Book 5 хөцм

1

Äýëõèéí Ýð¿¿ëÌýíäèéí

Áàéãóóëëàãà

Ýð¿¿ë Ìýíäèéíßàì

Í¯Á-ûíÕ¿¿õäèéí Ñàí

WHO/MON/01.5. AÝÕ: ÀÍÃËÈ ÕÝËÝÝÐ

Õ¿¿õäèéí ªâ÷íèéÖîãö Ìåíåæìåíò

Ýõýä Çºâëº

2

Õª

ÖÌ

Õ¯

¯Õ

ÄÈ

ÉÍ

ªÂ

×Í

ÈÉ

ÖÎ

ÃÖ

ÌÅ

ÍÅ

ÆÌ

ÅÍ

Ò

WHO/MON/01.5.AÝÕ: ÀÍÃËÈ ÕÝËÝÝÐ

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ªÂ×ÍÈÉÖÎÃÖ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ

Ýõýä çºâëº

Îð÷óóëñàí: Ä.Ìàë÷èíõ¿¿

Õÿíàñàí: Ä.Àãâààíäîðæ

ÄÝÌÁ, Í¯ÁÕÑ, ÝÌß2003

3

ÀÃÓÓËÃÀ

ÎÐØÈË ...................................................................................................................... 5

ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÇÀÀÂÐÓÓÄ ...................................................................................... 7

ÄÀÑÃÀË À .......................................................................................................... 15

1.0 Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÕÎÎËËÎËÒÛÃ ̄ ÍÝË ................................................................. 17

2.0 ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÝÐÕØÝÝË¯¯ÄÈÉÃ ÒÎÃÒÎÎ ............................................ 19

ÄÀÑÃÀË Á ......................................................................................................... 22

3.0 ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÝÐÕØÝÝË¯¯ÄÈÉÃ ÝÕÝÄ ÇªÂËª ................................... 23

3.1 ÇªÂËªÃªª ªÃ ................................................................................................ 23

ÄÀÑÃÀË Â ......................................................................................................... 29

3.2 ÑÀÉÍ ßÐÈËÖÀÕ ÓÐ ×ÀÄÂÀÐ ......................................................................... 35

3.3 ÝÕÈÉÍ ÕÓÓÄÀÑ ÀØÈÃËÀÕ ............................................................................ 38

ÄÀÑÃÀË Ã .......................................................................................................... 41

4.0 ªÂ×ÍÈÉ ÒÓÐØ ØÈÍÃÝÍ ÈË¯¯ ÓÓËÃÀÕÛÃ ÝÕÝÄ ÇªÂËª ....................... 45

5.0 ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÀÆÈËÒÀÍÄ ÕÝÇÝÝ ÝÐÃÝÆ ¯Ç¯¯ËÝÕÈÉÃÝÕÝÄ ÇªÂËª .................................................................................................... 46

ÄÀÑÃÀË Ä ......................................................................................................... 53

6.0 ªªÐÈÉÍ ÍÜ ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÒÀËÀÀÐ ÝÕÝÄ ÇªÂËª ............................ 57

ÄÀÑÃÀË Å .......................................................................................................... 58

ÕÀÂÑÐÀËÒ: ÝÕÈÉÍ ÕÓÓÄÀÑ ................................................................................. 59

ÒÎÂ× ÕÀÐÈÓËÒÒÀÉ ÄÀÑÃÀËÓÓÄÛÍ ÕÀÐÈÓ ........................................................ 63

4

5

ÝÕÝÄ ÇªÂËª

ÎÐØÈË

ªâ÷òýé õ¿¿õäèéã ÿàæ ýì÷ëýõ áà ýì÷èëãýýã ãýðòýý ¿ðãýëæë¿¿ëýõýä ýõèéã õýðõýíñóðãàõûã òà ñóðëàà. Òà õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûí áàéäëûã îëîíõ ºâ÷òýé õ¿¿õäýä ¿íýëýõ áàõîîëíû àñóóäëààð ýõýä çºâëºõ ¸ñòîé.

ªâ÷òýé õ¿¿õýä á¿ðèéã ãýðò íü áóöààõäàà òà äàðàà÷èéí ¿çëýãò ýìíýëýãò õýçýýýðãýæ èðýõ õóãàöààã çºâëºæ, õ¿¿õäýä ÿìàð øèíæ èëýðâýë ýìíýëýãò ÿàðàëòàé ýðãýæ¿ç¿¿ëýõ ó÷èðòàéã ò¿¿íä òàéëáàðëàæ ºãºõ ¸ñòîé.

ÕÎÎË, ØÈÍÃÝÍ áà ÕÝÇÝÝ ÝÐÃÝÆ ÈÐÝÕ çààâðóóä “Ýõýä Çºâëº” íýðòýéõ¿ñíýãòýíä ºãºãäñºí (ýíý ñóðàõ áè÷èãò òýð õ¿ñíýãò ÇªÂËª íýðòýé áàéãàà).

ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÇÎÐÈËÒÓÓÄ

Ýíý ñóðàõ áè÷èãò äàðààõ çîðèëòóóä áîëîí ò¿¿ãýýð äàäëàãàæèõ áîëîìæóóäáè÷èãäñýí. ̄ ¿íä:

* Õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûã ¿íýëýõ

* Õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã òîãòîîõ

* Õîîëëîëòûí àñóóäëààð ýõýä çºâëºõ

* ªâ÷íèé òóðø õ¿¿õäýä øèíãýí èë¿¿ óóëãàõ òàëààð ýõýä çºâëºõ

* Ýõýä äàðààõ çºâëºãºº ºãºõ:

- äàõèí õýçýý ýìíýëýãò èðæ ¿ç¿¿ëýõ- ÿìàð òîõèîëäîëä ÿàðàëòàé ýðãýæ ýì÷èä õàíäàõ- ñýðãèéëýõ òàðèëãàä õýçýý ýðãýæ èðýõ

Ýäãýýð äàäàë, çàíøëûã ýçýìøèæ áàéõäàà òà äîîðõè àñóóäëóóäûã îíöãîé àíõààðàõ¸ñòîé. ̄ ¿íä:

* ýõ á¿ðò çºâ çºâëºãºº ºãºõ* ýõ÷¿¿äòýé õàðèëöàí ÿðèëöàõ óð ÷àäâàðûã ñàéòàð ýçýìøèõ* ÿðèëöëàãàäàà Ýõèéí õóóäàñ àøèãëàõ

ßàð÷ áàéñàí ÷ ãýñýí ýõýä íÿõóóð, á¿ðýí çºâëºãºº ºãºõ íü èõ ÷óõàë. Ýíý ñóðãàëòûíÿâöàä òà ÿðèëöàõ óð ÷àäâàðò ñóðàëöàíà. Ýõ÷¿¿äýä çºâëºõäºº òà óðüä íü õ¿¿õäèéã¿íýëýõ, ýì÷ëýõäýý õýðýãëýäýã áàéñàí, ÿðèëöàõ õàðèëöààíû çàðèì óð ÷àäâàðûãàøèãëàíà.

6

Æèøýý íü, ýõ õ¿¿õäýý õýðõýí õîîëëîäîãèéã ìýäýõèéí òóëä òà ýõýýñ àñóóëò àñóó.Òýãýýä òà ýõèéí õàðèóëòûã àíõààðàëòàé ñîíñîæ òóõàéí áàéäàëä òîõèðóóëàí çºâëºãºººãºõ áîëíî.

Ýõèéí çºâ ¿éëäëèéã òà ìàãò, ººð÷ëºõ øààðäëàãàòàé àæèëëàãààã ò¿¿íä çºâëº. Òàýõýä îéëãîìæòîé ýíãèéí ¿ãýýð ÿðèõ ¸ñòîé. Ýöýñò íü òà õ¿¿õäýý ãýðòýý õýðõýí àñðàõûãýõ ìýäýæ áóé ýñýõèéã õÿíàõûí òóëä ò¿¿íýýñ øàëãàõ àñóóëòûã àñóóõ ¸ñòîé.

7

ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÇÀÀÂÐÓÓÄ

Ñóðàõ áè÷ãèéí ýíý õýñýãò ÇªÂËª õ¿ñíýãòýíä ºãºãäñºí îðîí íóòàãò òîõèðóóëñàíõîîëëîëòûí çààâðóóäûã òàéëáàðëàíà. Ýäãýýð çààâðóóä íàñíû 5 á¿ëýãò õóâààãäñàí. Òàõ¿¿õýä õîîëëîõ á¿õ çààâðûã îéëãîæ ìýäñýí áàéõ íü ÷óõàë áîëîâ÷ ýõ á¿ðò ýíý á¿ãäèéãòàéëáàðëàõ øààðäëàãàã¿é. Þóíû ºìíº õ¿¿õýä îäîîã õ¿ðòýë ÿàæ õîîëëîæ èðñíèéãìýäýõèéí òóëä àñóóëò àñóó. Äàðàà íü õ¿¿õäèéí íàñ, áàéäàëä òîõèðóóëñàí çºâõºí ÷óõàëçºâëºãººã ºã.

Õîîëëîëòûí ýíý çààâðóóä ºâ÷òýé, ýð¿¿ë õ¿¿õäèéí àëü àëèíä íü òîõèðíî. ªâ÷òýé¿åäýý õ¿¿õýä õîîëîíä äóðã¿é áàéäàã. Ãýâ÷ õ¿¿õýä õîîëëîõ á¿ðòýý áàãà èäýæ áàéñàí ÷ãýñýí õ¿¿õäèéí íàñàíä òîõèðóóëàí çºâëºæ áóé õîîëíû á¿õ òºðëèéã çààâðûí äàãóó îëîíóäàà ºãºõèéã õè÷ýý. ªâ÷èëñíèé äàðàà õ¿¿õäèéã çºâ õîîëëîâîë æèíãèéí àëäàãäàëíºõºãäºæ, òóðàõààñ ñýðãèéëíý. Õýðýâ õ¿¿õýä ýð¿¿ë áîë çºâ õîîëëîëò öààøèä ºâ÷ëºõººññýðãèéëýõýä òóñòàé.

ªâ÷òýé õ¿¿õäèéã ýìíýëýãò àâ÷ðàõ íü ºâ÷òýé áà ýð¿¿ë õ¿¿õäèéã ÿàæ õîîëëîõ òàëààðýõýä çºâëºõ ñàéõàí áîëîìæ îëãîäîã.

4 ÑÀÐ Õ¯ÐÒÝËÕ ÍÀÑÍÛ Õ¯¯ÕÄÝÄ ªÃªÕ ÇÀÀÂÐÓÓÄ

6 ñàð õ¿ðòýë

• Õ¿¿õäèéã õ¿ññýí ¿åä íü àëüáîëîõ îëîí óäàà ºäºð øºíºã¿éõîíîãò 8-ààñ äîîøã¿é óäààõºõ¿¿ë.

Õ¿¿õýä öàäàæ õºõºõºº áîëüòîëíü õºõ¿¿ë.

• ªºð õîîë áóþó øèíãýí á¿¿ ºã.

Òºðñíººñ õîéø íààä çàõ íü 6 ñàðõ¿ðòýë õ¿¿õäýä õàìãèéí ñàéí õîîë áîë ýõèéíñ¿¿ þì. Õ¿¿õýä øààðäëàãûí äàãóó ýìèéíáýëäìýë áà àìèíäýì õýðýãëýõýýñ ãàäíà ººðÿìàð ÷ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, óñ áóþó áóñàäøèíãýí àâäàãã¿é çºâõºí õºõíèé ñ¿¿ãýýðõîîëëîäîã õ¿¿õäèéã õºõººð õîîëëîäîã ãýíý.

Òýìäýãëýë: Õýðýâ õ¿¿õýä øèíãýí áàáóñàä õîîë èäýýä ýõýë÷èõñýí áîë ýíý íîìûí3.1-ä áè÷ñýíèé äàãóó ýõýä íü çºâëººðýé.

Ýíý íàñàíä õ¿¿õäèéã õ¿ññýí ¿åä íü àëüáîëîõ îëîí óäàà, ºäºð øºíºã¿é 24 öàãò8-ààñ äîîøã¿é õºõ¿¿ë.

Ýõèéí ñ¿¿íèé äàâóó òàëûã äàðààãèéíõóóäñàíä äóðüäñàí.

8

Ýõèéí ñ¿¿ íÿëõàñò çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé òýæýýëëýã áîäèñûã á¿ãäèéãàãóóëæ áàéäàã. Õºõíèé ñ¿¿íä:

ÓóðàãÒîñëîãËàêòîç (ñ¿¿íèé îíöëîã ÷èõýð)À áà Ñ àìèíäýìÒºìºð

Áóñàä òºðëèéí ñ¿¿íèéõèéã áîäâîë õºõíèé ñ¿¿íèé ýäãýýð òýæýýëëýãáîäèñóóä õÿëáàðõàí øèìýãääýã. Õºõíèé ñ¿¿íä ìºí õàéëàìõàé, (ýññåíöèàë) òîñíûõ¿÷ë¿¿ä àãóóëàãäàæ áàéäàã íü íÿëõñûí òàðõè, í¿ä, öóñíû ñóäàñíû õºãæèëòºíä ÷óõàëà÷ õîëáîãäîëòîé. Èéì òîñíû õ¿÷ë¿¿ä ººð òºðëèéí ñ¿¿íä áàéäàãã¿é.

Õºõíèé ñ¿¿ íÿëõñûí áèå ìàõáîäûí óñíû õýðýãöýýã õóóðàé, õàëóóí óóðàìüñãàëòàé áàéñàí ÷ á¿ðýí õàíãàæ ÷àäíà.

Õºõíèé ñ¿¿ íÿëõñûã õàëäâàðààñ õàìãààëíà. Íÿëõñûí áèå ìàõáîä íàñàíäõ¿ðýãäñýä áóþó àõëàõ íàñíû õ¿¿õäèéí áèå ìàõáîä øèã õàëäâàðòàé àìæèëòòàé òýìöýæ¿ë ÷àäíà. Õàëäâàðòàé òýìöýõ ÷àäâàð ýõýýñ íü ýõèéí ñ¿¿ãýýð äàìæèæ íÿëõàñò î÷íî.Çºâõºí õºõººð õîîëëîäîã íÿëõàñ ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷ëºõ õàëãàà íýí áàãà áà òýäýíäñóóëãàëò áîëîí áóñàä õàëäâàðààð íàñ áàðàõ õàëãàà áàãà áàéäàã. Çºâõºí õºõººðõîîëëîäîã íÿëõàñ óóøãèíû õàòãàëãàà, ìýíýí, ÷èõíèé õàëäâàðààð ºâ÷ëºõ íü òýæýýâýðíÿëõàñààñ íýí áàãà.

Õºõººð õîîëëîõ íü õ¿¿õýä ýõäýý îéð, ýíõðèé äîòíî õàðüöààòàé áîëîõîäòóñàëäàã.

Õºõººð õîîëëîõ ýõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëäàã. Õ¿¿õäýý õºõ¿¿ëýõ íüòºðñíèé äàðàà óìàéí õýìæýý õýâäýý îðîõîä òóñàëæ öóñ ãîîæèõ áàãàñ÷ öóñ áàãàäàëòààññýðãèéëíý. Ò¿¿í÷ëýí ýõýä ºíäãºâ÷íèé áà õºõíèé õîðò õàâäàð ¿¿ñýõ õàëãààã áàãàñãàäàã.

6 ñàð õ¿ðòýëõ íÿëõàñò ýõèéí õºõíèé ñ¿¿íýýñ ººð ÿìàð ÷ òºðëèéí ñ¿¿áóþó õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ºãºõã¿é áàéâàë ñàéí. Æèøýý íü, ¿íýýíèé ñ¿¿, ÿìààíûñ¿¿, ñ¿¿í õîëèìîã, áóäààòàé çóòàí áóþó öàé, ø¿¿ñ áóþó óñ çýðýã íýìýëò óíäààíóóä.ßàãààä ãýâýë øàëòãààí íü:

- Áóñàä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áóþó øèíãýí õºõºõ ñ¿¿íèé õýìæýýã áóóðóóëäàã.- Áóñàä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áóþó øèíãýí óãæ áóþó õîîëíû ñàâ ñóóëãà, óñíààñ

íÿíãààð áîõèðëîãäñîí áàéæ áîëíî.- Áóñàä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áóþó øèíãýí õýòýðõèé øèíãýëñýí ó÷ðààñ õ¿¿õýä

òóðààëä îðæ áîëíî.- Áóñàä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áóþó øèíãýíä À àìèíäýì õàíãàëòòàé àãóóëàãäàõã¿é

áàéæ áîëíî.- ¯íýý áà ÿìààíû ñ¿¿íèé òºìºð øèíãýõäýý ìóó áàéíà.- íÿëõàñò õàðøèë ¿¿ñ÷ áîëíî.- Íÿëõàñ àìüòíû ñ¿¿ã ìóó áîëîâñðóóëàõ òóë ñóóëãàõ, òóóðàëò áóþó áóñàä øèíæ¿¿ä

ãàð÷ áîëíî. Ñóóëãàëò ºâ÷èí óæèã õýëáýðò øèëæäýã.

Çºâõºí õºõººð õîîëëîõ íü íÿëõñûí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ, õ¿¿õýä ºñ÷õºãæèõ õàìãèéí òîõèðîìæòîé íºõöëèéã õàíãàíà.

9

6 ñàð õ¿ðòýë

• Õ¿¿õäèéã õ¿ññýí ¿åä íü àëü áîëîõîëîí óäàà ºäºð øºíºã¿é õîíîãò8-ààñ äîîøã¿é óäàà õºõ¿¿ë.

• Õýðýâ õ¿¿õýä:- õºõºíäºº öàäààã¿é øèíæ

èëýðñýí áóþó- æèí çîõèõ ¸ñîîð íýìýãäýõã¿é

áîë íýìýãäýë õîîë ºã.(6 ñàðààñ12 ñàð õ¿ðòýëõõ¿¿õäèéí õ¿ñíýãòýä äóðüäñàíõîîë)

• Íýìýãäýë õîîëûã õºõ¿¿ëñíèéäàðàà ºäºðò 1-2 óäàà ºã.

4 ÑÀÐÀÀÑ 6 ÑÀÐ Õ¯ÐÒÝËÕ ÍÀÑÍÛ Õ¯¯ÕÄÝÄªÃªÕ ÇÀÀÂÐÓÓÄ

Èõýíõ õ¿¿õäýä 6 ñàð õ¿ðòýë íü íýìýëòõîîë øààðäëàãàã¿é. Õºõíèé ñ¿¿ õ¿¿õäèéíõàìãèéí ÷óõàë õîîë õýâýýð áàéõ áîëîâ÷ 4-6ñàðòàé çàðèì õ¿¿õäýä õºõíèé ñ¿¿í äýýðíºõºëò õîîë øààðäàãäàæ ýõýëäýã. Õ¿íñíèéòèéì á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ãîëäóó õ¿íñíèé íºõºëòá¿òýýãäýõ¿¿í áóþó íýìýëò õîîë ãýæíýðëýäýã.

Õºõºº õºõñººð àòëàà õ¿¿õäèéí æèííýìýãäýõã¿é, ýñâýë õºõ¿¿ëñíèé äàðààöàäààã¿é áàéäàë èëýðñýí òîõèîëäîëä ëçºâõºí íýìýëò õîîë ºãíº.

6 ñàðòàéãààñ á¿õ õ¿¿õäýä ºòãºí,òýæýýëëýã íýìýëò õîîë ºãºõ ¸ñòîé.

Õ¿¿õäèéã õ¿ññýí ¿åä íü àëü áîëîõîëîí óäàà ºäºð øºíºã¿é õºõºº õºõ¿¿ëýõ÷óõàë. Õºõíèé ñ¿¿ã õ¿íñíèé ººðá¿òýýãäýõ¿¿íýýð ñîëèõã¿éí òóëä õ¿¿õäýýõºõ¿¿ëñíèé äàðàà íýìýãäýë õîîëûã ºäºðò 1-2 óäàà ºãºõ ¸ñòîé.

10

6 ÑÀÐÀÀÑ 12 ÑÀÐ Õ¯ÐÒÝËÕ ÍÀÑÍÛ Õ¯¯ÕÄÝÄªÃªÕ ÇÀÀÂÐÓÓÄ

6 ñàðààñ12 ñàð õ¿ðòýë

• Õ¿¿õäèéã õ¿ññýí ¿åä íü àëü áîëîõîëîí óäàà õºõ¿¿ë.

• Òîõèðñîí õîîëûã áýëòãýæ ºã

(1 óäààä îéðîëöîîãîîð1 àÿãà =200 ìë):

- Õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàëáà çóòàíã ñ¿¿ãýýð áýëòãýæöºöãèéí òîñ, øàð òîñ,óðãàìëûí òîñûí àëü íýãèéã,ýëñýí ÷èõýð íýì

- Áàíòàíã ñàéòàð õÿðææèæèãëýñýí ìàõòàé áýëòãýæäýýð íü ààðö, ýýäýì, áÿñëàã,íîãîî, ºíäºãíèé øàðûí àëüíýãèéã,öºöãèé áóþó óðãàìëûíòîñ íýì

- Òàðãàíä ýëñýí ÷èõýð áóþóçºãèéí áàë, óðãàìëûí òîñáóþó öºöãèé, ýýäýì íýì

- Ãýðèéí õîîëûã ø¿¿æ, ºòãºíõýñãèéã íü íóõàæ æèæèãëý

- Õýðýâ áîëîìæòîé áîë õîîëíûõîîðîíä íîãîî, æèìñíèéíóõàø

• Õýðýâ õºõººð õîîëëîäîã áîëºäºðò 3 óäàà, õýðýâ òýæýýâýð áîëºäºðò 5 óäàà äýýðõ õîîëíîîñ ºã.

Ýõ õ¿¿õäèéã õ¿ññýí öàãò íü¿ðãýëæë¿¿ëýí õºõ¿¿ëýõ ̧ ñòîé. Ãýâ÷ 6 ñàðààñõîéø õºõíèé ñ¿¿ õ¿¿õäèéí èë÷ëýãèéíøààðäëàãûã á¿ãäèéã õàíãàæ ÷àäàõã¿é. 6ñàðààñ ýõëýýä 12 ñàð õ¿ðòýë íü íýìýãäýëõîîëíû õýìæýýã ààæìààð èõýñãýõ íü ÷óõàë.Ìàíàé îðîíä õýðýãëýõýä òîõèðîìæòîéõîîëíû á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ÇªÂËª õ¿ñíýãòýíäæàãñààñàí. 12 ñàð õ¿ðýõýä íýìýãäýë õîîëíûá¿òýýãäýõ¿¿í èë÷ëýãèéí ¿íäñýí ýõ ¿¿ñâýðáîëíî.

Õýðýâ õ¿¿õýä õºõººðºº õîîëëîæ áóéáîë íýìýãäýë õîîëûã ºäºðò 3 óäàà ºã. õýðýâõ¿¿õýä õºõºº õºõäºãã¿é áîë íýìýãäýëõîîëûã ºäºðò 5 óäàà ºã (áîëîìæòîé áîëàÿãààð ñ¿¿ óóëãà. Ãýâ÷ ¿íýýíèé ñ¿¿ áóþóáóñàä õºõíèé ñ¿¿ îðëóóëàã÷ õ¿¿õäýä ýõèéíõºõíèé ñ¿¿ øèã àøèãòàé áàéäàãã¿é).

Õ¿¿õäèéã èäýâõòýé õîîëëîõ íü ÷óõàë.Õ¿¿õäèéã ÿòãàæ õîîë èä¿¿ëýõèéã èäýâõòýéõîîëëîõ ãýíý. Õ¿¿õýä ýã÷, àõ íàðòàéãàà íýãòàâàãíààñ õîîëëîõ ãýæ òýìöýõã¿é áàéõ ̧ ñòîéáà ººðèéí àÿãà òàâàãòàé áàéâàë çîõèíî.Õ¿¿õýä áèå äààæ õîîëëîæ ÷àäàõ áîëòîë ýýæíü áóþó àñðàìæëàã÷ áóñàä õ¿í (æèøýý íü,ýã÷ áóþó àõ, ýöýã áóþó ýìýý) õîîëëîõ ¿åäíü çýðýãöýæ ñóóãààä õàëáàãàäàæ àì ðóóãààõèéõýä íü òóñàëíà.

Õ¿¿õýä òèéì èäýâõòýé õîîëëîëòûíäàðàà ººð ÿìàð ÷ õîîë èäýõ õ¿ñýëã¿é áàéâàë“öàäàõ õýìæýý” ãýæ íýðëýíý.

11

ÑÀÉÍ ÍÝÌÝÃÄÝË ÕÎÎË

Èë÷ëýã ñàéòàé, òýæýýëëýã áà îðîí íóòàãò îëäîö õ¿ðòýýìæòýé õîîëíûá¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéã ñàéí íýìýãäýë õîîë ãýíý. Çàðèì íóòàãò òèéì õîîëíû æèøýýíäóðãàìëûí òîñòîé áóþó ñ¿¿òýé ºòãºí çóòàí, æèìñ íîãîî, ìàõ, ºíäºã, áà ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íîðíî. Õýðýâ õ¿¿õäýä ¿íýýíèé ñ¿¿ áóþó õºõíèé ñ¿¿ îðëóóëàã÷ áóñàä á¿òýýãä¿¿í ºãäºãáîë òýäãýýðèéã óãæààð ºã÷ áîëîõã¿é, àÿãààð ºãºõ ¸ñòîé.

ÇªÂËª õ¿ñíýãòèéí õîîëíû çààâðóóäàä äóðüäñàí ìàíàéä õýðýãëýõýä òîõèðîìæòîéõîîëíû á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äîîð áè÷ñýí. ¯¿íä:

Õ¿¿õäèéí áóäààíû ºòãºí àãøààìàë áóþó çóòàíã 1/3 õýìæýýòýé óñ áîëîí 2/3õýìæýýòýé ñ¿¿íä áýëòãýæ äýýð íü öºöãèéí òîñ, øàð òîñ, óðãàìëûí òîñíû àëü íýãèéãáîëîí ýëñýí ÷èõýð, íîãîî íýìæ áýëòãýíý. Äîîðõ çààâðûí äàãóó áýëòãý.

Õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë: õ¿¿õäèéí áóäàà – 1 õîîëíû õàëáàãà îâîîëîí,ñ¿¿ – 3/4 àÿãà, ýëñýí ÷èõýð – 2 öàéíû õàëáàãà, òîñ – 2 öàéíû õàëáàãà

Çóòàí: ãóðèë -1 õîîëíû õàëáàãà, ñ¿¿ – 3/4 àÿãà, óñ – ½ àÿãà, ýëñýí ÷èõýð –2 öàéíû õàëáàãà, òîñ – 2 öàéíû õàëáàãà

Áàíòàíãèéí ìàõûã íü ñàéòàð õÿðæ æèæèãëýí áýëòãýíý. Òýãâýë õ¿¿õýä ìàõûã íüèäýæ ÷àäàõ áîëíî. Ýíý áàíòàí äýýð ààðö, ýýäýì, áÿñëàã, íîãîî, ºíäºãíèé øàðûí àëüíýã, öºöãèé áóþó óðãàìëûí òîñ íýìæ õîîëíû èë÷ëýã áîëîí òýæýýëëýã ÷àíàðûãíýìýãä¿¿ëíý.

Òàðàãàíä ýëñýí ÷èõýð áóþó çºãèéí áàë, óðãàìëûí òîñ áóþó öºöãèé, ýýäýì íýìíý.

Ãýðèéíõíèé õîîëíû ºòãºí õýñãèéã æèæèãëýí íóõàæ èä¿¿ëýõ íü õ¿¿õäýäòîõèðîìæòîé.

Íîãîîíû íóõàø áýëòãýõäýý ýõëýýä òºìñ, ëóóâàí çýðýã áóñàä íîãîîã õàëüñíààñíü àðèëãààä, óãààãààä, ñàéòàð áóöàëãàæ áîëãîîä ¿¿íýýñýý 3/4 àÿãà, ñ¿¿ – 1/4 àÿãà,öºöãèéí òîñ, øàð òîñ, óðãàìëûí òîñíû àëü íýãýýñ – 2 öàéíû õàëáàãà àâ÷ õîîðîíä íüõîëüæ áýëòãýíý.

Æèìñíèé íóõøèéã õîîëíû õîîðîíä ºãíº.

12

12 ÑÀÐÀÀÑ 2 Õ¯ÐÒÝËÕ ÍÀÑÍÛ Õ¯¯ÕÄÝÄªÃªÕ ÇÀÀÂÐÓÓÄ

12 ñàðààñ2 íàñ

• Õ¿¿õäèéã õ¿ññýí ¿åä íü àëüáîëîõ îëîí óäàà õºõ¿¿ë.

• Òîõèðñîí õîîëûã áýëòãýæ ºã(1 óäààä 11/4-11/2 àÿãà = 250-300 ìë):- Õ¿¿õäèéí áóäààíû

àãøààìàë áà çóòàíã ñ¿¿ãýýðáýëòãýæ öºöãèéí òîñ, øàðòîñ, óðãàìëûí òîñûí àëüíýãèéã, ýëñýí ÷èõýð íýì

- Áàíòàíã ñàéòàð õÿðææèæèãëýñýí ìàõòàéáýëòãýæ äýýð íü ààðö,ýýäýì, áÿñëàã, íîãîî,ºíäºãíèé øàðûí àëüíýãèéã,öºöãèé áóþóóðãàìëûí òîñ íýì

- Òàðãàíä ýëñýí ÷èõýð áóþóçºãèéí áàë, óðãàìëûí òîñáóþó öºöãèé, ýýäýì íýì

- Ãýðèéí õîîëûã ø¿¿æ, ºòãºíõýñãèéã íü íóõàæ æèæèãëý

- Õýðýâ áîëîìæòîé áîëõîîëíû õîîðîíä íîãîî,æèìñ

• Äýýðõ õîîëíîîñ ºäºðò 5 óäààºã.

Ýíý ¿åèéí òóðø ýõ õ¿¿õýääýýõ¿ññýí öàãò íü õºõºº õºõ¿¿ëýõýý¿ðãýëæë¿¿ëýõ áà òýæýýëëýã íýìýãäýëõîîë ºãºõ ¸ñòîé. Õ¿¿õäèéí õîîëíûòºðëèéã îëøðóóëàõ íü ÷óõàë. Õ¿¿õäèéíõîîëíû íýã ÷óõàë õýñýã íü ãýðèéíõíèéõîîë áàéäàã. Õîîëûã æèæèãëýí õ¿¿õýäèäýõýä õÿëáàð áîëãîæ ºãíº.

Òýæýýëëýã íýìýãäýë õîîë áóþóãýðèéíõíèé õîîëíîîñ ºäºðò 5 óäàà ºã. Íýãóäààãèéí õîîëíû õýìæýý 11/4 - 11/2 àÿãà(250-300 ìë) áàéíà.

Õàíãàëòòàé îðöîîð èäýâõòýéõîîëëîõ àñóóäàë (õ¿¿õäèéã ÿòãàæèä¿¿ëýõ) ÷óõàë õýâýýð áàéãàà.

X¿¿õäýä ãýðèéíõíèé õîîëíîîñ ãàäíà 6-12 ñàðòàé õ¿¿õäýä çºâëºñíèé àäèëíýìýãäýë õîîëûã, ìºí èæèë àðãààð áýëòãýæ ºãíº. Õýðýâ áîëîìæòîé áîë õ¿¿õäýä ºäºðá¿ð æèìñ áîëîí íîãîî ºã.

13

2 ÁÀ Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ Õ¯¯ÕÄÝÄªÃªÕ ÇÀÀÂÐÓÓÄ

2 íàñ áàò¿¿íýýñ äýýø

• Ãýðèéí áîëîí òóñãàéëàíáýëòãýñýí õîîëûã ºäºðò 3 óäààçààâàë ºã.

• Õîîëíû õîîðîíä òýæýýëëýã,àìèíäýìýýð áàÿëàã äàðààõá¿òýýãäýõ¿¿íèéã ºäºðò 2 óäààºã:- Ñ¿¿, öàãààí èäýý- Æèìñ æèìñãýíý- Õ¿íñíèé íîãîî- Öºöãèéí òîñòîé òàëõ,

áîîðöîã áîëîí áóñàäãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿í

Ýíý íàñàíä õ¿¿õýä ãýðèéíõíèé ÿíçá¿ðèéí õîîëíîîñ ºäºðò 3 óäàà èäíý.Ò¿¿íýýñ ãàäíà ºäºðò 2 óäàà íýìýëò õîîëèäýõ ̧ ñòîé. Ýíý íü ãýðèéíõíèé õîîë áóþóõîîëíû õîîðîíä ºãºõ ººð òýæýýëëýã õîîëáàéæ áîëíî. Òèéì õîîëíûá¿òýýãäýõ¿¿íèé æèøýýã ÇªÂËªõ¿ñíýãòýíä áóþó äîîð áè÷ñýíèéã ¿çíý ¿¿.

Ãýðèéíõíèé õîîëíîîñ æèøýý íü õóóøóóð, áàíø, áóóç, öóéâàí, áóäààòàé õóóðãà,áóäààòàé øºë, íîãîîòîé øºë, íîãîîòîé õóóðãà ãýõ ìýòèéí õîîëíîîñ ºäºðò 3 óäàà çààâàëºãºõ õýðýãòýé. Èéì íàñíû õ¿¿õýä èéìýðõ¿¿ õîîëûã èäýæ ÷àäàõ ÷àäâàðòàé áîëñîí áàéäàã.Õýðýâ òóõàéí àéë ºäºðò 3 óäàà õîîëëîäîãã¿é, õîîë õºð÷èõñºí áîë 6-12 ñàðòàé õ¿¿õäýäçºâëºñíèé äàãóó ýõ õ¿¿õäýä òóñãàé õîîëûã áýëòãýæ ºãºõ õýðýãòýé.

Ò¿¿í÷ëýí õ¿¿õäýä õîîëíû õîîðîíä ºäºðò 2 óäàà:ñ¿¿ áîëîí ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèéãÒºðºë á¿ðèéí æèìñÒºðºë á¿ðèéí íîãîîöºöãèéí òîñòîé òàëõ, “áîîðöîã áîëîí ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä” ºã.

14

ÓÆÈÃ ÑÓÓËÃÀËÒÒÀÉ Õ¯¯ÕÄÝÄ ªÃªÕÒÓÑÃÀÉ ÇÀÀÂÐÓÓÄ

Óæèã ñóóëãàëòòàé õ¿¿õýä ýõèéí õºõíèé ñ¿¿íýýñ áóñàä ñ¿¿ã áîëîâñðóóëàõàäáýðõøýýëòýé áîëäîã. Òèéì ¿åä õ¿¿õäèéí õîîëîíä áóñàä ñ¿¿íèé õýìæýýã áàãàñãàõ íü÷óõàë. Õàðèí áóñàä ñ¿¿ã áàãàñãàñàí õýìæýýíäýý çîõèöóóëæ õºõíèé ñ¿¿ áóþó ººð õîîëèë¿¿ àâàõ ó÷èðòàé.

Óæèã ñóóëãàëòòàé õ¿¿õäèéí õîîëíû çààâðóóä

• Õýðýâ õºõººð õîîëëîäîã áîë ºäºð øºíºã¿é, îëîí óäàà, ñàéí õºõ¿¿ë.• Õýðýâ áóñàä ñ¿¿, ñ¿¿ îðëóóëàã÷ õýðýãëýäýã áîë, äîð äóðüäñàíû àëü

íýãýýð ñîëü:- õºõ¿¿ëýõ òîîã íýìýãä¿¿ëýõ áóþó- øèíýõýí òàðãààð îðëóóëàõ áóþó- ñ¿¿íèé õàãàñûã òýæýýëëýã çóòàí, öàãààí áóäààíû çóòàí çýðýã

õàãàñ øèíãýí õîîëîîð îðëóóë.• Áóñàä õîîëíû òóõàéä, õ¿¿õäèéí íàñàíä òîõèðñîí õîîëëîõ çààâðóóäûã

àøèãëà.

Õ¿¿õäèéí íàñàíä òîõèðñîí ººð õîîë ºãºõèéã ¿ðãýëæë¿¿ë.

Ýõ õ¿¿õýääýý ìóëüòèâèòàìèí 14 õîíîãèéí òóðø ºäºð á¿ð ºãºõ õýðýãòýé. Óæèãñóóëãàëòòàé õ¿¿õäèéã 5 õîíîãèéí äàðàà äàâòàí ¿çëýãýýð ¿çýõ ¸ñòîé. Õîîëëîëòûíöààøäûí çààâðóóäûã Äàâòàí ¯çëýã ñóðàõ áè÷èãò áè÷èõ áîëîé.

15

ÄÀÑÃÀË À

Ýíý äàñãàëààð òà õîîëëîõ çààâðóóäûí òóõàé àñóóëòóóäûã õàðèóëíà.

1. Çºâ èëýðõèéëëèéã “Ç”, áóðóó èëýðõèéëëèéã “Á” ¿ñãýýð òýìäýãëý.

à. ____ Õ¿¿õäèéã ºâ÷òýé ¿åä íü öººí õîîëëîõ õýðýãòýé.á.____ 3 ñàðòàé õ¿¿õýä çºâõºí õºõººðºº õîîëëîõ ¸ñòîé.â. ____ Øèíãýõýí áýëòãýñýí õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë òýæýýëëýã ÷àíàðòàé.ã. ____ 3 íàñòàé õ¿¿õýä ãýðèéíõíèé õîîëíîîñ áóþó ººð òýæýýëëýã õîîëîîð ºäºð

á¿ð 5 óäàà õîîëëîõ ¸ñòîé.ä. ____ 5 ñàðòàé õ¿¿õäèéã õ¿ññýí öàãò íü ºäºð øºíºã¿é õºõ¿¿ëýõ ÷óõàë.

2. Õ¿¿õäýä íýìýãäýë õîîë õýçýý ºãºõ øààðäëàãàòàé âý? (òàíû õàðèóëò õ¿¿õäèéíæèøýýëñýí íàñ áà õ¿¿õäýä íýìýãäýë õîîë øààðäàãäàæ áóé 2 øèíæ áàéãààãîðóóëàõ ¸ñòîé.)

3. Íýìýãäýë õîîëîíä õýðýãëýäýã íóòãèéí 2 õîîëíû á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýðëý:

16

4. Õîíãîð 9 ñàðòàé. Îõèíû ºâ÷íèéã ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É, Õ¯ÍÄ ÒÓÐÀÀËÃ¯É ãýæàíãèëñàí. Õ¿¿õýä îäîî ÷ õºõººð õîîëëîäîã. Ò¿¿íèé õîîëîíä ìºí ÷èõýðòýé òàðàã,óñ áà õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë óðãàìëûí òîñòîé áóþó àëèìíû íóõàø ºãäºã.Õîíãîðò èéì õîîëûã ºäºðò õýäýí óäàà ºãºõ ¸ñòîé âý?

5. Ñàðóóë 15 ñàðòàé. Õ¿¿ãèéí ºâ÷íèéã ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É, ÒÓÐÀÀËÃ¯É ãýæàíãèëñàí. Õ¿¿õýä îäîî ÷ õºõºº õºõäºã áà ñàéòàð õÿðæ æèæèãëýñýí ìàõòàé áàíòàí,íîãîî æèìñ áà òàðàã îðñîí ÿíç á¿ðèéí õîîë èääýã. Ñàðóóëä õàíãàëòòàé îðöòîéõîîë ºã÷ áóé ýñýõèéã ýõ ÿàæ òîäîðõîéëæ áîëîõ âý?

6. Ýðäýíý 15 ñàðòàé. Õ¿¿õýä ØÈÍÃÝÍ ÀËÄÀËÒÃ¯É, óæèã ñóóëãàëòòàé. Õ¿¿õäèéíºâ÷íèéã ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É, ÒÓÐÀÀËÃ¯É ãýæ àíãèëñàí. 3 ñàðûí ºìíººñ òýð õºõººõºõºõºº áîëüñîí, ¿íýýíèé ñ¿¿ õºõºæ áàéãàà. Õ¿¿õýä ãýðèéíõíèé ÿíç á¿ðèéíõîîëíîîñ ºäºðò 5 óäàà õîîëëîäîã. Ýðäýíèéã ñóóëãàæ áóé ¿åä ÝÌÀ ò¿¿íèéõîîëëîëòûí òàëààð ÿìàð çààâðóóä ºãºõ âý?

Ýðäýíý õýçýý äàâòàí ¿ç¿¿ëýõýýð ýìíýëýãò ýðãýæ èðýõ âý?

Ýíý äàñãàëûã õèéæ äóóñààä õàðèóëòàà ñóðãàã÷ áàãøòàéãàà õýëýëö.

Õîîëëîõ çààâðóóäààð ñóðãàã÷ áàãø òàíü ñóðãóóëèëò óäèðäàæ õèéíý.

17

1.0 Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÕÎÎËËÎËÒÛÃ ¯ÍÝË

Òà:

• ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒ áóþó ÒÓÐÀÀËÒÀÉ ãýæ àíãèëàãäñàí• 2 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûã ¿íýëýõ áîëíî.

Ãýâ÷ ýõ õ¿¿õäýý ýì÷ëýõ îëîí òîîíû çààâàð àâ÷ ò¿¿ðòñýí áàéâàë òà õîîëëîëòûã¿íýëýõ áà õîîëëîëòûí àñóóäëààð ýõýä çºâëºõºº äàðààãèéí ¿çëýã õ¿ðòýë õîéøëóóëæáîëíî.

Õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûã ¿íýëýõèéí òóëä òà äîð äóðüäñàí àñóóëòóóäûã ýõýýñ àñóó.Ýäãýýð àñóóëòóóä ÇªÂËª õ¿ñíýãòèéí äýýä õýñýã áà ìºí õ¿¿õäèéí ¿çëýãèéí ìàÿãòûíäîîä õýñýãò ºãºãäñºí áàéíà. Õ¿¿õäèéã åðäèéí ¿åä áà îäîî ºâ÷òýé áàéãàà ¿åä õýðõýíõîîëëîæ áàéãàà òóõàé ìýäýõýä ýíý àñóóëòóóä òàíä òóñàëíà:

ÕÎÎË

Õ¿¿õäèéí Õîîëëîëòûã ¯íýëÕ¿¿õäèéí åðäèéí õîîëëîëò áà ýíý ºâ÷íèé ¿åèéí õîîëëîëòûí òàëààð àñóóëò àñóó.Ýõèéí õàðèóëòóóäûã äîîðõ í¿äýí äýõ òýð íàñíû õ¿¿õäèéíÕîîëëîëòûí Çºâëºìæòýé õàðüöóóë.

ÀÑÓÓ- ~ Òà õ¿¿õäýý õºõººðºº õîîëëîäîã óó?- Òà ºäºðò õýäýí óäàà õºõ¿¿ëäýã âý?- Òà øºíº õºõ¿¿ëäýã ¿¿?

~ Õ¿¿õäýä ººð ÿìàð íýã õîîë áóþó øèíãýí ºãäºã ¿¿?- ßìàð õîîë, øèíãýí ºãäºã âý?- ªäºðò õýäýí óäàà âý?- Õ¿¿õäèéã õîîëëîõîä þó õýðýãëýäýã âý?- Õýðýâ íàñàíä òîõèðñîí æèí áàãà áîë: Õîîëíû

öýñ õèð áàÿëàã âý? Õ¿¿õýä íàñàíäàà òîõèðñîíöýñýýð õîîëëîäîã óó? Õ¿¿õäèéã õýí, õýðõýíõîîëëîäîã âý?

~ Ýíý ºâ÷íèé òóðø õ¿¿õäèéí õîîëëîëòººð÷ëºãäñºí ¿¿? Õýðýâ òèéì áîë, ÿàæ?

Õ¿¿õäèéí íàñàíä òîõèðîõ æèí áàãà áîë çàðèì àñóóëòóóä àñóóõàä àíõààð. Òèéìõ¿¿õä¿¿äýä õîîëíû æîð õýìæýý áà èäýâõòýé õîîëëîëòûí òàëààð àñóóõ íýìýëò öàã ãàðãàõíü ÷óõàë.

Çºâ õîîëëîæ áóé õèéãýýä çàéëøã¿é ººð÷ëºõ àðãà áàðèëóóäûã ñîíñ. Ýõèéíõàðèóëòûã ä¿ãíýõäýý òà ÇªÂËª õ¿ñíýãòýíä ºãºãäñºí õ¿¿õäèéí íàñàíä òîõèðîõõîîëëîëòûí çààâðóóäûã àøèãëàõ áîëíî. Õýðýâ õàðèóëò òîäîðõîéã¿é áàéâàë ººð àñóóëòàñóó. Æèøýýëáýë, ìàø òóðàíõàé õ¿¿õäèéí ýýæ õýðýâ õîîëíû îðö õýìæýý “õàíãàëòòàéèõ” ãýæ õýëñýí áîë òà ò¿¿íýýñ: “Õ¿¿õýä õîîëîî èäñýíèé äàðàà íýìæ èäýõ õ¿ñýëòýé ýñýõ”-èéã àñóóæ áîëíî.

18

1. ßìàð ºâ÷òýé õ¿¿õäýä õîîëëîëòûí ¿íýëãýý øààðäëàãàòàé âý?

2. “Õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûã ¿íýë” õ¿ñíýãòýíä ºãºãäñºí àñóóëòóóäûí ÿìàð íü èäýâõòýéõîîëëîëòûí òóõàé ìýäýõèéí òóëä àñóóæ áàéíà âý?

3. Ýäãýýð àñóóëòóóäûí àëü íü õ¿¿õäèéã óãæààð õîîëëîäîã ýñýõèéã ìýäýõèéí òóëäàñóóæ áàéãàà âý?

Òà ýíý äàñãàëûí ººðèéí õàðèóã ñóðàõ áè÷ãèéí ýöýñò ºãºãäñºí õàðèóëòóóäòàéòóëãàæ øàëãà.

19

2.0 ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÝÐÕØÝÝË¯¯ÄÈÉÃ ÒÎÃÒÎÎ

Ýõýä çºâëºõèéí ºìíº õ¿¿õäèéí õîîëëîëòîíä á¿ðýí ¿íýëãýý õèéõ áà õîîëëîëòûíáýðõøýýë¿¿äèéã ¿íýëýõ íü ÷óõàë.

Õîîëëîëòûí òàëààðõ ýõèéí õàðèóëòàíä ¿íäýñëýí õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûí áîäèòáàéäàë áà çààâðóóäûí õîîðîíä ÿìàð ÿëãàà áàéãààã òîäîðõîéë. Òýð ÿëãààíóóä íüáýðõøýýë áîëíî. Õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéí çàðèì æèøýýã äîîð áè÷ñýí.

ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÝÐÕØÝÝË¯¯ÄÈÉÍ ÆÈØÝÝÍ¯¯Ä

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÎÄÎÎÃÈÉÍ ÁÎÄÈÒÕÎÎËËÎËÒ

3 ñàðòàé õ¿¿õäýä õºõíèé ñ¿¿íèé çýðýãöýý÷èõýðòýé öàé ºãäºã.

2 íàñòàé õ¿¿õäèéã ºäºðò çºâõºí 3 óäààõîîëëîäîã.

8 ñàðòàé õ¿¿õýä îäîî áîëòîë õºõººðõîîëëîæ áàéíà.

3 ñàðòàé õ¿¿õýä õºõíèé ñ¿¿íèé çýðýãöýýºäºðò 2 óäàà áàíòàí èääýã.

7 ñàðòàé õ¿¿õýä õºõíèé ñ¿¿íèé çýðýãöýýºäºðò 1/4 àÿãà õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàëáîëîí 1/4 àÿãà áàíòàí èääýã.

19 ñàðòàé õºõººð õîîëëîäîã õ¿¿õýä ºäºðò2 óäàà ãýðèéíõíèé õîîëíîîñ çºâõºí ãóðèëàíõýñãèéã èääýã.

ÇªÂËªÆ ÁÓÉ ÕÎÎËËÎËÒ

3 ñàðòàé õ¿¿õäèéã çºâõºí õºõíèé ñ¿¿ãýýðõîîëëîõ ¸ñòîé áºãººä ººð ÿìàð ÷ õîîë áóþóøèíãýí ºãºõã¿é.

2 íàñòàé õ¿¿õýä ºäºðò 3 óäàà õîîëëîõîîñãàäíà õîîëíû õîîðîíä 2 óäàà íýìýãäýë õîîëàâàõ ¸ñòîé.

Õºõººð õîîëëîäîã 8 ñàðòàé õ¿¿õýä ìºí ºäºðò3 óäàà íýìýëò òýæýýëëýã õîîë õàíãàëòòàéîðöîîð èäýõ ¸ñòîé.

3 ñàðòàé õ¿¿õäèéã çºâõºí õºõíèé ñ¿¿ãýýðõîîëëîõ ¸ñòîé áºãººä ººð ÿìàð ÷ õîîë áóþóøèíãýí ºãºõã¿é.

7 ñàðòàé õ¿¿õýä ºäºðò 3 óäàà íýìýãäýë õîîë,íýã óäààãèéí õîîë íü 1 àÿãà (200 ìë)õýìæýýòýé áàéõ ¸ñòîé.

19 ñàðòàé õ¿¿õýä ºäºðò 5 óäàà ãýðèéíõíèéõîîëíîîñ á¿ãäèéã íü èäýõ ¸ñòîé. Ìºí ò¿¿íèéíàñàíä òîõèðóóëæ æàãñààñàí íýìýãäýëõîîëûã èäýõýýñ ãàäíà ºäºð á¿ð æèìñ, íîãîîèäýõ ¸ñòîé.

20

Ýõèéí õàðèóëòûã ¿íýëýõýä õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûí òàëààð çààâðààñ ÿëãààòàé çàðèìººð áýðõøýýë¿¿äèéã ýõèéí õàðèóëòààñ ìýäýæ áîëíî. Òèéì áýðõøýýëèéí æèøýýí¿¿ääîîð ºãºãäñºí. ̄ ¿íä:

• Õºõººð õîîëëîõîä òîõèîëäîõ áýðõøýýë¿¿ä

Õ¿¿õýä õºõ¿¿ëýõ íü ò¿¿íä ýâã¿é áóþó õ¿¿õýä õºõ¿¿ëýõ õýö¿¿ áàéíà ãýæ ýõ õýëæáîëíî. Èéì òîõèîëäîëä òà “ÍŸÐÀÉ” õ¿ñíýãòýíä áè÷ñýíýýð õºõººð õîîëëîëòûã¿íýëýõ ¸ñòîé. Òýãâýë òà õ¿¿õýä õºõ¿¿ëýõ áàéðëàë áà õºõºº ¿ìõ¿¿ëýëòèéãñàéæðóóëàõ ó÷èðòàéã ìýäýæ áîëíî.

• Óãæààð õîîëëîõ

Õ¿¿õäèéã óãæààð õîîëëîæ áîëîõã¿é. Óãæ íü ¿ðãýëæ áîõèðäîõ òóë íÿí õÿëáàð¿ðæäýã. Óãæèíä ãîëäóó øèíãýí ¿ëäýõ áà òýð íü ¿ðãýëæ áîõèðäîõ áóþó èñäýã.Õ¿¿õýä áîõèðäñîí ñ¿¿ óóæ ºâ÷èëæ áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí óãæ õºõºõ íü õ¿¿õäèéí õºõººõºõºõ õ¿ñýëä ñºðºã íºëººëæ áîëíî.

• Èäýâõòýé õîîëëîëò äóòàãäàõ

Áàãà íàñíû õ¿¿õäèéã ¿ðãýëæ ÿòãàæ õîîëîî èäýõýä íü òóñëàõ õýðýãòýé ßëàíãóÿàõ¿¿õýä òóðàíõàé áîë ýíý íü íýí ÷óõàë. Õýðýâ áàãà íàñíû õ¿¿õýä ººðºº áèå äààæõîîëîî èäýõ áóþó àõ ýã÷ íàðòàéãàà õîîëîî áóëààëäàæ èäâýë õ¿¿õýä õàíãàëòàéõýìæýýíèé õîîë àâ÷ ÷àäàõã¿é. Õ¿¿õäèéã õýí õîîëëîäîã âý? ãýñýí àñóóëòààð òàõ¿¿õäèéí èäýâõòýé õîîëëîäîã ýñýõèéã òîäîðõîéëæ áîëíî.

• ªâ÷òýé ¿åä õîîëîíä äóðã¿é áîëäîã

Õ¿¿õýä ºâ÷òýé ¿åäýý ¿ëýìæ áàãà èäýõ áóþó ººð õîîëíóóä èäýæ áîëíî. ªâ÷òýéáàéõ ¿åä õ¿¿õýä ãîëäóó õîîëîíä äóðã¿é áîëäîã. Òýãëýý ÷ ãýñýí ò¿¿íèéã õîîëèäýõèéã, õýäèéãýýð òýð áàãà èäýæ áàéëàà ÷ ãýñýí íàñàíä íü òîõèðóóëàí çààâàðëàæáóé õîîëûã, çààñàí òîî õýìæýýãýýð èäýõèéã õ¿¿õäýä ÿòãàæ äýìæèõ íü íýí ÷óõàë.Òèéì õ¿¿õäèéã åðäèéíõººð íü õîîëëîõûí òóëä áîëîìæîîðîî, áîëáîë õàìãèéíäóðòàé õîîëûã íü ºãºõ ÷óõàë.

• Õ¿¿õäýä õ¿¿õäèéí áóäààíû øèíãýí àãøààìàë áóþó çóòàíºãäºã áîë

1/3 ñ¿¿, 2/3 óñàíä õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë áóþó çóòàí øèíãýí áýëòãýæ áàéíãàºãäºã. Èéìýýñ õ¿¿õýä èë÷ëýã, òýæýýëëýã áàãàòàé õîîë èääýãýýñ ºñºëò íü õàíãàëòòàéáóñ áàéíà. Ýõýä õ¿¿õäèéí áóäààíû ºòãºí àãøààìëûã õýðõýí áýëòãýõèéã çàà.

21

Õ¯¯ÕÝÄ ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒ ÁÓÞÓ ÆÈÍ ÁÀÃÀ ýñâýë 2 íàñ õ¿ðýýã¿é áîë Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÀÉÄËÛÃ¯ÍÝË.

• Òà õ¿¿õäýý õºõººð õîîëëîäîã óó? Òèéì___ ¯ã¿é___Õýðýâ òèéì áîë 24 öàãò õýäýí óäàà? ___ óäàà. Òà øºíº õºõ¿¿ëäýã ¿¿? Òèéì___ ¯ã¿é___

• Õ¿¿õäýä ÿìàð íýã õîîë áóþó øèíãýí ºãäºã ¿¿? Òèéì___ ¯ã¿é___Õýðýâ òèéì áîë ÿìàð õîîë áóþó øèíãýí ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ªäºðò õýäýí óäàà? ___ óäàà. Õ¿¿õäèéã õîîëëîõäîî òà þó õýðýãëýäýã âý? ______________________________Õýðýâ íàñàíä òîõèðñîí æèí áàãà áîë: ßìàð õýìæýýòýé õîîë èääýã âý? _________________________________Õ¿¿õýä ººðºº õîîëîî èääýã ¿¿? ____ Õýí õ¿¿õäèéã õîîëëîäîã âý? ßàæ? ________________________________

• Ýíý ºâ÷íèé ÿâöàä õ¿¿õäèéí õîîëëîëò ººð÷ëºãäñºí ¿¿? Òèéì____ ¯ã¿é ____ Òèéì áîë, ÿàæ?

• Õ¿¿õýä õîîëëîõ ¿åäýý öàé óóäàã áîë

Õ¿¿õýä öàé óóõ íü öóñ áàãàäàëò ¿¿ñãýäýã øàëòãààíóóäûí íýã ÷ áàéæ áîëíî. Öàé íüõ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í äýõ òºìðèéí øèìýãäýëòèéã ñààòóóëäàã áîäèñ àãóóëäàã.Èéìýýñ öàéíû îðîíä õÿðàì áóþó áóöàëñàí óñ õ¿¿õýääýý ºãºõèéã ýõýä çºâëº.

Õîîëëîëòûí àñóóëòûí äàðàà õîîëëîëòûí ÿìàð íýã áýðõøýýë îëáîë ªâ÷òýé Õ¿¿õäèéí¯çëýãèéí Ìàÿãòàä áàéãàà “Õîîëëîëòûí áýðõøýýë” í¿äíèé çàéíä òýìäýãëý.Õîîëëîëòûí ýäãýýð áýðõøýýë¿¿äýýð òà ýõýä çºâëºõ ¸ñòîé.

ÆÈØÝÝ

ªâ÷íèéã íü ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É áà ÒÓÐÀÀËÃ¯É õýìýýí àíãèëñàí. 4 ñàðòàéõ¿¿õäèéí, ªâ÷òýé Õ¿¿õäèéí ¯çëýãèéí Ìàÿãòûí õýñýã äîîð ºãºãäñºí.

Õîîëëîëòûí Áýðõøýýë:

Äàíäàà õàíãàëòòàéõºõ¿¿ëäýãã¿é.

¯íýýíèé ñ¿¿ ºãäºã.Óãæäàã.

5

√√

√

√

3

¯íýýíèé ñ¿¿

Óãæäàã

ÁÓÑÀÄ ªÂ×Í¯¯ÄÈÉÃ ¯ÍÝË.

22

ÄÀÑÃÀË Á

Ýíý äàñãàëä õîîëëîëòûí ¿íýëãýýãýýð ä¿ðä òîãëîíî.

Ä¿ðä òîãëîõ áàéäàë

Îõèíû íýð Çàÿà, 5 ñàðòàé. Õ¿¿õäýä àþóëòàé åðºíõèé øèíæ áàéõã¿é. Ò¿¿íèéºâ÷íèé øèíæ:

ÓÓØÃÈÍÛ ÕÀÒÃÀËÃÀÀÃ¯É: ÕÀÍÈÀÄ ÁÓÞÓ ØÓÓÕÈÍÀÀÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É, ÒÓÐÀÀËÃ¯É, ÐÀÕÈÒÃ¯Éººð ÿìàð÷ àíãèëàëã¿é

Õ¿¿õäèéí õàíèàëãà íàìæààõ çººëºí ýìèéí òàëààð ÝÌÀ ýõýä õýäèéí çºâëºñºí.

ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÀÆÈËÒÀÍ (ÝÌÀ): ªâ÷òýé õ¿¿õäèéí ¿çëýãèéí ìàÿãòûã øàëãàæ(äîîð ºãºãäñºí) äîîä õýñýãò áóé àñóóëòóóóäûã àøèãëàíà. Ýõèéí õàðèóëò áà èëð¿¿ëñýíõîîëëîëòûí áýðõøýýëèéã áè÷. Ìàÿãòûí äîîä õýñýãò õîîëëîëòûí çºâ àðãûã áè÷.

ÝÕ: Òàíû ä¿ð áàéäëûã áè÷èõ õóóäàñ öààñ òàíä ºãíº.

Àæèãëàã÷èä: Ýõèéí õàðèóëòûã àíõààðàëòàé ñîíñîæ äîîð ºãºãäñºí ìàÿãòàíäò¿¿íèéã áè÷. Ìºí ò¿¿í÷ëýí õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿ä áà çºâ õîîëëîõ àðãóóäûã áè÷.

Õîîëëîëòûí á¿õ ÇªÂ àðãóóäûã äîîð áè÷:






23

3.0ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÝÐÕØÝÝËÈÉÃ ÀÐÈËÃÀÕÒÀËÀÀÐ ÝÕÝÄ ÇªÂËª

Ñóðàõ áè÷ãèéí äýýä õýñýãò ÇªÂËª õ¿ñíýãòèéí ãóðàâäóãààð õýñýãò áè÷èãäñýí.Õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã èëð¿¿ëñíèé äàðàà òà ò¿¿íèé àñóóëòàíä çºâõºí õàìãèéí÷óõàë çºâëºãººã ýõýä ºã÷ áîëíî.

3.1 ÀØÈÃÒÀÉ ÇªÂËªÃªª ªÃ

Õýðýâ õîîëëîõ çààâðóóäûã ìºðäºæ áóé, áýðõøýýë ¿ã¿é áîë òýð ýõèéí õ¿¿õäýýçºâ õîîëëîæ áóéã ìàãò. Õ¿¿õäèéã ºâ÷òýé áà ýäãýð÷ ÿâàà àëü ÷ ¿åä ñàéí õîîëëîæ áàéõûãäýìæ. Õýðýâ õ¿¿õýä õîîëëîëòûí ººð çààâàðòàé íàñíû á¿ëýãò øèëæâýë òýð øèíýçààâðóóäûã ýõýä òàéëáàðëà. Æèøýýëáýë, õ¿¿õýä áàðàã 6 ñàð õ¿ð÷ áàéãàà áîë ñàéííýìýãäýë õîîëíû òóõàé áà ò¿¿íèéã õýçýý ýõýëæ ºãºõèéã ýõýä òàéëáàðëàæ ºã

Õýðýâ ýõ õ¿¿õäýý íàñàíä òîõèðóóëàí õîîëëîõ çààâðûã ìºðäºõã¿é áàéâàë ýíýçààâðóóäûã ýõýä òàéëáàðëà.

¯¿íýýñ ãàäíà õýðýâ òà “Õîîëëîëòûí Áýðõøýýëèéí Òàëààð Ýõýä Çºâëº” õýñýãòäóðüäñàí àëü íýã áýðõøýýë èëð¿¿ëáýë òà ýõýä çààâàðëàñàí çºâëºãºº ºã:

~ Õýðýâ ýõ õºõºº ñàéí õºõ¿¿ëæ ÷àääàãã¿é ãýæ õýëñýíáîë õºõººð õîîëëîëòûã ¿íýë (ÍßÐÀÉ Õ¯¯ÕÝÄõ¿ñíýãòèéã õàð) Øààðäëàãàòàé áîë çºâ áàéðëàë áàõºõºº çºâ ¿ìõ¿¿ëýõèéã ýõýä çààæ ¿ç¿¿ë.

Òà õºõ¿¿ëýõ ¿åäýý õ¿¿õäèéã çºâ áàéðëóóëàõ áà õºõ ¿ìõ¿¿ëýõ àðãà áàðèëûã øàëãàæ,çàëðóóëàõûã “ªâ÷èëñºí Íÿðàéí Ìåíåæìåíò” ñóðàõ áè÷ãýýñ ñóðíà. Õýðýâ ýõýä õºõíèéòàëààñ áýðõøýýë áàéâàë, æèøýýëáýë, õºõ õàâäàõ, òîëãîé íü ¿ðýâñýõ áóþó õºõºíäõàëäâàð îðâîë õºõººð õîîëëîõ àñóóäëààð òóñãàé ìýðãýæñýí çºâëºõºä (æèøýý íü: õºõººðõîîëëîõûã çºâëºõ ñóðãàëòàíä ñóðàëöñàí ÝÌÀ), ýñâýë õºõººð õîîëëîõ áýðõøýýëèéãàðèëãàõ òóðøëàãàòàé õýí íýãýíä (æèøýýëáýë ýõ áàðèã÷) ¿ç¿¿ëýõ õýðýãòýé.

24

~ Õýðýâ 6 ñàð õ¿ðýýã¿é õ¿¿õýä ñ¿¿, ñ¿¿ îðëóóëàã÷áóþó õîîë èääýã áîë:- Õ¿¿õäýý õºõººðºº öàòãàæ ÷àäàõûã ýõýä èòã¿¿ë.- ªäºð øºíºã¿é, àëü áîëîõ îëîí óäàà, óäààí

õºõ¿¿ëæ õàðèí áóñàä ñ¿¿ îðëóóëàã÷ áóþó õîîëûãààæèì áàãàñãàõûã ýõýä çºâëº.

~ Õýðýâ ñ¿¿, ñ¿¿ îðëóóëàã÷ ¿ðãýëæë¿¿ëýí ºãºõøààðäëàãàòàé áîë:- ªäºð øºíºã¿é, àëü áîëîõ îëîí óäàà õºõ¿¿ë.- Õýðýâ õ¿¿õýä 3 ñàð õ¿ðýýã¿é áîë ¿íýýíèé áóöàëñàí

ñ¿¿ã áóäààíû ø¿¿ñýýð øèíãýëæ ºã (100 ìë ¿íýýíèéáóöàëñàí ñ¿¿, 50 ìë áóäààíû ø¿¿ñ, 2 öàéíûõàëáàãà ýëñýí ÷èõýð). Õýðýâ õ¿¿õýä 3 ñàðààñ äýýøíàñòàé áîë ¿íýýíèé ñ¿¿ ºã. Ñ¿¿ã 120-130 ìë-ýýðºäºðò 7 óäàà ºã.

- Ñ¿¿ îðëóóëàã÷èéã çºâ, öýâýð áýëòãýæ, öàãèéí äîòîðºãñºí ýñýõèéã ¿íýë.

Õýðýâ õ¿¿õýä 6 ñàð õ¿ðýýã¿é õºõíèé ñ¿¿íýýñ ººð õîîë áóþó øèíãýí àâ÷ áóé áîë¿íäñýí çîðèëò íü ààæìààð áóöàæ õºõººð õîîëëîõ áóþó äàâàìãàéëàí õºõººð õîîëëîõÿâäàë þì. Õºõººð àëü áîëîõ óäààí, îëîí óäàà, ºäºð øºíºã¿é õºõ¿¿ëýõèéã ýõýä ñàíóóë.Õºõººð õîîëëîëò èõñýõèéí õèðýýð áóñàä ñ¿¿ áóþó õîîëíû õýìæýýã ààæèì áàãàñãàíà.Õ¿¿õäèéí õîîëûã ººð÷ëºõ ÿâäàë ÷óõàë çîðèëò áîëîõîîð 5 õîíîîä ýìíýëýãò äàâòàí¿çëýãò èðýõèéã ýõýýñ õ¿ñýõèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é.

Çàðèì ¿åä õ¿¿õäèéí õîîëûã çºâõºí õºõººð áóþó äàâàìãàéëàí õºõººð õîîëëîõÿâäàë áèåëýãääýãã¿é. (Æèøýý íü: Õýðýâ ýõ õ¿¿õäýý õýçýý ÷ õºõ¿¿ëýýã¿é áóþó òýð õóâèéíøàëòãààíààð õºõºº õºõ¿¿ëýõã¿é) Òèéì ¿åä ¿íýýíèé ñ¿¿ áà ñ¿¿ îðëóóëàã÷èéã çºâ áýëòãý,áýëòãýñíýýñ õîéø ìóóäàõààñ íü ºìíº öàãèéí äîòîð õýðýãëýõ õýðýãòýé. Çºâ õýìæýýíèéáóöàëñàí, öýâýð óñàíä íàéðóóëíà.

3 ñàð õ¿ðýýã¿é õ¿¿õäýä ¿íýýíèé ñ¿¿ áýëòãýõèéí òóëä 1/2 àÿãà (100ìë) ¿íýýíèéáóöàëñàí ñ¿¿í äýýð 1/4 àÿãà (50ìë) áóäààíû ø¿¿ñ, 2 öàéíû õàëáàãà1 ýëñýí ÷èõýð íýìæáýëòãýíý.

1 Íýã öàéíû õàëáàãà ýëñýí ÷èõýð íü 5 ãðàììòàé òýíöýíý. Íýã àÿãà 200 ìë-òýé òýíöýíý. Õýðýâ ººð õýìæýýòýéàÿãà áóþó öàéíû õàëáàãàòàé áîë òîõèðóóëàí ººð÷èë.

25

~ Õýðýâ ýõ õ¿¿õäýý óãæààð õîîëëîäîã áîë:- Óãæíû îðîíä àÿãà õàëáàãààð õîîëëî.- Õ¿¿õäýä àÿãà õàëáàãààð õýðõýí õîîëëîõûã ýõýä

çààæ ¿ç¿¿ë.

Àÿãààð õîîëëîõ íü óãæíààñ ñàéí, àÿãûã óãààõàä õÿëáàð, àÿãààð õîîëëîõ íü õºõººðõîîëëîõîä ñààä áîëîõã¿é. Õ¿¿õäèéã àÿãààð õîîëëîõûí òóëä:

- Õ¿¿õäèéã ºâäºã äýýðýý õàãàñ áîñîî ñóóëãà.

- Æèæèã àÿãûã õ¿¿õäèéí óðóóëä õ¿ðãýæ áàðü. Øèíãýíã õ¿¿õäèéí óðóóëäõ¿ðãýõèéí òóëä àÿãûã õàçàéëãà.

- Õ¿¿õýä ñýðãýëýí áîëæ àìàà àíãàéí, í¿äýý õàðíà.

- Áàãà æèíòýé òºðñºí õ¿¿õýä ñ¿¿ã õýëýýðýý àì ðóóãàà àâäàã.- Ã¿éöýä õ¿¿õýä áóþó àõëàõ íàñíû õ¿¿õýä ñ¿¿ã õºõºæ, çàðèìûã íü òóðãèíà.

- Ñ¿¿ã õ¿¿õäèéí àì ðóó áèòãèé õèé. Àÿãûã õ¿¿õäèéí óðóóëä õ¿ðãýæ ººðºº ñ¿¿óóõ áîëîìæ îëãî.

- Õ¿¿õýä ñ¿¿íä õàíàìàãö àìàà æèìèéí äàõèàä óóõã¿é áîëíî.

26

~ Õýðýâ õ¿¿õýä áèå äààæ ººðºº õîîëëîäîã áîë:- Õ¿¿õýä õîîë èäýõ ¿åä õàìò ñóóæ (ýõ ººðºº áóþó

òîì õ¿í), õîîëîî ã¿éöýä èäýõýä íü äýìæèæ òóñàë.- Õ¿¿õäýä òîõèðñîí õîîëûã ººðò íü çîðèóëñàí òàâàã,

àÿãà áîëîí õàëáàãààð ºã.

Ýíý ýýæ õ¿¿õäýý èäýâõòýéõîîëëîæ áàéíà

Ýíý õ¿¿õýä àõ ýã÷ íàðòàéãàà ºðñºëäºõ ó÷èðõàíãàëòòàé õîîëëîæ ÷àäàõã¿é áàéíà

27

~ Õýðýâ õ¿¿õýä ºâäñºí ¿åäýý õîîëíû äóðøèë ìóóáîë:- Õºõºº àëü áîëîõ îéð îéðõîí, ñàéí õºõ¿¿ë.- Îëîí òºðëèéí, àìòòàé, çººëºí, ººðèéíõ íü äóðòàé

õîîëîîð áàãà áàãààð, îëîí óäàà ñàéí õîîëëî.- Õîîëëîõîä ñààäòàé áàéâàë õàìðûã öýâýðëý.- Õ¿¿õäèéí áèåèéí áàéäàë ñàéæðàõûí õèðýýð

õîîëîíä äóðòàé áîëíî ãýäýãò èòãý.

ªâ÷òýé áàéõ ¿åäýý õ¿¿õýä ãîëäóó õîîëíû äóðøèë ìóóääàã áîëîâ÷ çààâðûí äàãóóíàñàíä íü òîõèðñîí õîîëûã òîõèðñîí õýìæýýãýýð íü èä¿¿ëýõ ãýæ õ¿¿õäýý ÿòãà. Õ¿¿õäýäñàéí èä¿¿ëýõèéí òóëä òýæýýëëýã áîäèñ àãóóëñàí õàìãèéí äóðòàé õîîëûã íü õéèæ ºã.Õîîëûã áàãà õýìæýýãýýð îëîí óäàà ºã. Ýäãýðñíèé äàðàà çºâ õîîëëîëò àëäñàí æèíãíºõºõ áà òóðàõààñ ñýðãèéëíý.

28

• Õýðýâ õ¿¿õýä õ¿¿õäèéí áóäààíû øèíãýí àãøààìàë áóþó çóòàí èääýã áîë ýõýäçºâëº.- Õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë áóþó çóòàí áýëòãýõäýý óñûã íü áàãàñãà.- Äîîðõ çààâðûã õýðýãëý. (1 àÿãà = 200 ìë)

Õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë: õ¿¿õäèéí áóäàà – 1 õîîëíû õàëáàãà îâîîëîí,ñ¿¿ – 3/4 àÿãà, ýëñýí ÷èõýð – 2 öàéíû õàëáàãà, óðãàìëûí òîñ – 2 öàéíûõàëáàãà

Çóòàí: ãóðèë-1 õîîëíû õàëáàãà, ñ¿¿ – 3/4 àÿãà, óñ – ½ àÿãà, ýëñýí ÷èõýð –2 öàéíû õàëáàãà, óðãàìëûí òîñ – 2 öàéíû õàëáàãà

1/3 ñ¿¿, 2/3 óñàíä õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë áóþó çóòàíã øèíãýí áýëòãýæáàéíãà ºãäºã áîë õ¿¿õýä èë÷ëýã, òýæýýëëýã áàãàòàé õîîë èääýãýýñ ºñºëò íüõàíãàëòòàé áóñ áàéäàã.

• Õýðýâ õ¿¿õýä õîîëòîéãîî õàìò óóõ öàéãàà õîëüæ óóäàã áîë ýõýä çºâëº.- Öàéíû îðîíä õÿðàì áóþó áóöàëñàí óñ ºã.

Õ¿¿õýä öàé óóõ íü öóñ áàãàäàëò ¿¿ñãýäýã øàëòãààíóóäûí íýã ÷ áàéæ áîëíî.Öàé íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í äýõ òºìðèéí øèìýãäýëòèéã ñààòóóëäàã áîäèñàãóóëäàã.

29

ÄÀÑÃÀË Â

Ýíý äàñãàëààð òà õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã òîãòîîõ áà äîîð áè÷ñýíòîõèîëäëóóäàä ºãºõ çºâ çºâëºãººã òîäîðõîéëíî.

Ýäãýýð òîõèîëäëûí íýã íü ÷ Ýìíýëýãò õýâò¿¿ëýõýýð èëãýýõ øààðäëàãàã¿é, ÝÌÀõîîëëîëòûã ¿íýëýõ àñóóëòóóä àñóóñàí. ¯çëýãèéí Ìàÿãòààñ õîîëëîëòûí òóõàéìýäýýëëèéã óíø. Äàðàà íü çºâ õîîëëîõ àðãóóä, õîîëëîëòûí áýðõøýýë áà õîîëëîëòûíòàëààð ºãºõ çºâ çºâëºãººã áè÷.

1. 2 ñàðòàé õ¿¿õäèéí ºâ÷íèéã ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É áà ÒÓÐÀÀËÃ¯É ãýæ àíãèëñàí.Ýõ õ¿¿õýääýý ¿íýýíèé ñ¿¿ ºã÷ ýõýëñýí, óäàõã¿é õºõíººñºº ãàðãàíà ãýæ áîäîæáàéãàà. Õºõíèé ñ¿¿ã áîäâîë ¿íýýíèé ñ¿¿ õ¿¿ õäèéí æèíã èë¿¿ íýìýãä¿¿ëíý ãýæòýð ýõ áîäñîí.¯çëýãèéí Ìàÿãòûí áàðóóí ãàð òàëûí í¿äýíä õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã òîâ÷áè÷.

Ýíý ýõ õ¿¿õäýý õîîëëîõîä ÿìàð þì çºâ õèéñýí áý?

Õîîëëîëòûí ÿìàð çºâëºãºº õýðýãòýé âý?







30

2. 15 ñàðòàé õ¿¿õýä ÒÓÐÀÀËÒÀÉ ãýæ àíãèëàãäñàí. Òýð àõ ýã÷ ãóðàâòàéãàà íýãòàâàãíààñ õîîëëîäîã áà çàðèìäàà öàäòàë èäýæ ÷àääàãã¿é.

¯çëýãèéí Ìàÿãòûí áàðóóí ãàð òàëûí í¿äýíä õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã òîâ÷áè÷.

Õ¿¿õäèéã õîîëëîõîä ýíý ýõ þóã çºâ õèéæ áàéíà âý?

Õîîëëîëòûí òàëààð ÿìàð çºâëºãºº ºãºõ ¸ñòîé âý?







31

3. 2 íàñòàé õ¿¿õýä ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÒÀÉ. Õ¿¿ãèéí àëãà öàéâàð, õàðèí íàñàíä òîõèðîõæèí íü áàãà áèø. Õ¿¿õýä ØÈÍÃÝÍ ÀËÄÀËÒÃ¯É, ÓÆÈÃ ÑÓÓËÃÀËÒÒÀÉ

¯çëýãèéí Ìàÿãòûí áàðóóí ãàð òàëûí í¿äýíä õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã òîâ÷áè÷.

Õ¿¿õäýý õîîëëîõîä ýíý ýýæ þóã çºâ õèéæ áàéíà âý?

Õîîëëîëòûí òàëààð ÿìàð çºâëºãºº ºãºõ âý?

ªºð ÿìàð çºâëºãºº õýðýãýé âý?







32

4. 11 ñàðòàé õ¿¿õäèéí ºâ÷íèéã ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É ÁÀ ÒÓÐÀÀËÃ¯É ãýæ àíãèëñàí.Õ¿¿õýä ¿íäñýíäýý õºõººð õîîëëîäîã áîëîâ÷ õ¿¿õäèéí áóäààíû øèíãýí àãøààìàëºäºðò 2 óäàà íýìæ èääýã. Õ¿¿õäýý õîîëëîõäîî óãæäàãã¿é. ªâ÷òýé áàéõ ¿åä íü ýõõ¿¿õýääýý õ¿¿õäèéí áóäààíû øèíãýí àãøààìàë ºãºõºº áîëüæ ãîëäóó õºõººõºõ¿¿ëñýí. 1 õ¿ðòýë íàñíû õ¿¿õäýä õºõíèé ñ¿¿í äýýð ººð íýìýãäýë õîîë õýðýãã¿éãýæ ýõ áîäñîí. Ýäíèéõ ¿íýýíèé ñ¿¿, òàëõ, áóäàà, óðãàìëûí òîñ, õ¿íñíèé íîãîî,æèìñ, çàðèìäàà ºíäºã õîîëîíäîî õýðýãëýõ áîëîìæòîé.

Äàðààõ õóóäñàíä áàéãàà ýíý õ¿¿õäèéí¯çëýãèéí Ìàÿãòûí òîõèðîõ í¿äýíä ò¿¿íèéõîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã òîâ÷ áè÷.

Äàðàà íü ¯çëýãèéí Ìàÿãòûã ýðã¿¿ëæ àð òàëä íü òîõèðîõ çºâëºãººã áè÷.

Ýíý äàñãàëûã õèéæ äóóñààä òà õàðèóëòàà ñóðãàã÷ áàãøòàéãàà õýëýëö.

33

2 ÑÀÐÀÀÑ 5 Õ¯ÐÒÝËÕ ÍÀÑÍÛ ªÂ×ÒÝÉ Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ¯ÇËÝÃÈÉÍ ÌÀßÃÒ

ÍÝÐ: ___________________________________ ÍÀÑ: ____________ ÆÈÍ: ______ êã Áèåèéí òåìïåðàòóð______°CÕ¿¿õýä ÿìàð çîâèóðòàéã ÀÑÓÓ: _______________________________________ Àíõíû ¿çëýã? ____ Äàâòàí ¿çëýã? ____

¯ÍÝË (Áàéãàà á¿õ øèíæèéã äóãóéë) ÀÍÃÈË

√×èõíèé ºâ÷èí37,511 ñàð 7Ìºíõºº

Øèíãýí àëäàëò

Õ¯¯ÕÝÄ ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒ ÁÓÞÓ ÆÈÍ ÁÀÃÀ ýñâýë 2 íàñ õ¿ðýýã¿é áîë Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÀÉÄËÛÃ ̄ ÍÝË.


• Õ¿¿õäýä ÿìàð íýã õîîë áóþó øèíãýí ºãäºã ¿¿? Òèéì___ ¯ã¿é___Õýðýâ òèéì áîë ÿìàð õîîë áóþó øèíãýí _________________________________________________________ªäºðò õýäýí óäàà? ___ óäàà. Õ¿¿õäèéã õîîëëîõäîî òà þó õýðýãëýäýã âý? ____________________________Õýðýâ íàñàíä òîõèðñîí æèí áàãà áîë: ßìàð õýìæýýòýé õîîë èääýã âý? _______________________________Õ¿¿õýä ººðºº õîîëîî èääýã ¿¿? ____ Õýí õ¿¿õäèéã õîîëëîäîã âý? ßàæ? ______________________________


Àþóëòàé åðºíõèé øèíæ áàéíà óó?Òèéì ___ ¯ã¿é ___

Àíãèëàë ñîíãîõäîî àþóëòàéøèíæèéã ¿íäýñëýíý ãýäãèéã ñàíà

ÀÞÓËÒÀÉ ÅÐªÍÕÈÉ ØÈÍÆ¯¯ÄÈÉÃ ØÀËÃÀÓÓÕ ÁÓÞÓ ÕªÕªª ÕªÕªÕ ×ÀÄÂÀÐÃ¯É ÓÍÒÀÀ ÁÓÞÓ ÓÕÀÀÍÃ¯ÉÁ¯ÃÄÈÉÃ ÁªªËÆÈÕÒÀÒÀÕ

Õ¯¯ÕÝÄ ÕÀÍÈÀËÃÀÑÀÍ ÁÓÞÓ ÀÌÜÑÃÀË ÑÀÀÄÒÀÉ ØÈÍÆÒÝÉ Þ¯? Òèéì ___ ¯ã¿é ___• Õýð óäààí? ____ ºäºð • Àìüñãàëûã íýã ìèíóòàíä òîîë.

Íýã ìèíóòàíä ___ óäàà. Àìüñãàë îëøèðñîí óó?• Öýýæ õîíõîëçîõûã àæèãëà.• Õÿõòíàà àìüñãàëûã àæèãëà, ÷àãíà.

Õ¯¯ÕÝÄ ÑÓÓËÃÀÆ ÁÀÉÍÀ ÓÓ? Òèéì ___ ¯ã¿é ___• Õýð óäààí? ____ ºäºð • Õ¿¿õäèéí áèåèéí åðºíõèé áàéäëûã àæèãëà. Õ¿¿õýä:• Áààñàíä öóñ áàéíà óó? Óíòàà áóþó óõààíã¿é?

Òàéâàí áóñ áà öî÷ðîìõîé?• Í¿ä õîíõîéñíûã àæèãëà.• Õ¿¿õäýä óóõ þì ºã. Õ¿¿õýä:

Óóõäàà ìóó áóþó óóæ ÷àäàõã¿é þó?Öàíãàñàí, õîâäîãëîí óóæ áàéíà óó?

• Õýâëèéí àðüñíû õóíèàñ àðèëàõ íü:Ìàø óäààí (2 ñåêóíäýýñ èõ)?Óäààí óó?

Õ¯¯ÕÝÄ ÕÀËÓÓÐÑÀÍ ÓÓ? (ìýä¿¿ëýãòýé/òýìòðýõýä õàëóóí/áèåèéí õàëóóí 37.5°Ñ áóþó èõ) Òèéì ___ ¯ã¿é ___• Õýð óäààí? ____ ºäºð • Õ¿ç¿¿íèé õºøèíãèéã àæèãëà, ¿ç.• 5-ààñ îëîí õîíîã ºäºð á¿ð õàëóóðñàí óó? ÓËÀÀÍÁÓÐÕÍÛ øèíæèéã àæèãëà.• Ñ¿¿ëèéí 3 ñàðä õ¿¿õýä óëààíáóðõíààð • Ò¿ãýýìýë òóóðàëò áà

ºâ÷èëñºí ¿¿? • Õàíèàëãàõ, íóñ ãîîæèõ áóþó í¿ä óëàéõ øèíæèéí íýã• Õàëóóðàëòûí áóñàä øàëòãààíûã àæèãëà, ¿íýë.

Öóñ áàãàäàëòã¿éòóðààëã¿é

Ñ¿¿ëèéí 3 ñàð äîòîð áóþó • Àìíû øàðõëààã àæèãëà.îäîî óëààíáóðõíààð ºâ÷èëñºí áîë: Øàðõëàà ã¿íçãèé áà ºðãºí ¿¿?

• Í¿äíýýñ íóóõ ãàð÷ áóéã àæèãëà.• Ýâýðëýã á¿äãýðñýí ýñýõèéã àæèãëà.

Õ¯¯ÕÄÝÄ ×ÈÕÍÈÉ ªÂ×ÈÍ ÁÀÉÍÀ ÓÓ? Òèéì ___ ¯ã¿é ___• ×èõ ºâäºæ áàéíà óó? • ×èõíýýñ áóëàã ãàðñíûã àæèãëà.• ×èõíýýñ áóëàã ãàð÷ áàéíà óó? • ×èõíèé àðä õàâäàð, õºíä¿¿ð áàéãàà ýñýõèéã òýìòýð.

Õýðýâ òèéì áîë õèð óäààí? ___ ºäºðÄÀÐÀÀ ÍÜ ÒÓÐÀÀË ÁÀ ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÛÃ ØÀËÃÀ

• Èëò õ¿íä òóðààëûã àæèãëà.• Àëãàíû öàéëòûã àæèãëà.

Õóâõàé öàãààí óó? Áàãà çýðýã öàãààí óó?• Õî¸ð õºëä õàâàíòàé ýñýõèéã àæèãëà.• Õ¿¿õäèéí íàñàíä òîõèðñîí æèíã òîäîðõîéë.

Æèí Áàãà ____ Æèí Áàãà áèø ____

Õ¯¯ÕÝÄ 2 ÍÀÑ Õ¯ÐÝÝÃ¯É ÁÎË ÐÀÕÈÒÛÃ ØÀËÃÀ• Õºõºº õºõºõ, óíòàæ áàéõäàà õºëºð÷ áàéíà óó? • Õ¿¿õäèéí ãàâëûí ÿñ çººëºðñºí ýñýõèéã òýìòýð.

• “Ñàìïèíãèéí ýðõ”-èéí øèíæ• Áóë÷èíãèéí õ¿÷äýë ñóëàðñàí ýñýõèéã àæèãëà.

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÄÀÐÕËÀÀÆÓÓËÀËÒÛÍ ÁÀÉÄÀË ÁÀ À ÀÌÈÍÄÝÌÈÉÍ ÕÀÍÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÄËÛÃ ØÀËÃÀ.ªíººäºð õèéõ âàêöèíûã äóãóéë._____ _____ _____ _____ _____ÁÖÆ ÑÕÕÒ- 1 ÑÕÕÒ- 2 ÑÕÕÒ- 3 ÑÕÕÒ (äàâòàí) À ÀÌÈÍÄÝÌ_____ _____ _____ _____ _____ _____ _____Ñàà-1 Ñàà-2 Ñàà-3 Ñàà-4 ÓÁ-1 ÓÁ-2 Ñàà (äàâòàí)_____ _____ _____ÂÃ-1 ÂÃ-2 ÂÃ-3

Äàðààãèéí âàêöèíä èðýõ:

___________________________(ªäºð)


√

√

√

√

√

√

√ √

√ √

√ √

√

√

×èõíèé öî÷ìîãõàëäâàð

1

¯ã¿é

2

9-10-99

9-10-99

Òà ýíý õýñãèéãÝÕÝÄ ÇªÂËª

ñýäýâò õè÷ýýë äýýðáºãëºæ ñóðíà

√

Öàé, õ¿¿õäèéí áóäààíû øèíãýí àãøààìàë√

√

√

2

6

Õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàëàà çîãñîîæ, õºõººð èë¿¿ õîîëëîñîí.

Õàëáàãà õýðýãëýãäýã. Óãæäàãã¿é

2000-10

34

ÝÌ×ÈËÃÝÝ

ªºð õ¿íä ºâ÷íèé àíãèëàëã¿é ÷ ãýñýí ÿìàð íýã

àþóëòàé øèíæòýé õ¿¿õäèéã õýâò¿¿ëíý ãýäãèéã ñàíà.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Äàâòàí ¿çëýãò ýðãýæ èðýõ õóãàöàà: ___________________________________

Õýçýý ÿàðàëòàé ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõèéã ýõýä çºâëº.

ªíººäºð øààðäëàãàòàé äàðõëààæóóëàëòûã õèéæ, À àìèíäýì ºã: ________

_______________________________________________Õîîëëîëòûí çºâëºãºº ºã: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Äàâòàí ¿çëýãò: Õýðýâ õàëóóðàëò 2 õîíîã ¿ðãýëæèëáýë

¯¿ñãýã÷èéí ýñðýã ýì 5 õîíîã óóõ (êîòðèìîêñàçîë 5 ìë õ 2 ºäºð)

×èõýýñýýð ÷èõèéã õóóðàéøóóë.

ªâäºëòºíä ïàðàöåòàìîë ºã.

Äàâòàí ¿çëýã: 5 õîíîãèéí äàðàà

Õîîëëîëòûã ¿íýëæ ýõýä çºâëº.

Äàâòàí ¿çëýã: Õîîëëîëòûí áýðõøýýëä 5 õîíîãèéí äàðàà

5 õîíîãèéí äàðàà, Õàëóóí 2 õîíîã¿ðãýëæèëáýë 2 õîíîãèéí äàðàà

Óëààíáóðõàí-1, ÂÃ-3

Õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë ºòãºí áýëòãýæ ºã

35

3.2 ÝÕ×¯¯ÄÒÝÉ ßÐÈËÖÀÕ ÓÐ ×ÀÄÂÀÐÛÃ ÑÀÉÒÀÐ ÝÇÝÌØ

Ýõ÷¿¿äýä çºâëºõäºº äàðààõ óð ÷àäâàðûã ýçýìøèæ äàäàõ íü ÷óõàë:

ÀÑÓÓ, ÑÎÍÑ: Õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûí áàéäëûã ¿íýëýõýä àñóóëò àñóóõûí÷óõëûã òà ìýäýæ áàéãàà. Õ¿¿õäèéíõýý òºëºº ýõ ÷óõàìþó õèéñíèéã ìýäýõèéí òóëä ýõèéí õàðèóëòûãàíõààðàëòàé ñîíñ. Òýãýýä òà ýõ þóã çºâ, ñàéí õèéñýí,þóã ººð÷ëºí ñàéæðóóëàõ ¸ñòîéã ìýäýõ áîëíî.

ÌÀÃÒ: ßìàð ÷ áàéñàí ýõ õ¿¿õýääýý àøèãòàé ÿìàð íýã þì (æèøýýíü õºõººð õîîëëîõ) õèéñýí áàéäàã. Ò¿¿íèé çºâ õèéñýíá¿õíèéã ìàãò. Ãýõäýý ìàãòààë áîäèò áàéõ ¸ñòîé áàõ¿¿õäýä ¿íýíõ¿¿ àøèãòàé áàéñàí çºâõºí òýð ¿íäýñëýëèéãìàãò.

ÇªÂËª: Ýõýä òóõàéí ¿åä ë ÷óõàë áàéãàà çºâõºí òýð àñóóäëóóäààðçºâëºãººãºº õÿçãààðëà. Ýõýä îéëãîìæòîé ¿ãýýð ÿðü.Õýðýâ áîëîìæòîé áîë çóðàã áóþó áîäèò ç¿éëèéã àøèãëàíòàéëáàðëà. Æèøýýëáýë, çºâëºæ áóé øèíãýíèé õýìæýýãàÿãàíä õèéæ ¿ç¿¿ëýõ áóþó ººð õýìæ¿¿ð ýõýä ¿ç¿¿ë.

Öààøèä õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä õîðòîé àðãà áàðèëààîðõèõûã ýõýä èòã¿¿ë. Áóðóó ¿éë àæèëëàãààã çàñàõàä òàíûòàéëáàð òîâ òîäîðõîé áàéõûí ñàöóó òýð ýõ ººðèéãººáóðóóòàí áóþó ÷àäâàðã¿é ãýæ áîäîõã¿é áàéëãàõûã õè÷ýý.Òèéì àðãà ÿàãààä õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä õîðòîéãòàéëáàðëà.

ÒÀÉËÁÀÐÛÃ ÝÕ Òàíû çºâëºñíèéã ýõ õýðõýí îéëãîñîí õèéãýýä þóã íýìæÕÝÐÕÝÍ òàéëáàðëàõ ¸ñòîéã ìýäýõèéí òóëä ýõýýñ àñóóëò àñóó.ÎÉËÃÎÑÍÛÃ Õàðèí ñàíóóëñàí àñóóëò (ººðººð õýëáýë õàðèóëòòàé íüØÀËÃÀ: õýëæ ºãºõ àñóóëò) áà øóóäõàí ë òèéì, ¿ã¿é ãýæ

õàðèóëàãäàõ àñóóëòààñçàéëñõèé,

Äàðààõ àñóóëòóóä çºâ øàëãàõ àñóóëòóóäûí æèøýý áàéæáîëíî. ¯¿íä: “õ¿¿õýääýý òà ÿìàð õîîë ºãºõ âý?”, “ýíýõîîëûã òà õ¿¿õýääýý õýäýí óäàà ºãºõ âý?” Õýðýâ ýõ òàíäá¿äýã õàðèóëáàë ººð øàëãàõ àñóóëò àñóó. Ýõèéí çºâîéëãîëòûã ìàãòàõ áóþó øààðäëàãàòàé áîë çºâëºãººãººòîäðóóëæ õýë.

36

1. Äîîðõ çºâëºãººã òà ÿàæ ýíãèéí ¿ãýýð èëýðõèéëýõ âý?

Èë÷ëýã áà òýæýýëëýã áîäèñîîð áàÿëàã õîîëûã òîõèðîõ õýìæýýãýýð íüòîõèðóóëæ ºã.

2. 8 ñàðòàé îõèíû ýýæ õ¿¿õýääýý õ¿¿õäèéí ñ¿¿ îðëóóëàã÷ àÿãààð ºäºðò 5 óäàà,õ¿¿õäèéí áóäààíû àãøààìàë ºäºðò 3 óäàà ºãäºã ãýæ ÿðüñàí. Ýõ 1 ñàð îð÷ìûíºìíººñ õºõºº õºõ¿¿ëýõýý áîëüñîí áà òýð ºäºð á¿ð àæèëäàà ÿâæ 10 öàãèéí òóðøõ¿¿õäýýñýý õîëääîã. Õ¿¿õýä ºâ÷òýé áàéõ ¿åäýý òèéì ë õýìæýýíèé õîîë èäñýí.Ýõýä çºâëºãºº ºãºõºä äàðààõ çºâëºìæèéí àëèíûã àâàõ âý? (òîõèðîõ çºâëºãººã(ü) ãýæ òýìäýãëý)

à.___ Òà õ¿¿õäýý õºõººðºº ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîõ ¸ñòîé.

á.___ Òà õ¿¿õäýý åðäèéíõ øèã õîîëëîæ áàéãàà íü èõ ñàéí.

â.___ Òà õ¿¿õäýý óãæààð áèø, àÿãààð õîîëëîæ áàéãàà òàíü ìàø ñàéí áàéíà.

ã.___ Òà õ¿¿õäýý èë¿¿ îëîí õîîëëîõ õýðýãòýé. Çóòàí ºãºõ òîîã ºäºðò 5 õ¿ðòýëîëøðóóëàõûã õè÷ýý.

ä.___ Òàíû õ¿¿õäýä áóäàà ìàø ñàéí òîõèðíî. Áóäààí äýýðýý áàãà çýðýã óðãàìëûíòîñ áóþó øàð òîñ áà íÿöàëñàí íîãîî áóþó õýð÷èì ìàõ íýì. Òýãâýë ýíýõîîë õ¿¿õäèéí ÷èíü ýð¿¿ë ìýíäýä èë¿¿ ñàéí áîëíî.

37

3. Òà õºõººð õîîëëîäîãã¿é 15 ñàðòàé õ¿¿õäèéí ýõòýé ÿðèëöàæ áàéíà. Õ¿¿õýä ÓÆÈÃÑÓÓËÃÀËÒÒÀÉ. Òýð åð íü ºäºðò 2 óäàà ¿íýýíèé ñ¿¿, 1 óäàà ãýðèéíõíèé õîîëíîîñèääýã. ªâ÷èëñºí ¿åä íü ýíý õîîëëîëò ººð÷ëºãäººã¿é. Ýõýä çºâëºãºº ºãºõºä äàðààõçºâëºìæ¿¿äèéí àëèíûã àâàõ âý? (òîõèðîõ çºâëºãººã (ü) ãýæ òýìäýãëý)

à.___ Ñóóëãàëò ºâ÷íèé ¿åä òà õ¿¿õäýý ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîæ áàéãàà òàíü ñàéíáàéíà. Õ¿¿õýä õ¿÷ ÷àäàëòàé áàéõûí òóëä èäýõ ¸ñòîé.

á.___ Òàíû õ¿¿õýä îëîí óäàà õîîëëîõ õýðýãòýé. Ò¿¿íèéã ºäºðò 3 óäàà ãýðèéíõíèéõîîëíîîñ õîîëëîõ áà ¿íäñýí õîîëíû çàâñàðò 2 óäàà íýìýãäýë õîîë ºãºõèéãõè÷ýýãýýðýé.

â.___ Òàíû õ¿¿õäýä ¿íýýíèé ñ¿¿ òîõèðîìæã¿é.

ã.___ Òàíû õ¿¿õäýä ¿íýýíèé ñ¿¿ áîëîâñðîõäîî õýö¿¿ áàéæ áîëîõ áà ýíý íüñóóëãàëòûí øàëòãààí áîëæ, õ¿¿õýä èíãýæ óäààí ñóóëãàæ áàéæ ìàãàäã¿é.

ä.___ Õ¿¿õýääýý ñ¿¿íèé îðîíä òàðàã ºã. (5 õîíîîä äàâòàí ¿çëýãò èðýõ õ¿ðòëýý)Ýñâýë ñ¿¿íèé åðäèéí õýìæýýíèé çºâõºí õàãàñûã ºãºõ áà ãýðèéíõíèéõîîëíîîñ ºãºõ õýìæýýã òèéì õýìæýýãýýð íýì.

4. ÝÌÀ äºíãºæ ñàÿ 5 ñàðòàé õ¿¿õäèéí ýõýä íýìýãäýë õîîë ºãºõ òàëààð çºâëºëºº.Äîîðõ õ¿ñíýãòèéí íýã, õî¸ðäóãààð áàãàíàíä ÝÌÀ-íû ýõíèé øàëãàõ àñóóëò áà ýõèéíõàðèóëò ºãºãäñºí. 3-ð áàãàíàíä õ¿¿õäýý ÿàæ çºâ õîîëëîõûã ýõ îéëãîñîí ýñýõèéãòîäðóóëàõ ººð øàëãàõ àñóóëò áè÷.

Ýõíèé øàëãàõ àñóóëò Ýõèéí õàðèóëò Õî¸ð äàõü øàëãàõ àñóóëò

Õ¿¿õäýý íýìýëò õîîë ªòãºí, òýæýýëëýã õîîëèäýõýä áýëýí áîëìîãöõ¿¿õýääýý ÿìàð õîîëºãºõ âý?

Òèéì õîîë òà õýçýý Õ¿¿õýä áýëýí áîëñîí ¿åäºã÷ ýõëýõ âý?

Ýíý äàñãàëûí õàðèóã òà ýíý ñóðàõ áè÷ãèéí ýöýñò ºãºãäñºíõàðèóëòòàé òóëãàæ øàëãà.

38

3.3 ÝÕÈÉÍ ÕÓÓÄÀÑ ÀØÈÃËÀ

Õ¿¿õäýä òîõèðñîí õîîë áà øèíãýí, ò¿¿í÷ëýí äàâòàí ¿ç¿¿ëýõýýð ýìíýëýãò ýðãýæèðýõèéã ñàíóóëàõàä òóñëàõûí òóëä ýõ á¿ðò Ýõèéí õóóäàñ ºã÷ áîëíî. Ýõèéí õóóäñàíäçóðãóóä áà ¿íäñýí çºâëºãººíèé áè÷ëýã ºãºãäñºí.

Ñóóëãàëòûí ñóðãàëòûí ìàòåðèàëä Ýõèéí õóóäàñíû æèøýý îðñîí. Ýíý õóóäàñýíý ñóðàõ áè÷ãèéí õàâñðàëòàíä ºãºãäñºí.

Òóõàéí ñóðãàëòûí õàâñðàëò Ýõèéí õóóäñûã ñóäëà. Õóóäñàíä õîîëíû á¿òýýãäýõ¿¿íøèíãýíèé òàëààð, õýðýâ èëýðâýë ÿàðàëòàé ýì÷èä ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõ øèíæ¿¿äèéí òàëààðìýäýýëýë ºãºãäñºí. Õóóäñàíä ìºí ñóóëãàëò ºâ÷èíä òîõèðîõ øèíãýíèéã ñîíãîõ áàäàðàà÷èéí ñýðãèéëýõ òàðèëãàä õýçýý ýðãýæ èðýõèéã òýìäýãëýõ çàé ¿ëäýýñýí.

Îëîí ó÷èð øàëòãààíààð Ýõèéí õóóäàñ àøèãòàé:

- Ýõèéí õóóäàñ õîîë áà øèíãýíèé òóõàé áîëîí ýìíýëýãò õýçýý ýðãýæ èðýõ òàëààðýõýä çºâëºãºº ºãºõºä òàíä áóþó òàíàé ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòàíä ñàíóóëãà áîëíî.

- Ýíý õóóäàñ ýõ ãýðòýý áóöàæ èðýýä þó õèéõ ¸ñòîéã ò¿¿íä ñàíóóëíà.

- Ýõèéí õóóäñûã ýõ ãýðèéíõýíäýý áóþó õºðøäºº ¿ç¿¿ëæ áîëîõ áºãººä òèéì ÿíçààðòýíä áóé ìýäýýëëèéã îëîí õ¿í õ¿ðòýíý.

- Ýìíýëýãò ¿ç¿¿ëýõ ¿åä ò¿¿íä ÿìàð íýã þì ºãºõ íü òààëàìæòàé áàéäàã.

- Îëîí óäàà àøèãëàæ áîëîõ Ýõèéí õóóäñàíä õèéãäñýí ýì÷èëãýý áà ñýðãèéëýõòàðèëãûã òýìäýãëýæ áîëíî.

Ýõèéí õóóäàñíû àñóóëòûã ýõýä òàéëáàðëàõäàà:

1. Ýõ çóðãóóäûã ñàéí õàðæ ÷àäàõààð áàðèõ áóþó ýõýä ºã÷ áàðèóë.

2. Çóðàã òóñ á¿ðèéã òàéëáàðëà. Òàéëáàðëàæ áàéõäàà çóðàã äýýð çàà. Òýãâýë çóðàãþó ¿ç¿¿ëæ áóéã ýõ ñàíàõàä òóñòàé.

3. Ýõýä çàéëøã¿é ÷óõàë ìýäýýëëèéã äóãóéëàõ áóþó òýìäýãëý. Æèøýý íü, õ¿¿õäèéííàñàíä òîõèðóóëæ õîîëëîõ çààâðóóäûã îíöîëæ äóãóéë. Èëýðâýýñ ýìíýëýãòÿàðàëòàé ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõ øèíæ¿¿äèéã äóãóéë. Õýðýâ õ¿¿õýä ñóóëãàñàí áîë òîõèðîõøèíãýíèéã òýìäýãëý. Äàðàà÷èéí òàðèëãûí õóãàöààã áè÷.

39

4. Ýõ ñàíäàð÷, òýâäýæ áóé ýñýõèéã õàð. Õýðýâ òèéì áîë ò¿¿íèé àñóóëò àñóóõûã äýìæ.

5. Ãýðòýý òýð þó õèéõ ¸ñòîéãîî ººðèéí ¿ãýýð ÿðèõûã ýõýýñ õ¿ñ. Á¿õ ç¿éëèéã ýðãýæñàíàõàä àìàð ó÷èð Ýõèéí õóóäàñ àøèãëàæ áîëîõûã ò¿¿íä õýëæ ºã.

6. Ýõèéí õóóäñûã ýõýä ãýðò íü ºã÷ ÿâóóë. Ýõèéí õóóäñûã ãýðèéíõýíäýý ¿ç¿¿ëýõèéãò¿¿íä õýë.

Õýðýâ òàíä ýõ á¿ðò ºãººä áàéõ õàíãàëòòàé òîîíû Ýõèéí õóóäàñ áàéõã¿é áîëýìíýëýã äýýðýý ýõ÷¿¿äýä ¿ç¿¿ëýõ íýëýýä õýäýí õóóäàñòàé áàé.

40

ÆÈØÝÝ

Ýíý æèøýýíä õîîëëîëòûí àñóóäëààð ñóðãàã÷ áàãø òàíü ýõýä çºâëºãºº ºãíº. Òýðÿðèëöàõ óð ÷àäâàð áà Ýõèéí õóóäàñ àøèãëàõ ¿ç¿¿ëáýð ¿ç¿¿ëíý. Ýíý æèøýýíèé õ¿¿õäèéãÀãâààí ãýäýã. Õ¿¿ 8 ñàðòàé, àþóëòàé åðºíõèé øèíæã¿é. Ò¿¿íèé ºâ÷íèéã:

ÓÓØÃÈÍÛ ÕÀÒÃÀËÃÀÀÃ¯É: ÕÀÍÈÀÄ ÁÓÞÓ ØÓÓÕÈÍÀÀÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É, ÒÓÐÀÀËÃ¯É, ÐÀÕÈÒÃ¯É ãýæ àíãèëñàí.

Òà ¿ç¿¿ëáýð ýõëýõýä áýëýí áîëìîãö ñóðãàã÷ áàãøäàà õýë. ̄ ç¿¿ëáýðèéí ¿åä äîîðõìàÿãòàíä ìýäýýëëèéã òýìäýãëý. ÝÌÀ õîîëëîëòûí èëð¿¿ëýýã¿é áýðõøýýë¿¿äèéã á¿ãäèéãáè÷. Ìàÿãòûí äîîä òàëä õîîëëîëòûí òàëààð ºãñºí çºâëºãººã áè÷.

Äîîð áè÷ñýí ÿðèëöàõ óð ÷àäâàðûã õýðõýí àøèãëàæ áóé õèéãýýä ñóðãàã÷ áàãøòàíü ò¿¿íèéã ÿàæ îíöëîæ áàéãààã àíõààð.

ÀÑÓÓ, ÑÎÍÑÌÀÃÒ øààðäëàãàòàé áîëÇªÂËª, ýíãèéí ¿ãýýð çºâõºí ÷óõàë õýðýãòýé çºâëºãººã ºãÒàéëáàðëàñíûã ýõ ÿàæ îéëãîñíûã ØÀËÃÀ.

Õîîëëîëòûí Òàëààð ªãñºí Çºâëºãºº:






41

ÄÀÑÃÀË Ã

Ýíý äàñãàëä õîîëëîëòûí ¿íýëãýý áà ýõýä çºâëºõ, ä¿ðä òîãëîõ òóñ á¿ð 2 õè÷ýýëáèé.

ÝÌÀ: Õîîëëîëòûã ¿íýëýõèéí òóëä ¿çëýãèéí ìàÿãòàä ºãºãäñºí àñóóëòóóäûã àñóó.Õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã èëð¿¿ëæ áè÷. Õîîëëîëòûí òàëààð ºãñºí çºâëºãººã áè÷.Äàðàà íü ÿðèëöàõ çºâ óð ÷àäâàðààð õîîëëîëòûí òàëààð ýõýä çºâëº. Ýõèéí õóóäàñíûÕÎÎË õýñãèéã àøèãëà. Õýðýâ øààðäëàãàòàé áîë ÇªÂËª õ¿ñíýãòèéã ¿çýæ áîëíî.

ÝÕ: Æèíõýíý ýõèéã ä¿ðñýë. Æèøýýëáýë, Òà ýìíýëãýýñ ÿâàõûí òóëä ìýãäýæýìýýñýí, ñýòãýë ò¿ãøñýí áàéæ áîëíî. Òàíû çàí òºðõ áà õ¿¿õäèéí íàñ, õîîëëîëòûãíàðèéâ÷ëàí áè÷ñýí õóóäàñ òàíä ºãíº.

ÀÆÈÃËÀÃ×ÈÄ: Ä¿ðä òîãëîëòûã àæèãëàæ, ºãñºí ìàÿãòàíä ìýäýýëëèéã òýìäýãëýíý.Ñóðàõ áè÷èãò ºãºãäñºí àñóóëòóóäûã õàðèóëàõàä áýëýí áàé.

Ä¿ðä òîãëîëò 1

Ñ¿õýý 7 ñàðòàé, õàíèàëãàñàí áà íóñ ãîîæñîí. Ò¿¿íä àìèíä àþóëòàé åðºíõèé øèíæáàéãààã¿é. Ò¿¿íèé ºâ÷íèéã ÓÓØÃÈÍÛ ÕÀÒÃÀËÃÀÀÃ¯É: ÕÀÍÈÀÄ ØÓÓÕÈÍÀÀ, ÖÓÑÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É, ÒÓÐÀÀËÃ¯É, ÐÀÕÈÒÃ¯É ãýæ àíãèëñàí. Õ¿¿õäýä ººð ÿìàð ÷ àíãèëàëáàéõã¿é. Ýõ õ¿¿õäèéí õîîëîéã çººëëºõ, õàíèàëãà íàìæààõûã ñóðñàí. Ä¿ðä òîãëîõ ÿâöàäÝÌÀ õîîëëîëòûã ¿íýë, õîîëëîëòûí òàëààð ýõýä çºâëºãºº ºãíº.






42

Ä¿ðä òîãëîëò äóóññàíû äàðàà òà íàð äàðààõ àñóóëòóóäûã õýëýëö:

à. Ñ¿õýýãèéí õîîëëîëòûã ¿íýëýõèéí òóëä ÝÌÀ øààðäëàãàòàé á¿õ àñóóëòûã àñóóñàíóó? Õîîëëîëòûí áýõðøýýë¿¿äèéã òîäðóóëàõ áà ýõýä çºâëºãºº ºãºõèéí ºìíº ÝÌÀõîîëëîëòûí ¿íýëãýýã äóóñãàñàí óó?

á. ÝÌÀ õîîëëîëòûí ÿìàð áýðõøýýë¿¿äèéã îëæ òîãòîîñîí áý?

â. ÝÌÀ ýõèéí õèéñýí ÿìàð íýã ç¿éëèéã ìàãòñàí óó?

ã. ÝÌÀ õ¿¿õäèéí òóõàéí áàéäàëä òîõèðñîí çºâëºãºº ýõýä ºãñºí ýñýõ?

×óõàë à÷ õîëáîãäîëã¿é çºâëºãºº ºãñºí ¿¿? Òèéì áîë ÿìàð?

ä. Õ¿¿õäèéí íàñ áà èëð¿¿ëñýí áýðõøýýë¿¿äèéã àíõààðñàí, çºâ, á¿ðýí òºãñ çºâëºãººáàéñàí ýñýõ?


43

å. ÝÌÀ îéëãîìæòîé, ýíãèéí ¿ãýýð ÿðüñàí óó?

æ. ßìàð øàëãàõ àñóóëòóóä àñóóñàí áý? Ýíý íü çºâ øàëãàõ àñóóëòóóä áàéñàí óó?Õýðýâ òýäãýýðèéí õàðèóëò áóðóó áóþó äóòóó áàéñàí áîë ÝÌÀ òàéëáàðëàæòîäðóóëñàí óó?

Ä¿ðä òîãëîëò 2

Æàâ 15 ñàðòàé. Õ¿¿ä àþóëòàé åðºíõèé øèíæ áàéõã¿é. Òýð ñóóëãàñàí áà ØÈÍÃÝÍÀËÄÀËÒÃ¯É ÓÆÈÃ ÑÓÓËÃÀËÒ, ÒÓÐÀÀËÒÀÉ (àëãà öàéëòã¿é), ÐÀÕÈÒÃ¯É ãýæ àíãèëñàí.Æàâä ººð ÿìàð ÷ àíãèëàë áàéõã¿é. Ñóóëãàëòûã ýì÷ëýõýä À òºëºâëºãººãººð øèíãýí ÿàæºãºõèéã ýõ ñóðñàí. Ä¿ðä òîãëîõ ¿åä ÝÌÀ õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûã ¿íýëýõ áà õîîëëîëòûíàñóóäëààð ýõýä çºâëºãºº ºãíº.







44

Ä¿ðä òîãëîñíû äàðàà òà íàð äàðààõ àñóóëòóóäûã õýëýëö:

à. Æàâûí õîîëëîëòûã ¿íýëýõèéí òóëä ÝÌÀ øààðäëàãàòàé á¿õ àñóóëòûã àñóóñàíóó? Õîîëëîëòûí áðõøýýë¿¿äèéã òîãòîîõ áà ýõýä çºâëºãºº ºãºõèéí ºìíº ÝÌÀõîîëëîëòûí ¿íýëãýýã äóóñãàñàí óó?.

á. ÝÌÀ õîîëëîëòûí ÿìàð áýðõøýýë¿¿äèéã îëæ òîãòîîñîí áý?

â. ÝÌÀ ýõèéí õèéñýí ÿìàð íýã ç¿éëä òîõèðñîí ìàãòààë õýëñýí ¿¿?

ã. ÝÌÀ õ¿¿õäèéí òóõàéí áàéäàëä òîõèðñîí çºâëºãºº ýõýä ºãñºí ¿¿?

À÷ õîëáîãäîë áàãàòàé ÿìàð íýã çºâëºãºº ºãñºí ¿¿?

ä. Õ¿¿õäèéí íàñ áà òîãòîîñîí ÿìàðâàà áýðõøýýëä òîõèðñîí çºâ òºãñ çºâëºãºº áàéñàíóó?

å. ÝÌÀ îéëãîìæòîé ¿ã õýëëýãýýð ÿðüñàí óó?

æ. ßìàð øàëãàõ àñóóëò àñóóñàí áý? Òýð íü øàëãàõ ñàéí àñóóëò áàéñàí óó? õýðýâõàðèóëòóóä íü äóòóó áóþó áóðóó áàéñàí áîë ÝÌÀ çºâëºãººãºº òîäðóóëæòàéëáàðëàñàí óó?

45

4.0 ªÂ×ÍÈÉ ¯ÅÄ ØÈÍÃÝÍ ÈË¯¯ ªÃªÕÈÉÃÝÕÝÄ ÇªÂËª

ªâ÷òýé áàéõ ¿åä õ¿¿õýä õàëóóðñíààñ, àìüñãààäñàíààñ áóþó ñóóëãàñíààñ øèíãýíàëääàã. Õ¿¿õäèéí øèíãýí àëäàëòààñ ñýðãèéëæ øèíãýí èë¿¿ óóëãàâàë õ¿¿õýä ººðèéãººýð¿¿ë, ñàéí áàéíà ãýæ ìýäýðíý. ßëàíãóÿà ñóóëãàëò ºâ÷òýé õ¿¿õäýä øèíãýí èë¿¿ óóëãàõíü îíöãîé ÷óõàë. Òèéì õ¿¿õäýä ÝÌ×ÈË õ¿ñíýãòýíä áè÷ñýíýýð À áóþó Á òºëºâëºãººãººðøèíãýí ºãºõ ¸ñòîé.

Ýõ÷¿¿ä õºõººð õîîëëîäîã õ¿¿õäýä õºõºº áàéíãà ºãºõ ¸ñòîé.

Äîîð ºãºãäñºí õ¿ñíýãòèéí õýñýãò øèíãýíèé òóõàé çààâðûã òîâ÷ íýãòãýñýí. Ýõ Àòºëºâëºãººãººð ýì÷ëýõèéã óðüä íü ñóðñàí áàéñàí ýñâýë àëü õýäèéí íýìýëò çààâàð àâ÷íýìýëò îëîí çºâëºãººíä ò¿¿ðòñýí ýõ÷¿¿äýýñ áóñàä, ýõ á¿ðò ãýðòýý áóöàõààñ íü óðüäýíý çºâëºãººã ºã.

ØÈÍÃÝÍ

~ ªâ÷íèé Òóðø Øèíãýí Èë¿¿ ªãºõèéã Ýõýä Çºâëº.

ßÌÀÐ ÍÝÃ ªÂ×ÒÝÉ Õ¯¯ÕÄÝÄ:~ Õºõèéã èë¿¿ îëîí óäàà õºõ¿¿ëýõ áà õîîëëîõ á¿ðòýý óäààí

õºõ¿¿ë.~ Çºâõºí õºõººðºº õîîëëîäîãã¿é õ¿¿õäýä øèíãýí èë¿¿ ºã.

Æèøýýëáýë:øèíãýëñýí øºë, áóäààíû ø¿¿ñ, òàðàã, õÿðàì çýðýãøèíãýí¿¿ä áóþó áóöàëñàí óñ.

ÑÓÓËÃÀËÒÒÀÉ Õ¯¯ÕÄÝÄ:~ Øèíãýí èë¿¿ ºãñíººð àìèéã àâàð÷ áîëíî.Õ¯¯ÕÄÈÉÃ ÝÌ×ÈË

õ¿ñíýãòèéí À áóþó Á òºëºâëºãººãººð øèíãýí óóëãà.

46

5.0 ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÀÆÈËÒÀÍÄ ÕÝÇÝÝ ÝÐÃÝÆ¯Ç¯¯ËÝÕÈÉÃ ÝÕÝÄ ÇªÂËª

Õ¿¿õäýý àâ÷ ãýð ð¿¿ãýý áóöàæ áóé ýõ Á¯ÐÒ ÝÌÀ-ä ýðãýæ õýçýý ¿ç¿¿ëýõèéã çºâëºõõýðýãòýé. Ò¿¿íèé ýðãýæ èðýõ øààðäëàãà íü:

- Òîäîðõîé õîíîãèéí äàðàà ÄÀÂÒÀÍ ¯ÇËÝÃÒ (æèøýýëáýë ¿¿ñãýã÷èéí ýñðýãýì ÿìàð ¿ð ä¿íòýé áàéãààã øàëãàõ øààðäëàãàòàé ¿åä),

- ªâ÷òýé õ¿¿õäèéí áèåèéí áàéäàë äîðäñîíûã èëòãýõ øèíæ¿¿äýýñ èëýðâýëßÀÐÀËÒÀÉ ¿çëýãò,

- Äàðàà÷èéí äàðõëààæóóëàëòàíä (ÝÐ¯¯Ë Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÝÝËÆÈÒ ̄ ÇËÝÃ).

ßëàíãóÿà ÿàðàëòàé ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõ øèíæ¿¿äèéã ýõýä ñóðãàõ íü íýí ÷óõàë. Òýäãýýðøèíæ¿¿äèéã òà Ýì÷èëãýýã Òîãòîî ñóðàõ áè÷èãò ¿çñýí áà ýíý ñóðàõ áè÷ãèéí õýñýãòòýäãýýð íü äàõèàä äàâòàãäñàí. Ýäãýýð øèíæ¿¿ä õ¿¿õäèéí ºâ÷èí õ¿íäýð÷ íýìýëòýì÷èëãýý øààðäëàãàòàé áàéãààã çààíà.

ÄÀÂÒÀÍ ¯ÇËÝÃ

Ýì÷èëãýýã Òîãòîî ñóðàõ áè÷ãýýñ çàðèì ºâ÷í¿¿äèéã òîäîðõîé ºäðèéí äàðààäàâòàí ¿çýõ øààðäëàãàòàéã òà ìýäñýí. Æèøýýëáýë, óóøãèíû õàòãàëãàà, öóñàí ñóóëãàëòáà ÷èõíèé öî÷ìîã õàëäâàðòàé õ¿¿õäýä ºãñºí ¿¿ñãýã÷èéí ýñðýã ýì ¿éë÷èëñýí ýñýõèéãìýäýõèéí òóëä äàâòàí ¿çëýã õèéõ øààðäëàãàòàé. Õîîëëîõ àðãûí ººð÷ëºëò ¿ð ä¿í ºãñºíýñýõèéã òàíäàõàä óæèã ñóóëãàëòàíä äàâòàí ¿çëýã øààðäëàãàòàé. Áóñàä çàðèì æèøýýíü, õàëóóðàëò áóþó í¿äíýýñ èäýý, íóóõ ãîîæèõ. Õýðýâ ýíý øèíæ àðèëààã¿é óæãèðñàíòîõèîëäîëä ë äàâòàí ¿çëýã øààðäàíà.

ªâ÷òýé õ¿¿õäèéí ¿çëýãèéí òºãñãºëä äàðààãèéí ¿çëýãò õýçýý ýðãýæ èðýõ ¸ñòîéãýõýä òàéëáàðëàæ õýë. Çàðèìäàà õ¿¿õýä õýä õýäýí øàëòãààíààð äàâòàí ¿ç¿¿ëýõøààðäëàãàòàé áîëäîã. Òèéì òîõèîëäîëä ýõýä ýìíýëýãò ýðãýæ èðýõ õàìãèéí îéðûí ÿãòîäîðõîé ºäðèéã çàà. Ò¿¿í÷ëýí òîõèîëäîæ áîëîõ øààðäëàãà, æèøýýëáýë, õ¿¿õäèéíõàëóóðàëò ¿ðãýëæëýýä áàéâàë ¿ç¿¿ëýõ õàìãèéí îéðûí ¿çëýãèéí òóõàé ìºí õýë.

ÇªÂËª õ¿ñíýãòýíä ÿíç á¿ðèéí ýìãýãèéí äàâòàí ¿çëýãò èðýõ õóãàöààíû òîâ÷æàãñààëò ºãºãäñºí.

47

ÄÀÂÒÀÍ ¯ÇËÝÃ

Õ¿¿õäèéí ºâ÷íººð æàãñààñàí õóãàöààíä äàâòàí ¿çëýãò çààâàë èðýõèéã ýõýä çºâëº.

Õýðýâ õ¿¿õýä: Äàâòàí ¿çëýãò ýðãýæ èðýõ õóãàöàà

ÓÓØÃÈÍÛ ÕÀÒÃÀËÃÀÀÖÓÑÀÍ ÑÓÓËÃÀËÒ 2 õîíîãÕÀËÓÓÐÀËÒ(õýðýâ õàëóóí íàìæèõã¿é áîë)Í¯Ä, ÀÌÍÛ Õ¯ÍÄÐÝËÒÝÉ ÓËÀÀÍÁÓÐÕÀÍ

ÓÆÈÃ ÑÓÓËÃÀËÒ×ÈÕÍÈÉ ÖÎ×ÌÎÃ ÕÀËÄÂÀÐ×ÈÕÍÈÉ ÀÐÕÀÃ ÕÀËÄÂÀÐ 5 õîíîãÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÝÐÕØÝÝËªªÐ ßÌÀÐ ÍÝÃ ªÂ×ÈÍ, õýðýâ ñàéæðàõã¿é áîë

ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒ 14 õîíîã

ÒÓÐÀÀË (ÍÀÑÀÍÄ ÒÎÕÈÐÎÕ ÆÈÍ ÁÀÃÀ) 30 õîíîã

ÐÀÕÈÒ

Äàâòàí ¿çëýã õèéõ õýäýí ÿíçûí õóãàöàà õîîëëîëòûí áýðõøýýëä áàéäãèéã àíõààð:

- Õýðýâ õ¿¿õäýä õîîëëîëòûí áýðõøýýë áàéñàí áà òà õîîëëîõ àðãààººð÷ëºõèéã çºâëºñºí áîë ýõ øààðäëàãàòàé ººð÷ëºëòèéã õèéñýí ýñýõèéãøàëãàõûí òóëä äàâòàí ¿çëýãèéã 5 õîíîîä õèé. Õýðýâ øààðäëàãàòàé ãýæ¿çâýë íýìýëò çºâëºãºº ºã÷ áîëíî.

- Õýðýâ õ¿¿õýä öóñ áàãàäàëòûí øèíæòýé áîë 14 õîíîîä äàâòàí ¿çýõ áàõ¿¿õäýä òîõèðñîí áýëäìýë äàõèí ºãíº..

- Õýðýâ õ¿¿õýä ÒÓÐÀÀËÒÀÉ áîë äàâòàí ¿çëýãèéã 30 õîíîîä õèéõ õýðýãòýé.Ýíý äàâòàí ¿çëýãèéí ¿åä òà õ¿¿õäèéã æèíëýõ, õîîëëîëòûã äàõèí ¿íýëýõ áàÇªÂËª õ¿ñíýãòýíä äóðüäñàí øààðäëàãàòàé íýìýëò çºâëºãºº ºãºõ ¸ñòîé.

Õýðýâ òàíàé ýìíýëýãò õîîëëîëòûí òàëààð òîãòìîë çºâëºãºº ºãäºã áîë äàðàà÷èéí¿çëýãèéí ¿åä õèéõýýð òºëºâëº. Õýðýâ òèéì çºâëºãºº áàéõã¿é áîë ÝÌÀ õ¿¿õäèéíõîîëëîëòûã ýõòýé ÿðèëöàæ áîëîõ ¿åä õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äýýð õóâü÷èëñàí çºâëºãººòºëºâëº. ÝÌÀ õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéí òóõàé, çààâàðëàñàí ººð÷ëºëò¿¿ä,ò¿¿í÷ëýí õ¿¿õäèéí æèíã ìýäýõ ¸ñòîé. ªâ÷òºíèé êàðòàíä áóþó äàâòàí ¿çëýãèéí òóñãàéêàðòàíä ýäãýýð ìýäýýëë¿¿ä áè÷èãäñýí áàéõ ̧ ñòîé.

48

ÝÌÍÝËÝÃÒ ÕÝÇÝÝ ßÀÐÀËÒÀÉ ÝÐÃÝÆ ÈÐÝÕ

Ýíý õýñýã ÕÝÇÝÝ ÝÐÃÝÆ ¿ç¿¿ëýõ á¿ëãèéí íýí ÷óõàë õýñýã ãýäãèéã ìàðòàæ ¿ëáîëíî.

ÕÝÇÝÝ ßÀÐÀËÒÀÉ ÝÐÃÝÆ ¯Ç¯¯ËÝÕ

Õ¿¿õäýä äàðààõ øèíæ¿¿äèéí àëü íýã áàéâàë ÿàðàëòàé ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõèéãýõýä çºâëº.

ßìàð íýã ºâ÷òýé õ¿¿õýä: • Óóõ áóþó õºõºõäºº ìóóäàõ• ªâ÷èí õ¿íäðýõ (áèå íü ìóóäàõ)• Õàëóóðàõ

Óóøãèíû õàòãàëãààã¿é, õàíèàä • Àìüñãàë îëøðîõøóóõèíààòàé õ¿¿õýä: • Àìüñãàë ñààäòàé áîëîõ

Ñóóëãàëòòàé õ¿¿õýä: • Áààñ öóñòàé áîëîõ• Óóõäàà ìóó áîëîõ

ßàðàëòàé ýðãýæ èðýõ øèíæ¿¿äèéã çààõäàà Ýõèéí õóóäàñ àøèãëàíà. Ýõ îéëãîõíóòãèéí õýëëýãýýð ÿðü. Ýõèéí õóóäñàíä òýð øèíæ¿¿ä ä¿ðñ çóðãààð áà ¿ãýýð õî¸óëàíãààðíü áàéãàà. Ýõèéí çààâàë îéëãîæ òîãòîîõ øèíæ¿¿äèéã äóãóéë. Ýõ õýðõýí îéëãîñíûã øàëãà.

49

ÝÐ¯¯Ë Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÝÝËÆÈÒ ¯ÇËÝÃ

Ýìíýëýãò ÿàðàëòàé ýðãýæ èðýõýý ñàíàõ ̧ ñòîé îëîí òîîíû ìýäýýëýëä äàðàãäààã¿éòîõèîëäëîîñ áóñàä ¿åä õ¿¿õäýä ñýðãèéëýõ òàðèëãà õèéëãýõýýð èðýõ ýýëæèò ¿çëýãèéíõóãàöààã ýõýä ñàíóóë. Æèøýýëáýë, Õýðýâ ýõ ¿¿ñãýã÷èéí ýñðýã ýì óóëãàõ õóâààðèéã, ººðàñóóäëààð ãýðòýý õ¿¿õäýý àñðàõ çààâðóóäûã ìºí 2 ºäðèéí äàðàà ýìíýëýãò ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõçýðãèéã òîãòîîæ ñàíàõ ̧ ñòîé áîë òà 1 ñàðûí äàðàà ýð¿¿ë õ¿¿õäèéí ¿çëýãò èðýõ õýðýãòýéãò¿¿íä ñàíóóëàõ õýðýãã¿é. Õàðèí òà Ýõèéí õóóäñàíä ýýëæèò òàðèëãûí ºäðèéã òýìäýãëýõ¸ñòîé.

50

1. 3 íàñòàé îõèí ÓÓØÃÈÍÛ ÕÀÒÃÀËÃÀÀ ýì÷ëýõ ¿¿ñãýã÷èéí ýñðýã ýìýí ýì÷èëãýýòýéáàéíà. Õ¿¿õäýä äàâòàí ¿çëýãò î÷èõ ººð ÿìàð ÷ õ¿íäðýë áàéõã¿é. Òýð õàëóóðààã¿é.

Äàâòàí ¿çëýãò ýõ õ¿¿õäýý õýçýý àâ÷ðàõ ¸ñòîé âý?

ßìàð øèíæ¿¿ä èëýðâýë ýìíýëýãò ÿàðàëòàé ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõ ¸ñòîé âý?

2. 6 ñàðòàé õ¿¿ ÖÓÑÀÍ ÑÓÓËÃÀËÒ áà ×ÈÕÍÈÉ ÀÐÕÀÃ ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ýì÷èëãýýõèéëãýæ áàéíà. Òýð õàëóóðààã¿é.



3. 3 ñàðòàé îõèí õîîëëîëòûí áýðõøýýëòýé, òýð õºõíèé ñ¿¿í äýýðýý ¿íýýíèé ñ¿¿ àâ÷áàéíà. Òà ýõýä õºõººð õîîëëîõ õýìæýýã íýìæ, ¿íýýíèé ñ¿¿íèé õýìæýýã ààæèìáàãàñãàõûã çºâëºñºí. Õ¿¿õýä ÓÓØÃÈÍÛ ÕÀÒÃÀËÃÀÀÃ¯É: ÕÀÍÈÀÄØÓÓÕÈÍÀÀÒÀÉ. Îõèí õàëóóðààã¿é.



51

4. 5 ñàðòàé îõèí ñóóëãàëò ºâ÷òýé áà ØÈÍÃÝÍ ÀËÄÀËÒÃ¯É, ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÒÀÉ,ÒÓÐÀÀËÒÀÉ, ÐÀÕÈÒÃ¯É ãýæ àíãèëàãäñàí. Òýð õàëóóðààã¿é. Õ¿¿õäèéí àëãàöàéâàð, æèí áàãà. Òà õîîëëîëòûí áýðõøýýëèéã òîãòîîñîí. Îõèíû ¿íäñýí õîîë íüõºõíèé ñ¿¿ îðëóóëàã÷ áºãººä ò¿¿íèéã õýòýðõèé èõ óñàíä íàéðóóëàí óãæäàã. Õºõíèéñ¿¿ îðëóóëàã÷èéã ÿàæ çºâ áýëòãýõ áà ò¿¿íèéã õ¿¿õäýä àÿãààð ÿàæ çºâ ºãºõèéã òàýõýä òàéëáàðëàñàí. Òà ìºí íýìýãäýë õîîëíû òàëààð ýõýä çºâëºñºí.



Àíõíû äàâòàí ¿çëýãèéí äàðàà ÿìàð íýìýëò äàâòàí ¿çëýã øààðäëàãàòàé âý?

Òà ýíý äàñãàëûí õàðèóãàà ñóðàõ áè÷ãèéí òºãñãºëä ºãºãäñºíõàðèóëòòàé òóëãàæ øàëãà.

52

ÆÈØÝÝ

Ýíý æèøýýíä ñóðãàã÷ áàãø òàíü ýíý ñóðàõ áè÷èãò ò¿ð¿¿í ýõýëñýí ÿðèëöàõ óð÷àäâàðûí ¿ç¿¿ëáýðýý ¿ðãýëæë¿¿ëíý. Ñóðãàã÷ áàãø 8 ñàðòàé Àãâààíû ýõýä ºãºõçºâëºãººãºº ¿ðãýëæë¿¿ëíý. Òýð õ¿¿õýä:

ÓÓØÃÈÍÛ ÕÀÒÃÀËÃÀÀ Ã¯É: ÕÀÍÈÀÄ ØÓÓÕÈÍÀÀÒÀÉÕÀËÓÓÐÀËÒÒÀÉ, ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÃ¯É, ÒÓÐÀÀËÃ¯É, ÐÀÕÈÒÃ¯É

ÝÌÀ õîîëëîëòûí áýðõøýýëýýð ýõýä àëü õýäèéí çºâëºñºí. Òóõàéí ¿ç¿¿ëáýðòøèíãýíèé õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ òóõàé, õýçýý ýìíýëýãò ýðãýæ èðýõ òóõàé çºâëºãººí¿¿äîðíî.

Òà ¿ç¿¿ëáýðýý ýõëýõýä áýëýí áîëìîãö ñóðãàã÷ áàãøäàà õýë.

53

ÄÀÑÃÀË Ä

Ýíý äàñãàëä ÇªÂËª õ¿ñíýãòýíä áè÷èãäñýí: õîîëëîëòûã ¿íýëýõ, õîîëëîëòûíáýðõøýýëèéã òîãòîîõ, õîîëëîëòûí àñóóäëààð çºâëºõ, øèíãýíèé òàëààð çºâëºãºº,ýìíýëýãò õýçýý ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõ çºâëºãºº çýðýã á¿õ àñóóäëûã õàìàðñàí ä¿ðä òîãëîõ þì.

ÝÌÀ: Õîîëëîëòûã ¿íýë, õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã òîãòîî, õîîëëîëòûíàñóóäëààð, øèíãýíèé òàëààð áîëîí ýìíýëýãò õýçýý ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõ òóõàé ýõýä çºâëºíº.Çºâ àðãà áàðèëààð ÿðèëö. Ýíý äàñãàëä ºãºãäñºí ºâ÷òýé õ¿¿õäèéí ¯çëýãèéí ìàÿãò,ò¿¿í÷ëýí ýõèéí õóóäàñ àøèãëà.

ÝÕ: ªºðèéãºº æèíõýíý ýýæèéí çàí òºðõººð õºòºë. Æèøýý íü, òà ìýãäýæ ýìýýñýíñýòãýë ò¿ãøñýí, ýìíýëãýýñ ÿâàõûí ò¿¿ñ áîëñîí áàéæ áîëíî. Òàíä õ¿¿õäèéí íàñ, õ¿¿õäèéíõîîëëîëò, õ¿¿õäèéí ºâ÷íèé òàëààð íàðèéâ÷ëàí áè÷ñýí ìºí áóñàä ìýäýýëýë á¿õèé õóóäàñºãíº.

ÀÆÈÃËÀÃ×ÈÄ: Àíõààðàëòàé ñîíñîæ, àæèãëà. Òóõàéí äàñãàëä ºãºãäñºí ̄ çëýãèéíÌàÿãòàä õîîëëîëòûí àñóóäëóóä áà èëð¿¿ëñýí õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã áè÷.Õîîëëîëòûí àñóóëòóóäûã àøèãëàñàí ýñýõ, çºâëºãºº çºâ, òºãñ áàéñàí ýñýõ, ÿðèëöàõ óð÷àäâàðûã çºâ õýðýãëýñýí, ýñýõýä àíõààðëàà õàíäóóë. Äàðàà÷èéí õóóäñàíä ºãºãäñºíàñóóëòóóäûã ø¿¿í õýëýëöýõýä áýëòãý.

Ä¿ðä òîãëîëò:

Ýíõýý 2 íàñ, 2 ñàðòàé. Ò¿¿íèéã ªâ÷òýé Õ¿¿õäèéí ¯çëýãèéí Ìàÿãòûí àðä áè÷íý.Òýð ÒÓÐÀÀËÒÀÉ (àëãà öàéãààã¿é), ×ÈÕÍÈÉ ÖÎ×ÌÎÃ ÕÀËÄÂÀÐÒÀÉ.

ÝÌÀ ÷èõíèé õàëäâàðò íü ¿¿ñãýã÷èéí ýñðýã òîõèðîõ ýì ºã÷, ÷èõèéã õóóðàéøóóëàõçààâðóóäûã ýõýä ºãñºí. Õàðèí îäîî ÝÌÀ õîîëëîëòûã ¿íýëýõ áà ÕÎÎË, ØÈÍÃÝÍ áàÕÝÇÝÝ ÝÐÃÝÆ ÈÐÝÕÈÉÃ ýõýä çºâëºíº.

54

Ä¿ðä òîãëîæ äóóññàíû äàðàà ø¿¿í õýëýëöýõ àñóóëòóóä:

1. ÝÌÀ õîîëëîëòûã ¿íýëýõèéí òóëä øààðäëàãàòàé á¿õ àñóóëòûã àñóóñàí óó?Õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äèéã òîãòîîõ áà ýõýä çºâëºãºº ºãºõèéí ºìíº ÝÌÀõîîëëîëòûí ¿íýëãýýã äóóñãàñàí óó?

2. ÝÌÀ õîîëëîëòûí ÿìàð áýðõøýýë¿¿äèéã òîãòîîñîí áý?

3. ÝÌÀ ýõèéí çºâ õèéñýí ç¿éëèéã ìàãòñàí óó?

4. ÕÎÎËËÎËÒÛÍ òóõàé õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿ä áà õ¿¿õäèéí íàñàíäòîõèðñîí á¿ðýí çºâ çºâëºãºº ºãñºí ¿¿?

5. ØÈÍÃÝÍÈÉ òàëûí çºâëºãºº çºâ, ã¿éöýä áàéñàí óó?

6. Õýçýý ýðãýæ èðýõèéã çºâ, òºãñ çºâëºñºí ¿¿? Ýíý íü ÕÝÇÝÝ ÝÐÃÝÆ ¯Ç¯¯ËÝÕøèíæ¿¿äèéã áàãòààñàí óó?

7. ÝÌÀ òîõèðñîí øàëãàõ àñóóëòûã àñóóñàí óó?

8. Õýðýâ äîîð äóðüäñàí àñóóëòûí àëü íýãýíä ¿ã¿é ãýæ õàðèóëñàí áîë þóã ñàéæðóóëæõèéæ áîëîõ âý? Òà ñàíàëàà áýëòãý.

55

2 ÑÀÐÀÀÑ 5 Õ¯ÐÒÝËÕ ÍÀÑÍÛ ªÂ×ÒÝÉ Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ¯ÇËÝÃÈÉÍ ÌÀßÃÒ

ÍÝÐ: ___________________________________ ÍÀÑ: ____________ ÆÈÍ: ______ êã Áèåèéí òåìïåðàòóð______°CÕ¿¿õýä ÿìàð çîâèóðòàéã ÀÑÓÓ: _______________________________________ Àíõíû ¿çëýã? ____ Äàâòàí ¿çëýã? ____

¯ÍÝË (Áàéãàà á¿õ øèíæèéã äóãóéë) ÀÍÃÈË

√×èõíèé ºâ÷èí372 íàñ 2 ñàð 8Ýíõýý

Õ¯¯ÕÝÄ ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒ ÁÓÞÓ ÆÈÍ ÁÀÃÀ ýñâýë 2 íàñ õ¿ðýýã¿é áîë Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÕÎÎËËÎËÒÛÍ ÁÀÉÄËÛÃ ̄ ÍÝË.


• Õ¿¿õäýä ÿìàð íýã õîîë áóþó øèíãýí ºãäºã ¿¿? Òèéì___ ¯ã¿é___Õýðýâ òèéì áîë ÿìàð õîîë áóþó øèíãýí _________________________________________________________ªäºðò õýäýí óäàà? ___ óäàà. Õ¿¿õäèéã õîîëëîõäîî òà þó õýðýãëýäýã âý? ____________________________Õýðýâ íàñàíä òîõèðñîí æèí áàãà áîë: ßìàð õýìæýýòýé õîîë èääýã âý? _______________________________Õ¿¿õýä ººðºº õîîëîî èääýã ¿¿? ____ Õýí õ¿¿õäèéã õîîëëîäîã âý? ßàæ? ______________________________


Àþóëòàé åðºíõèé øèíæ áàéíà óó?Òèéì ___ ¯ã¿é ___

Àíãèëàë ñîíãîõäîî àþóëòàéøèíæèéã ¿íäýñëýíý ãýäãèéã ñàíà

ÀÞÓËÒÀÉ ÅÐªÍÕÈÉ ØÈÍÆ¯¯ÄÈÉÃ ØÀËÃÀÓÓÕ ÁÓÞÓ ÕªÕªª ÕªÕªÕ ×ÀÄÂÀÐÃ¯É ÓÍÒÀÀ ÁÓÞÓ ÓÕÀÀÍÃ¯ÉÁ¯ÃÄÈÉÃ ÁªªËÆÈÕÒÀÒÀÕ

Õ¯¯ÕÝÄ ÕÀÍÈÀËÃÀÑÀÍ ÁÓÞÓ ÀÌÜÑÃÀË ÑÀÀÄÒÀÉ ØÈÍÆÒÝÉ Þ¯? Òèéì ___ ¯ã¿é ___• Õýð óäààí? ____ ºäºð • Àìüñãàëûã íýã ìèíóòàíä òîîë.

Íýã ìèíóòàíä ___ óäàà. Àìüñãàë îëøèðñîí óó?• Öýýæ õîíõîëçîõûã àæèãëà.• Õÿõòíàà àìüñãàëûã àæèãëà, ÷àãíà.

Õ¯¯ÕÝÄ ÑÓÓËÃÀÆ ÁÀÉÍÀ ÓÓ? Òèéì ___ ¯ã¿é ___• Õýð óäààí? ____ ºäºð • Õ¿¿õäèéí áèåèéí åðºíõèé áàéäëûã àæèãëà. Õ¿¿õýä:• Áààñàíä öóñ áàéíà óó? Óíòàà áóþó óõààíã¿é?

Òàéâàí áóñ áà öî÷ðîìõîé?• Í¿ä õîíõîéñíûã àæèãëà.• Õ¿¿õäýä óóõ þì ºã. Õ¿¿õýä:

Óóõäàà ìóó áóþó óóæ ÷àäàõã¿é þó?Öàíãàñàí, õîâäîãëîí óóæ áàéíà óó?

• Õýâëèéí àðüñíû õóíèàñ àðèëàõ íü:Ìàø óäààí (2 ñåêóíäýýñ èõ)?Óäààí óó?

Õ¯¯ÕÝÄ ÕÀËÓÓÐÑÀÍ ÓÓ? (ìýä¿¿ëýãòýé/òýìòðýõýä õàëóóí/áèåèéí õàëóóí 37.5°Ñ áóþó èõ) Òèéì ___ ¯ã¿é ___• Õýð óäààí? ____ ºäºð • Õ¿ç¿¿íèé õºøèíãèéã àæèãëà, ¿ç.• 5-ààñ îëîí õîíîã ºäºð á¿ð õàëóóðñàí óó? ÓËÀÀÍÁÓÐÕÍÛ øèíæèéã àæèãëà.• Ñ¿¿ëèéí 3 ñàðä õ¿¿õýä óëààíáóðõíààð ºâ÷èëñºí ¿¿? • Ò¿ãýýìýë òóóðàëò áà

• Õàíèàëãàõ, íóñ ãîîæèõ áóþó í¿ä óëàéõ øèíæèéí íýã• Õàëóóðàëòûí áóñàä øàëòãààíûã àæèãëà, ¿íýë.

Òóðààëòàé

Ñ¿¿ëèéí 3 ñàð äîòîð áóþó • Àìíû øàðõëààã àæèãëà.îäîî óëààíáóðõíààð ºâ÷èëñºí áîë: Øàðõëàà ã¿íçãèé áà ºðãºí ¿¿?

• Í¿äíýýñ íóóõ ãàð÷ áóéã àæèãëà.• Ýâýðëýã á¿äãýðñýí ýñýõèéã àæèãëà.

Õ¯¯ÕÄÝÄ ×ÈÕÍÈÉ ªÂ×ÈÍ ÁÀÉÍÀ ÓÓ? Òèéì ___ ¯ã¿é ___• ×èõ ºâäºæ áàéíà óó? • ×èõíýýñ áóëàã ãàðñíûã àæèãëà.• ×èõíýýñ áóëàã ãàð÷ áàéíà óó? • ×èõíèé àðä õàâäàð, õºíä¿¿ð áàéãàà ýñýõèéã òýìòýð.

Õýðýâ òèéì áîë õèð óäààí? ___ ºäºðÄÀÐÀÀ ÍÜ ÒÓÐÀÀË ÁÀ ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒÛÃ ØÀËÃÀ

• Èëò õ¿íä òóðààëûã àæèãëà.• Àëãàíû öàéëòûã àæèãëà.

Õóâõàé öàãààí óó? Áàãà çýðýã öàãààí óó?• Õî¸ð õºëä õàâàíòàé ýñýõèéã àæèãëà.• Õ¿¿õäèéí íàñàíä òîõèðñîí æèíã òîäîðõîéë.

Æèí Áàãà ____ Æèí Áàãà áèø ____

Õ¯¯ÕÝÄ 2 ÍÀÑ Õ¯ÐÝÝÃ¯É ÁÎË ÐÀÕÈÒÛÃ ØÀËÃÀ• Õºõºº õºõºõ, óíòàæ áàéõäàà õºëºð÷ áàéíà óó? • Õ¿¿õäèéí ãàâëûí ÿñ çººëºðñºí ýñýõèéã òýìòýð.

• “Ñàìïèíãèéí ýðõ”-èéí øèíæ• Áóë÷èíãèéí õ¿÷äýë ñóëàðñàí ýñýõèéã àæèãëà.

Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÄÀÐÕËÀÀÆÓÓËÀËÒÛÍ ÁÀÉÄÀË ÁÀ À ÀÌÈÍÄÝÌÈÉÍ ÕÀÍÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÄËÛÃ ØÀËÃÀ.ªíººäºð õèéõ âàêöèíûã äóãóéë._____ _____ _____ _____ _____ÁÖÆ ÑÕÕÒ- 1 ÑÕÕÒ- 2 ÑÕÕÒ- 3 ÑÕÕÒ (äàâòàí) À ÀÌÈÍÄÝÌ_____ _____ _____ _____ _____ _____ _____Ñàà-1 Ñàà-2 Ñàà-3 Ñàà-4 ÓÁ-1 ÓÁ-2 Ñàà (äàâòàí)_____ _____ _____ÂÃ-1 ÂÃ-2 ÂÃ-3

Äàðààãèéí âàêöèíä èðýõ:

___________________________(ªäºð)


√

√

√

√

√

√

√ √

√ √

√ √

√ √

√ √ √ √ √

√

√

√

×èõíèé öî÷ìîãõàëäâàð

1

56

ÝÌ×ÈËÃÝÝ

ªºð õ¿íä ºâ÷íèé àíãèëàëã¿é ÷ ãýñýí ÿìàð íýã

àþóëòàé øèíæòýé õ¿¿õäèéã õýâò¿¿ëíý ãýäãèéã ñàíà.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Äàâòàí ¿çëýãò ýðãýæ èðýõ õóãàöàà: ___________________________________

Õýçýý ÿàðàëòàé ýðãýæ ¿ç¿¿ëýõèéã ýõýä çºâëº.

ªíººäºð øààðäëàãàòàé äàðõëààæóóëàëòûã õèéæ, À àìèíäýì ºã: ________


¯¿ñãýã÷èéí ýñðýã ýì: 5 õîíîã

Ïàðàöåòàìîë, ×èõýýñýýð ÷èõèéã õóóðàéøóóë

Äàâòàí ¿çëýãò: 5 õîíîãèéí äàðàà

Õîîëëîëòûã ¿íýëæ, õýðýâ õîîëëîëòûí áýðõøýýëòýé

áîë õîîëëîëòîíä çºâëºãºº ºã.

Äàâòàí ¿çëýã: 5 õîíîãèéí äàðàà

Òóðààëûí äàâòàí ¿çëýãò: 30 õîíîãèéí äàðàà

5 õîíîãèéí äàðàà

57

6.0 ªªÐÈÉÍ ÍÜ ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÝÕÝÄ ÇªÂËª

ªâ÷òýé õ¿¿õäèéí ¿çëýãèéí ¿åä ýõèéí ººðèéí íü ýð¿¿ë ìýíäýä áàéæ áîëîõàñóóäëóóäûã ñîíñ. Òýð ýõèéí ººðèéí íü ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëààð ýì÷èëãýýøààðäëàãàòàé áóþó ýìíýëýãò õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéæ áîëíî.

~ ªºðèéí íü Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Òàëààð Ýõýä Çºâëº

~ Õýðýâ ýõ ºâäñºí áîë ò¿¿íä àíõààðàë òàâüæ òóñëàìæ ¿ç¿¿ë.~ Õýðýâ ýõ õºõíèé ºâ÷òýé (öóñ õóðàõ, õºõíèé òîëãîé õàãàðàõ,

õºõíèé õàëäâàð ìýò) áîë ò¿¿íä òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ áóþó ýìíýëýãð¿¿ ÿâóóë.

~ Õ¿÷ ÷àäëàà õàäãàëæ, ýð¿¿ë ÿâàõûí òóëä ñàéí õîîëëîæ áàéõûãýõýä çºâëº.

~ Ýõèéí äàðõëààæóóëàëòûí áàéäëûã øàëãàæ, õýðýâøààðäëàãàòàé áîë ò¿¿íä ñòàôèëîêîêêèéí ýñðýã õîðã¿éñ¿¿ðòàðü.

~ Ýõèéã:- Ãýð á¿ë òºëºâëºëò- ÁÇÕ áà ÄÎÕ - îîñ ñýðãèéëýõ ìýäëýãòýé áàéãàà

ýñýõèéã øàëãà.

58

ÄÀÑÃÀË Å

Òàíàé ñóðãàã÷ áàãø ºìíºõ ýìíýëç¿éí õè÷ýýëèéí ¿åä àæèãëàñàí îðîí íóòàã äàõüõîîëëîëòûí ò¿ãýýìýë áýðõøýýë¿¿äýýð á¿ëãèéí õýëýëöëýã óäèðäàæ ÿâóóëíà.

Òà íàð äàðààõ àñóóëòóóäûã ø¿¿í õýëýëöýíý. ¯¿íä:

- Ýíý ñóðàõ áè÷èãò îðîí íóòàãò áóé õîîëëîëòûí ¿íäñýí áýðõøýýë¿¿äýýð áè÷èãäñýí¿¿? Õýðýâ ¿ã¿é áîë íýìýëò áóþó ººð ÿìàð áýðõøýýë¿¿äèéã òà íàð èëð¿¿ëñýí áý?

- Îðîí íóòàã äàõü õîîëëîëòûí áýðõøýýë¿¿äýä ºãñºí çºâëºãºº ïðàêòèêò õýðýãæèæáàéíà óó? Òýð çºâëºãººã ýõ÷¿¿ä ìºðäºõ ¿¿? Õýðýâ ¿ã¿é áîë õîîëëîõ àðãà áàðèëûãñàéæðóóëàõûí òóëä ýõ÷¿¿ä ìºðäºõººð àìüäðàëä (ïðàêòèêò) õýðýãæèõýýð ººð÷ëºõñàíàë áàéæ áîëîõ óó?

59

ÕÀÂÑÐÀËÒ:

ÝÕÈÉÍ ÕÓÓÄÀÑ

60

61

ÑÓ

ÓË

ÃÀ

ËÒ

ÒÀ

É Õ

¯¯

ÕÄ

ÝÄ

:

•Õ

¿¿õä

èé

ã õ¿ññý

í õ

ýì

æý

ýãý

ýð

äî

îð

õø

èíãý

íè

éã

ºã:

Øè

íãý

í ñ

ýë

áý

õ ä

àâ

ñí

û ó

óñ

ìà

ë(õ

îð

îñî

ë)

Õîîë

îíä

òó

ëãó

óðë

àñà

í ø

èíãý

í:

- ø

ºë

- á

óäààíû

ø¿¿

ñ-

òàðàã,

õîîðì

îã

Áóö

àë

ñàí ó

ñ•

Ñó

óë

ãàë

ò çî

ãñî

õ õ

¿ð

òýë

øè

íãý

íè

éã

¿ðãý

ëæ

ë¿¿

ëýí

ºã.

ßÌ

ÀÐ

ÍÝ

Ã ª

Â×

ÒÝ

É Õ

¯¯

ÕÄ

ÝÄ

:

•Õ

ýðýâ

õºõº

ºð õ

îîë

ëîä

îã

áîë

îë

îí

óäàà,

ñàé

í õ

ºõ¿

¿ë.

•Ø

èíãý

í è

ë¿¿

ºã.

¯¿í

ä:

øºë

,á

óäààíû

ø¿¿

ñ, ò

àðàã,

õÿð

àì

áóþ

óá

óöàë

ñàí ó

ñ ºã.

ÝÖ

ÝÃ

ÝÕ

×¯

¯Ä

ÈÉ

Í Ñ

ÀÍ

ÀÌ

ÆÈ

ÉÍ

ÕÓ

ÓÄ

ÀÑ

(Ý

íý

õóóä

ñûã

ýìíýë

ýãò

èðýõ

á¿ð

òýý

àâ÷

èð)

Îâî

ã, í

ýð:

____________________________________________________

Õ

¿éñ:

ýð,

ýìÒ

ºðñº

í

_________

îí

_________

ñàð

_________

ºä

ºð

Ãýð

èé

í õ

àÿã

: __

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

__

Ýì

÷èé

í ó

òàñ:

___

____

____

____

__

Ò

¿ðãý

í òó

ñëàì

æè

éí

óòàñ:

___

____

____

____

____

ªÂ

×Ò

ÝÉ

Õ¯

¯Õ

ÄÝ

Ä Ø

èí

ãýí

óóë

ãàõ

òóõà

é

Äàðààãè

éí ä

àðõë

ààæ

óóë

àë

òàíä

èðýõ

õóã

àö

àà:

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

___

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

___

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

___

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

___

ÄÀ

ÐÕ

ËÀ

ÀÆ

ÓÓ

ËÀ

ËÒ

ÛÍ

ÒÎ

ÂË

ÎË

Òº

ðº

õºä

ÁÖ

Æ

Ñàà

1

ÂÃ

1

2 ñà

ð

ÑÕ

ÕÒ

1

Ñàà 2

ÂÃ

2

3 ñà

ð

ÑÕ

ÕÒ

2

Ñàà 3

4 ñà

ð

ÑÕ

ÕÒ

3

Ñàà 4

8-11

ñàð

ÓÁ

1

ÂÃ

3

14-1

8 ñà

ð

ÓÁ

2

2 í

àñ

ÑÕ

ÕÒ

Ñàà

ÕÝ

ÇÝ

Ý ß

ÀÐ

ÀË

ÒÀ

ÉÝ

ÐÃ

ÝÆ

¯Ç

¯¯

ËÝ

Õ Â

Ý

ßì

àð í

ýã º

â÷

òýé

õ¿¿

õäýä

äî

îð

õ ø

èí

æ¿¿

äè

éí

àëü

íýã

èë

ýðâ

ýë ý

ìí

ýëýã

ò àâ

÷è

ð

•Ó

óõ ÷

àä

âàðã¿

é•

Áè

å í

ü ì

óóä

âàë

•Õ

àë

óóðâà

ë

Ñóó

ëãà

ëòò

àé õ

¿¿õä

ýä ä

îî

ðõ

øè

íæ

èé

í à

ëü

íýã

èë

ýðâ

ýë ý

ìí

ýëýã

ò àâ

÷è

ð

•Õ

ýðýâ

áààñ

öóñ

òàé

áîë

•·Ó

óõä

àà

ìóó

Õàí

èàä

òàé

õ¿¿

õäýä

äî

îð

õ ø

èí

æè

éí

àë

ü í

ýã è

ëýð

âýë

ýìí

ýëýã

ò àâ

÷è

ð

•Õ

ýðýâ

àì

üñãà

ë ñ

ààä

òàé

áîë

•Õ

ýðýâ

àì

üñãà

àä

âàë

Íÿ

ðàé

ã ýì

íýë

ýãò

àâ÷

èð

2 ñà

ðàà

ñ á

àãà

•Õ

ýðýâ

õºõº

íä

ºº ì

óó á

îë

•Õ

ýðýâ

äýý

ðõ

á¿õ

øè

íæ

¿¿ä

èé

í à

ëü

íýã

62

6

ñàð

õ¿ð

òýë

•Õ

¿¿

õä

èé

ã õ

¿ñ

ñý

í ¿

åä

íü

àë

üá

îë

îõ

îë

îí ó

äàà º

äºð ø

ºíºã¿

éõ

îí

îãò

8

-àà

ñ

äî

îø

ã¿é

ó

äà

àõº

õ¿¿ë

.

Õ¿¿

õýä

öàä

àæ

õºõº

õºº á

îë

üòîë

íü

õºõ¿

¿ë.

•ª

ºð õ

îîë

áóþ

ó ø

èíãý

í á

¿¿ º

ã.

4 -

6 ñà

ðòà

éõ¿

¿õýä

:

-õº

õºíä

ºº ö

àä

ààã¿

é ø

èíæ

èë

ýðñý

í á

óþó

-æ

èí ç

îõè

õ ¸ñî

îð í

ýìýã

äýõ

-ã¿

é á

îë

íýì

ýãä

ýë õ

îîë

ºã.

(6 ñ

àð

àà

ñ12

ñà

ð õ

¿ðòý

ëõ

õ¿

¿õ

äè

éí

õ

¿ñ

íý

ãòý

ää

óðüä

ñàí õ

îîë

)

•Í

ýìýã

äýë

õî

îë

ûã

õºõ¿

¿ëñí

èé

äàðàà

ºä

ºðò

1-2

óä

àà º

ã.

6 ñà

ðàà

ñ12

ñàð

õ¿ð

òýë

•Õ

¿¿õä

èé

ã õ¿ññý

í ¿

åä

íü

àë

üá

îë

îõ

îë

îí ó

äàà õ

ºõ¿

¿ë.

•Ò

îõè

ðñî

í õ

îîë

ûã

áýë

òãýæ

ºã

(1 ó

äààä

îé

ðîë

öîîãî

îð1 à

ÿãà =

200 ì

ë):

-Õ

¿¿õä

èéí

áóä

ààíû

àãø

ààì

àë

áà

çóò

àí

ã ñ¿

¿ãýýð

áýë

òãýæ

öº

öãè

éí

òî

ñ,

øà

ð

òîñ

,óð

ãàì

ëû

í ò

îñû

í à

ëü

íýã

èé

ã,ýë

ñýí ÷

èõý

ð í

ýì-

Áà

íòà

íã

ñà

éòà

ð

õÿ

ðæ

æè

æè

ãëýñ

ýí ì

àõò

àé

áýë

òãýæ

äýý

ð í

ü ààðö

, ýý

äýì

, á

ÿñë

àã,

íî

ãîî

, º

íä

ºãí

èé

øà

ðû

í à

ëü

íýãè

éã,

öºö

ãèé á

óþó

óðãà

ìë

ûí

òîñ

íýì

-Ò

àð

ãàí

ä ý

ëñý

í ÷

èõý

ð á

óþó

çºãè

éí

áà

ë,

óðãà

ìë

ûí

òî

ñá

óþó

öºö

ãèé

, ýý

äýì

íýì

-Ã

ýðè

éí

õî

îë

ûã

ø¿¿

æ,

ºòã

ºí

õýñã

èé

ã íü

íóõ

àæ

æè

æè

ãëý

-Õ

ýðýâ

áîë

îìæ

òîé

áîë

õîî

ëíû

õî

îð

îí

ä

íî

ãîî

, æ

èì

ñí

èé

íóõà

ø•

Õýð

ýâ õ

ºõº

ºð

õî

îë

ëî

äî

ã á

îë

ºä

ºð

ò 3

óä

àà

, õý

ðýâ

òýæ

ýýâý

ðá

îë

º

äº

ðò

5

óä

àà

ä

ýý

ðõ

õîîë

íîîñ

ºã.

12 ñ

àðàà

ñ2

íàñ

•Õ

¿¿õä

èé

ã õ¿

ññýí

¿å

ä í

ü à

ëü

áîë

îõ

îë

îí ó

äàà õ

ºõ¿

¿ë.

• Ò

îõè

ðñî

í õ

îîë

ûã

áýë

òãýæ

ºã

(1 ó

äààä

11/4

-11/2

àÿã

à =

250-3

00 ì

ë):

-Õ

¿¿

õä

èé

í

áó

äà

àí

ûàãø

ààì

àë

áà ç

óòàíã

ñ¿¿

ãýýð

áýë

òãýæ

öº

öãè

éí

òî

ñ, ø

àð

òîñ,

óð

ãàì

ëû

í ò

îñû

í à

ëü

íýã

èé

ã, ý

ëñý

í ÷

èõý

ð í

ýì-

Áà

íòà

íã

ñà

éòà

ð

õÿ

ðæ

æèæ

èãë

ýñýí

ìàõ

òàé

áýë

òãýæ

äý

ýð

í

ü

àà

ðö

, ý

ýä

ýì

,á

ÿñë

àã,

í

îãî

î,

ºí

äº

ãíè

éø

àð

ûí

àë

ü í

ýãè

éã,

öº

öãè

éá

óþó

óðãà

ìë

ûí ò

îñ

íýì

-Ò

àðãà

íä

ýë

ñýí ÷

èõý

ð á

óþó

çºãè

éí

áà

ë,

óðãà

ìë

ûí

òî

ñá

óþó

öºö

ãèé

, ýý

äýì

íýì

-Ãý

ðè

éí õ

îîë

ûã

ø¿¿

æ,

ºòã

ºí

õýñã

èé

ã íü

íóõ

àæ

æè

æè

ãëý

-Õ

ýð

ýâ

á

îë

îì

æòî

é

áî

ëõ

îî

ëí

û

õî

îð

îí

ä

íî

ãîî

,æ

èì

ñ

Äýý

ðõ

õîîë

íîîñ

ºä

ºðò

5 ó

äàà º

ã.

2 í

àñ á

àò¿

¿íýý

ñ ä

ýýø

•Ã

ýð

èé

í

áî

ëî

í

òóñ

ãàé

ëà

íá

ýëòã

ýñýí

õîîë

ûã

ºä

ºðò

3 ó

äàà

çààâà

ë º

ã.

•Õ

îî

ëí

û õ

îî

ðî

íä

òýæ

ýýë

ëýã

,à

ìè

íä

ýì

ýý

ð á

àÿ

ëà

ã ä

àð

àà

õá

¿òýý

ãäýõ

¿¿íè

éã

ºä

ºðò

2 ó

äàà

ºã:

-Ñ

¿¿,

öàãà

àí è

äýý

-Æ

èì

ñ æ

èì

ñãýí

ý-

Õ¿í

ñíè

é í

îãî

î-

Öº

öãè

éí

òî

ñòî

é

òàë

õ,

áî

îð

öî

ã á

îë

îí

á

óñ

àä

ãóðè

ëàí á

¿òýý

ãäýõ

¿¿í

Óæ

èã

ñóóë

ãàë

òòàé

õ¿¿

õäè

éí

õî

îë

íû

çà

àâ

ðó

óä

·

Õýð

ýâ õ

ºõº

ºð

õîîë

ëîä

îã

áî

ë º

äº

ð ø

ºíºã¿

é,

îë

îí

óä

àà

, ñà

éí

õº

õ¿¿ë

.·

Õ

ýðýâ

áóñ

àä

ñ¿¿

, ñ¿

¿ îðë

óóë

àã÷

õýð

ýãë

ýäýã

áîë

, ä

îð ä

óðüä

ñàíû

àë

ü íýã

ýýð ñ

îë

ü:-

õºõ¿

¿ëýõ

òîîã

íýì

ýãä

¿¿ë

ýõ á

óþó

- ø

èíýõ

ýí ò

àð

ãàà

ð î

ðë

óóë

àõ

áóþ

ó-

ñ¿¿í

èé

õàãà

ñûã

òýæ

ýýë

ëýã

çóò

àí,

öàãà

àí á

óäààíû

çóò

àí ç

ýðýã

õàãà

ñ ø

èíãý

í õ

îîë

îîð î

ðë

óóë

.·

Á

óñàä

õîîë

íû

òóõ

àé

ä,

õ¿¿õ

äè

éí í

àñà

íä

òîõè

ðñî

í õ

îîë

ëîõ

çààâð

óóä

ûã

àø

èãë

à.

ªÂ

×Ò

ÝÉ

ÁÀ

ÝÐ

¯¯

Ë Õ

¯¯

ÕÄ

ÈÉ

Í Õ

ÎÎ

ËË

ÎÕ

ÇÀ

ÀÂ

ÐÓ

ÓÄ

63

ÒÎÂ× ÕÀÐÈÓËÒÒÀÉ ÄÀÑÃÀËÓÓÄÛÍ ÕÀÐÈÓ:

ÝÕÝÄ ÇªÂËª

64

65

14-ð õóóäàñíû òîâ÷ õàðèóëòòàé äàñãàëûí õàðèó

1. Òèéì õ¿¿õäýä õîîëëîëòûã ¿íýëýõ õýðýãòýé. ¯¿íä:

ÖÓÑ ÁÀÃÀÄÀËÒ áóþó ÒÓÐÀÀËÒÀÉ õ¿¿õýä2 íàñ õ¿ðòýëõ õ¿¿õýä

2. Õ¿¿õýä õîîëíû ººðèéíõºº õóâèéã àâ÷ ÷àäàæ áàéíà óó?Õ¿¿õäèéã õýí ÿàæ õîîëëîæ áàéíà âý?

3. Òà õ¿¿õäýý þó àøèãëàí õîîëëîäîã âý?


1. Áîëîìæèéí õàðèó:

Çºâõºí õîäîîäûã íü ä¿¿ðãýõ áèø ýð¿¿ë ìýíä, õ¿÷ ÷àäëûã íü ñàéæðóóëàõààð õîîëõ¿¿õýääýý ºã. Ç¿ãýýð ë áóäàà áóþó çóòàí ºãºõèéí îðîíä èë÷ëýã íýìýãä¿¿ëýõóðãàìëûí òîñ õîîëîíä íü áàãà çýðýã íýì. Ìºí íóõñàí æèìñ íîãîî, òàðàã, ìàõ,ºíäºã çýðýã õîîëíû á¿òýýãä¿¿í õýðýãëý.

(Òà îðîí íóòàãò òàíü ò¿ãýýìýë áàéäàã ñàéí íýìýãäýë õîîëíû õýäýí æèøýýõýëæ áîëíî.)

2. à. Òýìäýãëýõã¿é. Òèéì ø¿¿ìæ ýõèéã áóðóóòãàñàí ñýòãýãäýë òºð¿¿ëæ áîëíî.Òà ýõ õ¿¿õäýý øºíº õºõ¿¿ëýõ õ¿ñýëòýé ýñýõèéã òîäðóóëæ áîëîõ áºãººä õýðýâòèéì, áîë ò¿¿íèéã õºõººð õîîëëîõ çºâëºãººíä èëãýý.

á. Ç

â. Ç

ã. Òýìäýãëýõã¿é. Õºõºº õºõäºãã¿é 8 ñàðòàé õ¿¿õýä ºäºðò 5 óäàà íýìýãäýë õîîëèäíý ãýæ õîîëëîõ çààâàðò çààñàí. Ýíý õ¿¿õýä ºäºðò 5 óäàà ñ¿¿í õîëèìîã,3 óäàà çóòàí á¿ãä 8 óäàà õîîëëîæ áàéãàà íü ò¿¿íèé íàñàíä õàíãàëòòàé.

ä. Ç

66

3. à. Ç

á. Ç

â. Òýìäýãëýõã¿é. Ýíý ø¿¿ìæ ýõèéã áóðóóòãàñàí ñýòãýãäýë òºð¿¿ëæ áîëíî. Ã-äºãºãäñºí çààâðóóäûã àøèãëàâàë äýýð.

ã. Ç

ä. Ç

4. 1-ð ýãíýý: Òà õ¿¿õýääýý ºòãºí òýæýýëëýã ÿìàð õîîë ºãºõ âý? Òà õ¿¿õýääýý ºãºõõîîëíû æèøýý õýëíý ¿¿?

2-ð ýãíýý: Õ¿¿õýä òèéì õîîë èäýõýä áýëýí áîëñíûã òà ÿàæ ìýäýõ âý? ßìàð ÿìàðøèíæ¿¿ä ãàðñíûã òà àæèãëàæ áàéõ âý?


1. Äàâòàí ¿çëýã: 2 ºäðèéí äàðàà

Õàðèí ýìíýëýãò ÿàðàëòàé ýðãýæ èðýõ òîõèîëäëóóä íü:- õ¿¿õýä óóõ áóþó õºõºº õºõºõ ÷àäâàðã¿é- áèåèéí áàéäàë äîðäîõ (ºâ÷èí õ¿íäðýõ)- õ¿¿õýä õàëóóðâàë

2. Äàâòàí ¿çëýã: Öóñàí ñóóëãàëò 2 ºäðèéí äàðàà

Ýìíýëýãò ÿàðàëòàé ýðãýæ èðýõ òîõèîëäëóóä íü:- õ¿¿õýä óóõ áóþó õºõºº õºõºõ ÷àäâàðã¿é- õ¿¿õäèéí áèåèéí áàéäàë äîðäîõ- õ¿¿õýä óóõäàà ìóó

Õ¿¿õýä óãààñàà õàëóóðàëòòàé, áààñ öóñòàé áàéñàí òóë ýäãýýð øèíæ¿¿äèéãäóðüäñàíã¿é. “óóõ áóþó õºõºº õºõºõ ÷àäâàðã¿é” áà “õ¿¿õýä óóõäàà ìóó” õî¸ðøèíæèéã òà íýãòãýæ áîëíî.

Äàðàà÷èéí äàâòàí ¿çëýã 5 ºäðèéí äàðàà. ×èõíèé õàëäâàðûã ¿çýõ.

67

3. Äàâòàí ¿çëýã: Õîîëëîëòûí áýðõøýýëèéã 5 ºäðèéí äàðàà ¿çíý.

Õýðýâ:- õ¿¿õýä óóõ áóþó õºõºõ ÷àäâàðã¿é áîë- õ¿¿õäèéí áèåèéí áàéäàë äîðäâîë- õ¿¿õýä õàëóóðâàë- õ¿¿õäèéí àìüñãàë îëøèðâîë- õ¿¿õäèéí àìüñãàë ñààäòàé áîëáîë ýìíýëýãò ÿàðàëòàé ýðãýæ ¿ç¿¿ëíý.

4. Äàâòàí ¿çëýã: Õîîëëîëòûí áýðõøýýëèéã 5 ºäðèéí äàðàà ¿çíý.

Õýðýâ:- õ¿¿õýä óóõ áóþó õºõºõ ÷àäâàð¿é áîë- õ¿¿õäèéí áèåèéí áàéäàë äîðäâîë- õ¿¿õäèéí áààñ öóñòàé áîëáîë- õ¿¿õýä óóõäàà ìóóäâàë- õ¿¿õýä õàëóóðâàë ýìíýëýãò ÿàðàëòàé ýðãýæ ¿ç¿¿ëíý.

“Óóõ áóþó õºõºõ ÷àäâàðã¿é” áà “óóõäàà ìóó” õî¸ð øèíæèéã òà íýãòãýæ áîëíî

Íýìýëò äàâòàí ¿çëýã: Öàéæ öîíõèéñíûã 14 õîíîîä, òóðààëûã 30 õîíîãèéí äàðàà¿çíý.

Health & Medicine

Book 5 хөцм