wychowawczy sens opieki? 7. Jakimi zasadami w pracy opiekuńczo-wychowawczej powinien kierować się asystent

osoby niepełnosprawnej?

4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Opracuj projekt powinności asystenta osoby niepełnosprawnej.


1) określić, co powinien umieć asystent osoby niepełnosprawnej i jaki powinien być, aby wykonywać prawidłowo swoje obowiązki,

2) przedyskutować w grupie każdą z umiejętności i każdą z cech psychofizycznych, 3) odpowiedź zapisać na pojedynczych kartkach, 4) pogrupować kartki określające cechy psychofizyczne i umiejętności, 5) przykleić do dużego arkusza papieru, 6) na podstawie plakatów opracowanych przez poszczególne grupy wspólnie z koleżankami

i kolegami, sprecyzować zadania asystenta osoby niepełnosprawnej.


Wyposażenie stanowiska pracy: − kartki pisaki, − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip–chart. Ćwiczenie 2

Weź udział w debacie na temat „Trudności mieszkaniowe wynikają z deficytu mieszkań”.


1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty, 2) znaleźć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie przeciwnej, 3) jeżeli jest członkiem grupy popierającej tezę – przygotować argumenty na jej poparcie, 4) jeżeli jest członkiem grupy negującej tezę – przygotować argumenty potrzebne do jej

zanegowania, 5) z każdej grupy wybrać 3–4-osoby, które będą reprezentować grupę w debacie,

przewodniczącego debaty oraz osobę, która będzie pilnowała czasu wypowiedzi; pozostałe osoby przyjmą rolę obserwatorów i wezmą udział w II części debaty,

6) jako przewodniczący poprowadzić debatę, wyznaczyć poszczególnych mówców, 7) jako pilnujący czasu – dopilnować, aby każdy mówca zmieścił się w wyznaczonym

czasie (3 do 5 minut w zależności od początkowych ustaleń), 8) jako przedstawiciel grupy broniącej lub negującej tezę, zabierać głos w debacie według

ustalonego porządku, 9) jako obserwator przysłuchać się debacie i wziąć udział w drugiej części debaty (dyskusja

plenarna) na temat zadań państwa w zakresie kształtowania właściwej polityki społecznej.


− arkusz papieru, − przybory do pisania. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej? 2) opisać wychowawczy sens opieki? 3) wymienić cechy psychofizyczne asystenta osoby niepełnosprawnej? 4) scharakteryzować wzorzec etyczny asystenta osoby niepełnosprawnej?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Powodzenie! ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Stwierdzenie, że problem jest zawsze czyjś świadczy o

a) podmiotowym charakterze problemu. b) przedmiotowym charakterze problemu. c) warunkowym charakterze problemu. d) bezwarunkowym charakterze problemu.

2. Problem to sytuacja

a) trudna, nowa, niepewna. b) niejasna, prosta, stara. c) złożona, o jasno określonych ramach, mająca jedno rozwiązanie. d) skomplikowana, angażująca wszystkie procesy poznawcze, stara.

3. Pani X jest asystentem osoby niepełnosprawnej – 14-letniego chłopca z mózgowym

porażeniem dziecięcym. Podczas opieki nad chłopcem pani X kilkakrotnie zachęcała chłopca do rysowania, lecz za każdym razem łamał kredki i rzucał nimi w opiekunkę. Pani X uważa, że zachowanie jej podopiecznego jest wobec niej złośliwe, ponieważ chłopiec pomimo zachęt nie zmienia swojego zachowania. Pani X poskarżyła się matce podopiecznego, która poinformowała ją, że jej syn ma wadę wzroku i prawdopodobnie nie widzi płaskich powierzchni, co jest przyczyną zachowań oporowych podczas rysowania. Problem z jakim miała do czynienia opiekunka jest problemem a) decyzyjnym. b) wykonawczym. c) orientacyjnym. d) technicznym.

4. Do najczęstszych problemów sfery socjalnej nie należą

a) trudności w wypełnianiu ról społecznych. b) trudności radzenia sobie z poważnymi zmianami w życiu. c) problemy natury zdrowotnej. d) problemy w podejmowaniu decyzji.


5. Fazy rozwiązywania problemów w kolejności to a) analiza sytuacji problemowej, dostrzeganie problemu, wytwarzanie pomysłów,

weryfikacja. b) dostrzeganie problemu, wytwarzanie pomysłów, analiza sytuacji problemowej,

weryfikacja. c) dostrzeganie problemu, analiza sytuacji problemowej, weryfikacja, wytwarzanie

pomysłów. d) dostrzeganie problemu, analiza sytuacji problemowej, wytwarzanie pomysłów,

weryfikacja.

6. Badanie rozbieżności i luk między tym, co jest dane, a tym, co jest pożądane odbywa się w fazie rozwiązywania problemów a) dostrzeganie problemu. b) analiza sytuacji problemowej. c) wytwarzanie pomysłów rozwiązania. d) weryfikacja pomysłów.

7. W pracy socjalnej do rozwiązywania problemów często wykorzystuje się

a) technikę kontraktu i asertywności. b) technikę kontraktu i aktywnego słuchania. c) technikę kontraktu i informacji zwrotnej. d) technikę aktywnego słuchania i informacji zwrotnej.

8. Na wspólne wypracowanie kontraktu w sprawie interwencji nie składa się a) zamiar. b) działanie. c) wymiana informacji. d) cel.

9. Niezdolność zobaczenia problemu w nowym świetle należy do barier o charakterze

a) emocjonalnym. b) kulturowym. c) poznawczym. d) praktycznym.

10. Zgodnie z zasadami działania zorganizowanego ustalenie celów powinno odbywać się na

etapie a) przygotowania działań. b) realizacji działań. c) oceny działań. d) weryfikacji działań.

11. Sprawy dnia codziennego związane z polityką społeczną, to

a) praca, jedzenie, nauka. b) praca, jedzenie, podróże. c) praca, konflikty w pracy, podróże. d) nauka, praca, podróże.


12. Kwestie społeczne o umiarkowanym stopniu dotkliwości to a) bieda, brak samodzielnego mieszkania. b) niedostatek, bezrobocie czasowe. c) bezradność, długotrwałe bezrobocie. d) nędza, bezdomność.

13. Asymetria, dysfunkcja to pojęcia kwestii społecznych, których wspólną cecha jest

a) uporządkowanie. b) chaos. c) równowaga. d) jednolitość.

14. Negatywnym miernikiem statystycznym pomocnym w identyfikacji problemów

zdrowotnych jest a) wykształcenie. b) skala szczepień. c) zachorowalność. d) spożycie dóbr i usług.

15. Zachowaniem prospołecznym jest

a) organizowanie zbiórki pieniędzy na rzecz dzieci z porażeniem mózgowym. b) nieudzielenie pomocy ofiarom wypadku. c) zachowania agresywne na meczu piłki nożnej. d) pomoc koledze w kradzieży.

16. W strukturze pomocy społecznej stowarzyszenie działające na rzecz dzieci głuchych

znajduje się w sektorze a) publicznym – rządowym. b) publicznym – samorządowym. c) prywatnym. d) non-profit.

17. W skład sektora publicznego wchodzą

a) MOPS, fundacje, hostele. b) MOPS, spółki, ośrodki adaptacyjne. c) hotele, ośrodki pomocy dzieciom i młodzieży, MOPS. d) stowarzyszenia, MOPS, noclegownie.

18. Opieka nie pełni funkcji

a) regulacyjnej. b) usamodzielniającej c) ochronnej. d) homeostatycznej.

19. W pracy opiekuńczej należy uwzględniać następujące uwarunkowania jednostkowe

a) zasoby, okoliczności, aspiracje. b) zasoby, potrzeby, aspiracje. c) zasoby, okoliczności, oczekiwania. d) zdolności, aspiracje, potrzeby.


20. W pracy opiekuńczo-wychowawczej asystent powinien kierować się następującymi zasadami pracy socjalnej a) indywidualizacji, neutralności, subiektywizmu. b) neutralności, małych kroków, poufności. c) uporze w realizacji podejmowanych działań, poufności, samostanowienia. d) indywidualizacji, akceptacji, poufności.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Auleytner J.: Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem. Uniwersytet Warszawski,

Warszawa 1994 2. Brammer L.: Kontakty służące pomaganiu. SP, PTP, Warszawa 1984 3. Błedowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996 4. Clarke D.: Zachowania prospołeczne i antyspołeczne. GWP, Gdańsk 2005 5. Garwin C.D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Śląsk –

Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1998 6. Kozielecki J.: Myślenie w rozwiązywaniu problemów. PWN, Warszawa 1992 7. Kurzynowski A.: Polityka społeczna. SGH, Warszawa 2002 8. Kwaśniewski J.: Praca socjalna, pomoc społeczna. BPS, Warszawa 1995 9. Lisowski A.: Badania potrzeb społecznych BPS. Warszawa 1996 10. Meer K., Neijenhof J.: Elementarne umiejętności społeczne. CMDNŚSM, Warszawa

1993 11. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie.

Inerart, Warszawa 1996 12. Ratyński W.: Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce. Difin, Warszawa 2003 13. Rembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PWN, Warszawa –

Poznań 1984 14. Sternberg R. J., Spear-Swerling L.: Jak nauczyć dzieci myślenia. GWP, Gdańsk 2003 15. Tarkowski Z.: Zarządzanie i organizacja pomocy społecznej. Wydawnictwo Fundacji

„DRATOR”, Lublin 2000 16. www.mps.gov.pl

http://www.mps.gov.pl

Healthcare

3. Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów