SĂN SÓC BỆNH NHÂN TỔN THƯƠNG TỦY SỐNG Ở KHOA CHẤN THƯƠNG

Chuyên Gia Săn Sóc Điều Dưỡng Lâm Sàng

(Clinical Nurse Specialist- Operating Suite)

Austin Health

1

TỔN THƯƠNG TỦY SỐNG

2

MỞ ĐẦU

• Việc săn sóc bệnh nhân TTTS trong Khoa Chấn thương phải đối phó với nhiều thách thức do sự đa dạng của vấn đề.

• Biên độ thách thức rộng từ bệnh nhân chấn thương cột sống cổ lệ thuộc giúp thở cho đến bệnh nhân chỉ liệt vận động một phần

• Những yêu cầu của mỗi bệnh nhân mang tính cá biệt và nhu cầu thỏa đáng dựa trên căn bản cá nhân khác nhau.

3

• Việc chăm sóc điều dưỡng trong Khoa Chấn thương phải nhằm một lối tiếp cận liên chuyên khoa.

• Các liên chuyên khoa bao gồm: Bác sĩ, Điều Dưỡng, KTV Cột Sống, KTV VLTL, KTV hướng nghiệp, Trợ lý xã hội, tâm lý và tôn giáo.

4

MỞ ĐẦU

LỊCH SỬ• Tổn thương tủy sống hoàn toàn gây ra liệt vĩnh viễn dưới

mức tổn thương tương ứng với sự mất cảm giác.

• Bản chất tai họa của chấn thương phức tạp hơn là chỉ mất cảm giác hay mất khả năng vận động.

• Tổn thương tủy sống gây xáo trộn chức năng hô hấp, bọng đái, ruột già, vận động, cảm giác, kiểm soát nhiệt độ và chức năng tình dục.

• Ngoài ra còn có ảnh hưởng tâm lý thích ứng phải được thực hiện phù hợp với những yêu cầu xã hội, kinh tế và tình cảm của người bị tổn thương liệt tủy sống.

5

LIỆT HẠ CHI

• Liệt hạ chi là liệt vận động phần dưới thân thể, gồm hai chân đôi khi cả cơ thân mình. Liệt hạ chi xảy ra khi tổn thương tủy sống dưới Ngực 2

6

LIỆT TỨ CHI• Liệt tứ chi là liệt cả hai chân và

cơ thân mình kèm theo liệt hai tay-bàn tay một phần hay toàn phần

• Liệt tứ chi xảy ra khi tổn thương tủy sống từ khúc tủy Ngực 1 trở lên

• Liệt tứ chi cao do tổn thương tủy sống cao gây liệt cả cơ cổ, sau đầu, các cơ thở, chủ yếu là cơ hoành.7

NHẬP VIỆN KHOA CHẤN THƯƠNG

• Một khi bệnh nhân được nhập vào Khoa Chấn Thương từ SSĐB hay Khoa Cấp Cứu việc đánh giá toàn diện săn sóc điều dưỡng phải được thực hiện và ghi nhận lại đầy đủ.

• Bao gồm:

• Săn sóc bệnh nhân liệt tủy sống với sự tiếp cận toàn diện vấn đề

8

Thần kinhTiêu hóaTâm LýHô hấp

Tim mạchHệ cơ xươngBọng đáiRuột giàDa

Săn sóc đường hô hấp• Đánh giá đường hô hấp–Nghe phổi- Chấn thương lồng ngực

–Dung tích phổi

–Sự thở sâu

–Khả năng ho: tác động các cơ bụng giúp ho• Theo dõi chấn thương,–Vận động–Cảm giác–Phản xạ9

• Oxygen/ Độ ẩm• Vài bệnh nhân cần thở máy• Đo oxygen mạch• Giám sát dung tích sống• Giám sát nhịp thở & độ sâu thở • Vấn đề sinh lý lồng ngực với máy thở

áp lực dương IPPV (Bird) • Giúp thở

10

Săn sóc đường hô hấp

SĂN SÓC TIM MẠCH–Giám sát dấu hiệu sinh tồn–Lưu ý nhịp tim chậm & huyết áp thấp–Cẩn thận khi săn sóc bệnh nhân hút đàm

nhớt, lăn trở–Dùng thuốc Atropine –Hạ huyết áp tư thế là vấn đề khi vận động

cần mang thêm vớ chống thuyên tắc–Truyền dịch tránh quá mức- hạ huyết áp–Mang nẹp ép bụng khi di chuyển tránh hạ

huyết áp11

VẤN ĐỀ TIÊU HÓA

• Thông mũi- bao tử mở hay hút 24- 48 giờ

• Khi tiếng nhu động ruột có trở lại hãy bắt đầu cho uống nước và ăn

• Bỏ thông mũi- bao tử

• Bắt đầu chế độ ăn cho ruột già

12

SĂN SÓC HỆ XƯƠNG KHỚP

• Vận động đúng tư thế, thân thẳng hàng, đỡ đầu trong mọi cử động

• Lăn trở thành khối, giữ thân vị trí trung lập

• Mang nẹp cổ

• Dùng nệm cột sống, hay nệm hơi

• Dùng hệ thống móc hay trượt PAT khi di chuyển

13

Đỡ đầu đúng tư thế

14

• Cột sốngCột sống

–Bất động với những lưu Bất động với những lưu ý trước khi phẫu thuật ý trước khi phẫu thuật

–Giường lăn trởGiường lăn trở

Phẫu thuật cố định trong Phẫu thuật cố định trong vòng 48 giờvòng 48 giờ

–Điều trị bảo tồnĐiều trị bảo tồn

–Kéo tạ đầuKéo tạ đầu

–Kéo xương sườn (hiếm)Kéo xương sườn (hiếm)15

SĂN SÓC HỆ XƯƠNG KHỚP

Săn sóc bọng đái

• Đặt thông tiểu lưu tại chỗ

• Cở 14- 16F cho nam & bóng 5-10 ml

• 12-14F cho nữ & bóng 5-10 ml

• Theo dõi lượng nước tiểu 30-40ml/giờ

• Thay đổi thông tiểu theo kỹ thuật vô trùng

• Khuyến khích uống nhiều nước

16

SĂN SÓC ĐƯỜNG RUỘT GIÀ

• BN cần một chế độ cho đường ruột già, mỗi ngày thực hiện tháo phân cùng một giờ.

• Phản xạ nơ rôn vận động trên (N12/TL1 hay trên nón tủy)

• Nơ rôn vận động dưới ruột già nhão (tổn thương ngang hay dưới nón tủy và chùm đuôi ngựa)

17

• Thuốc nhuận tràng cho uống khoảng 12 giờ trước khi đi cầu.

• Mỗi ngày đều thực hiện thường qui đi cầu, đặt viên hậu môn, hay thông khoan với MICROLAX với bệnh nhân nằm nghiêng bên trái trên giường.

• Bệnh nhân được nằm nghiêng phải với sự giúp đi cầu bằng trọng lực.

18

SĂN SÓC ĐƯỜNG RUỘT GIÀ

SĂN SÓC DA• Thiếu cơ chế cảnh báo

cảm giác, mất khả năng di

động, thay đổi lượng máu

nuôi nơi người bị tổn

thương tủy sống đặt ra

mối đe dọa lớn lên sự

toàn vẹn của da.

Những yếu tố gây loét da

gồm:

• Áp lực đè lên da

• Lực xé

• Chấn thương tại chỗ

• Ma sát

• Ẩm ướt da

• Phỏng do nhiệt hay do hóa

chất bôi vào da....19

• Lăn trở và kiểm tra da mỗi hai giờ

• Nệm giảm áp lực cho bệnh nhân nằm lâu

• Bất cứ vùng da đỏ nào thấy trên bệnh nhân phải được tách riêng ra cho tới khi hết đỏ da.

• Dùng khăn trượt khi di chuyển

• Nệm lót xe lăn hay nệm giường phải tốt

• Khẩu phần ăn cân đối tốt

• Khi ngồi xe lăn phải nhấc mông lên thường xuyên để giảm áp lực lên vùng mông, thiêng và u tọa.

20

SĂN SÓC DA

Luôn luôn ghi nhớ

PHÒNG BỆNH HƠN TRỊ BỆNH

21

SĂN SÓC DA

• Clexane 40mg tiêm dưới da khoảng 8 tuần • Kích thích cơ bắp chuối trừ phi bệnh nhân không

thích ứng được với xung điện hay vết thương chân không cho phép

• Đặt tại chỗ cho đến khi bệnh nhân di chuyển được, với vớ chống thuyên tắc phải được áp dụng lúc này và chân cử động độc lập.

• Điều dưỡng luôn luôn cảnh giác giám sát chu vi bắp chuối và đùi

22

Phòng thuyên tắc tĩnh mạch sâu

Ảnh này cho thấy đùi và cẳng chân sưng đỏ do cục máu thuyên tắc trong hệ tĩnh mạch sâu ở bẹn (tĩnh mạch chậu đùi) ngăn chận máu từ chân về tim

23

Phòng thuyên tắc tĩnh mạch sâu

Kích thích cơ bắp chuối

Kích thích cơ Kích thích cơ bắp chuối giúp bắp chuối giúp phòng ngừa phòng ngừa thuyên tắc tĩnh thuyên tắc tĩnh mạch sâumạch sâu

24

Sốc tủy• Tình trạng hoạt động kém của tủy sống:

mất trương lực, phản xạ gân cơ dưới nơi tổn thương

• Kéo dài từ vài ngày đến 6 tuần• Sốc tủy:–Mất vận động hay/và mất cảm giác–Mất phản xạ–Liệt ruột cơ năng–Cường dương

25

Tính dục

• Giáo dục tính dục là một phần chương trình PHCN. • Trong Khoa Chấn thương bệnh nhân và nhóm liên

chuyên khoa tập trung vào vấn đề thể chất bệnh nhân. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân muốn thảo luận vấn đề tính dục thì cần thảo luận thường hơn điều bệnh nhân muốn và khuyến khích người bạn đời của bệnh nhân tham dự

• Điều dưỡng phải tiếp cận vấn đề tính dục với sự nhạy bén và thấu cảm, lắng nghe, đừng ngắt lời và hãy tỏ ra chân tình chia sẻ.26

Các vấn đề tâm sinh lý-xã hội• Can thiệp thể chất, tâm lý và thuốc có thể được thực hiện

để phòng và giảm thiểu những mối quan tâm của bệnh nhân liệt tủy sống do chấn thương liên quan đến bất cứ vấn đề nào họ có, TD: Hình ảnh có thể thay đổi, vấn đề tài chánh, lo buồn, giận dữ, chán nản, và đau.

• Bao gồm các biện pháp: thuốc giảm đau đúng mức, phòng ngừa mất cảm giác hay giấc ngủ, tạo môi trường thân thiện, giảng giải cẩn thận, trấn an bệnh nhân, tâm lý trị liệu, dùng thuốc mỗi khi cần

• Sự giao tiếp, chân tình và tin tưởng giữa bệnh nhân và nhóm trị liệu sẽ là điều chính yếu

• Khuyến khích các thành viên trong gia đình cập nhật bất cứ các vấn đề phát sinh của bệnh nhân27

KẾT LUẬN• Săn sóc điều dưỡng bệnh nhân tổn thương tủy sống

trong Khoa Chấn thương là một nhiệm vụ đầy thách thức và cũng là phần thưởng cho nhóm liên chuyên khoa.

• Áp dụng cách tiếp cận một cách hệ thống giúp bệnh nhân cho đến khi họ lấy lại được sự ổn định về tâm lý và thể chất.

• Tiến trình PHCN khi ấy bắt đầu, cuối cùng trả bệnh nhân về lại với cộng đồng xã hội.

• Bệnh nhân phải sống càng độc lập có thể được càng tốt so với mức tổn thương của bệnh nhân.

28

Tham khảo

• Zejdlik,C.M.(1992). Management of Spinal Cord Injury.(2nd ed). Boston: Jones & Bartlett.

• Victorian Spinal Cord Service(VSCS) (2004).Guidelines for calf stimulators & ted stockings in acute spinal cord injury patients. Austin Health

• Victorian Spinal Cord Service(VSCS) (2003).Anti Embolic Stockings. Clinical Nursing Standard. Austin Health.

• Victorian Spinal Cord Service(VSCS) (2009). Acute Admission- Medical Staff Guidelines. Austin Health.

• Victorian Spinal Cord Service(VSCS) (2006).Guidelines for DVT prophylaxis in acute spinal cord injury patients. Austin Health.

• Victorian Spinal Cord Service(VSCS) (2004).Guideline for transferring an acute SCI patient with a pat slide and slide sheet. Austin Health.

• Victorian Spinal Cord Service(VSCS) (2009).’Head Holding’ for Log Rolling. Clinical procedure. Austin Health.

• Victorian Spinal Cord Service(VSCS) (2002).Learning Package Introduction to Spinal Cord Injuries. Austin Health

29

Cảm ơn

Anna BrownNhà giáo Điều Dưỡng

Nurse Educator

Victorian Spinal Cord Service

Austin Health

Đã giúp đỡ soạn bài giảng này chung

For assistance in putting together this presentation.

30

Xin cảm ơn sự lắng nghe của quí vị

31